Unia Afrykańska środa, 16 marca :11

Transkrypt

1 Aby mówić bezpośrednio o Unii Afrykańskiej (UA; African Unity[1]) należy przybliżyć istnienie i działalność poprzedzającej ją Organizacji Jedności Afrykańskiej (OAU; Organization of African Unity[2]). Powstała ona w dobie dekolonizacji i wiąże się z dążeniami części afrykańskich przywódców do pogłębienia integracji celem głębszej realizacji idei panafrykanizmu, głoszącego jedność kulturową Afryki. Państwa afrykańskie postawiły sobie za zadanie utworzenie regionalnej instytucji międzynarodowej, która miała zająć się umacnianiem współpracy i promowaniem wspólnych interesów. Wysiłki dyplomatyczne, podjęte przez tworzącą się na przełomie lat 50. i 60. ubiegłego stulecia regionalną wspólnotę, doprowadziły 25 maja 1963 roku do powstania na konferencji niepodległych państw afrykańskich w Addis Abebie (Etiopia) Organizacji Jedności Afrykańskiej.[3] Zrzeszała ona niemal wszystkie państwa Afryki z wyjątkiem Maroka. Najważniejszym organem międzyrządowym OJA jest Zgromadzenie Szefów Państw i Rządów, które zbiera się raz w roku. Określa i koordynuje główne kierunki polityki organizacji. Podstawowymi zadaniami nowo powstałej instytucji była likwidacja kolonializmu i rasizmu, rozwój współpracy między państwami członkowskimi oraz obrona ich suwerenności[4]. Dążeniem wszystkich nowo wyzwolonych państw było osiągnięcie niezależności politycznej i gospodarczej, wzrost gospodarczy, rozwój społeczny, a także likwidacja obcych baz wojskowych i przekształcenie Afryki w strefę bezatomową.[5] Miała też podejmować działania na rzecz eliminowania zagrożeń dla bezpieczeństwa i pokoju w Afryce. Stała się jedną z organizacji regionalnych działających zgodnie z postanowieniami rozdziału VIII Karty Narodów Zjednoczonych. OJA jest organizacją uniwersalną, co oznacza, że jej cele i kompetencje rozciągają się na wszystkie dziedziny życia społecznego. Osiąganiu celów mają służyć sformułowane w Karcie zasady postępowania państw afrykańskich. Kształtowanie się wraz z zakończeniem zimnej wojny nowego ładu międzynarodowego zarówno w skali globalnej, jak i w Afryce, przyniosło nowy impuls do poszukiwań efektywnych mechanizmów działania na rzecz pokoju i bezpieczeństwa w regionie. Tym samym wśród liderów państw afrykańskich rosła świadomość konieczności zwiększenia własnej odpowiedzialności za rozwój sytuacji oraz sprostanie wyzwaniom transformacji polityczno-ustrojowej, przed jakimi stanęła Afryka. Toczone na początku lat 90. dyskusje zaowocowały powołaniem na spotkaniu Zgromadzenia Szefów Państw i Rządów OJA w Kairze w 1993 roku Mechanizmu Prewencji, Opanowywania i Rozwiązywania Konfliktów. Podejmowane reformy były odpowiedzią na istniejące zagrożenia, które dawały szansę na szybki sprawdzian efektywności proponowanych rozwiązań. Dekada lat 90. dostarcza kilku przykładów podejmowania przez OJA działań pokojowych. Organizacja podjęła decyzję o ustanowieniu dwóch misji obserwacyjnych w Rwandzie w 1990 i 1991 roku. Mimo obecności międzynarodowej lokalne konflikty przerodziły się w akty ludobójstwa. Dwie kolejne misje w Burundi ( ) i na Komorach ( ) nie przyniosły oczekiwanych rezultatów. Zostały wycofane po wojskowych zamachach stanu. Sukcesem OJA zakończyła się natomiast mediacja 1 / 6

2 podjęta w konflikcie pomiędzy Etiopią i Erytreą. Wspierała także rozmowy zmierzające do zakończenia konfliktu w Demokratycznej Republice Konga.[6] Mimo podejmowanych prób OJA nie była w stanie wpłynąć na rozwiązanie żadnego z krwawych konfliktów, trwających w różnych częściach Afryki. Duże różnice i sprzeczności między poszczególnymi państwami członkowskimi nie pozwoliły im na nawiązanie autentycznie bliskiej współpracy gospodarczej i politycznej. Na trudności wpłynęła także polityka mocarstw zachodnich ingerujących w wewnętrzne sprawy państw afrykańskich. Z drugiej strony wynikały one z różnic ustrojowych państw członkowskich. Działalność OJA poddawano powszechnej krytyce, zarówno w dziedzinie politycznej jak i gospodarczej. Zyskała przydomek Klubu Dyktatorów ze względu na nieumiejętność zapewnienia obywatelom państw afrykańskich skutecznej ochrony przed przywódcami ich własnych krajów. Spodziewanych efektów nie przyniósł też podpisany 3 czerwca 1991 roku w Abudży traktat o utworzeniu Afrykańskiej Wspólnoty Gospodarczej, który przewidywał pełną integrację ekonomiczną kontynentu (na wzór Unii Europejskiej). W 2002 roku na konferencji w Durbanie OJA została rozwiązana a w jej miejsce powołano Unię Afrykańską. Dalsza ewolucja afrykańskiego mechanizmu kształtowania bezpieczeństwa wiąże się z transformacją samej organizacji regionalnej. W efekcie podjęto prace nad jej statutem i nadano nazwę Unii Afrykańskiej. Dokument podpisano na posiedzeniu Zgromadzenia Szefów Państw i Rządów OJA w Lome 11 lipca 2000 roku. Akt założycielski Unii Afrykańskiej wszedł w życie 26 maja 2001 roku.[7] Po rocznym okresie przejściowym 8 lipca 2002 roku OJA przestała istnieć, a jej obowiązki przejęła nowa organizacja, w ramach której pierwsze spotkanie na szczeblu szefów państw i rządów odbyło się 9-11 lipca. Do UA należą 53 kraje, z wyjątkiem Mauretanii i Maroka. Najważniejsze organy unii to: - Parlament Panafrykański delegatów z 53 krajów; - Zgromadzenie UA - władza wykonawcza złożona z głów państw i szefów rządów krajów członkowskich; - Komisja Afrykańska; - Afrykański Trybunał Sprawiedliwości 11 sędziów wybieranych przez Zgromadzenie UA; - Rada Wykonawcza ministrowie mianowani przez rządy krajów członkowskich; - Stały Komitet Przedstawicieli; - Rada Pokoju i Bezpieczeństwa utworzona podczas szczytu w Lusace w 2001 roku, oficjalnie rozpoczęła działalność 25 maja 2004 roku, składa się z 15 przedstawicieli wybieranych przez Zgromadzenie spośród członków UA.[8] Do podstawowych kompetencji Rady należy przeciwdziałanie sporom i konfliktom oraz polityce, 2 / 6

3 która może dążyć do popełniania zbrodni przeciwko ludzkości, a także realizowanie zadań z zakresu budowania i umacniania pokoju w Afryce. Spośród wielu funkcji, jakie zostały przydzielone Radzie, na największą uwagę zasługuje fakt, iż ma ona prawo do wysyłania misji pokojowych, obserwacyjnych oraz określania momentów konfliktów zbrojnych.[9] Wprowadza sankcje wobec rządów dochodzących do władzy drogą niekonstytucyjną, wspiera i rozwija partnerstwo UA, ONZ i jej agend oraz innych organizacji międzynarodowych na rzecz pokoju i bezpieczeństwa oraz prowadzi wspólną politykę obronną Unii. Rada Pokoju i Bezpieczeństwa stała się w strukturze UA głównym ciałem koordynującym aktywność Unii w sytuacjach kryzysowych. Część organów była tworzona wzorem Unii Europejskiej. W art. 3 protokołu o powołaniu RPiB zostały sformułowane jej cele: promowanie pokoju, bezpieczeństwa i stabilności w Afryce, tworzenie warunków dla zrównoważonego rozwoju, rozpoznawanie zagrożeń i podejmowanie działań prewencyjnych, rozwiązywanie konfliktów poprzez operacje pokojowe, zwalczanie międzynarodowego terroryzmu, rozwijanie wspólnej polityki obronnej Unii, wspieranie procesu demokratyzacji, zasad dobrego rządzenia i państwa prawa, wspieranie i respektowanie prawa człowieka i międzynarodowego prawa humanitarnego. W związku z przyjęciem postanowień o możliwości wysyłania afrykańskich misji oraz organizowania operacji pokojowych i militarnych przywódcy afrykańscy powołali Afrykańskie Stałe Siły Zbrojne. Zdecydowano również o powstaniu Wojskowego Komitetu Sztabowego. Elementem wspierającym działania regionalnego mechanizmu bezpieczeństwa jest także postanowienie o utworzeniu Kontynentalnego Systemu Wczesnego Ostrzegania, który współpracuje także z innymi instytucjami rządowymi i pozarządowymi, a także z ONZ. Najważniejszą dotychczas próbą zastosowania kompetencji Rady była reakcja na wydarzenia w Darfurze. W obliczu narastającego kryzysu polityczno-militarnego i humanitarnego w tej prowincji Sudanu przywódcy afrykańscy w dniach 5-8 lipca 2004 roku podjęli decyzję o wysłaniu do Darfuru Misji Unii Afrykańskiej, której mandat obejmował m.in. ochronę ludności cywilnej przed atakami bojówek dżandżawidów[10]. Był to pierwszy przykład zorganizowania operacji pokojowej przez UA.[11] Unia Afrykańska stoi wobec wielu problemów i wyzwań społecznych, ekonomicznych, ekologicznych i politycznych, takich jak: walka z epidemiami (malaria, AIDS), konfrontacja z niedemokratycznym reżimami, mediacje w toczących się konfliktach wewnętrznych, niedokończona dekolonizacja Sahary Zachodniej, konieczność poprawy warunków życia milionów ludzi, walka z głodem, analfabetyzmem i wiele innych.[12] 3 / 6

4 Bibliografia: 1. Akt Założycielski Unii Afrykańskiej [w:] Prawo w stosunkach międzynarodowych. Wybór dokumentów, pod. red. S. Bielenia, Warszawa B. Bankowicz, M. Bankowicz, A Dudek, Słownik historii politycznej świata , Kraków E. Haliżak, R. Kuźniar, G. Michałowska, S. Parzymies, J. Simonides, R. Zięba, Stosun ki międzynarodowe w XXI wieku, Warszawa Leksykon współczesnych międzynarodowych stosunków politycznych, pod. red. Krzysztofa Wichary, Wrocław W. Lizak, Bezpieczeństwo Afryki [w:] Bezpieczeństwo międzynarodowe po zimnej wojnie, pod. red. Ryszarda Zięby, Warszawa 2008 [1] Leksykon współczesnych międzynarodowych stosunków politycznych, pod. red. Krzysztofa Wichary, Wrocław 2000, s / 6

5 [2] ibidem. [3] W. Lizak, Bezpieczeństwo Afryki [w:] Bezpieczeństwo międzynarodowe po zimnej wojnie, pod. red. Ryszarda Zięby, Warszawa 2008, s [4] B. Bankowicz, M. Bankowicz, A Dudek, Słownik historii politycznej świata , Kraków 2006, s. 365 [5] Leksykon współczesnych międzynarodowych stosunków politycznych, pod. red. Krzysztofa Wichary, Wrocław 2000, s.269 [6] W. Lizak, Bezpieczeństwo Afryki [w:] Bezpieczeństwo międzynarodowe po zimnej wojnie, pod. red. Ryszarda Zięby, Warszawa 2008, s [7] Akt Założycielski Unii Afrykańskiej [w:] Prawo w stosunkach międzynarodowych. Wybór dokumentów, pod. red. S. Bielenia, Warszawa 2004, s [8] Leksykon współczesnych międzynarodowych stosunków politycznych, pod. red. Krzysztofa Wichary, Wrocław 2000, s [9] E. Haliżak, R. Kuźniar, G. Michałowska, S. Parzymies, J. Simonides, R. Zięba, Stosunki międzynarodowe w XXI wieku, Warszawa 2006, s. 796 [10] Zbrojne milicje muzułmańskie, działające w Darfurze, zachodnim Sudanie i we wschodnim Czadzie 5 / 6

6 [11] W. Lizak, Bezpieczeństwo Afryki [w:] Bezpieczeństwo międzynarodowe po zimnej wojnie, pod. red. Ryszarda Zięby, Warszawa 2008, s [12] Leksykon współczesnych międzynarodowych stosunków politycznych, pod. red. Krzysztofa Wichary, Wrocław 2000, s / 6