Transkrypt

1 Bóbr europejski (Castor fiber )

2 Informacje ogólne - ziemnowodny ssak z rzędu gryzoni - długość ciała dorosłych osobników wynosi cm, ogona cm, ciężar kg. Ma małe oczy i uszy. Nogi ma krótkie, biega ociężale, palce stopy tylnej pary nóg są złączone błoną, ułatwiająca pływanie, ogon jest szeroki, spłaszczony grzbietobrzusznie i pokryty łuskami, służy jako ster regulujący głębokość zanurzenia. Futro koloru brązowego, ciemnobrązowego, a nawet czarne.

3 Aktywność Aktywny jest nocą i o zmierzchu. Trudno więc go w czasie dnia zauważyć. Bobry najlepiej podpatrywać wcześnie rano o świcie.

4 Występowanie Występuje głównie w lasach łęgowych nad strumieniami, rzekami, jeziorami.

5 Żywienie Latem bobry żywią się głównie roślinami wodnymi i przybrzeżnymi, zimą odżywiają się łykiem drzew liściastych (najczęściej topoli, wierzby), które zgromadziły w lecie.

6 Drapieżniki, które mogą zagrozić bobrom Niezaprzeczalnym wrogiem dorosłych bobrów w warunkach polskich jest wilk, niedzwiedź, ryś i wypuszczany bez opieki pies. Młode bobry maja znacznie wiecej wrogów. Ptaki drapieżne, kuny, lisy i wydry - jeśli spotkają młodego bobra nie zawahają się go zaatakować. Być może dlatego też, młode czekaja często ponad miesiąc na pozwolenie pierwszego wypłynięcia z żeremia.

7 Siedlisko (żeremie) bobry bez problemu ścinają drzewa w okolicach rzek. Starają się ścinać drzewo w ten sposób, aby przewróciło się ono w kierunku rzeki. kopie nory w brzegach rzek oraz wałach przeciwpowodziowych lub w brzegach jezior. W przypadku braku dogodnych miejsc buduje kopce z gałęzi i mułu, otoczone wodą, zwane żeremiami. Wejście do nory znajduje się pod wodą. Nora zaopatrzona jest także w otwór wentylacyjny. Czasami w żeremiu bobrów zamieszkują także piżmaki.

8 Behawior Żyje w rodzinach. Kojarzy się późna zimą. Ciąża trwa 105 dni, w miocie występuje 2-4 młodych. Na małych strumieniach i potokach wszystkie osobniki z rodziny wspólnie budują tamy, powodując spiętrzenia i podtopienie terenów łąkowych i leśnych. Tworzą się rozlewiska i małe, zabagnione jeziorka leśne. Wskutek swojej działalności odwraca melioracyjne osuszenie terenu, pozytywnie wpływając na małą retencję wód.

9 Behawior Ogon bobra w gwarze łowieckiej nazywany jest,,pluskiem" bądź,,kielnią", ponieważ w razie niebezpieczeństwa zwierzę hałaśliwie uderza nim o powierzchnię wody, ostrzegając w ten sposób innych członków kolonii o obecności wroga.

10 Behawior Bóbr z wielką zręcznością posługuje się przednimi kończynami, kopiąc kanały i nory, czyszcząc futro, bawiąc się, czy nawet zwijając zbyt duże liście, aby zmieściły mu się do pyska. Kończyny przednie są krótkie, drobne i chwytne, w tylnych zaś palce połączone są nieowłosionym fałdem skórnym. Chociaż podczas poruszania się w wodzie bóbr używa także ogona, właściwym napędem są właśnie jego tylne łapy. Bóbr bardzo dużo czasu poświęca pielęgnacji futra.

11 Aktualna Sytuacja bobra w Polsce

12 Opis populacji W latach w dorzecze Wisły reintrodukowano 232 bobry i utworzono 20 populacji wyspowych. W dorzecze Odry w latach wsiedlono 29 par bobrów. W roku 1977 wielkość polskiej populacji bobrów szacowano na osobników, a w roku 1982 na osobników. Inwentaryzacja przeprowadzona przez Polski Związek Łowiecki od jesieni 1993 do wiosny 1994 we wszystkich obwodach łowieckich (wraz z oszacowaniem liczebności w Parkach Narodowych i obwodach wyłączonych) wykazała obecność osobników.

13 Opis populacji cd Rok Zmiana Parametr Liczba stanowisk (2,4%) Liczba osobników (13%) Średnia liczebność stanowiska 3,6 4,0 +0,4 (10%)

14 Opis populacji cd Z powyższej tabeli wynika, że przyrost populacji wynoszący ok. 13% nie przyniósł znaczącego przyrostu liczby stanowisk (tylko 2,4%). W skali kraju zwiększyła się zatem średnia liczebność stanowiska (do 4 osobników na rodzinę).

15 Opis populacji cd W 78 nadleśnictwach bobrów nie stwierdzono. Były one rozmieszczone głównie w Polsce zachodniej i południowo- zachodniej (RDLP Szczecin, Szczecinek, Wrocław, Katowice). W porównaniu z rokiem 2002 bobry pojawiły się w 24 nowych nadleśnictwach. Najniższe zagęszczenie stanowisk bobrów (1-10, 10, 0,002-0,020,02 stanowiska/km2) występowało w 280 nadleśnictwach (ponad połowa wszystkich nadleśnictw). W porównaniu z rokiem 2002 nastąpił wzrost o 20 nadleśnictw. Zagęszczenie średnie stanowisk (11-30, 0,21-0,1 0,1 stanowiska/km2) stwierdzono w 89 nadleśnictwach (w porównaniu z rokiem 2002 wzrost o 6 nadleśnictw). Zagęszczenie wysokie (ponad 30 stanowisk w nadleśnictwie, ponad 0,1 stanowiska/km2) stwierdzono jedynie w 15 nadleśnictwach (spadek o 17 nadleśnictw), głównie w RDLP Białystok i RDLP Olsztyn.

16 Tendencje liczebności populacji Od lat 70. notuje się stały wzrost liczebności populacji bobrów w Polsce. W latach 80. przyrost bobrów w populacji suwalskiej wynosił ok.10 procent. Na pozostałym obszarze kraju wahał się od 0% (a nawet przyjmował wartości ujemne, np. na terenach górskich lub bezpośrednio po reintrodukcji, gdy bobry migrowały na duże odległości) do 20%.

17 Wnioski dotyczące populacji Gwałtowny rozwój populacji bobrów obserwowany w ostatnich latach, w miarę wykorzystywania kolejnych terytoriów, zostaje zastąpiony stabilizacją liczebności. Świadczy o tym głównie znikomy przyrost liczby stanowisk przy jednoczesnym wzroście liczby osobników. Skutkuje to wzrostem liczebności pojedynczych rodzin. Młode osobniki, mające trudności ze znajdowaniem nowych, wolnych terytoriów pozostają z rodzicami. Pełnią rolę pomocników przy wychowie młodych i budowie tam i żeremi a wzrost populacji jest zahamowany.

18 Wnioski dotyczące populacji Na przeważającej powierzchni kraju zagęszczenie stanowisk bobrów jest niskie. W przypadku sprzyjających warunków środowiska i wystarczającej ilości żeru zimowego powinien zachodzić dalszy wzrost populacji. W skali kraju jest on jednak mniejszy niż można byłoby się spodziewać. Jak wynika z ankiet szczegółowych liczba siedlisk dostępnych dla bobrów jest ograniczona. Zresztą, co najważniejsze, bobry bytują jedynie w bezpośredniej bliskości cieków wodnych, czyli poniżej 1 procenta powierzchni kraju.

19 Dzisiejsza (2007) polska populacja bobrów osiągnęła poziom około sztuk

20 Liczebność bobrów w nadleśnictwach w roku 2003

21 Mechanizmy zagrażające i chroniące bobra w Polsce Status gatunku Prawo międzynarodowe Konwencja Berneńska Załąznik III Dyrektywa Siedliskowa Załącznik II, IV i V Prawo krajowe Ustawa z 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. z 2004 r. Nr 92, poz. 880) Kategorie IUCN Czerwona lista IUCN (2002) niewielkie ryzyko (umiarkowane zagrożenie) Lista dla Karpat VK (w PL VK)

22 Zagrożenia populacji Z najważniejszych zagrożeń należy wymienić (Czech, 2000): kłusownictwo, regulacja rzek (umacnianie brzegów kamieniami i betonem, budowa zapór etc.), melioracje, wycinka drzew w pasie nadbrzeżnym (strefie buforowej cieków i zbiorników wodnych), wandalizm w stanowiskach bobrów, burzenie i palenie tam i żeremi, wypas zwierząt gospodarskich w siedliskach bobrowych. Zubaża to bazę pokarmową i powoduje zawalanie się nor, wałęsające się psy polujące na bobry, izolacja stanowisk uniemożliwiająca kojarzenie się osobników niespokrewnionych.

23 Ochrona aktywna Z najważniejszych sposobów prowadzenia ochrony aktywnej gatunku należy wymienić: dalsze reintrodukcje bobrów zachowujące różnorodność genetyczną populacji, ustanawianie strefy buforowej o szerokości metrów wzdłuż cieków i zbiorników wodnych, w której nie prowadzi się działań gospodarczych, sadzenie w niej preferowanych przez bobry gatunków drzew, w przypadku zabudowy hydrotechnicznej stosowanie takich rozwiązań inżynieryjnych, które zmniejszają uciążliwość inwestycji dla środowiska, najlepiej już na etapie projektowania.

24 Aktywność mikrobiologiczna w rozlewiskach bobrowych

25 Aktywność mikrobiologiczna w rozlewiskach bobrowych 1 Każdy, nawet niewielki staw bobrowy, może gromadzić tysiące metrów sześciennych osadów. Dzieje się tak dlatego, że prąd ulega zwolnieniu ułatwiając opadanie cząstek, woda przelewa się przez koronę szczelnej tamy, zaś roślinność porastająca dno i brzegi działa jak filtr zatrzymując zawiesiny. W miarę upływu czasu, na dnie zbiornika formuje się strefa beztlenowa z odpowiednim składem gatunkowym mikroorganizmów, które mineralizują cząstki organiczne.

26 Aktywność mikrobiologiczna w rozlewiskach bobrowych 2 Inne organizmy "pracują" w toni wodnej i na powierzchni osadów. Oprócz zawiesin niesionych przez ciek do stawu dostają się również kawałki pni i gałęzi niewykorzystane przez bobry oraz liście drzew wpadające do stawu. W stawach bobrowych stwierdza się kilku-do kilkunastokrotne podwyższenie aktywności metabolicznej mikroorganizmów wody i osadów w porównaniu do cieku wpływającego i wypływającego.

27 Aktywność mikrobiologiczna w rozlewiskach bobrowych 3 Woda gromadzona w stawie stopniowo wnika w otaczający grunt, lokalnie podwyższając poziom wody gruntowej. Zmienia to chemizm i uwodnienie gleb, jak również skład gatunkowy fauny glebowej. Tak więc rozlewisko bobrowe staje się jednocześnie laboratorium i oczyszczalnią wody, którego znaczna część ukryta jest przed naszymi oczami. Skład chemiczny wody w stawie zmienia się, zwiększa się zawartość azotu, natomiast w beztlenowych osadach magazynowane są związki azotu, fosforu i węgla. Dzięki działalności mikroorganizmów wyłapywane są metale ciężkie, a wpływające do stawu wody, zanieczyszczone kwasami i zasadami, ulegają zobojętnieniu. Pływające i wykopujące muł bobry, powodują mieszanie się wody i przyspieszają procesy chemiczne.

28 Aktywność mikrobiologiczna w rozlewiskach bobrowych 4 Zmiana składu chemicznego wody i osadów wywiera znaczący wpływ na organizmy roślinne i zwierzęce zajmujące siedlisko bobrowe. Badania prowadzone przez UJ dowodzą, że woda opuszczająca tamy bobrów jest bardziej czysta i klarowna.

29 Odbudowa bobrów

30 Odbudowa bobrów 1 Odbudowa populacji bobra europejskiego w Polsce była niewątpliwym sukcesem biologów, przyrodników, myśliwych oraz innych specjalistów. Obecnie jednak coraz więcej słyszy się o szkodach powstających w wyniku działalności bobrów, rosną sumy odszkodowań. Specjaliści zwracają uwagę, że obecny system naliczania odszkodowań jest kosztowny i nieefektywny. Z kolei, z długoletnich badań prowadzonych przez Instytut Nauk o Środowisku UJ wynika, że jedynie 3% stanowisk bobrów w Polsce powoduje szkody. Jednocześnie zwraca się uwagę na unikalne, renaturalizacyjne zdolności bobrów, zwiększanie retencji i bioróżnorodności, ograniczanie retencji, etc.

31 Odbudowa bobrów 2 W roku 2002 bobry podniosły poziom wód gruntowych w Polsce na powierzchni ponad hektarów, ha lasów ochroniły przed pożarami, ponad ha lasów stało się bardziej atrakcyjne dla innych zwierząt i roślin. Bóbr jest również gatunkiem pozytywnie postrzeganym przez społeczeństwo i może być używany jako gatunek sztandarowy przy projektach ochrony przyrody, zwłaszcza dotyczących mokradeł i terenów przybrzeżnych i nadwodnych, w tym objętych konwencjami międzynarodowymi i UE. W sytuacji, gdy bóbr nie jest już zagrożony wyginięciem, niepotrzebne jest utrzymywanie jego obecnego statusu - jako zwierzęcia chronionego

32 Budowanie tam i tworzenie terenów podmokłych

33 Budowanie tam i tworzenie terenów podmokłych W przypadku sprzyjających warunków hydrologicznych (wolny prąd) i rzeźby terenu cieki bywają zabudowane kolejnymi tamami tak gęsto, że trudno jest znaleźć odcinki, w których woda płynie swym pierwotnym korytem. Woda przelewająca się przez tamę wpływa do następnego stawu, rozlewa się na szerokiej powierzchni, powoli płynie w stronę tamy, lub bocznych kanałów, tam przyspiesza nurt, trafia do następnego stawu. Fala wezbraniowa po dużych deszczach lub na wiosnę rozkłada się na większej powierzchni, traci swój impet.

34 Przykład tamy zbudowanej przez bobry

35 Budowanie tam i tworzenie terenów podmokłych Stawy bobrowe utrzymują wodę na poziomie stosunkowo stałym w porównaniu do poziomu wody w cieku. Jest to spowodowane tym, że woda przelewa się przez koronę (szczyt) tamy, a wszelkie jej uszkodzenia są natychmiast naprawiane. Powierzchnia rozlewisk bobrowych może osiągać kilkadziesiąt hektarów, zwłaszcza na terenach nizinnych lub w przypadku budowania przez bobry wielu kolejnych tam na cieku. Pojedynczy staw może magazynować różną ilość wody - w ogromnym przybliżeniu od 100 do m3

36 Teren podmokły utrzymywany przez bobry od 15 lat

37 Różnorodność biologiczna

38 Różnorodność biologiczna Podwyższony poziom wody w pobliżu stawu i wycinanie części drzew przez bobry powodują zmianę jego struktury i składu gatunkowego roślinności w siedlisku bobrowym.

39 Zmiany morfologiczne i hydrologiczne w strumieniu zmniejszenie szybkości prądu zalanie terenu powyżej tamy i ustabilizowanie poziomu wody powstanie strefy brzegowej typowej dla stawu zwiększenie otwartej przestrzeni wokół powstałego stawu przerwanie dotychczasowej ciągłości wzdłużnej strumienia

40 Zmiany właściwości fizyko- chemicznych wody i osadów Zatrzymywanie osadów mineralnych i organicznych Zwiększenie ilości i dostępności związków węgla, azotu, fosforu oraz innych substancji odżywczych Modyfikacja krążenia pierwiastków Zmniejszenie lub zwiększenie stężenia tlenu w wodzie Podwyższenie temperatury wody

41 Zmiany biologiczne Zmiana składu gatunkowego roślinności wokół stawu (wywołana zmianą warunków siedliskowych i ścinaniem przez bobry preferowanych gatunków drzew) Zazwyczaj zwiększenie różnorodności gatunkowej roślin Zwiększenie produkcji biomasy roślin Zwiększenie aktywności mikroorganizmów beztlenowych w osadach

42 Zmiany biologiczne Zwiększenie aktywności mikroorganizmów tlenowych na dnie zbiornika Zwiększenie produkcji planktonu Zwiększenie zagęszczenia i biomasy bezkręgowców Zmiana składu gatunkowego bezkręgowców Zwiększenie zagęszczenia i biomasy kręgowców związanych z wodą (np. ryb, płazów, etc.) Zmiana składu gatunkowego kręgowców

43 Uwaga Uwaga &q=b%C3%B3br&total =246&start=0&num=10&so=0&type=search& plindex=0&hl=pl (oto link do google video na którym przedstawiony jest płynący bóbr)

44 Wpływ bobrów na środowisko

45 Wpływ bobrów na środowisko Bobry wywierają silny wpływ na środowisko, w którym żyją

46 Wpływ bobrów na środowisko Wznosząc tamy na ciekach wodnych, podnoszą poziom wód powierzchniowych, co uznawane jest za najważniejszy skutek ich obecności w zasiedlonym terenie.

47 Wpływ bobrów na środowisko Zatopione drzewostany tracą swą funkcję produkcyjną, jednak w pewnej odległości od wody stwierdza się przyrost masy wysokojakościowego drewna. W wyniku zgryzania drzew następuje wzrost naświetlenia dna lasu, co z kolei inicjuje gwałtowny wzrost podszytu, runa i roślinności zielnej. Brzoza powalona przez bobry

48 Wpływ bobrów na środowisko W ujęciu gospodarki leśnej występują pewne straty drewna, to jednak ogólny przyrost biomasy roślinnej wywołany naświetleniem terenu jest większy aniżeli ubytek masy drewna wywołany zgryzieniami. Bóbr obgryzający drzewo

49 Wpływ bobrów na środowisko Bardzo ważnym skutkiem obecności bobrów jest samooczyszczanie się wody w stawach bobrowych. Drobny osad i substancje organiczne opadając na dno nowopowstałego zbiornika, stanowią idealne podłoże dla rozwoju roślinności wodnej. Dzięki rozwojowi roślinności, koryto rzeczne stabilizuje się, zaś nowo powstały zespół nie tylko przechwytuje osady, lecz również działa jako filtr i zbiornik osadów docierających z sąsiednich ekosystemów.

50 Wpływ bobrów na środowisko Działalność bobrów w obrębie zajmowanego przez nie terenu może zapoczątkować proces renaturalizacji sztucznie uregulowanego przez człowieka cieku wodnego. Kopanie nor i kanałów, jak również tworzenie rozlewisk, inicjują naturalne procesy bagienne. W wyniku rozmywania i osuwania się nor, tworzą się liczne zakola i płycizny zarastające roślinnością wodną i szuwarową.

51 Wpływ bobrów na środowisko Tworzone przez bobry zbiorniki wodne, sprzyjają podniesieniu temperatury wody latem, co ułatwia rozwój planktonu roślinnego i zwierzęcego. Nagromadzenie materii organicznej oraz spowolnienie przepływu wód sprzyjają rozwojowi wielu gatunkom bezkręgowców wodnych, takich jak np. jętki, chruściki i muchówki. Te z kolei stanowią pożywienie dla wielu gatunków ryb, płazów, gadów i ptaków.

52 Wpływ bobrów na środowisko Obfitość ryb sprawia, iż środowisko życia bobra jest bardzo chętnie zasiedlane i odwiedzane przez wydrę, norkę, czaplę siwą, bociana czarnego i inne rybożerne gatunki zwierząt. Obecność wysepek, martwych drzew i innych naturalnie powstałych schronień, stwarza korzystne warunki gniazdowania dla wielu gatunków ptaków. Trudno dostępny ekosystem stawu bobrowego zapewnia osłonę oraz pokarm licznym populacjom drobnych ssaków. Rozlewiska bardzo chętnie odwiedzane są też przez łosie, jelenie i dziki. Stawy bobrowe pełnią więc ważną rolę w zwiększaniu różnorodności przyrodniczej w całym zespole ekosystemów.

53 Wpływ bobrów na środowisko Niestety, w przypadku produkcji leśnej i rolnej oddziaływanie bobrów na otoczenie (zgryzanie drzew, zalewanie użytków zielonych) ma znaczenie negatywne Pomimo, iż charakter zmian środowiska wywołany przez bobry jest zawsze podobny, to ich ocena może bardzo od siebie odbiegać, zależnie od sposobu potraktowania tego problemu. Silnie wyeksploatowana baza żerowa powoduje, iż bobry coraz częściej zgryzają gatunki iglaste.

54 Wpływ bobrów na gospodarkę człowieka

55 Wpływ bobrów na gospodarkę człowieka Przykłady na dalszych slajdach przedstawiają takie oddziaływanie bobrów na gospodarkę człowieka, które uważane jest za negatywne i powoduje konkretne, policzalne straty gospodarcze.

56 W zakresie gospodarki rolnej: Podtapianie gruntów w wyniku budowy tam, blokowanie przepustów, niszczenie grobli. Niszczenie drzew owocowych, ozdobnych. Wybieranie plonów. Dotyczy głównie buraków, kapusty, kukurydzy, marchwi na gruntach położonych w pobliżu cieków lub zbiorników wodnych. Kopanie kanałów w celu ułatwienia transportu pożywienia. Tąpnięcia gruntu w przypadkach kopania nor pod powierzchnią ziemi. Mogą być przyczyną uszkodzeń sprzętu i zagrożeniem dla zwierząt gospodarskich.

57 W zakresie gospodarki leśnej: Podtapianie gruntów leśnych w wyniku budowy tam, blokowania przepustów, niszczenia grobli, kopania kanałów, etc. W konsekwencji obumieranie drzewostanów i zagrożenie atakiem szkodliwych owadów. Ścinanie drzew. Podtapianie dróg i kompleksów leśnych, które może utrudniać lub uniemożliwiać dojazd do kompleksów leśnych i wykonanie koniecznych zabiegów.

58 W zakresie gospodarki wodnej: Kopanie nor w groblach stawów, wałów przeciwpowodziowych. Blokowanie rowów melioracyjnych, przepustów i innych budowli.

59 W zakresie szlaków komunikacyjnych: Ścinanie drzew na szlaki komunikacyjne. Blokowanie przepustów drogowych. Podkopywanie nasypów. Podtapianie szlaków komunikacyjnych.

60 Inne: Ścinanie drzew na linie telefoniczne i energetyczne, budynki. Uszkadzanie drzew pomnikowych. Degradacja niektórych ekosystemów chronionych ze względu na unikalną, konkretną wartość przyrodniczą.

61 Jak radzić sobie z bobrami???

62 Jak radzić sobie z bobrami??? Ochrona, odtwarzanie i poszerzanie strefy brzegowej cieków i zbiorników, Ochrona szczególnie cennych, np. pomnikowych drzew poprzez owijanie siatką drucianą rozpiętą na kilku palikach w pewnej odległości od pnia i stosowanie innych materiałów trudnych do przegryzienia przez bobry, etc., Zabezpieczanie potencjalnie zagrożonych przepustów drogowych, Stabilizowanie poziomu wody w stawach bobrowych, Ochrona wałów przeciwpowodziowych, grobli stawów rybnych przed kopaniem w nich nor przez bobry poprzez wykładanie siatek metalowych, ogrodzenia, Ochrona upraw poprzez grodzenie siatką metalową lub ogrodzeniami elektrycznymi.

63 1 2 Usuwanie materiału naniesionego przez bobry do przepustów jest nieskuteczne. Kolejnej nocy bobry rozpoczęły budowę nowej tamy. W ciągu dwóch nocy będzie ona zakończona.

64 Znaczenie edukacyjne, estetyczne i rekreacyjne siedlisk bobrowych

65 Znaczenie edukacyjne, estetyczne i rekreacyjne siedlisk bobrowych W dzisiejszym coraz bardziej cywilizowanym świecie, wartość emocjonalna siedlisk bobrowych jest niemożliwa do oszacowania. Pojawienie się stawu bobrowego, często z żeremiem, zmienia mało dotychczas ciekawy krajobraz smętnego bajora albo rowu w prawdziwą oazę. Jest ona szczególnie interesująca zwłaszcza dla ludzi z dużych miast.

66 Znaczenie edukacyjne, estetyczne i rekreacyjne siedlisk bobrowych Otoczenie stawu i sam staw mogą służyć dzieciom jako wspaniała lekcja poglądowa biologii, miejsce podpatrywania i fotografowania przyrody. Zakładanie np. ścieżek dydaktycznych jest łatwe, gdyż na stosunkowo niewielkiej powierzchni można ukazać wiele ciekawych rzeczy. Często siedliska bobrowe są również atrakcyjne dla wędkarzy.

67 Stanowiska bobrowe mają wysokie walory estetyczne

68 Ciekawostki Poniżej zaprezentowane są cytaty słynnych biologów badaczy zachowań, biologii, behawioru bobra. W skrócie charakteryzują jak złożonym społecznie i rozwiniętym zwierzęciem jest bóbr

69 Cytaty "Wydawalo by się, że poprzez ewolucję lub jakiś inny sposób, stworzenia te [bobry] rozwineły w sobie stopień psychicznych zdolności, którym przewyższyły wszystkie inne żyjące zwierzęta... Grey Owl ( "Wa-Sha-Quon-Asin" - Archibald Stansfeld Belaney ) - "The men of the Last Frontier" (1931)

70 Cytaty "W całej rodzinie ssaków - poniżej człowieka, nie ma zwierzęcia, które oferuje do naszych badań taką ilość prac, lub prezentuje tak znakomite materiały do studiów i ilustrowania psychologii zwierząt." Lewis H. Morgan, The American Beaver and his Works, New York 1868

71 Cytaty Zastosowanie krzywizny w tamach bobrów jest bardzo często spotykane i zawsze było uważane jako uderzający dowód inteligencji ich budowniczych. Lewis H. Morgan, The American Beaver and his Works, New York 1868.

72 Bibliografia Andrzej Czech, Bóbr (Monografie Przyrodnicze) Lubuski Klub Przyrodników, Andrzej Czech, Bóbr - Gryzący Problem?.. Tow. na Rzecz Ziemi, Kraków-Oświęcim, Biały, K., Załuski, T. 1994: Rola bobra europejskiego (Castor fiber L.) w renaturyzacji uregulowanego cieku i przyległego otoczenia. Zeszyty Naukowe Akademi Rolniczej we Wrocławiu. Konferencje III (tom 1), 246: (pol)

73

74