PRODUKCJA ROLNA EKOLOGIA I ŚRODOWISKO EKONOMIKA ROLNICTWA Grudzień 2013

Transkrypt

1 Grudzień szkolenia imprezy zewnętrzne prawo Działania obligatoryjne i fakultatywne w gospodarstwach rolnych na obszarach NATURA 2000 (Bożena Krześniak; CDR Brwinów) PRODUKCJA ROLNA EKOLOGIA I ŚRODOWISKO Funkcjonowanie sieci Natura 2000 z założenia ma wspierać łączenie rozwoju gospodarczego z rozwojem społecznym i kulturowym, jednocześnie zapewniając warunki utrzymania równowagi przyrodniczej i zachowania przyrody dla przyszłych pokoleń. Ochrona na tych obszarach polega na utrzymywaniu, a tam, gdzie jest to konieczne, odtwarzaniu stanu chronionych gatunków i siedlisk przyrodniczych. W Polsce udział tych obszarów jest wyższy od średniej UE i wynosi aż 19,7% (...) EKONOMIKA ROLNICTWA e-biuletyn wydawany jest przez Centrum Doradztwa Rolniczego z siedzibą w Brwinowie Zachęcamy do zamieszczania w e-biuletynie artykułów, ciekawych informacji i ofert. Jeśli są Państwo zainteresowani otrzymywaniem e-biuletynu Informacyjnego drogą elektroniczną, prosimy o zgłoszenia na adres: p.pruszek@cdr.gov.pl lub tel. 22/ w. 132 CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO W BRWINOWIE Brwinów, ul. Pszczelińska 99, tel do 38

2 szkolenia CDR 2 Konferencje, szkolenia, warsztaty organizowane przez CDR NAZWA WYDARZENIA/ FORMA EDUKACYJNA DATA I MIEJSCE ZGŁOSZENIA I INFORMACJE CDR Brwinów Organizacja targów, wystaw, imprez promocyjnych - I Ogólnopolskie Seminarium dla Komisarzy /szkolenie/ 2 3 grudnia Jolanta Borczyńska- Żbikowska j.zbikowska@cdr.gov.pl tel. 22/ w. 108 Działania obligatoryjne i fakultatywne w planach zadań ochronnych, a realizacja programu rolnośrodowiskowego /szkolenie/ grudnia Bożena Krześniak tel wew. 146 b.krzesniak@cdr.gov.pl CDR O/Kraków Leader w nowym okresie programowania założenia podejścia do rozwoju obszarów wiejskich /szkolenie/ 6-8 grudnia Marta Starmach tel. 12/ m.starmach@cdr.gov.pl Zastosowanie innowacyjnych metod rozwoju przedsiębiorczości na obszarach wiejskich /szkolenie blended learning / 9 grudnia - 9 stycznia Łukasz Jawny tel. (12) l.jawny@cdr.gov.pl Internet w kreowaniu marki, czyli e -marketing w praktyce warsztaty /szkolenie/ grudnia Karolina Boba tel. 12/ k.boba@cdr.gov.pl Przedsiębiorczość społeczna a rozwój obszarów wiejskich /seminarium internetowe/ grudzień Marta Starmach tel. 12/ m.starmach@cdr.gov.pl

3 szkolenia CDR 3 Konferencje, szkolenia, warsztaty organizowane przez CDR NAZWA WYDARZENIA/ FORMA EDUKACYJNA DATA I MIEJSCE ZGŁOSZENIA I INFORMACJE Fundusze Unijne oraz inne mechanizmy finansowe wspierające rozwój obszarów wiejskich w nowej perspektywie finansowej /szkolenie internetowe/ 16 grudnia - styczeń Edyta Klimowska-Bobula tel. 12/ e.klimowska@cdr.gov.pl Powiązania strukturalne pomiędzy EFS, EFRR, EFRROW, EFR w aspekcie rozwoju obszarów wiejskich /szkolenie internetowe/ grudzień Łukasz Jawny tel. (12) l.jawny@cdr.gov.pl Wspólna Polityka Rolna UE kierunki wsparcia rolnictwa i obszarów wiejskich /szkolenie/ grudzień Jadwiga Nowakowska tel. 12/ j.nowakowska@cdr.gov.pl CDR O/Poznań Pasze wyprodukowane w gospodarstwie a ich efektywne wykorzystanie /szkolenie/ 3-4 grudnia Iwona Kajdan-Zysnarska tel. 61/ w. 136 i.zysnarska@cdr.gov.pl Wspólna Polityka Rolna UE kierunki rozwoju wynikające z prawa Europejskiego, Możliwości wsparcia rozwoju obszarów wiejskich w latach przez EFRROW /2 seminaria/ grudnia Iwona Świechowska tel. 61/ i.swiechowska@cdr.gov.pl Działania obligatoryjne i fakultatywne w Planach Zadań Ochronnych a realizacja Programu rolnośrodowiskowego /szkolenie/ grudnia Iwona Świechowska tel. 61/ i.swiechowska@cdr.gov.pl

4 szkolenia CDR 4 Konferencje, szkolenia, warsztaty organizowane przez CDR NAZWA WYDARZENIA/ FORMA EDUKACYJNA DATA I MIEJSCE ZGŁOSZENIA I INFORMACJE CDR O/Radom MARKETING w małym zakładzie prowadzącym przetwórstwo surowców rolniczych szkolenie /szkolenie/ 9-11 grudnia Agata.Ziętek 48/ a.zietek@cdr.gov.pl Systemy zapewnienia bezpieczeństwa i higieny produkcji żywności w gospodarstwie i małym zakładzie /szkolenie / grudnia Barbara Sałata b.salata@cdr.gov.pl Tel. 48/ Podatki w gospodarstwie rolnym /szkolenie/ grudnia Bolesław Pieczyński b.pieczynski@cdr.gov.pl tel. 48/ Działania środowiskowe w nowej perspektywie finansowej /szkolenie / grudzień Anna Litwinow a.litwinow@cdr.gov.pl tel.48/ Rolnictwo ekologiczne w nowej perspektywie finansowej /szkolenie / grudzień Anna Litwinow a.litwinow@cdr.gov.pl tel.48/

5 Grudzień 2013 imprezy zewnętrzne 5 Imprezy promocyjne, konferencje szkolenia, warsztaty organizowane przez WODR Dolnośląski Ośrodek Doradztwa Rolniczego we Wrocławiu organizator/kontakt grudzień Tradycyjny Stół Wigilijny - Dolny Śląsk 2013 DODR we Wrocławiu, Dział PWGDiA izabela.michniewicz@dodr.pl tel. 71/ Opolski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Łosiowie organizator/kontakt grudzień Spotkanie Mikołajkowe klubów 4H OODR Łosiów Dział Rozwoju Obszarów Wiejskich tel. 77/ patrycja.borkowska@oodr.pl grudzień Najaktywniejszy Lider Społeczności Wiejskiej jako etap wojewódzki ogólnopolskiego Konkursu Kryształowa Koniczyna OODR Łosiów Dział Rozwoju Obszarów Wiejskich tel. 77/ alicja.brychcy@oodr.pl grudzień Biesiada Bożonarodzeniowa połączona z promocją produktu tradycyjnego i lokalnego OODR Łosiów, Dział Wiejskiego Gospodarstwa Domowego i Agroturystyki tel. 77/ wew.259, wgdia@oodr.pl Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Minikowie miejsce/kontakt 14 grudnia VII Jarmark Adwentowy K-PODR, Oddział w Przysieku tel. 56/ piotr.stelmaszak@kpodr.pl

6 EKONOMIKA ROLNICTWA 6 PLANOWANIE ROZWOJU GOSPODARSTWA ROLNEGO Część III - opracowanie planów rozwoju gospodarstwa Autor: Oskar Wysocki, Krzysztof Żok; CDR O/Poznań Kolejny krok postępowania przy metodzie planowania rozwoju gospodarstwa polega na sporządzeniu wariantów reorganizacyjnych gospodarstwa ( optymalizacja, plan1, plan2 itd.) i obliczeniu wyników produkcyjnych dla każdego z tych wariantów. Porównanie i ocena planów rozwoju gospodarstwa jest możliwe tylko wtedy, kiedy znane są wyniki gospodarowania przy dotychczasowej organizacji gospodarstwa - stan jest. Przy opracowywaniu planów rozwoju gospodarstwa należy brać pod uwagę niżej wymienione przesłanki: Skłonności rolnika. Najważniejsze jest, żeby rolnik identyfikował się z planem rozwoju gospodarstwa. Najlepiej jeżeli rolnik osobiście wskaże swoje zainteresowania i preferencje odnośnie kierunków produkcji w gospodarstwie. Trudno przekonywać rolnika do podjęcia działalności, którą z różnych powodów osobiście nie lubi się zajmować. Oczywiście doradca ma tu do spełnienia swoją rolę. Powinien ukazać rolnikowi najkorzystniejsze dla niego możliwości zmian, pokazując jednocześnie plusy i minusy proponowanych wariantów. Najważniejszą zaletą metody planowania rozwoju gospodarstw jest to, że umożliwia się wraz z proponowanymi zmianami, obliczenie efektów ekonomicznych dla każdego z proponowanych wariantów planu rozwoju gospodarstwa. Kwalifikacje rolnika i jego rodziny. Ważne jest, aby rolnik miał wiedzę i doświadczenie w zakresie działalności produkcyjnych, które są proponowane w nowej organizacji gospodarstwa. Potrzeby rynku. Możliwości zbytu produkowanych towarów. W gospodarce rynkowej często łatwiej jest pokonać trudności z wyprodukowaniem, niż ze sprzedażą produktów. Bardzo ważne są dotychczasowe kontakty i doświadczenia rynkowe rolnika (zawarte umowy, dobre lub złe relacje z miejscowymi odbiorcami/dostawcami). Doradca powinien mieć więcej informacji od rolnika w tym zakresie i może być bardzo pomocny, służąc radą w ocenie sytuacji rynkowej i możliwościach zbytu produktów z gospodarstwa. Zasoby produkcyjne gospodarstwa. Możliwości powiększenia gospodarstwa. Wykorzystanie istniejącej bazy, zwłaszcza istniejących budynków i ewentualnie możliwości ich adaptacji, rozbudowy czy nawet budowy nowych. Zasoby siły roboczej i możliwości najmu pracowników z zewnątrz oraz istniejące specjalistyczne maszyny i urządzenia w gospodarstwie są również ważną przesłanką planistyczną.

7 EKONOMIKA ROLNICTWA 7 Opracowanie planów rozwoju gospodarstwa Uwarunkowania polityczne. Preferencje państwa w odniesieniu do określonych działalności produkcyjnych. Polityka kredytowa. Preferencje i ewentualne dotacje. Planowane zmiany dotyczące Wspólnej Polityki Rolnej. Ważne są też możliwości pozyskania dodatkowego wsparcia dla określonych działań (dotacje, dopłaty do produkcji zwierzęcej, limity produkcji) i ograniczenia (cross-compliance, Dobra Kultura Rolna itp.) jakie wynikają z obowiązujących w krajach UE instrumentów WPR. W dobrze zarządzanych gospodarstwach poprzez zastosowanie lepszej technologii produkcji i dzięki temu otrzymaniu wyższych zbiorów lub obniżeniu kosztów jednostkowych, można oczekiwać tylko niewielkiej poprawy dochodów produkcja jest w nich zorganizowana w sposób optymalny lub zbliżony do optymalnego. W takich gospodarstwach poprawa dochodów możliwa jest wyłącznie poprzez zwiększenie zasobów produkcyjnych, które są najczęściej związane z inwestycjami. Na podstawie dogłębnej analizy przeprowadza się wielowariantowe obliczenia planistyczne, obejmujące zapotrzebowanie na inwestycje. Planowanie inwestycji wymaga zebrania informacji na temat możliwości oraz kosztów finansowania inwestycji. Przy rosnących cenach dóbr inwestycyjnych i przy stosunkowo wysokich wahaniach kursów walut, rentowność inwestycji wciąż stoi pod znakiem zapytania, a finansowanie ich jest coraz trudniejsze. Toteż w takich sytuacjach trzeba poprzez staranną analizę dokonać oceny możliwości rozwoju gospodarstwa w powiązaniu z celami, jakie stawia sobie rolnik. Większość racjonalnie inwestujących rolników wybiera następującą kolejność inwestycji: - ziemia - powiększenie podstawowego zasobu produkcyjnego gospodarstwa, - maszyny i urządzenia poprawa wydajności pracy i zmniejszenie kosztów produkcji, - budynki produkcyjne inwestycja do zwrotu w dłuższym horyzoncie czasowym. W praktyce, rozwój gospodarstwa, w największym stopniu zależy od możliwości zakupu ziemi w określonej lokalizacji i po ekonomicznie uzasadnionej cenie. Przy sporządzaniu projektów rozwoju gospodarstwa bierze się pod uwagę te działalności produkcyjne, które na podstawie bieżącej analizy zasobów w gospodarstwie i warunków prowadzenia działalności rolniczej, najlepiej wykorzystają potencjalne możliwości danego gospodarstwa. Do planowania wariantów reorganizacyjnych przyjmuje się tylko zoptymalizowane działalności produkcyjne (z wersji jest - optymalizacja ). W ramach planowania rozwoju plan1, plan2 itd. można wprowadzić działalności, które nie były dotąd prowadzone w danym gospodarstwie. Należy jednak uwzględnić ograniczenia, które nawet jeżeli dotyczą tylko jednego czynnika (np. płodozmianu) mogą eliminować wprowadzenie do planu danej działalności lub znacznie ograniczyć jego skalę. Następnie rozpatruje się kolejne najlepsze warianty. Wprowadzenie do planowania rozwoju gospodarstwa nowych działalności produkcyjnych lub/i ich wymiana (np. 1 ha zboża zamiast 1 ha buraków cukrowych, itd.), w zakresie wyznaczonym ograniczeniami

8 EKONOMIKA ROLNICTWA 8 Opracowanie planów rozwoju gospodarstwa są najważniejszymi cechami metodycznymi alternatywnych planów rozwoju gospodarstwa. Poniżej przedstawiono krok po kroku schemat postępowania przy wyborze planu rozwoju gospodarstwa. Rysunek nr 1. Schemat postępowania przy wyborze planu rozwoju gospodarstwa. Źródło: opracowanie własne Do planów, w zasadzie wybiera się takie działalności produkcyjne, które w danych warunkach (położenie i wyposażenie gospodarstwa, skłonności zarządcy gospodarstwa itp.), dają optymalne wyniki, np. sumę nadwyżek bezpośrednich, łączny nakład pracy, łączne zaangażowanie środków inwestycyjnych lub obrotowych itp., aby w efekcie uzyskać możliwie wysoki dochód z gospodarstwa. Planując w ten sposób rozwój gospodarstwa trzeba mieć przede wszystkim na uwadze realny rynek zbytu na produkcję towarów i uwzględniać istniejące ograniczenia. W kolejnych etapach należy m.in.: określić zasoby pracy w gospodarstwie oraz faktyczne i planowane zapotrzebowanie na pracę. dokonać zbilansowania pasz przy produkcji zwierzęcej wymagającej pasz objętościowych z gospodarstwa. oszacować poziom obciążeń finansowych związanych np. z obsługą kredytów i dzierżaw przy zaplanowanych wariantach reorganizacyjnych w strukturze kosztów i dochodów gospodarstwa. Zmiany te dokładnie się wylicza, analizuje i opisuje.

9 EKONOMIKA ROLNICTWA 9 Opracowanie planów rozwoju gospodarstwa W każdym planowanym wariancie rozwoju powinna nastąpić widoczna poprawa efektów gospodarowania, np. wzrost dochodu z gospodarstwa rolniczego, ograniczenie nakładu pracy, stabilizacja produkcji lub inne, w zależności od celów jakie stawi sobie rolnik i jego rodzina. dokonać dokładnej oceny czynników produkcji znajdujących się w niedoborze. Nawet jeżeli tylko jeden czynnik produkcji będzie w niedoborze, to dana działalność produkcyjna może się rozwijać tylko w ograniczonym zakresie. O ile jedna z takich działalności, przy których występują ograniczenia, zostanie zmniejszona, to inną należy powiększyć celem pełnego wykorzystania mocy produkcyjnych. W gospodarstwach o małej powierzchni gruntów, ale z wystarczającymi zasobami pracy dąży się na ogół do zestawienia w planach rozwoju gospodarstwa takich działalności produkcyjnych, z których uzyskuje się wysokie nadwyżki bezpośrednie na jednostkę powierzchni. Natomiast przy ograniczonych zasobach pracy może okazać się, że najlepsze efekty osiągnie gospodarstwo kierując się wyborem działalności o wysokiej nadwyżce bezpośredniej na jednostkę czasu pracy. W przypadku kapitałochłonnych działalności produkcyjnych istnieje zagrożenie przeinwestowania. Szczególną ostrożność należy wykazywać przy angażowaniu kapitału obcego. Obok klasycznych ograniczeń, takich jak ziemia, praca i kapitał, dochodzą tu inne ograniczenia, takie jak: możliwości zbytu, płodozmian, ochrona środowiska itd. Powinno się sporządzić kilka alternatywnych planów rozwoju badanego gospodarstwa różniących się ze względu na zapotrzebowanie na kapitał lub pracę, ze względu na ryzyko i inne kryteria. Opracowywanie kolejnych wersji projektów rozwoju gospodarstwa powstaje z reguły na drodze kolejnych wymian jednych działalności produkcyjnych na inne lub zmiany skali ich produkcji np. poprzez budowę nowej chlewni, zakup gruntów rolnych. W ramach wypracowanych planów, porównuje się różne ich wersje ze względu na najwyższy spodziewany dochód, przy zachowaniu płynności finansowej. Można jednak dokonywać wyboru na podstawie innych czynników będących dla prowadzącego gospodarstwo ważnymi, takich jak obciążenie pracą lub ograniczone możliwości w angażowaniu środków produkcji. Sporządzenie kilku planów rozwoju gospodarstwa umożliwia rolnikowi dokonanie wyboru i podjęcie decyzji co do jego realizacji.

10 PRODUKCJA ROLNA 10 Zwalczanie chorób i szkodników buraka cukrowego Autor: Zygmunt Bilski, ZSPR, CDR O/Poznań I. Choroby występujące w uprawie buraka cukrowego Jednym z podstawowych czynników warunkujących wysokie plonowanie buraka cukrowego jest zdrowotność roślin w czasie wegetacji. Burak cukrowy już od momentu kiełkowania narażony jest na wiele organizmów chorobotwórczych. Najczęściej na roślinach rozwijają się takie patogeny jak: grzyby, wirusy, bakterie i nicienie, które powodują poważne szkody w uprawie i plonowaniu buraka. Zadbanie producenta o zdrowe rośliny zapewnia uzyskanie wysokich plonów. W pierwszej kolejności należy stworzyć roślinom odpowiednie warunki kiełkowania, wzrostu i rozwoju, ponieważ zdrowe rośliny łatwiej radzą sobie z chorobami szkodnikami. Utrzymanie prawidłowej struktury gleby, zapobieganie zaskorupieniu jest ważnym elementem wpływającym na wschody. Każda czynność, która przyspiesza kiełkowanie i zrównoważony wzrost siewek, działa na korzyść zdrowotności roślin. Podstawowym czynnikiem wpływającym na zdrowotność roślin jest wybór odpowiedniego stanowiska, prawidłowa agrotechnika, nawożenie, a także wybór odmiany. Ważną rolę odgrywa prawidłowy płodozmian. Wszelkie uproszczenia płodozmianu i technologii uprawy pomnażają ryzyko powstawania niektórych chorób i szkodników. Przygotowanie gleby oraz prawidłowe, zbilansowanie nawożenia oparte na wynikach analizy chemicznej gleby jest istotnym czynnikiem wpływającym na zdrowotność roślin. Prawidłowe nawożenie wpływa na szybki wzrost roślin przez cały okres wegetacji. Nawożenie fosforowo-potasowe powinno być zastosowane jesienią. Zastosowane wiosną - powoduje zasolenie gleby, w wyniku którego może dojść do osłabienia kiełkujących roślin i podatność na wystąpienie zgorzeli. Wysokie dawki nawozów azotowych zastosowanych przedsiewnie mogą być przyczyną nierównomiernych wschodów i osłabienia odporności roślin na choroby. Do uprawy należy wybierać odmiany odporne lub tolerancyjne na daną chorobę. 1. Choroby siewek buraka Zgorzel siewek Znajomość najważniejszych chorób, umiejętność rozpoznawania oraz przeciwdziałanie ich rozwojowi to podstawowy warunek prawidłowej ochrony. Patogeny występują już w pierwszych fazach rozwojowych roślin, to jest w okresie kiełkowania roślin. Od momentu kiełkowania do wytworzenia zawiązków pierwszej pary liści właściwych siewki mogą być zaatakowane przez grzyby z rodzaju Pythium sp. Wywołują one zjawisko zgorzeli przedwschodowej. Objawy tej choroby to słabe wschody, kiełki gniją jeszcze przed przebiciem się przez powierzchnię gleby, albo obumierają tuż po wzejściu. Od wschodów do fazy pękania kory pierwotnej, młode rośliny są podatne na porażenie przez grzyb Aphonomyces cochlioides. Rośliny zaatakowane wcześnie obumierają, zaatakowane później - chorują. W miejscu rozwoju grzyba następuje przewężenie, nieuszkodzone zostają jedynie wiązki przewodzące. Roślina jest w stanie przez jakiś czas funkcjonować, ale po większym nasłonecznieniu więdnie i zasycha. Patogen uaktywnia się w glebie wilgotnej dobrze ogrzanej w końcu kwietnia, na początku maja. Zgorzel siewek występuje najczęściej na polach, gdzie uprawia się buraki zbyt często. Szczególnie zagrożone są zasiewy na glebach o uszkodzonej strukturze, przy wczesnym i opóźnionym, zbyt głębokim siewie, kiedy przez dłuższy czas panuje wysoka wilgotność, przy niskich temperaturach.

11 PRODUKCJA ROLNA 11 Zwalczanie chorób i szkodników buraka cukrowego Również obniżona kwasowość gleby sprzyja rozwojowi zgorzeli siewek. Uszkodzenie młodych roślin przez owady ułatwia porażenie roślin przez grzyby zgorzelowe. W okresie kiełkowania, siewki są chronione w otoczkach nasiennych przez fungicydy, których działanie i skuteczność są ograniczone w czasie. Aby zapobiegać wystąpieniu zgorzeli siewek należy przestrzegać podstawowych zasad: nasiona wysiewać wcześnie, likwidować zaskorupienia, stosować prawidłowy płodozmian. Ponadto, przerwa w zmianowaniu między podatnymi odmianami powinna wynosić 4-6 lat. Nie powinno uprawiać się buraków na stanowiskach zbyt wilgotnych skłonnych do zamulania. W uprawie gleby należy dążyć do uzyskania struktury gruzełkowatej. Wysiewać nasiona na odpowiednią głębokość. Uprawiać odmiany o podwyższonej odporności. 2. Choroby liści buraka Od ukazania się liści do końca wegetacji na plantacji buraka występują choroby liści, które w znacznym stopniu przyczyniają się do zmniejszenia plonów. Najczęściej występują takie choroby jak: bakteryjna plamistość liści, chwościk buraka, brunatna plamistość liści, mączniak prawdziwy, oraz te które nie mają mniejsze znaczenia gospodarczego: alternarioza buraka, mączniak rzekomy buraka, rdza buraka, plamik liściowy. Bakteryjna plamistość liści Jest to choroba bakteryjna ( bakteria Pseudomonos syrynga pat. Apta) występująca w okresie poprzedzającym zakrycie międzyrzędzi. Bakterie pochodzące z gleby wnikają do tkanki liściowej podczas deszczowej pogody z kroplami deszczu. Mogą wniknąć do wnętrza rośliny tylko przez zranienia spowodowane przez owady, grad lub mechaniczne uszkodzenia. Początkowe objawy to: nekroza brzegów i żółte plamy na powierzchni liścia. Później pojawiają się plamy o różnych kształtach i wielkościach, są brunatnie zabarwione niekiedy z lekko czerwieniejącą lub brunatną obwódką. Objawy są podobne do chorób wywołanych przez grzyby, chwościka lub brunatnej plamistości liści. Różnica polega na tym że tkanka zniszczona przez bakteryjną plamistość nie jest sucha (tak jak u chorób grzybowych) tylko sprawia wrażenie gnijącej. Nie ma dotychczas możliwości ochrony buraka przed tą chorobą. Ustępuje ona sama po wystąpieniu słonecznej pogody. Chwościk buraka Jest jedną z groźniejszych chorób buraka wywołaną przez grzyba (Cercospora beticola). Objawy choroby pojawiają się początkowo na starszych liściach najczęściej w lipcu, sierpniu w postaci małych brunatnych plam otoczonych czerwono brunatną obwódką. Wraz z rozwojem choroby plamy powiększają się oraz pojawiają się na coraz to młodszych liściach. Przy braku ochrony w sprzyjających warunkach grzyby opanowują całe liście powodując ich zasychanie. Roślina broni się i odbudowuje ulistnienie kosztem zgromadzonych w korzeniu wcześniej substancji zapasowych. Głowa nabiera stożkowatego kształtu a korzeń przestaje przybierać na wadze. Oprócz utraty plonu następuje utrata cukru (nawet 3-4 %) oraz pogarsza się wartość technologiczna soku. Sprzyjające warunki do rozwoju tej choroby to: zbyt obfite nawożenie azotem, temperatura powietrza o C, oraz ciepłe noce powyżej 15 o C.

12 PRODUKCJA ROLNA 12 Zwalczanie chorób i szkodników buraka cukrowego Wystąpienie choroby zawsze poprzedzają opady deszczu. W takich warunkach choroba rozwija się w ciągu sześciu dni od ich wystąpienia. Początkowo chwościk rozwija się powoli, ale w sprzyjających warunkach nie później jak po 12 dniach następuje gwałtowny rozwój choroby. Zwalczanie chwościka polega na stosowaniu chemicznych środków ochrony roślin. Pierwszy oprysk należy przeprowadzić w okresie do 5 sierpnia. gdy pierwsze plamy pojawią się na nie więcej niż 5% roślin. W okresie od 5-15 sierpnia, gdy plamy pojawią się na nie więcej niż 15 % roślin, a po 15 sierpnia do pierwszej dekady września, gdy plamy pojawią się na nie więcej niż 45 % roślin. Na południu Polski zabieg należy wykonać w momencie pojawienia się choroby. Do pierwszego zabiegu należy zastosować preparaty kontaktowe (np.: mankozeb- Dithane NeoTec 75 WG), do drugiego i kolejnych preparaty systemiczne. Chwościk łatwo uodparnia się na fungicyd, dlatego do kolejnych zabiegów należy użyć środka o innej substancji aktywnej. W Polsce chwościk uodpornił się na fungicydy z grupy bendymidazoli (tiafanat metylu Topsin M 500 SC). Grzyb Cercospora beticola zimuje na liściach i korzeniach pozostawionych na polu, a także w glebie, gdzie był uprawiany burak w poprzednim roku. Dlatego liście i resztki po zbiorze buraka należy starannie przyorać. Nie uprawia się buraków po burakach oraz unika sąsiedztwa pól, na których burak uprawiany był w roku poprzednim. Należy wybierać do uprawy odmiany mniej podatne na chwościka (tolerancyjne lub odporne). W płodozmianie im dłuższy okres od uprawy buraka, tym groźba wczesnej infekcji jest mniejsza. Brunatna plamistość liści Grzyb (Ramularia beticola) rozwija się w okresach chłodnych ( optimum rozwoju 15 o C) przy opadach deszczu. Objawami są nieregularne brunatne plamy. Silnie porażone liście zasychają. Grzyb może wystąpić przed chwościkiem lub łącznie z chwościkiem. Wzmożone porażenie obserwuje się częściej przy jednoczesnym niedoborze boru i przy wystąpieniu żółtaczki wirusowej. Grzyb nie powoduje znaczących strat, więc plantacja nie wymaga ochrony chemicznej. Należy zapobiegać wystąpieniu choroby poprzez: staranne przyoranie resztek po zbiorze buraka, stosowanie odpowiedniego płodozmianu, unikanie uprawy na polu sąsiadującym z polem, na którym burak uprawiany był w roku poprzednim. W razie masowego wystąpienia plantację opryskać fungicydem. Mączniak prawdziwy Choroba wywołana jest przez grzyb (Erysipha betae). Pierwsze objawy chorobowe powodowane przez mączniaka prawdziwego można zauważyć pod koniec lipca, ale zwykle występuje pod koniec sierpnia. Na liściach najpierw starszych występuje mączysty biały nalot. Następnie nalot pojawia się na liściach młodszych i liściach sercowych. Przy silnym porażeniu liście żółkną i zasychają. Wystąpieniu tej choroby sprzyja ciepła sucha pogoda z regularnym występowaniem mgły. Mączniak prawdziwy nie potrzebuje do rozwoju dużej ilości wody, wystarczy zwiększona ilość wilgoci w powietrzu. Choroba ta dotąd nie jest zwalczana. Jednak, w przypadku wczesnego i silnego opanowania plantacji może powodować straty w plonach. W ochronie chemicznej dużą skuteczność wykazują preparaty zawierające siarkę. Należy pamiętać o regularnym lustrowaniu plantacji, szczególnie na obrzeżach pól od strony najbliżej położonych pól buraczanych, bo tam zwykle pojawiają się pierwsze objawy choroby.

13 PRODUKCJA ROLNA 13 Zwalczanie chorób i szkodników buraka cukrowego 3. Choroby wirusowe Chorobami wywołanymi przez wirusy są mozaika wirusowa, żółtaczki, rizomania.mozaika wirusowa i żółtaczki występują sporadycznie i obecnie maja mniejsze znaczenie gospodarcze. Jest to efektem skutecznego zwalczania mszyc w pierwszych okresach wzrostu, które są głównym przenosicielem wirusów.środki owadobójcze zastosowane podczas otoczkowania roślin skutecznie niszczą mszyce na plantacjach buraka. Rizomania Choroba ta przenoszona jest przez pierwotniaka glebowego (Polymyxa betae). Objawy porażonych roślin przez rizomanię to słaby wzrost, widoczne objawy niedożywienia. Niekiedy obserwuje się pożółknięcie wiązek przewodzących liści i pomarszczenie blaszki pomiędzy nimi. Objawy te dotyczą liści sercowych i obserwowane są od końca lipca do końca wegetacji. Na korzeniu występuje duża ilość korzonków bocznych tworzą tzw. brodę podobną do wywołanej przez mątwika buraczanego. Na początku choroby korzeń jest twardy i nie wykazuje charakterystycznej kruchości. W przekroju widoczne są pociemniałe wiązki przewodzące, Nie ma żadnej chemicznej metody zwalczania tej choroby. Przetrwalniki przez ponad dwadzieścia lat zachowują żywotność w glebie. Tak więc raz zawleczona na pole zostaje w nim na zawsze. Jedyną metodą walki z rizomanią jest uprawa odmian odpornych i tolerancyjnych na wirusa BNYVV. W rejestrze COBORU znajduje się już 17 odmian odpornych i tolerancyjnych na tę chorobę wirusową. 4. Choroby korzeni Chorobę korzeni wywołują mikroorganizmy, które są stale obecne i powszechnie występują w glebie. Uaktywniają się zwykle z chwilą zachwiania równowagi powietrzno wodnej, która występuje w wyniku obfitych dłuższych opadów deszczu przy nadmiernie ugniecionej glebie. Zgnilizna korzeni Sprawcami zgnilizn korzeni buraka są grzyby Aphanomyces cohlioides ora Rioctonia solani. Rozwojowi tej choroby sprzyjają obfite opady deszczu (stojąca woda w redlinach), zbita gleba - brak tlenu oraz wysoka temperatura powietrza. Przyczyną jest wadliwa struktura gleby, ugniecenie i występująca podeszwa płużna. Wyniku braku dostępu powietrza do korzeni dochodzi do osłabienia naturalnego systemu obronnego rośliny, która staje się podatna na infekcję. Podczas infekcji spowodowanej przez Aphanomyces cochlioides gnicie następuje od wierzchołka korzenia. Porażony korzeń brązowieje, murszeje, zniszczeniu ulega cała część podziemna, natomiast zdrowa zostaje część wystająca nad powierzchnią gleby. Liście zasychają, a w przypadku dostatecznej wilgotności mogą nie wykazywać żadnych oznak chorobowych. W przypadku porażeń przez grzyba Rizoctoni solani uszkodzeniu ulega powierzchnia boczna korzenia. Zniszczona tkanka boczna jest ciemnogranatowa i czarna. Pojawiają się na niej głębokie spękania. Liście zasychają, a nasady i głowa korzenia gniją. Często grzyby te występują jednocześnie. Zgnilizny zwykle występują na plantacjach, gdzie przedplonem buraka jest kukurydza. Nie ma konkretnych chemicznych metod zwalczania zgnilizn korzeni. Należy stosować prawidłową agrotechnikę i przez to ograniczyć występowanie choroby. Przede wszystkim należy niszczyć powierzchnię płużną i zapobiegać jej powstawaniu.

14 PRODUKCJA ROLNA 14 Zwalczanie chorób i szkodników buraka cukrowego Nie należy dopuszczać do zniszczenia struktury gleby, oraz do jej zaskorupienia. Poprawę struktury gleby możemy uzyskać przez uprawę przedplonów np.: gorczycy mątwikobójczej. Należy wysiewać odmiany o zwiększonej odporności na patogeny powodujące zgnilizny i stosować prawidłowy płodozmian. II. Szkodniki występujące w uprawie buraka cukrowego Wschodzące rośliny buraka przez cały okres wegetacji są narażone na atak ze strony wielu szkodników. Jedne z nich stanowią zagrożenie przez cały okres wegetacyjny, inne zagrażają roślinie tylko w poszczególnych fazach rozwojowych. Największe straty powodują szkodniki występujące we wczesnych stanach rozwoju roślin. Najgroźniejsze w tym okresie szkodniki przebywające w glebie i uszkadzające system korzeniowy to : pędraki, drutowce, larwy koziółkowatych, oraz żerujące na nadziemnych części buraka: pchełki, drobnica burakowa, śmietki i mszyce. W dalszych fazach rozwojowych szkodniki mogą powodować uszkodzenia zarówno liści, jak i korzeni. Mogą być także przenosicielami chorób wirusowych ( mszyce). Straty przy żerowaniu szkodników na plantacjach mogą wynosić od 10 %-30 %. Dlatego ich rozpoznanie i - w odpowiednim czasie - zwalczanie jest konieczne. Burak cukrowy już w okresie kiełkowania jest zabezpieczony przed szkodnikami poprzez zastosowanie w otoczce insektycydu z grupy neonikotynoidów oraz pyretroidów o działaniu gazowym. Od 2014 roku w Unii Europejskiej wprowadzono zakaz stosowania neonikoidów, które występowały w zaprawach Montur 190 FS (s.a imidachloprid + teflutryna) Cruiser 70 WS ( s.a. tiametoksam), Force 20 SC. (teflutryna), dlatego będzie problem w zabezpieczeniu roślin buraka przed szkodnikami szczególnie w pierwszym okresie wschodów. Decyzja o chemicznym zwalczaniu szkodników powinna być oparta o systematyczny monitoring plantacji po przekroczeniu progu szkodliwości. 1. Nicienie Mątwik burakowy Szkodnikiem jest nicień, który atakuje rośliny przez cały okres wegetacji. W ciągu roku może wydać dwa, a nawet trzy pokolenia. Temperatura i wilgotność gleby są czynnikami warunkującymi dynamikę rozmnażania tego szkodnika. Jeżeli wcześnie nastąpi wyląg larw z cyst, nastąpi wczesne inwazja do korzonków buraka uszkodzenie korzeni i straty plonów będą większe. W późniejszych fazach rozwojowych na korzeniu tworzy się charakterystyczna broda korzonków bocznych, w której można zauważyć białe cysty mątwika. Na polach zamątwiczonych populacja mątwika szybko wzrasta, gdzie uprawia się często rzepak, buraki i rośliny krzyżowe. Roślinami żywicielskimi mątwika burakowego są: burak cukrowy, pastewny, ćwikłowy, szpinak, rośliny krzyżowe tj.: rzepak, chwasty rodziny krzyżowych i komosowatych. Podstawową zasadą jest niedopuszczenie do zawleczenia mątwika na pole uprawne. W tym celu należy czyścić narzędzia uprawne przejeżdżając z jednego pola na drugie. Zwalczanie nicieni metodami bezpośrednimi jest bardzo trudne, ponieważ jaja, jak i cysty oraz larwy są bardzo odporne. Najpewniejszą metodą ograniczenia rozmnażania się nicieni jest wprowadzenie co najmniej trzyletniej przerwy w uprawie buraka i roślin żywicielskich na danym polu. Nie należy łączyć w płodozmianie buraków z innymi roślinami żywicielskimi.

15 PRODUKCJA ROLNA 15 Zwalczanie chorób i szkodników buraka cukrowego Najprostszą i najefektywniejszą metodą ograniczającą liczebność mątwika w glebie jest zastosowanie w poplonie ścierniskowym przed uprawą buraka odmian gorczycy białej wykazujących właściwości mątwikobójcze (takich jak: Bardena, Concerta, Martigena, Maryna, Metek, Polka, Rota, Sirola) lub rzodkwi oleistej odmian Pegletta, Adagio. Poplon można przyorać jesienią lub zastosować na wiosnę siew w mulcz z resztek gorczycy. Ograniczyć populację mątwika można przez uprawę innych roślin, które wydzielają substancje powodujące aktywność szkodnika, ale nie pozwalają na przejście jego pełnego cyku życiowego (np. żyto, kukurydza). Możliwa jest także uprawa na zamątwiczonych polach odmian buraka tolerancyjnych na tego nicienia. Odmiany tolerancyjne np: Julitta, Sława, 2. Drutowce Występują najczęściej na polach po wieloletnich użytkach zielonych i zagospodarowanych po odłogowaniu. Żerując podgryzają korzenie buraka, a w późniejszych fazach wzrostu wgryzają się w głąb tkanki korzeniowej. Liczebność drutowców na plantacji można ograniczyć stosując kilkukrotne uprawki dlatego, że drutowce są wrażliwe na przesuszenie gleby. Należy uprawiać buraki po trzecim roku na polu po wieloletnich użytkach zielonych. Można też zastosować preparaty chemiczne takie jak: Durban 480 EC w ilości 1,5 l/ha lub Pirineks 480 EC w ilości 1,5 l/ ha. Oba preparaty wymagają zmieszania z glebą. 3. Pędraki Ze względu na swe rozmiary, pędraki wyrządzają większe szkody niż drutowce. Metody zwalczania są podobne jak drutowców. Progi szkodliwości są podobne jak drutowców i wynoszą 5-8 larw/m Larwy koziułkowatych. (komornicowatych) Występują liczniej w pobliżu zbiorników wodnych i na glebach wilgotnych. żerują podobnie jak drutowce i pędraki. Próg szkodliwości to larw/m 2. Pędraki, drutowce i larwy koziułkowatych są skutecznie zwalczane przez zaprawy nasienne, które w swym składzie zawierają substancję aktywną o działaniu gazowym (teflutryna). 5. Drobnica burakowa Owad żeruje na części podliścieniowej i korzeniach siewek buraka. Występuje w większych ilościach na glebach zwięzłych gliniastych i próchniczych. Ślady żerowania to małe wgłębienia i czarne plamki. Uszkodzone siewki przez drobnicę są podatne na infekcję zgorzeli siewek, ponieważ owad uszkadzając siewkę stwarza warunki wniknięcia grzyba do rośliny. 6. Pchełki Małe owady wygryzają w blaszkach liściowych i liściach dziurki wielkości 1-2 mm. Większe szkody powodują w fazie liścieni i pierwszej pary liści. Przed pchełkami rośliny powinny być chronione przez zaprawę. Jednak czasami zaprawa nie w pełni zabezpiecza rośliny przed szkodnikami i konieczne jest zwalczanie przy użyciu środków owadobójczych. Opryskiwanie insektycydem jest wskazane jeśli na 1 cm długości liścia jest więcej niż 2 miejsca żerowania, a podczas wschodów - jeśli co druga lub co trzecia siewka wykazuje miejsce żerowania. 7. Śmietki Larwy śmietki wygryzają miękisz liści między dolną i górną skórką, powodując na liściach blednące place. W roku obserwuje się kilka pokoleń śmietki, lecz znaczenie gospodarcze ma pierwsze pokolenie, które występuje od wschodów do 4 liści właściwych. Próg szkodliwości to 4-8 jaj na roślinie w fazie liścieni lub 6-8 larw w stadium liści właściwych.

16 PRODUKCJA ROLNA 16 Zwalczanie chorób i szkodników buraka cukrowego 8. Mszyce Rośliny w pierwszej fazie rozwoju przed mszycami chroni zaprawa insektycydowa zastosowana w otoczkowanych nasionach. Pierwsze pojawienie się mszyc na plantacji buraka obserwuje się w miesiącu czerwcu. Szkodliwość mszyc polega na wysysaniu soków z rośliny, oraz przenoszeniu wirusów mozaiki i żółtaczki łodygowej i nekrotycznej. Im wcześniej mszyce wystąpią na plantacji i zainfekują rośliny wirusem, tym większe wyrządzą szkody. Na plantacji buraka mogą wystąpić mszyce trzmielinowo-burakowa (czarna) lub rzadziej (zielona) brzoskwiniowo-ziemniaczana. Środki chemiczne należy stosować w przypadku masowego wystąpienia tego szkodnika. Oprysk insektycydem należy przeprowadzić jeśli % roślin jest zaatakowanych i występuje niewiele organizmów pożytecznych (np. biedronki). Zastosowane środki owadobójcze, które nie szkodzą organizmom pożytecznym, już przy niskiej dawce mogą przywrócić równowagę. 9. Rolnice Pojawiają się już wiosną - mogą wydać w danym roku kilka pokoleń. Zagrażają plantacji w późniejszym okresie wegetacji. Gąsienice rolnic żerują na liściach buraka głownie nocą, w dzień przebywają w glebie żywiąc się korzeniami. Większe nasilenie szkodników obserwuje się co kilka lat. Przy dużym nasileniu występowania stosuje się oprysk środkami owadobójczymi. Najlepsze efekty zwalczania uzyskuje się wykonując zabiegi wieczorem lub nocą. Próg szkodliwości to 6 larw w pierwszej fazie rozwojowej na metrze kwadratowym. 10. Błyszczka jarzynówka Jest to motyl, którego larwy żerują nocą na buraku powodują silne uszkodzenie ulistnienia. Do swego rozwoju potrzebuje wyższych temperatur. Żerowanie larw możemy zaobserwować już od lipca. Larwy wyjadają blaszki liściowe, pozostawiają nienaruszone unerwienie liści. Próg szkodliwości, od jakiego należy zwalczać żerujące larwy to 10 gąsienic na 5 roślinach lub 10 na m 2Ṡzkody powodowane przez błyszczkę jarzynówkę mogą być duże, jednak do masowego wystąpienia dochodzi rzadko, ponieważ ma ona wiele wrogów naturalnych (pasożytnicze błonkówki). Błyszczka jarzynówka chętnie rozmnaża się na chwastach, dlatego ważne jest staranne odchwaszczanie pól uprawnych i miejsc przyległych. Literatura : 1. Piszczek J Choroby buraka cukrowego, Ochrona przed najważniejszymi szkodnikami. w,,buraki nowe perspektywy. Agro Serwis Warszawa. Wyd piąte 2. Piszczek J Ochrona przed najważniejszymi chorobami. Zwalczanie i ochrona przed szkodnikami. W.,,Buraki cukrowe poradnik dla producenta. Agro Serwis Warszawa. Wyd. drugie. 3. Korbas M., Piszczek J., Mrówczyński M., Paradowski A Program ochrony buraków cukrowych na rok Plantpress Sp. z o.o. 4. Choroby i szkodniki buraka cukrowego. PWRL ( atlas, praca zbiorowa w tłumaczeniu M. Jassema i B.Osiński. 5. Hani F i inni. Tłumacz: Tomicka I Ochrona roślin rolniczych w uprawie integrowanej. PWRIiL Warszawa 1998.

17 PRODUKCJA ROLNA 17 Jak dostosować swoje nawożenie do wymogów Autor: Marek Krysztoforski, CDR O/Radom Zgodnie z koncepcją zrównoważonego rozwoju produkcja rolnicza, której celem jest produkcja żywności o dobrych parametrach jakościowych, musi być prowadzona zgodnie z wymogami ochrony środowiska naturalnego. Jednym z nich jest minimalizacja strat składników mineralnych, a w szczególności azotu i fosforu do środowiska wodnego. Warunek ten może być spełniony wówczas, gdy nawożenie jest dobrze dostosowane do potrzeb pokarmowych roślin i warunków glebowych. Planowanie nawożenia w oparciu o bilans składników pokarmowych w skali pola Bilans składników jest metodą optymalizacji nawożenia. W systemie nawożenia zrównoważonego zakłada się, że wnoszenie składników w nawozach powinno być równe ich pobraniu z plonami roślin. Jest to oczywiście pewne uproszczenie, ponieważ wykorzystanie składników z nawozów nie jest stuprocentowe i określone nadwyżki nawozów są nieuniknione. Stroną rozchodową bilansu azotu jest pobranie składników pokarmowych w plonach roślin uprawnych. W przypadku fosforu i potasu obejmuje ona również dodatkową pulę składników na poprawę zasobności gleby. Strategia nawożenia tymi składnikami polega na zabezpieczeniu potrzeb pokarmowych roślin i utrzymaniu zasobności gleby na poziomie średnim, który ze względów produkcyjnych uważa się za optymalny. Fosfor i potas wprowadzone do gleby w nawozach, jeśli nie zostaną pobrane przez rośliny, wzbogacają zasoby glebowe i mogą być wykorzystane w kolejnych latach. Azot natomiast jest składnikiem bardzo mobilnym i pozostawiony w glebie po zbiorze roślin łatwo ulega stratom w wyniku wymywania do wód podziemnych lub ulatniania z gleby do atmosfery. Dlatego celem gospodarowania azotem jest jego maksymalne pobranie przez rośliny, aby pozostałości w glebie były jak najmniejsze. Pobranie składników zależy od wymagań pokarmowych poszczególnych gatunków roślin uprawnych i wielkości uzyskiwanych plonów. Ze względu na dużą liczbę danych najlepiej w doradztwie nawozowym sprawdzają się aplikacje komputerowe. Niestety używane obecnie w Polsce programy nawozowe bazują na danych uzyskanych ze szczegółowych badań sprzed kilkunastu i więcej lat. Aplikacje te z założenia miały zalecać zwiększone dawki nawozów w celu poprawy ogólnej zasobności gleb. Nie sprawdzają się więc obecnie w intensywnie nawożonych gospodarstwach, oraz nie uwzględniają zmian w intensywności produkcji - np. wysoko wydajnych odmian zbóż, czy rzepaku. Założenia programów nawozowych uwzględniały produkcję i skład obornika i gnojowicy, kiedy krowy dawały średnio 3,5 tys. litrów mleka. PROBLEM ZAKWASZENIA GLEB O zakwaszeniu gleb w Polsce decydują warunki przyrodnicze oraz działalność gospodarcza człowieka, w tym działalność rolnicza Za najważniejsze naturalne czynniki oddziaływujące na zmiany odczynu gleb uznaje się klimat oraz rodzaj skały macierzystej. Około 90% gleb w Polsce wytworzonych zostało na kwaśnych skałach naniesionych przez lodowce. W wyniku oddziaływania opadów, zwłaszcza w rejonach górskich i nadmorskich, następowało wymywanie z nich składników zasadowych.

18 PRODUKCJA ROLNA 18 Jak dostosować swoje nawożenie do wymogów Również powstający na skutek oddychania organizmów glebowych CO 2 w niskich temperaturach nagromadza się w glebie i potęguje proces zakwaszenia. Nie bez znaczenia są również naturalne procesy przemian związków organicznych oraz przemian związków azotu. Natomiast człowiek przyczynia się do odprowadzania składników zasadowych wraz z plonami roślin. Innym powodem zakwaszenia gleb jest stosowanie nawozów azotowych. Jedną z przyczyn zakwaszenia gleby jest emisja do atmosfery dwutlenku siarki i tlenków azotu, emitowanych w wyniku spalania paliw. Jednak kwaśne opady są systematycznie redukowane na skutek działań ekologicznych i recesji gospodarczej. Z rolniczego punktu widzenia niezwykle ważne są skutki zakwaszenia gleb. Należy do nich głównie: zmniejszenie przyswajalności składników pokarmowych roślin, zwłaszcza fosforu, magnezu czy molibdenu, zwiększenie ruchliwości składników, które stają się niebezpieczne w większych ilościach - przede wszystkim metali ciężkich oraz tzw. glinu ruchomego. Do skutków zakwaszenia gleby należą także: początki chemicznej degradacji i rozpadu struktur wtórnych minerałów ilastych, wzrost udziału grzybów, zmniejszenie udziału mikroorganizmów korzystnych dla roślin wyższych (bakterie nitryfikacyjne), zwiększone wymywanie magnezu, potasu, wapnia, azotu. Pobieranie prób glebowych Często podstawowe, oczywiste błędy rzutują na skuteczność doradztwa nawozowego. Ustalenie potrzeb nawozowych na podstawie wyników analiz chemicznych gleb wymaga pobrania prób, które będą reprezentatywne dla środowiska systemu korzeniowego interesującej nas uprawy. Właściwe pobranie i oznakowanie prób oraz podanie wyczerpujących danych o uprawie roślin ma podstawowe znaczenie dla trafności ustalenia zaleceń nawozowych. Jeżeli wszystkie błędy, związane z tą metodą ustalania potrzeb nawozowych przyjąć za 100%, to błędy wynikające ze złego pobrania prób stanowią 75 80%. Aby otrzymać próbę reprezentatywną dla określonej powierzchni pola lub uprawy należy bardzo dokładnie pobrać próby indywidualne, z losowo, ale równomiernie rozmieszczonych miejsc badanej powierzchni. Jednakowe pod względem wielkości próby indywidualne dokładnie się miesza. Po zmieszaniu pobiera się próbę, która nosi nazwę średniej mieszanej i tą próbę poddaje się analizie. Badane właściwości fizyko- chemicznych gleb uprawnych ogranicza się do warstwy ornej, grubości około 20cm. Próbki indywidualne pobiera się za pomocą sondy, tzw. laski Egnera lub szpadla czy łopatki ogrodniczej, przez wycinanie równomiernych, pionowych płatów warstwy uprawnej. Liczba prób indywidualnych składających się na próbę średnią mieszaną zależy od wielkości pola i powinna wynosić 15 do 40 - z większych powierzchni.

19 PRODUKCJA ROLNA 19 Jak dostosować swoje nawożenie do wymogów Jedna próba średnia mieszana powinna być reprezentatywna i charakteryzować powierzchnię do 2 ha, jednolitą pod względem: Rodzaju gleby nie mieszać gleb różniących się wyraźnie: jeżeli na jednym polu występuje gleba ciężka i przechodzi w lekką, czy też gleby o wyraźnej różnicy barwy bądź uwilgotnienia to należy próbki pobrać oddzielnie dla każdego różniącego się fragmentu. Ukształtowania terenu na zboczach pobierać oddzielne próby mieszane z podnóża, ze skłonu i ze szczytu Historii uprawy jeżeli na polu uprawiane były dwie rośliny a zamierzamy wusiać jedną, to pobieramy próbki z dwóch pól po różnych przedplonach. Najodpowiedniejszym terminem pobierania prób z pól jest jesień, bezpośrednio po zbiorach lub wczesna wiosna przed zastosowaniem nawożenia. W przypadku opracowania nawożenia pogłównego próby pobiera się niezależnie od zalecanych ogólnie terminów. Oznaczanie azotu mineralnego Pobieranie prób na oznaczenie zawartości azotu mineralnego (Nmin) w glebach odbywa się wiosną. Dzięki znajomości zawartości azotu mineralnego w warstwie 0-60 cm, możemy skorygować nawożenie azotowe wiosną. Azot mineralny ulega bardzo szybkim przemianom w glebie - może być pobrany przez mikroorganizmy glebowe, przez co choć faktycznie znajduje się w glebie, nie jest wykazywany w analizie. W związku z czym próbki na zawartość Nmin muszą być analizowane tego samego dnia, w stanie świeżym, bądź schłodzone do analizy w następnym dniu po pobraniu, albo głęboko zamrożone gdy analiza będzie wykonywana później. Próbki powinny zostać pobrane z warstw 0-30cm i 30-60cm. Zawartość azotu mineralnego, o który należy pomniejszyć nawożenie może być znaczna: Kategoria agronomiczna gleby bardzo niska Zawartość N min niska średnia wysoka bardzo wysoka Bardzo lekka do pow.90 Lekka do pow.100 Średnia i ciężka do pow.100 Źródło: T.Jadczyszyn, J.Kowalczyk, W.Lipiński: "Zalecenia nawozowe dla roślin uprawy polowej i trwałych użytków zielonych", IUNG PIB Puławy 2010

20 PRODUKCJA ROLNA 20 Jak dostosować swoje nawożenie do wymogów Planując nawożenie wiosenne można odjąć od potrzeb roślin ilość azotu znajdującego się w glebie. Temat jest szeroki i wymaga głębszego przestudiowania, ale posłużymy się przykładem: Uprawiamy pszenicę na dobrej glebie pszennej II-III klasy. Przeciętne plony uzyskiwane w latach ubiegłych to 5-6 ton z hektara. Wykonaliśmy analizę zawartości azotu mineralnego i otrzymaliśmy wynik 100 kg N min na hektar. Jak będzie wtedy wyglądało nawożenie tym składnikiem? Standardowo stosowaliśmy kg na hektar. Potrzeby nawozowe pszenicy wynoszą 22 kg N na tonę plonu ziarna wraz ze słomą, pszenica z plonem 6 ton pobierze 6x22 = 132 kilogramy azotu, ale mamy w glebie dostępne 100 kg! Możemy więc zredukować dawkę co najmniej o połowę (całego dostępnego w glebie azotu pszenica zwykle nie pobiera). Zastosujemy więc kg azotu przy ruszeniu wegetacji i 30 kg w strzelaniu w fazie 1-go kolanka. Oczywiście obserwujemy pszenicę, czy nie ma objawów głodu azotu bądź przenawożenie. Marek Krysztoforski (CDR O/Radom)

21 EKOLOGIA I ŚRODOWISKO 21 DZIAŁANIA OBLIGATORYJNE I FAKULTATYWNE W GOSPODARSTWACH ROLNYCH NA OBSZARACH NATURA 2000 Autor: Bożena Krześniak, CDR Brwinów Ochrona przyrody jest powszechnie uznawaną potrzebą, wiele osób w wieku szkolnym lub dorosłych jednym tchem potrafi wymienić nawet kilka z objętych ustawową ochroną 10 form ochrony przyrody. Obszary Natura 2000 nie należą jednak do tych najbardziej znanych. Osoby ubiegające się o uprawnienia doradcze na ogół wiedzą o ich istnieniu, ale często wiedza na ten temat daje się zamknąć w paru ogólnych zdaniach. Tymczasem rolników gospodarujących na obszarach naturowych mogą dotyczyć szczególne wymogi, od których zależy dostępność płatności m.in. bezpośrednich i rolnośrodowiskowych. Funkcjonowanie sieci Natura 2000 z założenia ma wspierać zrównoważony rozwój państw, łączenie rozwoju gospodarczego z rozwojem społecznym i kulturowym, jednocześnie zapewniając warunki utrzymania równowagi przyrodniczej i zachowania przyrody dla przyszłych pokoleń. Ochrona na tych obszarach polega na utrzymywaniu, a tam, gdzie jest to konieczne, odtwarzaniu stanu chronionych gatunków i siedlisk przyrodniczych. W krajach Unii Europejskiej obszary Natura 2000 zajmują w sumie 850 tys. km 2, czyli 17% ogólnej powierzchni starego kontynentu. W Polsce udział tych obszarów jest wyższy od tej średniej, bo wynosi aż 19,7%. Z tego ok. 1/3, to tereny rolnicze. Unia Europejska nie określa organizacyjnych rozwiązań co do sposobów zarządzania Naturą 2000, ale chce egzekwować rezultaty podjętych działań ochronnych w postaci niepogarszania stanu znajdujących się na tych terenach cennych siedlisk i gatunków. Jako kraj, jesteśmy zobowiązani więc do osiągania efektów, a nie tylko podejmowania działań. W Polsce Natura 2000 funkcjonuje jako nowa, niezależna od wcześniej istniejących przestrzennych form ochrony przyrody. Powszechnie w krajach unijnych na obszarach naturowych mają zastosowanie plany zarządzania zrównoważonym rozwojem. W Polsce zdecydowano się na opracowywanie 10 -letnich planów zadań ochronnych dla każdego obszaru Natura Foto: Katarzyna Lorek Zarządzanie obszarami Natura 2000 należy do głównych zadań regionalnych dyrekcji ochrony środowiska, one też odpowiedzialne są za ustanowienie planów zadań ochronnych dla poszczególnych obszarów Natura 2000 leżących na terenie ich województw. Dokument powstaje w ciągu 6 lat od ustanowienia obszaru specjalnej ochrony ptaków lub zatwierdzenia przez Komisję Europejską obszaru mającego znaczenie dla Wspólnoty. Plan zadań ochronnych można sporządzać także dla obszaru zaproponowanego Komisji Europejskiej, jako obszar mający znaczenie dla Wspólnoty. Tworzenie PZO musi oprócz racji przyrodniczych uwzględniać konsekwencje społeczne i ekonomiczne.

22 EKOLOGIA I ŚRODOWISKO 22 DZIAŁANIA OBLIGATORYJNE I FAKULTATYWNE NA OBSZARACH NATURA 2000 Łączy się to często z potrzebą uaktualniania miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego oraz dużym problemem w uzyskaniu niezbędnej akceptacji społecznej. Podstawy prawne dla tworzenia PZO, to Art. 28 Ustawy o ochronie przyrody oraz Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 17 lutego 2010 r. w sprawie sporządzania projektu planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 (Dz. U. Nr 34, poz. 186 z późn. zm.). Zakres prac koniecznych do sporządzania planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 obejmuje m.in. ustalenie działań ochronnych zapewniających możliwość monitoringu osiągnięcia celów ochrony, a zwłaszcza monitoringu przyjętych parametrów stanu ochrony. Dla obszarów Natura 2000 wchodzących w skład gospodarstwa rolnego lub jego części działania ochronne muszą być przyporządkowane do jednej z dwu grup: - obligatoryjne - fakultatywne. Foto: Katarzyna Lorek W praktyce oznacza to, że działania obligatoryjne mają służyć zachowaniu siedlisk przyrodniczych i siedlisk stanowiących przedmioty ochrony położonych na trwałych użytkach zielonych. Wśród tych działań najczęściej spotykane, to: zakaz niszczenia siedliska poprzez jego zaoranie, zalesienie; ekstensywne użytkowanie kośne lub kośno-pastwiskowe lub pastwiskowe trwałych użytków zielonych (np. koszenie minimum 1 raz w roku); zakaz podsiewania, wałowania, zabudowy; utrzymanie aktualnego areału np. trzcinowisk; utrzymanie co najmniej 20% powierzchni działki ewidencyjnej, 20 % długości rowu lub cieku wodnego porośniętej zakrzewieniami (działania ze względu na występowanie niewielkiego ptaka z rodziny muchołówkowatych o nazwie podróżniczek); zachowanie istniejących naturalnych obniżeń terenu (torfianki, oczka wodne itp.). zabezpieczenie przed zasypywaniem, zaśmiecaniem. Wykonywanie działań obligatoryjnych podlega sprawdzeniu podczas kontroli wymogów wzajemnej zgodności prowadzonej przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa na terenie gospodarstwa rolnika, który jest beneficjentem płatności bezpośrednich. Doradca rolniczy wykonujący ocenę gospodarstwa w zakresie dostosowania do wymogów zasady wzajemnej zgodności sprawdza, czy gospodarstwo jest położone w całości lub w części na obszarze Natura 2000 i czy jest dlatego obszaru ogłoszony plan zadań ochronnych. Jjeżeli tak, to powinien zapoznać się z zakresem działań obligatoryjnych dla tego obszaru i sprawdzić, czy są przestrzegane na terenie gospodarstwa. Ewentualne zmiany wymogów obligatoryjnych wynikające ze zmiany różnych przepisów ogłaszane są w Monitorze Polskim w formie Obwieszczenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

23 EKOLOGIA I ŚRODOWISKO 23 DZIAŁANIA OBLIGATORYJNE I FAKULTATYWNE NA OBSZARACH NATURA 2000 Foto: Katarzyna Lorek Do działań fakultatywnych zalicza się dodatkowe czynności dobrane indywidualnie, dla danego obszaru Natura Działania fakultatywne nie należą do wymogów wzajemnej zgodności i dotyczą czynności wymagających od rolników zmiany sposobu gospodarowania bądź wykonywania dodatkowych zadań zapisanych w PZO. Na ogół łączy się to z dodatkowymi kosztami ponoszonymi przez rolników. Działania fakultatywne, indywidualnie dobierane do każdego obszaru, mogą zawierać bardziej szczegółowe zalecenia, np.: wykaszanie trzcinowisk w celu ich odmłodzenia. Wycięte trzciny należy wywieźć poza teren objęty zabiegiem. Jednorazowo można wykosić maksymalnie połowę trzcinowiska na każdej działce; koszenie turzycowiska corocznie, w terminie po 1 sierpnia, do 20%powierzchni działki. Raz na 5 lat dopuszcza się koszenie całości turzycowiska. Wykoszoną biomasę należy wywozić poza obszar lub złożyć w stogi (wymogi dotyczą siedliska zajmowanego przez gęgawę, błotniaka stawowego i derkacza); stosowanie na maszynach koszących wypłaszaczy; przecinanie istniejących zwartych zakrzewień wierzbowych. Zabieg należy wykonać poprzez wycinanie fragmentów zakrzewień, z pozostawieniem kęp wielkości 1 2 ary i odległościami między kępami co najmniej 30 m. (działania ze względu na występowanie niewielkiego ptaka z rodziny muchołówkowatych o nazwie podróżniczek). Niekiedy w działaniach obligatoryjnych znajduje się wprost odwołanie do wymogów realizowanego na działce pakietu Programu rolnośrodowiskowego. Polsce rolnicy gospodarujący na obszarach Natura 2000 mogą uzyskać dodatkowe wsparcie z tego tytułu jedynie poprzez udział w Programie rolnośrodowiskowym. Działania fakultatywne dobierane są tak, by nie kolidowały z wymogami Programu rolnośrodowiskowego. Z uwagi na zbliżający się termin wejścia PROW-u na lata , a w nim Programu rolnośrodowiskowo-klimatycznego coraz częściej pojawia się pytanie, co będzie z działaniami fakultatywnymi w zatwierdzonych już PZO, które nie znajdą odzwierciedlenia w nowym programie. To pytanie na razie pozostaje bez odpowiedzi.

24 prawo 24 Najnowsze Ustawy i Rozporządzenia związane z rolnictwem i obszarami wiejskimi Pozycja Treść 1419 Obwieszczenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 22 sierpnia 2013 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania oraz wypłaty pomocy finansowej w ramach działania Podstawowe usługi dla gospodarki i ludności wiejskiej objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata Dz. U. z 2013 Nr Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 22 listopada 2013 r. w sprawie stawki oddzielnej płatności do owoców miękkich za 2013 r. Dz. U. z 2013 Nr Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 22 listopada 2013 r. w sprawie stawki płatności niezwiązanej do skrobi za 2013 r. Dz. U. z 2013 Nr Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 19 listopada 2013 r. w sprawie stawki płatności niezwiązanej do tytoniu za 2013 r.. Dz. U. z 2013 Nr Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 19 listopada 2013 r. w sprawie stawek płatności uzupełniających za 2013 r. Dz. U. z 2013 Nr Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 4 listopada 2013 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie podziału środków Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata Dz. U. z 2013 Nr 1357

25 prawo 25 Najnowsze Ustawy i Rozporządzenia związane z rolnictwem i obszarami wiejskimi Pozycja Treść 1339 Obwieszczenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 24 czerwca 2013 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie przekazywania gminom dotacji celowej na postępowanie w sprawie zwrotu podatku akcyzowego zawartego w cenie oleju napędowego wykorzystywanego do produkcji rolnej i jego wypłatę. Dz. U. z 2013 Nr Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 14 listopada 2013 r. w sprawie stawki płatności cukrowej za 2013 r. Dz. U. z 2013 Nr Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 14 listopada 2013 r. w sprawie stawek wsparcia specjalnego za 2013 r. Dz. U. z 2013 Nr Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 14 listopada 2013 r. w sprawie stawki płatności do pomidorów za 2013 r. Dz. U. z 2013 Nr Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 14 listopada 2013 r. w sprawie wysokości środków finansowych przeznaczonych na płatność do tytoniu w 2013 r. Dz. U. z 2013 Nr Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 14 listopada 2013 r. w sprawie stawki jednolitej płatności obszarowej za 2013 r. Dz. U. z 2013 Nr 1334

26 prawo 26 Najnowsze Ustawy i Rozporządzenia związane z rolnictwem i obszarami wiejskimi Pozycja Treść 1331 Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 9 października 2013 r. w sprawie szczegółowych sposobów postępowania przy zwalczaniu i zapobieganiu rozprzestrzenianiu się organizmu Bursaphelenchus xylophilus (Steiner et Buhrer) Nickle et al. (węgorek sosnowiec). Dz. U. z 2013 Nr Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 24 października 2013 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie liczby punktów, jaką przypisuje się stwierdzonej niezgodności, oraz procentowej wielkości zmniejszenia płatności bezpośredniej, płatności cukrowej, płatności do pomidorów lub wsparcia specjalnego. Dz. U. z 2013 Nr Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 4 listopada 2013 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania Program rolnośrodowiskowy objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata Dz. U. z 2013 Nr Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 25 października 2013 r. w sprawie terminów składania wniosków o wyrażenie zgody na wprowadzenie do obrotu materiału siewnego odmian regionalnych roślin rolniczych i odmian regionalnych roślin warzywnych. Dz. U. z 2013 Nr Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 27 września 2013 r. w sprawie szczegółowych wymagań weterynaryjnych mających zastosowanie do drobiu i jaj wylęgowych. Dz. U. z 2013 Nr 1301