WSPÓŁPRACA W SPRAWACH KARNYCH W ZJEDNOCZONEJ EUROPIE PRAWO POLSKIE I PRAWO EUROPEJSKIE

Transkrypt

1 6 WSPÓŁPRACA W SPRAWACH KARNYCH W ZJEDNOCZONEJ EUROPIE PRAWO POLSKIE I PRAWO EUROPEJSKIE 6.1. MIĘDZYNARODOWA WSPÓŁPRACA W SPRAWACH KARNYCH Początkowo państwo interesowało się tylko przestępstwami popełnianymi na swoim terytorium (zasada terytorialności). Wyjątek stanowiły działania godzące w jego interes, które podejmowane były za granicą. W takim przypadku decydowano się na działania pozaprawne, mające na celu unicestwienie sprawców (wysyłanie morderców) lub pociągniecie ich do odpowiedzialności (porywani e domniemanych spiskowców). W celu sprowadzenia do kraju spiskowców posługiwano się niejednokrotnie podstępem. Porwania osób podejrzewanych o działalność spiskową były następstwem zwyczaju, że państwa nie wydawały osób ściganych przez inne państwo. Wyjątki w tym zakresie podyktowane były względami politycznymi. Jeżeli zatem państwo zainteresowane było wyciągnięciem konsekwencji prawnych w odniesieniu do osób prowadzących wobec niego wrogą działalność, musiało podjąć działania pozaprawne, aby sprowadzić i osądzić daną osobę, albo w drodze zabiegów dyplomatycznych doprowadzić do jej wydania. W doktrynie procesu karnego powyższy okres nosi nazwę pełnego państwowego egoizmu ścigania karnego.

2 178 Stopniowo pojawia się jednak ograniczony państwowy egoizm ścigania, związany z kształtowaniem się innych zasad międzynarodowego prawa karnego zasady podmiotowości (obywatelstwa), zasady ochronnej ograniczonej i ochronnej nieograniczonej, zasady represji wszechświatowej. Mimo że dominującą zasadą pozostaje zasada terytorialności, to jednak państwa w swych kodyfikacjach karnych odnoszą się do czynów własnych obywateli, które popełniane są za granicą, a także obejmują ochroną dobra swych obywateli oraz dobra państwa przed atakami mającymi miejsce za granicą. W konsekwencji moc obowiązująca przepisów poszczególnych kodyfikacji karnych rozciąga się na czyny zabronione popełnione za granicą, a to prowadzi do rozwoju regulacji odnoszących się do zagranicznej pomocy prawnej. Ponadto w dziedzinie współpracy w sprawach karnych państwa zawierają dwustronne lub wielostronne umowy. Obecnie wśród umów wielostronnych zasadnicze znaczenie ma Europejska konwencja o pomocy prawnej w sprawach karnych z 1959 r. (Dz.U nr 76, poz. 854) oraz Europejska konwencja o ekstradycji z 1957 r. (Dz.U nr 70, poz. 307). W wypadku postępowania w sprawach karnych ze stosunków międzynarodowych można wyróżnić trzy zakresy: 1) kodeksowy wyznaczony przez przepisy kodeksu postępowania karnego dalej k.p.k. (dział XIII Postępowanie w sprawach karnych ze stosunków międzynarodowych ), obowiązujący w obrocie z państwami niebędącymi stronami umów międzynarodowych; 2) konwencyjny obowiązujący w obrocie z państwami, które zawarły z Polską umowy międzynarodowe zgodnie z dyspozycją art k.p.k. przepisów działu XIII k.p.k. nie stosuje się w zakresie uregulowanym przez te umowy lub akt prawny regulujący działanie Międzynarodowego Trybunału Karnego; konsekwencją powyższego rozwiązania jest uznanie subsydiarności norm prawa krajowego w tej dziedzinie 1 ; 3) unijny wyznaczony przez przepisy kodeksu postępowania karnego i prawo Unii Europejskiej, mający zastosowanie tylko w obrocie prawnym pomiędzy państwami członkowskimi Unii Europejskiej, przy czym ta współpraca ze względu na charakter integracji europejskiej ma najbardziej efektywny charakter. Międzynarodowa współpraca w sprawach karnych w ramach Unii Europejskiej nie eliminuje co do zasady dwustronnych lub wielostronnych umów w zakresie walki z przestępczością, co powoduje, że instrumenty współpracy państw w ramach Unii Europejskiej nie zastępują innych instrumentów współpracy, łączącej państwa członkowskie z innymi państwami członkowskimi lub państwami trzecimi. Międzynarodowa współpraca w ramach Unii Europejskiej jest konsekwencją implementacji przez poszczególne państwa członkowskie prawa 1 J. Grajewski, L.K. Paprzycki, M. Płachta, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, t. 2, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Kraków 2003, s

3 179 europejskiego odnoszącego się do współpracy w sprawach karnych. Tytułem przykładu należy wymienić następujące akty prawa Unii Europejskiej dotyczące współpracy w sprawach karnych: Decyzja z dnia 28 maja 2008 r. dotycząca ustanowienia europejskiej sieci prewencji kryminalnej, Decyzja ramowa z dnia 13 czerwca 2002 r. dotycząca wspólnych zespołów dochodzeniowo-śledczych, Decyzja ramowa z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawie uproszczenia wymiany informacji i danych wywiadowczych między organami ścigania państw członkowskich Unii Europejskiej (Dz.Urz.UE.L ), Decyzja z dnia 23 czerwca 2008 r. dotycząca intensyfikacji współpracy transgranicznej, szczególnie w zwalczaniu terroryzmu i przestępczości transgranicznej (Dz.Urz.UE.L ), Wspólne działania z dnia 29 czerwca 1998 r. dotyczące utworzenia Europejskiej Sieci Sądowej (Dz.Urz.UE.L ), Decyzja z dnia 21 listopada 2005 r. dotycząca wymiany informacji pochodzących z rejestru karnego (Dz.Urz.UE.L ), Decyzja ramowa z dnia 13 czerwca 2002 r. dotycząca europejskiego nakazu aresztowania i procedury wydawania osób między Państwami Członkowskimi (Dz.Urz.UE.L ) POMOC PRAWNA I DORĘCZENIA W SPRAWACH KARNYCH Pojęcie pomocy prawnej obejmuje różnorakie formy współpracy państw w zakresie ścigania przestępstw. Instrumenty pomocy prawnej nie są wyłącznie właściwe dla współpracy w ramach Unii Europejskiej, wręcz przeciwnie, międzynarodowa pomoc prawna w walce z przestępczością miała miejsce zanim integracja europejska objęła współpracę w sprawach karnych. Pomocy prawnej udziela się na podstawie: umów multilateralnych (wielostronnych), umów bilateralnych o wzajemnej pomocy prawnej, zasady wzajemności. W ramach międzynarodowej pomocy prawnej można wyróżnić: udzielanie pomocy prawnej za granicą polskiemu sądowi lub prokuratorowi, udzielanie pomocy prawnej zagranicznym sądom lub prokuratorom.

4 180 W przypadku udzielania pomocy prawnej za granicą polskiemu sądowi lub prokuratorowi mogą być dokonywane niezbędne czynności postępowania karnego (art k.p.k.), w szczególności: doręczanie pism osobom przebywającym za granicą lub instytucjom mającym siedzibę za granicą, przesłuchiwanie osób w charakterze oskarżonych, świadków lub biegłych, dokonywanie oględzin oraz przeszukiwanie pomieszczeń, innych miejsc i osób, zajęcie przedmiotów i wydawanie przedmiotów tych za granicę, wzywanie osób przebywających za granicą do osobistego dobrowolnego stawiennictwa przed sądem lub prokuratorem w celu przesłuchania świadka lub konfrontacji, jak również doprowadzenie w tym celu osób pozbawionych w tym czasie wolności, udostępnianie akt i dokumentów oraz informacji o karalności oskarżonych, udzielanie informacji o prawie. Nie jest to taksatywne wyliczenie czynności, które mogą być wykonywane w ramach zagranicznej pomocy prawnej. W ustawie użyto bowiem zwrotu w szczególności. Można zatem w ramach zagranicznej pomocy prawnej zwrócić się np. o uzyskanie opinii biegłego. Jeżeli taka opinia będzie niepełna, niejasna lub wewnętrznie sprzeczna (art. 201 k.p.k.), możliwe będzie zwrócenie się o jego przesłuchanie odnośnie do kwestii mających znaczenie dla uznania jej za pełną, jasną lub wewnętrznie niesprzeczną (wyrok SN z 18 lutego 2004 r., II KK 187/03, LEX nr 84469). Podobnie, jeśli wystąpi sprzeczność między opiniami biegłych w danej sprawie. Umowy międzynarodowe również określają zakres współpracy zagranicznej w sprawach karnych. Tytułem przykładu można wskazać umowę między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Łotewską o pomocy prawnej i stosunkach prawnych w sprawach cywilnych, rodzinnych, pracowniczych i karanych z dnia 23 lutego 1994 r. (Dz.U nr 110, poz. 534, z późn. zm.), która w art. 3 (Zakres pomocy prawnej) stanowi, że pomoc prawna obejmuje dokonywanie czynności procesowych przewidzianych przez prawo wezwanej umawiającej się strony, a w szczególności przesłuchiwanie stron, pokrzywdzonych, podejrzanych, oskarżonych, świadków i biegłych, sporządzanie opinii, oględziny, wydawanie dowodów rzeczowych, doręczanie i przesyłanie dokumentów oraz przesyłanie informacji o karalności. O doręczenie pisma przebywającej za granicą osobie, która ma obywatelstwo polskie, lub o przesłuchanie takiej osoby w charakterze oskarżonego, świadka lub biegłego sąd lub prokurator zwraca się do polskiego przedstawicielstwa dyplomatycznego lub urzędu konsularnego (art k.p.k.). W razie niemożności dokonania czynności w sposób określony powyżej można zwracać się o dokonanie tych czynności do sądu, prokuratury lub innego właściwego organu państwa obcego. W przypadku przeszukania, zajęcia i wydania przedmiotu

5 181 należy do wniosku dołączyć odpis postanowienia sądu lub prokuratora nakazującego przeprowadzenie tej czynności w danej sprawie (art i 2 k.p.k.). Sporządzone na wniosek polskiego sądu lub prokuratora protokoły oględzin, przesłuchań osób w charakterze oskarżonych, świadków, biegłych lub protokoły innych czynności dowodowych, dokonanych przez sądy lub prokuratorów państw obcych albo organy działające pod ich nadzorem mogą być odczytywane na zasadach określonych w art. 389 k.p.k., art. 391 k.p.k. i art. 393 k.p.k., jeżeli sposób przeprowadzenia tych czynności nie jest sprzeczny z zasadami porządku prawnego w Rzeczypospolitej Polskiej (art. 587 k.p.k.). Nie oznacza to jednak, że procedura przesłuchania oskarżonego, świadka, biegłego itp. przez uprawnione organy państw obcych była tożsama z procedurą polską (wyrok SA w Kr a- kowie z 30 listopada 2004 r., II AKa 234/04, KZS 2005, nr 1, poz. 24). Poprzez odwołanie się do zasad porządku prawnego wyraźnie wskazano, że chodzi o reguły natury ogólnej trafne będzie objęcie zakresem tego pojęcia szeregu gwarancji konstytucyjnych, a także podstawowych zasad procesu karnego, takich jak prawo do obrony, prawo do odmowy składania wyjaśnień czy też zakaz uzyskiwania dowodu w warunkach wyłączających swobodę wypowiedzi (postanowienie SN z 6 lutego 2006 r., III KK 370/04, LEX nr ). W orzecznictwie przyjmuje się, że dopuszczalne jest odczytywanie protokołów zeznań złożonych w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym przez prokuratora państwa obcego albo organ działający pod jego nadzorem lub przed sądem państwa obcego, choćby czynności te nie zostały podjęte na wniosek organów polskich, jeżeli sposób wysłuchania świadka nie był sprzeczny z zasadami porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej (wyrok SA w Krakowie z 3 października 2002 r., II AKa 215/02, KZS 2002, nr 10, poz. 55). Zdaniem Sądu Najwyższego odczytanie ww. protokołów możliwe jest na podstawie art. 391 k.p.k. (postanowi enie SN z 28 marca 2002 r., V KKN 122/00, OSNKW 2002, nr 7 8, poz. 60). Sąd Najwyższy stoi bowiem na stanowisku, że nieuprawnione byłoby zawężanie zakresu stosowania przepisu art k.p.k. jedynie do świadków mających stałe miejsce zamieszkania w Polsce (postan o- wienie SN z 12 lutego 2003 r., II KK 55/02, LEX nr 75455). Polskie sądy i prokuratorzy udzielają pomocy prawnej na wniosek sądów i prokuratorów państw obcych (art k.p.k.). Sąd i prokurator odmawiają obligatoryjnie udzielenia pomocy prawnej i przekazują właściwym organom obcego państwa, jeżeli żądana czynność byłaby sprzeczna z zasadami porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej albo naruszałaby jej suwerenność (art k.p.k.). Sąd i prokurator mogą odmówić udzielenia pomocy prawnej, jeżeli: wykonanie żądanej czynności nie należy do zakresu działania sądu lub prokuratora według prawa polskiego,

6 182 państwo, od którego wniosek o udzielenie pomocy prawnej pochodzi, nie zapewnia w tym zakresie wzajemności, wniosek dotyczy czynu, który nie jest przestępstwem według prawa polskiego. Do czynności procesowych dokonywanych na wniosek sądu lub prokuratora państwa obcego stosuje się ustawy polskie. Należy jednak uczynić zadość życzeniu tych organów, aby przy dokonywaniu czynności zastosowano szczególny tryb postępowania lub szczególną formę, jeżeli nie jest to sprzeczne z zasadami porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej (art k.p.k.). Koszty udzielenia pomocy prawnej ustala się zgodnie z art k.p.k. (art k.p.k.). Wydatki poniesione w związku z czynnością pokrywa państwo, na wniosek którego jej dokonano, z tym że organy państwa polskiego mogą odstąpić od żądania ich zwrotu, jeżeli dane państwo obce zapewnia wzajemność (art. 614 k.p.k.). Wezwany z zagranicy świadek lub biegły niebędący obywatelem polskim, który stawi się dobrowolnie przed sądem, nie może być ani ścigany, ani zatrzymany, ani też tymczasowo aresztowany z powodu przestępstwa będącego przedmiotem danego postępowania karnego i jakiegokolwiek przestępstwa popełnionego przed przekroczeniem polskiej granicy państwowej. Nie może być także w stosunku do niego wykonana kara orzeczona za takie przestępstwo (art k.p.k.). Tym samym ustawodawca zapewnia takiemu świadkowi lub biegłemu, niebędącemu obywatelem polskim, który dobrowolnie stawi się przed polskim sądem, nietykalność osobistą. Instytucja ta określana jest w doktrynie mianem quasi listu żelaznego. Jak wynika z brzmienia przytoczonego przepisu, gwarancja powyższa nie dotyczy przestępstw popełnionych po przekroczeniu granic Polski, jak też nie odnosi się do wykroczeń. Świadek lub biegły korzystający z tej instytucji ma zapewnioną nietykalność osobistą z mocy samego prawa (ex lege), nie zaś na mocy decyzji sądu. Świadek lub biegły, który przybył na terytorium Polski, ale nie stawił się do sądu, nie korzysta z ochrony, o której mowa w art k.p.k. Świadek lub biegły traci wskazaną ochronę, jeżeli nie opuści terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, chociaż mógł to uczynić, w ciągu 7 dni od czasu, gdy sąd oznajmił mu, że obecność jego stała się zbędna (art k.p.k.). Wezwanemu świadkowi lub biegłemu przysługuje zwrot kosztów podróży oraz zwrot utraconego zarobku, a biegłemu wynagrodzenie za sporządzenie opinii (art k.p.k.). W wezwaniu doręczonemu świadkowi lub biegłemu stale przebywającemu za granicą należy zamieścić pouczenie o treści przepisów art i 3 k.p.k.), nie należy natomiast zamieszczać zagrożenia stosowaniem środków przymusu z powodu niestawiennictwa (art k.p.k.). Wobec osoby pozbawionej wolności na terytorium państwa obcego czasowo wydanej w celu złożenia zeznań w charakterze świadka lub dokonania z jej

7 183 udziałem innej czynności procesowej przed polskim sądem lub prokuratorem, sąd okręgowy miejsca wykonania czynności zarządza umieszczenie osoby wydanej w polskim zakładzie karnym lub areszcie śledczym na czas jej pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, nieprzekraczający jednak czasu pozbawienia wolności określonego w państwie wydającym (art k.p.k.). Na postanowienie sądu zażalenie nie przysługuje (art k.p.k.) MIĘDZYNARODOWY ZESPÓŁ ŚLEDCZY (WSPÓLNY ZESPÓŁ ŚLEDCZY) Rozwój międzynarodowej przestępczości zorganizowanej doprowadził do konieczności tworzenia międzynarodowych zespołów śledczych, w których skład wchodzą prokuratorzy i funkcjonariusze organów śledczych pochodzący z krajów ze sobą współpracujących. Zadaniem takich zespołów jest prowadzenie postępowania przygotowawczego wykonywanie śledczych. Dzięki obecności przedstawicieli zainteresowanych państw zespół taki uzyskuje możliwość skuteczniejszej niż do tej pory walki z najpoważniejszą przestępczością (np. z przestępstwami o charakterze terrorystycznym), gdyż uproszczone zostały procedury związane z wzajemną pomocą. W doktrynie podkreśla się, że wspólne zespoły śledcze powinny zostać utworzone w szczególności w sytuacji, gdy postępowanie prowadzone przez poszczególne państwa członkowskie dotyczące przestępstw kryminalnych cechują się dużym stopniem trudności i wymagają zaangażowania więcej niż jednego z nich, jak też w przypadku, gdy prowadzenie postępowania narusza potrzebę podejmowania przez państwa członkowskie skoordynowanych, jednomyślnych działań 2. Instytucja międzynarodowego zespołu śledczego (wspó lnego zespołu śledczego) nie jest wyłącznie znana prawu Unii Europejskiej, dlatego też współpraca w ramach międzynarodowego (wspólnego) zespołu śledczego może mieć miejsce również między państwem członkowskim Unii Europejskiej a państwem, które członkiem Unii nie jest. Przepisy dotyczące międzynarodowego zespołu śledczego wprowadzone zostały do kodeksu postępowania karnego z 1997 r. ustawą z dnia 16 kwietnia 2004 r. (Dz.U. nr 93, poz. 889), która weszła w życie z dniem 1 maja 2004 r. Wprowadzenie tych przepisów spowodowane było przede wszystkim koniecznością dostosowania polskiego porządku prawnego do wymogów Decyzji ra- 2 M. Wróblewski, Wspólne zespoły dochodzeniowo-śledcze, Prokuratura i Prawo 2006, nr 9, s. 74 i nast.

8 184 mowej z dnia 13 czerwca 2002 r. o zespołach dochodzeniowo-śledczych (2002/465/JHA), a więc było wynikiem implementacji wskazanej decyzji 3. Wyróżnia się zespoły polskie i zespoły zagraniczne w zależności od tego, czy działają na terenie Polski, czy za granicą. Zespół polski powołują w drodze porozumienia prokurator generalny oraz właściwy organ państwa współdziałającego na czas oznaczony (art. 589b 2 k.p.k.). Za każdym razem niezbędne jest zatem wskazanie czasu, w którym działać ma wspólny zespół śledczy. Zespół powoływany jest do prowadzenia danego postępowania, a nie walczenia z przestępczością danego typu. Zawarte porozumienie określa (art. 589b 3 k.p.k.): przedmiot, cel, miejsce i okres współpracy, skład zespołu, ze wskazaniem osoby kierującej, zadania poszczególnych członków zespołu. Powołanie zespołu polskiego, działającego na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jest uzasadnione zwłaszcza wtedy, gdy: w toku prowadzonego na terenie Polski postępowania przygotowawczego w sprawie o przestępstwo o charakterze terrorystycznym, handlu ludźmi, obrotu środkami odurzającymi, substancjami psychotropowymi lub ich prekursorami albo o inne ciężkie przestępstwo ujawniono, że sprawca działał lub następstwa jego czynu wystąpiły na terytorium innego państwa i zachodzi potrzeba wykonania czynności śledztwa na terytorium tego państwa lub z udziałem jego organu (art. 589c 1 pkt 1 k.p.k.), prowadzone na terenie Polski postępowanie przygotowawcze pozostaje w związku przedmiotowym (tj. dotyczy tego samego przestępstwa) lub podmiotowym (tj. dotyczy tej samej osoby) z postępowaniem przygotowawczym o przestępstwo wymienione w pkt 1 art. 589c 1 k.p.k., prowadzonym na terytorium innego państwa, i zachodzi potrzeba wykonania większości czynności śledztwa w obu postępowaniach na terytorium Polski (art. 589c 1 pkt 2). Pracami zespołu polskiego kieruje polski prokurator (art. 589c 2 k.p.k.). W skład zespołu mogą wchodzić tzw. funkcjonariusze delegowani, czyli prokuratorzy, oraz funkcjonariusze właściwych organów państwa współpracującego. Mogą być oni obecni przy wszystkich czynnościach procesowych wykonywanych w ramach zespołu, chyba że w szczególnym wypadku, uzasadnionym potrzebą ochrony ważnego interesu Rzeczypospolitej Polskiej lub praw jednostki, osoba kierująca tym zespołem zarządzi inaczej (art. 589c 5 k.p.k.). Za zgodą stron porozumienia o utworzeniu zespołu śledczego osoba kierująca tym zespołem może powierzyć funkcjonariuszowi delegowanemu wykonanie określonej czynności śledztwa, z wyłączeniem wydawania postanowień przewidzianych 3 Zob. szerzej: C.P. Kłak, Zespół śledczy w świetle prawa międzynarodowego, Prokuratura i Prawo 2008, nr 6, s. 110 i nast.

9 185 w kodeksie postępowania karnego w takim wypadku w czynnościach uczestniczy polski członek zespołu i sporządza z niej protokół (art. 589c 6 k.p.k.). Jeżeli zachodzi potrzeba wykonania czynności na terenie państwa współdziałającego, z wnioskiem o pomoc prawną zwraca się do właściwej instytucji lub organu funkcjonariusz delegowany przez to państwo. Do sporządzonych w wyniku wykonania tego wniosku protokołów stosuje się odpowiednio art. 587 k.p.k. (art. 589c 7 k.p.k.). Zespół zagraniczny działa na terenie państwa współpracującego. Kieruje nim prokurator państwa współpracującego, a prokuratora polskiego lub innego funkcjonariusza organów ścigania (np. funkcjonariusza policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, straży granicznej) deleguje do zespołu: prokuratorów prokurator generalny, funkcjonariuszy organów ścigania właściwy organ (np. Komendant Główny Policji (art. 589d 1 k.p.k.). Członkowi zespołu będącemu polskim prokuratorem przysługują uprawnienia prokuratora państwa obcego określone w art k.p.k. (art. 589d 2 k.p.k.). Informacje uzyskane przez członka zespołu w związku z udziałem w pracach zespołu, niedostępne w innym trybie dla państwa, które go delegowało, mogą być wykorzystane przez właściwy organ tego państwa także w celu (art. 589e 1 k.p.k.): przeprowadzenia postępowania karnego we własnym zakresie za zgodą państwa współpracującego, którego instytucja lub organ udzieliły informacji; zgoda może być cofnięta wyłącznie wtedy, gdy wykorzystanie informacji mogłoby zagrażać dobru postępowania przygotowawczego prowadzonego w państwie współpracującym, którego instytucje lub organy udzieliły informacji, oraz w wypadku, w którym państwo to mogłoby odmówić wzajemnej pomocy, zapobiegnięcia bezpośredniemu, poważnemu zagrożeniu dla bezpieczeństwa publicznego, wykonania innej czynności, jeżeli możliwość taką przewiduje porozumienie o powołaniu zespołu ZABEZPIECZENIE I UTRWALENIE DOWODÓW ORAZ ZABEZPIECZENIE MIENIA SPECYFIKA WSPÓŁPRACY W RAMACH UNII EUROPEJSKIEJ Zagadnienia te regulują rozdziały 62a k.p.k. (Wystąpienie do państwa członkowskiego Unii Europejskiej o wykonanie postanowienia o zatrzymaniu dowodów lub mającego na celu zabezpieczenie mienia) i 62b k.p.k. (Wystąpienie pań-

10 186 stwa członkowskiego Unii Europejskiej o wykonanie orzeczenia o zatrzymaniu dowodów lub mającego na celu zabezpieczenie mienia). Ich przepisy stanowią implementację do prawa polskiego Decyzji ramowej 2003/577 z dnia 22 lipca 2003 r. w sprawie wykonywania w Unii Europejskiej orzeczeń o zajęciu (zamrożeniu) mienia i dowodów. Przepisy te obowiązują od 2 sierpnia 2005 r. Zgodnie z brzmieniem art. 589g 1 k.p.k. w razie ustalenia, że mogące stanowić dowód w sprawie rzeczy, korespondencja, przesyłki, wykazy połączeń telekomunikacyjnych lub innych przekazów informacji lub dane przechowywane w systemie informatycznym lub na nośniku, w tym korespondencja przesyłana pocztą elektroniczną, albo mienie podlegające zajęciu w celu zabezpieczenia wykonania postanowienia o przepadku znajdują się na terytorium innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej, sąd właściwy do rozpoznania sprawy albo prokurator może wystąpić o wykonanie postanowienia o ich zatrzymaniu albo zabezpieczeniu bezpośrednio do właściwego organu sądowego tego państwa. Do przedmiotowego postanowienia dołącza się zaświadczenie zawierające wszystkie istotne informacje umożliwiające jego prawidłowe wykonanie (art. 589g 5 k.p.k.). Na postanowienie dotyczące zatrzymania dowodów lub zabezpieczenia mienia, które wydał prokurator, przysługuje zażalenie do sądu rejonowego, w którego okręgu prowadzi się postępowanie. Termin do wniesienia zażalenia biegnie od daty doręczenia postanowienia (art. 589j 1 k.p.k.). Przekazując do wykonania postanowienie o zatrzymaniu dowodów, właściwy sąd lub prokurator występuje jednocześnie do właściwego organu sądowego państwa wykonania postanowienia z wnioskiem o ich wydanie (art. 589g 2 k.p.k.). Niezwłocznie po uprawomocnieniu się postanowienia o przepadku zabezpieczonego mienia właściwy sąd występuje do właściwego organu sądowego państwa wykonania postanowienia z wnioskiem o wykonanie tego przepadku (art. 589g 3 k.p.k.). Wystąpienie o wydanie dowodów oraz wykonanie przepadku odbywa się na podstawie rozdziałów: 62 k.p.k. (Pomoc prawna i doręczenia w sprawach karnych) i 66 k.p.k. (Przejęcie i przekazanie orzeczeń do wykonania) oraz umów międzynarodowych z zakresu pomocy prawnej w sprawach karnych wiążących Rzeczpospolitą Polską (art. 589g 4 k.p.k.). Przekazane dokumenty powinny być przetłumaczone na język urzędowy państwa wykonania postanowienia albo na inny język wskazany przez to państwo (art. 589g 6 k.p.k.). Przekazanie postanowienia oraz zaświadczenia zawierającego wszystkie istotne informacje umożliwiające jego prawidłowe wykonanie może nastąpić nie tylko drogą pocztową, ale także z wykorzystaniem urządzeń służących do automatycznego przesyłania danych, w sposób umożliwiający stwierdzenie autentyczności tych dokumentów. W razie trudności w ustaleniu właściwego organu państwa wykonania postanowienia właściwy sąd albo prokurator może również zwracać się do właściwych jednostek organizacyjnych Europejskiej Sieci Sądowej (art. 589g 8 k.p.k.).

11 187 Wydane dowody zwraca się państwu wykonania postanowienia niezwłocznie po ich wykorzystaniu, jeżeli przy ich przekazaniu zastrzeżono zwrot lub gdy podlegają one zwrotowi pokrzywdzonemu lub innemu uprawnionemu pokrzywdzonemu, przebywającemu na terytorium tego państwa (art. 589h k.p.k.). W razie uchylenia postanowienia o zatrzymaniu dowodów lub zabezpieczeniu mienia właściwy sąd lub prokurator o jego treści niezwłocznie zawiadamia właściwy organ państwa członkowskiego Unii Europejskiej (art. 589i k.p.k.). Jeżeli według prawa państwa wykonania postanowienia państwo to ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną w związku z wykonaniem postanowienia o zatrzymaniu dowodów lub mającego na celu zabezpieczenie mienia, wydanego przez polski sąd albo prokuratora, na wniosek właściwego organu tego państwa skarb państwa zwraca mu kwotę pieniężną stanowiącą równowartość wypłaconego odszkodowania, z tym że jeżeli szkoda jest następstwem wyłącznie działania lub zaniechania organu państwa wykonania postanowienia, skarb państwa nie zwraca tej kwoty (art. 589k 1 i 2 k.p.k.). Właściwy miejscowo sąd rejonowy albo prokurator wykonuje niezwłocznie wydane przez właściwy organ sądowy innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej orzeczenie o zatrzymaniu mogących stanowić dowód w sprawie rzeczy, korespondencji, przesyłek, wykazów połączeń telefonicznych lub innych przekazów informacji lub danych przechowywanych w systemie informatycznym lub na nośniku, w tym korespondencji przesyłanej pocztą elektroniczną, albo orzeczenie o zajęciu mienia w celu zabezpieczenia wykonania orzeczenia o przepadku, jeśli rzeczy te, korespondencja, przesyłki, wykazy, dane lub mienie znajdują się lub są przechowywane na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (art. 589l 1 k.p.k.). Jeżeli sąd albo prokurator, do którego zostało skierowane orzeczenie, nie jest właściwy do nadania mu biegu, przekazuje je właściwemu organowi i powiadamia o tym właściwy organ sądowy państwa członkowskiego Unii Europejskiej, który wystąpił z orzeczeniem (art. 589l 2 k.p.k.). Można odmówić (art. 589m 1 k.p.k.) wykonania orzeczenia o zatrzymaniu dowodów, jeżeli: czyn, w związku z którym wydano to orzeczenie, nie stanowi przestępstwa według prawa polskiego, chyba że zgodnie z prawem państwa wydania orzeczenia jest to przestępstwo wymienione w art. 607 w pkt 1 33 k.p.k., zagrożone karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 3 lata, lub innym środkiem polegającym na pozbawieniu wolności co najmniej w tym samym wymiarze, dowody, których dotyczy orzeczenie, nie mogą być zajęte z przyczyn faktycznych, w szczególności z uwagi na ich utratę, zniszczenie lub niemożność odnalezienia, do orzeczenia o zatrzymaniu nie dołączono zaświadczenia zawierającego wszystkie informacje umożliwiające jego prawidłowe wykonanie albo zaświad-

12 188 czenie to jest niekompletne lub w oczywisty sposób nie odpowiada treści orzeczenia, z treści zaświadczenia, o którym mowa wyżej, w oczywistym stopniu wynika, że przekazane do wykonania orzeczenie dotyczy tego samego czynu tej samej osoby, co do którego postępowanie karne zostało prawomocnie zakończone, wykonanie orzeczenia nie jest możliwe z powodu odmowy przedstawienia korespondencji i dokumentów na podstawie art k.p.k. Można odmówić wykonania orzeczenia mającego na celu zabezpieczenie mienia (art. 589m 2 k.p.k.): jeżeli według prawa polskiego w sprawie o przestępstwo, w związku z którym wydano to orzeczenie, zabezpieczenie wykonania przepadku byłoby niedopuszczalne, chyba że zgodnie z prawem państwa wydania orzeczenia jest to przestępstwo wymienione w art. 607 w pkt 1 33, zagrożone karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 3 lata, lub innym środkiem polegającym na pozbawieniu wolności co najmniej w tym samym wymiarze, w wypadkach, o których mowa w art. 589m 1 pkt 2 4. Postanowienie w przedmiocie wykonania orzeczenia o zatrzymaniu dowodów lub mające na celu zabezpieczenie mienia, o których mowa w art. 589l 1 k.p.k., właściwy sąd albo prokurator wydaje niezwłocznie, w miarę możliwości w ciągu 24 godzin od otrzymania orzeczenia (art. 589n 1 k.p.k.). Na przedmiotowe postanowienie przysługuje zażalenie osobom, których prawa zostały naruszone. Osobom tym przysługuje także zażalenie na czynności związane z zatrzymaniem dowodów lub zabezpieczeniem mienia, co nie narusza uprawnień skarżącego wynikających z przepisów państwa wydania orzeczenia. W zażaleniu na czynność skarżący może domagać się wyłączne zbadania prawidłowości jej przeprowadzenia (art. 589n 3 k.p.k.). O wniesieniu zażaleni a, jak również o treści rozstrzygnięcia zapadłego w wyniku jego rozpoznania, należy niezwłocznie powiadomić właściwy organ sądowy państwa wydania orzeczenia (art. 589n 4 k.p.k.). Wydając postanowienie o wykonaniu orzeczenia o zatrzymaniu dowodów lub mające na celu zabezpieczenie mienia, właściwy sąd albo prokurator może jednocześnie wstrzymać jego wykonanie, jeżeli: wykonanie orzeczenia mogłoby utrudnić inne, toczące się postępowanie karne na czas niezbędny dla zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania, dowód albo mienie, których dotyczy orzeczenie, zostały wcześniej zatrzymane albo zajęte dla potrzeb innego toczącego się postępowania karnego do czasu zwolnienia sprzed zatrzymania albo zajęcia. Wykonując orzeczenie o zatrzymaniu dowodów lub mające na celu zabezpieczenie mienia, należy uczynić zadość życzeniu organu, który wydał to orzeczenie, aby przy dokonaniu czynności zastosowano szczególny tryb postępowa-

13 189 nia lub szczególną formę, jeżeli nie jest to sprzeczne z zasadami porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej (art. 589r 1 k.p.k.). Zatrzymanie dowodów oraz zajęcie mienia w celu zabezpieczenia wykonania orzeczenia o przepadku trwa do czasu rozstrzygnięcia w przedmiocie wystąpienia właściwego organu sądowego państwa wydania orzeczenia, odpowiednio o wydanie dowodów albo o wykonanie wniosku o wykonanie prawomocnego orzeczenia o przepadku (art. 589s 1 k.p.k.) PRZEJĘCIE I PRZEKAZANIE ŚCIGANIA KARNEGO Przejęcie i przekazanie ścigania na podstawie rozdziału 63 k.p.k. odbywa się jedynie wówczas, gdy umowa międzynarodowa, której Polska jest stroną, nie stanowi inaczej (art ). W tej dziedzinie Polskę wiążą dwie konwencje multilateralne (tzw. ko nwencja berlińska z 1978 r., Dz.U nr 8, poz. 21) oraz Konwencja o przekazywaniu osób skazanych z 1983 r. z Protokołem dodatkowym z 1997 r. Dz.U nr 51, poz. 279 i Dz.U nr 43, poz. 490), a także liczne konwencje bilateralne. Nie jest to instrument współpracy właściwy wyłącznie państwom członkowskim Unii Europejskiej. Z zakresu zastosowania instytucji przejęcia i przekazania ścigania wyłączone są czyny, które stanowią przestępstwo tylko według prawa jednego z zainteresowanych państw. Spowodowane jest to niespełnieniem wymogu podwójnej karalności, który jest warunkiem koniecznym stosowania omawianej instytucji 4. Przejęcie ścigania (art k.p.k.) polega na przyjęciu celem prowadzenia postępowania (ścigania karnego) w Polsce: polskiego obywatela lub osoby, mającej w Polsce stałe miejsce zamieszkania, która popełniła przestępstwo za granicą, osoby, która odbywa lub będzie odbywać w Polsce karę pozbawienia wolności, osoby, przeciwko której zostało wszczęte w Polsce postępowanie karne. Przejęcie ścigania następuje na wniosek ministra sprawiedliwości, chyba że umowa międzynarodowa przewiduje przejęcie i przekazanie ścigania bezpośrednio między prokuratorami i sądami odpowiedniego szczebla bądź na wniosek właściwego organu państwa obcego (art k.p.k.). Przejęcie ścigania uważa się za wszczęcie postępowania karnego według prawa polskiego (art k.p.k.). Od tej chwili biegną wszelkie terminy pro- 4 E. Janczur, Przejęcie i przekazanie ścigania karnego, Prokuratura i Prawo 1999, nr 5, s. 61 i nast.

14 190 cesowe, a w wypadku przejęcia osoby oskarżonego tymczasowo aresztowanego terminy tego aresztowania oblicza się od momentu przejęcia go przez władze polskie (art k.p.k.). Trafne jest stanowisko Sądu Najwyższego, zawarte w postanowieniu z dnia 28 marca 2002 r., V KKN 122/00, publ. OSNKW 2002, nr 7 8, poz. 60, że dopuszczalne jest odczytanie na rozprawie w odpowiednim zakresie, na zasadach określonych w art. 391 k.p.k., protokołów zeznań świadka złożonych przez niego w postępowaniu przygotowawczym, prowadzonym przez prokuratora państwa obcego albo organ działający pod jego nadzorem lub przed sądem państwa obcego, jeżeli sposób przeprowadzenia tych czynności nie jest sprzeczny z zasadami porządku prawnego w Rzeczypospolitej Polskiej, mimo że czynności te nie zostały podjęte na wniosek polskiego sądu lub prokuratora (art. 587 k.p.k.) ani też przed przejęciem ścigania (art k.p.k.). W sprawie o przestępstwo popełnione na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przez cudzoziemca, minister sprawiedliwości, z urzędu albo z inicjatywy sądu lub prokuratora, zwraca się z wnioskiem o przejęcie ścigania albo może przyjąć taki wniosek od właściwego organu państwa obcego, jeżeli wymaga tego interes wymiaru sprawiedliwości, do właściwego organu państwa (art k.p.k.): którego osoba ścigana jest obywatelem, w którym osoba ścigana ma stałe miejsce zamieszkania, w którym osoba ścigana odbywa lub będzie odbywała karę pozbawienia wolności, w którym zostało wszczęte przeciwko osobie ściganej postępowanie karne. W art. 6 2 k.k. przyjęto zasadę wielomiejscowości popełnienia czynu zabronionego. Za miejsce popełnienia czynu zabronionego uważa się bowiem zarówno miejsce, w którym sprawca działał, jak i miejsce, w którym zaniechał działania, do którego był obowiązany, a także miejsce, w którym skutek stanowiący znamię czynu zabronionego nastąpił, jak i miejsce, w którym skutek według zamiaru sprawcy miał nastąpić. Przyjęcie zasady wielomiejscowości rozszerza znacznie polską jurysdykcję w oparciu o zasadę terytorialności (wyrok SA w Łodzi z 24 stycznia 2001 r., II AKa 240/01, Prokuratura i Prawo 2004, nr 3, poz. 16). Tym samym za przestępstwo popełnione na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej uważać będziemy przestępstwo, którego skutek wystąpił na tym terytorium, mimo że miejscem działania sprawcy było terytorium państwa obcego. Jeżeli pokrzywdzonym jest obywatel polski, złożenie wniosku o przejęcie ścigania może nastąpić tylko za jego zgodą, chyba że uzyskanie tej zgody nie jest możliwe (art k.p.k.). Przed wystąpieniem z wnioskiem o przejęcie ścigania karnego lub rozstrzygnięciem takiego wniosku pochodzącego od organu państwa obcego właściwy

15 191 organ umożliwia osobie ściganej przebywającej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej zajęcie stanowiska ustnie lub na piśmie w przedmiocie przejęcia ścigania (art k.p.k.). W sprawie o przestępstwo popełnione za granicą przez obywatela polskiego przebywającego za granicą, jeżeli wymaga tego interes wymiaru sprawiedliwości, minister sprawiedliwości może wystąpić do właściwego organu państwa obcego o przejęcie ścigania przez organy tego państwa (art k.p.k.). Przekazanie ścigania karnego uważa się za umorzenie postępowania karnego według prawa polskiego (art k.p.k.). Nic nie stoi na przeszkodzie p o- nownemu postępowaniu karnemu w razie bezpodstawnego zaniechania ścigania za granicą (art k.p.k. in fine). Na postanowienie o przekazaniu przysługuje stronom zażalenie, które sąd rozpoznaje na zasadach ogólnych, a w wypadku przekazania ścigania na etapie postępowania przygotowawczego zażalenie do sądu przysługuje w razie nieprzychylenia się do niego przez prokuratora (art k.p.k.) WYSTĄPIENIE O WYDANIE (EKSTRADYCJA CZYNNA) LUB PRZEWÓZ OSÓB ŚCIGANYCH ALBO SKAZANYCH PRZEBYWAJĄCYCH ZA GRANICĄ ORAZ O WYDANIE PRZEDMIOTÓW Ekstradycja to wydanie osoby przez państwo, na którego obszarze się ona znajduje, państwu obcemu, przed organami którego ma ona odpowiadać za popełnione przestępstwo lub w którym ma ona odbywać prawomocnie orzeczoną karę 5. Celem ekstradycji jest zatem postawienie danej osoby przed organami wymiaru sprawiedliwości państwa, które domaga się jej wydania ze względu na swój interes w pociągnięciu jej do odpowiedzialności karnej. Ekstradycja czynna to wystąpienie do państwa obcego przez właściwe organy państwa polskiego z wnioskiem ekstradycyjnym, tj. z wnioskiem o wydanie danej osoby. Sądy i prokuratorzy zgłaszają za pośrednictwem ministra sprawiedliwości wnioski o wydanie przez państwo obcej osoby, przeciwko której wszczęto postępowanie karne, o wydanie osoby w celu przeprowadzenia postępowania sądowego lub wykonania orzeczonej kary pozbawienia wolności (wniosek o eks- 5 T. Grzegorczyk, J. Tylman, Polskie postępowanie karne, Lexis Nexis, Warszawa 2005, s

16 192 tradycję), o przewóz osoby ściganej lub skazanej przez terytorium państwa obcego (wniosek o tranzyt ekstradycy jny) oraz o wydanie z terytorium państwa obcego dowodów rzeczowych lub przedmiotów uzyskanych przez sprawcę w wyniku przestępstwa (art. 593 k.p.k.). Do wniosku dołącza się odpis postanowienia o tymczasowym aresztowaniu wraz z uzasadnieniem wyjaśniającym okoliczności faktyczne i podstawę prawną ścigania (art k.p.k.). W wypadku prawomocnego wyroku skazującego na karę pozbawienia wolności dołącza się zamiast postanowienia o tymczasowym aresztowaniu odpis tego wyroku (art k.p.k.). W wypadkach niecierpiących zwłoki sąd lub prokurator może zwrócić się bezpośrednio do właściwego organu państwa obcego o tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie osoby, co do której może być złożony wniosek o wydanie, po czym niezwłocznie składa wniosek zgodnie z art. 593 k.p.k. i art. 594 k.p.k. Osoba wydana nie może być bez zgody państwa wydającego ścigana, skazana ani pozbawiona wolności w celu wykonania kary za inne przestępstwo popełnione przed dniem wydania niż to, w związku z którym nastąpiło wydanie (art. 596 k.p.k.). W razie zastrzeżenia przy wydaniu, że w stosunku do osoby wydanej orzeczone już kary będą wykonane tylko za te przestępstwa, co do których nastąpiło wydanie, sąd, który prawomocnie orzekł w sprawie, wydaje w razie potrzeby na posiedzeniu wyrok zmieniający orzeczenie w taki sposób, aby kary były wykonywane tylko za te przestępstwa, co do których nastąpiło wydanie sprawcy. Prokurator i osoba wydana mają prawo wziąć udział w postępowaniu. Przepis art. 451 k.p.k. stosuje się odpowiednio (art. 597 k.p.k.). Ograniczeń, o których mowa w art. 596 k.p.k. i 597 k.p.k., nie stosuje się, jeżeli osoba wydana przez państwo obce nie opuści bez usprawiedliwionej przyczyny terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w ciągu 45 dni od daty prawomocnego zakończenia postępowania, a w razie skazania od daty odbycia lub darowania kary, albo jeżeli po opuszczeniu terytorium Rzeczypospolitej Polskiej powróci na nie (art. 599 k.p.k.). Terminy tymczasowego aresztowania biegną w stosunku do osoby wydanej od chwili przejęcia tej osoby przez właściwe organy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (art k.p.k.). Przepis art. 265 k.p.k. stosuje się także, gdy zatrzymanie nastąpiło za granicą (art k.p.k.). Po wydaniu prawomocnego orzeczenia w sprawie przeciwko osobie wydanej przez państwo obce sąd przesyła odpis wyroku ministrowi sprawiedliwości, który odpis ten przekazuje właściwemu organowi obcego państwa (art. 600 k.p.k.). W sprawach, w których wyłączono jawność ze względu na ważny interes państwa, przekazuje się jedynie odpis wyroku bez uzasadnia (art. 600 k.p.k. w zw. z art k.p.k.).

17 193 Przekazane przez państwo obce przedmioty uzyskane w wyniku przestępstwa zwraca się, jeżeli przy ich wydaniu zastrzeżono zwrot. Podobnie należy postąpić z dowodami rzeczowymi (art. 601 k.p.k.). Nakaz, wynikający z art. 601 k.p.k. ( zwraca się ), pozostawać może w sprzeczności z regulacjami dotyczącymi zwrotu przedmiotów i dowodów rzeczowych (art. 230 k.p.k. i nast.). Jak podkreśla się w doktrynie, w takim wypadku bezwzględnie należy zastosować art. 601 k.p.k. 6 Wynika to z faktu, że państwo obce przekazując dane przedmioty i dowody rzeczowe, zastrzegło ich zwrot, a zatem ich wydanie nastąpiło tylko i wyłącznie dla potrzeb procesu karnego z jednoczesnym zobowiązaniem do zwrotu EKSTRADYCJA BIERNA Ekstradycja bierna polega na wydaniu osoby ściganej albo skazanego na wniosek państwa obcego w celu przeprowadzenia przeciw niej postępowania karnego lub wykonania orzeczonej co do niej kary albo środka zabezpieczającego (art i 2 k.p.k.). W przypadku złożenia takiego wniosku przez państwo obce prokurator przesłuchuje tę osobę i w miarę potrzeby zabezpiecza dowody znajdujące się w kraju, po czym wnosi sprawę do właściwego miejscowo sądu okręgowego (art k.p.k. in fine). Prokuratorem właściwym do wykonywania czynności w postępowaniu ekstradycyjnym jest prokurator prokuratury okręgowej. Osoba, co do której złożono wniosek o wydanie, przesłuchiwana jest w charakterze podejrzanego. Właściwość sądu ustala się na zasadach ogólnych (art k.p.k.), przy uwzględnieniu, że wniosek dotyczy czynu popełnionego poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej 7. Biorąc pod uwag fakt, że w postępowaniu ekstradycyjnym z reguły chodzi o przestępstwo ścigane za granicą, na podstawie art i 2 k.p.k. sądem właściwym będzie przeważnie sąd okręgowy, w którego okręgu ujęto ściganego lub skazanego 8. Sąd okręgowy na posiedzeniu wydaje postanowienie w przedmiocie wniosku państwa obcego. Obecność osoby ściganej na posiedzeniu sądu nie jest 6 P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, t. 3, C.H. Beck, Warszawa 2004, s T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Kraków 2005, s J. Bratoszewski, L. Gardocki, Z. Gostyński, S.M. Przyjemski, R.A. Stefański, S. Zabłocki, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, t. 3, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 2004, s. 883.

18 194 obowiązkowa, należy ją jednak o jego terminie zawiadomić, ponieważ przed wydaniem postanowienia należy umożliwić osobie ściganej złożenie wyjaśnień ustnie lub na piśmie, a w razie wniosku o wydanie w celu przeprowadzenia postępowania karnego należy na uzasadniony wniosek tej osoby przeprowadzić dowody znajdujące się w kraju (art k.p.k.). W posi edzeniu ma prawo wziąć udział obrońca (art k.p.k.). Sąd wydaje postanowienie o dopuszczalności lub niedopuszczalności wydania. Na postanowienie sądu w przedmiocie wydania przysługuje zażalenie (art k.p.k.) do sądu apelacyjnego (art. 26 k.p.k.) osobie ściganej, jej obrońcy i prokuratorowi. W judykaturze wyrażono pogląd, że celem postępowania ekstradycyjnego jest jedynie rozstrzygnięcie jego prawnej dopuszczalności i wystarczające jest do tego uprawdopodobnienie zarzutu popełnienia przestępstwa. Istnienie takiego uprawdopodobnienia przyjmuje się w zasadzie na podstawie faktu złożenia przez państwo wniosku o ekstradycję (postan owienie SA w Katowicach z 25 sierpnia 1999 r., II AKz 251/99, OSA 2000, nr 5, poz. 41). Pogląd, że wystarczające jest przy wydaniu w celu przeprowadzenia postępowania karnego uprawdopodobnienie przez państwo wnioskujące zarzutu popełnienia przestępstwa, którego wydanie ma dotyczyć, należy w pełni podzielić, gdyż wydanie może nastąpić tylko wtedy, gdy istnieje co najmniej prawdopodobieństwo popełniania przez daną osobę zarzucanego jej przestępstwa. Samo jednak złożenie wniosku przez państwo obce nie uprawdopodabnia jeszcze faktu popełniania przestępstwa. Decydujące są bowiem materiały (dowody) dołączone do wniosku, przemawiające za zasadnością danego zarzutu. Dowody przemawiające za popełnieniem przez daną osobę przestępstwa muszą być zatem przedstawione przez państwo występujące o wydanie. To bowiem przede wszystkim na ich podstawie dokonywana jest ocena, czy istnieje prawdopodobieństwo, że dana osoba popełnia czyn, który jest jej zarzucany. Podkreślić należy, że posiedzenie ekstradycyjnie nie może przekształcić się w rozprawę, podczas której bada się kwestię odpowiedzialności danej osoby 9. Jeżeli sąd wydał postanowienie o niedopuszczalności wydania, wydanie nie może nastąpić (art k.p.k.). Postanowienie sądu stwierdzające dopus z- czalność wydania uprawnia ministra sprawiedliwości do pozytywnego rozstrzygnięcia wniosku państwa obcego (arg. ex art k.p.k.). Minister sprawiedliwości może jednak wniosek państwa obcego rozstrzygnąć negatywnie, tj. odmówić ekstradycji, mimo że sąd uznał, iż wydanie jest dopuszczalne 10. O sposobie rozstrzygnięcia wniosku minister sprawiedliwości zawiadamia właściwy 9 P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek, op. cit., s S. Waltoś, Proces karny. Zarys systemu, Lexis Nexis, Warszawa 2005, s ; T. Grzegorczyk, Kodeks, s

19 195 organ państwa obcego (art k.p.k.). Decyzja ministra sprawiedliwości nie podlega zaskarżeniu, gdyż kodeks postępowania karnego nie przewiduje tu środka odwoławczego, a nie jest to także decyzja administracyjna 11. Wydanie jest niedopuszczalne (art k.p.k.), jeżeli: osoba, której wniosek dotyczy, jest obywatelem polskim albo korzysta w Rzeczypospolitej Polskiej z prawa azylu, czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego albo gdy ustawa uznaje, że czyn nie stanowi przestępstwa albo że sprawca nie popełnia przestępstwa lub nie podlega karze, nastąpiło przedawnienie, postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało prawomocnie zakończone, byłoby ono sprzeczne z polskim prawem, zachodzi uzasadniona obawa, że w państwie żądającym wydania wobec osoby wydanej może zostać orzeczona lub wykonana kara śmierci, zachodzi uzasadniona obawa, że w państwie żądającym wydania może dojść do naruszenia wolności i praw osoby wydanej (w brzmieniu nadanym Ustawą z dnia 27 października 2006 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego Dz.U. nr 226, poz ), dotyczy osoby ściganej za popełnienie bez użycia przemocy przestępstwa z przyczyn politycznych (art pkt 8 dodany przez Ustawę z dnia 27 października 2006 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego). Wydania można odmówić w szczególności (art k.p.k.), jeżeli: osoba, której wniosek dotyczy, ma w Rzeczypospolitej Polskiej stałe miejsce zamieszkania, przestępstwo zostało popełnione na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej albo na polskim statku wodnym lub powietrznym, co do tego samego czynu tej samej osoby toczy się postępowanie karne, przestępstwo podlega ściganiu z oskarżenia prywatnego, według prawa państwa, które złożyło wniosek o wydanie, przestępstwo jest zagrożone karą pozbawienia wolności lub karą łagodniejszą albo orzeczono taką karę, przestępstwo, w związku z którym żąda się wydania, jest przestępstwem o charakterze wojskowym lub skarbowym, albo o charakterze politycznym innym niż określone w art pkt 8 k.p.k. (w brzmieniu nadanym Ustawą z dnia 27 października 2006 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego), państwo, które złożyło wniosek o wydanie, nie zapewnia wzajemności. 11 J. Bratoszewski, L. Gardocki, Z. Gostyński, S.M. Przyjemski, R.A. Stefański, S. Zabłocki, op. cit., s. 885.

20 196 Jeżeli wniosek o wydanie dotyczy przestępstwa, którego sprawca podlega wydaniu, sąd okręgowy z urzędu lub na wniosek prokuratora może wydać postanowienie o tymczasowym aresztowaniu osoby ściganej. Przepis art. 263 k.p.k. stosuje się odpowiednio (art k.p.k.). Funkcją środków zapobi e- gawczych w postępowaniu ekstradycyjnym jest zabezpieczenie jego prawidłowego toku zapewnienie warunków do tego, by mogło nastąpić wydanie osoby ściganej państwu obcemu w wypadku podjęcia takiego rozstrzygnięcia przez ministra sprawiedliwości (postanowienie SN z 14 maja 1999 r., II KZ 38/99, R.A. Stefański, Kodeks postępowania karnego z orzecznictwem i piśmiennictwem za lata , Toruń 2004, s. 639). Przed złożeniem wniosku o wydanie sąd może wydać postanowienie o tymczasowym aresztowaniu ściganego na czas nie dłuższy niż 40 dni, jeżeli organ państwa obcego zwraca się o to, zapewniając, że wobec tej osoby zapadł w tym państwie prawomocny wyrok skazujący albo wydano decyzję o tymczasowym aresztowaniu (art k.p.k..). Na postanowienie sądu w przedmiocie tymczasowego aresztowania przysługuje zażalenie (art k.p.k.). O dniu tymczasowego aresztowania należy ni e- zwłocznie powiadomić ministra sprawiedliwości Rzeczypospolitej Polskiej oraz przedstawicielstwo dyplomatyczne lub urząd konsularny albo organ ścigania państwa obcego (art k.p.k.). Jeżeli dane zawarte we wniosku o wydanie są niewystarczające i sąd lub prokurator zażądał ich uzupełnienia, a państwo obce nie nadeśle w terminie miesiąca od dania doręczenia żądania uzupełnienia wniosku o wydanie organowi, który je zgłosił, potrzebnych dokumentów lub informacji, postanowienie o tymczasowym aresztowaniu uchyla się (art k.p.k.). W razie odmowy wydania, cofnięcia przez państwo obce wniosku o wydanie lub tymczasowe aresztowanie albo w razie gdy organ państwa obcego zawiadomiony o czasie i miejscu wydania żądanej osoby nie przejmuje jej w terminie 7 dni od ustalonego dnia wydania, zarządza się zwolnienie tymczasowego aresztowanego, jeżeli nie jest on pozbawiony wolności w innej sprawie (art k.p.k.). Jeżeli umowa międzynarodowa, której Rzeczpospolita Polska jest stroną, tak stanowi, wniosek państwa obcego o zastosowanie tymczasowego aresztowania osoby ściganej zastępuje wniosek o wydanie (art. 603a 1 k.p.k.). Jest to tzw. uproszczone postępowanie ekstradycyjne 12. W takim wypadku prokurator podczas przesłuchania informuje osobę ściganą o możliwości wyrażenia przez nią zgody na wydanie lub zgody na wydanie połączone ze zrzeczeniem się korzystania z ograniczeń określonych w art. 596 k.p.k. i 597 k.p.k. Jeżeli osoba ścigana wyrazi wolę złożenia takiego oświadczenia, prokurator kieruje sprawę do sądu okręgowego, w którego okręgu prowadzi się postępowanie (art. 603a 2 k.p.k.). Sąd na posiedzeniu rozstrzyga o tymczasowym aresztowaniu osoby ści- 12 S. Waltoś, op. cit., s