NR 1/2010 EGZEMPLARZ BEZPŁATNY POZNAŃSKA PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ AKADEMICKA AMERYKAŃSKIE SPIN OFF KALISKI INKUBATOR WSPIERA MŁODYCH PRZEDSIĘBIORCÓW

Transkrypt

1 NR 1/2010 EGZEMPLARZ BEZPŁATNY POZNAŃSKA PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ AKADEMICKA AMERYKAŃSKIE SPIN OFF KALISKI INKUBATOR WSPIERA MŁODYCH PRZEDSIĘBIORCÓW

2 PARTNEREM PROJEKTU JEST: PATRONAT HONOROWY NAD PROJEKTEM SPRAWUJĄ: PATRONAT MEDIALNY NAD PROJEKTEM SPRAWUJĄ: Wydawca: Fundacja ProRegio ul. 23 Lutego 7, Poznań tel , tel./fax Redakcja: Projekt graficzny: Anna Tomtas-Anders Wojciech Janicki

3 PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ W NUMERZE NR 1/2010 EGZEMPLARZ BEZPŁATNY AKADEMICKA W POZNANIU AMERYKAŃSKIE SPIN OFF KALISKI INKUBA T OR WSPIERA MŁODYCH PRZEDSIĘBIORCÓW FOT. EWA BIELAŃCZYK/SŁAWOMIR OBST 4 Przedsiębiorczość Akademicka w Poznaniu rozmowa z Dyrektor Wydziału Działalności Gospodarczej Urzędu Miasta Poznania. Drodzy Czytelnicy Fundacja ProRegio aktywnie wspiera przedsiębiorcze postawy wśród przedstawicieli wielkopolskiego środowiska akademickiego. Wiemy, że przeszkodą na drodze rozwoju przedsiębiorczych naukowców jest brak umiejętności w zakresie sprawnego zarządzania firmą, skutecznej ochrony własności intelektualnej czy aktywnej promocji innowacyjnych produktów i usług. Dlatego właśnie stworzyliśmy Spin off poradnik przedsiębiorczych naukowców. Chcemy dostarczać Państwu niezbędną wiedzę i prezentować przykłady dobrych praktyk. Tematyka poradnika dotyczyć będzie szeroko rozumianej przedsiębiorczości akademickiej. W pierwszym numerze Spin off wywiad z Panią Joanną Jajus, Dyrektor Wydziału Działalności Gospodarczej UMP o przedsiębiorczości akademickiej w Poznaniu. Dodatkowo polecam artykuły naszych amerykańskich współpracowników, poświęcone patentowaniu i funkcjonowaniu firm technologicznych w USA. W numerze nie mogło zabraknąć również informacji na temat wsparcia jakie oferuje przedsiębiorcom Fundacja Kaliski Inkubator Przedsiębiorczości partner naszej inicjatywy. Mam nadzieję, że poradnik stanie się praktycznym drogowskazem dla wszystkich pracowników naukowych i naukowo-dydaktycznych, a także doktorantów i studentów zainteresowanych prowadzeniem działalności gospodarczej w oparciu o wyniki badań naukowych. Zachęcam do wypełnienia ankiety dostępnej na stronie internetowej Fundacji. Wypełniając ankietę, decydują Państwo o zagadnieniach, jakie znajdą się w kolejnych edycjach biuletynu. 6 Inkubator w Kaliszu przyjazne miejsce dla młodych przedsiębiorców. 8 Firma w pojedynkę zalety i wady prowadzenia jednoosobowej działalności gospodarczej. 10 Spin off w USA jak powstają amerykańskie firmy typu spin off. 12 Tanie patentowanie o strategiach ochrony patentowej w USA. 14 Nauka w biznesie czyli przedsiębiorczość akademicka. 15 Flesz ważne wydarzenia z regionu. Zapraszam do lektury Jakub Anders Dyrektor Finansowy Fundacji ProRegio SPIN OFF PORADNIK PRZEDSIĘBIORCZYCH NAUKOWCÓW 1/2010 3

4 PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ AKADEMICKA Przedsiębiorczość Akademicka w Poznaniu Joanna Jajus Dyrektor Wydziału Działalności Gospodarczej Urzędu Miasta Poznania FOT. Ewa Bielańczyk/Sławomir Obst W Poznaniu zlokalizowanych jest 26 szkół wyższych, blisko 50 placówek naukowo-badawczych, 2 parki technologiczne oraz inkubatory i preinkubatory przedsiębiorczości. Jak ocenia Pani aktywność w sferze przedsiębiorczości akademickiej w naszym mieście? Poznań jest jednym z najbardziej liczących się miast akademickich w kraju, ma więc silne podstawy do rozwijania postaw przedsiębiorczych w środowisku akademickim. Porównując z rokiem 2005, kiedy dopiero zaczynano identyfikować zjawisko przedsiębiorczości akademickiej, aktywność w tej sferze jest duża. Obecnie realizowanych jest wiele projektów skierowanych na rozwój współpracy nauki z biznesem oraz promowanie postaw przedsiębiorczych w środowisku akademickim. Chcę nadmienić również, że wspieranie rozwoju przedsiębiorczości akademickiej jest jednym z głównych priorytetów zapisanych w Planie Rozwoju Miasta Poznania na lata oraz w przyjętej Strategii Rozwoju Miasta Poznania do roku Priorytet ten znajduje również odzwierciedlenie w zapisach przyjętej Strategii Akademickiej i Naukowej Miasta Poznania, Zielonej Księdze Aglomeracji Poznańskiej oraz RSI dla Wielkopolski. Na jaką pomoc ze strony Urzędu Miasta może liczyć przyszły przedsiębiorca akademicki? Wśród działań podejmowanych przez władze miasta wyróżnić należy m.in.: coroczny konkurs o certyfikat Poznańskiego Lidera Przedsiębiorczości Akademickiej. Uczestnicy konkursu są nominowani przez jednostki badawczo-rozwojowe oraz uczelnie. To firmy przedstawicieli środowiska akademickiego powstałe na bazie ich pomysłów lub wyników badań naukowych. Laureatami konkursu zostają najlepsze firmy akademickie, którym organizatorzy zapewniają bezpłatną promocję. Konkurs jest finansowany ze środków budżetu miasta Poznania i powiatu poznańskiego, a uczestnictwo w nim jest całkowicie bezpłatne. szkolenia o charakterze warsztatowym dla osób rozpoczynających swoją pierwszą działalność gospodarczą lub zainteresowanych jej podjęciem. Na szkoleniach można dowiedzieć się m.in. jak konstruować biznesplan, czym jest plan marketingowy i strategia rozwoju. Każdego roku z bezpłatnych szkoleń korzysta ok. 300 osób. Informacje na temat aktualnych szkoleń oraz zasad rekrutacji są umieszczane na stronie program Wspierania Projektów Innowacyjnych, realizowany aktualnie wspólnie z 7 poznańskimi uczelniami wyższymi oraz instytutem naukowo- -badawczym. Obejmuje on: prowadzenie internetowej bazy ofert uczelni, stanowiących zaproszenia dla przedsiębiorców do współpracy w zakresie świadczenia usług, wykonywania badań oraz wykorzystania w praktyce wyników prac badawczych w formie gotowych rozwiązań, prowadzenie Międzyuczelnianej Sieci Promotorów Przedsiębiorczości Akademickiej, prowadzenie wraz z Parkiem Naukowo-Technologicznym FUAM specjalnego programu skierowanego do studentów, absolwentów i pracowników naukowych z regionu pt. Pierwszy krok we własny biznes. W październiku br. rozpoczęła się jego kolejna edycja. Inicjatywa przygotowuje uczestników do prowadzenia własnego biznesu oraz ewentualnego pozyskania inwestora, a ich autorskie projekty do urynkowienia. Program obejmuje szkolenia, doradztwo indywidualne oraz Forum Inwestycyjne. Wspomniała Pani o Promotorach Przedsiębiorczości Akademickiej. To ostatnio popularne i pożądane zajęcie. Jaka jest rola promotorów w realizowanej przez Państwa inicjatywie? Promotorzy Przedsiębiorczości Akademickiej to pracownicy naukowi lub administracyjni poznańskich uczelni, którzy 4 SPIN OFF PORADNIK PRZEDSIĘBIORCZYCH NAUKOWCÓW 1/2010

5 PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ AKADEMICKA w 2008 r. zostali wyznaczeni i upełnomocnieni przez rektorów do promocji i koordynowania w uczelni działań związanych z rozwojem przedsiębiorczości akademickiej oraz współpracy uczelni z przedsiębiorcami. Osoby te nie zostały wybrane przez władze uczelni przypadkowo. Posiadają one kompleksową wiedzę na temat swojej uczelni, ofert współpracy z partnerami zewnętrznymi, a także aspektów organizacyjnych i prawnych takiej współpracy. Przedsiębiorca nie ma konieczności samodzielnego szukania na uczelni odpowiedniej osoby/zakładu, który może podjąć się realizacji danego zlecenia. To zadanie wypełniają promotorzy. Ważne jest również to, że współpracują oni wzajemnie ze sobą, wymieniają się doświadczeniami, w miarę potrzeby poszukują możliwości wspólnej, międzyuczelnianej współpracy z zainteresowanym przedsiębiorcą. Można więc skontaktować się z promotorem z dowolnej uczelni i jeśli będzie taka potrzeba zapytanie klienta zostanie zgłoszone do innych promotorów, a za ich pośrednictwem do odpowiednich zakładów/ katedr. Taka współpraca daje więc szansę na pozytywne rozwiązanie problemu, ale również na kompleksowe podejście do tematu. Myślę, że powołanie promotorów przez władze aż siedmiu uczelni pokazuje, że otwarcie uczelni na współpracę z gospodarką nie jest martwym zapisem w strategiach ich rozwoju. Dane kontaktowe do promotorów można znaleźć na stronie pl (zakładka: Nasz zespół). Portal Wielkopolska Platforma Innowacyjna działa z inicjatywy miasta już od 2005 r. Jakie informacje mogą tam znaleźć przyszli przedsiębiorcy akademiccy? Portal jest odpowiedzią na artykułowaną przez przedsiębiorców potrzebę istnienia bazy informacji na temat ofert środowiska naukowo-badawczego, dotyczących usług analitycznych, badawczych czy rozwiązań technologicznych, które mogą znaleźć zastosowanie w gospodarce. Aktualnie baza obejmuje ponad 150 ofert w języku polskim i angielskim. Oferty pochodzą z Uniwersytetu Medycznego, Politechniki Poznańskiej, Uniwersytetu Artystycznego, Uniwersytetu Ekonomicznego, Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Akademii Wychowania Fizycznego, Uniwersytetu Przyrodniczego oraz Poznańskiego Centrum Superkomputerowo-Sieciowego. Ponadto w portalu istnieje tzw. baza wiedzy na temat pozyskiwania, finansowania i wdrażania nowych rozwiązań w firmach, informacja o programach i instytucjach wsparcia innowacji w Wielkopolsce oraz baza aktualnych projektów i badań podejmowanych na konkretnych wydziałach czy zakładach poznańskich uczelni. Portal odwiedza około 2 tys. osób miesięcznie. Promotorzy Przedsiębiorczości Akademickiej czuwają nad aktualizacją ofert uczelni na portalu i w wielu przypadkach użytkownicy WPI kontaktują się z nimi w celu pozyskania dokładniejszych informacji o ofertach bądź też o możliwościach współpracy, przy realizacji konkretnych projektów z uczelnią, danego przedsiębiorstwa. Serdecznie zachęcam do korzystania z portalu ( A jaką rolę, Pani zdaniem, w systemie przedsiębiorczości akademickiej powinny odgrywać regionalne IOB? Instytucje Otoczenia Biznesu odgrywają bardzo ważną rolę w realizacji działań skierowanych na rozwój przedsiębiorczości i innowacyjności. Stanowią one naturalne wsparcie dla samorządów lokalnych i stąd też w Poznaniu realizowany jest już od kilku lat specjalny Program współpracy z organizacjami pozarządowymi. W ramach tego programu funkcjonują m.in. zadania z obszaru działalności wspomagającej rozwój gospodarczy, w tym przedsiębiorczość. Konkretne działania w ramach tego zadania są wybierane spośród propozycji złożonych przez same organizacje pozarządowe, a ich realizacja jest możliwa ze względu na wsparcie finansowe miasta. W 2010 r. na ten rodzaj zadań przeznaczono w budżecie miasta zł. Warto dodać, że Instytucjom Otoczenia Biznesu FOT. Ewa Bielańczyk/Sławomir Obst często łatwiej dotrzeć do przedsiębiorców, gdyż jednostki sektora publicznego kojarzą się im zwykle z różnego rodzaju formalnościami i utrudnieniami. Skoro o utrudnieniach mowa czy Pani zdaniem przed młodym przedsiębiorcą stoi wiele formalnych przeszkód i trudności? W Poznaniu staramy się ograniczyć w maksymalnym stopniu uciążliwości związane z rejestrowaniem działalności gospodarczej przez osoby fizyczne. Jest to możliwe dzięki funkcjonującemu systemowi internetowej rejestracji firmy. Ponadto w marcu 2009 r. wprowadzony został w kraju system tzw. jednego okienka. Oznacza to, że przyszły przedsiębiorca składa jeden wniosek o rejestrację firmy, który stanowi podstawę jego rejestracji w urzędzie gminy, ZUS, GUS i Urzędzie Skarbowym. Mam nadzieję, że te ułatwienia od strony formalnej są odczuwalne dla przedsiębiorców. Jaką widzi Pani przyszłość dla rozwoju przedsiębiorczości akademickiej w regionie? Czy Urząd planuje kolejne inicjatywy w tym kierunku? Po pierwsze należy mieć świadomość, że pozostało nam zaledwie kilka lat możliwości korzystania z dofinansowania ze środków UE na inicjatywy wspierające przedsiębiorczość akademicką. Ważne jest więc, abyśmy wszyscy dobrze ten czas i środki wykorzystali dla podnoszenia kultury innowacyjności w regionie. Po drugie ważne jest, aby aktorzy, tj. uczelnie, instytucje naukowo-badawcze, przedsiębiorcy, IOB zaczęli przechodzić od teorii do praktyki, tj. od rozmów o potrzebie współdziałania nauki z biznesem przy konkretnych inicjatywach, których wynikiem będą wdrożenia. W regionie dzieje się wiele dobrego w temacie przedsiębiorczości akademickiej, odbywa się wiele szkoleń i spotkań, natomiast wciąż za mało znajdujemy konkretnych przykładów współpracy, wykorzystania wiedzy i technologii wypracowanej w jednostce naukowo-badawczej w praktyce gospodarczej. Jak wspomniałam, rozwój przedsiębiorczości akademickiej jest priorytetowym zadaniem wpisanym w dokumenty strategiczne miasta Poznania, jak również w strategię rozwoju całej aglomeracji poznańskiej. W ramach wszystkich tych dokumentów zapisane są konkretne działania dotyczące rozwoju współpracy nauki z biznesem. Rozmawiała Anna Tomtas-Anders SPIN OFF PORADNIK PRZEDSIĘBIORCZYCH NAUKOWCÓW 1/2010 5

6 FINANSOWANIE DZIAŁALNOŚCI Inkubator w Kaliszu Piotr Sadowski Prezes Zarządu Fundacji Kaliski Inkubator Przedsiębiorczości Przyszły przedsiębiorca, podejmując decyzję o założeniu własnej działalności, staje przed wieloma problemami, związanymi m.in. z brakiem wiedzy na temat pozyskiwania funduszy na działalność gospodarczą. Szczególnego wsparcia w tym zakresie wymagają firmy typu spin off. Ich działalność wiąże się z niepewnością przyszłego sukcesu. Pomoc doradcza jest niezbędna, gdyż założyciele spin off zazwyczaj nie mają wcześniejszego doświadczenia w biznesie. Wsparcie dla rzuconych na głęboką wodę przedsiębiorców oferują Inkubatory Przedsiębiorczości oraz powstające w ostatnim czasie Inkubatory Technologiczne. Są one określane jako miejsca przyjazne przedsiębiorcy. Jednym z takich miejsc, posiadającym wieloletnią tradycję, jest Kaliski Inkubator Przedsiębiorczości (KIP). Trudne początki Kaliski Inkubator Przedsiębiorczości powstał w 1994 r. i był jednym z pierwszych w Wielkopolsce. Powstanie inkubatora zostało zainicjowane w ramach planu tworzenia sieci inkubatorów w Polsce, finansowanego z rządowego programu TOR 10, który realizowany był przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej. FOT. Sławomir Obst Program ten mógł być realizowany wyłącznie przez organizacje pozarządowe, dlatego w Kaliszu z inicjatywy Urzędu Miasta utworzono Fundację Kaliski Inkubator Przedsiębiorczości. Miasto użyczyło Fundacji na 20 lat kompleks budynków o powierzchni ponad 5000 m 2, co wówczas czyniło Kaliski Inkubator jednym z największych w Polsce. Udało się wyodrębnić ok m 2 różnych powierzchni dla przyszłych najemców, gdyż głównym celem na początku działania inkubatora było udostępnianie tanich lokali na działalność gospodarczą dla osób bezrobotnych oraz na działalność młodych firm generujących nowe miejsca pracy. Fundacja wyremontowała i przygotowała do użytku użyczone przez miasto budynki. Inkubator został podzielony na dwie części biurową z lokalami do 25 m 2 oraz produkcyjno-usługową z lokalami od 30 do 400 m 2. Część lokali posiada dodatkowe, niezależne wejście, co doskonale umożliwia ich wykorzystanie na działalność usługową lub handlową. Od 2003 r. inkubator dysponuje nowoczesnym Centrum Konferencyjnym dla 200 osób. Idea Inkubatora Przedsiębiorczości Business Incubator zrodziła się w latach 60. XX w. Pod tym pojęciem rozumiano tylko różnego rodzaju boxy, umożliwiające prowadzenie prostej działalności gospodarczej (np. warsztatu samochodowego) dla kilkunastu firm i wspólny sekretariat do odbioru korespondencji. Definicja Incubator przeniesiona na grunt europejski ewoluowała, a obecne inkubatory oferują dodatkowo szereg różnych usług biznesowych. Firmy zlokalizowane w Kaliskim Inkubatorze Przedsiębiorczości korzystają z pomocy sekretariatu, odbioru korespondencji, ksero, codziennej i specjalistycznej prasy, biblioteki, nieodpłatnego pomieszczenia na spotkania biznesowe, dostępu do internetu itp. Dodatkowo w inkubatorze działa Punkt Konsultacyjny dla Przedsiębiorców. Specjaliści świadczą tu usługi informacyjne dla 6 SPIN OFF PORADNIK PRZEDSIĘBIORCZYCH NAUKOWCÓW 1/2010

7 FINANSOWANIE DZIAŁALNOŚCI wszystkich młodych przedsiębiorców podejmujących i prowadzących działalność gospodarczą w zakresie: obowiązków podatkowych, zatrudniania pracowników, specjalistycznych szkoleń czy informacji teleadresowych instytucji otoczenia biznesu oraz finansowania swojej działalności, tj. m.in. na temat możliwości uzyskania wsparcia ze środków publicznych oraz charakterystyki poszczególnych źródeł finansowania. Fundacja KIP dysponuje specjalnym Funduszem Rozwoju Przedsiębiorczości, który oferuje także pożyczki osobom bezrobotnym, rozpoczynającym działalność gospodarczą. Osoby te zazwyczaj nie mogą uzyskać pożyczki w banku, więc jest to dobry sposób pozyskania kapitału. Zasady udzielania pożyczek określa specjalny regulamin. Pożyczki może otrzymać osoba bezrobotna, zarejestrowana w Urzędzie Pracy, po złożeniu wniosku wraz z biznesplanem. Maksymalna kwota pożyczki wynosi do zł, udzielana jest na okres do 3 lat przy oprocentowaniu na poziomie 6%. Wyższe kwoty pożyczki mogą otrzymać firmy już działające maksymalnie na kwotę zł na okres 5 lat. Oprocentowanie ich mieści się w przedziale od 5,49-8,49%, przy prowizji ok. 1-2%. Okres karencji (czasowe zwolnienie pożyczkobiorcy z płacenia raty kapitałowej) w spłacie kapitału wynosi do 6 miesięcy, o ile pożyczkobiorca chce z takiej prolongaty skorzystać. Pożyczki ze środków tego funduszu oferowane są małym i średnim przedsiębiorcom, którzy spełniają jednocześnie następujące warunki: posiadają siedzibę, a w przypadku osoby fizycznej adres miejsca zamieszkania lub adres głównego miejsca wykonywania działalności, na terenie wybranych powiatów województwa wielkopolskiego i znajdują się we wczesnej fazie rozwoju lub w fazie ekspansji, tj. prowadzą działalność minimum 3 miesiące. Inkubator Technologiczny W warunkach funkcjonowania Gospodarki Opartej na Wiedzy, formuła Inkubatora Przedsiębiorczości zaczęła się powoli wyczerpywać. Na rynku znajduje się sporo wolnych lokali przeznaczonych na prowadzenie działalności gospodarczej. Największy potencjał posiadają obecnie firmy innowacyjne, bazujące na nowych technologiach. Jednak potrzebują one większego wsparcia we wczesnych fazach swojego rozwoju. Z tych względów Kaliski Inkubator Przedsiębiorczości przekształca się obecnie w Inkubator Technologiczny, co odbywa się poprzez sukcesywne zasiedlanie go firmami wprowadzającymi nowe technologie i innowacyjne rozwiązania. Inkubator Technologiczny oferuje firmie opartej na wykorzystaniu technologii, dobre warunki lokalowe, doradztwo biznesowe, dostęp do pomocy prawnej, patentowej, pomoc w pozyskaniu zewnętrznego finansowania, dostęp do ekspertów technologicznych, promocję firm, dostęp do laboratoriów i bibliotek, lokalnej instytucji naukowej o profilu technicznym, sprzyjające środowisko innych, niekonkurujących ze sobą przedsiębiorców z inkubatora stojących w obliczu podobnych problemów 1. W Narodowym Planie Rozwoju na lata zaplanowano ok. 700 mln zł na utworzenie w Polsce Inkubatorów Technologicznych, Parków Technologicznych i Parków Przemysłowych. W ich budowę musiał włączyć się samorząd lub wyższa uczelnia czy też instytucje B+R. Budowa Inkubatora Technologicznego rozpoczęła się w 2007 r., kiedy to kaliska Fundacja złożyła projekt do Agencji Rozwoju Przemysłu i pozyskała FOT. SŁAWOMIR OBST środki na I etap budowy w wysokości ok. 2,5 mln zł. Projekt był finansowany ze środków unijnych w ramach Działania 1.3 SPO-WKP. I etap pozwolił zmienić wygląd istniejącego od 10 lat Inkubatora Przedsiębiorczości i polepszyć standard pomieszczeń i infrastruktury. Dużym sukcesem było dostosowanie infrastruktury do potrzeb osób niepełnosprawnych. W ramach projektu opracowano także dokumentację wybudowania nowego 6-piętrowego budynku będącego w przyszłości centralną częścią Inkubatora Technologicznego. Od 2008 roku inkubator priorytetowo traktuje firmy innowacyjne prowadzące badania i wprowadzające nowe technologie. Działają tu przykładowo: firma Kenay A.G. zajmująca się dystrybucją i badaniami nad parafarmaceutykami, firma Winet wykorzystująca najnowsze technologie internetowe do bezprzewodowego przesyłu danych oraz Centrum Innowacji Badań i Wdrożeń spółka z o.o., mogąca się poszczycić kilkoma zarejestrowanymi patentami. Warto wspomnieć o firmie Kaja, która dzięki pomocy Inkubatora nawiązała kontakt z partnerem austriackim i zakupiła (wykorzystując pożyczkę oferowaną przez Inkubator) najnowocześniejsze w regionie, sterowane numerycznie centrum obróbcze płyt drewnianych. Docelowo w nowym budynku Inkubatora Technologicznego znajdą się pomieszczenia laboratoryjne i badawcze, sale edukacyjne oraz mini edukacyjne Centrum Odnawialnej Energii z różnego rodzaju konstrukcjami kolektorów słonecznych. Kaliski Inkubator Technologiczny jest miejscem, w którym nie boimy się wyzwań i pomagamy w realizacji trudnych przedsięwzięć. Dlatego, mimo ryzyka związanego z funkcjonowaniem nowo powstałego spin off, chętniej przyjmujemy pod swój dach tego typu firmy. Serdecznie zachęcam wszystkich akademickich przedsiębiorców do najstarszego miasta w Polsce i do Kaliskiego Inkubatora funkcjonującego zawsze zgodnie z duchem czasu. Szczegółowe informacje dotyczące inkubatora można odnaleźć na stronie internetowej 1 Zgodnie z definicją Instytucji Zarządzającej Ministra Rozwoju Regionalnego, w ramach działania 1.3 Tworzenie korzystnych warunków dla rozwoju firm w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw na lata

8 PROWADZENIE DZIAŁALNOŚCI Firma w pojedynkę Ryszard Brudkiewicz radca prawny FOT. Ewa Bielańczyk/Sławomir Obst Mały przedsiębiorca, aby sprostać wymogom rynku i stawić czoła konkurencji globalnych koncernów, musi być kreatywny i nie może w swej działalności pominąć innowacji. W tym kontekście istotną rolę na całym świecie odgrywa przedsiębiorczość akademicka, rozumiana w szerokim ujęciu jako aktywność biznesowa osób dotychczas związanych z uczelnią czy jednostką badawczo-rozwojową. W dobie globalizacji właściwie stymulowany proces komercjalizacji wyników badań naukowych oraz technologii, opracowywanych w trakcie pracy naukowej, jest niezbędny do zapewnienia gospodarce krajowej odpowiedniej konkurencyjności wobec pozostałych państw. Podstawą przedsiębiorczości akademickiej mogą być zakładane przez naukowców firmy, w szczególności typu spin off, w których kluczową rolę odgrywa wytworzona w instytucji macierzystej własność intelektualna i procesy komercjalizacji. Artykuł ma na celu przybliżenie środowisku akademickiemu możliwych form prawnych prowadzenia działalności, wiążących się z tym wymogów i kosztów, oraz głównych regulacji prawnych dotykających większości przedsiębiorców. Rozpoczęcie działalności Rozważając podjęcie decyzji o rozpoczęciu prowadzenia działalności należy przeanalizować szereg aspektów. Nie wystarczy przeprowadzenie analizy ekonomicznej, pokazującej szanse przedsiębiorcy na trwałe generowanie zysków. Konieczna jest również analiza prawna. Wybór odpowiedniej formy prowadzenia działalności, znajomość nakazów i zakazów obowiązujących w systemie prawa pozwala na bezpieczne funkcjonowanie w środowisku gospodarczym i zapewnia trwałość utworzonej firmy. Dwie podstawowe regulacje prawne, z którymi w pierwszej fazie tworzenia przedsiębiorstwa zetknie się każdy, to ustawa o swobodzie działalności gospodarczej oraz Kodeks cywilny (KC). Ten pierwszy akt definiuje pojęcie działalności gospodarczej oraz ustanawia najważniejsze zasady jej prowadzenia, niezależnie od wybranej formy prawnej. Kodeks cywilny z kolei stanowi źródło norm prawnych stosowanych na co dzień w gospodarce. KC podpowiada, jakie obowiązki ma kupujący, jakie uprawnienia wobec zamawiającego ma osoba wykonująca umowę o dzieło, czy też na jakich zasadach będzie odpowiadał wobec przedsiębiorcy kontrahent, który nie wywiązał się z zawartej umowy. Poza przytoczonymi tutaj dwiema regulacjami istnieje szereg innych, z którymi w codziennej działalności może zetknąć się przedsiębiorca. Są to m.in. przepisy z zakresu ochrony konkurencji i konsumentów, pomocy publicznej czy zwalczania nieuczciwej konkurencji. Czym jest działalność gospodarcza? Zgodnie z ustawą o swobodzie działalności gospodarczej działalność gospodarcza to zarobkowa działalność wytwórcza, handlowa, budowlana, usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i eksploatacja zasobów naturalnych, wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły. Przyjrzyjmy się zatem pokrótce poszczególnym elementom tej definicji, albowiem to, czy mamy do czynienia z działalnością gospodarczą, czy też nie, ma istotne znaczenie dla oceny prawnej podejmowanych w danym przypadku działań. Odpowiedzialność przedsiębiorcy wobec otoczenia jest bardziej zaostrzona niż w przypadku odpowiedzialności osób, które nie prowadzą działalności gospodarczej. W pierwszej kolejności przytoczona definicja wskazuje na zawodowy charakter działalności. Podjęcie jednego projektu, zrealizowanie jakiegoś przedsięwzięcia na próbę, nie zawsze będzie wpisywało się w pojęcie działalności gospodarczej. Cytowany przepis wskazuje na element zorganizowania i ciągłości. Istotna jest zatem forma prawna 8 SPIN OFF PORADNIK PRZEDSIĘBIORCZYCH NAUKOWCÓW 1/2010

9 PROWADZENIE DZIAŁALNOŚCI oraz leżący u podstaw działalności zamiar prowadzenia jej w sposób ciągły. Kolejnym elementem definicji jest podporządkowanie się regułom opłacalności i zysku. Działalność gospodarcza jest prowadzona zarobkowo. Jeżeli zatem podejmowane przez nas przedsięwzięcie nie zakłada żadnych zysków, ma na celu przykładowo poprawę świadomości społeczeństwa w jakiejś istotnej materii, wówczas może się okazać, iż do tego przedsięwzięcia nie stosują się formalizmy prawne, regulujące prowadzenie działalności gospodarczej. Może to być w szczególności istotne na gruncie prawa podatkowego, które nakłada na przedsiębiorcę wiele obowiązków. Wreszcie należy zauważyć, że działalność gospodarcza to w szczególności działalność wytwórcza, handlowa, budowlana oraz usługowa. Jeżeli zatem celem tworzonego przedsięwzięcia jest wyłącznie opracowywanie nowych teorii naukowych czy technologii, bez elementów wytwarzania nowych produktów, czy świadczenia nowych usług, bardzo prawdopodobne jest, że również w takim przypadku nie będziemy mówili o działalności gospodarczej. Formy uczestnictwa w obrocie gospodarczym Istnieje wiele form prawnych, wśród których wybierać może początkujący przedsiębiorca. Formy te różnią się między sobą w szczególności sposobem zawiązania, zakresem odpowiedzialności czy też wartością nakładów koniecznych do utworzenia danej firmy. Wśród możliwych form uczestnictwa w obrocie gospodarczym wyróżnić można: jednoosobową działalność gospodarczą, spółkę cywilną, spółki prawa handlowego, inne formy, takie jak fundacja czy stowarzyszenie. Poniżej więcej informacji na temat jednoosobowej działalności gospodarczej. Samodzielny przedsiębiorca utworzenie działalności Działalność gospodarcza jednoosobowego przedsiębiorstwa podlega rejestracji w ewidencji działalności gospodarczej. Ewidencja prowadzona jest przez gminę oddzielnie dla wszystkich przedsiębiorców mających adres zameldowania na terenie danej gminy. Nie jest zatem możliwe zarejestrowanie działalności przez jedną osobę w kilku gminach. Do zarejestrowania działalności gospodarczej potrzebne są: dowód osobisty, wypełniony wniosek, z reguły na udostępnionym formularzu, określenie przedmiotu planowanej działalności, dokonane w ramach obowiązującej aktualnie Polskiej Klasyfikacji Działalności. W 2009 roku weszła w życie koncepcja tzw. jednego okienka. Koncepcja ta zakłada, że osoby, które zamierzają założyć firmę, muszą złożyć w urzędzie gminy jeden wniosek o wpis do ewidencji. Wniosek taki jest jednocześnie: wnioskiem o wpis do systemu REGON, zgłoszeniem identyfikacyjnym, o którym mowa w przepisach o zasadach ewidencji i identyfikacji podatników i płatników, zgłoszeniem płatnika składek w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych. Samodzielny przedsiębiorca zalety i wady Wśród zalet jednoosobowej działalności należy zwrócić uwagę w szczególności na następujące zagadnienia: jednokrotne opodatkowanie w ramach tej formy prawnej podatek dochodowy płacony jest wyłącznie przez samego przedsiębiorcę, gdy tymczasem w przypadku form bardziej rozbudowanych dochód przed wypłatą właścicielowi opodatkowywany jest podwójnie, skoncentrowanie kierownictwa jednoosobowa działalność to jednoosobowe kierownictwo i odpowiedzialność; oczywiście nie oznacza to, że przedsiębiorca fizyczny musi wszystko wykonywać sam w praktyce spotyka się przedsiębiorstwa, które zatrudniają nawet ponad stu pracowników; jednakże w tej formie prawnej nie ma konieczności konsultowania decyzji ze wspólnikami, brak też jest ciał nadzorujących, których opinia jest potrzebna do podjęcia decyzji o istotnym charakterze gospodarczym, uproszczona księgowość zamiast pełnej rachunkowości wystarczy prowadzenie podatkowej księgi przychodów i rozchodów, co przy odrobinie determinacji może wykonywać samodzielnie przedsiębiorca, prosta procedura i niskie koszty rejestracji działalności aktualnie zawiązanie działalności trwa jeden dzień, a łączne opłaty zamykają się w sumie kilkuset złotych, gdy tymczasem sama opłata za rejestrację jakiejkolwiek spółki kapitałowej przekracza kwotę tysiąca złotych. Jak wspomniano powyżej, dana forma prawna to nie tylko zalety. Jednoosobowa działalność gospodarcza pociągać za sobą może następujące wady: pełna odpowiedzialność majątkowa za wszelkie zobowiązania, jakie powstaną w ramach prowadzonej działalności całym swoim majątkiem (również prywatnym, np. mieszkanie) odpowiada przedsiębiorca właściciel, gdy tymczasem w przypadku działalności zorganizowanej, w formie którejkolwiek ze spółek kapitałowych, odpowiedzialność właścicieli jest całkowicie wyłączona, brak osobowości prawnej działalność gospodarcza w tym przypadku opiera się o osobę przedsiębiorcy, jest z nią nierozerwalnie złączona, przez co chociażby ograniczone są formy zbycia przedsiębiorstwa, bariery rozwoju jednoosobowemu przedsiębiorcy trudno może być pozyskać wsparcie kapitałowe, które oferują na rynku organizacje typu business angels, zmniejszona wiarygodność wobec kontrahentów na pewnym etapie rozwoju jednoosobowemu przedsiębiorcy może być trudno uzyskać odpowiedni kredyt kupiecki, czy też wejść we współpracę z dużymi przedsiębiorcami ponieważ majątek przedsiębiorcy jest w całości jego majątkiem prywatnym; pojawiają się przypadki ukrywania tego majątku przed wierzycielami, co jest znacznie trudniejsze w przypadku innych form prawnych. Z powyższego zestawienia wynika, że jednoosobowa działalność to forma prawna, która dobrze sprawdza się w przypadku przedsięwzięć o stosunkowo niewielkim zakresie działalności. Prowadzenie firmy cechuje się niskimi kosztami organizacyjnymi i zapewnia dużą elastyczność. Rosnąca wraz ze wzrostem przedsiębiorcy odpowiedzialność wobec kontrahentów powinna prowadzić w kierunku bardziej rozbudowanych form. Zatem, jeżeli z góry wiadomo, że prowadzona działalność przybierze duże rozmiary, już na początku można rozważyć zawiązanie spółki. O tym, jakie się z tym wiążą zalety i wady w następnym numerze. SPIN OFF PORADNIK PRZEDSIĘBIORCZYCH NAUKOWCÓW 1/2010 9

10 DOBRE PRAKTYKI Spin off w USA Shayan Sartipi specjalista ds. rozwoju technologii, Chicago, USA FOT. Archiwum autora Dlaczego spin off? W Stanach Zjednoczonych badania i postęp technologiczny generowany w uczelniach i instytutach badawczych jest silnie wspierany milionami dolarów płynącymi zarówno ze źródeł budżetowych, jak i prywatnych. Finansowanie pochodzące z rządowych grantów przydzielane jest głównie instytucjom naukowym oraz małym i średnim przedsiębiorstwom, które w swej strukturze organizacyjnej posiadają działy B+R. W wyniku finansowania badań i rozwoju w instytucjach naukowych powstają nowe technologie posiadające potencjalną wartość rynkową. Własnością intelektualną zarządzają zazwyczaj biura transferu technologii właściwe dla danych instytucji, działające zgodnie z ustawą Bayh-Dole (stanowiącą odpowiednik polskiej ustawy Prawo własności przemysłowej). Biura te zabiegają o ochronę zgłoszonych do nich wynalazków i technologii, po czym przystępują do intensywnych działań marketingowych w celu znalezienia licencjobiorców. Stanowią one nośnik innowacyjnych rozwiązań łącząc naukę i gospodarkę. Jednym z głównych problemów świata transferu technologii, również amerykańskiego, jest fakt, że nie wszystkie technologie cieszą się zainteresowaniem licencjobiorców. Tylko niewielki odsetek spośród wielu zgłoszonych technologii ma tak wysoki potencjał rynkowy, że staje się przedmiotem licencji i w ciągu zaledwie kilku lat trafia na rynek. Większość technologii we wczesnej fazie rozwoju wymaga wielkich nakładów inwestycyjnych, czasu i zaangażowania naukowców, by wzbudzić zainteresowanie wśród licencjobiorców. Również finansowanie badań stanowi problem w komercjalizacji. Zwykle ograniczone środki budżetowe nie pozwalają na pokrycie kolejnych etapów przygotowujących technologię na rynek. W większości przypadków starczają one bowiem tylko na badania podstawowe, nie pozwalają natomiast na realizację badań stosowanych oraz budowę prototypów. W Stanach Zjednoczonych takie technologie kierowane są najczęściej do potencjalnych akademickich firm typu spin off, które podejmują się dalszego ich rozwoju. Przy udziale spin off technologia ma o wiele większe szanse na sukces rynkowy. Z pozycji jednej z wielu technologii w biurze transferu technologii może stać się motywem wiodącym nowo powstającego biznesu. Choć akademickie spin off nie gwarantują sukcesu, to są zdecydowanie lepszą alternatywą dla sytuacji, w której nowa technologia pozostaje na dnie szuflady. Kto inicjuje akademickie spin off? W Stanach Zjednoczonych istnieje wiele sposobów powołania firmy typu spin off. Zwykle akademickie spin off powstają z inicjatywy przedsiębiorczych naukowców, którzy pragną komercjalizacji wyników swych badań. Akademickie spin off mogą też być powołane przez fundusze powiernicze firm specjalizujących się w dziedzinie technologii. Niektóre uczelnie mają nawet swoje własne fundusze powiernicze współpracujące z ich biurem transferu technologii w celu wsparcia przedsiębiorczości akademickiej i procesu tworzenia akademickich spin off. Akademickie spin off powstają też z inicjatywy przedsiębiorców bądź aniołów biznesu mających bliskie powiązania z samym twórcą technologii. Natomiast macierzyste uniwersytety wspierają takie inicjatywy programem pomocy merytorycznej. Wiele uniwersytetów prowadzi ciągłą współpracę z lokalnymi szkołami biznesu, w których studenci podyplomowi w oparciu o żywe technologie tworzą gotowe do wdrożenia biznesplany. Twórcy najlepszych z nich tworzą prawdziwe firmy w oparciu o akademickie innowacje. 10 SPIN OFF PORADNIK PRZEDSIĘBIORCZYCH NAUKOWCÓW 1/2010

11 DOBRE PRAKTYKI Spin off inicjowany przez naukowcaprzedsiębiorcę Najszybszą z dróg powołania akademickiego spin off, szczególnie w przypadku kapitałochłonnych technologii, jest powierzenie ich firmom Venture Capital. Z ich doświadczeniem i kapitałem technologia ma większe szanse wejścia na rynek. Firmy VC mają dostęp do większych funduszy inwestycyjnych i mogą utworzyć zarząd składający się ze specjalistów z dziedziny zarządzania. Jednak tak jak nie wszystkie technologie stają się przedmiotem licencji, tak i nie wszystkie cieszą się zainteresowaniem inwestorów. Zatem w sytuacji braku licencjobiorcy i inwestora zewnętrznego naukowcy sami podejmują się utworzenia akademickiego spin off w celu komercjalizacji wypracowanej przez nich technologii. Założenie takiej firmy wymaga od naukowca opracowania biznesplanu, zarejestrowania działalności gospodarczej, skompletowania załogi (w szczególności zespołu zarządzającego) i podpisania umowy licencji na stworzoną przez siebie technologię z uczelnią macierzystą. W większości przypadków to właśnie uczelnia jest właścicielem wygenerowanych w niej technologii. Podstawowe etapy utworzenia akademickiego spin off: opracowanie biznesplanu, założenie firmy, powołanie składu zarządu, podpisanie umowy licencji z uczelnią, fundusz zalążkowy/nakłady kapitałowe, ubezpieczenie działalności, zarządzanie konfliktem interesów (podział ról naukowiec vs. przedsiębiorca), granty na pokrycie tzw. doliny śmierci. Przeprowadzenie analizy rentowności przedsięwzięcia oraz opracowanie biznesplanu to kluczowe zadania stojące Opracowanie biznesplanu i założenie firmy Powołanie składu zarządu i podpisanie umowy licencji z uczelnią Fundusz zalążkowy/ Nakłady kapitałowe przed akademickim przedsiębiorcą. Działania te pomagają zdefiniować potencjalne kierunki rozwoju biznesu, jak i strategie patentowania (w szczególności strategie ochrony międzynarodowej, wstępny wybór krajów ochrony, jak i zakres zastrzeżeń). Dalej na tym etapie identyfikuje się potencjalnych partnerów biznesu, jak i słabe oraz silne strony podejmowanego przedsięwzięcia, opracowując tzw. strategie wyjścia oraz najbardziej rentowne sposoby komercjalizacji wybranej technologii. W niektórych przypadkach, kiedy naukowcy nie mają zasobów na opracowanie biznesplanu (czasu, doświadczenia, itd.) szukają pomocy w biurze transferu technologii bądź lokalnej szkole biznesu. Po opracowaniu biznesplanu przedsiębiorstwo może przejść proces rejestracji. W większości przypadków naukowcy korzystają tu z pomocy prawników. W kolejnym etapie przechodzą do powoływania zespołu zarządu. Bardzo ważne jest, by zarząd główny składał się z profesjonalnych i doświadczonych przedstawicieli biznesu, a naukowcy podejmujący się komercjalizacji technologii powinni obejmować stanowiska w zarządzie ściśle związane z daną technologią bądź B+R. Po zbudowaniu zespołu zarządu przechodzi się do właściwego nabycia praw do komercjalizowanej technologii. Nowo powstała firma musi podpisać umowę licencji z uczelnią jej macierzystą. Jest to warunek przejścia do kolejnego etapu formowania funduszu zalążkowego. Nadaje to nowo powstałej firmie potencjalną wartość i pozwala realizować zaplanowany biznes komercjalizacji technologii. Funduszu zalążkowego zwykle szuka się wśród kapitału prywatnego, ale Ubezpieczenie działalności i zarządzanie konfliktem interesów ŹRÓDŁO: opracowanie Własne i również wśród grantów rządowych. Jednym z prężniej działających programów rządowych jest program Small Business Innovation Research (SBIR) i Small Business Technology Transfer (STTR). Rząd amerykański oferuje granty SBIR i STTR małym przedsiębiorstwom podejmującym się procesu komercjalizacji wyników badań. Nowo powstałe spin off mogą też liczyć na inne formy wsparcia ze strony macierzystej uczelni. Dla przykładu: uczelnia np. University of Illinois)na preferencyjnych warunkach, może zaoferować laboratoria do przeprowadzania badań bądź własny inkubator dla młodej firmy, w którym jest otoczona niezbędną infrastrukturą. Dodatkowym udogodnieniem jest fakt, że młoda firma działa w otoczeniu innych, z którymi może zawiązać sieć współpracy bądź kontaktów biznesowych. Dodatkowo niektóre uczelnie oferują centra wsparcia budowy prototypu bądź finansowania etapu tzw. doliny śmierci (występującego zwykle między momentem zużycia funduszu zalążkowego i przeprowadzenia podstawowych badań a przetworzeniem technologii do jej postaci rynkowej). Również federalny rząd amerykański podejmuje szereg działań ułatwiających procedury założenia nowej firmy, jak chociażby wspomniane granty dla małych przedsiębiorstw czy ulgi podatkowe. Władze lokalne (stanowe) podobnie podejmują liczne starania prowadzące do wzrostu przedsiębiorczości akademickiej. Oferują np. okresowe granty wyłącznie dla małych firm podejmujących technologiczne wyzwania lub ułatwiają im proces aplikacji o federalne granty SBIR/STTR. Myśląc o nowej technologii należy pamiętać, że zawsze istnieje szansa komercjalizacji technologii z wysokim potencjałem, a rozumienie podstaw biznesu i szerokie kontakty w świecie nauki i gospodarki pomagają Grant na pokrycie tzw. doliny śmierci w osiągnięciu sukcesu. Zaleca się zatem wszystkim przedsiębiorczym naukowcom zasięganie częstych konsultacji z profesjonalistami biznesu oraz podtrzymywanie kontaktów biznesowych w celu upewnienia się, że podejmowane kroki w procesie tworzenia firmy są właściwe i efektywne. SPIN OFF PORADNIK PRZEDSIĘBIORCZYCH NAUKOWCÓW 1/

12 OCHRONA WŁASNOŚCI INTELEKTUALNEJ Tanie patentowanie Claudia Gatch-Manaila autorka jest specjalistką ds. patentów Uniwersytetu Stanu Illinois w Chicago, USA Tymczasowe zgłoszenie patentowe w USA Międzynarodowa ochrona patentowa, choć bardzo istotna z punktu widzenia potencjału rynkowego, często postrzegana jest jako zbyt kosztowna. Z tego względu z reguły nie praktykują jej instytucje z ograniczonymi zasobami budżetowymi. Do takich instytucji należą często instytucje akademickie, które tworząc własność intelektualną, nie są w stanie zapewnić jej właściwej międzynarodowej ochrony patentowej. Warto wiedzieć, że system patentowy w USA, oferuje rozwiązania dostępne dla twórców z całego świata, dające możliwość wejścia wynalazku na rynek amerykański przy relatywnie niewielkich kosztach. Jest to tzw. provisional patent application, czyli tymczasowe zgłoszenie patentowe. Daje ono zabezpieczenie daty pierwszeństwa i ochronę wynalazku przez 12 miesięcy od momentu zgłoszenia. Tymczasowe zgłoszenie patentowe możliwe jest tylko w Stanach Zjednoczonych i zostało wprowadzone w życie dnia 8 czerwca 1995 roku. Amerykański Urząd FOT. Campus Stock Special Collections & University Archives, UIC Library Patentowy (USPTO) uruchomił tę procedurę zgłaszania wynalazku w celu zapewnienia preferencyjnych warunków pierwszego zgłoszenia oraz umiejscowienia wynalazków zgłaszanych w USA na równi z wynalazkami zgłaszanymi w innych krajach, pod względem długości utrzymywania patentu w mocy. Zgłoszenie tymczasowe ma wiele zalet, ale również i wady, stąd bardzo ważne jest umiejętne zarządzanie procesem tejże ochrony patentowej. Największą zaletą zgłoszenia jest jego niski koszt i możliwość szybkiej ochrony wynalazku tuż po jego stworzeniu. Dodatkowym atutem jest fakt, że zgłaszający nie musi być obywatelem Stanów Zjednoczonych. Zaletą zgłoszenia jest także to, że materiały zawarte w zgłoszeniu nie podlegają publicznemu ogłoszeniu i nie przechodzą badań w urzędzie patentowym. Tymczasowe zgłoszenie, mimo iż daje pełną ochronę, pełni rolę swego rodzaju rezerwacji daty pierwszeństwa. Jednak na podstawie tego zgłoszenia, patent nigdy nie zostanie udzielony bezpośrednio. Tymczasowe zgłoszenie wygasa samoczynnie po upłynięciu 12 miesięcy od momentu zgłoszenia w USPTO, chyba że przed upływem pierwszej rocznicy zgłoszony zostanie tzw. patent właściwy (nonprovisional patent utility). Patent ten zachowa datę pierwszeństwa wynikającą ze zgłoszenia w trybie tymczasowym. Na podstawie tego właśnie zgłoszenia udzielony zostanie patent. Uproszczona procedura Twórcy często zgłaszają swoje wynalazki do uczelnianych centrów transferu technologii tuż przed publicznym wystąpieniem i ujawnieniem swego odkrycia. Natychmiastowa ochrona w takim przypadku jest niezbędna. Jednak w tak krótkim czasie prawie zawsze nie będzie możliwe przygotowanie formalnego zgłoszenia patentowego. W takim przypadku zgłasza 12 SPIN OFF PORADNIK PRZEDSIĘBIORCZYCH NAUKOWCÓW 1/2010

13 OCHRONA WŁASNOŚCI INTELEKTUALNEJ się wynalazek w trybie tymczasowego zgłoszenia patentowego, stosując tryb online udostępniony przez USPTO. Kwota jaką należy opłacić to kwota właściwa dla tzw. small entity 110 USD. Kryterium small entity USPTO przyznaje twórcom indywidualnie zgłaszającym wynalazki, organizacjom non-profit (w tym uczelniom) oraz przedsiębiorstwom zatrudniającym mniej niż 500 osób. Taka opłata jest preferencyjna i stanowi 50% opłaty normalnej, stosowanej w przypadku pozostałych podmiotów. Zgłoszenie wynalazku w uproszczonym trybie, bez kosztownej pomocy prawników, pozwala zatem bardzo niskim kosztem zyskać natychmiastową ochronę patentową i zwiększyć tym samym potencjał rynkowy wynalazku. Niewątpliwą zaletą proponowanego rozwiązania jest możliwość zgłoszenia w trybie online, bez wymogu formalnej dokumentacji patentowej. Tymczasowe zgłoszenie patentowe nie wymaga bowiem sprecyzowanych zastrzeżeń, deklaracji twórcy, rysunków, które wymagane są na etapie zgłoszenia właściwego. Opis wynalazku podlegającego ochronie przez zgłoszenie tymczasowe może być złożony w postaci istniejącego manuskryptu bądź referatu. Należy jednak pamiętać, iż późniejsze zgłoszenie właściwe może tylko obejmować te aspekty wynalazku, które opisane zostały wcześniej i nie może zawierać dodatkowych elementów wynalazku. Inną zaletą tego sposobu ochrony jest możliwość użycia frazy patent pending, co oznacza, że wynalazek jest na etapie oczekiwania na patent. Terminem tym mogą być oznaczone produkty na bazie wynalazku, co znacznie podnosi ich wartość. Kolejną zaletą zgłoszenia w ww. trybie jest 12-miesięczny okres ochrony, który biuro transferu technologii może przeznaczyć na testowanie rynku przed podjęciem decyzji w sprawie dalszego, znacznie droższego patentowania. Oznacza to, że w ciągu 12 miesięcy biuro transferu podejmuje intensywną kampanię reklamową, wychodząc z ofertą danego wynalazku do potencjalnych licencjobiorców. Jeśli odpowiedzą oni pozytywnie na ofertę i wyrażą chęć podpisania umowy licencji, a tym samym podjęcia kosztów patentu, wówczas dalsze patentowanie ma sens. Jeśli jednak okaże się, że nie ma zainteresowania rynku danym wynalazkiem, wtedy ochrona patentowa w sytuacji ograniczonych zasobów finansowych nie jest kontynuowana. Twórcy wynalazku są informowani o podjętej decyzji. Zalety tymczasowego zgłoszenia W istocie tymczasowe zgłoszenie patentowe rozciąga ochronę patentową do 21 lat. Typowe życie patentu to 20 lat, liczone od dnia zgłoszenia ochrony. W USA czas ten liczy się od dnia zgłoszenia właściwego patentu. 12 miesięcy ochrony tymczasowego zgłoszenia nie wlicza się do tego okresu, zatem w praktyce, składając tymczasowe zgłoszenie patentowe, na nie więcej niż 12 miesięcy przed zgłoszeniem właściwym, zyskuje się dodatkowy 21. rok ochrony. Tymczasowe zgłoszenie patentowe to również swego rodzaju zabezpieczenie aspektu nowości wynalazku. Większość krajów poza USA, w tym również Polska, wymaga spełnienia warunku absolutnej nowości wynalazku, by mógł być opatentowany. Oznacza to, że zgłoszenie patentowe musi nastąpić przed jakimkolwiek publicznym odsłonięciem wynalazku (publikacją, referatem, itp.). W krajach podtrzymujących tę regułę jakakolwiek publiczna wzmianka na temat wynalazku stoi na przeszkodzie udzielenia na niego patentu. Dlatego też dokonuje się tzw. badania stanu techniki (w tym przeglądu literatury, publikacji, wystąpień itp.). Ważne jest zatem, by twórcy starający się o patenty międzynarodowe zabezpieczyli aspekt nowości swych wynalazków. Tymczasowe zgłoszenie patentowe może posłużyć jako stosunkowo niedrogie i proste narzędzie gwarantujące aspekt nowości. Przykład: twórca planujący wystąpienie, którego część stanowi prezentacja wynalazku, może zagwarantować sobie aspekt nowości poprzez szybkie złożenie kopii materiałów prezentacji (wydruki) w USPTO jako tymczasowe zgłoszenie. Wówczas jednym działaniem dokonuje się dwóch rzeczy: rezerwuje datę pierwszeństwa w USA oraz gwarantuje swemu wynalazkowi aspekt nowości obowiązujący w krajach Konwencji Paryskiej bądź w krajach będących członkami World Trade Organization WTO (handlowe Porozumienia Patentowe z ramienia WTO zawierają klauzulę Konwencji Paryskiej). Dotyczy to zatem większości krajów świata. Kwestie, na które należy uważać Warto znać również zagrożenia związane z tymczasowym zgłoszeniem patentowym. Zgłoszenie tym trybem w sytuacji, w której nie ma wystarczających danych, a wynalazek znajduje się w bardzo wczesnej fazie rozwoju, spowodować może blokadę ochrony trybem właściwym. Ta bowiem opierać się może tylko na materiale zawartym w zgłoszeniu tymczasowym. Zgłoszenie dodatkowych elementów grozi utratą daty pierwszeństwa. Również wczesna faza rozwoju może nie zapewnić niezbędnych danych doświadczalnych, które nie są wymagane na etapie tymczasowego zgłoszenia patentowego, ale są wymogiem na etapie nonprovisional. Czasami dwunastomiesięczny okres może okazać się zbyt krótki na wykonanie niezbędnych badań, przez co złożenie właściwe stanie się ze względu na brak doświadczeń niemożliwe. Opis wynalazku w zgłoszeniu właściwym musi być tak skonstruowany, by wynalazek na jego podstawie był możliwy do rekonstrukcji przez znawców dziedziny wynalazku. Poza tym, chronienie wynalazku zbyt wcześnie i kierowanie go przedwcześnie, w postaci oferty technologicznej, na rynek może spowodować brak zainteresowania potencjalnych licencjobiorców i trudności w komercjalizacji. Inwestorzy preferują przedsięwzięcia o niskim poziomie ryzyka, co w przypadku technologii we wczesnej fazie rozwoju, choć chronionej patentem, nie jest możliwe. Skierują swą uwagę zatem na technologie rozwinięte, zbadane i bardziej gotowe do wejścia na rynek. Podsumowując, należy stwierdzić, iż amerykańskie zgłoszenie patentowe w trybie tymczasowego zgłoszenia patentowego to ochrona, na którą można sobie pozwolić przy ograniczonym budżecie, niezastąpiona w sytuacjach wymagających szybkiego objęcia ochroną wynalazku. To również dwunastomiesięczny okres badania potencjalnych partnerów gospodarczych i test ich zainteresowania. Tymczasowe zgłoszenie patentowe to sposób na dotarcie do amerykańskiego rynku oraz jego graczy dobrze sytuowanych koncernów. Warto zatem rozważyć taką ochronę. SPIN OFF PORADNIK PRZEDSIĘBIORCZYCH NAUKOWCÓW 1/

14 PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ AKADEMICKA Nauka w biznesie Justyna Cięgotura Promotor Przedsiębiorczości Akademickiej, Fundacja ProRegio FOT. Ewa Bielańczyk/Sławomir Obst Przedsiębiorczość akademicka Proces tworzenia czegoś nowego w oparciu o nowatorski pomysł w celu generowania korzyści ekonomicznych, to krótka definicja przedsiębiorczości. Przedsiębiorczość to również zespół cech charakterystycznych dla osoby przedsiębiorczej. Ważnymi wyróżnikami są tu dynamizm, aktywność, umiejętność adaptacji, innowacyjne myślenie, motoryka i umiejętność oceny ryzyka. Często przedsiębiorczość wymieniana jest jako czwarty obok pracy, ziemi i kapitału czynnik produkcji. W większości definicji charakterystyczne dla przedsiębiorczości są następujące wątki: nowatorski pomysł, kreatywność oraz innowacyjność. Jeśli budowę nowych struktur opieramy na wynikach badań naukowych przedsiębiorczość z którą mamy wówczas do czynienia nabywa charakteru akademickiego i zwana jest przedsiębiorczością akademicką. Przedsiębiorczość akademicka w ujęciu szerokim to wszelkie formy zaangażowania w działalność gospodarczą przedstawicieli środowiska naukowego, wliczając studentów, doktorantów, doktorów, profesorów, czy absolwentów uczelni wyższych. W węższym ujęciu przedsiębiorczość akademicka to zakładanie przez członków społeczności akademickiej firm typu spin off/spin out. 1 W firmach tych kluczową rolę odgrywa wytworzona w instytucji macierzystej własność intelektualna. Głównym zadaniem firm typu spin off jest zatem przygotowanie wybranej technologii do procesów komercjalizacyjnych. Powstaje komercyjny prototyp, opracowany zostaje produkt finalny, a następnie wdrożony jest do procesu produkcyjnego. W dojrzałej fazie komercjalizacji firma spin off dba o działania marketingowe, dokonuje badań rynkowych i czuwa nad pomyślnym przebiegiem procesu komercjalizacji i jego rentownością. Własność intelektualna nowo powstałej firmy Własność intelektualna będąca podstawą działania firmy spin off może być nabyta od instytucji macierzystej bądź pozostać jej własnością. W przypadku nabycia technologii własność przechodzi na powstający spin off. Jeśli własność intelektualna pozostaje własnością instytucji macierzystej, ta udziela firmie spin off licencji, a zatem prawa użytkowania, produkowania, czy sprzedaży wybranej technologii i produkowanego na jej podstawie produktu. Cały ciężar komercjalizacji w obu przypadkach przechodzi na firmy akademickie. Tworzenie akademickich spin off przynosi korzyści obu stronom: uczelni macierzystej, jak i naukowcom-przedsiębiorcom podejmującym się założenia takiej firmy. Przyczynia się bowiem do odbiurokratyzowania procesu komercjalizacji technologii będącej podstawą działania nowo powstałej firmy oraz pozwala naukowcom realizować się w nowej roli przedsiębiorców, wnoszących innowacyjne rozwiązania na rynek. Konflikt interesów Polskie uniwersytety czy jednostki badawczo-rozwojowe w ujęciu tradycyjnym nie przejawiają przesłanek podejścia rynkowego i biznesowego. Wiele procesów obarczonych jest ciężarem biurokracji i długim procesem podejmowania decyzji. W komercjalizacji konieczne jest, by sprawnie reagować na potrzeby rynku i przedstawiać ofertę technologiczną na daną chwilę potrzebną. Istotnym problemem w polskiej mentalności wydaje się być konflikt na linii nauka i biznes. Nie tylko w ujęciu współpracy, ale i na linii współistnienia. Zwykle nie do przyjęcia pozostaje fakt, że jednostka naukowa, w szczególności uczelnia państwowa, może genero- 14 SPIN OFF PORADNIK PRZEDSIĘBIORCZYCH NAUKOWCÓW 1/2010

15 WYDARZENIA wać zyski i mieć nastawienie rynkowe. Sprzeczne jest to z misją polskich uczelni, które szerzyć mają naukę, wzbogacać wiedzę i kształcić wysoko kwalifikowane kadry. Przedsiębiorczość akademicka przełamuje ten schemat myślenia. Prowadzenie firmy jest w ujęciu tradycyjnym niewłaściwe dla naukowca. Okazuje się, iż niekoniecznie musi ono być sprzeczne z zasadami pracy badawczej i naukowej. Schemat ten najskuteczniej, bez strat kadrowych dla uczelni i z powodzeniem dla nowo powstałego biznesu, przełamują uniwersytety amerykańskie. Tam zmysł naukowca-przedsiębiorcy jest silnie zaszczepiony i praktykowany. W celu ominięcia tzw. konfliktu interesów wynikającego ze sprzeczności piastowanych stanowisk (naukowiec/wykładowca vs. menedżer/ biznesman) redaguje się specjalne umowy i porozumienia, w których czysto i jasno sprecyzowany jest podział ról pracowników naukowych podejmujących się działalności gospodarczej na rzecz komercjalizacji wyników badań. Przestrzeganie tych umów i zasad gwarantuje nie tylko komfort pracy zainteresowanej osoby, ale i bezpieczeństwo nienaruszenia etatów naukowych na uczelni. Często sukces osiągnięty w biznesie może być przyczyną odejścia naukowców z uczelni, co niewątpliwie jest stratą dla obu stron. Konfliktem wynikającym z dwoistości ról naukowców-przedsiębiorców należy zatem sprawnie zarządzać. Uczelnie amerykańskie wiodą niewątpliwie prym w tej kwestii. Pracownicy naukowi w USA nie obawiają się wyzwań jakie niesie podjęta działalność gospodarcza. Aktywnie szukają rozwiązań, które nie tylko są wspaniałymi odkryciami naukowymi, ale i rentownymi przedsięwzięciami wzbogacającymi ofertę rynku, przynoszącymi prestiż oraz korzyści finansowe zarówno dla zespołu naukowców, jak i ich rodzimej instytucji. Korzyści ekonomiczne wypływające z komercjalizacji technologii docierają zarówno do firmy komercjalizującej (spin off ) jak i do instytucji macierzystej i dzielone są między te dwa podmioty według z góry zaplanowanego schematu podziału. Przedsiębiorczość akademicka zatem to bardzo atrakcyjna droga rozwoju zawodowego dla osób, które ją praktykują. To wspaniały pomysł na samorealizację, podjęcie nowych wyzwań, jak i sprawną komercjalizację wyników badań. Znaczenie przedsiębiorczości akademickiej Znaczenie przedsiębiorczości akademickiej w ogólnym ujęciu rozwoju gospodarczego stale rośnie. Przedsiębiorczość akademicką już postrzega się jako źródło nowych miejsc pracy, wzrostu PKB i podniesienia innowacyjności gospodarki. Ponownie krajem wiodącym w tej kwestii są Stany Zjednoczone, gdzie przedsiębiorczość akademicka to tworzenie około 550 firm rocznie, 280 tys. miejsc pracy w ciągu ostatnich 30 lat oraz wartość 35 mld USD w tymże okresie 2. Rozmiary przedsiębiorczości akademickiej w Europie są trudne do oszacowania z powodu braku dokładnych statystyk, jednak zauważa się, że zjawisko to nie ma już charakteru marginalnego. Akademickie spin off są nośnikiem innowacji i kładzie się coraz większy nacisk na ich rozwój i znaczenie. Jak podają wyniki badania przeprowadzonego przez Global Entrepreneurship Monitor w 2004 roku, 3% wszystkich przedsiębiorstw rozpoczynających działalność w 34 krajach świata określa się jako te, które będą innowacyjne na rynku i będą wykorzystywały najnowocześniejsze technologie 3. O tym jak ważna jest przedsiębiorczość akademicka świadczą żywe przykłady wielkich dziś korporacji wywodzących się z instytucji akademickich. Niewątpliwym liderem w generacji akademickich spin off jest amerykańska uczelnia Massachusetts Institute of Technology (MIT), będąca kolebką takich firm, jak: Intel Corporation, Hewlett Packard, McDonnell Douglas, Gillette, czy 3Com Corporation. Promocja przedsiębiorczości akademickiej to główny cel projektu Akademik Przedsiębiorczości realizowanego przez Uczelniane Centrum Innowacji i Transferu Technologii UAM oraz Fundację ProRegio. W ramach projektu przedstawiciele wielkopolskiego środowiska akademickiego uzyskują bezpłatne wsparcie w postaci indywidualnych konsultacji w zakresie m.in. prawa, ekonomii czy transferu technologii. Konsultacje udzielane są w Punkcie Informacyjnym w siedzibie Fundacji ProRegio przy ul. 23 Lutego 7/7 w Poznaniu. Projekt współfinansowany jest ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Szczegółowe informacje oraz bieżące inicjatywy projektowe dostępne są na oficjalnej stronie projektu Akademik Przedsiębiorczości FLESZ VIII edycja Konkursu o tytuł Poznańskiego Lidera Przedsiębiorczości. Do 31 grudnia w Wydziale Działalności Gospodarczej Urzędu Miasta Poznania można składać zgłoszenia do konkursu. Fundacja ProRegio zaprasza na szkolenie Rozpoczynanie działalności, rodzaje spółek w polskim systemie prawnym (29 listopada) oraz spotkanie konsultacyjne Prawne meandry działalności gospodarczej (30 listopada), które odbędą się w siedzibie Fundacji przy ul. 23 lutego 7/7. Biuro Transferu Technologii, zaprasza na bezpłatne konsultacje w ramach projektu 2. PATENT na innowacyjny biznes. Konsultacje udzielane są z zakresu prawa, ekonomi, finansów oraz innych aspektów prowadzenia działalności gospodarczej. Szczegóły na Marketing w małej firmie. Szkolenie organizowane przez Poznański Ośrodek Wspierania Przedsiębiorczości w dniach listopada godz Wybór formy prawnej dla nowego przedsięwzięcia szkolenie organizowane w ramach projektu Wiedza dla biznesu dnia 3 grudnia. Więcej informacji na Koło Fortuny program dla przedsiębiorczych i o przedsiębiorczych. W każdy czwartek o godzinie na antenie Radia Afera i na 1 ABC Przedsiębiorczości Akademickiej, A. Tomtas-Anders (red.), Poznań 2009 r., s AUTM Annual Reports 2009 r. 3 Przedsiębiorczość akademicka, Raport z badania 2009, PARP, Warszawa 2009 r.

16