WARSZTATY GEOGRAFICZNE PATAGONIA 2017

Transkrypt

1 WARSZTATY GEOGRAFICZNE PATAGONIA 2017 Środowisko geograficzne Patagonii uwarunkowania przyrodnicze i społeczno-ekonomiczne (17 dni) Problematyka naukowa warsztatów Budowa geologiczna i jej znaczenie dla rzeźby Patagonii/Andów Typy i uwarunkowania rozwoju lodowców patagońskich Zmiany zasięgu Lądolodu Patagońskiego w XX wieku Formy rzeźby glacjalnej i peryglacjalnej w Andach Patagońskich Rola lodowców w kształtowaniu wybrzeży Patagonii Struktura i dynamika koryt rzecznych Andów Zróżnicowanie wód powierzchniowych i podziemnych Patagonii Rola rzeźby w kształtowaniu klimatu Patagonii Naturalne i antropogeniczne uwarunkowania erozji gleb Patagonii Litologiczne i klimatyczne uwarunkowania rozwoju roślinności w Andach Unikatowość wybranych gatunków szaty roślinnej Patagonii uwarunkowania rozwoju oraz zagrożenia globalne, regionalne i lokalne Fauna morska atlantyckich wybrzeży Patagonii uwarunkowania funkcjonowania oraz zagrożenia globalne, regionalne i lokalne Środowiskowe uwarunkowania rozwoju społeczno-ekonomicznego Patagonii Pozytywne i negatywne skutki rozwoju turystyki w obszarach klimatu arktycznego Patagonia region o powierzchni ok. 1 mln km 2 położony w południowej części Ameryki Południowej, rozciąga się na południe od równoleżnika 40 (rzek Colorado i Barrancas) do Ziemi Ognistej na obszarze Argentyny i Chile. Od wschodu okala ją Ocean Atlantycki, a od zachodu Ocean Spokojny, które łączą się w pobliżu Przylądka Horn. Patagonia składa się z położonej na wschodzie Wyżyny Patagońskiej (hiszp. Meseta Patagónica) stanowiącej półpustynne równiny oraz Andów Patagońskich położonych na zachodzie. Nazwa Patagonia, użyta po raz pierwszy przez Magellana w 1520 r. określała rdzenną ludność tego regionu. Obecnie zamieszkuje tam ok. 2 mln mieszkańców, co przekłada się na bardzo niską gęstość zaludnienia (ok. 2 osób/km 2 ). 1

2 Wschodnia część Wyżyny Patagońskiej składa się z systemu kilkunastu teras morskich zbudowanych z osadów kamienistych i żwirowych. W obniżeniach występują jeziora wypełnione słodką lub słoną wodą. Wyżyna Patagońska porozcinana jest kilkoma dolinami dużych rzek o przebiegu równoleżnikowym, uchodzących do Oceanu Atlantyckiego, których źródła znajdują się w Andach. Doliny te są korytarzami ekologicznymi, charakteryzującymi się dobrze rozwiniętą florą, która stanowi pożywienie dla migrującej po suchych stepach fauny. W rozcięciach, w których odsłaniają się osady górnokredowe, znaleziono skamieniałości Argentinosaurusa, jednego z największych dinozaurów na świecie. W centralnej części Patagonii w podłożu dominują lawy związane z kenozoicznymi erupcjami wulkanicznymi. W zachodniej części regionu lawy te są przykryte osadami glacjalnymi i fluwioglacjalnymi. Duże niecki genezy tektonicznej, przemodelowane następnie przez egzaracyjną działalność lodowców, wypełnione są wodą tworząc systemy dużych jezior. Klimat Patagonii jest chłodny i suchy. Wybrzeża Oceanu Atlantyckiego są nieco cieplejsze niż Oceanu Spokojnego, co wynika z oddziaływania na wschodzie ciepłego prądu równikowego, a na zachodzie chłodnego. Średnia roczna temperatura powietrza na wybrzeżu zachodnim wynosi 11 C, a na wschodnim na tej samej szerokości geograficznej 15 C. Na południowych krańcach Patagonii średnia roczna temperatura powietrza wynosi 6 C. Wschodnie podnóża Andów charakteryzują się w lutym średnią temperaturą powietrza w ciągu dnia od 16 C do 24 C a w nocy od 4 C do 9 C, natomiast w maju i czerwcu od -12 C do -15 C. Wyżyna Patagońska charakteryzuje się większym kontynentalizmem niż Andy. Temperatura powietrza w lutym dochodzi do 35 C, a w czerwcu spada do około 0 C. Znacznie bardziej zróżnicowana jest wielkość opadów atmosferycznych. Wynika to z przewagi zachodniego kierunku wiatru (znad Oceanu Spokojnego) oraz bariery górskiej (Andów), która blokuje napływ oceanicznych mas powietrza nad Patagonię. Średnia roczna suma opadów w górnej części zachodnich stoków Andów sięga nawet 7000 mm. Stoki wschodnie otrzymują około 800 mm, a Wyżyna Patagońska zaledwie ok. 200 mm opadów w ciągu roku. Opady w Patagonii cechują się nie tylko dużym zróżnicowaniem, ale również znaczną zmiennością. Największe opady atmosferyczne występują w maju (w zachodnich Andach ok. 450 mm), a najmniejsze w lutym, w wysokich Andach osiągają zaledwie 80 mm, a na Wyżynie Patagońskiej w styczniu i lutym zazwyczaj deszcz nie pada. Południowa część Patagonii uznawana jest za jeden z najbardziej wietrznych obszarów, w którym prędkość wiatru często przekracza 30 m/s. Suche stepy Wyżyny Patagońskiej w kierunku zachodnim przechodzą w wilgotne lasy. Wzrost wilgotności związany z napływem nad zachodnią część Andów mas powietrza znad Oceanu Spokojnego i niska temperatura, wpłynęły na powstanie w Andach Patagońskich Lądolodu Patagońskiego Południowego (hiszp. Campo de Hielo Patagónico Sur) największego lądolodu (powierzchnia km²) poza Antarktydą i Grenlandią. Większość lądolodu (14200 km²) położona jest w granicach Chile. W jego skład wchodzi 49 lodowców bocznych spływających w stronę Argentyny: Upsala (902 km²), Viedma (978 km²), Perito Moreno (258 km²) oraz w stronę Chile (największy lodowiec Pío XI 1265 km²). 2

3 P R O G R A M 1 dzień (2.02) czwartek Wylot z Warszawy do Buenos Aires przez jedno z miast europejskich 2 dzień (3.02) piątek Przylot do Buenos Aires, a wieczorem przelot do Puerto Madryn Buenos Aires stolica Republiki Argentyny położona jest nad estuarium La Platy, gdzie rzeki Parana i Urugwaj wspólnie uchodzą do Oceanu Atlantyckiego. Zamieszkuje ją ok. 3 mln osób, liczba mieszkańców całej aglomeracji przekracza 13 mln, co czyni ją drugą pod względem wielkości w Ameryce Południowej. Początki miasta sięgają 1536 r. Jest ono siedzibą 3 uniwersytetów i teatru z największą widownią na świecie (prawie 3,5 tys. miejsc). W Buenos Aires znajduje się też najszersza ulica na świecie Avenida 9 Julio (200 m szerokości). Zobaczymy stare miasto i estuarium La Platy. Po południu przelot do Trelew/Puerto Madryn. Puerto Madryn miasto ( mieszkańców) założone przez Walijczyków, położone w prowincji Chubut nad zatoką Golfo Nuevo w pobliżu Półwyspu Valdes. Nocleg w Puerto Madryn 3 dzień (4.02) sobota Puerto Madryn Przylądek Valdes Puerto Madryn Półwysep Valdés (hiszp. Península Valdés) rezerwat (3625 km 2 ) (wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa Przyrodniczego UNESCO), będący ostoją wieloryba biskajskiego południowego, orki, delfina ciemnego, lwa morskiego, słonia morskiego, pingwinów Magellana i in. Znaczna część wybrzeża półwyspu jest klifowa, resztę stanowią kamieniste i piaszczyste plaże. W lutym maksymalna temperatura powietrza dochodzi do 35 C, a opady atmosferyczne nie przekraczają 10 mm. Nocleg w Puerto Madryn 4 dzień (5.02) niedziela Puerto Madryn Trelev Tecka Esquel Z Puerto Madryn udamy się na zachód wzdłuż północnej granicy Patagonii i rzeki Chubot przez Mesetę del Canquel do położonego u stóp Andów Patagońskich Esquel. Rzeka Chubot jedna z większych (820 km) rzek Patagonii o przebiegu równoleżnikowym, będąca korytarzem ekologicznym pomiędzy Andami a Oceanem Atlantyckim, w dolnym biegu przegrodzona jest zaporą. Powstały zbiornik o powierzchni ok. 70 km 2, umożliwia irygację obszarów rolniczych, pełni również funkcję przeciwpowodziową i energetyczną. Średni przepływ w rzece wynosi ok. 60 m 3 /s, lecz jest bardzo zróżnicowany w zależności od sezonu od 4 do 400 m 3 /s. Esquel miasto ( mieszkańców) położone wśród andyjskich szczytów o wysokości ok m n.p.m. Znane jest z meteorytu nazwanego na cześć miasta, znalezionego w okolicy. Meteoryt Esquel to pallasyt należący do rzadkiej grupy meteorytów żelazno-kamiennych. Meteoryty takie zbudowane są z kryształów oliwinu 3

4 tkwiących w stopie żelazo-niklowym. Miasto znane też jest jako ostatnia stacja kolejki wąskotorowej (La Trochita, The Old Patagonian Express), funkcjonującej od 1922 roku. Nocleg w Esquel 5 dzień (6.02) poniedziałek Esquel PN Los Alerces Esquel Park Narodowy Los Alerces położony 50 km od Esquel o powierzchni 2630 km 2, założony został w 1937 r. Znany jest z lasów waldiwijskich, w których rosną cyprysy patagońskie (Fitzroya cupressoides) należące do rodziny cyprysowatych (Cupressaceae). Ich wiek może osiągać nawet ponad 3600 lat, co pozwala na uznanie ich za drugie po sekwojach najstarsze drzewa na świecie. Osiągają wysokość m i średnicę pnia 4-5 m. W obrębie parku znajduje się też system pięknych jezior genezy glacjalnej. Nocleg w Esquel 6 dzień (7.02) wtorek Esquel Tecka Dolina Rio Chico Sarmiento Bosque Petrificado Jose Ormachea Perito Moreno Przejazd słynną drogą nr 40, jedną z najdłuższych na świecie (ok km), biegnącą równolegle do Andów, z Esquel do miejscowości Perito Moreno. Będziemy podziwiać podnóża Andów Patagońskich i Wyżynę Patagońską w jej części zachodniej, tj. Sierra de Tecka, Sierra de Tepuel i Pampa Apeleg, charakteryzujące się kontynentalnym, półpustynnym klimatem o dużych amplitudach dobowych temperatury i niskich opadach, co sprawia, że obszary te charakteryzują się trudnymi warunkami do rozwoju roślinności, a w związku z tym i funkcjonowania człowieka. Bosque Petrificado Jose Ormachea olbrzymie skamieniałe pnie paleoceńskich drzew iglastych i palm (długości do 100 m i średnicy ok. 1 m), występujące w formacji Salamanca w płytkomorskich osadach przybrzeżnych. Nocleg w Perito Moreno 7 dzień (8.02) środa Perito Moreno Cueva de las Manos Pintades El Chaltén Cueva de las Manos Pintades (Jaskinia Rąk) wpisana na listę światowego dziedzictwa kulturowego UNESCO, to zespół jaskiń, w których na ścianach znajdują się malowidła ludzkich dłoni, postaci i zwierząt, scen polowań, powstałe około 9 13 tys. lat temu. Jaskinie znajdują się w pięknej dolinie rzeki Pinturas, 160 km na południe od miasta Perito Moreno. El Chaltén miejscowość (2000 mieszkańców) położona w północnej części PN Los Glaciares, w pobliżu granicy z Chile. Stanowi bazę wypadową w masyw słynnego Cerro Fitz Roy, którego pionowe ściany dotychczas zdobywali nieliczni. Nocleg w El Chaltén 8 dzień (9.02) czwartek El Chaltén Cerro Fitz Roy (PN Los Glaciares) El Chaltén PN Los Glaciares założony w 1937 r., największy PN w Argentynie (7269 km 2 ) wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa Przyrodniczego UNESCO. Na jego obszarze 4

5 znajduje się Południowy Lądolód Patagoński. Park znany jest z licznych krajobrazów glacjalnych (Glaciar Perito Moreno) i polodowcowych, w tym dużych jezior rynnowych (Lago Viedma, Lago Argentino) oraz krajobrazów wysokogórskich ze strzelistymi szczytami (Masyw Fitz Roy). Cerro Fitz Roy (3405 m n.p.m.) zwany ognistym szczytem lub dymiącą górą, nazwany na cześć kapitana Fitz Roy a, który przewodniczył w 1834 r. ekspedycji Darwina w te okolice. Granitowy krajobraz masywu, w którym deniwelacje w obrębie kilkuset metrów przekraczają często ponad 2000 m, jest jedynym tego rodzaju na świecie. Krajobraz masywu Fitz Roy najlepiej podziwiać z punktów widokowych, do których dotrzemy spacerem trwającym w zależności od chęci, od kilkudziesięciu minut do kilku godzin: Mirador Las Águilas (45 min 120 m deniwelacji), z którego widać 2 najważniejsze szczyty masywu Cerro Fitz Roy i Cerro Torre 3128 m n.p.m.; Mirador Maestri (Laguna Torre) (4h 200 m deniwelacji), najbardziej popularny szlak prowadzi w kierunku Cerro Torre wzdłuż doliny Rio Fitz Roy do Laguny Torre, utworzonej w wyniku blokady odpływu wód roztopowych przez morenę czołową lodowców Glacial Grande i Glacial del Torre. W końcowej części szlak wiedzie północnym brzegiem laguny wśród typowych dla lasów Patagonii drzew z rodziny bukanowatych (Nothofagus pumilio oraz Nothofagus antarctica) do punktu widokowego Mirador Maestri, z którego rozciągają się widoki na południowe zbocza Cerro Fitz Roy, Cerro Torre i lodowce PN Los Glaciares. Trasy spacerowe są dobrze oznakowane (i uczęszczane), a deniwelacja między El Chaltén a punktami widokowymi jest nieznaczna, spacer nie wymaga zatem bardzo dobrego przygotowania kondycyjnego. Nocleg w El Chaltén 9 dzień (10.02) piątek El Chaltén Lago Viedma Lago Argentino El Calafete Płyniemy po Lago Viedma do czoła Lodowca Viedma w obrębie PN Los Glacieros. Lago Viedma to jedno z największych w Andach Patagońskich jezior rynnowych o genezie tektoniczno-glacjalnej (długość 80 km i szerokości 15 km), położone na granicy argentyńsko chilijskiej. Zasilane jest przez wody lodowca Viedma, który stanowi odnogę Lądolodu Patagońskiego Południowego. Cielące się czoło lodowca o szerokości ok. 5 km i wysokości ok. 40 m sprawia, że w jeziorze pływają małe góry lodowe zawierające materiał moreny powierzchniowej i wewnętrznej. Lago Argentino największy zbiornik słodkiej wody w Argentynie (1415 km 2, maksymalna głębokość 500 m), jezioro rynnowe o genezie tektoniczno-glacjalnej przemodelowane na skutek egzaracyjnej działalności jednej z odnóg Lądolodu Patagońskiego Południowego. El Calafete miasto ( mieszkańców) położone nad Lago Argentino, w pobliżu Lodowca Perito Moreno, z dynamicznie rozwijającym się zapleczem turystycznym. Nocleg w El Calafete 5

6 10 dzień (11.02) sobota El Calafete Glaciar Perito Moreno El Calafete Puerto Natales (Chile) Lodowiec Perito Moreno (hiszp. Glaciar Perito Moreno) jeden z najbardziej znanych lodowców na świecie (258 km 2 powierzchni, 35 km długości, 5 km szerokości i 60 m wysokości czoła), utworzony dzięki bardzo dużym opadom śniegu (8000 mm/rok), występującym w strefie zasilania. Płynie z prędkością 1,5-2 m na dobę, co powoduje jego częste cielenie się (kilka razy na dobę). Gdy jego czoło dociera do drugiego brzegu laguny Brazo Rico, blokowany jest odpływ z zatok Brazo Sur i Brazo Rico. Powoduje to spiętrzenie ich wód zasilanych opadami oraz topniejącym śniegiem. Wzrost ciśnienia wody powoduje, że na kontakcie wody i lądu (Półwyspu Magellana) dochodzi do utworzenia tunelu, który z czasem powiększa się. Gdy lód nad tunelem zapada się, dochodzi do powstania bardzo wysokiej fali wezbraniowej, która zalewa brzegi Lago Argentino. Tak spektakularne, ekstremalne zdarzenia wystąpiły 17 razy w ciągu ostatniego stulecia. Po południu przejazd do Puerto Natales w Chile Puerto Natales miasto ( mieszkańców), położone na południu Chile, dawniej znany port rybacki nad Oceanem Spokojnym. Obecnie jest bazą noclegową dla pobliskiego PN Torres del Paine, uważanego za nr 1 w Ameryce Południowej. Nocleg w Puerto Natales w Chile 11 dzień (12.02) niedziela Puerto Natales PN Torres del Paine Puerto Natales (Chile) Park Narodowy Torres del Paine część łańcucha górskiego Kordyliera del Paine, na liście rezerwatów biosfery UNESCO. Najbardziej znane są trzy granitowe iglice, południowa (ok m n.p.m.), środkowa (ok m n.p.m.) i północna (ok m n.p.m.) stanowiące fragment mioceńskiego lakkolitu intrudującego w osady głębokomorskie (turbidyty) kredy. Skały osłony osadowej widoczne są wyłącznie w górnej i dolnej części najwyższych szczytów Cuernos del Paine, w tym Cerro Paine Grande 3050 m n.p.m. Wysokogórska rzeźba i odsłonięty lakolit są wynikiem ciągłego wynoszenia Andów, a w plejstocenie również egzaracyjnej działalności Lądolodu Patagońskiego. Planujemy spacer (około 1 h w jedną stronę) do Mirador Nordenskjold, położonego nad Jeziorem Nordenskjold. Z punktu widokowego widać najwyższe szczyty masywu, rynnę jeziora i dolinę Frances. W drodze powrotnej zobaczymy wodospad Salto Grande o wysokości 30 m oraz Jezioro Pahoe. Nocleg w Puerto Natales 12 dzień (13.02) poniedziałek Puerto Natales Seno Otway Punta Arenas (Chile) Przejazd przez południowe Chile wzdłuż Andów Patagońskich, a następnie nad brzegiem Cieśniny Magellana oddzielającej Patagonię od Ziemi Ognistej. Pinquinera Seno Otway kolonia Pingwinów Magellana (ok par) nad jeziorem Seno Otway. Punta Arenas (Przylądek Piaszczysty) największe miasto i port Chilijskiej Patagonii ( mieszkańców), położone na Półwyspie Brunswick nad Cieśniną Magellana. Znana baza wypraw na Antarktydę. Nocleg w Punta Arenas 6

7 13 dzień (14.02) wtorek Punta Arenas Cieśnina Magellana Porvenir (Terra del Fuego) San Sebastian Rio Grande (Argentyna) Ushuaia Płyniemy promem przez Cieśninę Magellana z Punta Arenas do Porvenir, a następnie jedziemy przez Ziemię Ognistą do miasta granicznego San Sebastian położonego nad Oceanem Atlantyckim i Ushuaia położonego nad Kanałem Beagle. Cieśnina Magellana (hiszp. Estrecho de Magallanes) długości ponad 550 km, szerokość 2,2-45 km, maksymalnej głębokości 1180 m, położona pomiędzy kontynentem Ameryki Południowej, Wyspami Królowej Adelajdy, wyspą Riesco a wyspami Ziemi Ognistej, łącząca Ocean Atlantycki z Oceanem Spokojnym. Cieśnina Magellana stanowi międzynarodowy szlak żeglugowy, lecz żeglugę utrudniają silne prądy morskie, wiatr i znaczne pływy (12 m po stronie Oceanu Atlantyckiego i 2 m po stronie Oceanu Spokojnego). Cieśninę nazwano na cześć Ferdynanda Magellana, który odkrył ją i przepłynął w 1520 r. podczas podróży dookoła świata (nazwał ją wówczas Cieśniną Wszystkich Świętych). Ziemia Ognista (hiszp. Tierra del Fuego) archipelag Ameryki Południowej położony najdalej na południe, oddzielony od części kontynentalnej Cieśniną Magellana, zamieszkany przez ponad mieszkańców. Archipelag należy do Argentyny i Chile, a wyspy wchodzące w jego skład położone są na 55 o szerokości geograficznej południowej. Wyspy znajdujące się w południowo-zachodniej części archipelagu, w tym Półwysep Horn, są częścią batolitu patagońskiego, a pozostałą część budują paleozoiczne i mezozoiczne skały osadowe. Subpolarny klimat oceaniczny występujący na Ziemi Ognistej charakteryzuje się niską temperaturą powietrza w lecie (w lutym średnio 9 o C, i stosunkowo wysoką w zimie ok. 0 o C oraz znacznymi opadami, zwłaszcza w zachodniej części do 3000 mm/rok. Nocleg w Ushuaia 14 dzień (15.02) środa Ushuaia PN Tierra del Fuego Ushuaia Buenos Aires Ushuaia miasto ( mieszkańców) położone nad Cieśniną Beagla, jest znanym portem, w którym zatrzymuje się większość statków udających się na Antarktydę. Swoją siedzibę mają tam 3 uniwersytety. Park Narodowy Tierra del Fuego położony 12 km na zachód od Ushuaia (630 km 2 powierzchni) graniczy od południa z Cieśniną Beagla. Walorem parku są piękne krajobrazy glacjalne i polodowcowe, w tym jeziora polodowcowe, oraz wybrzeża klifowe, wodospady i torfowiska. Znany jest z bogatej subarktycznej flory, w tym lasów zimozielonych oraz fauny, m. in.: kondora wielkiego, karakary falklandzkiej, myszołowa matagońskiego oraz bekasa kordylierskiego. Planujemy spacer do kilku punktów widokowych (długość każdej trasy nie przekracza kilkuset metrów). Wieczorem przelot do Buenos Aires Nocleg w Buenos Aires 7

8 15 dzień (16.02) czwartek Buenos Aires Colonia del Sacramento (Urugwaj) Montevideo (Urugwaj) Popłyniemy przez ujście La Platy do Colonia del Sacramento, a następnie zwiedzimy stolicę Urugwaju Montevideo. Colonia del Sacramento miasto ( mieszkańców), położone u ujścia La Platy w południowym Urugwaju. Zostało założone w 1680 r. przez Portugalczyków. Centrum historyczne, rozbudowane przez Hiszpanów, zostało wpisane w 1995 r. na listę światowego dziedzictwa UNESCO jako jedyny obiekt w Urugwaju. Montevideo stolica oraz główny port Urugwaju ( mieszkańców), położona nad estuarium La Platy. Założona w 1726 r. szczyci się kolonialną zabudową starego miasta. Nocleg w Montevideo 16 dzień (17.02) piątek Montevideo (Urugwaj) Buenos Aires (Argentyna) Płyniemy z Montevideo do Buenos Aires. Spacer po mieście. Wylot do Warszawy przez jedno z miast europejskich. 17 dzień (18.02) sobota Przylot do Warszawy 8