FORMOWANIE KRZEWÓW WINOROŚLI

Transkrypt

1 WŁADYSŁAW DEPTUŁA FORMOWANIE KRZEWÓW WINOROŚLI LUBIN DEWIN 2010 ROK

2 OD AUTORA W książce przedstawiono ogólne wiadomości o winorośli, historię uprawy tej rośliny, właściwości biologiczne, budowę krzewu. Najwięcej uwagi poświęcono sposobom formowania krzewów winorośli uprawianych na działkach pracowniczych, nieopodal domów i zabudowań. Omawia sposoby formowania dekoracyjnego oraz na uprawach przemysłowych. Wzory formowań zapożyczono z ponad trzydziestu książek dotyczących uprawy winorośli od autorów krajowych oraz Ukrainy, Rosji, Mołdawii i Węgier. Mam nadzieję, że przedstawione w tej książce formowania zainteresują nie tylko winoroślarzy amatorów uprawiających winorośl na swojej działce ale także właścicieli domków i przydomowych ogrodów. Mogą także zainteresować winoroślarzy bardzo zaawansowanych, chcących zająć się uprawą tej szlachetnej rośliny na większą skalę. Uprawa winorośli nie jest zawodem ale szlachetną sztuką, gdyż przy uprawie każdej innej rośliny człowiek na jej rozwój i owocowanie nie ma tak dużego wpływu. Władysław Deptuła 2

3 BIOLOGICZNE WŁAŚCIWOŚCI WINOROŚLI Winorośl to wieloletnia roślina z długimi łozami (ljanami), Z opadającymi liśćmi i lubiąca światło. Tylko w dobrze oświetlonych miejscach rozwija pędy, liście, kwiatostany i grona. Współżyjąc przez wiele tysięcy lat wspólnie z pokryciem leśnym i będąc rośliną lubiącą światło dzika winorośl w procesie ewolucji zdobyła możliwość silnego wzrostu pędów, dużego rozgałęziania się, tworzenia wąsów przy pomocy których pędy podciągają się do wierzchołka koron drzew i słońca, gdzie zakłada owoconośne pąki. Gdy rośnie swobodnie i na nieograniczonej powierzchni odżywiania winorośl niekiedy przybiera formę drzewa ze zwisającymi pędami i pniem na pół metra grubości. Winorośl jest rośliną bardzo plastyczną, to jest łatwo przysposabia się do różnych warunków otaczającego środowiska. Średni okres życia winorośli, to lat, a niektóre dzikie formy dożywają lat i więcej. W górach Krymu spotyka się krzewy mające 400 lat. U takich krzewów pień osiąga grubość metra i wyróżnia się bardzo dużą siłą wzrostu, zajmujący powierzchnię do jednego hektara. Plon z takich krzewów osiąga 10 ton. Takiemu długiemu życiu sprzyjają klimat, skład gleby, słoneczne oświetlenie, warunki wodne i temperaturowe. Według swojej energetycznej wartości 1 kg winogron porównuje się do 230 g chleba, 380 g mięsa, 1 kg ziemniaków, 1 l mleka. Według dietetyków człowiek może odżywiać się winogronem jedynie przez około 90 dni. Oprócz wina z winogron otrzymuje się soki, nalewki, rodzynki soli się je i marynuje. Przy określonych warunkach przechowania zimowego niektóre odmiany winogron mogą przechować się w świeżej postaci do sześciu miesięcy. Posiadają także właściwości lecznicze. 3

4 BRAK MOCNEGO SZTYWNEGO PNIA. Nawet u 25 letniego krzewu uprawianego na sklepionych konstrukcjach, grubość pnia nie jest większa niż cm. Jeżeli krzew zdejmiemy z podpory, to on się zegnie. Pień nie jest w stanie utrzymać ciężaru przyrostu i plonu. Stąd wiadomo, że stawianie podpór lub wiązanie pnia i rosnących pędów jest obowiązkowe. DUŻA ŻYWOTNOŚĆ. Wyraża się możliwością rozwoju w takich warunkach w jakich owocowe rośliny rosnąć nie będą: odporność na różne niekorzystne warunki, silny wzrost, dobry rozwój korzeni, dobre ukorzenianie się, duża urodzajność i długowieczność. BIEGUNOWOŚĆ PĘDÓW. Wyraz się ona w tym, że u winorośli najwcześniej rozwijają się najwyżej położone oczka, które zahamowują rozwój oczek położonych niżej. Cecha ta wykształciła się i umocniła w walce dzikiej winorośli o słoneczne światło z drzewami. Młoda roślina znajdująca się w cieniu drzew stara się rosnąć tak, żeby jak najszybciej dosięgnąć wierzchołków drzew je zacieniających. Dostawszy się do wierzchołka drew winoroślowe pędy przyjmują położenie poziome i dobrze oświetlona roślina zaczyna owocować. Ta cecha biegunowości zachowała się i utrwaliła także u odmian uprawnych. Jeżeli łozy po ich obcięciu postawimy pionowo, to w roku następnym rozwiną się tylko najwyżej położone oczka. I tak, jeżeli do góry rosnąć nie ma gdzie, bo druty szpaleru się skończyły, to cała masa rozwiniętych pędów pod swoim ciężarem i kropli wody opada w międzyrzędzia. Dlatego wszystkie łozy trzeba wiązać poziomo, zostawiając miejsce dla rozwoju pędów na szpalerze nie mniejsze niż 1, 5 m. W takich warunkach dla wszystkich pąków będą stworzone jednakowe warunki, a większość z nich zacznie się rozwijać i będzie rosła nadal. 4

5 MOŻLIWOŚĆ REGENERACJI. Wyraża się tym, że roślina winorośli szybko odbudowuje swój rozwój i owocowanie po częściowym podmarznięciu, porażeniu wiosennymi przymrozkami, silnym cięciu lub uszkodzeniu gradem w ciągu jednego- dwóch lat. WEGETATYWNY BIEG. ( rozbudzenie działalności życiowej systemu korzeniowego ). Zależy on od cech odmiany. U różnych odmian działalność życiowa korzeni zaczyna się nie przy jednakowej temperaturze gleby w strefie ich rozłożenia i wynosi od 6 do 12 o C. W takich warunkach ( początek druga połowa kwietnia ), a rozwój pąków i wzrost pędów obserwuje się przeważnie w pierwszych dniach maja. Dla rozwoju pędów pogoda w tym czasie jest sprzyjająca długi jasny dzień godzin i dostatecznie wysoka temperatura w dzień. Gleba w tym czasie nie nagrzała się jeszcze powyżej o C, kiedy może się zacząć zwiększony rozwój korzeni. Korzenie w tym czasie nie rosną a tylko wysyłają wilgoć. Dopiero po zwiększeniu się temperatury do o C rozwój korzeni stopniowo się zwiększa. Pędy też rosną, ale rachunek zgromadzonych odżywczych i plastycznych substancji w korzeniach i wieloletnim drewnie. W związku z tym zaleca się : - mieć jak można największy zapas starego drewna, nie sadzić krzewów głębiej niż 45 cm. Dla ochrony korzeni przed wymarzaniem w strefie okrywowej trzeba ziemię okrywać a system korzeniowy okopywać; - wiosną, gdy pędy osiągną 3-5 cm, gdy jest sucho i ciepło krzewy należy podlać ciepłą wodą o C ( jeżeli są rury do podziemnego nawadniania ). Ciepła woda podgrzeje glebę na głębokości korzeni stopowych; - u krzewów starych nie obcinamy korzeni podpowierzchniowych. Najlepiej każdego roku odkopać pień do głębokości cm, a na zimę zasypać go i uformować kopczyk dookoła pnia 5

6 wysokości 10 cm. Korzenie podpowierzchniowe pomogą wykorzystać wilgoć będącą w powierzchniowej wcześniej nagrzewających się warstwach gleby. Wykorzystanie tych zaleceń pomoże także o kilka dni przyspieszyć dojrzewanie plonu. ROZWÓJ KRZEWU WINOROŚLI W ciągu jednego roku krzew winorośli przechodzi dwa okresy swojego rozwoju: okres w którym oznaki życia u roślin zewnętrznie nie są wyrażone i okres wegetacyjny z wyraźnie zaznaczonymi oznakami życia. OKRES SPOKOJU Zaczyna się od opadania liści i trwa do początku ruszenia soków wiosną następnego roku. Okres spokoju u winorośli zaczyna się zwykle po pierwszych jesiennych przymrozkach. Średnio następuje około października. Na wsi przymrozki bywają wcześniej niż w mieście. Okres spokoju dzieli się na dwa okresy: spokój biologiczny i spokój wymuszony. SPOKOJ BIOLOGICZNY To obronna reakcja rośliny na niekorzystne warunki okresu zimowego. W tym czasie, gdyby warunki rozwoju były dobre, to roślina nie rozwija pędów. Nawet, gdy umieścimy je w cieplarni i stworzymy najlepsze warunki rozwoju pędów, to wszystko jedno, około dwa miesiące roślina będzie znajdowała się w stanie biologicznego spokoju. SPOKÓJ WYMUSZONY 6

7 Zaczyna się od połowy listopada i trwa w przybliżeniu do połowy stycznia. W tym czasie winorośl nie rozwija się ale stwarza sobie dobre warunki biologiczne. W przyrodzie dobrych warunków do rozwoju jeszcze nie ma i z tego powodu roślina wymuszenie czeka na ocieplenie. Jeżeli w okresie wymuszonego spokoju bywają silne mrozy lub jest bardzo sucho i nie ma śniegu, to winorośl może zamarznąć lub uschnąć. Takie zjawisko zaistniało wiosną 1985 roku. Pokrywa śnieżna dostatecznie gruba zeszła wraz z odwilżą nie wsiąkając w glebę, ponieważ śnieg leżał na zamarzniętej ziemi. Potem nastała sucha pogoda, ziemia stopniowo odmarzła ale nie nasiąkała wodą. Łoza mrozoodpornych odmian przezimowała dobrze, ale zaczęła usychać z powodu braku wilgoci, korzenie bowiem jeszcze nie rozpoczęły działalności. Gdyby w tym czasie spadł deszcz, to usychania i zamierania łozy by nie było. OKRES ROZWOJU WEGETACJI Dzieli się na kilka faz. Zaczyna się wczesną wiosną wraz z ruszeniem soków a kończy w momencie dojrzewania jagód i opadania liści. RUSZENIE SOKÓW Zewnętrznie na powierzchni cięć oraz ze zranionych części krzewu pojawia się przezroczysta ciecz zwana posoką. Zjawisko takie w winoroślarstwie nazywa się płaczem. Przy małej ilości wilgoci w glebie płacz może nie wystąpić. Ta faza rozwoju krzewu trwa do momentu rozwoju pąków w zimujących oczkach. ROZWÓJ PĄKÓW Następuje to w końcu kwietnia początku maja, w zależności od pogody. Bardzo często pędy pojawiające się w maju zatrzymują swój rozwój lub rosną cienkie. Przyczyną jest chłodna pogoda, gdy nagrzewanie gleby zatrzymuje się a system 7

8 korzeniowy wykazuje jeszcze słabą działalność. Aby tego uniknąć krzewy należałoby podlać ciepłą wodą o temperaturze od o C. Ten okres trwa do początku kwitnienia. KWITNIENIE Znaczenie tej fazy rozwoju jest wyjątkowo wielkie. Dobre kwitnienie gwarantuje formowanie gron o pełnej wadze. Początek kwitnienia i czas jego trwania u różnych odmian jest różny. Średni czas kwitnienia dla jednej odmiany to dni w zależności od przebiegu pogody. U odmian europejsko-amurskich kwitnienie zaczyna się 5 10 dni wcześniej niż odmian europejsko-azjatyckich. Europejskoamerykańskie hybrydy także zakwitają trochę wcześniej niż odmiany europejsko-azjatyckie. I tak, najwcześniejsze kwitnienie zanotowano 22 maja u europejsko-amurskich hybryd; najpóźniejsze 22 czerwca u odmian europejsko-azjatyckich. Znajomość terminów kwitnienia jest bardzo ważna, ponieważ stwarza to możliwość prawidłowego doboru innych odmian zapylaczy. ROZWÓJ JAGÓD Ta faza rozwoju krzewu trwa od końca kwitnienia do początku dojrzewania jagód. Czas trwania zależy od odmiany winorośli i warunków wegetacji. Waha się zwykle w granicach 30 dni u odmian bardzo wczesnych i do 70 dni u odmian późnych. DOJRZEWANIE JAGÓD Jest to okres bardzo rozciągnięty w czasie. Nastanie pełnej dojrzałości jagód zależy od odmiany i pogody w okresie wegetacji. W tym samym czasie trwa dojrzewanie pędów i ich przygotowanie do zimowania. Trwa to równocześnie z dojrzewaniem plonu. Korzystna temperatura powietrza 8

9 występująca po pierwszych przymrozkach i opadnięciu liści w ciągu 2 3 tygodni korzystnie wpływa na zahartowanie łozy i zimową odporność roślin. Gleba w tym czasie jeszcze nie zdążyła ostygnąć i system korzeniowy nadal się rozwija i pracuje. DOBÓR ODMIAN WINOROŚLI Prawidłowy dobór odmian winorośli dla przydomowego ogrodu i działek w większości przypadków zależy od przewidywanej ilości plonu i długowieczności winnicy. Wszystkich opisanych w literaturze odmian jest ponad 20 tys. i ich ilość ciągle wzrasta. Dokonać prawidłowego wyboru można tylko po sprawdzeniu ich biologicznych i gospodarczych cech oraz możliwości danej odmiany. Za podstawę doboru odmian może być brany pod uwagę sposób wykorzystania plonu: - do spożycia przez rodzinę lepiej jest mieć dużo odmian o wczesnym okresie dojrzewania; - dla sprzedaży na rynku należy mieć 4 7 odmian mających piękne grona i jagody o bardzo wczesnym, wczesnym i średnim okresie dojrzewania; - do przetworzenia na miejscu uprawy najlepsze są odmiany wczesne i średnie dające dobrej jakości produkty po ich przetworzeniu. WEDŁUG OKRESU DOJRZEWANIA ( ilość dni od początku rozwoju pąków do pełnej dojrzałości jagód ) Super wczesne dni SAT Bardzo wczesne dni SAT Wczesne dni SAT Średnie dni SAT Późne dni SAT Bardzo późne 160 i więcej 3200 i więcej 9

10 Długość okresu dojrzewania u tej samej odmiany może różnić się nawet do 20 dni. Zależy to od warunków klimatycznych miejscowości, położenia winnicy, rodzaju gleby, głębokości zalegania korzeni, od sposobu formowania, od odległości krzewów w rzędach i szerokości międzyrzędzi. Na przykład: na południowych i południowo zachodnich skłonach owoce dojrzewają o dni wcześniej; na glebach piaszczystych i kamienistych o 3 5 dni wcześniej. W mieście winogrona dojrzewają wcześniej niż poza miastem. Nadmierne podlewanie i zwiększone obciążenie krzewów mocno hamują dojrzewanie, nawet o dni. Na wystawie słonecznej grona dojrzewają wcześniej. Na krzewach dużych przy uprawie sklepionej i przyściennej winogrona dojrzewają o dni później zwłaszcza przy obfitym podlewaniu i dużym plonie. Wszystko to trzeba brać pod uwagę przy uprawie odmian średniego i późnego okresu dojrzewania. WEDŁUG JAKOŚCI PLONU ( ocena degustacyjna według stali 10 o ) Arcydzieło lub wzorzec Wyróżniająca się Dobra Zadowalająca Zła 9,5 10 o 8,8 9,4 o 8,0 8,7 o 7,7 7,9 o poniżej 7,5 o STOPNIE JAKOŚCI USTALA SIĘ NASTĘPUJĄCO: Jakość smakowa i aromatyczna Zewnętrzny wygląd Konsystencja 1 do 5 o 1 do 2 o 1 do 3 o WEDŁUG ILOŚCI PLONU 10

11 ( przy powierzchni odżywiania 2,5 x 4 m ) Mało urodzajne Średnio urodzajne Urodzajne Bardzo urodzajne do 5 kg z krzewu 5 do 8 kg 8 do 10 kg 12 i więcej kg Do formowań dużych nadają się odmiany urodzajne i bardzo urodzajne. WEDŁUG SIŁY WZROSTU Odmiany bywają: - bardzo silnie rosnące - silnie rosnące - średniej siły wzrostu - słabej siły wzrostu Dla dużych formowań najlepiej nadają się odmiany bardzo silnie i silnie rosnące dające plon nie mniejszy niż 25 kg z krzewu. Odmiany średnio i słabo rosnące lepiej uprawiać w nasadzeniach szpalerowych przy powierzchni odżywiania 2 x 3 m, gdzie z pewnością będą dawać plon do 5 kg z krzewu. Dużych formowań się z nich nie otrzyma, nawet przy dobrym zapewnieniu wilgoci i nawożenia plon nie będzie większy niż 10 kg z krzewu. Na winnicach amatorskich najlepiej sadzić odmiany silne i silnie rosnące, a uzyska się dobry plon i dobrą jakość. WEDŁUG ROZMIARU JAGÓD ( średnica w mm, waga w gramach ) Małe do 13 mm do 1,5 g Średnie mm 1,5 3 g Duże mm 3,5 7 g Bardzo duże powyżej 23 mm 7-16 g 11

12 Jeżeli jagoda jest owalna lub wydłużona, to jej rozmiar określa się według połowy sum długości i szerokości jagody. Rozmiar jagód tej samej odmiany może być różny i zależy od zapewnionej roślinie wilgoci, nawożenia, rodzaju gleby, formy korony krzewów, siły i obciążenia krzewu, warunków pogodowych, porażenia chorobami, jakości zapylenia, ilości nasion w jagodzie i czy krzew jest na korzeniach własnych, czy silnie rosnącej podkładce. Rozmiary jagód mogą różnić się w granicach % a ich waga do 50% w jednym gronie i od różnych warunków klimatycznych i stosowanej agrotechniki ich waga może się różnić i dwa razy. KSZTAŁT - FORMA JAGÓD U różnych odmian winorośli jagody bywają: okrągłe, owalne, wydłużone, jajowate, podłużno jajowate, podłużne, cylindryczne, smoczkowe. Są odmiany o oryginalnych kształtach jagód, np. Oryginał. Stwierdzono, że u tej samej odmiany mogą być różnego kształtu jagody w zależności od stosowanej agrotechniki, a zwłaszcza zapylania. Na tym samym krzewie mogą być jagody okrągłe i owalne. Jeżeli zawiązały się 3 4 nasiona, to jagoda jest bardziej okrągła, a jeżeli nasion jest tylko 1-2, to jagody są owalne lub wydłużone. KOLOR JAGÓD Gama kolorów jest bardzo duża. Są jagody zielone, jasno zielone, białe, jasno żółte, bursztynowe, blado różowe, różowe, fioletowe, czerwone, czerwono brązowe, fioletowo błękitne, czarne, popielate oraz wszystkich możliwych kolorów i odcieni. Kolor jagód w dużym stopniu zależy od oświetlenia jagód i gron. Na stronie naświetlonej jagody są zabarwione intensywniej, a w 12

13 cieniu mniej np. U odmiany Tair od strony słonecznej jagody są fioletowe a w cieniu różowe. CUKROWOŚĆ JAGÓD Dla odmian stołowych wynosi ona od 12 do 16 %. Dla przerobowych %. Grona na winnicy amatorskiej trzeba zbierać wybiórczo w miarę ich dojrzewania. Dla większego nagromadzenia cukru winogrona należy przetrzymać na krzewach od 5 do 15 dni po dojrzeniu. Są odmiany stołowe, których plon nie może długo wisieć na krzewach, ponieważ ich smak i jakość pogarsza się i należy je zerwać w ciągu tygodnia. Większość odmian winogron przechowuje się na krzewach do dwóch miesięcy. Są też odmiany na których owoce po dojrzeniu mogą wisieć bardzo długo niezależnie od pogody, np: Augustowski i Wostorg. Jeżeli w czasie dojrzewania przez długi czas buło sucho a potem spadł obfity deszcz i według prognozy oczekuje się dalszych opadów, to plon należy niezwłocznie zdjąć; inaczej owoce nabiorą wody, mogą pękać, spada ich cukrowość i trzeba czekać wiele dni, żeby wilgoć z jagód odparowała. WEDŁUG ODPORNOŚCI ZIMOWEJ Odmiany należy dobierać z najnowszych selekcji hybryd o podwyższonej odporności na mrozy, co w wielu przypadkach pozwala na uprawę winorośli bez okrywania krzewów na zimę lub użycie tylko lekkiego okrycia, a tym samym zmniejszenie nakładu pracy przy obsłudze winnicy. W rejonach południowo-zachodniej Polski można z powodzeniem uprawiać odmiany o podwyższonej odporności na mrozy od -23 do -25 o C. W rejonach bardziej północnych można uprawiać odmiany winorośli bez ich okrywania ziemią z odpornością na mrozy od -25 do -30 o C. Dla większej pewności dobrego przezimowania odmian z mniejszą odpornością na mróz należy stosować lekkie okrycia, 13

14 przez ich okrycie i okopanie oraz usypanie 20 cm kopca ziemi dookoła pnia krzewu. W przypadku utrzymywania się pokrywy śnieżnej przez całą zimę, winorośl z powodzeniem może zimować pod śniegiem. Dla pewności 1 2 łozy z każdego krzewu można położyć na ziemi, przymocować haczykami i czymś okryć. WEDŁUG ODPORNOŚCI NA CHOROBY Odmiany nowych selekcji nazywa się kompleksowo odpornymi. Pojecie to trzeba rozumieć tak. Odmiany i formy są odporne na podstawowe grzybowe choroby winorośli, jak mączniak rzekomy (mildiu), mączniak prawdziwy (oidium) i mają podwyższoną odporność na mrozy. Jednakże trzeba to rozumieć nie dosłownie, że wszystkie odmiany i we wszystkich warunkach nie będą chorowały i będą dobrze zimowały bez ich okrycia. Mają one różny stopień odporności. Wszystko zależy od tego, gdzie wyhodowano poszczególne odmiany. W Mołdowie selekcja ukierunkowana była na odporność na główną chorobę, jaką jest mączniak rzekomy i wszystkie ich odmiany są dostatecznie odporne na tą chorobę i mają podwyższoną odporność na mrozy do -25 o C. Część ich odmian wykazała się także odpornością na mączniaka prawdziwego. Odmiany z instytutu w Odessie są dostatecznie odporne na mączniaka rzekomego i mrozy do -25 o C i są odpowiednio odporne na mączniaka prawdziwego. W Instytucie w Nowoczerkawsku selekcja była prowadzona pod kątem odporności na mrozy z wykorzystaniem winorośli amurskiej i amurskich hybryd z odmianami europejskimi z drugiego, trzeciego i kolejnych pokoleń, z odmianami europejsko amerykańskich hybryd, z udziałem dawców odporności. Z tego powodu odmiany i formy deserowe nowych selekcji mają odporność na mrozy rzędu -25 do - 26 o C a dla odmian przerobowych -25 do -30 o C. Odporność ta okazała się podwyższoną w różnym stopniu. Odmiany i formy z Bułgarii są dostatecznie odporne na mączniaka rzekomego i prawdziwego. 14

15 Odporność na mrozy jest na poziomie -23 do 24 o C. Niektóre formy mają odporność na mróz -25 o C. Odmiany i formy z Węgier, Czech i Niemiec są odporne na mrozy na poziomie -25 o C i są także dostatecznie odporne na choroby. W opisach odmian pokazana jest odporność na mróz, która odnosi się do tych miejsc, gdzie te odmiany wyhodowano i wielu obserwacji w miastach. W opisach odmian odporność pokazana jest w stopniach. W związku z tym odmiany należy wybierać z nowych selekcji oraz chłodniejszych miejsc ich uprawy. W opracowaniu tym nie rozpatrywano odmian i hybryd wyhodowanych w Grecji, Italii, Hiszpanii i innych krajów, gdzie jest stale wysoka temperatura i zimowe mrozy nie zagrażają winorośli. W Polsce takie odmiany można uprawiać tylko pod okryciem. CIĘCIE I FORMOWANIE KRZEWU WINOROŚLI Produktywność i długowieczność winnic w znacznym stopni zależy od stopnia i sposobu formowania krzewów, które ustalamy w zależności od warunków siedliska, biologii odmian i technologii uprawy. Prawidłowo dobrany system formowania krzewów połączony z wysoką urodzajnością nasadzeń i dobrą jakością jagód zapewnia obniżenie nakładu pracy przez stosowanie środków mechanizacji. Formowanie krzewu powinno być stosunkowo proste, elastyczne i zapewniające szybką odbudowę lub zamianę starych lub uszkodzonych części krzewu. Winorośl, to wieloletnia roślina wymagająca określonej troski człowieka, ale często bywa tak, że od nadmiernej troski ginie. Średni okres życia krzewu winnego w uprawie ( przy optymalnej agrotechnice ) to lat. W dzikiej przyrodzie znaleziono krzewy, których wiek przekroczył 300 lat. W 15

16 Mezopotamii zachowały się egzemplarze mające lat i są to krzewy rosnące bez ingerencji człowieka. KRZEWY OLBRZYMY I WINOROŚLOWE MATUZALEMY Jak wynika z opisów długowieczne i rodzące wiele owoców krzewy pochodzą z różnych krajów. W fachowej literaturze, opisuje się stare krzewy nadal owocujące. W Italii w prowincji Nowara gatunek winorośli zwany Spawa w wieku 300 lat dawał średni plon około 200 kg a czasami nawet i 500 kg owoców. Krzew zajmował powierzchnię około 100 m 2. Grubość pnia przy ziemi wynosiła 145 cm a na wysokości jednego metra od ziemi 110 cm. Również w prowincji Nowara pamiętają o krzewie, który miał 445 lat i dawał pięć hektolitrów wina ( 5000 litrów) i zajmował powierzchnię 40 m 2. Grubość pnia przy ziemi wynosiła 170 cm a grubość dwóch gałęzi odpowiednio 120 i 90 cm. Na obserwowanych krzewach często można było doliczyć się ponad 1000 kiści gron. W Italii z krzewu winorośli zwanej Aleatiko w 1874 roku zebrano 5230 gron ważących około 443 kg. W Hiszpanii rósł krzew, którego pień przy ziemi miał grubość 200 cm i zajmował powierzchnię 494 metrów kwadratowych. W roku 1864 dał 8,25 hektolitrów wina (8250 litrów). W Gruzji rosły tak olbrzymie krzewy, że z ich pni rzeźbiono kościelne drzwi i robiono rzeźby. W Kalifornii, gdzie klimat wyjątkowo sprzyja winorośli też znajdują się wyjątkowo wielkie krzewy. W Santa Barbara pień krzewu winorośli zwanej Misside w wieku 200 lat osiągnął grubość pasa dorosłego człowieka. 16

17 Krzew winorośli rosnący w Kalifornii Jeszcze grubszy był krzew w Carpanteria Valey, który w 1845 roku miał pień przy ziemi grubości 244 cm, a na wysokości 1 metra od ziemi cm i rozrósł się tak, że miał 14 konarów ( ramion ), a najgrubszy konar miał grubość 122 cm. Ramiona te były podparte 63 ma słupami a krzew rozrósł się na powierzchni 1245 metrów kwadratowych i w roku 1895 zebrano z niego 9,7 tony owoców. Na Węgrzech też istnieją stare i w naszych czasach jeszcze owocujące krzewy. W Pacs przy ulicy Kulich Gyula 5 rośnie krzew, który według legendy był posadzony jeszcze podczas tureckich najazdów i do dziś daje duże plony. 17

18 Krzew rosnący w miejscowości Pacs Węgry W Polsce, w Zielonej Górze do wiosny 2007 roku był pień winorośli mający przy ziemi tylko 23 cm grubości, ale został zlikwidowany. W miejscowości Górzykowo koło Zielonej Góry nadal rośnie i owocuje krzew winorośli posadzony na początku XX wieku, którego pień znajduje się pod powierzchnią ziemi a na powierzchnię wyprowadzone są młode pędy, które po około 60 latach wydały nowe owoce. Także w Polsce na Dolnym Śląsku w miejscowości Wysoka do dziś rośnie i owocuje krzew winorośli nierozpoznawalnej odmiany, którego pień znajduje się gdzieś pod ziemią w zaroślach pokrywających wzgórze, którego ramiona i pędy rozłożone są na koronach drzew. Z tych kilkunastu opisów widać jak żywotna i długowieczna jest roślina winorośli, która może rosnąć, rozwijać się i owocować bez ingerencji człowieka. WINOROŚL A ŚRODOWISKO ZEWNĘTRZNE GLEBA - Według różnych poziomów zasobów poszczególnych 18

19 chemicznych składników gleby dzielimy według rozmiarów ogólnych właściwości i struktury składowych jej części. Gleby na całej obejmującej korzenie warstwie tworzącej jej strukturę, włączając w to i inne elementy ( najczęściej Kamienne ), tworzą określone wodno- powietrzno-temperaturowe warunki dla rozwoju korzeni winorośli podstawowe warunki ich pracy, to zdobywanie substancji odżywczych dla całej rośliny. OŚWIETLENIE Winogrona często nazywane są słoneczną jagodą. Całą swoją moc czerpią one ze słonecznego światła, słonecznej energii połączonej z siłą ziemi. Roślina winorośli nie jest wprost światło i ciepłolubna. Ona tylko najbardziej czule reaguje na na intensywność strumieni słonecznej radiacji, korzystne temperatury i wszelkie inne czynniki ułatwiające lub utrudniające fotosyntezę, krążenie soków i wegetację. TEMPERATURA POWIETRZA Ma największy wpływ na roślinę, przyswajanie zmiennej wymiany substancji i szybkość biologicznych procesów zachodzących w roślinie. Wszystkie zjawiska w roślinie mają swoje temperaturowe minima i granice ( zaczynają się, trwają, wstrzymują całkowicie przy określonych temperaturach warunkowych). Życiowa działalność każdej rośliny może przebiegać tylko w określonych temperaturowych granicach, to jest w znanych minimalnych i maksymalnych temperaturach, które są podstawowym czynnikiem określającym możliwość uprawy winorośli na odkrytym gruncie. W rejonach, gdzie średnia minimalna temperatura jest powyżej 15 o C winorośl może być uprawiana bez okrycia na zimę, a w miejscach o wartościach niższych od -16, -17 o C winnicę na zimę trzeba okrywać. Suma średniodobowych temperatur powyżej 10 o C równa 2500 o, stanowi granicę możliwości uprawy winorośli odmian wczesnych. 19

20 KLIMAT Bez wątpienia jest głównym czynnikiem określającym możliwość lub niemożliwość uprawy winorośli w danym miejscu silnie wpływającym na jej rozwój i owocowanie. Od klimatu zależy w znacznym stopniu nie tylko granica uprawy winorośli i plon, ale i jakość otrzymanej produkcji. Znajomość wpływu warunków klimatycznych na uprawę winorośli, daje ważne przesłanki dla powodzenia przemysłowej i przydomowej uprawy winorośli. Wpływ klimatu na roślinę przejawia się w całokształcie wielu fizycznych, chemicznych i biologicznych procesów. Według siły generowania i podtrzymywania zgubnego wpływu na łozy szczególne miejsce zajmują: słoneczne światło, korzystne i niekorzystne temperatury oraz wilgoć. Duże znaczenie mają także inne klimatyczne i atmosferyczne zjawiska. Dla winorośli najkorzystniejsze są umiarkowane i równomiernie rozłożone przypadające w ciągu całego sezonu wegetacyjnego opady, ogólnej ilości mm. Optymalna wilgotność powietrz to procent. BUDOWA KRZEWU WINOROŚLI Roślina winorośli w stanie dzikim to liana. Odmiany szlachetne uprawia się w formie krzewów dla wygody i ich obsługi i zbioru plonu. Krzew winorośli składa się z części podziemnej ( korzeniowej ) i nad ziemnej. Rys. 1 Część podziemna składa się z pnia i rozłożonych na nim korzeni. Pień podziemny, to zraz z którego wyrosła sadzonka a następnie uformowano krzew. Na samym jego dole na piętce rozłożone są korzenie główne ( podstawowe ). W średniej części podziemnego pnia znajdują się korzenie boczne. 20

21 Rys.1.BUDOWA KRZEWU WINOROŚLI: 1 nadziemny pień; 2- korzenie piętowe (podstawowe-główne); 3 korzenie średnie; 4- korzenie podpowierzchniowe (rosowe); 5 głowa krzewu; 6 ramiona; 7 owoconośne ogniwo; 8 owoconośne pędy; 9 - pęd bezpłodny; 10 pęd tłusty; 11 pęd latoroślowy; 12 rożek; 13 sęczek zastępstwa; 14 owoconośna strzałka; 15 pędy jednoletnie (łozy) 21

22 Bliżej powierzchni ziemi na głębokości cm rozłożone są korzenie podpowierzchniowe ( rosowe ). Według rozwoju dzielą się one na korzenie szkieletowe, pogrubione i wysysające ( włosowe ). Korzenie włosowe tworzą na końcach korzeni głównych w postaci rosnących młodych korzonków białego koloru, które pobierają z gleby wodę i substancje odżywcze. Corocznie po zakończonym rozwoju krzewu i jego przygotowaniu do zimy część korzonków obumiera. Pozostałe kontynuują wzrost i rozwijają się w roku następnym, tworząc równocześnie korzenie drugiego, trzeciego itd. porządku. Młode korzenie rosną i zajmują coraz większą powierzchnię gleby. Korzenie szkieletowe i podziemny pień spełniają funkcję przenosicieli wody i są jednocześnie magazynami substancji odżywczych, które wykorzystywane są wiosną, w początkowym okresie rozwoju rośliny. Korzenie krzewu winorośli nie mają okresu spoczynku. Przy sprzyjających warunkach rosną praktycznie przez cały rok. Najsilniejszy ich wzrost obserwuje się w okresie wiosenno-letnim i jesienią we wrześniu. Dzięki temu wiosną i latem krzew zabezpiecza się we wszystkie potrzebne dla rozwoju pędów, kwitnienia i dojrzewania plonu substancje odżywcze. Rozwój krzewów jesienią to swego rodzaju przygotowanie się krzewu do następującego okresy wegetacyjnego. Należy to wykorzystać dla wzmocnienia krzewu w pierwszym roku jego życia, dając rosnąć pędom jak można najwięcej, bez ich uszczykiwania i ogławiania. Podstawowa masa korzeni rozkłada się na głębokości cm, a przenikać mogą na głębokość 4 6 i więcej metrów. Poziomo korzenie mogą zajmować powierzchnię do 2 4 metrów po obwodzie. CZĘŚĆ NADZIEMNA KRZEWU Tworzy się przez wzrost pędów, rozwijających się w oczka. Z rozwiniętego pędu tworzy się nadziemny pień. Dla uprawy okrywnej nadziemny pień 22

23 długości cm powinien znajdować się w dołku lub rowku wykopanym wzdłuż rzędów. Przy uprawie bez okrycia pień może mieć wysokość od cm. Przyrost zielny w winoroślarstwie to pęd, a po opadnięciu liści aż do wiosny następnego roku łoza. Wieloletnia łoza jest ramieniem. Na końcu ramienia znajdują się owoconośne łozy, dające plon i corocznie są odnawiane. Przy uprawie krzewów bez okrycia na zimę mogą być wykorzystane do owocowania. Na ramionach znajdują się sęczki zastępstw. Jest to łoza, obcięta na 2 3 oczka, znajdująca się poniżej owoconośnej łozy. Dwa pędy rozwinięte z sęczka zastępstwa będą w roku następnym wykorzystane na owocującą łozę i sęczki zastępcze. Owoconośne ogniwo składa się z jednorocznej łozy i zastępczego sęczka. Na rosnącym pędzie rozróżnia się: - Wierzchołek wzrostu, to najwyższa część każdego pędu kontynuująca wzrost. - Koronka, jest to górna część pędu z nierozwiniętymi listkami. Koronka wraz z wierzchołkiem wzrostu w czasie intensywnego rozwoju pędu jest mocno pogięta, a przy wzroście słabym, kończącym się wyprostowana. - Liście, spełniają najważniejszą fizjologiczną rolę. W nich przebiega fotosynteza. Produkcja odżywczych substancji przebiega za pośrednictwem słonecznego promieniowania oraz znajdującego się w liściach zielonego chlorofilu. Liście wyparowują także nadmiar wilgoci. - Węzły, są to zgrubienia na pędach. Na węzłach rozłożone są liście z zimującymi oczkami i pasierbem, naprzeciw są wąsiki lub kwiatostany. Odstęp między węzłami nazywa się międzywęźlem, którego długość może być od 4 do cm. - Zimujące oczko, Tworzy się w pachwinie każdego liścia i posiada kilka pąków, dobrze przykrytych włoskami i łuskami. 23

24 - Pączki, w oczku znajdują się pąki główne i zapasowe. Pąk główny daje główny pęd razem z plonem. Jeżeli on z jakiegoś powodu zginie, to rozwija się pąk zastępczy. Po silnym cięciu mogą równocześnie rozwinąć się jeden pęd główny i dwa zastępcze i z jednego oczka pojawią się trzy pędy, nazwane potrójnymi lub podwójnymi. Należy je zlikwidować gdy tylko osiągną jeden centymetr. Należy zostawić tylko pęd rozwinięty z pąka głównego, gdyż jest on najbardziej urodzajny. - Kwiatostany i kwiatki pojawiają się zaczynając od trzeciego węzła, ale najczęściej od węzła 4 7. Pąki kwiatowe zakładają się grupowo na krótkich rozwidleniach kwiatostanów, tworząc miotełkę. Do momentu rozwinięcia się, pączki zabarwione są na żółtozielony kolor. Liczba pączków w kwiatostanie wynosi i więcej. Kwiatki są najczęściej obupłciowe, rzadziej jednopłciowe ( funkcjonalnie żeńskie ). Dla zapłodnienia takich kwiatków potrzebny jest pyłek z odmian obupłciowych. - Wąsiki są to gatunkowo zmienione kwiatostany, które są zakładane w czasie formowania pąków. Rozwijają się one na węzłach naprzeciw liści. Po zetknięciu się z jakimś oporem, zawija się wokół niego, szybko drewnieje i jakby podciąga rosnący pęd wyżej. Wąsik może utrzymać znaczny ciężar. Nie znajdując oporu obumiera. U wszystkich odmian wąsiki rozkładają się parami dwa węzły z wąsikami i jeden bez wąsików. U odmian izabellowych wąsik jest na każdym węźle. Wąsiki są przeważnie do mocowania pędów na drutach szpaleru, co zmniejsza nakład pracy przy ich wiązaniu a w przyszłości ułatwia uwalnianie pędów od szpalerowego drutu. 24

25 Rys.2. SCHEMAT ROZŁOŻENIA PASIERBÓW: 1- roczna owoconośna łoza; 2- pasierb pierwszego porządku; 3- liść pędu głównego; 4- liść pasierba pierwszego porządku; 5- kwiatostan na pasierbie; 6-pasierb drugiego porządku; 7- miejsce obcięcia pasierba; 8- liść pędu głównego; 9- pęd główny. 25

26 FORMOWANIE DLA STREFY NIEOKRYWANEJ Podstawą intensywnej technologii uprawy winorośli w strefie nieokrywnej jest wysokopienny system formowania krzewów. Uzyskał on szerokie zastosowanie w produkcji dzięki wysokiej produktywności nasadzeń i obniżenia nakładu pracy ręcznej przy ich pielęgnacji. Najlepiej sprawdziła się kordonowa dwustronna forma wysokości 120 cm ze swobodnym rozmieszczeniem przyrostu. Wraz z wysoką produktywnością wyróżnia się ona równomiernym rozłożeniem elementów korony i jednoletniego przyrostu na szpalerze, co umożliwia mechanizację zbioru plonu. KORDON WYSOKOPIENNY ZE ZWISAJĄCYM PRZYROSTEM - jest formą na pniu wysokości 120 cm z dwoma ramionami, na których znajdują się rożki mające owoconośne ogniwa ( sęczek zastępstwa i owoconośne strzałki ). Korony krzewów zaczynamy tworzyć od drugiego roku wegetacji od wyprowadzenia pnia. Dla dobrego rozwoju roślin w pierwszym roku wegetacji pędów nie obłamujemy. Wiosną drugiego roku na każdym krzewie przy cięciu zostawiamy jeden pęd z 2-3 oczkami. Gdy pędy osiągną długość cm obłamujemy je, zostawiając na krzewie po 2 pędy. Lepszy z nich wykorzystujemy do formowania pnia, a drugi ( zapasowy 0 likwidujemy, gdy pędy na krzewie dobrze się rozwiną ( cm). Zostawiony pęd w miarę wzrostu wiążemy ściśle pionowo do przypiennego kołka, nie mniej niż 3 4 razy w ciągu lata, likwidując przy tym pasierby na całej wysokości przyszłego pnia. Do formowania pnia wykorzystuje się tylko silne dobrze rozwinięte pędy długości nie mniejszej niż 1,5 m ze średnią grubością pędu 8 10 mm. W drugim roku zwykle nie udaje się wyhodować pędu potrzebnej długości dla jednoczesnego formowania pnia i 26

27 poziomego ramienia kordonu, a niekiedy nawet do budowy pnia. W takich przypadkach do formowania przystępujemy w roku następnym. Na trzeci rok krzewy obcinamy w zależności od ich stanu. Na krzewach z dobrze rozwiniętym równym pniem i jednym ramieniem kordonu poziomo przywiązaną część pędu tniemy na długość równą połowie odległości między krzewami w rzędzie. Jeżeli uformowanie ramienia potrzebnej długości jest niemożliwe, to pęd tniemy krócej, ale tak, żeby jego grubość w miejscu cięcia nie była mniejsza niż 7 mm. W roku następnym plecy kordonu uzupełniamy. W czasie obłamania wszystkie pędy rozwijające się na pniu likwidujemy oprócz pędu położonego z przeciwnej strony niżej zagięcia, który wykorzystujemy do formowania drugich pleców kordonu. Na istniejących już plecach pędy obłamujemy w co drugim międzywęźle, zostawiając pierwszy w odległości nie mniejszej niż 15 cm od zagięcia ramienia. Pędy, rozwijające się z dolnej strony kordonu obłamujemy. Na krzewach z normalnym rozwojem jednoletniego pęda do 1 piętra drutu tniemy go na wysokości pnia i pionowo wiążemy do przypiennej podpórki. Zielone pędy na pniu obłamujemy, oprócz dwóch górnych, z których następnie formujemy plecy kordonu. Gdy zostawione pędy osiągną długość cm, wiążemy je do 1 go drutu szpaleru. Na krzewach ze słabym rozwojem jednoletniego pęda, gdy nie osiągnął on potrzebnej długości dla sformowania pnia, tniemy go na 2 3 oczka i ponownie hodujemy dla przyszłego pnia. Nie należy stosować dorastania pnia, ponieważ tworzące się przy cięciu rany skracają długość jego życia. W czwartym roku krzewy tniemy w zależności od stopnia uformowania korony. Na istniejących ramionach kordonu formujemy rożki, obcinając rozwijające się na nich pędy na 2 3 oczka. Na dorośniętej części kordonu niepotrzebne do 27

28 formowania pędy likwidujemy, a pozostawione tniemy na 2 3 oczka. Jeżeli formowania pleców nie zakończono, to dla ich uzupełnienia zostawiamy jeden z dobrze rozwiniętych pędów skrajnych. Gdy na krzewie brak jednego ramienia, formujemy je z rozwijającego się i dobrze położonego pęda, który tniemy na potrzebną długość i poziomo wiążemy do pierwszego piętra szpaleru. Pędy rozwijające się na pniu i ramionach kordonu między rożkami przy obłamaniu likwidujemy. Na dodatkowo uformowanych ramionach przerzedzamy pędy dla uformowania rożków w roku następnym. Na krzewach obciętych wiosną ubiegłego roku na 2 3 oczka w zależności od siły wzrostu rozwijających się pędów formujemy pnie i ramiona kordonu lub tylko pnie. W piątym roku nadal tworzymy rożki a na rożkach ubiegłorocznych formujemy owoconośne ogniwa. Przy cięciu na każdym rożku dolny pęd zostawiamy na sęczek zastępstwa z 2 3 oczkami, a górny na owoconośną łozę ( strzałkę ) z 5 8 i więcej oczkami. Owoconośne łozy wiążemy do 2 go druta 2 go piętra szpaleru. Rys

29 Rys.3. WYPROWADZANIE WYSOKOPIENNEJ KORDONOWEJ FORMY a sadzonka w roku sadzenia; b krzew na drugi rok po cięciu; c krzew na trzeci rok, łoza obcięta dla formowania pnia; d na czwarty rok obcięty na plecy kordonu; e na czwarty rok z zostawionymi rożkami na plecach kordonu; f całkowicie uformowany krzew na piąty rok po cięciu; g to samo po rozwoju pędów Na nie do końca uformowanych krzewach owoconośne ogniwa tworzymy w czasie cięcia w 6 tym roku życia krzewu. 29

30 PRZYSPIESZONE TWORZENIE WYSOKOPIENNEJ KORDONOWEJ FORMY Rys.4. PRZYSPIESZONE FORMOWANIE WYSOKOPIENNEJ KORDONOWEJ FORMY Do tego celu wykorzystuje się sztucznie wyhodowane pasierby, otrzymane po uszczknięciu głównych pędów, połączone z obłamaniem zbędnych zielonych, likwidacją niepotrzebnych pasierbów i systematycznym wiązaniem pędów do podpór. Ukierunkowane stosowanie zielonych operacji umożliwia zakończenie wysokopiennych formowań w ciągu 3 4 lat i o 1 2 lata przyspieszyć ich pełne owocowanie. Dlatego trzeba zapewnić silny rozwój krzewów, co jest niemożliwe bez 30

31 wykonania o czasie całego kompleksu agrotechnicznych zabiegów przy pielęgnacji winnic. Jednopienny dwustronny kordon wysokości 120 cm ze swobodnie zwisającym przyrostem można stworzyć sposobem przyspieszonym, Rys.4. PRZYSPIESZONE WYPROWADZENIE WYSOKOPIENNEJ KORONOWEJ FORMY ROK 1. a sadzonka wiosną w roku sadzenia; b krzew jesienią pierwszego roku. ROK 2. c krzew wiosną po obcięciu; d krzew latem z dwoma poziomo przywiązanymi pasierbami do pleców kordonu, rozwiniętych po uszczknięciu pędu głównego; e krzew latem z pasierbami drugiego porządku rozwiniętymi po uszczknięciu pleców kordonu; f krzew jesienią z dojrzałymi pasierbowymi pędami. ROK 3. g krzew wiosną po obcięciu z rożkami na plecach kordonu; h krzew jesienią z pędami dla formowania sęczków zastępstwa i owoconośnych strzałek. ROK 4. i krzew wiosną po obcięciu i zakończeniu formowania; j całkowicie uformowany krzew jesienią. W drugim roku wegetacji zostawiony po obłamaniu pęd po osiągnięciu długości większej o10 15 cm ( wysokości przyszłego pnia ), uszczykujemy nieco niżej pierwszego piętra szpaleru. Likwidujemy na nim wszystkie pasierby oprócz 2 górnych, z których w przyszłości sformujemy ramiona kordonu potrzebnej długości. Wiążemy je poziomo w przeciwne strony do pierwszego drutu i uszczykujemy. Rozwijające się pasierby drugiego porządku przerzedzamy i na 2 3 rok wykorzystujemy do formowania rożków. Wiosną 4 roku przy cięciu na rożkach 31

32 tworzymy owoconośne ogniwa. W tym przypadku obydwa ramiona kordonu formuje się w ciągu jednego roku. Przyspieszyć formowanie wysokopiennego kordonu można i przy normalnym sposobie wyprowadzania krzewów, to jest, gdy ramiona tworzymy przez wydłużenie pędu głównego. Poziomo przywiązane pędy ( przyszłe ramiona kordonu ) uszczykujemy po osiągnięciu przez nie długości przewyższającej połowę odległości między krzewami w rzędzie. Rozwijające się na ramionach pasierby po przerzedzeniu wykorzystujemy do tworzenia rożków w roku następnym. Przy tym sposobie formowania plecy kordonu tworzy się w ciągu 2 lat. Nierzadko krzewy w ciągu całego życia eksploatuje się z jednym ramieniem, co prowadzi do niedociążenia i obniżenia plonu. DWUPIENNA KORDONOWA FORMA WYSOKOŚCI 120 cm ZE ZWISAJĄCYM PRZYROSTEM Wyróżnia się prostotą wyprowadzenia i możliwością tworzenia na krzewie ramion jednakowego wieku. Szczególnie efektywna jest ona dla odmian silnie rosnących na glebach dobrze zabezpieczonych w substancje odżywcze i wilgoć. Przy tworzeniu tej formy na krzewach zostawiamy dwa pnie a plecy kordonu tworzymy z wydłużonych pędów głównych poziomo przywiązanych do pierwszego drutu szpaleru. Pozostałe warunki tworzenia krzewów są takie same, jak przy tworzeniu jednopiennego poziomego kordonu. ŚREDNIOPIENNA KORDONOWA FORMA Z PIONOWYM ROZŁOŻENIEM PRZYROSTU Forma ta może być z jednym lub dwoma pniami wysokości cm. Zielone pędy na szpalerze z 3 4 piętrami drutów rozkładamy równomiernie i pionowo. Ma ona zastosowanie dla 32

33 odmian stołowych w rejonach, gdzie możliwa jest uprawa bez okrycia i uzyskania wysokiego plonu winogron towarowych. Przy wyprowadzeniu kordonowej formy na pniu średniej wysokości stosuje się takie same zasady, jak i kordonu wysokopiennego. WYSOKOPIENNA SYMETRYCZNA FORMA ZE ZWISAJĄCYM PRZYROSTEM Charakteryzuje się obecnością na krzewach 3 5 symetrycznie rozłożonych ramin z owoconośnymi ogniwami. Do wyprowadzenia pnia wysokości 120 cm przystępujemy wiosną 3 roku. Jednoletni pęd obcinamy na poziomie 1 piętra drutów szpaleru. Rozwijające się pędy z górnych oczek pnia wykorzystujemy wiosną 4 roku tworzenia ramion. Tniemy je na potrzebną długość i wiążemy do 1 i 2 drutu. Na pniu obłamujemy wszystkie pędy, oprócz tych, które będą potrzebne do formowania nowych ramion. Na końcu istniejących ramion tworzymy owoconośne ogniwa. Tworzenie formy kończymy w piątym roku wegetacji. Ilość ramion i ich długość zależy od gęstości sadzenia, właściwości odmian i warunków rozwoju. Forma ta najlepiej nadaje się dla odmian silne rosnących uprawianych na urodzajnych nawadnianych glebach. FORMA WYSOKOPIENNA KOMBINOWANA Składa się z piętra górnego w postaci dwustronnego poziomego kordonu na pniu wysokości 120 cm i okrywanego sposobem okrywania piętra dolnego z dwoma owoconośnymi ogniwami rozłożonymi na rożkach u podstawy pni. Ma ona zastosowanie dla słabo i średnioodpornych odmian stołowych w rejonach, gdzie występuje zagrożenie uszkodzenia krzewów przez mrozy. W pierwszych latach formę wyprowadzamy jako kordonową wysokopienną. Na trzeci rok u podstawy pni zostawiamy dwa 33

34 rezerwowe sęczki obcięte na 2 3 oczka. Wiosną 4 roku pędy wyrosłe na sęczkach, tniemy: dolny na 2 3 oczka a górny na 7 10 i więcej oczek. Owoconośne łozy piętra dolnego wiążemy do drutu naciągniętego cm nad ziemią, a zielone pędy przetykamy między dwoma równoległymi drutami naciągniętymi cm wyżej. Piętro górne prowadzimy tak samo, jak i zwykłej wysokopiennej formy. FORMOWANIE DLA STREFY OKRYWOWEJ W związku z dużym nakładem pracy przy okrywaniu i odkrywaniu krzewów winnice prowadzone w strefie okrywanej praktycznie na zimę nie są okrywane. Prowadzi do podmarzania krzewów, przerzedzania nasadzeń i znacznych strat plonu. W strefie winoroślarstwa okrywanego wskazane są następujące formy: FORMA SYMETRYCZNA BEZPIENNA Krzewy mają 3 4 i więcej ramion, odchodzących od głowy krzewu w obydwie strony. Każde ramię kończy się owoconośnym ogniwem. Ilość ramion i ich długość określana jest cechami odmiany i warunkami uprawy. Dla stworzenia tej formy wiosną 2 roku rozwinięte na krzewie jeden lub dwa pędy tniemy na 2 3 oczka. Wiosną 3 roku krzewy z dwoma pędami tniemy na 2 3 oczka, a gdy są trzy pędy, to dwa z nich tniemy na ramiona potrzebnej długości, a trzeci na 2 3 oczka. Przy czterech normalnie rozwiniętych pędach od razu formujemy ramiona. Wiosną 4 roku tniemy w zależności od ilości uformowanych ramion. Na ramionach już będących tworzymy owoconośne ogniwa i doformujemy ramiona niedostające, Rys. 5. Dla zamiany starych nieproduktywnych ramion na głowie krzewu zostawiamy sęczki odbudowy. 34

35 Rys.5. WYPROWADZANIE SYMETRYCZNEJ BEZPIENNEJ FORMY 1 sadzonka w roku sadzenia; 2 krzewy wiosną drugiego roku po cięciu i rozwinięciu się a jednego; b dwóch pędów; 3 krzewy wiosną trzeciego roku po rozwinięciu się a dwóch, b- trzech, c- czterech pędów; 4 krzewy wiosną czwartego roku po wyprowadzeniu na krzewie a 4 ramion, b przy stworzeniu owoconośnych ogniw na lewej połowie krzewu i formowaniu ramion na prawej, c przy stworzeniu owoconośnych ogniw na sformatowanych ramionach; 5 krzew po zakończonym formatowaniu ( kreskami pokazane są miejsca cięcia łóz ). FORMA SYMETRYCZNA PRZYZIEMNA 35

36 Jest to krzew bez pnia z 4 6 przyziemnymi krótkimi ramionami, rozłożonymi na płaszczyźnie szpaleru. Rozłożenie ramion blisko ziemi połączone z okrywaniem pozwala uchronić wieloletnie części krzewów i dolne oczka pędów przed mrozem. Łozy tniemy krótko: sęczki zastępstwa na 2-3 oczka a owoconośne strzałki na 4 5 oczek. Po okryciu łozy ścinamy nad okrywającym je wałem ziemi a wiosną ostatecznie je obcinamy. Stare i wydłużone ramiona zamieniamy z pędów rozwijających się na sęczkach odbudowy lub ze śpiących pąków na głowie krzewu. Forma symetryczna przyziemia nadaje się dla odmian z wysoką owoconośnością dolnych oczek. KRÓTKA INFORMACJA O SZPALERACH Tak się złożyło, że roślina winorośli wśród swoich cech nie ma mocnego, sztywnego pnia. Nawet u 20 letniego krzewu uprawianego na konstrukcjach sklepionych grubość pnia nie jest większa niż cm. Jeżeli taką roślinę zdejmiemy z podpory, to ona się zegnie. Pień winorośli nie jest w stanie utrzymać całego przyrostu, tym bardziej z plonem. Świadczy to o tym, że budowa podpór lub wiązanie pnia i wszystkich rozwijających się pędów jest obowiązkowa. Dlatego winorośli przy uprawie potrzebne są podpory w postaci słupków lub szpalerów. Rozłożenie krzewu na podporze tworzy korzystne warunki dla formowania krzewów, lepszej obróbki gleby, wykorzystanie słonecznego światła i ciepła, stworzenie dobrego przewietrzania, co obniża możliwość porażenia go przez choroby i szkodniki. Dla tych celów najlepiej nadają się szpalery, albowiem drewniane słupy szybko się zużywają a szpalery zbudowane z rur lub kątowników, a także słupków betonowych są o wiele trwalsze. 36

37 Na winnicach amatorskich szpaler może być pionowy jednopłaszczyznowy z różną ilością rzędów drutów, skośnej dwupłaszczyznowej lub pionowej z daszkiem. SZPALER PIONOWY JEDNOPŁASZCZYZNOWY najbardziej rozpowszechniony ( Rys. 6 ), gdzie na podpory wykorzystuje się metalowe rury, kątowniki lub zbrojeniowe pręty oraz odciągi do mocowania skrajnych słupów i naciągniętych na nich drutów. Słupy pośrednie w rzędzie stawiamy pionowo co 5 6 m i na głębokość cm. Wysokość słupków nad powierzchnię gleby cm. Słupy skrajne wstawiamy na głębokość cm i pod kątem cm na zewnątrz od rzędu. Na odciągi używa się kamieni, kawałków betonu lub innych metalowych przedmiotów. Owinięte drutem zabezpieczenia zakopujemy w glebie na głębokość cm w odległości od słupka 1 15 m. Końce drutu wyprowadzamy nad powierzchnię gruntu. Przy pomocy odciągów skrajne słupy mocno trzymają się w skośnym położeniu. Po ustawieniu słupów skrajnych i pośrednich naciągamy ocynkowany drut grubości 3 5 mm. Pierwszy drut naciągamy zgodnie z wybranym typem szpaleru ( Rys.6 ). Naciąganie drutów należy zacząć od najwyższego do dolnego. Takie rozłożenie drutów praktykuje się przy okrywanej uprawie winorośli. Jeżeli mamy nieokrywaną formę altanową na wysokich pniach, to pierwsze piętro dwóch drutów naciągamy na wysokości cm, w zależności od wysokości pnia, a następnie jedno lub dwa co 30 cm. 37

38 Rys. 6. PROSTE WINOROŚLOWE SZPALERY ( SCHEMATY ) 1-6 szpalery jednopłaszczyznowe z 1 trzema drutami; 2 czterema drutami; 3 z podniesionymi piętrami drutów dla form wysokopiennych; 4 z pięcioma piętrami; 5 z podwójnymi drutami górnego piętra; 6 szpaler z dwoma piętrami podwójnych drutów; 7 szpaler poziomy; 8 szpaler T-podobny; 9 szpaler z daszkiem Przy uprawach silnie rosnących można stosować szpaler dwupłaszczyznowy ( Rys. 7 ), który bywa dwóch typów: V podobna skośny i z poprzeczkami. 38

39 Rys.7. Szpaler dwupłaszczyznowy skośny Stosowanie dwupłaszczyznowego skośnego szpaleru jest bardzo wygodne, gdy płaszczyzny są oddalone od siebie i wtedy przy okryciu krzewów łatwo można układać ramiona lub kryć je dowolnym materiałem. W porównaniu ze szpalerem jednopłaszczyznowym, dwupłaszczyznowy ma szereg przewag a polegają one na: - racjonalnie wykorzystana jest powierzchnia ziemi; - zwiększa się liczba krzewów na jednostkę powierzchni, przy czym siła rozwoju krzewów trochę się zmniejsza; - pozwala zwiększyć obciążenie oczkami o 1,5 2 razy i otrzymać większy plon; - uzyskuje się lepsze oświetlenie, poprawia warunki asymilacyjne, lepiej zawiązuje się przyszły plon i wzmacnia odżywianie gron; - dzięki skośnemu położeniu płaszczyzn szpaleru grona winorośli Swobodnie zwisają do dołu, dobrze są przewietrzane, chronione przed słonecznym oparzeniem oraz mniej się o siebie 39

40 ocierają i uszkadzają; - poprawiają się warunki zapylania i sztucznego dopylania; - płaszczyzny szpaleru dobrze zacieniają glebę, co zmniejsza odparowanie wilgoci i mniejsze jest zapotrzebowanie na podlewanie, a to znaczy, że jest mniej przesłanek do porażenia krzewów winorośli chorobami grzybowymi. Winorośli na dwupłaszczyznowym szpalerze można nadawać formę wieloramienną symetryczną lub kordonową. Wiązanie wieloletnich części krzewów prowadzi się równomiernie na pierwszych dwóch drutach szpaleru. Dla wieloramiennej symetrycznej formy dobry jest szpaler pionowy z daszkiem (Rys. 6 ). Od normalnego pionowego szpaleru ten typ podpór różni się tym, że podpory słupa mają na pionowym końcu daszek. Wszystkie daszki powinny być skierowane w stronę południową. Ramiona krzewów, według typu wieloramiennego symetrycznego, zwykle w ilości 4 5 równomiernie rozkłada się na drutach pionowej części szpaleru. Zielone pędy zwisają z daszka w postaci girland i od połowy lipca będą skracane przy ogławianiu. Ten system podpór nadaje się dla odmian silnie rosnących, wymagających cięcia na oczek, takich jak: Talizman, Wosrorgi, arkadia, Jesienny czarny i wiele innych. Dla formowania altanowego potrzebne są podpory ze słupów lub metalowych stojaków wysokości co najmniej 2 2,5 m. Słupki niezależnie od położenia krzewów stawiamy wzdłuż działki rzędami w odległości 3-4 m od siebie. Do góry słupka mocujemy cienki pręty lub kątowniki, nad którymi w kierunku poprzecznym mocujemy długie cienkie żerdzie lub listwy, rurki lub gruby drut. Między nimi naciągamy szpalerowe druty dla stworzenia stelaża z oknami ( kratka ) cm. Powierzchnia stelaża służy do rozmieszczenia wieloletnich części krzewu i przyrostu pędów, przy czym grona winorośli będą z niego swobodnie zwisały w dół. 40

41 WIELORAMIENNA BEZPIENNA FORMA SYMETRYCZNA Jest najbardziej rozpowszechniona wśród winoroślarzy amatorów. W postaci końcowej składa się ona z 4 6 ramion symetrycznie rozłożonych na płaszczyźnie szpaleru i skośnie do powierzchni gleby. W części górnej ramiona kończymy owoconośnymi ogniwami. Dla zamiany już uszkodzonych lub tracących urodzajność ramion przy takiej formie u podstawy krzewu zostawiamy 1-2 sęczki odbudowy. I tak w roku pierwszym na sadzonce najczęściej rozwijają się 1 2 pędy. W październiku trzeba je przygiąć i okryć na zimę. Ciecie robimy dopiero wiosną drugiego roku. Rozwijające się 1 2 pędy na krzewie tniemy na 2 3 oczka. (Rys. 8 ). Rys.8. Wyprowadzanie symetrycznej bezpiennej formy Górne oczka na sęczkach powinny znajdować się blisko powierzchni ziemi i wtedy wyprowadzone z nich ramiona łatwo będzie można przygiąć do ziemi i okryć na zimę. 41

42 Do wiosny drugiego roku na winnicy należy ustawić szpalery. W ciągu drugiego roku wegetacji na krzewie wyrasta od 2 5 pędów, które wiążemy skośnie w jedną i drugą stronę szpaleru. Jesienią drugiego roku pędy tniemy na długość ramion, która powinna wynosić połowę odległości między krzewami w rzędzie. Grubość pędu w miejscu cięcia powinna być minimum 5 mm. Ramiona rozłożone na zewnątrz krzewu powinny mieć długość większą od wewnętrznych. Cięcie krzewów w drugim roku należy wykonać zróżnicowanie, ściśle wiążąc je z ilością rozwijających się pędów i stopniem ich rozwoju. Na przykład, jeżeli na krzewie rozwinęły się tylko dwa pędy, to ponownie tniemy je na dwu oczkowe sęczki lub według życzenia. Najsilniejszy zostawiamy na długość ramienia a drugi na 2 3 oczkowy sęczek. Przy trzech normalnie rozwiniętych pędach dolny tniemy na sęczek a z dwóch pozostałych formujemy ramiona. Jeżeli rozwinęły się cztery pędy, to z nich tworzymy ramiona potrzebnej długości. Gdy mamy pięć pędów, to jeden najniżej położony tniemy na 2 3 oczka i formujemy z niego sęczek odbudowy, a cztery zostawiamy na ramiona. Wiosną trzeciego roku przycięte na potrzebną długość jednoroczne łozy wiążemy skośnie do drutów szpaleru. Tą część łozy, która znajduje się powyżej drutu, wiążemy poziomo, przy czym w górnej części łozy, za załamaniem powinny być 2 4 oczka. Gdy zielone pędy osiągną długość 2-3 cm obłamujemy je. W czasie obłamania na głowie krzewu lub sęczkach należy zostawić brakujące do formowania ramion pędy. Na przywiązanych łozach zostawiamy po 2 4 górne pędy a położone niżej wyłamujemy. NALEŻY PAMIETAĆ Dolny z zostawionych na ramionach pędów powinien znajdować się z zewnętrznej strony krzewu i rozkładać poniżej drutu. Z tego pędu jesienią będzie uformowany 42

43 sęczek zastępstwa. Rosnące na ramionach zielone pędy wiążemy do drutów szpaleru skośnie w przeciwne strony szpaleru. Do końca trzeciego roku na uformowanych ramionach tworzymy owoconośne ogniwa, tnąc dolny pęd na 2 3 oczka ( sęczek zastępstwa ) a jeden z wyżej położonych pędów na owoconośną strzałkę mającą pięć i więcej oczek. Pędy zostawione dla stworzenia uzupełniających ramion tniemy na cm i dłużej. Na głowie krzewu zostawiamy 2 3 oczkowy sęczek odbudowy. W końcu czwartego roku na większości krzewów kończymy formowanie ramion z owoconośnymi ogniwami ( Rys. 8 ). W przyszłości ciąć trzeba tylko na ramionach i owoconośnych ogniwach. Jeżeli jest potrzebne zwiększenie obciążenia krzewu oczkami, to na poszczególnych ramionach w owoconośnych ogniwach zostawiamy nie po jednej a po dwie owoconośne strzałki, tworząc w ten sposób wzmocnione owoconośne ogniwa. W ten sposób można uformować dowolne krzewy rosnące bez systemu, gdy na ich głowie znajduje się łoza różnego wieku. W tym celu całkowicie likwidujemy wieloletnie grube ramiona tracące giętkość, a zostawiamy młode, żeby je przygiąć przed okryciem na zimę. W dolnej części takich ramion całkowicie wycinamy jednoletnie pędy, a w górnej tworzymy zwykłe, najlepiej wzmocnione owoconośne ogniwa, przy czym dolny tniemy na 2-3 0czka a górny na 5 i więcej oczek. FORMA WYSOKOPIENNA Może być z pionowym prowadzeniem przyrostu lub ze swobodnie zwisającymi pędami. 43

44 Forma ta ma jeden lub dwa pnie, mające poziome ramiona z owoconośnymi ogniwami. Owoconośne ogniwa formuje się na wieloletnich rozgałęzieniach równomiernie rozmieszczonych na długości ramion w odległości cm od siebie ( Rys. 9 ). Rys. 9. Wysokopienna forma dla odmian stołowych Liczba owoconośnych ogniw określana jest długością ramion, która z kolei związana jest z gęstością sadzenia krzewów w rzędzie. Wysokość pnia od cm. W winnicach nawadnianych wysokość pnia można zwiększyć do 120 cm. Dla odmian stołowych stosuje się zwykłe formy jednopienne ( jeżeli jest to wskazane ). Przy wprowadzeniu takiej formy główną uwagę należy zwrócić na mrozoodporność szkieletu krzewu. Do formowania wieloletnich elementów krzewu trzeba szeroko wykorzystywać dobrze rozwinięte pasierby. Do formowania pnia lub ramion nie wolno wykorzystywać pędów tłustych, ponieważ 44

45 mają one luźne drewno i obniżoną mrozoodporność. Wysokopienną formę dla odmian stołowych tworzy się tak samo jak dla odmian technicznych ( Rys.9 ). FORMA KOMBINOWANA WYSOKOPIENNA Zalecana jest dla stołowych jak i technicznych odmian mniej odpornych na niskie temperatury. Rys. 10. Forma kombinowana półokrywana Górne piętro formy jest opisane w jednym z wariantów u odmian technicznych dwustronnego poziomego kordonu. W dolnym piętrze z dwóch stron pnia formuje się po jednym owoconośnym ogniwie, które okrywa się na zimę. Różnica w wyprowadzeniu formy kombinowanej od dwustronnego poziomego kordonu jest w tym, że od 4 roku życia zaczynamy formowanie dolnego piętra. Do tego celu wykorzystujemy łozę wyrosłą na zapasowych sęczkach u podstawy pnia. Dolną łozę tniemy na 2 3 oczka, a rozwijające się na niej zielone pędy wiążemy do szpalerowego drutu znajdującego się cm nad ziemią. Owoconośne strzałki 45

46 tniemy na oczek i wiążemy do drugiego drutu rozpiętego na cm wyżej pierwszego. Pęd dolny tniemy na 2 3 oczka. Wiosną następnego roku od owocowania strzałkę likwidujemy i formujemy nowe owoconośne ogniwo z pędów wyrosłych na sęczkach zastępczych. Dolne piętro bez dużego nakładu sił okrywamy na zimę przez jej okrycie w czasie jesiennej uprawy gleby w winnicy. Po niekorzystnym przezimowaniu oczek w górnej nieokrywowej części krzewu w czasie cięcia dolne piętro wzmacniamy, zwiększając na nim ilość owocujących strzałek a po szczególnie ostrych zimach, gdy przez mrozy straciliśmy wieloletnie drewno szkieletu krzewu długie owocujące łozy okrywanego piętra można wykorzystać do odbudowy pnia i szkieletu kordonu. Stosując odpowiednie zielone operacje i wysoki poziom agrotechniki można całkowicie odbudować krzew w ciągu jednego wegetacyjnego sezonu. Ostatnio opracowano zmienioną formę kombinowaną dla odmian stołowych winorośli. Polega ona na tym, że dolne piętro składa się z jednego lub dwóch ramion, na których są po 2 3 owoconośne ogniwa. Piętro dolne zaczynamy formować od 4 roku i okrywamy je na zimę. Ramiona i owoconośne strzałki wiążemy do szpalerowego drutu na wysokości cm nad ziemią a zielone pędy do drutu umieszczonego cm nad pierwszym. Rys. 11. Stosuje się także jednostronny poziomy kordon z jednym przyziemnym ramieniem rozłożonym w przeciwne strony w stosunku do ramienia górnego. Stosowanie form kombinowanych piennych znacznie podnosi granicę stosowania piennych form i obniża jej odmianowe ograniczenia. 46

47 Rys. 11. Ulepszona kombinowana półokrywowa forma Rys.12. Dwupłaszczyznowe i inne winoroślowe szpalery: 1 szpaler ze skośnym przykryciem; 2 szpaler dwupłaszczyznowy szeroki; 3 szpaler dwupłaszczyznowy wąski; 4 szpaler dwupłaszczyznowy z drewnianymi skosami; 5 szpaler dwustronny pionowy; 6 szpaler dwustronny skośny 47

48 Rys.13. KORDONY: 1 dwupiętrowy; 2 jednostronny; 3 dwustronny krótki 48

49 Rys. 14. Formowanie kordonu pionowego dla uprawy przyściennej Rys. 15. Krzew krótkoramienny symetryczny 49

50 Rys. 16. Niektóre jedno i dwupłaszczyznowe formy krzewów winorośli: 1 dwustronny kordon Guyota; 2 parasolowa jednopienna; 3 parasolowa dwupienna; 4 forma promienista; 5 pergola jednostronna; 6 pergola dwustronna 50

51 Rys. 17. Niektóre kombinowane formy winorośli Rys.18. Krzew uformowany systemem Guyota bez pnia ( trzeci rok ) Rys. 19. Forma wieloramienna symetrycznie 51

52 Rys.20. Wyprowadzanie formy szpalerowej w przypadku, gdy na krzewie rozwinął się tylko jeden pęd: 1 posadzona sadzonka; 2 sadzonka w pierwszym roku wegetacji; 3 obcięcie w drugim roku po posadzeniu; 4 młody krzew jesienią w drugim roku wegetacji; 5 obcięcie w trzecim roku po posadzeniu Rys. 21. Formowanie szpalerowego winoroślowego krzewu w trzecim i czwartym roku po posadzeniu: 1 młody krzew jesienią trzeciego roku; 2 obcięty krzew wiosną czwartego roku po posadzeniu 52

53 Rys. 22. Całkowicie uformowany krzew w piątym roku Rys. 23. Wyprowadzenie formy szpalerowej, gdy na krzewie rozwinęły się dwa dobrze rozwinięte pędy: 1 posadzona sadzonka; 2 sadzonka jesienią pierwszego roku; 3 obcięcie w drugim roku po posadzeniu; 4 młody krzew jesienią drugiego roku; 5 obcięcie krzewu w trzecim roku po posadzeniu; 6 ten sam krzew jesienią trzeciego roku 53

54 Rys. 24. Formowanie pnia i ramion 54

55 Rys. 25. Formowanie pnia i ramion ciąg dalszy 55

56 Rys. 26. Cięcie na owoconośne ogniwo: 1 cięcie wyjściowe; 2 obcięcie jednoletnich pędów formuje się dwa owoconośne ogniwa i likwiduje odowocowaną łozę; 3 uformowane dwa nowe owoconośne ogniwa ( na sęczku zastępstwa z górnego trzeciego oczka zbędny pęd będzie wyłamany Rys. 27. Warianty cięcia na owoconośne ogniwo przy niedorozwiniętej części pędów 56

57 Rys. 28. Kolejność cięcia na owoconośne ogniwo i naniesienie ran: A ogniwo wyjściowe; B obcięta odowocowana część, wydzielony sęczek zastępstwa i obcięta owocowa strzałka; C nowe owoconośne ogniwo, gdzie 1 rana pierwsza; D pędy następnego roku; E następne cięcie na owoconośne ogniwo, gdzie 1,2 to rany zrobione na jednej stronie ramienia 57

58 Rys 29. Kolejność cięć i wyprowadzenia symetrycznej wieloramiennej bezpiennej formy 58

59 Rys. 30. Kolejność cięcia i wyprowadzenia symetrycznej wieloramiennej bezpiennej formy zakończenie 59

60 Rys. 31. Kolejność cięcia i wyprowadzania pionowej formy kordonu ( przyścienna, altanowa, sklepiona ) 60

61 Rys.32. Kolejność cięcia i wyprowadzenia formy pionowego kordonu ( przyścienna, altanowa, sklepiona ) zakończenie 61

62 WINOROŚL NA KONSTRUKCJACH SKLEPIONYCH W różnych wydaniach winoroślarskich bardzo mało opisuje się prowadzenie krzewów winorośli na konstrukcjach sklepionych, chociaż prawie przy każdym domku lub działce ludzie budują konstrukcje i altanki dla winorośli ( Rys. 33 ). Rys. 33. Różne formy konstrukcji dla altanek 62

63 Szpalery altanowe stosuje się także do ozielenienia skwerów, kącików odpoczynku, placów dziecięcych zabaw i alej. Wyższość takiego prowadzenia winoroślowych krzewów jest bezsporna, ponieważ wykorzystuje się wąskie paski ziemi koło ścian domów, garaży i innych gospodarczych budowli, gdzie inna roślina rosnąć nie będzie. Liście winoroślowego krzewu wykorzystują do 90 % słonecznej energii. Znacznie zwiększa się urodzajność, nawet do 100 kg i więcej z krzewu. Tworzy się także cień na podwórkach, tak przydatny w okresie gorącego lata. Na konstrukcjach można stosować dwa rodzaje formowania krzewów na sklepieniach: kombinowane i bezpienne. Przy formie kombinowanej tworzy się pionowy i poziomy kordon. Kordon pionowy, to wieloletnia część krzewu, na której owoconośne ogniwa rozłożone są na płaszczyźnie poziomej. Taka uprawa winorośli wyróżnia się prostotą formowania i cięcia oraz łatwą pielęgnacją. W pierwszym roku życia krzewu Wiosna 1 rok jesień Rys. 34. Forma kombinowana 63

64 technologia jest taka sama, jak dla formowania na szpalerze jednopłaszczyznowym z pniem, tj. Zachowaniem jednego dobrze rozwijającego się pędu ( Rys. 34. b ). Po pojawieniu się pasierbów na poziomie pierwszego drutu, który powinien znajdować się na wysokości cm od ziemi, zostawiamy dwa pędy rosnące w przeciwne strony, dla przyszłych ramion. Z dojrzałych pasierbowych pędów w następnym roku tworzymy ramiona pierwszego piętra, które układamy poziomo w różne strony i wiążemy do pierwszego drutu ( Rys.34. b ). Drugie piętro formuje się w odległości cm od pierwszego w zależności od wysokości konstrukcji. ( Rys. 34. c ). Wiosna 2 rok jesień Rys. 34. b. Forma kombinowana 64

65 Po osiągnięciu przez główny pęd drugiego piętra zostawiamy 3 4 pąki nad drugim drutem. Po wiosennym przebudzeniu w następnym roku z czterech pąków zostawiamy dwa dla formowania ramion drugiego piętra. Dla lepszego rozwoju pędy wiążemy pionowo a w roku następnym układamy poziomo w różne strony i wiążemy do drutu drugiego piętra ( Rys. 34. d ). Długość ramion formujemy w zależności od odległości między krzewami. Oczka zostawiamy tam, gdzie powinny być owoconośne ogniwa a pozostałe wyłamujemy. W następnym roku rozwijające się z zostawionych oczek pędy tniemy na dwa pąki, z których formujemy owoconośne ogniwa, owoconośną. Rys. 34. c Wiosna 3 rok Jesień 65

66 Wiosna 4 rok Jesień Rys. 34. D Strzałkę i sęczek zastępstwa. Przy silnym wzroście pędów w pierwszym roku życia winoroślowego krzewu stosuje się zabiegi przyspieszonego formowania zostawiając pasierby w potrzebnych miejscach dla budowy ramion i owoconośnych ogniw. Przy formach kombinowanych na konstrukcjach stosuje się pionowe okrycie krzewów na zimę. 66

67 Po jesiennym cięciu całą łozę i młode ramiona rozłożone poziomo przyginamy do części pionowej i wiążemy w pęczek. BEZPIENNA RORMA WINOROŚLOWYCH KRZEWÓW NA KONSTRUKCJI Przy takiej formie ułatwiona jest pielęgnacja krzewów i ich okrycie na zimę. Po posadzeniu młody krzew formuje się tak samo jak na szpalerze jednopłaszczyznowym. W przyszłości ramiona rozkłada się poziomo ( dla wygody okrycia na zimę ). Ramiona można kierować w jedną stronę. Cały przyrost pierwszego krzewu formuje się nad pniem drugiego, a przyrost drugiego krzewu nad pniem trzeciego itd. Ramiona można układać krzyżowo, jak to opisano powyżej. W ciągu okresu wegetacyjnego krzew zajmuje poziomą i pionową powierzchnię konstrukcji, tworząc ciągłą zasłonę a plon rozkłada się na płaszczyźnie poziomej. Przy formie bezpiennej na konstrukcji po jesiennym cięciu i obróbce fungicidami okrycie krzewów na zimę robi się jak przy zwykłych nasadzeniach rzędowych. Pielęgnacja takich krzewów jest normalna. Przy uprawie winorośli na konstrukcjach obciążenie oczkami i pędami zwiększa się 3 5 razy, a dawki nawożenia podwaja. Rys. 33. Krzyżowe rozłożenie ramion 67

68 Rys. 34. Szpalery pionowe dwupłaszczyznowe Rys. 35. Forma działkowa symetryczna długoramienna 68

69 FORMA DZIAŁKOWA SYMETRYCZNA DŁUGORAMIENNA Taka jest normalna forma dla altanek. Siłę krzewu ogranicza się tylko powierzchnią konstrukcji. Pędy rozłożone są normalnie. Zapas starego drewna jest dobry. Wygoda pielęgnacji zależy tylko od konstrukcji podpór. Łatwo układa się na ziemi dla okrycia na zimę. Ramiona i pędy rozłożone są powyżej innych, rosną silniej ( pionowa biegunowość ) i stopniowo przyciągają krzew na siebie a dolne ogałacają się i słabną. Taki krzew z czasem całkowicie znajduje się na dachu altanki ( Rys. 35 ). FORMA SYMETRYCZNA NA PNIU Jest to forma, do której nadają się nieokrywane krzewy na altankach i sklepieniach. Okrycie jest niemożliwe, bo krzew jest rozgałęziony a pień zgina się z trudem. Jest to jakby wielopiętrowy krzew, który od dołu się ogołocił ( Rys. 36 ). KRZEW ALTANOWY WIELOPIĘTROWY W pokazanej postaci spotyka się go często, na której ścianki altany oplata się pędami dla jej zacienienia. Krzewy są mocne. Przyrost może swobodnie zająć całą konstrukcję. Wieloletniego drzewa jest bardzo dużo i grona można otrzymać w największych rozmiarach. Okrycie jest bardzo utrudnione jest tylko nadzieja na łagodną zimę i łozy zwija się w pierścienie, owija papierem i zostawia na szpalerze. Taką formę wyprowadza się łatwo, ale trudno ją utrzymać. Występują tu dwie biegunowości, pionowa i pozioma. Pozioma: pędy będące bliżej pnia a także końcowe rosną silniej od pozostałych. Pionowa: krzew daje tylko silne pędy na górnym załamaniu altanki i starają się całkowicie stąd odejść. Trzeba utrzymać równowagę, tj. Stale utrzymywać mocne górne pędy, regulować obciążenie i kierować do góry przyrost dolnych 69

70 pięter, inaczej zaczną one słabnąć. Wejść na taką altanę trudno i najczęściej takie krzewy są zapuszczone. Rys. 37. Krzew altanowy wielopiętrowy KORDONY Kordony to najwygodniejsze w pielęgnacji i najbardziej produktywne formy krzewów winoroślowych. Kordon, to osiowe ramię, wieloletnia oś na której umieszczone są rożki i strzałki, a jeżeli trzeba, to i sęczki. Taką oś można położyć poziomo w jedną stronę i wtedy będzie się ona nazywała plecami kordonu. Jeżeli mamy dwoje takich pleców w obydwie 70

71 strony, to kordon jest dwuplecowy. Pleców może być tyle ile chcemy, żeby tylko była chęć ich okrywania. KORDON DWUPŁASZCZYZNOWY POZIOMY Taki kordon jest łatwy do wyprowadzenia i pielęgnacji, jest zwarty i urodzajny. Rys. 38. Kordon dwupłaszczyznowy poziomy Nie ulega pionowej biegunowości, ale pędy w centrum koło pnia są mocniejsze od pozostałych. Ma wszystkie zalety idealnej formy, oprócz jednej przy okryciu trzeba zginać gruby pień. Wady tej nie posiada kordon jednoplecowy. KORDON POZIOMY JEDNOPŁASZCZYZNOWY ( Rys. 38 ) Obecnie jest to najlepsza forma. W winoroślarstwie przemysłowym podobną formę wyprowadził Lenz Mozer i pokazał jej zalety. Pojedyncze maleńkie wady takiej formy, to pionowy pień, niewygodny przy okryciu, a także zgięcie pleców, na których pojawia się częściowa biegunowość, którą łatwo można poprawić. 71

72 Pień łatwo można zrobić leżącym, a silniejsze pędy obciążyć dodatkowymi gronami. KORDON PIONOWY Jest to bardzo stara i wygodna forma, opisana jeszcze w XIX w. Niewątpliwy plus tej formy, to prostota jej wyprowadzenia. Podpora to dowolna pionowa oś. Można ją wieszać na ścianie, układać na różnych konstrukcjach figurowych itp. Siła krzewu jest dostateczna, krzew jest zwarty. Przyrost zwisa swobodnie i rozkłada się sam. Likwidacja i wiązanie pasierbów nie są obowiązkowe. Zapas starego drewna dobry. Duże grona mogą odłamywać pędy rozwijające się z dolnych pąków, dlatego dolne pędy najlepiej zostawić wolnymi. Coroczne cięcie jest bardzo proste ( Rys. 39 ). Rys.39. Kordon pionowy 72

73 KORDON SKOŚNY Ta forma nie ma załamania ale dolne grona są zbyt blisko ziemi ( rys. 40 ) i mogą być w różny sposób uszkadzane. Można ją jednak poprawić przez likwidację rożków rozłożonych poniżej pierwszego drutu. Obecnie wielu winoroślarzy przechodzi na jedno lub dwupłaszczyznowy kordon z leżącym i podnoszącym się pniem. Taki kordon sam kładzie się na ziemi, nie ma zaznaczonych załamań i może być podnoszony na dowolną wysokość a zapas starego drewna jest tu największy. Kordon to najlepsza okrywana forma dla wszystkich winoroślarzy. Winoroślowemu krzewowi potrzebny jest nie pot gospodarza, a gleba i powietrze. Jeżeli damy mu dostateczną powierzchnię, to on przez długi czas będzie młody i nie trzeba będzie robić wielu zabiegów Lenc Mozer Rys. 40. Kordon skośny 73

74 SZPALER Dla takiego kordonu może mieć wygląd ( rys. 41 ). Rys. 41. Szpaler Poniżej metra drutów nie ma i jest to plus. Pierwszy drut znajduje się na wysokości 1 1,2 m i może być zrobiony z pręta zbrojeniowego: jest to podpora dla pleców kordonu. Drugi drut 30 cm wyżej dla strzałek. Jeszcze 40 cm wyżej dla mocowania owoconośnych pędów, żeby nie wyłamywały się pod ciężarem gron. Jeszcze dwa druty co 30 cm dla rozłożenia przyrostu. Na wysokość cm, żeby nie zginać się przy pielęgnacji krzewu i może to być poprzeczka długości cm mająca parę drutów dla podtrzymania zwisających pędów. 74

75 WYPROWADZENIE KORDONU PROSTEGO Rok 1. Sadzenie sadzonek do dołków z nagrzewaniem, latem ściółkowanie, podlewanie, organiczne i płynne dokarmianie. Dołek jest odkryty do jesieni ale przykryty folią dla lepszego nagrzewania gleby. Jeden najlepszy pęd wiąże się i prowadzi po drucie lub sznurku do góry lub trochę skośnie. Pozostałe pędy uszczykujemy a w sierpniu likwidujemy do pieńka. Jesienią przyszłe plecy kordonu wzbogaca się pokryciem przeciwko korzeniom pod powierzchniowym i przygina wzdłuż rzędu w kierunku północnym ( tak zawsze wybiera sam krzew ) i rozkładamy liście do słońca. Jeżeli rzędy skierowane są na kierunek wschód zachód, to kierunek tu nie ma żadnego znaczenia. Dołek zasypuje się a łozę okrywa na zimę. Rok 2. Po odkryciu krzewów łozę wiąże się do szpalerów pod kątem 45 o do drutów. Gdy pąki rozwiną się, na końcu łozy z górnej strony, wybiera się najwcześniejszą i najsilniejszą łozę. Powyżej niej cały przyrost odcina się. Rosnący końcowy pęd kieruje się po drucie skośnie do góry (Rys. 42 ). Od ziemi do pierwszego drutu to skośny pień. Wszystkie pędy na nim wyszczypuje się po rozwinięciu się pąków. Robi się to regularnie, ponieważ pień nie powinien mieć niepotrzebnych ran. Na poziomie pierwszego drutu zaczynają się same plecy. Będą one miały krótkie ramiona ( rożki ) ze strzałkami. Ramiona tworzy się z wybranych górnych pędów pleców, w miarę jego narastania. Jeżeli wierzchołek pęda odłamał się, to ramiona można stworzyć z pasierbów ( Rys. 43 góra). W każdym roku na plecach będzie przybywało po 2 3 rożki ze strzałką ( Rys. 43 dół ). 75

76 Rys

77 Rys Przykładowo, ramiona na kordonie będą co cm. Pierwsze ramię jest na początku pleców, gdzie skośny pień dorósł do drutu. To oczko a potem i pęd obowiązkowo rosnący na górnej stronie łozy ( maj 1 na Rys. 44 ) zaznaczamy kolorową kokardką. Rys

78 Kokardki to znakomity sposób rozeznania się w krzewie w dowolnym okresie roku. Jest to jakby klucz do krzewu i wyjściowy punkt obserwacji. Co jakiś czas wracając do swojej kokardki, wyraźnie widzimy cały rozwój potrzebnego nam pędu a zarazem całego krzewu. 2. Ramiona następne wyprowadza się z każdego, co 7, 14, 21 pąka. Jeżeli te pąki z jakiegoś powodu nie zachowały się, to wtedy z pąka 5 go, 9 go. Pąki te znajdują się na tej samej stronie łozy. Jest to bardzo ważne! A dlaczego? ZASADA JEDNEGO STRUMIENIA Kordon pionowy lepiej rozwija się z obydwu stron pnia, co umożliwia mu równomierne pogrubianie się. Kordon poziomy aktywniej obrasta z jednej górnej strony. Jednocześnie pąki wnukowe są bardziej rozwinięte a ich pędy prostsze od pędów wyrastających z dołu. Oprócz tego wszystkie dolne pędy po pierwszym lecie likwiduje się. Przewodzące tkanki pleców tworzą się dla rozgałęzienia jednostronnego, a pędy ze strony górnej mają pierwszeństwo w rozwoju. Problem w tym, że nie zawsze można znaleźć zewnętrzny pąk na górnej stronie, albowiem w czasie rozwoju pęd może się przekręcić i górne pąki znajdą się z dołu a przewodzące pąki na łozie idą równolegle. Biorąc na chybił trafił górny pąk można trafić na drugą słabszą stronę pleców. Niby wszystko jest dobrze a ramię wychodzi niedorozwinięte. Dlatego zawsze należy liczyć pąki i wiążąc kokardki, żeby wszystkie ramiona były w jednym przewodzącym strumieniu. Ta sama zasada obowiązuje i przy zamianie strzałek nowa strzałka zawsze wybierana jest na jednej, górnej stronie starej strzałki lub ramienia. 3. Jesienią ( jesień 1 Rys. 44 ) łozy dojrzały. Likwidujemy wszystkie, oprócz przyszłych ramion. Z każdym ramieniem 78

79 postępujemy tak samo. Nachylamy je trochę i tam, gdzie minęło ono następny drut, zaznaczamy kokardką pąk na jej górnej stronie. Jest to przyszła strzałka. Ramiona tniemy na 3-4 pąki wyżej i okrywamy krzew na zimę. Wiosną młode ramiona wiążemy tak, żeby kokardka była na zgięciu ( Rys. 44 z prawej ). Należy upewnić się, czy zaznaczony pąk pomyślnie zaczął rozwijać się. Wszystkie pędy poniżej niego uszczypujemy w zarodkach, ponieważ ramionom nie są potrzebne zbędne rany ( maj 2 na Rys. 45 z prawej ). Wszystkim pędom położonym wyżej owocować na razie nie pozwalamy, może oprócz jednego dwóch gron na końcu ramienia. Na przyszłej strzałce w pierwszej kolejności likwidujemy kwiatostany. Strzałka silnie rośnie, wiążemy je skośnie do góry i jesienią po skróceniu do 7 9 oczek, staję się ona obecną strzałką ( jesień 2 Rys. 45 ). Następnego lata ( lato 3 ) strzałce tej pozwala się na pierwsze owocowanie. ZASADY PLONU WNUCZĘTEGO Niekiedy winorośl owocuje jeż w pierwszym roku, często na drugi rok, a bywa, że jeszcze w szkółce. Ukorzeniamy zrazy a w ich oczkach znajdują się kwiatostany. Nasza chciwość kazałaby takiemu krzewikowi zawiesić medal za niebywałą odwagę. Powinniśmy jednak wiedzieć, że w ten sposób stracimy rok, a nawet dwa, albowiem grona niewiarygodnie zatrzymują rozwój rośliny. Naszym celem jest, jak można najszybciej wyhodować silny krzew, żeby miał jak żyć i owocować przez długie lata. Dlatego zaleca się owocowanie tylko na łozach wnuczętach. Dlatego, że wyrosły z mam, które z kolei wyrosły z babć. Inaczej mówiąc, z rozgałęzień drugiego porządku, to jest tych, które urodziły się w trzecim roku życia właśnie na tej części pleców. 79

80 4. I tak wiosną strzałkę wiąże się poziomo lub trochę skośnie do swojego drutu. U jej podstawy ponownie wybiera się inicjatywny górny pąk i zaznacza kokardką. Pęd ten, to przyszła strzałka następnego roku. Likwidujemy na niej zarodki kwiatostanów. Wszystko co wyjdzie poniżej niej likwidujemy w zarodkach. Wiążemy je wyżej. Dopóki strzałka mama trudzi się ciężarem gron, to córeczka zajęta jest sobą ( Rys. 47 ) dekorujemy ją kokardką, żeby zawsze było wiadomo jak się czuje. Im lepiej jest jej teraz, tym cięższe będą grona na jej pędach za rok. ZASADA LEŻĄCYCH STRZAŁEK Wiosną wszystkie strzałki, łuki, pętle i mocne owoconśne łozy wiążemy poziomo. Łoza dolna, podniesiona do kąta o przejawia pionową 80

81 Rys

82 Rys. 45 jesień Rys

83 Rys. 47 Biegunowość to jest, dwa górne pąki dają najmocniejsze pędy a pąki dolne mogą w ogóle się nie rozwinąć. Jest to genetyczna właściwość każdej liany, przywykłej do przebijania się do słońca, przeciskając się przez korony drzew. Jeżeli łoza się położyła, to już nie wspina się i pozostało jej tylko owocowanie i rozmnażanie się. Wszystkie jej pąki budzą się równomiernie i otrzymujemy maksymalną ilość owoconośnych pędów. Mocno do góry można tylko to, co chcemy szybko wydłużyć. 5. Jesienne cięcie na zastępstwo robi się na dwa cięcia sekatora. Cięcie 1. Nowa strzałka widoczna jest od razu, dekorujemy ją kokardką i jest to miss kordonu roku i tak oto, oprócz niej odcina się wszystkie pozostałe ( cięcie 1 na rys. 47 ). Cięcie 2. Ta 83

84 sama miss skracana jest do swoich stałych 5 7 pąków. Kokardkę można zdjąć i przed nami będzie tylko spełniająca swoją rolę strzałka rodzicielka. ZASADA ZAMIANY STRZAŁKI dobra leżąca strzałka dla zamiany nie potrzebuje żadnego sęczka. DŁUGOŚĆ PLECÓW kordonu zależy od agrotechniki i siły samego krzewu. U odmian silnie rosnących plecy kordonu mają nawet 5 metrów. To jest, na krzewie są strzałki 5 6 i grona po kilogramie. OBCIĄŻENIE OCZKAMI na kordonie poziomym jest przejrzyste i poglądowe. Wszystkie strzałki są na swoim drucie i powinny tworzyć jeden nieprzerwany rząd oczek. Na każde oczek, strzałki zostawiamy z większą ilością oczek a końcowe cięcie robimy wiosną. ILOŚĆ I DŁUGOŚĆ STRZAŁEK NA PLECACH KORDONU MOŻE BYĆ RÓŻNA Można robić po trzy rożki na metrze ( co drugie oczko ) i otrzymać plon z sęczków i krótkich strzałek z 2 3 pąków ( Rys. 48, góra ). U większości współczesnych hybryd oczka u podstawy pędów są owoconośne. Jeżeli zmniejszymy ilość rożków, to ten sposób daje maksymalną ilość gron. Jednakże u wielu starych odmian 3 4 dolne oczka dają pędy bezpłodne. Można zrobić najwyżej 2 3 strzałki po pąków ( ten sam rysunek na dole). Pracy jest mniej, ale taką strzałkę może dać tylko bardzo silny krzew a grona wielkie nie będą. Jeżeli ramię strzałki zostało uszkodzone lub osłabło, to od razu stracimy trzecią część lub połowę plonu. Takich długich strzałek potrzebują tylko odmiany azjatyckie, u których pierwsze 8 10 oczek jest bezpłodnych. 84

85 Średni wariant dla większości hybrydowych form ma strzałki krótkie z 5 7 oczkami. Jest niezawodny sposób dla rejonów północnych, gdzie łoza często dojrzewa tylko na kilka oczek. Rys. 48 Winoroślarze z rejonów północnych opracowali wiele wariantów leżącego kordonu. Często owocujące strzałki rozłożone są na końcu długich leżących pleców. KRZEWY NA SKLEPIENIACH WIELOPIENNY KORDON SKOŚNY Jeżeli altanka jest nachylona, to bardzo dobrze jest położyć na niej wspomniany pionowy kordon. Otrzyma się symetryczny leżący, a jeszcze lepiej pełzający do góry kordon. Tu rożki będą rozłożone po obydwu stronach osi ( Rys. 49 ). Obciążenie jest takie same, to jest wszystkie strzałki powinny być z niedużym zwiększeniem i rozkładać się po osi kordonu. Ramiona wyprowadza się prawie tak samo jak i kordonu poziomego. Różnica w tym, że teraz na osi kordonu zostawiamy każde 4 lub 5 oczko i będzie ono z drugiej strony łozy. Długość ramienia nie gra tutaj roli i lepiej robić króciutkie rożki. Dla 85

86 strzałki wybiera się oczko górne u podstawy wybranej łozy ( Rys. 49, góra ). Dla nowych strzałek zawsze wybiera się oczko górne. Im gęściej rozłożone są rożki, tym krótsze będą strzałki. Jeżeli rożki są co 4 pąk, to i strzałki będą miały 4 5 pąków. Dla zagwarantowania odporności mrozowej krzewów nieokrywanych lepiej nie dociążać i dać tylko po 3 4 pąki na strzałkę. Bez problemu dłuższe strzałki mogą wyciągnąć tylko odmiany silnie rosnące. Rys. 49 Dla zachowania zwartości krzewu, a także dla wygody okrycia na zimę strzałki, lepiej mocować bliżej osi ( Rys. 49 ). Jedyna wada takiego kordonu, to biegunowość, która zawsze wzmocni wierzchołek. Najlepszym sposobem wyrównania krzewu jest obciążenie górnej strzałki plonem podwójnie, a nawet potrójnie, biorąc pod uwagę ich siłę rozwoju. Obciętą łozę robimy dwa razy dłuższą ze wszystkimi jej gronami i przyciągamy łukowo do dołu i bez niepotrzebnych pędów. Jesienią rozwój łóz pokaże, ile oczek trzeba zostawić na zamianę. 86

87 NIEZALEŻNE RAMIONA KORDONU Jest to najlepszy sposób na uniknięcie biegunowości na pionowej ścianie altanki. Niektórzy winoroślarze hodują jedno ramię dla jednej strzałki lub owoconośnego ogniwa. Otrzymuje się różnoramienną bezpieczną symetryczną formę ( Rys. 50 ). Tu wszystkie strzałki to wierzchołki ramion i roślina wszystkie siły oddaje im i nie ma problemów z biegunowością. Plon na wszystkich poziomach jest równy, wysoki a grona i jagody rekordowej wielkości. Rys. 50 Niektórzy mistrzowie uprawy winorośli ideę niezależności doprowadzili do logicznego końca oddzielne strzałki, a jeszcze lepiej oddzielne krzewy. Altankę pięknie oplatają dwa poziome kordony rozłożone na różnej wysokości ( Rys. 51 ). 87

88 Rys. 51 Jest to wielopiętrowość w najlepszej postaci i nie ma żadnych problemów z biegunowością. Kordony można prowadzić z jednej strony, posadzone w jednym powiększonym dołku a można i naprzeciw siebie. Dla silnych nie określonych krzewów jest sens wyprowadzenia pni skośnych, gdzie jest mniej załamań a więc starego drewna. Zwykle altanki buduje się od strony południowej. Kordon górny leżący na załamaniu altanki wspina się do słońca a podstawową masę pędów zwiesza na zewnątrz ( Rys. 52, z lewa ). Dlaczego? Jeżeli dach altanki jest szerszy niż dwa metry, to kordony lepiej jest rozkładać wzdłuż ściany i w kierunku do niej ( Rys. 52, prawy krzew ). 88

89 Rys. 52 ODLEGŁOŚĆ MIĘDZY KORDONAMI Na dachu altanki kordony powinny leżeć koło siebie nie bliżej, jak cm. Na ścianie pionowej dolnemu kordonowi leżącemu na wysokości jednego metra powinna być przeznaczona prawie cała powierzchnia ściany, nie mniejsza niż 1,5 2 metry. ZASADY TWORZENIA MĄDRYCH FORM Po wielu analizach formowań sami winoroślarze opracowali zasady tworzenia mądrych form. Proponujemy wziąć je pod uwagę. 1. Grona i pędy rozmieszczone są nie niżej niż metr nad ziemią. Jest to ważne wszędzie tam, gdzie występuje mildiu i oidium. Blisko gleby powietrze jest wilgotniejsze i cieplejsze, większe są 89

90 rosy a w czasie deszczu zarodniki i choroby wraz z bryzgami wody dostają się na dolne części krzewu. Stąd zaczyna się zarażanie. Im wyżej położone są strzałki, tym niższa jest zachorowalność roślin. 2. Unikanie załamań i ostrych zagięć z pionu do poziomu. Na takich załamaniach pokazuje się biegunowość, co powoduje przebudzenie się śpiących pąków i rozwój silnych pędów. W razie konieczności pionowe ramię lepiej jest ułożyć w delikatny kabłąk ( Rys. 53 ). Rys Jakiekolwiek załamania sprowadzić do minimum. Im mniej jest załamana formy, tym krótsza jest droga soków od korzeni do korony, a krzewy lepiej są odżywione i silniej rozwijają się korzenie. 90

91 4. Forma minimalnie rozgałęzia się na ramiona. Na jednej wspólnej osi łatwiej organizować potok odżywiania i uważać, żeby nie był on naruszony cięciem. 5. Strzałki skośne zbliżone są do poziomych. Tylko w tym położeniu wszystkie pączki budzą się równomiernie i przy zamianie strzałki nie osłabiają się. 6. Owoconośne łozy ( strzałki, sęczki ) rozłożone są jak można najbliżej osi ramienia lub pleców. Minimum rozgałęzień, krótkie rożki, to łozy silniejsze a grona większe. 7. Pionowe i podniesione ramiona kończą się jedną strzałką. Strzałka, to wyjątkowa liderka, władająca wszystkim i nie osłabiająca niczego innego. 8. Przyrost zwisa swobodnie. Jest to naturalny stan winorośli. Rekordowych gron tu się nie otrzyma ale po kilogramie lekko. Dużo dodatnich cech: - pędy rozkładają się same, znajdują optymalne oświetlenie a produktywność krzewów jest optymistyczna; - zasłona z liści tworzy potrzebny roślinie mikroklimat, chroni glebę przed przegrzaniem a jesienią przed przymrozkami; - wiosną strzałki podniesione do 1,5 m są mniej uszkodzone przez przymrozki; - pędy same wstrzymują rozwój ( prawie dwa razy ) i wyrównują a pasierby rosną mniejsze; - wskutek tego krzew prawie nie potrzebuje letniej pielęgnacji i można ograniczyć się tylko do jednego wyłamania i jednej likwidacji pasierbów; - łozy dojrzewają lepiej a odporność zimowa krzewu jest wyższa; - pączki u podstawy łóz lepiej są nagrane, oświetlone i zakładają większe kwiatostany; 91

92 - przyjęte krótkie cięcie strzałek na 3 4 pąki zwiększa rozmiary gron; - objętość takiego krzewu jest większa i strzałki można rozpinać na boczne druty i silniej obciążać krzew oczkami, np. Trzy strzałki po 5 6 oczek na metr szpaleru lub prowadzić równolegle dwa kordony. Swobodnie rozłożone łozy dają dobrej jakości zrazy, ale jest ich mniej niż w szpalerze pionowym. Na jednej płaszczyźnie owoconośne pędy lepiej wiązać do wyżej leżącego drutu haczykami, żeby się nie odłamały. Druty boczne umożliwiają uniknięcie tego. 9. Pień skośny lub podstawa pnia leżąca. Wtedy krzew kładzie się na ziemi i nie ma ryzyka nadłamania się pnia. Takie krzewy są szczególnie wygodne dla okrycia i wysokiego podniesienia krzewu przeciwko mildiu. 92

93 SZPALEROWA STÓJKA Z NASADKĄ DLA DZIAŁEK Rys. 54 SZPALEROWA STÓJKA Z NASADKĄ DLA DZIAŁEK ZE SWOBODNYM ROZMIESZCZENIEM PRZYROSTU: 1 pień; 2 zwisające łozy; 3 nasadka; 4 wspomagające boczne druty; 5 6 rożki kordonu; 7 główny (utrzymujący) drut; 8 bolec mocowania nasadki; 9 szpalerowa stójka 93

94 DOŃSKA CZASZA Krzewy sadzimy sposobem kwadratowo-gniazdowym. Odległości między centrami gniazd około 4 metrów. Do jednego dołka rozmiaru 70x70x70 cm sadzimy cztery sadzonki, po jednej w każdym kącie kwadratu. W odległości 1,5 m od centrum dołka, gniazda, w kątach kwadratu stawiamy 4 słupki wysokości cm. Do słupków na wysokości jednego metra od ziemi przybijamy żerdzie. W pierwszych dwóch latach krzewy tniemy krótko, żeby do początku 3 roku wyhodować 2 3 silne pędy. Pędy te wiążemy do żerdzi i skracamy. Na początku 4 roku w odległości 230 cm od centrum gniazda stawiamy jeszcze 4 słupki wyższe od pierwszych i do nich także wiążemy łozy i zielone pędy. Na każdym krzewie w gnieździe formujemy po 3 4 wieloletnie ramiona długości cm, z 4 5 długimi odgałęzieniami, owocowymi łozami i sęczkami na nich. Jeżeli jakąś część krzewu trzeba zlikwidować, to w ich miejsce wyhodujemy nową z pędów latoroślowych. Krzewy uformowane w postaci dońskiej czaszy są bardzo efektywne, eleganckie i są ozdobą każdej działki. Oprócz tego, takie krzewy mogą dawać plon do 50 i więcej kilogramów owoców i większy ( Rys. 55 ). ALTANOWE I PRZYŚCIENNE RORMY KRZEWÓW WINOROŚLI Formy te mają bardzo szerokie zastosowanie na działkach i przydomowych ogrodach, a także koło ścian miejskich i wiejskich domów. Jeden krzew w ten sposób uformowany może zająć powierzchnię metrów kwadratowych i większą, dlatego powinien składać się on z silnego, mocnego i zdrowego posadzeniowego materiału. 94

95 Dońska czasza Rys. 55 Dońska czasza- Krzew po cięciu I suchym wiązaniu podpory Do sadzenia zamiast normalnych sadzonek można wykorzystać jednoletnie pędy długości cm i grubości mm. Taki pęd na stałe miejsce sadzimy bez wcześniejszego przygotowania ( ukorzeniania w szkółce ). Długie pędy, zawierają dużą ilość substancji odżywczych łatwo się przyjmują i już w pierwszym roku sadzenia rozwijają mocny głęboko zalegający system korzeniowy i dobrze rozwiniętą nadziemną część krzewu. W latach następnych takie rośliny mając dużą siłę wzrostu, wyróżniają się wysokimi plonami i bardzo długim życiem. Pędy długości cm, dobrze dojrzałe i bez uszkodzeń przygotowujemy jesienią i przechowujemy w piwnicy, w wilgotnym piasku. Wiosną w pierwszej połowie kwietnia, moczymy je przez dobę w wodzie. Przed posadzeniem na pędach likwidujemy wszystkie oczka, oprócz dwóch górnych i nadając im pierścieniowe położenie bez przeplatania wiążemy materiałem w dwóch trzech miejscach. W takiej postaci sadzimy je we wcześniej przygotowanych dołkach o rozmiarach 50 x 50 cm. Na dnie każdego dołka zostawiamy 95

96 warstwę luźnej ziemi, dodajemy wiadro próchnicy i g superfosfatu i soli potasowej. Wszystko dobrze mieszamy a wolny koniec pędu z dwoma zdrowymi górnymi oczkami wyprowadzamy nad powierzchnię gleby i wiążemy do słupka. Następnie dołek zasypujemy na jedną trzecią, mocno ugniatamy nogą i zalewamy wodą. Gdy woda wsiąknie, dołek zasypujemy całkowicie i nad wystającą sadzonką usypujemy kopczyk luźnej wilgotnej ziemi wysokości cm. Przy sadzeniu krzewów winorośli dla budowy altanek, galerii, koło ścian domów i budowli trzeba mieć na uwadze to, że rośliny powinny być zabezpieczone w możliwie dużą ilość światła i ciepła. Dlatego nie należy sadzić krzewów pod północnymi ścianami i drzewami. Sadzonki winorośli dla budowy altanek i koło ścian domów, trzeba robić na dobrej glebie i podglebiu lub wykopać większe 80x80x80 cm doły z całkowitą wymianą gleby i zapełnić je inną urodzajną glebą. Tworzenie form krzewów dla altanek zaczynamy od 2 roku po posadzeniu sadzonki. Wiosną przed rozwojem pąków stawiamy podpory. Jeżeli budowa podpór przeciąga się, to wydłuża się proces formowania krzewów. Do budowy podpór można wykorzystać stare metalowe rury lub pręty ze stali zbrojeniowej. Mogą być także słupy drewniane, w części dolnej zabetonowane lub zacementowane ( zanurzone w rzadkim betonie ). Przy budowie galerii podpory stawiamy w postaci odwróconej litery U szerokości 2 3 m i wysokości cm w odległości 4 5 m metrów od siebie. Na tych podporach naciągamy druty lub mocujemy drewniane listwy co cm od siebie. Dla uprawy przyściennej szpalery naciąga się przy ścianie. W tym celu w ścianę wbijamy pręty lub haki, wystające ze ściany cm i odległością między prętami na długości ściany 4 5 m, i wysokości 1 m. Dla wygody rozkładania przerostu na ścianie pomiędzy drutami głównymi należy naciągnąć druty cienkie co 40 96

97 cm od siebie. Do prętów narożnych wiążemy i silnie naciągamy gruby drut ocynkowany lub izolowany i odległość między drutami będzie wynosić 1m. Różnorodność wykorzystywanych materiałów dla budowy podpór, konfiguracja i rozmiar działek, architektura domów nie pozwala na formowanie krzewów według jakiegokolwiek wzoru, dlatego przedstawiamy tylko ogólne wymagania, które trzeba zachować w czasie formowania krzewów. W drugim roku po posadzeniu na krzewie hodujemy silne pędy, wybieramy najlepszy i tniemy go na 5 6 oczek. Wszystkie pozostałe pędy likwidujemy. Na początku rozwoju, gdy zielone pędy osiągną długość 8 10 cm obłamujemy je i zostawiamy tylko 1 2 pędy najlepsze. W miarę ich rozwoju starannie wiążemy je do podpór. W drugim roku hodujemy 1-2 dobrze dojrzałe pędy długości cm dla budowy pionowego pnia. Takie wyniki można osiągnąć przez podlewanie, wnoszenie nawozów, wiązanie pędów i walkę ze szkodnikami i chorobami. Jesienią po odpadnięciu liści pędy dwuletnie zdejmujemy z podpór ( w strefach okrywanych ), ostrożnie przyginamy do ziemi i okrywamy ziemią lub innym materiałem. Trzeba to zrobić obowiązkowo, żeby całkowicie uchronić je przed mrozem, gołoledzią, zimnym wiatrem i innymi niekorzystnymi warunkami. Nie należy do budowy pnia wykorzystywać pędów uszkodzonych. W ciągu trzeciego roku hodujemy na pniu ( pionowym kordonie ) główne rozwidlenia. W tym celu wybieramy najlepszy pęd a pozostałe ścinamy u nasady. Zostawiony pęd obcinamy na wysokości altany Jeżeli jego dojrzała część i grubość na to pozwala, a jak nie pozwala, to trochę niżej ) i wiążemy pionowo, jak to pokazano na Rys. 56 a. Na początku rozwoju pąków robimy pierwsze obłamanie. Wszystkie dolne pędy i oczka na wysokości 60 cm likwidujemy, następnie 2 3 zostawiamy, a następnie obłamujemy

98 ( zależnie od długości międzywęźli ), położone wyżej, następnie ponownie zostawiamy 2 3 pędy. Jeżeli ubiegłoroczny jednoletni pęd osiągnie ostatni drut, to za górnym z pozostawionych zielonych pędów likwidujemy jeszcze 2-3, a dwa najwyższe zostawiamy. Na Rys. 56. a pokazano rozłożenie oczek zostawionych dla budowy pędów, które będą głównymi rozgałęzieniami pionowego kordonu. Dwa trzy tygodnie po pierwszym obłamaniu robimy drugie likwidujące pędy wyrosłe z pąków zastępczych. Rosnące zielone pędy w miarę ich wydłużania się ostrożnie wiążemy poziomo a najwyższe zaginamy na przykrycie altany. W czwartym roku formowania przy wiosennym cięciu na krzewie z pięciu pędów rozłożonych tak, jak to pokazano na rysunku ( Rys. 56 b ) a pozostałe ściany. Zostawione jednoletnie pędy tniemy na długość cm. Następnie poziomo wiążemy je w prawo i lewo, a górny zaginamy i wiążemy do przykrycia altanki. W tym roku na krzewie można zostawić zielonych pędów. Słabe pędy obłamujemy. W roku piątym formowanie kończymy ( Rys. 56 c ) i na odgałęzieniach pionowego kordonu tworzymy owoconośne ogniwa. Długość cięcia owoconośnych strzałek na 5 10 oczek i więcej w zależności od odmiany, odległości między krzewami i ich siły wzrostu. Na krzewie może być zielonych pędów, a w latach następnych i więcej. Na jeden metr kwadratowy przykrycia altany powinno przypadać nie więcej iż pędów. W wielu przypadkach możliwe są różne odchylenia. I tak, przy altanie wyższej można robić rozgałęzień więcej. Krzew może mieć 1-2 lub trzy pnie. Zamiast kordonu można formować długie wiotkie ramiona z kilkoma owoconośnymi ogniwami. Trochę inaczej formuje się krzewy koło ścian, gdzie podnosi się je na wysokość drugiego i wyższych pięter, a ich części rozkładają 98

99 się między oknami, lodżiami lub balkonami. Tu należy stworzyć 2 3 stałe ramiona zgodnie z układem okien, balkonów i drzwi. Przypuśćmy, że krzew jest posadzony koło ściany domu między drzwiami a oknem ( Rys 57 a ). W drugim roku po posadzeniu zostawiamy 3 4 zielone pędy, które przy dobrej pielęgnacji mogą osiągnąć 2 3 metry długości ( Rys 57 a). Rys. 56. Formowanie krzewu na galerii: a trzeci rok formowania ( część oczek jest zlikwidowana ); b rok czwarty; c rok piąty 99

100 W następnym roku wiosną zostawiamy na nim trzy silne pędy, które rozkładamy tak, jak to pokazano na Rys. 56 b. Gdy rozwiną się pąki obłamujemy je. Koło każdej linii drutów zostawiamy 2 3 zielone pędy a pozostałe likwidujemy. Na Rys. 56 c pokazano wyrosłe do jesieni pędy. Do tego czasu pionowo przywiązane dwuletnie pędy przemieniamy w ramiona. Jesienią krzewów ciąć nie potrzeba a wiosną następnego roku na poziomie każdego poziomu drutów zostawione pędy wiążemy poziomo, dolne oczka oślepiamy a z 2 3 górnych rozwijają się pędy, z których przy następnym cięciu formujemy zwykłe lub wzmocnione owoconośne ogniwa. Pęd najwyższy wiążemy pionowo dla wydłużenia ramienia. W ciągu całego życia krzewu podniesionego na wysokość pięter należy w swoim czasie po pojawieniu się pędów, obłamywać niepotrzebne pędy. Krzewy należy dobierać z mrozoodpornych, filokseroodpornych i silnie rosnących odmian, na których w 4 5 roku życia można przez okulizację zaszczepić dowolną ilość odmian. W ten sposób na jednym krzewie można wyhodować grona różnych odmian, poczynając od najwcześniejszych do najpóźniejszych, to jest wydłużyć spożycie świeżych winogron prosto z krzewu od kończ lipca do połowy października. 100

101 Rys.57. Formowanie krzewu w uprawie przyściennej: a rok 2; b rok 3 ( wiosna zostawione oczka koło każdego piętra drutów ) 101

102 drugi rok drugi rok Rys. 58. wiosna jesień trzeci rok trzeci rok Rys. 59. wiosna jesień 102

103 Czwarty rok Rys

104 Rys.61 Piąty rok wiosna Rys. 57, 58, 59, 60, 61- kolejność formowania krzewu winorośli w uprawie przyściennej 104

105 Rys. 62. Forma krzewu przyściennego Rys. 63. Forma krzewu przyściennego 105

106 Rys. 64. Forma krzewu przyściennego Rys. 65. Kordon dwupiętrowy 106

107 Rys. 66. Kordon dwupiętrowy uformowany w aleję 107

108 a b Rys.67. Kordony: a kordon poziomy; b kordon pionowy Rys. 68. Przykrycie na alei z łukowym formowaniem łozy 108

109 a b c d e f g Rys. 69. Formowanie i cięcie na zadaszeniu: a łoza w drugim roku rozwoju; b, c, d kolejność formowania kordonu w owoconośne ogniwa w trzecim, czwartym i piątym roku; e cięcie na czopek; f cięcie na owoconośne strzałki; g cięcie według typu Gyo Rys

110 Rys. 71 Rys. 72. Kordon pionowy dwupienny 110

111 Rys. 73. Sznur spiralny Rys. 74. Szpaler pionowy z daszkiem 111

112 Rys. 75. Szpaler z daszkiem nad dachem budynku Rys. 76. Formowanie krzewu z niskim pniem 112

113 Rys.77. Formowanie altanki 113

114 Rys. 78. Pergola nad wjazdem do garażu: a widok z góry; b widok z przodu 114

115 Rys. 79. Sznur pionowy pod dachem szklarni 115

116 Rys. 80. Pergola nad wejściem do domu ( widok przyciętych krzewów z boku ) Rys. 81. Szpaler z daszkiem 116

117 Rys. 82. Formowanie sznura pionowego: a krzew w czwartym roku na wiosnę ( zaznaczono usunięte latorośle ); b sposób przycięcia krzewu w piątym roku na wiosnę; c wygląd przyciętego krzewu. 117

118 Rys. 83. Różne sposoby formowania krzewów 118

119 Rys. 84. Serce Rys. 85. Parasol widok z góry 119

120 Rys. 86. Dońska czasza. Krzew po cięciu i suchym wiązaniu Rys.87. Kordon wysokopienny dwuplecowy 120

121 Rys.88. Schemat zmienionego pionowego szpaleru z daszkiem Rys. 89. Szpaler cymlański 121

122 Rys.90. Podpory szpalerowe: a jednorzedowy; b dwuplecowa skośna Rys. 91. Kolejność rozmieszczenia różnych podpór przy wąskich międzyrzędziach: a dwupłaszczyznowa skośna; b jednopłaszczyznowy, jednorzędowy pionowy 122

123 Rys. 92. A krzew z czteroma ramionami; b krzew z ośmioma ramionami; krzew z dwunastoma ramionami Rys. 93. Kordon poziomy dwupiętrowy 123

124 124

125 Rys. 94. Szpalery jednopłaszczyznowe Typy skośnych dwupłaszczyznowych szpalerów Skośny dwupłaszczyznowy szpaler z daszkiem 125

126 Rys. 95. Różne warianty formowania winoroślowych krzewów na dwupłaszczyznowym szpalerze SERDUSZKA NA PASKACH Poniżej opisana jest bardzo prosta i bardzo ciekawa forma z północy, wyróżniająca się prostotą, szybkim obcięciem i okryciem, nosi nazwę: sercowopromienista. Jest to niska ale sprytna forma. Jest tu duży zapas starego drewna w długich ramionach. Krzew jest bardzo zwarty, bo strzałki zaginają się do środka (wewnątrz). Na zmianę zawsze zostaje najniższa zewnętrzna łoza i jesienne cięcie robi się dwoma cięciami sekatora. Krzew od razu uwalnia się i jest przejrzysty. Główna chytrość tej formy, to serduszka i możliwość związania całego krzewu jednym paskiem. Pasek, to kawałek miękkiego drutu, materiału lub drewniany kosturek ( z prawej ). Końce wszystkich łóz wiąże się tym drutem lub materiałem. Jeżeli krzew trzeba okryć, to cały krzew podnosi się i wiesza na górny drut. Trzeba ochronić przed przymrozkami, to zdejmujemy pasek i ponownie krzew kładziemy na ziemi i przykrywamy folią. Potem ponownie podnosimy i wieszamy. Pędy nie łamią się i szybko rosną i nie mamy plątaniny. Paski takie są efektywne jako opadający szpaler ale o wiele prostsze. 126

127 Rys. 96. Serduszka na paskach 127

128 Rys. 97. Schemat formowania dwustronnego kordonu ( pierwszy sposób ) 128

129 Rys. 98. Schemat formowania dwustronnego kordonu ( sposób drugi ) 129

130 Rys.99. Schemat formowania dwustronnego kordonu ( sposób trzeci ) 130

131 Rys.100. Schemat formowania kordonu jednostronnego 131

132 Rys Schemat wyprowadzenia wysokopiennej symetrycznej formy krzewu 132

133 Rys.102. Schemat wyprowadzenia pionowego kordonu 133

134 Rys Schemat różnych typów nasadzeń 134

135 Rys Jednopłaszczyznowy dwupiętrowy szpaler ze swobodnie rozłożonym przyrostem ( na górze przed cięciem, na dole po cięciu ) 135

136 Rys Jednopłaszczyznowy trzypiętrowy szpaler z zakładką i zwisaniem przyrostu ( na górze krzew przed cięciem, na dole po cięciu ) 136

137 137

138 Rys Schemat formowania kordonu dwupiennego 138

139 Rys Schemat formowania kordonu dwupiennego ( zakończenie ) Rys Schemat formowania dwustronnego kordonu metodą pędu pnia 139

140 Rys Schemat formowania dwustronnego kordonu metodą pędu pnia 140

141 ( zakończenie ) 141

142 Rys Schemat formowania dwustronnego kordonu z górnych zimujących oczek jednolitego pędu Rys.111. Wysokopienna forma krzewu typu Ombella 142

143 Rys Uprawa wysokopienna z parzystym sadzeniem krzewów według schematu: stójka stójka itd. ( powierzchnia odżywiania 3 x 3 m ) Rys Uprawa wysokopienna z parzystym sadzeniem krzewów według schematu stójka kołek stójka itd. ( powierzchnia odżywiania 3 x 2,5 m ) 143

144 Rys Mołdawska szpalerowa forma krzewu Rys.115. Wieloramenna symetryczna forma krzewu 144

145 Rys.116. Bezramienna forma krzewu 145

146 Rys.117. Schemat wyprowadzenia wysokopiennej formy krzewu typu symetrycznego 146

147 Rys Poziomy kordon z pniem na matecznikach przyrostu odpowiednio odpornych na mrozy odmian Rys.119. Półokrywowa forma krzewu: a z jednostronnym ramieniem przy powierzchni gleby, przeznaczonym do mechanicznego okrycia 147

148 Rys.120. Formy bezpienne 148

149 149

150 Rys Forma pienna 150

151 Rys Różne warianty formowania krzewów na jednopłaszczyznowym szpalerze Rys.123. Mołdawska jednostronna forma krzewu Rys Symetryczna jednostronna forma krzewu 151

152 Rys Mołdawska szpalerowa forma krzewu z czterema ramionami 152

153 Rys Mołdawska szpalerowa forma z dwoma ramionami 153

154 Rys.127. Półokrywana forma krzewu 154

155 Rys.128. Symetryczna forma krzewu na pniu Rys Jednostronny skośny kordon 155

156 Rys Bezramienna forma krzewu 156

157 Rys Krzew ze swobodnym zwisem pędów podtrzymywanych przez haczykowe podpory 157

158 Rys.132. Kolejność formowania dwuramiennego przyziemnego kordonu 158

159 Rys.133. Kolejność formowania dwuramiennego przyziemnego kordonu ( zakończenie ) 159

160 Rys Formowanie krzewów metodą niskiej głowy: 1 pierwszy rok po posadzeniu, 2 drugi rok po posadzeniu, 3 trzeci rok, 4 czwarty rok, 5 rok piąty i lata następne 160

161 Rys Cięcie krzewu metodą pojedynczego sznura Guyota Rys Podwójny sznur Guyota dwuramienny 161

162 Rys Kordon wiszący 162

163 Rys Jednostronny kordon poziomy Rys Podwójny genewski zwis 163

164 Rys.140. Krzew skrócony przyziemny: a przed cięciem; b po cięciu Rys Dwustronna pochyła forma krzewu: a - wiosna; b jesień 164

165 Rys Długoramienna forma krzewu: a do cięcia; b po cięciu 165

166 166

167 Rys Wysokopienna półokrywana forma krzewu Rys Głowiaste formy krzewu: a bezpienna; b pienna z podpórką; c pienna bez podpórki Rys Formy czaszowe: a mała krymska, 1 bezpienna, 2 na pniu; a wielka, mołdawska, dońska; 2 pienna bez podpór; c wielopiętrowa 167

168 bez podpór 168

169 Rys.146. Różne formy krzewów winorośli Rys.147. Formy kordonowe: a poziome, 1 dwuramienna, 2 jednoramienna; b pionowa; c pochyła Rys Kombinowane półokrywane formy: a kordon dwuramienny; b podwójny ze zmianą ramion 169

170 Rys Wyprowadzenie wysokopiennego dwuramiennego poziomego kordonu: a sadzonka po posadzeniu; b krzew rok po posadzeniu; c krzew na wiosnę drugiego roku: d krzew po uformowaniu kordonu; e na kordonie uformowane rożki; f uformowany krzew wiosną po obcięciu; g ten sam krzew po rozwinięciu pędów 170

171 Rys Pokojowa uprawa winorośli FORMOWANIE KRZEWU KOŁO DOMU 171

172 Rys Formowanie krzewu koło domu Rys Formowanie krzewu koło domu 172

173 Rys.153. Formowanie krzewu koło domu 173

174 Rys Formowanie krzewu przy ścianie budynku 174

175 Rys Formowanie krzewu winorośli przy ścianie Rys Formowanie krzewu przy ścianie ( kolejne lata ) 175

176 Rys Winorośl nad ulicą w mieście 176

177 Rys Winorośl rozpięta na wysokim budynku Rys Winorośl rozpięta nad wjazdem na podwórko 177

178 Rys Inny wariant rozpięcia winorośli nad wjazdem na podwórko Z WINOROŚLĄ MOŻNA FANTAZJOWAĆ, JAK SIĘ TYLKO CHCE I DLATEGO JEST ONA TAK URZEKAJĄCA W PIELĘGNACJI I FORMOWANIU W tym przypadku nie będziemy rozpatrywać wszystkich możliwych konstrukcji i wdawać się w ich techniczne niuanse. Chcemy tylko pokazać kilka ciekawych pomysłów, gdyż pomysłowość ludzka jest nieograniczona i każdy z was może równie coś ciekawego wprowadzić i podzielić się swoimi osiągnięciami z innymi. ALTANKA Z BALKONEM Zbudujemy ładną i funkcjonalną poziomą altankę wówczas, gdy po jej wewnętrznej płaszczyźnie postawimy baloniki ( rys. 160 ). Taka altanka jest piękna i praktyczna. 178

179 Rys Altanka z balkonem SZPALER ODCHYLANY To pomysł winoroślarzy amatorów i dziennikarzy, a może i fantazja. Jest szpalerem kładącym się razem z krzewami. Podstawy głównych podpór są zabetonowane i zrobione sposobem rowkowo- przegubowym ( wpustowo-przegubowym ). Podpory pośrednie wstawione są w kawałki rur ( rys. 161 ). Jesienią, po cięciu górne bolce zestawu wyjmuje się, a podpory pośrednie wyjmuje ze swoich gniazd i szpaler kładzie się na podściółkę z iglastych gałęzi lub innego materiału. Jeżeli rząd jest skierowany na południe, to szpaler kładzie się na plecy, na północ. Z wierzchu okrywa się wełną mineralną, papą lub folią. Wiosną po zniknięciu śniegu nad odmianami ciepłolubymi można ustawić kabłonki z drutu i naciągnąć folię. Po przejściu przymrozków szpaler stawiamy na swoje miejsce, a młode pędy już kierują się w stronę słońca. Pnie krzewów od takich nachyleń nie są uszkadzane. Rys Szpaler odchylany 179

180 KRTYNA Z LIŚCI TO MIKROKLIMAT Dla winorośli ważny jest każdy stopień i każda kaloria ciepła. Ciepło może gromadzić się i na samej winnicy. Winnicę można wyścielać papą lub czarną folią. Ogrzewa ona powietrze od dołu, ale najważniejsze jest to, żeby ciepło utrzymało się wewnątrz krzewów. Można dla tego celu zastosować dwustronny skośny szpaler z daszkiem ( rys. 162 ), na którym tworzy się kurtyna z liści. Z góry łapią one maksimum promieni słonecznych, a pod sobą utrzymują ciepłe powietrze. Jesienią taka kurtyna chroni krzew przed przymrozkami radiacyjnymi. Przymrozki radiacyjne to oziębianie się powierzchni ziemi z powodu odpływu ciepła do bezchmurnego nieba. Jeżeli są obłoki, to przymrozków nie ma, ponieważ obłoki odbijają ciepło do ziemi. Kurtyna z liści jest właśnie takim odbijającym ekranem, który nie daje ciepłu wypromieniować. 180

181 Rys. 162 Kurtyna z liści to mikroklimat SUCHE TRANSZEJE TO AKUMULATORY CIEPŁA Okazuje się, że łatwiej jest wyhodować winogrona, niż przekonać sceptyków, że mogą one u nas rosnąć. Były przypadki, że częstujesz człowieka, on je spożywa i mówi, że nie wierzy. Rys Suche transzeje, to akumulatory ciepła 181

182 Rys Kordon ułożony w transzei jesienią Jest to bardzo ciekawy sposób opracowany dla winoroślarzy i opisany w materiałach szkoleniowych dla nich. Najtrudniejsze jest wykonanie transzei. Optimum, to głębokość cm, szerokość dna 50 cm i szerokość u góry cm ( rys. 163 ). Taka transzeja nagrzewa się najlepiej. Jej długość 5 7 metrów i takiej długości będą i krzewy. Po bokach transzei buduje się szpalery, najlepiej skośne lub z daszkiem na zewnątrz. Międzyrzędzia mają szerokość cm. Ścianki transzei umacnia się deskami ( lub płytami ceramicznym ). W każdym przypadku transzeja jest dobra, podczas dnia nie ma przegrzania ziemi, a w nocy ochłodzenia. Można zrobić odeskowanie wewnętrzne, przy którym górne okrycie łatwo się zdejmuje i wstawia na miejsce, na czop lub rowek. W dowolnym czasie górny brzeg obudowy powinien dobrze przyjmować na siebie foliowe ramy, które wiosną lub jesienią zastępują cieplarnie. Sadzonki dla transzei hoduje się rok wcześniej. Na początku kwietnia transzeje nagrzewają się pod ramami. Na początku w 182

183 połowie maja cztery sadzonki sadzimy skośnie na końcach transzei. Przez kilka lat rosną one na długość, dopóki nie osiągną przeciwnego końca. W kwietniu krzewy nakrywamy ramami i zaczynają się one rozwijać w transzei. Przed jesiennymi przymrozkami krzewy ponownie nakrywamy ramami i łozy dojrzewają. Forma krzewu to leżący u podstawy skośny kordon ( rys. 164 ). Zapas starego drewna potrzebnego do okrycia układa się sam. Winogrona wyhodowane tym sposobem w rejonach północnych otrzymuje się słodsze niż na południu. NAJPROSTSZA KONSTRUKCJA DLA KORDONU Jest to wyjątkowo prosty i tani jednopłaszczyznowy szpaler dla piennych winnych krzewów ze swobodnie zwisającym przyrostem. Kordon utrzymuje się na pojedynczym drucie i więcej on nie potrzebuje. Ramię kordonu wiąże się do drutu paskami syntetycznego materiału. Wysokość szpaleru można dostosować do swojego wzrostu, a pielęgnacja krzewów jest bardzo wygodna ( rys. 165 ). Rys Jednopłaszczyznowy szpaler ze swobodnie zwisającym przyrostem 183

184 Rys Kordon typu genewska kurtyna Dla odmian stołowych z dużymi gronami trzeba dodać jeszcze jeden drut. Kordon będzie rozłożony na wysokości piersi a górny drut znajduje się pół metra wyżej. Do niego należy wiązać owoconośne pędy rozwijające się z dolnej strony strzałek, gdyż mogą się one wyłamywać pod ciężarem gron. Na jednopiętrowym szpalerze można także z powodzeniem utrzymać i podwójny kordon typu genewska kurtyna. Symetryczny krzew wisi wtedy na dwóch drutach ( rys. 166). Rozstaw pomiędzy drutami dla krzewów słabo rosnących 120 cm, a dla silnie rosnących dwa metry. 184

185 KONSTRUKCJE DLA NIEOKRYWANYCH KRZEWÓW W REJONACH CIEPŁYCH FORMA SERCOWA Jest ona bardzo prosta w budowie i stosowana jest tam, gdzie jest bardzo mało miejsca a duże krzewy nie są potrzebne. Cała konstrukcja to pionowy słupek wysokości 2 2,5 m. Na wysokości człowieka wieszamy krzew za głowę. Na wierzchołku jest jeszcze jeden haczyk, na którym wieszamy kabłąki pędów ( rys. 167 ). Przy całej zwartości obciążenie krzewów jest dostateczne do oczek. Dwa pędy zastępstwa, rosnące na górnym zagięciu, wiąże się do góry, a pozostałe zwisają wolno. Każdy kabłąk ( pęd ramię) zamienia się dwoma cięciami sekatora. Takie krzewy można sadzić według schematu 1,5 x 1, 5 m. Wygodne jest i to, że na zimę można nie kłaść ich na ziemi a jedynie okryć starymi szmatami, z naciągniętą z góry folią przeciwko deszczowi. Strefy ciepła różnią się tym, że można tu formować nieokrywane krzewy z pionowymi pniami. Umożliwia to zwiększenie ich formowania i uniesienie nad glebę, co obniża ich zachorowalność. 185

186 Rys Forma sercowa 186

187 KRZEW SYMETRYCZNY Z PLECIONYM PNIEM Rys Symetryczny krzew z plecionym pniem Na rysunku 168 pokazany jest pochyły ( można i płaski ) mocny symetryczny krzew z plecionym pniem. Każde tu ramię, to oddzielny pień. Znika tu problem z osłabieniem dolnych ramion. Oprócz tego, taki skos może się składać z kilku odmian, posadzonych do jednego dołka. Jedna z nich może być zapylaczem dla pozostałych. FORMA GRUZIŃSKA Jest to wolnostojący krzew na parasolowatej podpórce 187

188 ( rys. 169 ). Może to być prosta podpora z krzyżową dla czterech owoconośnych ramion i łóz, a może być i szersza parasolowata konstrukcja. Czym jest ona szersza, tym trudniejsza w pielęgnacji. Rys Gruzińska forma parasolowa WINOROŚL NA BALKONIE 188

189 Rok pierwszy. Sadzenie sadzonki wczesną wiosną. W połowie czerwca kopczyk ziemi nad sadzonką rozgarniamy, zostawiamy dwa silne pędy, obcinamy korzenie rosowe a następnie kopczyk ponownie usypujemy. Pędy kilka razy w ciągu lata wiążemy do drutu. W połowie sierpnia kopczyk ponownie rozgarniamy, likwidujemy podpowierzchniowe korzonki ale pędów dla dobrego ich dojrzewania nie okrywamy. W końcu października początku listopada podstawy pędów ponownie okrywamy ziemią, chroniąc w ten sposób pączki przed wymarznięciem. Rys Rok drugi. Wiosną kopczyk rozgarniamy i likwidujemy słabszy pęd a na pozostawionym silnym obcinamy górny cienki, trawiasty przyrost. Gdy zaczną się rozwijać zielone pędy z pąków, obłamujemy je, oprócz dwóch górnych. W ciągu lata w miarę ich wzrostu kilka razy je wiążemy. Pędy odmian silnie rosnących mogą w tym czasie dorosnąć nawet do drugiego piętra, a nawet wyżej. Rys Rok trzeci. Powtarzamy prace wykonane w roku drugim, to jest likwidujemy górną część pędu, a z zostawionym po cięciu zostawiamy tylko dwa górne zielone pędy. Dla wykonania tych prac drut z pędami należy opuścić na ziemię przy pomocy sznura, a następnie ponownie podnosimy i mocujemy. W przypadku, gdy pędy w ubiegłym roku przerosły interesujący nas balkon drugiego piętra Rys. 172, to pączki lub później pędy likwidujemy tylko na części pionowej. Pozostałe pączki po obcięciu ubiegłorocznego przyrostu na poziomej części zostawiamy co drugi położony na stronie górnej. Będą one wykorzystane do formowania pędów pod plon przyszłego roku. Ostatni najwyżej położony pęd trzeba brać pod uwagę jako pęd wydłużenia na rok przyszły. W tym też roku robimy zielone wiązanie zielonych pędów do naciągniętych drutów na balkonie. 189

190 Rok czwarty. Rozwinięte na poziomej części łozy, pędy wiosną tniemy na 2-3 oczka, oprócz ostatniego Rys Tniemy go długo i wiążemy poziomo, a następnie co drugi węzeł na nim likwidujemy pączki ( pędy ). W ten sposób będzie wydłużać się poziome ramię krzewu. Krótko przycięte pędy dają częściowy plon i tworzą dobre pędy dla zwiększenia obciążenia w roku następnym. Rok piąty. Na krótko przyciętych ubiegłorocznych sęczkach górny pęd tniemy dłużej a dolny ponownie na 2 3 oczka. Na ubiegłorocznym pędzie kontynuacji robimy krótkie cięcie pędów a ostatni wykorzystujemy dla wydłużenia krzewu (Rys. 174 ). W przypadku, gdy na balkonie stworzono już poziomy szpaler, to krzew można prowadzić dwoma wieloletnimi ramionami, tworząc na nich w przyszłości system owoconośnych ogniw. Jeżeli balkon ma długość 5 6 m, to należy formować dwa krzewy z przeciwnych stron balkonu. PIELĘGNACJA OWOCUJĄCEJ WINOROŚLI NA BALKONIE Coroczne cięcie pędów wiosną powinno zapewnić dobry przyrost pędów i plon winogron. Ilość oczek na krzewie zostawiamy, biorąc pod uwagę ilość ubiegłorocznych normalnie rozwiniętych pędów, zwiększając ich ilość o procent martwych i nie rozwijających się żywych oczek. Połączenie krótkiego cięcia na 2 3 oczka i dłuższe gwarantuje otrzymanie dobrego przyrostu i plonu. Po obcięciu długie pędy należy przywiązać, układając je poziomo. Regulację obciążenia końcowego robi się przez wyłamanie osłabionych pędów i rozrzedzenie zagęszczonych miejsc, co przy formowaniu zielonej korony powoduje lepsze 190

191 przewietrzanie krzewu, oświetlenie i zwiększa odporność na choroby. Będzie temu służyć wiązanie w swoim czasie zielonych pędów. W przypadku, gdy zimą było mało opadów, winorośl podlewamy przed rozwojem pąków. To podlewanie jest bardzo ważne. Następnie przy pogodzie suchej należy podlać po kwitnieniu i na początku dojrzewania jagód. Podlewanie trzeba wstrzymać na 2 3 tygodnie przed zbiorem plonu. Rys Rok pierwszy formowania 191

192 Rys.171. Drugi rok formowania 192

193 193

194 Rys Trzeci rok formowania 194

195 Rys Czwarty rok formowania Rys Piąty rok formowania 195

196 KORDON POZIOMY Z PRZEPLATANIEM WINOROŚLOWEGO PRZYROSTU W sklepach ogrodniczych można czasem nabyć kapronową lub nylonową nić, tak zwany kord. Jest ona idealnym materiałem dla szpaleru. Nie boi się ona ani mrozów, ani słońca i wisi przez lata. Jest ona bardzo mocna i w miarę elastyczna. Szpalery bardzo łatwo i szybko można naciągnąć pojedynczo lub podwójnie. Po założeniu pary takiego elastycznego sznurka wiązanie pędów znacznie jest ułatwione, ponieważ pędów już się nie wiąże, a tylko przeplata tak, jak to pokazano na Rys Piętro dolne, na którym mocuje się ramiona lub kordon może być z drutu ocynkowanego, rurek lub pręta zbrojeniowego. Następna para jest o cm wyżej ramienia. Pozostałe co cm od siebie. Druty najwyższe są podwójne, bo tu obciążenie jest największe. Pomiędzy nimi naciąga się ww. kordowe naciągi, między którymi przeplata się rosnące pędy. Para, to dwa sznurki co 1,5 2 cm od siebie. Wszystkie pary tworzą jedną płaszczyznę na zewnętrznej stronie podpór. Gdy 196

197 pędy przerosną następną parę, wstawia się je między sznurki, przeplatając je. Otrzymuje się plecionkę z pędów Rys Pędy w takiej plecionce nie przecierają się, dobrze się trzymają i nie rozgniatają. Jeżeli jest 6 8 pędów na metrze, to żaden wiatr ich nie zerwie. Zwykle cztery pędy z pięciu wstawia się bez uszkodzeń. Rys. 176 NAJLEPSZY JEST SZPALER DWUPŁASZCZYZNOWY Szpaler dwupłaszczyznowy spełnia dwa podstawowe zadania ponieważ podwójnie wykorzystuje się zajęty pod krzew grunt i dwukrotnie zwiększa się siłę krzewu. Można posadzić dwa razy więcej krzewów. Sedno w tym, że jeden krzew zajmuje obydwie płaszczyzny szpaleru (Rys. 177 ). 197

198 Zwykle krzewy sadzi się pośrodku, między płaszczyznami szpaleru a ramionami rozkłada na obydwu płaszczyznach. Często dwie płaszczyzny formuje się na jednym stojaku przy pomocy poprzeczki. Taki wariant potrzebuje mniej podpór ale wystające kawałki kątownika lub pręta są niebezpieczne i tym groźniejsze im wyżej są położone na szpalerze. Główną jednak wadą takich szpalerów jest zagęszczenie i utrudniona obsługa pędów wewnątrz płaszczyzn. Nowy i efektywny szpaler dwupłaszczyznowy polega na tym, że jedną płaszczyznę od drugiej odsuwamy od siebie o 70 cm, robiąc przejście między szpalerami wewnątrz. Po takim rozdzieleniu praca wewnątrz szpaleru jest o wiele wygodniejsza. Wysokość szpaleru 220 cm. Odległość pomiędzy brzegami górnym 140 cm ( Rys. 177 ), to jest tyle, ile wynosi odległość między rzędami szpaleru. Oświetlenie międzyrzędzi zmniejsza się niewiele, natomiast o wiele więcej słonecznego światła dostaje się do wewnątrz, gdzie rozłożona jest główna masa pędów. Rys

199 Odchyloną płaszczyznę zapełnia się, kierując na nią podziemne odkłady lub silne pędy latorośli albo młode ramiona. Na rys. 178 pokazano jak należy sadzić nowe rzędy. Jednocześnie u wszystkich krzewów wzmacnia się system korzeniowy. Teraz między rzędami można swobodnie chodzić i pracować. Odsunięcie jednej płaszczyzny od drugiej o 70 cm spowodowało, że zrobiło się wygodniej dla krzewów i gospodarza. Rys. 178 SPOSOBY WIĄZANIA OWOCONOŚNYCH PĘDÓW 199

200 Rys Sposoby wiązania owoconośnych pędów przy jednostronnej formie z pniem: 1 strzałka pionowa; 2 skośna; 3 pozioma Rys Forma wieloramienna trzypiętrowa 200

201 Rys.181. Krzew na jesieni trzeciego roku ( posadzona sadzonka ) a przed cięciem; b po cięciu i wiosennym wiązaniu: 1- sęczki zastępstwa; 2 owoconośne łozy 201

202 Rys Krzew na jesieni czwartego roku ( po pierwszym owocowaniu ) : a przed jesiennym cięciem; b po cięciu; 1 nowe sęczki zastępstwa; 2 owoconośne łozy następnego sezonu 202

203 Rys.183. Schemat przyspieszonego formowania krzewu: a sadzonka z dwoma sęczkami; b sformowany krzew; 1 miejsce ogławiania; 2 odrzucone górne pędy Rys Ten sam krzew co na rys na jesieni 203

204 DRENAŻ DLA PODZIEMNEGO PODLEWANIA Rys Urządzenie dla X podobnego nawadniającego drenażu: a widok z boku; b widok z góry Rys Urządzenie dla liniowego nawadniającego drenażu ( widok z góry ) 204

205 PRZYŚCIENNE KRZEWY WINOROŚLI Rys Przyścienny krzew winorośli na drugi rok formowania Rys Przyścienny krzew na trzeci rok formowania jesienią Rys Przyścienny krzew Rys a krzew u którego Na czwarty rok formowania wiosną, trzeba zmienić pień; 1 pędy Po obcięciu i wiązaniu; 1 pień; zmieniające; b ten sam krzew 2 odgałęzienia pnia; 3 pędy dla po odmłodzeniu wydłużenia pnia 205

206 Rys Przyścienna uprawa winorośli 206

207 Rys. 192 Wyprowadzenie symetrycznej czteroramiennej formy bez pnia: 1 jesień pierwszego roku; 2 wiosna drugiego roku; 3 jesień drugiego roku ( formowanie ramienia wiosną po odkryciu ); 4 wiosna trzeciego roku ( uformowane ramiona); 5 jesień trzeciego roku ( formuje się owocowe ogniwa wiosną po odkryciu ); 6 wiosna czwartego roku ( uformowane owoconośne ogniwa ) Rys Forma głowiasta 207

208 Rys Pionowy szpaler z daszkiem 208

209 Rys Kordony kombinowane typu bułgarskiego 209

210 SYSTEMY PROWADZENIA, FORMOWANIA I CIĘCIA WINOROŚLOWYCH KRZEWÓW Rys Systemy prowadzenia krzewów winorośli: 1 rozkładająca się; 2 na drzewach; 3 pienna ( 3 a krzewiasta); 4 kołowa; 5 uzbecki łuk; 6 na dachu; 7 pergola jednostronna; 8 pergola dwustronna 210

211 Rys Szpalerowe systemy prowadzenia: 1 pionowa jednopłaszczyznowa dla form przyziemnych; 2 to samo dla uprawy wysokopiennej; 3 dwupłaszczyznowe; 4 poziome: a cieniowe, b T podobna, c pochyła; 5 kombinowane: a z daszkiem jednostronnym, b T podobna, c galeria; d z daszkiem ( rozmiary w cm ) 211

212 Rys.198. Systemy prowadzenia na matecznikach odmian- podkładek: 1 rozkładana; 2 niska pozioma, a galeriowa, b T podobna; 3 skośna; 4 szpaler z drutami; 5 piramidalny; 6 pionowy z trzema drutami 212

213 Rys Typy owoconośnych pędów i ich rozmieszczenie w przestrzeni: 1 strzałka: a pionowo do góry, b skośna do góry, c pozioma, d pionowo w dół, e skośna do dołu; 2 pół łukowa; 3 łuk, 4 pierścień; 5 spirala; 6 pęd wiszący 213

214 Rys Typy owoconośnych ogniw: 1 proste, 2 mołdawskie, 4 bułgarskie. Części owoconośnego ogniwa: a sęczek zastępstwa, b ramię, c strzałka. Na dole cięcie owocowych pędów na owocowe ogniwo przy różnym ich stanie 214

215 Rys Formy szpalerowe: 1 jednostronna ( Guyota ); 2 dwustronna; 3 parasolowe: a jednopienna, b dwupienna; 4 promienista; 5 pergole: a jednostronna, b dwustronna, c kalifornijska; 6 kachetyńska lub gruzińska ( rozmiary w cm ) 215

216 Rys Formy kordonowe: 1 Casanowa; 2 Rojala; 3 Silwoza; 4 Mozera; 5 przyziemny kordon Mielnika; 6 wiszący; 7 mołdawski pienny; 8 genewski dwustronny zwis 216

217 Rys.202. Ciąg dalszy: 9 pochyły Merżaniana; 10 pionowy Merżaniana; 11 mieszany; 12 pionowy; 13 poziomy dla gruntu osłoniętego 217

218 Rys Kombinowane formy krzewów: 1 półokrywany dwustronny kordon Kubańskiego; 2 system krymski; 3 Marżaniana- Barincewa; 4 według AZOS. 218

219 Rys.204. Wyprowadzenie formy półsymetrycznej 219

220 Rys Wyprowadzenie poziomego dwustronnego kordonu Kazanewa ( cm) 220

221 Rys Wyprowadzenie wysokopiennej symetrycznej formy z wykorzystaniem pasierbów 221

222 OD SADZENIA DO OWOCOWANIA Najważniejszymi czynnikami, jakie należy brać pod uwagę przy uprawie winorośli, to dobór odmian, prawidłowe sadzenie, formowanie krzewów dla ich łatwego okrycia zimą, wykonanie zielonych operacji, ochrona przed chorobami i szkodnikami, a także cięcie winoroślowych krzewów. W polskich warunkach klimatyczno - przyrodniczych największe znaczenie dla uprawy winorośli ma dobór odmian. Pierwszeństwo należy dać odmianom kompleksowo odpornym, które trzeba chronić przed mrozem i chorobami w porównaniu do pozostałych, tylko w minimalnym stopniu, tj. jeden, dwa, a najwyżej trzy opryski zamiast 6-7, a nawet i ponad dziesięciu. Okres dojrzewania ma także duże znaczenie. Należy dobierać odmiany od wczesnych do średnich okresów dojrzewania. Co do odmian wczesnych, to dobrze się zaprezentowały Wostorgi, Kodrianka, Muskat letni, Arkadia, Plewen, Faworit i wiele innych. Z odmian średniej pory dojrzewania na dużą uwagę zasługują Startowy, Dominanta, Talizman, Bałabanowskiń, Sława Mołdawii, Lazurowy, Oryginał biały i czarny, Kesza 5 i 6, Kiszmisz anapski, Seyw Villard, Jesienny czarny, Straszeński, Pamięci Nergula, Agat Doński, GF , Nadzieja AZOS, Kantemirowski, Prim, Orchidea, Rusmoletta, Terez, Sołnoczka, Wiktoria, Elegant, Kardinał AZOS, Beżowy, V-50-77, Dekabrski, B-9, Kobzar, Lidkana, i inne. Z odmian beznasiennych: Kiszmisz mołdawski ( nieodporny ale piękny ), Kiszmisz anapski, Einset Sedleris, Venus, Rusbol i inne. Z odmian przerabianych na wina i soki: Gołubok, Riton, Seyw Willard, Sineol, Risling mołdawski, Dornfelder, Frankintal i inne. Dobór odmian jest w ciągłym rozwoju i należy dowiadywać się czy jakaś odmiana z wykazu nie została usunięta lub czy nie przybyła nowa. 222

223 SADZENIE WINOROŚLI Winorośl można sadzić tak na jesieni jak i na wiosnę. Dla szadzenia jesiennego należy dobierać sadzonki dobrze dojrzałe. Rys Sadzenie dobrze dojrzałej winoroślowej sadzonki jesienią. 223

224 Najlepszym okresem sadzenia jest październik, gdy ziemia jest jeszcze dostatecznie ciepła. Wiosną sadzonki sadzimy w kwietniu- maju, a sadzonki wegetujące w pojemnikach w drugiej połowie maja, po minięciu przymrozków i przez cały sezon wegetacyjny Rys Trzeba pamiętać, że od wcześniejszego przygotowania gruntu i samych posadzeniowych dołków w dużym stopniu zależy późniejszy rozwój krzewu a następnie plon winogron. Przed posadzeniem rośliny trzeba wcześniej przygotować dołki lub rowy, dodać nawozu. Posadzeniowe doły robimy szerokości cm i głębokości cm. Rozstaw pomiędzy krzewami w rzędzie powinien wynosić 1,5 2 metra, a pomiędzy rzędami 2 2,5 m. Najlepsze szerokości szpaleru to 2 2, 5 m. Najlepiej zrobić szpaler dwupłaszczyznowy V podobny. 224

225 Rys Sadzenie zielonej wegetującej sadzonki wiosną Do dołu trzeba dać jedno dwa wiadra próchnicy, jedno wiadro piasku na czarnoziemach, 1 2 kg drzewnego popiołu i g wieloskładnikowego nawozu mineralnego. Wszystko dobrze wymieszać i posadzić sadzonkę na głębokość cm. Do głębokości sadzenia trzeba podejść z rozwagą, bo zależy ona od klimatycznych i gruntowych warunków miejscowości, a także od biologicznych właściwości odmiany. I tak, w rejonach o łagodnych zimach, gdzie korzenie winorośli praktycznie nie podmarzają, można sadzić na głębokość cm. W czasie sadzenia jesiennego sadzonki trzeba przykryć, usypując kopczyk ziemi wysokości cm. Wiosną robi się 225

226 odwrotnie i należy zrobić dołki dookoła sadzonki głębokości cm dla lepszego nagrzewania się gruntu w strefie korzeniowej i żeby nie rosły korzenie podpowierzchniowe. Można także kabłąki z drutu i młode rośliny nakryć folią, co przyspieszy rozwój sadzonki i chroni ją przed wiosennymi przymrozkami. Nie należy zapominać o podnoszeniu brzegów folii dla lepszego przewietrzania. Folię zdejmujemy w końcu maja lub wcześniej, jeżeli przeszkadza ona w rozwoju pędów. Sadzonki zielone w pojemnikach najlepiej sadzić w drugiej połowie maja, gdy miną przymrozki, ale można i w czasie całego sezonu wegetacyjnego. Sadzonki podlewamy co dni i najlepiej ciepłą wodą. W ciągu lata normy i ilości podlewań zmniejszamy, a we wrześniu wstrzymujemy, co sprzyja lepszemu dojrzewaniu łozy. FORMOWANIE KRZEWÓW Rok pierwszy Rys Po rozwinięciu się pąków na sadzonce zostawiamy dwa najmocniejsze zielone pędy, a resztę wyłamujemy. Stopniowo w miarę wzrostu pędów wiążemy je do drutów szpaleru. Pasierbów można nie wyłamywać, co zwiększa powierzchnię liści krzewu, a tym samym zwiększa się przepływ substancji odżywczych do korzeni. Na początku września należy uszczknąć wierzchołki pędów dla lepszego dojrzewania łozy, a w końcu października każdy pęd obciąć na 3 4 oczka i przykryć kopcem ziemi wysokości cm. Dobrze jest wcześniej obcięte pędy przykryć plastykową butelką z obciętym dnem i bez korka. 226

227 Rys Formowanie winoroślowego krzewu w pierwszym roku wegetacji Pąki na pozostawionej łozie nie mają bezpośredniej styczności z glebą, nie ulegają wyparciu i nie gniją. Rok drugi Rys Wiosną krzewy odkrywamy i dookoła ich główek robimy dołek o głębokości cm, żeby nie rosły korzenie podpowierzchniowe i mogła się zbierać w nich deszczowa woda lub woda z podlewania. Po rozwinięciu się pąków zostawiamy cztery pędy a pozostałe wyłamujemy. Pędy w miarę rozwoju wiążemy do drutów szpaleru. Pasierby w dolnej części krzewu wyłamujemy, a te które się rozwinęły powyżej jednego metra zostawiamy dla zrównoważenia liściowej powierzchni rośliny. Jesienią, po opadnięciu liści, pędy obcinamy na długość cm. Przyginamy je do ziemi, przyszpilamy haczykami i przykrywamy warstwą ziemi grubości cm. 227

228 Rys Formowanie winoroślowego krzewu w drugim roku wegetacji Rok trzeci Rys 212. Wiosną odkrywamy pędy i wiążemy je skośnie na wysokości cm od ziemi, a ich końce poziomo. Ziemię pod krzewami równamy, a dookoła pnia robimy zagłębienie. Rys Formowanie krzewu w trzecim roku wegetacji Po rozwinięciu się pąków na końcach zostawiamy po 4 5 pędów, a resztę do samej ziemi wyłamujemy. W miarę rozwoju młode pędy wiążemy do drutów szpaleru. Pasierby w dolnej części pędów likwidujemy. Gdy pojawią się kwiatostany, to na rosnących pędach zostawiamy tylko kilka kwiatostanów, a resztę wyłamujemy, żeby nie przeciążyć krzewu owocowaniem, co ma bardzo niekorzystny wpływ na przyszły rozwój krzewu. Na tydzień przed kwitnieniem winorośl opryskujemy przeciwko mączniakowi rzekomemu ( mildiu ) środkami miedzowymi. Po kwitnieniu, gdy jagody będą miały wielkość grochu, krzewy 228

229 opryskujemy po raz drugi, stosując środki miedziowe połączone z siarkowymi przeciwko mączniakowi prawdziwemu ( Oidium ) a także przeciwko szkodnikom. Wszystkie preparaty można stosować równocześnie. Można także dodawać nawozy płynne dla dokarmiania dolistnego, co korzystnie wpływa na rozwój rośliny W połowie lipca robimy dolistne dokarmianie rośliny nawozami fosforowo-potasowymi. Mogą to być nawozy płynne używane do dolistnego dokarmiania krzewu. Jesienią trzeciego roku, po opadnięciu liści, tniemy krzewy. Na każdym ramieniu zostawiamy po dwa jednoletnie dobrze rozwinięte pędy. Jeden z nich ( dolny 0 tniemy na 3 4 oczka, a drugi na 6 8 oczek. Rys Krzew po obcięciu w trzecim roku wegetacji Przed przymrozkami łozę przyginamy do ziemi, przyszpilamy haczykami z drutu i przykrywamy ziemią Rys Rok czwarty. Rys Wiosną czwartego roku krzewy odkrywamy, ramiona skośne wiążemy do dolnego drutu, a jednoletnią łozę skośnie i poziomo na całej powierzchni szpaleru. Po rozwinięciu się pędów, wyłamujemy słabe i te, które rozwijają się na starej łozie. Zostawiamy tylko pędy latoroślowe, na których będą się formowały grona. Trochę później, jak rozwiną 229

230 się pąki w latoroślach, wyłamujemy rozwijające się pąki zapasowe, rozwijające się obok pąków centralnych. Rys.214. Formowanie krzewu w czwartym roku wegetacji W miarę wzrostu latorośli wiążemy je do drutów szpaleru. Przed kwitnieniem w okolicy kwiatostanów częściowo obrywamy liście, co powoduje lepszy dostęp światła i powietrza do kwiatostanów, a tym samym lepsze ich zapylanie. Po kwitnieniu regulujemy plon, to jest likwidujemy kwiatostany na pędach słabych i kwiatostany słabe drugie i trzecie na tym samym pędzie, gdyż na odmianach wielkogronowych i wielkojagodowych będą one odstawały w rozwoju i później dojrzewały. Pozostawione jedno grono będzie bardzo duże i będzie miało eleganci wygląd. Na pędach silnych u odmian tworzących duże grona zostawiamy tylko po jednym kwiatostanie, a gdy grona tworzą się małe ( odmiany przerobowe), to po dwa trzy. Tak jak w trzecim roku formowania wiążemy je, opryskujemy przeciwko chorobom i szkodnikom, dokarmiamy, likwidujemy pasierby, uszczykujemy i ogławiamy pędy w końcu lata. W końcu października, gdy opadną liście, krzewy tniemy Rys Na każdym ramieniu zostawiamy sęczek zastępczy i pęd 230

231 owoconośny. Następnie łozę zabezpieczamy na zimę, jak to opisano powyżej ( Rys. 216 ). Rys Cięcie krzewu w czwartym roku wegetacji Rys Układanie łozy i okrycie krzewu na zimę. 231