Pieniądz współczesny. Prof. Dariusz Filar Sopot, 25 marca 2017 r.

Transkrypt

1 Pieniądz współczesny Prof. Dariusz Filar Sopot, 25 marca 2017 r.

2 Pieniądz Istota współczesnego pieniądza papierowego Baza monetarna i kreacja pieniądza przez system bankowy Podaż pieniądza w gospodarce

3 Fiat money Fiat w języku łacińskim znaczy: niech się stanie. A więc fiat money oznacza pieniądz powstały na mocy dekretu. W dwudziestoleciu między dwiema wojnami światowymi ( ) prawie wszystkie kraje świata porzuciły standard złota ( gold standard ); ich waluty przestały być wymienialne na złoto.pieniądz papierowy (fiat money), który nie jest niczym pokryty, swoją wartość czerpie jedynie z akceptacji w obrocie. Richard G. Lipsey K. Alec Chrystal

4 Fiat money bywa nazywany pieniądzem symbolicznym Większość ludzi uznaje możliwość użycia pieniądza za pewnik. Ludzie po prostu uznają za pewne, że będą mogli wejść do dowolnego sklepu, butiku, restauracji czy na stację benzynową i kupić, co będą chcieli tak długo, jak długo posiadać będą dostatecznie dużo małych kawałków papieru. Ale zastanów się przez chwilę i zapytaj samego siebie: Dlaczego właściciel sklepu jest gotów rozstać się z bochenkiem chleba, który ja mogę zjeść, w zamian za kilka kawałków papieru, które nie posiadają żadnej wewnętrznej wartości? Rzeczywista wartość banknotu jedno-, dziesięcio-, czy pięćdziesięciodolarowego wynosi zero. Więc dlaczego ktokolwiek się zgadza, by bezwartościowe skrawki papieru były używane jako pieniądz? Karl E. Case Ray C. Fair

5 Fiat money = waluta papierowa Współczesne systemy pieniężne zbudowane są w pełni na niewymienialnej walucie papierowej czy też fiat money. Fiat money jest środkiem wymiany albo rezerwuarem wartości, który nie może być wykupiony w inny sposób niż przez replikę samego siebie. Fiat dolar może zostać wymieniony tylko na innego dolara. Powszechna akceptowalność waluty papierowej nie zależy ani od jej wewnętrznej wartości rynkowej (jak dla przykładu było w przypadku bloków soli kamiennej w części starożytnego Imperium Rzymskiego) czy jej wartości wykupu (jak było w przypadku certyfikatów złota). Zależy ona wyłącznie od zaufania ludzi co do jej ciągłej przydatności w handlu. Dennis Placone

6 Pieniądz to kontrakt Pieniądz jest kontraktem najbardziej swobodnym i najwspanialszym ze wszystkich. Pieniądz to obietnica kogoś innego, że opłacony da mi to czego chcę, kiedy będę tego chciał. Nowoczesny pieniądz jest więc kontraktem (1) nieznanych stron, dotyczącym (2) przyszłej dostawy (3) przyjemności, co do których nie podjęto jeszcze decyzji. David Bazelon

7 Wartość pieniądza Dlaczego pieniądz ma wartość? Dolar nie ma już oparcia w złocie. Wbrew powszechnemu przekonaniu, w Forcie Knox nie ma już złota, na którym opierał się dolar. Tylko do 1971 roku istniał wymóg, by na każde 0,25$ w emisji istniało pokrycie w złocie. Chociaż może się to wydawać nieco magiczne, zaufanie do powszechnej akceptowalności stanowi jedyny materiał, z którego jest zrobiony współczesny pieniądz. Richard B. McKenzie

8 3 funkcje pieniądza 1) Funkcja środka wymiany pośrednictwo w transakcjach wymiany dóbr 2) Funkcja miernika wartości wyrażanie cen, które umożliwiają konsumentom i producentom porównywanie wartości towarów i usług 3) Funkcja gromadzenia oszczędności umożliwienie przenoszenia wartości w czasie

9 Polityka monetarna - baza monetarna a podaż pieniądza M3 Prof. Dariusz Filar Sopot, 9 kwietnia 2017 r.

10 Pieniądz banku centralnego Pieniądz banku centralnego określany jest również jako pieniądz wielkiej mocy (Hd high-powered money) lub baza monetarna Składają się na ten pieniądz wszystkie banknoty i monety wyemitowane przez bank centralny, które albo są gotówką w obiegu albo stanowią rezerwy banków komercyjnych

11 Bilans Banku Centralnego (uproszczony) Aktywa - Obligacje Skarbowe (głównie państw obcych) - Inne papiery wartościowe Pasywa - Wyemitowany pieniądz (wszystkie banknoty i monety pozostające w obiegu) - Rezerwy wymagane banków komercyjnych - Kapitał własny

12 Całkowity popyt na pieniądz Całkowity popyt na pieniądz w gospodarce to suma indywidualnych popytów działających w niej ludzi Ludzie działający w gospodarce decydują, ile pieniądza utrzymywać w gotówce (pieniądzu obiegowym), a ile na depozycie bankowym Całkowity popyt na pieniądz (Md) równy jest więc sumie pieniądz obiegowy plus depozyty

13 Całkowita podaż pieniądza Całkowita podaż pieniądza w pierwszym rzędzie zależy od ilości pieniądza banku centralnego (pieniądza wielkiej mocy; bazy monetarnej) Przyrosty pieniądza wielkiej mocy prowadzą do przyrostów całkowitej podaży pieniądza w proporcji większej niż 1 : 1 Całkowita podaż pieniądza jest więc równa pieniądzowi banku centralnego x mnożnik pieniężny

14 Działanie mnożnika pieniężnego (1) Załóżmy, że bank centralny nabywa papiery wartościowe o wartości 100 jednostek pieniężnych (przyrost w aktywach). Aby zapłacić ich sprzedawcy nazwijmy go Sprzedawcą 1 bank centralny tworzy 100 jednostek pieniądza wielkiej mocy ( dodrukowanie ; przyrost w pasywach) Sprzedawca 1 nie chcąc trzymać gotówki składa 100 uzyskanych jednostek na depozycie w swoim banku nazwijmy go Bankiem A. To prowadzi do wzrostu całkowitych depozytów o 100 jednostek pieniężnych.

15 Działanie mnożnika pieniężnego (2) Oto moment, od którego zaczyna działać mnożnik pieniężny: Bank A zatrzymuje 10 jednostek pieniężnych w swojej kasie jako rezerwę (100 x 0,1 [współczynnik rezerw] = 10), a za resztę ( = 90) kupuje papiery wartościowe od Sprzedawcy 2 Sprzedawca 2 składa uzyskanych 90 jednostek pieniężnych na depozycie w swoim banku nazwijmy go Bankiem B. To prowadzi do wzrostu całkowitych depozytów o dodatkowych 90 jednostek pieniężnych

16 Działanie mnożnika pieniężnego (3) Bank B zatrzymuje 9 jednostek pieniężnych w swojej kasie jako rezerwę (90 x 0,1 = 9), a za resztę (90 9 = 81) kupuje papiery wartościowe od Sprzedawcy 3. Sprzedawca 3 składa 81 jednostek pieniężnych na depozycie w swoim banku nazwijmy go Bankiem C. To prowadzi do wzrostu całkowitych depozytów o kolejnych 81 jednostek pieniężnych. I tak dalej 100 jednostek pieniądza wielkiej mocy = depozytów

17

18 Polityka monetarna Kwestia inflacji Prof. Dariusz Filar Sopot, 9 kwietnia 2017 r.

19 Inflacja Pojecie inflacji Pomiar inflacji ( koszyk inflacyjny ) Consumer Price Index (CPI) a inflacja bazowa Bieżący wskaźnik inflacji a oczekiwania inflacyjne (adaptacyjne)

20 Pojęcie inflacji Inflacja to proces polegający na przesuwaniu się w górę poziomu cen i na jednoczesnej utracie wartości pieniądza. Wartość wyrażona w pieniądzu i realna wartość zmiennych ekonomicznych to nie to samo źródłem różnicy jest inflacja.

21 1. Żywność i napoje bezalkoholowe 2. Alkohol i wyroby tytoniowe Polski koszyk inflacyjny w 2000 roku i w latach ,4% 24,04% 24,28% 6,5% 6,56% 6,38% 3.Odzież i obuwie 6,6% 5,47% 5,68% 4.Użytkowanie mieszkania i nośniki energii 5. Wyposażenie mieszkania 19,5% 21,04% 20,53% 5,2% 4,99% 5,14% 6. Zdrowie 4,7% 5,45% 5,56% 7. Transport 7,5% 8,72% 8,63% 8. Łączność 3,0% 5,27% 5,20% 9. Rekreacja i kultura 6,5% 6,63% 6,89% 10. Edukacja 1,2% 1,01% 0,97% 11. Restauracje i hotel 3,2% 5,04% 5,23% 12. Inne dobra 5,7% 5,78% 5,51%

22 Komponenty wyłączone z koszyka inflacyjnego przy wyliczaniu inflacji bazowej Komponent Waga w koszyku inflacyjnym Żywność i napoje bezalkoholowe 24,6% Nośniki energii wykorzystywane przez gospodarstwa domowe (gaz, elektryczność, opał, etc.) 12,6% Paliwa do prywatnych środków transportu 5%

23 -1 Q3/03 Q4/03 Q1/04 Q2/04 Q3/04 Q4/04 Q1/05 Q2/05 Q3/05 Q4/05 Q1/06 Q2/06 Q3/06 Q4/06 Q1/07 Q2/07 Q3/07 Q4/07 Q1/08 Q2/08 Q3/08 Q4/08 Q1/09 Q2/09 Q3/09 Q4/09 Q1/10 Q2/10 Q3/10 Q4/10 Q1/11 Q2/11 Q3/11 Q4/11 Q1/12 Q2/12 Q3/12 Q4/12 Q1/13 Q2/13 Q3/13 Q4/13 Q1/ Inflacja bazowa na tle CPI w latach (dane kwartalne) CPI Inflacja bazowa(żyw/ener)

24 3 Dynamiczne wahania różnicy między CPI i inflacją bazową w Polsce w latach ,5 Akcesja do Unii Europejskiej Rekordowe ceny ropy naftowej i żywności na rynku światowym 2 Ponowny wzrost cen ropy naftowej i żywności na rynku światowym 1,5 1 0,5 0 Ptasia grypa drastyczny spadek cen drobiu na rynku krajowym Recesja 2009

25 -1 5 CPI oraz inflacja bazowa - styczeń wrzesień CPI Bazowa

26 Q1/04 Q2/04 Q3/04 Q4/04 Q1/05 Q2/05 Q3/05 Q4/05 Q1/06 Q2/06 Q3/06 Q4/06 Q1/07 Q2/07 Q3/07 Q4/07 Q1/08 Q2/08 Q3/08 Q4/08 Q1/09 Q2/09 Q3/09 Q4/09 Q1/10 Q2/10 Q3/10 Q4/10 Q1/11 Q2/11 Q3/11 Q4/11 Q1/12 Q2/12 Q3/12 Q4/12 Q1/13 Q2/13 Q3/13 Q4/13 Q1/14 Q2/14 Q3/14 3 Nakładka żywnościowo-energetyczna zmienia się w reduktor CPI 2,5 2 1,5 1 0,5 0-0,5-1 Różnica miedzy CPI a inflacją bazową

27 01/ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / /2017 CPI oraz inflacja bazowa w Polsce w latach Stopa referencyjna NBP CPI Inflacja bazowa Cel inflacyjny NBP Dolne odchylenie od celu Górne odchylenie od celu

28 Polityka monetarna - podstawowe narzędzia Prof. Dariusz Filar Sopot, 9 kwietnia 2017 r.

29 Polityka monetarna Pojęcie polityki monetarnej Strategia bezpośredniego celu inflacyjnego Podstawowe narzędzia polityki monetarnej

30 Polityka monetarna Polityka monetarna jest elementem polityki gospodarczej, a jej celem jest zapewnienie gospodarce pieniądza o stabilnej wartości i uniknięcie zaburzeń w realizacji płatności oraz w funkcjonowaniu systemu bankowego. Podmiotem realizującym politykę monetarną jest bank centralny (w Polsce Narodowy Bank Polski; NBP)

31 Polityka monetarna Głównym celem polityki monetarnej jest zapewnienie stabilności cen (stabilnej wartości pieniądza) to znaczy inflacji na tyle niskiej i ustabilizowanej, by nie wpływała na decyzje firm i gospodarstw domowych

32 Strategia bezpośredniego celu inflacyjnego Strategia bezpośredniego celu inflacyjnego (BCI) oznacza publiczne zobowiązanie banku centralnego do utrzymania określonego poziomu inflacji (cel inflacyjny) Cele inflacyjne różnią się w poszczególnych krajach, ale na ogół nie wychodzą poza przedział od 1% do 4%

33 Cele inflacyjne wybranych banków centralnych Cele punktowe (Wielka Brytania 2%; Norwegia 2,5%; Meksyk 3%) Cele punktowe z przedziałem odchyleń (Szwecja 2% +/- 1pp; Polska 2,5% +/- 1 pp; Brazylia 4,5% +/- 2pp) Cele pasmowe (Australia od 2 do 3%; Nowa Zelandia od 1 do 3%; RPA od 3 do 6%) Cele asymetryczne (Szwajcaria zawsze poniżej 2%; EBC wobec strefy uro poniżej 2%, ale blisko tego poziomu)

34 Cykle w polityce pieniężnej Cykl zacieśnienia polityki pieniężnej bank centralny w kolejnych krokach podnosi swoją podstawową (referencyjną) stopę procentową Cykl luzowania polityki pieniężnej bank centralny w kolejnych krokach obniża swoją podstawową (referencyjną) stopę procentową

35 Mechanizm transmisji polityki monetarnej (1) 1) Bank centralny podnosi/obniża swoją stopę referencyjną 2) Następnego dnia rosną/spadają krótkoterminowe rynkowe stopy procentowe 3) Po kilku miesiącach spada/rośnie popyt na pożyczki 4) Po kilku miesiącach rosną/spadają długoterminowe rynkowe stopy procentowe

36 Mechanizm transmisji polityki monetarnej (2) 5) Okres do jednego roku spadają/rosną konsumpcja i inwestycje. Zmienia się także eksport netto 6) Po roku spada/rośnie zagregowany popyt 7) Po roku spada/rośnie stopa wzrostu realnego produktu krajowego brutto (PKB) 8) Po około dwóch latach spada/rośnie inflacja

37

38 Tytuł osi 7 Stopa referencyjna NBP i inflacja bazowa w latach Inflacja bazowa(żyw/ener) Stopa referencyjna NBP

39 6 Stopa referencyjna NBP na tle celu inflacyjnego oraz CPI i inflacji bazowej Stopa referencyjna NBP CPI Inflacja bazowa Cel inflacyjny NBP Dolne odchylenie od celu Górne odchylenie od celu

40 Stopy procentowe Stopa referencyjna banku centralnego Stopy na rynku międzybankowym (WIBOR; LIBOR; EURIBOR) Stopy depozytowe w bankach komercyjnych Stopy oprocentowania kredytów w bankach komercyjnych ( koszt pieniądza )

41

42 WIBOR 3M w latach

43 Kurs walutowy Prof. Dariusz Filar Sopot, 9 kwietnia 2017 r.

44 Podstawowe reżimy kursowe Currency board (izba walutowa, zarząd walutą) Fixed peg (kurs sztywny) Crawling peg (kurs kroczący) Crawling band (kroczące pasmo wahań) Managed floating (regulowany kurs płynny) Exchange rate smoothing (wygładzanie kursu) Pure floating (kurs płynny)

45 Czynniki wpływające na poziom kursu walutowego Strukturalne: konkurencyjność gospodarki, jej bilans obrotów bieżących Związane z cyklem koniunkturalnym: faza cyklu, dynamika PKB, poziom inflacji, wysokość stopy procentowej Techniczne: techniczne zaawansowanie rynku, intensywność zmian technologicznych Polityczne: stabilność polityczna lub polityczne ryzyko Instytucjonalne: wiarygodność banku centralnego, jakość polityki fiskalnej Psychologiczne: kształtowanie się oczekiwań uczestników rynku oraz ich percepcja ryzyka

46 Kurs $/PLN (lewa skala) i /$ (prawa skala) w latach

47 01/ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / /2013 7/ / / / / / / / / / / / / / / Kurs PLN do Euro i Dolara oraz Dolara do Euro - styczeń marzec PLN/Euro PLN/$ $/Euro