c Ocena działań badawczo-rozwojowych oraz innowacyjnych podejmowanych w ramach unijnych projektów na rzecz wzrostu konkurencyjności Opolszczyzny

Transkrypt

1 c Ocena działań badawczo-rozwojowych oraz innowacyjnych podejmowanych w ramach unijnych projektów na rzecz wzrostu konkurencyjności Opolszczyzny RAPORT KOŃCOWY Opole, październik 2012 roku Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach pomocy technicznej Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Opolskiego na lata , Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach pomocy technicznej Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki oraz ze środków budżetu województwa opolskiego

2 OCENA DZIAŁAŃ BADAWCZO-ROZWOJOWYCH ORAZ INNOWACYJNYCH PODEJMOWANYCH W RAMACH UNIJNYCH PROJEKTÓW NA RZECZ WZROSTU RAPORT KOŃCOWY Zamawiający: Urząd Marszałkowski Województwa Opolskiego ul. Piastowska 14; Opole Tel umwo@umwo.opole.pl Wykonawca: Pracownia Badań i Doradztwa Re-Source Korczyński Sarapata sp. j. ul. Spławie 53; Poznań Tel biuro@re-source.pl 2

3 Wykaz skrótów AIP PO B+R B+RT CATI CAWI EFRR EFS EU FGI FUND. ROZW. ŚLASKA GUS IB Akademicki Inkubator Przedsiębiorczości Politechniki Opolskiej Badania i rozwój Badania i rozwój technologiczny Computer Assisted Telephone Interview (Komputerowo wspomagany wywiad telefoniczny) Computer Assisted Web Interview (Komputerowo wspomagany wywiad internetowy) Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Europejski Fundusz Społeczny European Union Focus Group Interview (Zogniskowany wywiad grupowy) Fundacja Rozwoju Śląska oraz Wspierania Inicjatyw Lokalnych Główny Urząd Statystyczny Intermediate Body IB II ICIMB ICSO IOB IP IP2 IS IT IZ IZBA RZEM. OPOLE JBR JST K-K PARK PRZEMYSŁ Intermediate Body of the second degree Instytut Ceramiki i Materiałów Budowlanych Oddział Inżynierii Procesowej Materiałów Budowlanych w Opolu Instytut Ciężkiej Syntezy Organicznej Blachownia Instytucje otoczenia biznesu Instytucja Pośrednicząca Instytucja Pośrednicząca II stopnia Instytut Śląski w Opolu Information technology (technologia informacyjna) Instytucja Zarządzająca Izba Rzemieślnicza w Opolu Jednostka badawczo-rozwojowa Jednostka samorządu terytorialnego Kędzierzyńsko-Kozielski Park Przemysłowy 3

4 MA MSM MSP NGO NOT Opole OCRG OIG OPI OPNT OCDL OIP OP HC OP IE PEFS PKD PMWSZ PO PO IG PO KL PSM PWSZ R&D ROP OV RSI RPO WO UE UO WSB Managing Authority Mico, Small and Medium Małe i Średnie Przedsiębiorstwa Non-governmental organization (organizacja pozarządowa) Naczelna Organizacja Techniczna - Federacja Stowarzyszeń Naukowo- Technicznych Rada w Opolu Opolskie Centrum Rozwoju Gospodarki Opolska Izba Gospodarcza Ośrodek Przetwarzania Informacji Opolski Park Naukowo-Technologiczny Opolskie Centrum Demokracji Lokalnej Opolski Inkubator Przedsiębiorczości Operational Programme Human Capital Operational Programme Innovative Economy Podsystem Monitorowania Europejskiego Funduszu Społecznego Polska Klasyfikacja Działalności Państwowa Medyczna Wyższa Szkoła Zawodowa w Opolu Politechnika Opolska Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka Program Operacyjny Kapitał Ludzki Propensity Score Matching (dopasowanie na podstawie wskaźnika skłonności) Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nysie Research & Development Regional Operational Programme of the Opolskie Voivodeship for Regionalna Strategia Innowacji Regionalny Program Operacyjny Województwa Opolskiego na lata Unia Europejska Uniwersytet Opolski Wyższa Szkoła Bankowa we Wrocławiu Wydział Ekonomiczny w Opolu 4

5 Résumé Zrealizowane badanie dotyczyło oceny działań badawczo-rozwojowych oraz innowacyjnych podejmowanych w ramach unijnych projektów na rzecz wzrostu konkurencyjności Opolszczyzny. Zakres przedmiotowy badania obejmował projekty realizowane w ramach Poddziałań: Wsparcie sektora B+R oraz innowacji na rzecz przedsiębiorstw i Inwestycje w innowacje w przedsiębiorstwach RPO WO oraz Poddziałań: Wsparcie dla współpracy sfery nauki i przedsiębiorstw" i Regionalne Strategie Innowacji PO KL PO KL. Dodatkowo w badaniu uwzględniono kwestię potencjału innowacyjnego oraz badawczo-rozwojowego, a także zaleceń dotyczących mechanizmów wspierania działań innowacyjnych i badawczo-rozwojowych na potrzeby przyszłego okresu finansowania. Jeśli chodzi o potencjał innowacyjny regionu, odnoszony do sektora przedsiębiorstw, za kluczowy problem uznać należy wyraźnie zauważalne różnice zidentyfikowane pomiędzy mikro- i małymi, a średnimi i dużymi przedsiębiorstwami. Zidentyfikowane zróżnicowania dotyczą większości aspektów potencjału innowacyjnego podmiotów sektora przedsiębiorczości ta sfera aktywności firm pozostaje przede wszystkim domeną największych przedsiębiorstw. Dominującym wariantem wdrażanych innowacji są innowacje produktowe (i to zarówno jeśli chodzi o dotychczas wprowadzane w przedsiębiorstwach zmiany, jak i plany w tym zakresie). Co ciekawe, to właśnie w odniesieniu do tego typu innowacji oraz innowacji procesowych występuje największe rozwarstwienie pomiędzy przedsiębiorstwami różnej wielkości. Jest to o tyle zrozumiałe, że to właśnie tego rodzaju innowacje są najbardziej kapitałochłonne, co zdecydowanie ogranicza możliwość wdrażania innowacji przez mniejsze firmy. Największą trudność w obszarze wdrażania innowacji stanowią koszty tego rodzaju działań, co uzasadnia utrzymanie w przyszłym okresie finansowania instrumentów zorientowanych na finansową pomoc podmiotom zdecydowanym na podejmowanie działań innowacyjnych. Należy zauważyć, że czynnik finansowy jako główna przyczyna ograniczająca aktywność innowacyjną przedsiębiorstw dotyka w mniejszym lub większym stopniu wszystkie kategorie firm. Przy czym w przypadku dużych firm, problem ten jest rozwiązywany gł. przez większą aktywność w pozyskiwaniu zewnętrznych środków finansowych, a w grupie najmniejszych przedsiębiorstw, gdzie pozyskanie finansowania zewnętrznego jest bardzo trudne, skutkiem jest poleganie przede wszystkim na środkach własnych, co przy ich niewielkiej skali ogranicza aktywność innowacyjną podmiotu. Dla uzyskania całości obrazu potencjału regionu w zakresie innowacyjności i działalności badawczorozwojowej niezbędne jest także odniesienie się do potencjału opolskiego sektora B+R. Liczba działających w regionie instytucji naukowo-badawczych jest relatywnie niewielka (11 instytucji), a dodatkowo np. nie wszystkie uczelnie są aktywne na niwie badawczej koncentrując się na działalności dydaktycznej. Analizując jednak profil naukowo-badawczych tych instytucji stwierdzić należy, iż dość dobrze odzwierciedlają one specyfikę gospodarki regionu, przynajmniej gdy za punkt odniesienia przyjąć branże kluczowe dla rozwoju województwa. Spośród tych priorytetowych sektorów gospodarki, tak naprawdę tylko przemysł spożywczy i rolnictwo nie mają znaczącego zaplecza badawczego w regionie. Pomimo tego, jeśli chodzi o powiązania pomiędzy sektorem B+R a przedsiębiorstwami dominują na Opolszczyźnie relacje z podmiotami spoza regionu. Nie należy jednak traktować tego stanu rzeczy jako problemu w przypadku kooperacji międzysektorowej w zakresie innowacyjności i działalności badawczorozwojowej kluczowe jest bowiem znalezienie odpowiedniego partnera (klienta), mniejsze znaczenie ma zaś jego lokalizacja. Oceniając Poddziałania objęte niniejszą ewaluacją zauważyć należy, że beneficjenci generalnie pozytywnie ocenili adekwatność przewidzianych w ich ramach instrumentów wsparcia. Jeśli natomiast chodzi o wygenerowane przez projekty efekty, to bez wątpienia podkreślić trzeba, iż zidentyfikowano znaczący efekt przeprowadzonych projektów w aspekcie wzrostu innowacyjności i konkurencyjności, przy 5

6 jednoczesnym podkreśleniu istotnego wpływu otrzymanego wsparcia na rzeczoną poprawę. W przypadku beneficjentów reprezentujących sektor przedsiębiorstw dodatkowym potwierdzeniem rezultatów dofinansowanych projektów okazały się wyniki badania przeprowadzonego metodą quasieksperymentalną, które wskazują na przewagę firm-beneficjentów względem podmiotów nierealizujących projekty współfinansowane ze środków wspólnotowych m.in. w odniesieniu do takich kwestii jak: aktywność w obszarze działań innowacyjnych, poziom innowacyjności wprowadzanych rozwiązań, czy otwartość na kooperację z sektorem B+R. Jeśli chodzi o jeden z kluczowych rezultatów wsparcia, tj. efekt zatrudnieniowy, to został on zaobserwowany w realizowanych projektach, przy czym głównie dotyczył on projektów z Poddziałania RPO WO Zauważyć jednak należy, że wśród zawodów, w których byli zatrudniani nowi pracownicy zdecydowanie brakuje specjalistów. Podobnie w przypadku nowych firm zakładanych przez uczestników projektów Działania 8.2 PO KL zanotowano zupełny brak przedsiębiorstw o charakterze spin off lub spin out, gdyż obszar działalności większości z nich lokuje się poza działalnością o profilu akademickim. Uwzględniając wyniki przeprowadzonego badania sformułowano zalecenia dotyczące mechanizmów wspierania działalności innowacyjnej i badawczo-rozwojowej możliwe do wdrożenia w województwie opolskim w przyszłym okresie finansowania., tj. na lata W ramach proponowanego systemu wsparcia przewidziano trzy główne obszary: wsparcie innowacyjnych inwestycji w sektorze MSP (ze szczególnym uwzględnieniem innowacji ponadregionalnych oraz takich przedsięwzięć, które w jeszcze większym stopniu niż projekty z RPO WO wpisywać się będą w kierunki wspierania polityki innowacyjnej na poziomie regionu); wsparcie inwestycji w sektorze B+R pod kątem świadczenia usług na rzecz przedsiębiorstw (dofinansowane byłyby jedynie te projekty, w których zagwarantowane jest późniejsze świadczenie usług na rzecz przedsiębiorstw); wsparcie transferu wiedzy i technologii pomiędzy jednostkami naukowo-badawczymi a przedsiębiorstwami (obszar wsparcia zagospodarowany przez projekt systemowy zawierający w sobie różnorodne narzędzia wsparcia adresowane w formie dedykowanej do poszczególnych aktorów regionalnego systemu innowacji). Ze względu na spójność prowadzonych działań oraz zapewnienie odpowiedniego zaplecza instytucjonalnego dla realizowanych form wsparcia zaleca się, by za koordynację wszystkich rekomendowanych przedsięwzięć odpowiedzialna była jedna instytucja Opolskie Centrum Rozwoju Gospodarki. 6

7 Streszczenie Celem głównym badania była ocena działań badawczo-rozwojowych oraz innowacyjnych podejmowanych w ramach projektów finansowanych ze środków unijnych pod względem wpływu na konkurencyjność i innowacyjność województwa opolskiego. Do szczegółowych celów badawczych zaliczono: ocenę potencjału badawczo-rozwojowego województwa opolskiego oraz stanu powiązań między podmiotami sfery badawczo-rozwojowej a przedsiębiorstwami oraz ocenę interwencji w zakresie działań badawczo-rozwojowych podejmowanych w ramach RPO WO i PO KL i ich wpływ na wzrost konkurencyjności regionu; ocenę stanu innowacyjności przedsiębiorstw województwa opolskiego oraz ocenę interwencji w zakresie działań innowacyjnych podejmowanych w ramach RPO WO i PO KL i ich wpływ na wzrost innowacyjności regionu; wskazanie mechanizmów wspierających działania badawczo-rozwojowe i innowacyjne. Zakres przedmiotowy badania obejmował projekty z Poddziałania Wsparcie sektora B+R oraz innowacji na rzecz przedsiębiorstw (skierowanego do takich podmiotów jak: szkoły wyższe, pozostałe jednostki naukowe w rozumieniu Ustawy o zasadach finansowania nauki, partnerstwa ww. Instytucji, jednostki naukowe wchodzące w skład konsorcjum naukowo-przemysłowego) i Poddziałania Inwestycje w innowacje w przedsiębiorstwach RPO WO (w ramach którego oferowano wsparcie przedsiębiorcom z sektora MSP oraz grupom i zrzeszeniom tychże przedsiębiorstw) oraz Poddziałań: Wsparcie dla współpracy sfery nauki i przedsiębiorstw" (adresowanego przede wszystkim do uczelni, placówek badawczych oraz organizacji promujących przedsiębiorczość) i Poddziałania Regionalne Strategie Innowacji PO KL według stanu na dzień Zakres badania obejmował również przedsiębiorstwa działające na terenie województwa, podmioty działalności badawczo-rozwojowej oraz instytucje odpowiedzialne za wdrażanie wspomnianych instrumentów wsparcia. W badaniu zastosowano następujące metody i techniki badawcze: analiza desk/web research (analiza obejmowała zróżnicowane rodzaje wtórnych źródeł danych: dokumentacja projektów, na które podpisano umowy w ramach Poddziałania i RPO WO oraz i PO KL; zestawienia beneficjentów i projektów w ramach Poddziałania i RPO WO oraz i PO KL; zestawienie projektów realizowanych w ramach PO IG w województwie opolskim; zestawienie uczestników projektów w ramach Poddziałania i PO KL; dokumenty programowe RPO WO i PO KL wraz z dokumentami uszczegóławiającymi zapisy ww. dokumentów i określającymi ich sposób wdrażania; raporty i analizy dot. regionalnej sytuacji społeczno-gospodarczej, w tym dot. sfery B+R i stanu innowacji w województwie opolskim; regionalne dokumenty strategiczne; dane statystyczne z zasobów Polskiej Statystyki Publicznej; dane pozyskane z witryn internetowych podmiotów uczestniczących w badaniu); wywiady pogłębione (wywiady pogłębione przeprowadzono z przedstawicielami: podmiotów sektora B+R; IZ RPO WO , IP 2 RPO WO oraz IP PO KL; beneficjentami, których projekty zaklasyfikowano do studiów przypadku); komputerowo wspomagane wywiady telefoniczne CATI (wywiady CATI zostały przeprowadzone z: podmiotami sektora przedsiębiorczości, na reprezentatywnej próbie mikro-, małych, średnich i dużych przedsiębiorstw z woj. opolskiego; beneficjentami ewaluowanych instrumentów wsparcia; przedstawicielami grupy kontrolnej w ramach metody quasieksperymentalnej); 7

8 komputerowo wspomagane wywiady internetowe CAWI (wywiady CAWI zostały przeprowadzone z: uczestnikami projektów realizowanych w ramach Działania 8.2 PO KL; instytucjami otoczenia biznesu z woj. opolskiego; wspomagająco z beneficjentami ewaluowanych instrumentów wsparcia); metoda quasi-eksperymentalna (wykorzystana na potrzeby dokonania uprawnionych metodologicznie porównań pomiędzy przedsiębiorstwami korzystającymi ze wsparcia w ramach Poddziałania RPO WO a firmami, które nie korzystały z tego wsparcia); studia przypadku (w oparciu o wyniki badania ankietowego oraz analizę treści wniosków o dofinansowanie zostały wytypowane przykłady dobrych praktyk w zakresie realizacji projektów z obszaru innowacyjności i działalności badawczo-rozwojowej; w celu uzupełnienia i pogłębienia posiadanego materiału empirycznego z każdym beneficjentem, którego projekt został wytypowany jako dobra praktyka został przeprowadzony wywiad pogłębiony); benchmarking (celem którego była identyfikacja i charakterystyka takich stosowanych w innych polskich regionach rozwiązań w zakresie wspierania działalności innowacyjnej i badawczorozwojowej, które mogą być z powodzeniem implementowane w woj. opolskim; w rezultacie przeprowadzonego benchmarkingu przygotowano szczegółową charakterystykę użytecznych rozwiązań, a część z nich wykorzystano do zaprojektowania mechanizmów wspierania działań innowacyjnych i badawczo-rozwojowych w przyszłym okresie finansowania); panel z głównymi interesariuszami badania (panel miał charakter podsumowujący całość wyników badania i wzięli w nim udział przedstawiciele instytucji zaangażowanych w proces wdrażania ewaluowanych instrumentów wsparcia; przedmiotem dyskusji panelowej były przede wszystkim propozycje dotyczące mechanizmów wspierania działań innowacyjnych i badawczorozwojowych). POTENCJAŁ INNOWACYJNY ORAZ BADAWCZO-ROZWOJOWY WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO Charakteryzując potencjał województwa odnoszono się do dwóch źródeł danych: zasobów Polskiej Statystyki Publicznej oraz wyników badania pierwotnego przeprowadzonego wśród różnych typów podmiotów na potrzeby niniejszej ewaluacji. Zgodnie z danymi GUS, udział pracowników zatrudnionych w sektorze B+R w ogólnej liczbie pracujących w województwie opolskim (0,41%) jest dwukrotnie niższy niż średnia dla Polski (0,81%). Równie słabo wypada Opolszczyzna na tle Polski w zakresie odsetka przychodów netto ze sprzedaży produktów innowacyjnych w przychodach netto ze sprzedaży ogółem w skali kraju 11,3%, w województwie opolskim tylko 5,3%. Podobnie również, przedsiębiorstwa prowadzące działalność na terenie Opolszczyzny rzadko podejmują działania związane zakupem technologii innowacyjnych. Z drugiej jednak strony wyższa od ogólnokrajowej średnia liczby patentów uzyskiwanych przez podmioty z Opolszczyzny wskazuje na wysoką efektywność podejmowanych działań innowacyjnych. Pozytywnie ocenić należy także aktywność innowacyjną opolskich przedsiębiorstw przemysłowych odsetek firm z tej grupy wdrażających innowacje jest w woj. opolskim wyższy od odsetka na poziomie ogólnopolskim. Jeśli chodzi o ocenę potencjału innowacyjnego i badawczo-rozwojowego, w badaniu przedsiębiorstw wykazano istnienie znaczących różnic pomiędzy podmiotami realizującymi projekty w ramach RPO WO oraz firmami nierealizującymi projektów objętych ewaluacją. W przypadku niemalże wszystkich wyróżnionych aspektów (wyjątek stanowi jedynie sfera zarządzania strategicznego) to podmioty realizujące innowacyjne projekty w ramach RPO WO wykazują większy potencjał niż przedsiębiorstwa z grupy kontrolnej. Jednocześnie należy wyraźnie stwierdzić, że wprowadzanie innowacji okazuje się w największym stopniu dotyczyć dużych firm regionu mniejsze firmy wykazywały znacząco mniejszą aktywność innowacyjną. Analiza charakteru innowacji wdrażanych przez przedsiębiorstwa realizujące projekty w ramach Poddziałania RPO WO wskazała na zdecydowaną dominację innowacji produktowych polegających na wprowadzeniu nowego produktu / usługi tego rodzaju zmiany dotyczą 80% firm. Relatywnie duży odsetek firm (60%) wdrożył z kolei innowacje produktowe polegające na ulepszeniu 8

9 swoich produktów / usług. Inaczej przedstawia się sytuacja w przypadku jednostek badawczorozwojowych, gdzie mamy do czynienia z największym udziałem innowacji o charakterze infrastrukturalnym związanych ze stworzeniem nowego (83,3%) lub unowocześnieniem, bądź doposażeniem istniejącego laboratorium (50%). W badaniu oceniono także skalę wprowadzonych innowacji i tak, w przypadku większości kategorii beneficjentów oraz rodzajów wprowadzonych zmian dominuje wariant innowacji o zasięgu krajowym. Natomiast w przypadku ogólnej grupy przedsiębiorstw mamy do czynienia przede wszystkim z występowaniem innowacyjności na poziomie lokalnym. Z kolei wśród opolskich podmiotów sektora B+R częściej niż w przypadku przedsiębiorstw występują przypadku innowacyjności na skalę europejską lub światową. Pamiętać jednak należy, iż mówimy tu o deklaracjach respondentów ostateczna weryfikacja tych deklaracji wymagałaby pogłębionych analiz podejmowanych działań innowacyjnych. Analiza potencjału innowacyjnego nie ograniczała się jedynie do identyfikacji działań podejmowanych w obszarze innowacji. Dodatkowo, określono także źródła finansowania innowacji. Okazuje się, że przedsiębiorstwa wdrażające projekty w ramach Poddziałania RPO WO prowadzą działania innowacyjne głównie w oparciu o finansowanie ze środków własnych, podczas gdy beneficjenci Działania RPO WO najczęściej korzystają z krajowych środków pomocowych. Jeszcze inna specyfika ujawnia się w przypadku beneficjentów Działania 8.2 PO KL, gdzie dominuje model finansowania działań innowacyjnych opierający się przede wszystkim o środki UE. Tego rodzaju zróżnicowanie kojarzy należy przede wszystkim z odmienną logiką funkcjonowania wymienionych podmiotów przedsiębiorstwa, które nastawione są na generowanie przychodu dysponują większymi środkami własnymi, które mogą przeznaczyć na działania inwestycyjne, w tym innowacyjne. Jeśli natomiast chodzi o jednostki naukowo-badawcze, jednostki samorządu terytorialnego czy organizacje pozarządowe, ich działalność skupia się w większym stopniu na realizacji zadań statutowych, które nie zawsze wiążą się z generowaniem przychodu. W związku z tym ich aktywność pozostawać będzie w większym stopniu zależna od zewnętrznego finansowania, w tym ze środków publicznych (krajowych lub wspólnotowych). Istotne uzupełnienie powyższych kwestii stanowi zagadnienie barier występujących podczas podejmowania lub prowadzenia działalności innowacyjnej przez przedsiębiorstwa. We wszystkich wyróżnionych kategoriach przedsiębiorstw (mikro, małe, średnie i duże) najistotniejszym problemem, który ogranicza wprowadzanie innowacji są wysokie koszty innowacji (problem ten był też sygnalizowany przez beneficjentów RPO WO ). Jednocześnie, z punktu widzenia respondentów relatywnie niewielkie znaczenie okazały się mieć takie problemy jak: brak odpowiednich umiejętności i wiedzy, czy niechęć do zmian w przedsiębiorstwie. Innymi słowy, nadal aktualnym zagadnieniem pozostaje zapewnienie firmom instrumentów zewnętrznego zwrotnego lub bezzwrotnego finansowania innowacji, dzięki tego rodzaju pomocy niwelowany jest główny czynnik ograniczający aktywność innowacyjną firm. Analizując potencjał innowacyjny oraz badawczo-rozwojowy regionu zwrócono uwagę także na potrzeby sektora przedsiębiorstw związane z transferem wiedzy i innowacji ze strony podmiotów sektora B+R oraz instytucji otoczenia biznesu. Z największym poziomem zainteresowania ofertą sektora badawczorozwojowego mamy do czynienia w przypadku beneficjentów Poddziałania RPO WO , tj. przedsiębiorstw realizujących projekty innowacyjne współfinansowane ze środków wspólnotowych. W przypadku całego sektora opolskich przedsiębiorstw uzyskane wyniki wskazują na zdecydowanie mniejszy poziom zainteresowania usługami badawczo-rozwojowymi, szczególnie wśród mikroprzedsiębiorstw zapotrzebowanie na tego rodzaju usługi jest minimalne. Pytani o swoje oczekiwania, za najpilniejsze przedsiębiorcy uznali potrzeby dotyczące usług szkoleniowych / doradczych / informacyjnych nt. pozyskiwania środków na działalność innowacyjną, jak i samo wsparcie finansowe na działania B+R i innowacyjne. Powyższe wyniki wskazują na potrzebę podejmowania dwojakiego rodzaju działań, tj. zarówno tworzenia adekwatnej oferty usług badawczych, jak i promocji tego rodzaju wsparcia i jego znaczenia dla rozwoju przedsiębiorstwa. Obecna pasywność na polu korzystania z usług sektora B+R oznacza bowiem, że przedsiębiorcy w niewielkim stopniu dostrzegają celowość i użyteczność współpracy z jednostkami naukowo-badawczymi. 9

10 Znaczące odniesienie dla wyżej przedstawionych analiz stanowi bieżąca oferta instytucji badawczych oraz instytucji otoczenia biznesu. Spośród 11 jednostek badawczo rozwojowych zidentyfikowanych na Opolszczyźnie, 6 bezpośrednio kieruje swoją ofertę do sektora przedsiębiorstw. Najbardziej rozbudowana oferta przynależy do Politechniki Opolskiej, w której działa ponadto jednostka dedykowana badaniom naukowym i transferowi technologii. Dwa instytuty badawcze działające w obszarze nauk ścisłych (Instytut Ciężkiej Syntezy Organicznej Blachownia, Instytut Ceramiki i Materiałów Budowlanych w Warszawie - Oddział Inżynierii Procesowej Materiałów Budowlanych) również posiadają w swojej ofercie bardzo specjalistyczne usługi oferowane głównie przedsiębiorstwom z sektora przemysłu, przy tym mogą poszczycić się certyfikowanymi laboratoriami. Współpraca z biznesem w przypadku Uniwersytetu Opolskiego bezpośrednio zakładana jest tylko na kilku wydziałach, mianowicie Wydziale Chemii, Nauk Przyrodniczych i Technicznych oraz Fizyki, Matematyki i Informatyki. Oferta Instytutu Śląskiego obejmuje szczególnie zakres badań społecznych i marketingowych. Z kolei Szkoła Wyższa im. Bogdana Jańskiego, Wydział Zamiejscowy w Opolu oferuje przedsiębiorcom badania oraz szkolenia z zakresu marketingu i zagadnień pokrewnych (zarządzania, negocjacji, autoprezentacji, ocen pracowniczych, komunikacji w przedsiębiorstwie). W przypadku pozostałych 5 podmiotów opolskiego sektora B+R brak jest jednoznacznie sformułowanej oferty adresowanej do firm. Jeśli natomiast chodzi o usługi z obszaru innowacyjności i prowadzania działalności badawczo-rozwojowej oferowane przez instytucje otoczenia biznesu sektorowi przedsiębiorstw, to na pierwszy plan wysuwają się usługi szkoleniowo / doradczo / informacyjne w zakresie tworzenia i wdrażania innowacji oraz usługi w zakresie pozyskiwania środków, co jak można zauważyć pozostaje spójne z wyrażonymi przez przedsiębiorców oczekiwaniami. Innymi słowy, ofertę instytucji otoczenia biznesu w odniesieniu do usług proinnowacyjnych ocenić należy jako odpowiednio dostosowaną do potrzeb przedsiębiorstw (pamiętając jednak, że dla tych ostatnich kluczowe znaczenie ma wsparcie o charakterze finansowym). Przy tym warto jednak zauważyć, iż dla samych IOB brak kapitału na tego typu usługi stanowi najważniejszy z pojawiających się problemów (średnia ocena 3,73 na pięciostopniowej skali). Być może częściowym odzwierciedleniem istnienia tego typu barier jest fakt, ze tylko niespełna ¼ opolskich IOB świadczy usługi związane ze wspieraniem przedsięwzięć B+R w przedsiębiorstwach. Jeśli chodzi o kooperację poszczególnych kategorii beneficjentów z przedsiębiorstwami na etapie poszukiwania, pozyskiwania i wdrażania innowacji, to prowadziły ja wszystkie badane jednostki naukowobadawcze będące beneficjentami Poddziałania RPO WO i tylko nieco mniejszy odsetek (87,5%) beneficjentów Działania 8.2 PO KL (wśród których występuje bardzo duże zróżnicowanie jeśli chodzi o typ podmiotu). Relatywnie najmniejszy stopień współpracy między- i wewnątrzsektorowej dotyczy firm korzystających ze wsparcia w ramach Poddziałania RPO WO Podobnie badanie ogółu przedsiębiorstw ujawniło, iż niezależnie od wielkości przedsiębiorstwa najczęstszą opcją był brak jakichkolwiek partnerów na etapie poszukiwania, pozyskiwania i wdrażania innowacji. Oceniając ten stan rzeczy stwierdzić należy, iż działania wspomagające współpracę w obszarze innowacji mają najbardziej uzasadniony charakter w przypadku sektora przedsiębiorstw, gdzie aktywność kooperacyjna pozostaje obecnie najmniejsza. Wśród beneficjentów Poddziałania RPO WO biorących udział w badaniu ankietowym 50% respondentów deklaruje współpracę z firmami nad wspólnym projektem. Z kolei beneficjenci Działania 8.2 PO KL zdecydowanie częściej ograniczali się do wykonywania zleceń przedsiębiorstw. Najczęściej występujące formy współpracy pomiędzy podmiotami realizującymi projekty w ramach Poddziałania RPO WO oraz Działania 8.2 PO KL a przedsiębiorstwami to: badania i prace rozwojowe (beneficjenci Poddziałania RPO WO ), sporządzanie analiz i ekspertyz oraz doradztwo specjalistyczne (obie grupy beneficjentów). Badanie ujawniło także niewielką rolę instytucji otoczenia biznesu w inicjowaniu tego rodzaju współpracy aktywizacja IOB w tym zakresie mogłaby przyczynić się do zwiększenia intensywności współpracy na linii przedsiębiorcy podmioty sektora B+R. Analiza współpracy przedsiębiorstw z instytucjami naukowo-badawczymi wskazuje na duże znaczenie podmiotów spoza województwa opolskiego, prowadziło z nimi współpracę 116 firm (na 174 przedsiębiorstwa, które deklarowały współpracę z sektorem B+R). Wskazuje to na wysokie nastawienie opolskich przedsiębiorstw na współpracę z instytucjami spoza regionu. Nie powinno to dziwić, jeśli 10

11 uwzględnimy niewielką liczebność instytucji sektora B+R, a tym samym ograniczony katalog świadczonych usług i obsługiwanych branż. Biorąc pod uwagę tylko instytucje z terenu Opolszczyzny widoczna jest dominacja Politechniki Opolskiej, jako partnera współpracy podmiotów sektora przedsiębiorstw, co traktować należy jako efekt różnorodności obszarów świadczenia usług występującej w przypadku uczelni (oferta badawcza instytutów jest z reguły węższa, a tym samym trafiająca do mniejszej liczby odbiorców). Jeśli chodzi o współpracę na osi instytucje otoczenia biznesu sektor przedsiębiorstw, to najbardziej centralną pozycję przyjmują również instytucje spoza województwa opolskiego, z którymi współpracowały 63 przedsiębiorstwa. Ujmując to zagadnienie w perspektywie regionalnej trudno wyłonić jednego lidera współpracy. Instytucjami o najważniejszych pozycjach są: Izba Gospodarcza Śląsk, z którą współpracowało 15 przedsiębiorstw, Opolska Izba Gospodarcza z 18 relacjami współpracy oraz Opolskie Centrum Rozwoju Gospodarki, gdzie liczba współpracujących przedsiębiorstw była taka sama. OCENA INTERWENCJI W ZAKRESIE DZIAŁAŃ INNOWACYJNYCH I BADAWCZO-ROZWOJOWYCH Wśród projektów realizowanych w ramach ewaluowanych instrumentów wsparcia przeważają przedsięwzięcia Poddziałania RPO WO Wśród beneficjentów tego Poddziałania dominują przedsiębiorcy, z kolei w Poddziałaniu najczęściej występującymi odbiorcami były jednostki B+R jest to wynik adresowania ww. instrumentów wsparcia właśnie do wskazanych kategorii odbiorców wsparcia. W przypadku Poddziałania PO KL struktura beneficjentów jest bardziej zróżnicowana i obejmuje zarówno szkoły wyższe, jak i przedsiębiorstwa oraz jednostki B+R. Oceniając poziom realizacji ewaluowanych Działań/Poddziałań stwierdzić należy, iż w przypadku Podziałania PO KL na poziomie wskazań beneficjentów większość wartości wskaźników została już znacznie przekroczona, zaś wyjątek stanowią tylko wskaźniki odnoszące się do liczby pracowników przedsiębiorstw, którzy odbyli staże w jednostkach naukowych. Poziom realizacji wskaźników w dwóch pozostałych Poddziałaniach RPO WO jest bardziej zróżnicowany, przy czym większość średnich osiągniętych wartości przekroczyła już połowę zakładanych wartości docelowych. Miarą sukcesu realizowanej interwencji publicznej są nie tylko jej efekty, ale także adekwatność do potrzeb grupy docelowej. W opinii realizatorów projektów z najwyższym stopniem adekwatności mamy do czynienia w przypadku Działania 8.2 PO KL, przy czym beneficjenci Poddziałania RPO WO również wysoko ocenili adekwatność oferowanego im wsparcia. Wyraźnie mniejszy odsetek respondentów deklarujących bardzo wysoki stopień adekwatności zanotowano tylko w grupie przedsiębiorców realizujących projekty w ramach Poddziałania RPO WO Efektywność projektów w sferze innowacyjności i działań badawczo-rozwojowych ocenić należy pozytywnie. Wśród tych podmiotów, które zadeklarowały, że w okresie ostatnich 3 lat, nastąpił w ich instytucji wzrost innowacyjności, wpływ realizowanych projektów na ów wzrost okazał się bardzo duży. Jeśli natomiast chodzi o drugi analizowany aspekt, czyli wzrost wydatków na działalność badawczorozwojową, to odnotowany wpływ okazał się nieco mniejszy, przy czym wśród beneficjentów przedsiębiorstw nadal dominuje (56,7%) wariant wzrostu nakładów na działalność badawczo-rozwojową w rezultacie zrealizowanego projektu. Stwierdzić więc należy, że w większości przypadków dofinansowane przedsięwzięcia odniosły zakładany skutek w postaci wzrostu innowacyjności beneficjenta lub zwiększenia jego aktywności w obszarze działalności B+R. Poza tym analizie poddano także wpływ realizowanych projektów na poziom konkurencyjności podmiotów je realizujących. W przypadku jednostek naukowo-badawczych będących beneficjentami Poddziałania RPO WO największe oddziaływanie ewaluowanych projektów dotyczy takich obszarów jak: poprawa wiedzy i kwalifikacji personelu, poprawa wizerunku i rozpoznawalności, ogólny wzrost konkurencyjności podmiotu i/lub jego oferty w porównaniu z innymi podmiotami. Przedsiębiorstwa realizujące projekty w ramach Poddziałania RPO WO zaobserwowali relatywnie równomierny wpływ projektów na wszystkie wyodrębnione elementy potencjału konkurencyjnego, przy czym można wskazać na niewielką dominację wzrostu zatrudnienia, ogólnego wzrostu konkurencyjności firmy oraz poprawy jej sytuacji rynkowej. Z kolei jeśli chodzi o beneficjentów Działania 8.2 PO KL, to największe oddziaływanie dotyczy takich obszarów jak: poprawa wiedzy i 11

12 kwalifikacji personelu, poprawa wizerunku i rozpoznawalności instytucji oraz ogólny wzrost konkurencyjności podmiotu oraz jego oferty. Innymi słowy, z najbardziej zrównoważonym i wielowymiarowym wpływem projektów na konkurencyjność beneficjentów mamy do czynienia w przypadku instrumentu wsparcia adresowanego do sektora przedsiębiorstw. Jednym z ważniejszych efektów projektowych jest wzrost zatrudnienia. W omawianych instrumentach wsparcia o największej skali tego efektu możemy mówić w przypadku Poddziałania RPO WO , gdzie ponad 80% beneficjentów utworzyło nowe miejsca pracy. Uzyskany wniosek może się wiązać ze specyfiką beneficjentów tego Poddziałania w większości przedsiębiorców prywatnych. Jednocześnie zawody w jakich najczęściej zatrudniani byli nowi pracownicy (operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń, pracownicy fizyczni, sprzedawcy / handlowcy, pracownicy biurowi) nie należały do grupy specjalistów (rozumianej jako jedna z grup zawodowych wyodrębnionych w ramach Klasyfikacji Zawodów i Specjalności), a związane były raczej z aktywnością wymagającą wiedzy i umiejętności na poziomie średniego szczebla edukacji. Powyższy wniosek potwierdzają także kolejne wyniki, pokazujące, iż w przypadku ponad dwóch trzecich beneficjentów Poddziałania RPO WO nie wystąpiło zjawisko wzrostu udziału pracowników z wyższym wykształceniem. Większość beneficjentów wszystkich omawianych form wsparcia stwierdziła, iż nie było potrzeby przekwalifikowywania pracowników w związku z realizacją projektów, przy czym beneficjenci Poddziałania wskazali na konieczność dokształcenia pracowników w związku z nowymi wymogami, jakie stworzył realizowany projekt. Oprócz wpływu ewaluowanych projektów na sytuację beneficjenta, w badaniu podjęto także kwestię wynikającej ze zrealizowanego projektu ewentualnej zmiany intensywności i trwałości współpracy międzysektorowej. Od momentu rozpoczęcia realizacji projektu wzrosła współpraca z przedsiębiorstwami w przypadku beneficjentów Poddziałania RPO WO oraz Działania 8.2 PO KL fakt ten należy ocenić korzystnie w kontekście oddziaływania projektów na sferę kooperacji międzysektorowej. Z podobną tendencją mamy do czynienia w kwestii zwiększenia intensywności oraz trwałości współpracy, przy czym w odniesieniu do ostatniego zagadnienia beneficjenci Działania 8.2 PO KL byli mniej optymistyczni niż realizatorzy projektów Poddziałania RPO WO W przypadku beneficjentów Poddziałania RPO WO ponad połowa zadeklarowała brak zmian w zakresie intensywności współpracy z podmiotami sektora B+R. W związku ze specyfiką Działania 8.2 PO KL (w którym to bezpośrednimi odbiorcami wsparcia nie są beneficjenci, a uczestnicy projektów) w badaniu zdecydowano się uwzględnić także efektywność odnoszącą się do bezpośrednich odbiorców oferowanej pomocy. W Poddziałaniu PO KL byli to najczęściej studenci oraz pracownicy NGO, JST lub przedsiębiorstw, a także w mniejszym stopniu absolwenci. Z kolei Poddziałanie PO KL adresowane było w głównej mierze do pracowników JST. Wśród form wsparcia oferowanych w Działaniu 8.2 PO KL dominowały szkolenia, warsztaty i kursy, natomiast pozostałe rodzaje wsparcia występowały raczej marginalnie. Generalnie możemy zatem mówić o Działaniu 8.2 PO KL jako instrumencie działalności edukacyjnej wdrażanej poprzez szkolenia. Warto w tym kontekście zwrócić uwagę, iż uczestnicy tej formy wsparcia w ponad 35% przypadków oceniają ją jako w średnim stopniu adekwatną, podczas gdy osoby odbywające staż w 32% uznały go za adekwatny w bardzo dużym stopniu. Jednocześnie jako najbardziej adekwatne do potrzeb uczestników wskazane zostały stypendia (50% odpowiedzi). Rzeczone wyniki warto porównać z motywami uczestnictwa w projekcie, wśród których (w obu Poddziałaniach) dominowała chęć poszerzenia wiedzy i umiejętności (ogółem blisko 40% wskazań), a następnie rozwój i podniesienie kwalifikacji. Aktywność uczestników ewaluowanych projektów okazała się być na polu zakładania własnej działalności gospodarczej bardzo ograniczona mniej niż co dziesiąty respondent (8,%) zadeklarował, iż w rezultacie udziału w projekcie realizowanym w ramach Działania 8.2 PO KL założył własną firmę. Dodatkowo pogłębiona analiza branż, w których zostały zarejestrowane owe firmy pokazała, iż większość z nich działa poza sferą przedsiębiorczości akademickiej, a wręcz w żadnym z przypadków nie mamy do czynienia z firmami technologicznymi, tj. zorientowanymi na komercjalizację i/lub wdrożenie nowoczesnych technologii stanowiących efekt prowadzonych prac badawczych. Wydaje się, że taka sytuacja 12

13 spowodowana jest przede wszystkim sposobem przeprowadzenia doboru uczestników, gdzie nie weryfikowano na etapie rekrutacji czy uczestnicy są zdecydowani na założenie własnej firmy, a jeśli tak, to w jakiej branży lub o jakim profilu działalności. W przyszłości wsparcie zorientowane na wspieranie rozwoju przedsiębiorczości akademickiej powinno być kierunkowane bardziej precyzyjnie (nawet biorąc pod uwagę, że mogłoby to skutkować mniejszą liczbą ostatecznych odbiorców wsparcia). Beneficjenci dwóch ewaluowanych form wsparcia (Poddziałanie RPO WO , Działanie 8.2 PO KL) szacowali także trwałość efektów projektów w perspektywie 5, 10 i 15 lat. Nie powinno dziwić, iż zdecydowanie największe prawdopodobieństwo utrzymania rezultatów zostało zadeklarowane w perspektywie 5-letniej. Zauważalna jest prawidłowość, że wraz z wydłużaniem się okresu czasu dla którego dokonywane jest szacowanie trwałości rezultatów maleje przekonanie o prawdopodobieństwie utrzymania rezultatów przeprowadzonych działań. Dopełnieniem przeprowadzonej analizy była kwestia trudności pojawiających się w czasie realizacji projektów. W odniesieniu do wszystkich trzech kategorii beneficjentów mamy do czynienia z sytuacją, w której najistotniejszym problemem okazują się obciążenia biurokratyczne. Z problemem nadmiernej biurokratyzacji powiązana jest także druga najczęściej wskazywana trudność w realizacji projektów, a mianowicie zmieniające się wytyczne, interpretacje i inne przepisy. Problemem, na który także należy zwrócić uwagę mówiąc o czynnikach utrudniających realizację projektu są trudności ze stosowaniem Prawa Zamówień Publicznych. Biorąc pod uwagę, że kwestie te mogą być trudne do całkowitego zniwelowania, w przyszłym okresie finansowania (poza uproszczeniem procedur i formalności w możliwym zakresie) należy skupić się na zapewnieniu odpowiedniego wsparcia (informacyjnego, doradczego, szkoleniowego), które zmniejszyłoby dotkliwość obciążeń administracyjnych wśród beneficjentów. MECHANIZMY WSPIERAJĄCE DZIAŁANIA INNOWACYJNE I BADAWCZO-ROZWOJOWE W rezultacie przeprowadzonego badania zostały sformułowane propozycje dotyczące kształtu systemu wsparcia działań innowacyjnych i badawczo-rozwojowych w przyszłym okresie finansowania (uwzględniając fakt, iż bieżący okres finansowania zbliża się ku końcowi, skupiono się wyłącznie na rozwiązaniach, których wdrożenie będzie możliwe w odniesieniu do okresu ). W ramach proponowanego systemu wsparcia mamy do czynienia z trzema głównymi obszarami. Dwa pierwsze to: Wsparcie innowacyjnych inwestycji w sektorze MSP (adresowany do podmiotów sektora przedsiębiorczości) oraz Wsparcie innowacyjnych inwestycji w sektorze B+R na potrzeby świadczenia usług dla sektora przedsiębiorstw (adresowany do jednostek naukowo-badawczych). W obu przypadkach mamy do czynienia ze wsparciem o charakterze finansowym, co wynika z tego, że jak wskazują wyniki badania w obu ww. grupach odbiorców to właśnie czynnik finansowy okazał się najistotniejszy jeśli chodzi o problemy ograniczające aktywność obu kategorii podmiotów w obszarze innowacyjnym i badawczo-rozwojowym. Z kolei jeśli chodzi o obszar: Wsparcie procesów transferu wiedzy i technologii pomiędzy sektorem przedsiębiorstw a instytucjami naukowymi, to dotyczący go instrument wsparcia został zaprojektowany w taki sposób, by obejmował możliwie najszerszą grupę aktorów regionalnego systemu innowacji, a jednocześnie uwzględniał w swoich ramach różnorodność stosowanych form wsparcia. W przypadku pierwszego obszaru wsparcia zaleca się, by w przyszłym okresie finansowania położyć większy nacisk na promowanie projektów o innowacyjności na poziomie regionalnym lub wyższym, przy czym ze względu na duże potrzeby w zakresie wspierania przedsiębiorstw w obszarze innowacji nie należy zamykać dostępu do pomocy współfinansowanej ze środków wspólnotowych także tym firmom, które planują wdrożenie rozwiązań innowacyjnych wyłącznie w odniesieniu do ich przedsiębiorstwa. Zalecane jest także utrzymanie dotychczasowych instrumentów kierunkowania wsparcia dot. reprezentowania branż kluczowych dla regionu oraz przyczyniania się do realizacji założeń RSI WO, przy czym w obu przypadkach rzeczonego kierunkowania należy wdrożyć mechanizmy, które zapewnią skuteczność działań kierunkujących (aktualnie skuteczność ta nie jest w pełni gwarantowana). Uwzględniając z kolei duże zróżnicowanie rodzajów działań innowacyjnych jakie są podejmowane w przedsiębiorstwach zalecono, by w przyszłym okresie finansowania nie wspierać wyłącznie inwestycyjnych 13

14 działań proinnowacyjnych, ale umożliwić beneficjentom także realizację innego typu przedsięwzięć (np. doradczych, w obszarze innowacji marketingowych lub organizacyjnych). Jednocześnie, bez względu na charakter realizowanych projektów zdecydowanie większy nacisk na etapie pomiaru przedsięwzięć innowacyjnych i badawczo-rozwojowych winien być położony na identyfikację i pomiar konkretnych efektów dofinansowanych przedsięwzięć, a nie na weryfikację tego, jakie działania zostały w projekcie podjęte. Jeśli chodzi o drugi obszar wsparcia, czyli projekty infrastrukturalne realizowane przez sektor B+R, to w wielu aspektach zalecane rozwiązanie pozostają spójne z propozycjami dotyczącymi wsparcia dla przedsiębiorstw (dotyczy to przede wszystkim bardziej restrykcyjnego kierunkowania wsparcia w odniesieniu do założeń RSI WO, czy położenia nacisku na konkretne efekty, jakie generuje wsparty projekt. Jednocześnie jednak, w przypadku wsparcia dla sektora B+R sugeruje się rezygnację z profilowania branżowego w oparciu o katalog branż kluczowych (a obecnie także wykaz tzw. inteligentnych specjalizacji ). Tego rodzaju profilowanie, przy występującej na Opolszczyźnie relatywnie niewielkiej liczbie podmiotów sektora B+R oznaczałoby, że wsparcie adresowane do jednostek naukowobadawczych zostałoby ograniczone. Tymczasem wydaje się, że głównym celem wsparcia adresowanego do podmiotów badawczych powinno być zwiększanie ich całościowego potencjału (i zwiększanie szans na świadczenie usług także poza regionem) niż tworzenie w oparciu o nie jedynie zaplecza badawczego dla określonych kategorii podmiotów gospodarczych z województwa. W odniesieniu do zaleceń dotyczących wsparcia dla sektora B+R warto jeszcze podkreślić, iż powinno ono dotyczyć wyłącznie tych projektów, które pozostają w ścisłym związku z potrzebami sektora przedsiębiorstw w tym celu beneficjenci powinni zobowiązywać się do realizacji określonej liczby zleceń na rzecz biznesu (chodzi o świadczenie usług z wykorzystaniem sprzętu zakupionego w ramach projektu) oraz przedstawiać na etapie aplikowania plan sprzedażowy i marketingowy wskazujący na to, w jaki sposób pozyskiwani będą klienci komercyjni. Najbardziej znaczące zmiany w zakresie stosowanych mechanizmów wspierających działania innowacyjne i badawczo-rozwojowe zalecane są w przypadku działań, których celem jest wspieranie współpracy w zakresie działalności innowacyjnej i badawczo-rozwojowej. Sformułowana w raporcie propozycja składa się z dwóch elementów. Po pierwsze, chodzi o wspieranie w formule konkursowej przedsięwzięć badawczo-wdrożeniowych lub wdrożeniowych, ze szczególnym uwzględnieniem właśnie tych projektów, które przewidują w ramach działań badawczo-wdrożeniowych korzystanie z usług sektora B+R. Po drugie, w ramach systemu wsparcia działań innowacyjnych i badawczo-wdrożeniowych przewidziano realizację projektu systemowego, który swoim zakresem obejmowałby całość wsparcia informacyjnego, szkoleniowego, doradczego, promocyjnego oraz finansowego (w zakresie finansowania stypendiów, staży, praktyk, ale także dofinansowywania korzystania z podstawowych usług sektora badawczego w formule voucherów badawczych). Celem takiego projektu byłoby więc stworzenie swoistej infrastruktury dla podejmowania w regionie działań innowacyjnych i badawczo-rozwojowych. Uwzględniając różnorodność planowanych w projekcie działań byłby on w praktyce adresowany do wszystkich aktorów regionalnego systemu innowacji, przy czym to, jakiego rodzaju działania byłyby oferowane danej grupie odbiorców wynikałoby z prowadzonej systematycznie diagnozy potrzeb, a jednocześnie mogłoby ulegać zmianom w trakcie trwania projektu. Zasadniczym założeniem przyjętym w odniesieniu do niniejszego projektu byłoby bowiem konstruowanie wsparcia sprofilowanego, czy wręcz zindywidualizowanego, realizowanego na mniejszą skalę jeśli chodzi o liczbę odbiorców, ale trafiającego do tych osób i podmiotów, dla których wsparcie to (w takiej, a nie innej formie) ma charakter kluczowy w kontekście podejmowania aktywności w obszarze innowacji i działalności B+R. Bardzo ważnym aspektem zalecanego systemu wsparcia we wszystkich trzech obszarach jest również tryb jego koordynowania za wdrażanie instrumentów wsparcia oferowanych w formule konkursowej oraz za realizację projektu systemowego odpowiedzialna byłaby ta sama instytucja i byłby to podmiot, który w obecnym okresie finansowania pełni funkcję IP 2 RPO WO , a więc Opolskie Centrum Rozwoju Gospodarki. Jest to instytucja posiadająca doświadczenie w realizacji działań składających się na proponowany system wsparcia, a jednocześnie rozpoznawalna na poziomie regionalnym (choć swoją aktualną ofertę adresuje gł. do sektora przedsiębiorstw, to jednak wydaje się, że jest to podmiot, który kojarzony jest także przez większość aktorów regionalnego systemu innowacji reprezentujących jednostki 14

15 naukowo-badawcze, instytucje otoczenia biznesu, czy jednostki samorządu terytorialnego. Dzięki takiemu rozwiązaniu możliwe byłoby uspójnienie prowadzonych działań proinnowacyjnych i dot. sfery badawczorozwojowej, zarówno w aspekcie formalnym (procedury i regulacje), jak i merytorycznym. 15

16 Executive summary The overall objective of the research was an appraisal of R&D and innovative activities which are conducted in the frame of EU funds in terms of their impact on competitiveness and innovation of Opolskie Voivodeship. In particular the research objectives were as follows: an appraisal of R&D potential of Opolskie Voivodeship and an evaluation of interconnections between R&D entities and enterprises and eventually an evaluation of R&D activities carried out in the frame of ROP OV and OP HC and their impact on competitiveness of opolskie region; an appraisal of opolskie enterprises in terms of their innovation level and an evaluation of innovative activities carried out in the frame of ROP OV and OP HC and their impact on innovation of opolskie region; a proposal of instruments in support R&D and innovative activities Then the scope of the research were projects realized until the end of 2011 ( ) within Submeasure "Support for R&D and innovative sector" (designed for such entities as universities, colleges, other scientific institution - in the name of the act which sets the principles of financing science and partnership between these institutions, scientific institutions being part of scientific and industry consortium) and Sub-measure "Investment support for innovation in the enterprises" (within support was provided to companies of MSM sector and groups and alliances of these enterprises) and Submeasures "Support to cooperation of scientific environment and enterprises" (designed mainly for universities, scientific institutions and organizations dealing with promotion of idea of entrepreneurship) and "Regional Innovation Strategies". Moreover in the research were included as well enterprises of Opolskie Voivodeship, entities which conduct R&D activity and institutions responsible for implementing above mentioned programmes. During the survey the following research methods were applied: desk/web research (an analyze included various types of data sources: projects' documentation within Sub-measures and ROP OV and Sub-measures and OP HC; beneficiaries and projects specification, a specification of OP IE projects realized in the Opolskie Voivodeship, a specification of participants of Sub-measures and OP HC, programme documents of ROP OV and OP HC and specified documents regarding implementation process; reports and analyzes of regional social and economic situation, mainly concerning R&D sector and innovations; regional strategic documents, statistical data according to Polish Public Statistic Base; data obtained from websites of entities participating in the research) in-depth interviews (conducted with staff of R&D institutions and members of MA and IB II of ROP OV and IB of OP HC; beneficiaries who completed projects selected to be case study) computer assisted telephone interviews CATI (conducted with opolskie enterprises - micro, small, medium and large companies - representative sample, beneficiaries of mentioned Submeasures, entities included in the control group within propensity score matching) computer assisted internet interviews CAWI (conducted with projects' participants of Measure 8.2. OP HC, business support institutions of Opolskie Voivodeship, additional with beneficiaries of evaluated Measures) quasi-experimental method (used to make methodological correct comparison between enterprises realizing project co-financed by EU funds (within Sub-measure ROP OV ) and companies which did not carried out EU projects) 16

17 case studies (based on CATI/ CAWI outcomes and project application forms so called "good practices" were selected; afterwards with each selected beneficiary in-depth interview was conducted in order to gain more specific and detailed information) benchmarking (main goal of this method was an identification and depiction of solutions undertaken in other Polish regions to facilitate innovative and R&D activities which might be implemented in the Opolskie Voivodeship; as a result of benchmarking the detailed description was prepared and some of these solutions were then an inspiration for proposing some instruments in support R&D activity in the prospective funding period; panel with main stakeholders of that research (panel was intended to formulate conclusions and summaries within the group of MA and IB staff; the focal point of this discussion were instruments which might support R&D activities) INNOVATIVE AND RESEARCH AND DEVELOPMENT POTENTIAL OF OPOLSKIE VOIVODESHIP During an evaluation of potential of Opolskie Voivodeship two sources of data were analyzed: Polish Public Statistic Bases and research outcomes which were results of the survey carried out among different types of institutions. According to GUS (Polish Public Statistic Base) percentage of employees of R&D sector in Opolskie Voivodeship (0,41%) is double lower than this indicator measured for Poland (0,81%). Simultaneously regarding share of net revenues from sales of innovative products in total net revenues from sales opolski region (5,3%) is rather on low position in comparison to the whole country (11,3%). As well enterprises from Opolskie Voivodeship relatively rare undertake an activity to obtain some new technologies. However an average number of patents granted in Opolszczyzna is higher than the same indicator for Poland. Also a positive situation was indentified within industry sector - percentage of companies of these segment which implemented innovations is higher than the same mark for the whole country. The innovative and R&D potential of opolskie enterprises were evaluated also by a comparison of companies which realized EU projects in the frame of ROP OV and enterprises which did not. In almost all cases (an exception was an area of strategic management) entities which carried our projects co-financed by EU funds had higher potential than companies from control group. Nevertheless is worth to notice that mainly large companies implemented innovations and smaller ones did that a lot rarely. An analyze of the types of innovations applied by enterprises realizing projects within Sub-measure ROP OV showed that the most common is a product innovation that is a set up a new product - 80% of companies indicated such a modification. Relatively high percentage of interviewed enterprises (60%) applied innovation which concerned an improvement of products or services. In a contrary scientific and R&D institutions mainly implemented infrastructural innovations which means they built (83,3%) or modernized (50%) their laboratories. Throughout the research also a degree of innovation was evaluated and most of beneficiaries and innovations were pioneering on national level. In the group of enterprises the most common was innovation on local level, whereas R&D institutions more often applied innovations on European or global scale. Although one has to take into consideration that these were only beneficiaries declaration and final verification need in-depth analyzes. The evaluation of innovative potential included in addition sources of financing the innovations. As it occurred beneficiaries of Measure ROP OV financed their innovation implementation by their own budget, while beneficiaries of Measure ROP OV most often benefited from national funds. On the other hand beneficiaries of Measure 8.2 OP HC usually gained assistance from EU funds. The difference mentioned above is related mainly to unlike scheme of activity of different entities. Enterprises which are generally responsible for gaining income have usually higher one s own resources which might be provided to apply some innovations. While scientific institutions, self- governmental units or non-governmental organizations are - in general - focused on executing a statute tasks therefore their activity is more dependent on public (national and EU) funds. 17

18 A noteworthy supplement to all these issues will be a case of barriers which arouse during undertaking innovative activity in the companies. In all sorts of enterprises (micro, small, medium and large) the most significant problem was high costs of implementing an innovation (the problem was as well indentified among beneficiaries of ROP OV ). Simultaneously the vast majority of beneficiaries indicated such problems as lack of knowledge or reluctance to making changes as non-important. One can say that still the most current issue is to offer a financial support to companies as a solution to the main factor responsible for limitations of innovative activities. Another aspect of the conducted analyze was expectations and requirements of enterprises concerning knowledge transfer from R&D institutions and business support institutions. The highest level of interest was indentified among the group of beneficiaries of Sub-measure ROP OV (entrepreneurs who carried out innovative projects). Regarding whole sector of enterprises in Opolskie Voivodeship, gained results showed that an average level of interest of implementation of innovations is lower, especially among microenterprises. The most urgent expectation among entrepreneurs is a need of training or counseling about available funds and stricte financial support for R&D activity. Outcomes of the research mentioned above demonstrated that two types of assistance are required: an adequate proposal of research and development technologies and effective promotion of such solution among entrepreneurs. Current passivity in benefiting from R&D sector services - indentified throughout the research - suggests that entrepreneurs do not notice usability and efficiency of cooperation with R&D units. A significant background to these analyzes are proposals indentified within opolskie institutions of R&D sector. Among 11 institutions of Opolszczyzna, 6 is strictly oriented to enterprises. The most prolific offer has Opole University of Technology, in the frame of this institution there is also an unit especially dedicated to research and knowledge and technology transfer. Two institutions in the area of science (Institute of Heavy Organic Synthesis "Blachownia", Institute of Ceramics and Building Materials in Warsaw - Department of Building Materials Process Engineering in Opole) as well have a proposition of research and technology services - mainly designed for industry enterprises, their major advantage are certified laboratories. A cooperation between business sector and Opole University precisely defined is only on some departments, namely Faculty of Chemistry, Faculty of Natural and Technical Sciences and Faculty of Mathematics, Physics and Computer Science. An offer of Śląski Institute is generally dedicated to social and marketing research. Another institute - Bogdan Jański High School - Department in Opole - puts forward a proposal of research and trainings regarding marketing issues and related topics such as management, negotiations, self-presentation, assessment centre, effective communication). Five others institutions do not have a precise offer addressed to business sector. Regarding services provided by business support institutions (in the area of innovation and R&D activity), the most common are training/ counseling/ informative services concerning generating and implementing innovations and gaining funds which meets entrepreneurs expectations. In other words an offer of business support institutions is adequate and compatible with requirements declared by enterprises (however has to be noticed that the most important is financial assistance). As well business support institutions themselves indicated lack of financial assets as the main problem (an average score on 1-5 rating scale was 3,37). Indentified situation might be partly responsible for the fact that not altogether 1/4 of opolskie business support institutions deals with supporting R&D sphere in the companies. The research proved that all institutions which were beneficiaries of Sub-measure ROP OV did cooperate with enterprises at the level of searching, gaining and implementing the innovations. Only a bit smaller percentage (87,5%) of beneficiaries of Measure 8.2 OP HC cooperated as well with companies (but in this group was more various structure of entities). Relatively the lowest level of cooperation was indentified in the group of beneficiaries of Sub-measure ROP OV Equally the survey conducted among whole opolskie companies demonstrated that (regardless the size of a company) lack of collaboration was the most common option. According to that fact it is necessary to 18

19 introduce activities supporting such a cooperation especially among entrepreneurs, as now it is definitely insufficient. Among interviewed beneficiaries of Sub-measure ROP OV % declared a cooperation with companies at shared project. Beneficiaries of Measure 8.2 OP HC more frequently acted at the request of enterprises. The most frequent form of cooperation (regarding beneficiaries of Sub-measure ROP OV and Measure 8.2 OP HC and enterprises) were: research and development tasks (beneficiaries of Sub-measure ROP OV ), making analyzes and expertise and specialist counseling (both categories of responders). Conducted research showed also that role of business support institutions is relatively small in initiating such a cooperation, therefore it is worth to increase their activity. An analyze of cooperation between enterprises and scientific institutions proved a considerable role of units from outside of Opolskie Voivodeship, 116 companies to 174 entities cooperated with them. One can say that opolskie enterprises are relatively oriented to collaboration with outward organizations and institutions since in Opolskie Voivodeship there is a small number of such institutes and their propositions are very limited. Opole University of Technology certainly dominates in the region as has the most prolific and various services and proposals of specialist institutes are usually limited to their area of research. Whereas we talk about cooperation between enterprises and business support institutions as well external organizations play a central role, since 63 companies cooperated with them. In the region there is no one main leader, but one can say that the strongest position have: Chamber of Commerce "Śląśk" - 15 enterprises made liaisons with them, Opolska Chamber of Commerce and Opole Centre for Economic Development- 18 cooperators. AN APPRAISAL OF GIVEN ASSISTANCE IN TERMS OF INNOVATION AND R&D ACTIVITY Most of the evaluated projects were run in the frame of Sub-measure ROP OV Due to that fact the largest group of beneficiaries of this instrument were entrepreneurs, while regarding Submeasure ROP OV most of beneficiaries were R&D institutions which is a result of defined types of beneficiaries. In the case of Sub-measure OP HC this structure is more varied and encompass as well universities, enterprises as R&D units. Throughout the research it was showed that target values of indicators of Sub-measure OP HC were mostly exceeded, one exception was an indicator concerning number of employees who did an internship in a scientific institution. In two Measures of ROP OV a degree of gaining target values is more varied but most of average scores met the half of planned target value. The measures of efficiency of interventions are not only effects and results but also an adequacy to requirements of target group. In the opinion of beneficiaries the highest adequacy was indentified in the Measure 8.2 OP HC, but beneficiaries of Sub-measure ROP OV also gave a positive opinion in that case. Only in the group of beneficiaries of Sub-measure ROP OV noticeably lower percentage of responders gave the highest rank. The general effectiveness of evaluated projects in the area of innovation and R&D was estimated as positive. Among these entities which declared in a past 3 years an increase of innovation as well an impact of the projects were very high. Growth of expenses on R&D activity was indentified among 56,7% of enterprises but in that case an impact of the project was relatively small. In general financial support provided in the frame of EU programmes results in the growth of innovation or increase an activity in the R&D sphere. Moreover, throughout the research an impact of the projects to competitiveness of enterprises was evaluated. R&D institutions which carried out a project within Sub-measure ROP OV declared the highest impact in the spheres as follows: an improvement of abilities and knowledge of staff, an improvement of image, general growth of competitiveness of entity or its services. Enterprises which completed EU projects within Sub-measure ROP OV generally noticed a proportionally growth of all aspects of competitiveness potential, but slightly dominated an increase of employment, general growth of competitiveness of entity and a strengthening of market position. Regarding 19

20 beneficiaries of Measure 8.2 OP HC the highest impact was declared in an improvement of abilities and knowledge of staff, an improvement of image, general growth of competitiveness of entity or its services. In other words the most stable and proportional impact was noticed in the case of support dedicated to enterprises. One of the most important project results is a growth of employment. In evaluated projects the largest scale of this effect was indentified in the Sub-measure ROP OV where 80% of beneficiaries establish new job positions. This situation may be related to specific support given in that instrument, design specially for enterprises. However the most often hired employees (plant and machine operators and assemblers, market sales workers, craft and related trades workers, elementary occupations) were not specialists and were correlated mainly with activity which included knowledge on a secondary level of education. Above mentioned conclusion was verified also by the fact the most of beneficiaries of Sub-measure ROP OV did not declared a growth of employees with higher education. Majority of beneficiaries of all evaluated instruments confirmed that there was no need to retrain the staff as a result of the project realization, only there was a require to educate some of employees among group of beneficiaries of Sub-measure ROP OV Despite the evaluation of an impact of the project to beneficiary situation on the market there was also an aspect concerning modification of cooperation between different entities. An increase of collaboration with enterprises was indentified during the project realization among beneficiaries of Sub-measure ROP OV and Measure 8.2 OP HC which is a very positive effect regarding potential impact of projects to cross-sector cooperation. The similar tendency occurred according to growth of intensity and durability of that cooperation, only beneficiaries of Measure 8.2 OP HC were less optimistic than beneficiaries of Sub-measure ROP OV More than a half of beneficiaries of Sub-measure ROP OV declared lack of changes in that issue. According to types of operation defined in the Measure 8.2. OP HC (in which direct recipients are projects participants, not beneficiaries) in the research was also evaluated an assistance from the point of view of project participants. Within Sub-measure OP HC most of them were students, NGO staff, local governmental units staff or employees of enterprises, while in Sub-measure OP HC most of participants was local governmental units staff. Among forms of assistance granted within Measure 8.2 OP HC dominated trainings, workshops and courses, another were marginalized. Generally Measure 8.2 OP HC seems to be an educational instrument implemented mainly through trainings. It is worth to take into consideration that participants in 35% evaluated this form of assistance as fairly well adequate to their needs, and participants of an internship in 32% declared the highest adequacy. Simultaneously the most adequate were granted scholarships (50% of responses). Given outcomes can be compared to indicated reasons of participation - within both instruments - in which eager to broaden the knowledge and abilities (40% responses) dominated (afterwards also developing and improving skills). Evaluated projects participants activity in the field of setting up their own businesses turned out to be very limited less than one in ten respondents (8%) has found own company as a result of participation in the project implemented under Measure 8.2 OP HC. Additionally, in-depth analysis of the industries in which these companies were registered showed that most of them operate outside the field of academic entrepreneurship. Moreover, in any of the cases we are not dealing with technology companies (focussing on the commercialization and / or implementation of new technologies which are results of conducted research). One might supporse that observed situation is mainly due to the method of carrying out the selection of participants at the recruitment stage it was not verified if participants were determined to start their own business, and if so, in what industry or what business profile. In the future support oriented on academic entrepreneurship development promotion should be addressed in more precise way (even taking into account that this could result in a smaller number of final recipients of support). Beneficiaries of evaluated two support forms (Measure ROP OV and Measure 8.2 OP HC) also estimated the durability of the projects in the next 5, 10 and 15 years. Respondents declared that 20

21 results in 5-year term would be most likely sustained. One might seen that with the lengthening of the period of time for which the estimation is made belief in sustainability of results probability decreases. Complementing element of the analysis was the issue of difficulties which may arise during the implementation of projects. For all three categories of beneficiaries we are dealing with a situation in which the most important problems appear to be bureaucratic. The mentioned problem is related to the second most frequently indicated difficulty in the implementation of projects, namely changing the guidelines, interpretations and regulations. The other problem which was identified as the factor hindering the implementation of the projects is related to difficulties with Public Procurement Law application. Taking into consideration that mentioned issues can be difficult to completely overcome in the next funding period (except for the simplification of procedures and formalities to the possible extent) the focus should be on providing adequate support (information, counseling, training) that would reduce the severity of the administrative burden for beneficiaries. MECHANISMS SUPPORTING INNOVATIVE AND R&D ACTIVITIES As a result of the study proposals for the design of the system support for innovation and R&D in the next funding period were formulated (taking into account the fact that the current funding period comes to an end, proposals are focused solely on solutions that can be implemented during the period ). Within the proposed support system three main areas are identified. The first two areas are: "Supporting innovative investments in the SME sector" (addressed to the business sector entities) and "Supporting innovative investments in R&D sector for the provision of services to the corporate sector" (addressed to the research units). In both cases we are dealing with the financial support, because of the fact that as the study results show in both groups the financial factor is the most important issue when it comes to limiting the activity of both categories of actors in the field of innovation or research and development. Within the field: "The support for processes of knowledge and technology transfer between the business and academic institutions" the support instrument has been designed in order to include the widest possible group of actors in the regional innovation system, and at the same time take the diversity in used forms of support into account. In the first field of support it is recommended to put more emphasis in the next funding period emphasis on the promotion of projects which are innovative at the regional level or higher. But on the other hand, because of the great need to support companies in the field of innovation - access to support for those companies which plan to implement solutions innovative in relation their own firm co should not be restricted. It is also recommended to sustain the existing instruments of targeting support in regional key industries and supporting Regional Innovation Strategy implementation. But in both cases mechanisms ensuring the effectiveness of targeting actions should be implemented (currently efficiency is not fully guaranteed). Taking wide variation of innovative activities that are undertaken in companies into account it is recommended for the next funding period to support not only investment pro-innovative actions but also other types of projects (e.g. consulting in the field of marketing or organizational innovation). Regarding second field of support (the infrastructure projects carried out by the R&D sector), in many aspects the recommended solutions are consistent with the proposals related to support for enterprises (including in particular more restrictive targeting of support in order to meet the assumptions or Regional Innovation Strategy or putting emphasis on tangible results generated by the project). At the same time, in the case of support for R&D the abandonment of profiling based on key industry sectors directory (and also smart specialization" list) is recommended. This type of profiling, in the situation of relatively small number of R&D institutions in the region mean that support for research units would be limited. Meanwhile, it seems that the main purpose of support addressed to R&D units should be increasing their overall potential (and increasing their abilities to provide services outside the region) than to create only the research facilities for certain categories of industries in the region. With regard to the recommendations on support for R&D units, it is worth to emphasize that it should apply only to those projects that are closely related to the needs of the business sector the beneficiaries should commit to achieving a certain number of orders from business sector (in terms of the provision of services using 21

22 equipment purchased in the result of project) and present at the stage of applying sales and marketing plan showing how customers acquisition would be made. The most significant changes in relation to mechanisms used to support innovation and R&D activities are recommended for those actions whose purpose is to promote cooperation in the field of innovation and R&D. Proposal formulated in the report consists of two parts. Firstly, in terms of support - in the competition formula research-implementation projects or implementation projects, focusing on those projects that provide the research and implementation using the R&D services from research units. Secondly, as part of the support system for innovation and research-implementation actions system project should be conducted. It would cover the whole range of information, training, consulting, promotional and financial support (financial support should be understood as the funding of scholarships, trainings, internships, as well as co-financing of basic services from research sector using research vouchers). The purpose of such a project would be creating a kind of "infrastructure" to take innovative and R&D actions in the region. Taking the variety of activities planned in the project into account, it would be addressed to all actors in the regional innovation system, but types of actions offered to specific category would be based on the results of systematic diagnosis of the needs (and at the same time it could be subject to change during the project). The basic assumption in relation to this project would be would be the construction of personalized support, implemented on a smaller scale in terms of number of customers, but focusing on those persons and entities for which support it (in this, rather than some other form) is a key factor in the context of undertaking actions in the field of innovation and R&D. A very important aspect of the support system recommended in all three areas is also the coordinating mode for the implementation of the instruments offered in the competition formula and for conducting system project the same institution would be responsible. It would be Opolskie Centre for Economy Development which in the current financing period operates as the Intermediate Body of the second degree in selected Measures of Axis 1. It is an institution with experience in the implementation of the activities that are planned in the proposed support system, yet recognizable at the regional level (although its current offer is mainly addressed to enterprises, one might suppose that its is also recognized by most of the regional innovation system actors representing research and development centers, business institutions, and self-government institutions). Thanks to this, actions undertaken in relation to innovations and R&D could be more coherent, both in terms of formal (procedures and regulations), and substantive aspect. 22

23 Spis treści Wykaz skrótów... 3 Résumé... 5 Streszczenie... 7 Potencjał innowacyjny oraz badawczo-rozwojowy województwa opolskiego...8 Ocena interwencji w zakresie działań innowacyjnych i badawczo-rozwojowych Mechanizmy wspierające działania innowacyjne i badawczo-rozwojowe Executive summary Innovative and research and development potential of Opolskie Voivodeship An appraisal of given assistance in terms of innovation and R&D activity Mechanisms supporting innovative and R&D activities Spis treści Wprowadzenie Informacje wstępne Cele badania Zakres badania Kryteria badawcze Pytania badawcze Metodologia badania Desk research Wywiady pogłębione Komputerowo wspomagany wywiad telefoniczny (CATI) Komputerowo wspomagany wywiad internetowy (CAWI) Metoda quasi-eksperymentalna Studia przypadku Benchmarking Panel z głównymi interesariuszami badania Techniki analityczne Wyniki badania Potencjał innowacyjny oraz badawczo-rozwojowy województwa opolskiego Ogólna charakterystyka potencjału innowacyjnego oraz badawczo-rozwojowego Opolszczyzny Działalność innowacyjna i badawczo-rozwojowa Źródła finansowania działalności innowacyjnej i badawczo-rozwojowej

24 3.1.4 Bariery w podejmowaniu lub prowadzeniu działalności innowacyjnej oraz badawczorozwojowej Potrzeby sektora przedsiębiorstw związane z transferem wiedzy i innowacji ze strony podmiotów sektora B+R oraz instytucji otoczenia biznesu Oferta sektora B+R Oferta i potencjał instytucji otoczenia biznesu w województwie opolskim jako podmiotów wspomagających działalność innowacyjną i badawczo-rozwojową Wewnątrz- i międzysektorowa współpraca pomiędzy podmiotami sektora przedsiębiorstw, instytucji otoczenia biznesu oraz jednostek sfery B+R w obszarze działalności innowacyjnej i badawczo-rozwojowej Ogólna charakterystyka kooperacji międzysektorowej Identyfikacja i analiza sieci powiązań wewnątrz- i międzysektorowych Ocena interwencji w zakresie działań innowacyjnych i badawczo-rozwojowych Opis ewaluowanych instrumentów wsparcia Poddziałanie RPO WO Poddziałanie RPO WO Poddziałanie PO KL Poddziałanie PO KL Charakterystyka projektów i beneficjentów ewaluowanych instrumentów wsparcia Analiza postępu realizacji ewaluowanych projektów i stopnia osiągnięcia zaplanowanych rezultatów Ocena realizowanych projektów Adekwatność i użyteczność realizowanych projektów Efekty realizowanych projektów w obszarze innowacyjności i działalności badawczo-rozwojowej Efekty realizowanych projektów w obszarze konkurencyjności Efekty realizowanych projektów w obszarze zatrudnienia Efekty realizowanych projektów w obszarze kooperacji międzysektorowej Efekty projektów realizowanych w ramach Działania 8.2 PO KL dotyczące ich uczestników Dodatkowe efekty realizowanych projektów Trwałość efektów realizowanych projektów Trudności w realizacji projektów Studia przypadku Poddziałanie RPO WO Projekt Projekt Poddziałanie RPO WO Projekt Projekt Działanie 8.2 PO KL Projekt Projekt Mechanizmy wspierające działania innowacyjne i badawczo-rozwojowe Ogólny zarys systemu wsparcia działań innowacyjnych i badawczo-rozwojowych

25 5.2 Wsparcie innowacyjnych inwestycji w sektorze MSP Wsparcie innowacyjnych inwestycji w sektorze B+R na potrzeby świadczenia usług dla sektora przedsiębiorstw Wsparcie procesów transferu wiedzy i technologii pomiędzy sektorem przedsiębiorstw a instytucjami naukowymi Projekty konkursowe dla przedsiębiorstw dotyczące realizacji przedsięwzięć badawczych i wdrożeniowych Projekt systemowy zorientowany na realizację całości działań koordynujących i wspierających procesy transferu wiedzy i technologii pomiędzy sektorem przedsiębiorstw a instytucjami naukowymi w woj. opolskim Spis wykresów Spis tabel Spis rysunków Aneksy Analiza benchmarkingowa działań projektowych realizowanych w innych regionach Analiza podobieństwa grup uwzględnionych w badaniu prowadzonym metodą quasieksperymentalną Analiza parametrów dotyczących innowacyjności

26 CEL GŁÓWNY OCENA DZIAŁAŃ BADAWCZO-ROZWOJOWYCH ORAZ INNOWACYJNYCH PODEJMOWANYCH W RAMACH UNIJNYCH PROJEKTÓW NA RZECZ WZROSTU 1. Wprowadzenie 1.1 INFORMACJE WSTĘPNE Niniejszy raport został przygotowany przez Pracownię Badań i Doradztwa Re-Source Korczyński Sarapata sp. j. w ramach prowadzonego na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Opolskiego badania ewaluacyjnego pn. Ocena działań badawczo-rozwojowych oraz innowacyjnych podejmowanych w ramach unijnych projektów na rzecz wzrostu konkurencyjności Opolszczyzny. Raport zawiera wyniki całości analiz przeprowadzonych w ramach przedmiotowego badania, wraz z katalogiem rekomendacji przedstawionym w tabeli wniosków i rekomendacji. Dokładna struktura raportu jest następująca. Raport otwierają: résumé dotyczące wniosków i rekomendacji oraz streszczenie, które zawiera najważniejsze wyniki i wnioski z badania. Niniejsze wprowadzenie obejmuje głównie prezentację celów i zakresu badania oraz kryteriów i obszarów badawczych. W kolejnym rozdziale przedstawiono metodologię badania oraz scharakteryzowano przebieg badania. Zasadniczą częścią raportu jest rozdział analityczny obejmujący prezentację całości wyników badania wraz z ich pogłębioną analizą. Uzupełnieniem części analitycznej są rozdziały poświęcone: studiom przypadku. Elementem wieńczącym analityczną część raportu są propozycje instrumentów wsparcia działalności innowacyjnej i badawczo-rozwojowej w przyszłym okresie finansowania. Raport zamykają spisy: wykresów, tabel oraz rysunków. Do raportu załączono także aneks przedstawiający wyniki analizy statystycznej podobieństwa grup: eksperymentalnej i kontrolnej (w ramach metody quasieksperymentalnej) oraz wyniki analizy statystycznej dotyczącej parametrów innowacyjności. 1.2 CELE BADANIA Poniżej przedstawiono cele badania, tj. cel główny oraz cele szczegółowe. Ocena działań badawczo-rozwojowych 1 oraz innowacyjnych 2 podejmowanych w szczególności w ramach RPO WO i PO KL przez podmioty sfery badawczo-rozwojowej na rzecz wzrostu konkurencyjności województwa opolskiego, ze szczególnym uwzględnieniem projektów zakładających współpracę z sektorem przedsiębiorczości 1 Pod pojęciem Działalności badawczo-rozwojowej (B+R) rozumie się pracę twórczą podejmowaną w sposób systematyczny w celu zwiększenia zasobów wiedzy oraz wykorzystanie tych zasobów wiedzy do tworzenia nowych zastosowań (na podstawie Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Opolskiego na lata ). 2 Pod pojęciem Działalności innowacyjnej rozumie się szereg działań zmierzających do tworzenia i wdrażania innowacji oraz wprowadzania nowych i zmodernizowanych wyrobów, nowych lub zmienionych procesów technologicznych lub organizacyjnotechnicznych. Innowacja to Idea, postępowanie lub rzecz, która jest jakościowo odmienna od dotychczasowych. Innowacje obejmują produkty i usługi oraz działania mające na celu doprowadzenie ich do nabywców oraz przekonanie o ich użyteczności. Stwarzają dla przedsiębiorców i menedżerów korzystne możliwości dokonania istotnych zmian, podjęcia nowej działalności, świadczenia nowych usług i pozyskiwania dzięki temu innowacyjnych nabywców. Sprawdzianem udanej innowacji jest jej powodzenie na rynku. W firmie przez innowacje rozumie się najczęściej nowości zastosowane w produktach, technice lub w zarządzaniu. Faktycznie innowacje w firmie dzielą się na procesowe, produktowe, organizacyjne, marketingowe i środowiskowe. (na podstawie Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Opolskiego na lata ). 26

27 OBSZARY BADAWCZE OCENA DZIAŁAŃ BADAWCZO-ROZWOJOWYCH ORAZ INNOWACYJNYCH PODEJMOWANYCH W RAMACH UNIJNYCH PROJEKTÓW NA RZECZ WZROSTU I. Ia. Ib. Ocena potencjału badawczo-rozwojowego województwa opolskiego oraz stanu powiązań między podmiotami sfery badawczorozwojowej a przedsiębiorstwami oraz ocena interwencji w zakresie działań badawczo-rozwojowych podejmowanych w ramach RPO WO i PO KL 3 i ich wpływ na wzrost konkurencyjności regionu, w tym m.in.: Identyfikacja obecnego potencjału badawczo-rozwojowego 4 województwa opolskiego oraz współpracy między podmiotami sfery B+R a sektorem przedsiębiorczości Ocena interwencji w zakresie działań badawczo-rozwojowych podejmowanych w ramach RPO WO i PO KL II. IIa. IIb. III. Ocena stanu innowacyjności przedsiębiorstw województwa opolskiego oraz ocena interwencji w zakresie działań innowacyjnych podejmowanych w ramach RPO WO i PO KL 5 i ich wpływ na wzrost innowacyjności 6 i konkurencyjności regionu, w tym m.in.: Ocena potencjału innowacyjnego przedsiębiorstw 7 opolskiego województwa Ocena interwencji w zakresie działań innowacyjnych podejmowanych w ramach RPO WO i PO KL Wskazanie mechanizmów wspierających działania badawczorozwojowe i innowacyjne, w tym współpracę między podmiotami sfery badawczo-rozwojowej a przedsiębiorstwami w ramach interwencji w obecnym i przyszłym okresie programowania w kontekście potrzeb rozwojowych województwa opolskiego 3 Z uwzględnieniem innych instrumentów wsparcia, ze szczególnym uwzględnieniem projektów (z)realizowanych z Programu Innowacyjna Gospodarka na lata Zamawiający pod pojęciem inne instrumenty wsparcia rozumie dofinansowanie działań innowacyjnych ze środków z pozostałych unijnych programów operacyjnych oraz z innych środków krajowych i międzynarodowych, np.: środki z narodowych/rządowych programów, krajowych funduszy rozwoju, Banku Światowego, środki własne beneficjenta, itp. 4 Do potencjału badawczo-rozwojowego Zamawiający zalicza przede wszystkim: infrastrukturę techniczną i finansową, zasoby ludzkie, prace badawcze, zgłoszenia patentowe i ich potencjalne zastosowanie, publikacje prac naukowo-badawczych, doświadczenie i motywacje współpracy z gospodarką. 5 Z uwzględnieniem innych instrumentów wsparcia, ze szczególnym uwzględnieniem projektów (z)realizowanych z Programu Innowacyjna Gospodarka na lata Zamawiający pod pojęciem inne instrumenty wsparcia rozumie dofinansowanie działań innowacyjnych ze środków z pozostałych unijnych programów operacyjnych oraz z innych środków krajowych i międzynarodowych, np.: środki z narodowych/rządowych programów, krajowych funduszy rozwoju, Banku Światowego, środki własne beneficjenta, itp. 6 Pod pojęciem innowacyjności regionu rozumie się zdolność i chęć podmiotów regionu do ciągłego poszukiwania i wykorzystywania w praktyce gospodarczej wyników badan naukowych i prac badawczo rozwojowych, nowych koncepcji, pomysłów, wynalazków, doskonalenia i rozwoju wykorzystywanych technologii produkcji materialnej i niematerialnej (usługi), wprowadzania nowych metod i technik w organizacji i zarządzaniu, doskonalenia i rozwijania infrastruktury oraz zasobów wiedzy (na podstawie publikacji w ramach projektu Biblioteka Przedsiębiorcy przy Państwowej Wyższej Szkole Zawodowej w Sulechowie, Izabela Wojewoda) 7 Pod pojęciem potencjału innowacyjnego przedsiębiorstwa rozumie się zdolność podmiotu gospodarczego do opracowywania projektów, wdrażania oraz rozpowszechniania innowacji. Potencjał innowacyjny przedsiębiorstwa tworzą jego pracownicy oraz warunki, w jakich funkcjonują, w tym układ organizacyjny podmiotu, procedury procesów innowacyjnych, a także wprowadzone innowacje, umożliwiające generowanie nowych rozwiązań. (na podstawie publikacji w ramach projektu Biblioteka Przedsiębiorcy przy Państwowej Wyższej Szkole Zawodowej w Sulechowie, Izabela Wojewoda). 27

28 1.3 ZAKRES BADANIA Zakres przedmiotowy badania obejmował: 1) Instytucje odpowiedzialne za wdrażanie RPO WO i PO KL w województwie opolskim: Instytucja Zarządzająca RPO WO , Instytucja Pośrednicząca II stopnia RPO WO , Instytucja Pośrednicząca PO KL. 2) Podmioty działalności badawczo-rozwojowej województwa opolskiego, w tym: szkoły wyższe: 1) Uniwersytet Opolski, 2) Politechnika Opolska, 3) Wyższa Szkoła Zarządzania i Administracji w Opolu, 4) Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nysie, 5) Wyższa Szkoła Bankowa we Wrocławiu, Wydział Ekonomiczny w Opolu, 6) Szkoła Wyższa im. Bogdana Jańskiego, Wydział Zamiejscowy w Opolu, 7) Państwowa Medyczna Wyższa Szkoła Zawodowa w Opolu, ośrodki naukowe: 1) Instytut Śląski w Opolu, 2) Instytut Ciężkiej Syntezy Organicznej Blachownia, 3) Instytut Ceramiki i Materiałów Budowlanych w Warszawie - Oddział Inżynierii Procesowej Materiałów Budowlanych w Opolu, 3) Sektor przedsiębiorczości: 1) MMŚP - mikro-, małe- i średnie przedsiębiorstwa, 2) przedsiębiorstwa duże. 4) Zakres projektowy obejmujący projekty w ramach Poddziałania i RPO WO oraz i PO KL, wg stanu na dzień r.: Zakres podmiotowy badania obejmował: (1) Beneficjenci, którzy otrzymali dofinansowanie i zrealizowali/realizują projekty w ramach RPO WO i PO KL, (2) Uczestnicy projektów w ramach PO KL bezpośrednio korzystający z pomocy (pracownicy przedsiębiorstw, pracownicy naukowi jednostek naukowych, pracownicy naukowi i naukowodydaktyczni uczelni, doktoranci, absolwenci i studenci). Zakres terytorialny badania obejmował obszar województwa opolskiego. Zakres czasowy badania obejmował okres od r. do r. 1.4 KRYTERIA BADAWCZE W ramach niniejszego badania uwzględniono następujące kryteria badawcze: ADEKWATNOŚĆ rozumiana, jako ocena stopnia zaspokojenia rzeczywistych potrzeb grupy docelowej dzięki interwencji; SKUTECZNOŚĆ rozumiana, jako ocena stopnia osiągnięcia założonych celów interwencji; UŻYTECZNOŚĆ rozumiana, jako na ile efekty interwencji, zarówno te oczekiwane jak i nieoczekiwane, są satysfakcjonujące dla beneficjentów i ostatecznych uczestników projektów; EFEKTYWNOŚĆ rozumiana, jako powiązanie efektów interwencji z poniesionymi nakładami; TRWAŁOŚĆ rozumiana, jako na ile pozytywne zmiany wywołane oddziaływaniem projektów będą trwać po ich zakończeniu. 1.5 PYTANIA BADAWCZE Poniżej przedstawiono przyporządkowane do poszczególnych obszarów badawczych szczegółowych pytania badawcze, na które udzielono odpowiedzi w rezultacie przeprowadzonego badania. 28

29 IDENTYFIKACJA OBECNEGO POTENCJAŁU BADAWCZO-ROZWOJOWEGO WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO ORAZ WSPÓŁPRACY MIĘDZY PODMIOTAMI SFERY B+R A SEKTOREM PRZEDSIĘBIORCZOŚCI 1) Jaki jest obecny potencjał badawczo-rozwojowy regionu, z uwzględnieniem oferty podmiotów sektora B+R zgodnie ze specyfiką i potrzebami gospodarki regionalnej? 2) Jakie formy współpracy występują obecnie między podmiotami sfery B+R a sektorem przedsiębiorczości? 3) Jaka jest aktualna diagnoza potrzeb przedsiębiorstw na transfer wiedzy ze strony sfery B+R z i spoza terenu województwa opolskiego? 4) Jakie są przyczyny występowania problemów/barier we współpracy między podmiotami sfery B+R a sektorem przedsiębiorczości? Jak im należy przeciwdziałać? 5) Jakie są przyczyny występowania problemów/barier w niskim zainteresowaniu przedsiębiorców realizacją projektów związanych z budową, rozbudową lub modernizacją infrastruktury B+R w przedsiębiorstwach? Jakie środki zaradcze należy wprowadzić? 6) Jak można ocenić potencjał badawczo rozwojowy województwa opolskiego w porównaniu z innymi regionami oraz stanem ogólnokrajowym pod względem kluczowych danych statystyki publicznej dot. tego zagadnienia oraz syntetycznego wskaźnika potencjału B+R? Jak wyglądało to w 2006, a jak w 2010/2011 roku (w zależności od dostępności danych GUS)? 7) Jak kształtuje się sieć powiązań pomiędzy instytucjami B+R a sferą przedsiębiorstw oraz jakie posiada ona cechy strukturalne? 8) Jaką rolę w sieci powiązań na osi B+R przedsiębiorstwa pełnią instytucje otoczenia biznesu? OCENA INTERWENCJI W ZAKRESIE DZIAŁAŃ BADAWCZO-ROZWOJOWYCH PODEJMOWANYCH W RAMACH RPO WO I PO KL 1) W jakim stopniu występuje zgodność projektów (z)realizowanych przez podmioty sfery B+R z zapotrzebowaniem ze strony przedsiębiorstw oraz w kontekście potrzeb rozwojowych regionu? 2) Czy poszczególne (z)realizowane projekty są adekwatne i użyteczne wobec potencjału sektora badawczo-naukowego w województwie oraz zwiększają jego konkurencyjność? Jaki jest wpływ poszczególnych projektów z uwzględnieniem podziału projektów na: badawcze, infrastrukturalne, zakładające współpracę z sektorem przedsiębiorczości oraz szkoleniowo-doradcze? 3) Czy podmioty sfery B+R dzięki wparciu pozyskały nowych zleceniodawców, w tym przedsiębiorców? 4) Czy rezultaty prowadzonych badań przez przedsiębiorstwa zostały wdrożone do praktyki gospodarczej, jeżeli tak, to w jaki sposób? 5) Czy udzielone wsparcie wpłynęło na zwiększenie wydatków przedsiębiorstw na działalność badawczorozwojową? 6) Jaki jest stopień zintegrowania różnych rodzajów projektów w ramach danej instytucji badawczonaukowej oraz między tymi instytucjami? 7) Jaki jest wpływ (z)realizowanych projektów na trwałość współpracy i transferu wiedzy pomiędzy podmiotami sfery B+R a sektorem przedsiębiorczości? 8) Czy i w jakim stopniu występuje mechanizm komercyjnego wykorzystania rozwiązań z zakresu wiedzy lub technologii, m.in. przez powstałe w wyniku projektów firmy typu spin-off i spin-out? 9) Czy zostały utworzone nowe miejsca pracy w regionie w wyniku realizacji projektów, jeżeli tak, to czy odpowiadają one potrzebom regionalnym? 10) Na ile wsparcie o charakterze szkoleniowo-doradczym, promocyjnym oraz w zakresie staży, stypendiów przyczyniło się do praktycznego/bezpośredniego wymiaru współpracy sfery nauki i biznesu, rozpoczęcia działalności badawczo-rozwojowej, itp.? 11) Czy i w jakim stopniu (z)realizowane projekty przyczyniły się do wzrostu konkurencyjności podmiotów sfery B+R? 29

30 12) Jakim poziomem nowoczesności charakteryzują się produkty interwencji w zakresie działań badawczo-rozwojowych oraz w jakim stopniu są one wykorzystywane? 13) Jaka jest trwałość produktów interwencji w zakresie działań badawczo-rozwojowych oraz jakie czynniki ją warunkują? 14) W jakim stopniu interwencjom z zakresu działań badawczo-rozwojowych towarzyszyły efekty zdarzenia niezależnego, substytucji oraz przemieszczenia, a w jakim efekt roszczeniowy? OCENA POTENCJAŁU INNOWACYJNEGO PRZEDSIĘBIORSTW WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO 1) Jaki jest obecny stan innowacyjności przedsiębiorstw województwa opolskiego? 2) Czy przedsiębiorstwa same kreują innowacje, czy współpracują i z jakimi innymi podmiotami przy tworzeniu i adaptacji innowacji? Na ile przedsiębiorstwa są gotowe na podjęcie ryzyka innowacji? 3) Czy występuje współpraca między przedsiębiorstwami w zakresie innowacji, jeżeli tak to w jakiej formie? 4) Jaka jest aktualna diagnoza potrzeb przedsiębiorstw na transfer innowacji ze strony sfery B+R, z uwzględnieniem transferu z i poza terenu województwa opolskiego? 5) Na jakie trudności napotykają przedsiębiorstwa uczestniczące w transferze technologii i innowacji? 6) Jak można ocenić poziom innowacyjności przedsiębiorstw województwa opolskiego w porównaniu z innymi regionami oraz stanem ogólnokrajowymi pod względem kluczowych danych statystyki publicznej dot. tego zagadnienia oraz syntetycznego wskaźnika poziomu innowacyjności przedsiębiorstw oraz ogólnego syntetycznego wskaźnika innowacyjności regionu (The European Regional Innovation Scoreboard RIS)? Jak wyglądało to w 2006, a jak w 2010/2011 roku (w zależności od dostępności danych GUS)? 7) Jakie czynniki wpływają na poziom innowacyjności przedsiębiorstw? Jakiego typu przedsiębiorstwa są bardziej innowacyjne, a jakie posiadają niższy poziom innowacyjności? 8) Jakie są główne źródła finansowania działalności innowacyjnej wśród opolskich przedsiębiorstw? Jak kształtuje się zainteresowanie zwrotnymi formami wsparcia innowacyjności? OCENA INTERWENCJI W ZAKRESIE DZIAŁAŃ INNOWACYJNYCH PODEJMOWANYCH W RAMACH RPO WO I PO KL 1) Jaka jest adekwatność, użyteczność i efektywność innowacyjności projektów w podziale na: rodzaj innowacyjności (dot.: produktu/usługi, procesu, innowacyjności organizacyjno-systemowej, innowacyjności marketingowej), stopień innowacyjności (dot.: nowych rozwiązań innowacyjnych, ulepszenia istniejących rozwiązań) i zasięg innowacyjności (lokalny, regionalny, krajowy, międzynarodowy)? 2) Czy zostały utworzone nowe miejsca pracy w regionie w wyniku realizacji projektów, jeżeli tak, to czy odpowiadają one potrzebom regionalnym? 3) Jaki jest wpływ wprowadzonych innowacji i związanej z nią konieczności przekwalifikowania/ dokształcania pracowników, na zmianę struktury/wzrostu zatrudnienia w podmiotach? 4) Czy i w jakim stopniu (z)realizowane projekty przyczyniły się do rozwoju i wzrostu innowacyjności przedsiębiorstw oraz wspierania kreowania innowacyjności regionu? 5) Jaki jest efekt netto realizowanych przez przedsiębiorstwa projektów innowacyjnych współfinansowanych ze środków europejskich? 6) W jakim stopniu interwencjom z zakresu działań innowacyjnych towarzyszyły efekty mnożnikowy, zdarzenia niezależnego oraz synergii, a w jakim wystąpiła zmiana zachowania (behavioral additionality)? 7) Jak można ocenić system aplikowania i realizacji projektów w ramach ewaluowanych instrumentów? Jakie jego aspekty traktowane są traktowane przez beneficjentów jako największe mankamenty i utrudnienia? 30

31 WSKAZANIE MECHANIZMÓW WSPIERAJĄCYCH DZIAŁANIA BADAWCZO-ROZWOJOWE I INNOWACYJNE, W TYM WSPÓŁPRACĘ MIĘDZY PODMIOTAMI SFERY BADAWCZO- ROZWOJOWEJ A PRZEDSIĘBIORSTWAMI W RAMACH INTERWENCJI W OBECNYM I PRZYSZŁYM OKRESIE PROGRAMOWANIA W KONTEKŚCIE POTRZEB ROZWOJOWYCH WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO 1) Jakie należy podjąć działania wspierające: instytucjonalno-systemowe, organizacyjne, informacyjnopromocyjne, itp. możliwe do wykorzystania przez IZ RPO WO , IP2 RPO WO i IP PO KL oraz przez podmioty działalności badawczo-rozwojowej i przedsiębiorstwa województwa opolskiego? 2) Jakie rodzaje projektów powinny być realizowane oraz z jakich obszarów kluczowych rozwoju regionu i/lub sektorów/branż działalności gospodarczej w ramach wsparcia sfery B+R oraz innowacji na rzecz przedsiębiorstw? 3) W jaki sposób powinno oceniać się interwencję dot. projektów w zakresie działań badawczorozwojowych i innowacyjnych, w tym dot. oceny skutecznej współpracy między podmiotami sfery B+R a sektorem przedsiębiorczości? Jakie wskaźniki/elementy/uwarunkowania można wskazać jako miarodajne/adekwatne przy ocenie? 4) Jakie należy podjąć działania zmierzające do zwiększenia integracji środowisk szkolnictwa wyższego (zarówno pomiędzy tymi instytucjami), ośrodków naukowych i przedsiębiorstw? 5) Jakie występują kluczowe czynniki sukcesu dla współpracy między podmiotami sfery B+R a sektorem przedsiębiorczości oraz wsparcia innowacji na rzecz przedsiębiorstw? 6) Jakie należałoby zastosować modele współpracy (m.in. sposoby tworzenia i udoskonalania sieci współpracy i wymiany informacji między naukowcami a przedsiębiorcami w zakresie innowacji i transferu technologii)? 7) Jakie należałoby zastosować formy upowszechniania praktyk proinnowacyjnych zwłaszcza wśród przedsiębiorców? 8) Które z dobrych działań/projektów (z)realizowanych w ramach RPO WO i PO KL pokazują skuteczną współpracę między podmiotami sfery B+R a sektorem przedsiębiorczości oraz skuteczne wsparcie innowacji na rzecz przedsiębiorstw? 9) Jakiego rodzaju rozwiązania dot. wsparcia innowacyjności obecne w innych programach operacyjnych (min. PO IG) warto zaadaptować w ramach RPO WO oraz komponentu regionalnego PO KL w ramach zidentyfikowanych słabych stron? 10) Czy konieczne jest wzmocnienie kondycji IOB na terenie województwa opolskiego w kontekście wzrostu efektywności dyfuzji innowacji? Jeśli tak, to jakiego rodzaju działania należy wdrożyć w tym kontekście? 11) Jakie działania zaradcze należy podjąć, aby zniwelować wykryte w ramach badania bariery we wdrażaniu interwencji z obszaru wsparcia potencjału badawczo-rozwojowego oraz działalności innowacyjnej? 31

32 2. Metodologia badania W niniejszym badaniu zastosowano zróżnicowane ilościowo i jakościowo instrumentarium badawcze, co pozwoliło na pozyskanie danych pozwalających ujmować badane zjawiska i procesy w sposób wielowymiarowy kreując tym samym pełen obraz sytuacji dotyczący działań innowacyjnych oraz badawczo-rozwojowych. 2.1 DESK RESEARCH W przypadku niniejszego badania analiza danych zastanych obejmowała następujące komponenty: a. dokumentacja projektów, na które podpisano umowy w ramach Poddziałania i RPO WO oraz i PO KL, b. zestawienia beneficjentów i projektów w ramach Poddziałania i RPO WO oraz i PO KL, c. zestawienie projektów realizowanych w ramach PO IG w województwie opolskim, d. zestawienie uczestników projektów w ramach Poddziałania i PO KL, e. dokumenty programowe RPO WO i PO KL wraz z dokumentami uszczegóławiającymi zapisy ww. dokumentów i określającymi ich sposób wdrażania, f. raporty i analizy dot. regionalnej sytuacji społeczno-gospodarczej, w tym dot. sfery B+R i stanu innowacji w województwie opolskim, g. Strategia rozwoju województwa opolskiego, h. Regionalna Strategia Innowacji Województwa Opolskiego na lata wraz z Planem Działań na lata w ramach Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Opolskiego na lata , i. dane statystyczne z zasobów Polskiej Statystyki Publicznej, j. dane pozyskane z witryn internetowych podmiotów uczestniczących w badaniu. 2.2 WYWIADY POGŁĘBIONE W ramach niniejszego projektu badawczego technika indywidualnych wywiadów pogłębionych zastosowana została w odniesieniu do następujących kategorii respondentów: podmiotów sektora B+R; kadry zarządzającej / kierowniczej IZ i IP2 RPO WO i IP PO KL; beneficjentów, których przedsięwzięcia zostały uwzględnione w ramach studiów przypadku. Łączna liczba wywiadów pogłębionych wyniosła 19 wywiadów. W poniższej tabeli przedstawiono szczegółowe dane dotyczące struktury próby w ramach badania prowadzonego z wykorzystaniem techniki wywiadów pogłębionych. 32

33 Tabela 1. Struktura próby w badaniu prowadzonym z wykorzystaniem techniki wywiadów pogłębionych UCZESTNICY WYWIADÓW POGŁĘBIONYCH Lp. Grupa respondentów Ilość wywiadów 1. podmioty sektora B+R kadra zarządzająca / kierownicza IZ i IP2 RPO WO i IP PO KL 3 3. beneficjenci, których przedsięwzięcia zostały uwzględnione w ramach studiów przypadku 6 SUMA KOMPUTEROWO WSPOMAGANY WYWIAD TELEFONICZNY (CATI) Technika wywiadu telefonicznego wspomaganego komputerowo (CATI) została wykorzystana wraz z komplementarną do niej w tym wypadku techniką CAWI jako główna technika zbierania danych ilościowych (ankietowych) od beneficjentów projektów objętych badaniem oraz podmiotów sektora przedsiębiorczości (zarówno w ramach badania obrazującego ogólną kondycję tego sektora w województwie opolskim, jak i w ramach badania grupy kontrolnej na potrzeby metody quasieksperymentalnej). Jeśli chodzi o sposób doboru uczestników badania CATI, zastosowano zróżnicowane sposoby doboru, zależnie od kategorii respondenta. I tak, w przypadku beneficjentów realizujących projekty objęte niniejszą ewaluacją założono dobór quasi-zupełny, obejmując badaniem wszystkich beneficjentów. Z kolei jeśli chodzi o podmioty sektora przedsiębiorczości, nierealizujące projektów objętych badaniem, zastosowano: w odniesieniu do ogólnego badania opolskich przedsiębiorstw dobór losowo-warstwowy o charakterze nieproporcjonalnym (gdzie kryterium warstwowania uczyniono wielkość firmy); w odniesieniu do badania grupy kontrolnej dobór metodą PSM uwzględniający profil beneficjentów z sektora przedsiębiorstw, którzy zostali zakwalifikowani do grupy eksperymentalnej. Ostateczną liczebność i strukturę próby (uwzględniającą poszczególne kategorie respondentów) prezentuje poniższa tabela 8. Tabela 2. Struktura próby w ramach badania CATI UCZESTNICY WYWIADÓW CATI Lp. Grupa respondentów Ilość respondentów 1. Beneficjenci Poddziałania RPO WO Beneficjenci Poddziałania RPO WO Beneficjenci Działania 8.2 PO KL Podmioty sektora przedsiębiorczości (mikro-, małe, średnie i duże przedsiębiorstwa) Grupa kontrolna w ramach metody quasi-eksperymentalnej 105 SUMA KOMPUTEROWO WSPOMAGANY WYWIAD INTERNETOWY (CAWI) Wywiady CAWI były w ramach niniejszego badania realizowane jako technika komplementarna wobec wywiadów CATI, zarówno jako technika dedykowana określonym kategoriom uczestników badania, jak i 8 Należy w tym miejscu podkreślić, że w przypadku badania beneficjentów ewaluowanych instrumentów wsparcia badanie realizowane było równolegle dwoma technikami CATI i CAWI, z tego względu liczebności respondentów wskazane w tabeli obejmują łączną liczbę wywiadów zrealizowanych z wykorzystaniem obu technik. 33

34 technika wspomagająca proces badawczy w przypadku tych respondentów, którzy w pierwszej kolejności uczestniczyli w badaniu CATI, lecz z określonych przyczyn nie udało się z nimi przeprowadzić tego wariantu wywiadu. Przy realizacji wywiadów CAWI zastosowano dwa warianty doboru. W przypadku, gdy wywiady CAWI wspomagały realizację wywiadów CATI zastosowano dobór celowy ankieta internetowa przeprowadzana była z tymi respondentami badania CATI, którzy mają utrudniony dostęp do kontaktu telefonicznego bądź preferują internetowy udział w badaniu. Jeśli natomiast chodzi o te kategorie respondentów, które były pierwszej kolejności badane z wykorzystaniem techniki CAWI, tj. uczestnicy projektów PO KL oraz instytucje otoczenia biznesu, to w ich przypadku zastosowano dobór, odpowiednio: losowo-warstwowy (badanie przeprowadzono na dobranej losowo próbie uczestników projektów w ramach Działania 8.2 PO KL, z uwzględnieniem form wsparcia, z jakich korzystali uczestnicy; pierwotnie założono liczebność próby na poziomie 450 osób, ostatecznie udało się zrealizować 500 wywiadów) oraz quasi-zupełny (badaniem objęto wszystkie zidentyfikowane w województwie opolskim instytucje otoczenia biznesu N=37 bez względu na profil ich działalności i zidentyfikowany poziom aktywności 9 ; ostatecznie udało się zrealizować 17 wywiadów efektywnych). 2.5 METODA QUASI-EKSPERYMENTALNA W ramach zastosowania niniejszej techniki zostały wyodrębnione dwie grupy: eksperymentalna (beneficjenci Poddziałania RPO WO ) oraz kontrolna (przedsiębiorstwa z województwa opolskiego dobrane w ściśle określony sposób. Dzięki zastosowaniu powyższego schematu doboru zapewniono możliwie duże podobieństwo grup: eksperymentalnej i kontrolnej, przy jednoczesnym zachowaniu zróżnicowania pod względem czynnika eksperymentalnego, jakim w tym przypadku była realizacja projektu w ramach Poddziałania RPO WO Metoda quasi-eksperymentalna została wprowadzona jako technika umożliwiająca precyzyjną identyfikację i analizę efektów interwencji. Dobór grupy eksperymentalnej został przeprowadzony w sposób tożsamy z doborem przedsiębiorstw realizujących projekty w ramach Poddziałania RPO WO Z kolei jeśli chodzi o grupę kontrolną dobór próby przeprowadzono z wykorzystaniem techniki PSM (Propensity Score Matching). Wielkość próby grupy eksperymentalnej była równa liczebności podmiotów grupy kontrolnej i wyniosła n=105. Do badania grupy kontrolnej zakwalifikowane zostały przedsiębiorstwa województwa opolskiego, które nie korzystały ze wsparcia ze środków w ramach Poddziałania 1.3.2, co wymagało przeprowadzenia dodatkowego badania CATI ze specyficzną grupą opolskich przedsiębiorców. Celem doboru na podstawie wskaźnika skłonności było wybranie przedsiębiorstw najbardziej podobnych do beneficjentów Poddziałania RPO WO pod względem wiązki takich cech charakteryzujących przedsiębiorstwo jak: wielkość przedsiębiorstwa; powiat/podregion będący siedzibą przedsiębiorstwa, branża przedsiębiorstwa, rok założenia przedsiębiorstwa STUDIA PRZYPADKU W ramach niniejszego badania technika studium przypadku (case study) została zastosowana jako narzędzie analizy oraz prezentacji projektów, które mogą być traktowane jako przykład dobrej praktyki w efektywnym wykorzystaniu przez beneficjentów wsparcia dotyczącego tworzenia i wzmacniania współpracy pomiędzy sferą B+R a sektorem przedsiębiorczości na rzecz wzrostu konkurencyjności Opolszczyzny. Dobór projektów realizowanych w ramach RPO WO oraz PO KL został w odniesieniu do studiów przypadku przeprowadzony w oparciu o wyniki badania ilościowego oraz analizę dokumentacji projektowej. Jednocześnie, na etapie przygotowywania opisów projektów na potrzeby 9 Niniejsze zastrzeżenie jest o tyle istotne, że już na etapie doboru jednostek do badania, w przypadku niektórych podmiotów występowało duże prawdopodobieństwo, iż aktualnie nie prowadzą one już lub jeszcze aktywnej działalności. 10 Załącznikiem do niniejszego raportu stanowią wyniki przeprowadzonej analizy statystycznej, której celem było potwierdzenie, iż pomiędzy grupą eksperymentalną i kontrolną nie występują istotne statystycznie zróżnicowania ze względu na cechy, które uwzględniono na etapie doboru grupy kontrolnej. 34

35 studiów przypadku zostały dodatkowo przeprowadzone wywiady pogłębione z ich realizatorami. Przygotowano 6 studiów przypadku, szczegółową strukturę próby w ramach tej techniki prezentuje poniższa tabela: Tabela 3. Struktura próby w odniesieniu do studiów przypadku PROJEKTY W RAMACH STUDIÓW PRZYPADKU Lp. Obszar wsparcia Ilość projektów 1. Poddziałanie RPO WO Poddziałanie RPO WO Działanie 8.2 PO KL 2 SUMA BENCHMARKING Celem benchmarkingu w ramach niniejszego badania była identyfikacja oraz opis racjonalnych sposobów działania oraz najlepszych rozwiązań w funkcjonowaniu współpracy pomiędzy sferą B+R a sektorem przedsiębiorczości występujących w innych województwach w celu ich twórczego naśladowania przez jednostki z województwa opolskiego. Przedmiotem analizy i doboru uczyniono konkretne przedsięwzięcia (projekty, inicjatywy podejmowane w regionie), a nie całościową polityką innowacyjną danego regionu 11. Zwiadem badawczym objęto wszystkie polskie województwa, a w rezultacie przeprowadzonych analiz wybrano 12 projektów (z 6 wojewodztw), w których zidentyfikowano rozwiązania, które mogą być rekomendowane do wdrożenia w takiej lub zbliżonej formie w woj. opolskim: 1) województwo małopolskie: Broker innowacji, Małopolski Festiwal Innowacji, Małopolski Inkubator Pomysłowości, 2) województwo wielkopolskie: Vouchery dla przedsiębiorców, Vouchery dla inicjatyw klastrowych, Knowledge Voucher, Studenckie Centrum Innowacji i Transferu Technologii, 3) województwo kujawsko pomorskie: Voucher badawczy, 4) województwo śląskie: Revita Silesia, Design Silesia, 5) województwo zachodniopomorskie: Transfer wiedzy w regionie poprzez rozwój sieci współpracy, 6) województwo dolnośląskie: Stawiam na innowacje! Skuteczny transfer wiedzy i technologii uczelni do przedsiębiorstw. Dane na potrzeby benchmarkingu pozyskiwano z zastosowaniem metody Web research. 2.8 PANEL Z GŁÓWNYMI INTERESARIUSZAMI BADANIA Panel z głównymi interesariuszami badania został wykorzystany jako technika badawcza pozwalająca na wzajemne powiązanie komponentu badawczego i rekomendacyjnego. W jego trakcie przedyskutowano najważniejsze wnioski pobadawcze oraz propozycje mechanizmów wspierania działań innowacyjnych i badawczo-rozwojowych w przyszłym okresie finansowania. W panelu wzięli udział przedstawiciele: Zespołu Zadaniowego ds. ewaluacji tematycznej, adresatów rekomendacji (m.in. IZ RPO WO , IP2 RPO WO , IP PO KL) oraz Zespół badawczy Wykonawcy. 11 Wynika to, po pierwsze, z faktu, iż w większości regionów brak jest całościowej i spójnej polityki innowacyjnej (nie na poziomie strategicznym, lecz na poziomie konkretnych działań), które mogłyby stanowić przedmiot benchmarkingu. Po drugie, rozwiązania o charakterze całościowym składające się na regionalną politykę innowacyjną są znacznie trudniejsze do ewentualnej implementacji w innych regionach, a tym samym użyteczność prezentacji tego rodzaju rozwiązań jest odpowiednio mniejsza. Po trzecie, wiele działań składających się na politykę innowacyjną regionów ma charakter zbliżony są to działania standardowe podejmowane w każdym województwie lub większości województw, ewentualne rozwiązania mające walor niepowtarzalności mają odnoszą się natomiast do konkretnych inicjatyw i przedsięwzięć. 35

36 2.9 TECHNIKI ANALITYCZNE Całość danych wynikowych uzyskanych w ramach niniejszego badania została poddana analizie z wykorzystaniem wskazanych poniżej technik analitycznych. W odniesieniu do poszczególnych rodzajów danych zastosowano następujące warianty analizy: Analiza statystyczna Analiza statystyczna (zarówno w formie statystyk opisowych, jak i bardziej zaawansowanych technik analitycznych umożliwiających zidentyfikowanie istotnych statystycznie zależności lub różnic) została zastosowana do analizy wyników badania ilościowego przeprowadzonego z wykorzystaniem techniki CATI i CAWI oraz analizy danych zastanych mających charakter ilościowy, w tym analizy populacyjnej dotyczącej uczestników oraz beneficjantów projektów objętych zakresem ewaluacji. Analiza jakościowa Analiza jakościowa, oparta głównie o metodę analizy treści, została zastosowana do analizy wyników badania jakościowego, tj. wywiadów pogłębionych i panelu eksperckiego oraz jakościowego komponentu analizy desk research. Analiza ekspercka Analiza ekspercka miała zastosowanie na końcowym etapie analizy desk research oraz analizy wyników poszczególnych komponentów badania. Analiza ekspercka prowadzona przez członków zespołu badawczego pozwoliła wzbogacić wyniki wcześniejszych etapów procesu badawczego o komponent ekspercki, uwzględnić kontekst niewynikający bezpośrednio z przeprowadzonego badania, a także zweryfikować wyłaniające się z poszczególnych elementów badania wnioski. Analiza sieci społecznych W ramach niniejszego projektu badawczego analiza sieciowa została wykorzystana do identyfikacji i oceny zakresu i charakteru współpracy pomiędzy podmiotami należącymi do trzech grup: kształty współpracy pomiędzy podmiotami należącymi do trzech grup: przedsiębiorstw, podmiotów sektora B+R oraz ogniwa pośredniego instytucji otoczenia biznesu. Analiza sieci społecznych została przeprowadzona w oparciu o dane pozyskane od respondentów biorących udział w badaniu ilościowym, a w przypadku podmiotów sektora B+R także uczestników badania jakościowego. 36

37 3. Wyniki badania W niniejszej części raportu przedstawione zostały wyniki przeprowadzonego badania obejmujące całość zebranego materiału empirycznego. Część ta składa się z dwóch głównych komponentów wynikających ze sposobu zdefiniowania obszarów badawczych. Pierwszy komponent poświęcony jest ocenie potencjału innowacyjnego oraz badawczo-rozwojowego województwa opolskiego (z uwzględnieniem danych z zasobów Polskiej Statystyki Publicznej obrazujących sytuację całego regionu, jak wyników badania pierwotnego przeprowadzonych wśród poszczególnych kategorii interesariuszy procesów innowacyjnych i badawczo-rozwojowych). Z kolei w komponencie drugim przedstawiono wyniki analizy dotyczącej interwencji w zakresie działań innowacyjnych i badawczo-rozwojowych, które zostały objęte niniejszym badaniem. 3.1 POTENCJAŁ INNOWACYJNY ORAZ BADAWCZO-ROZWOJOWY WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO W niniejszej części raportu przedstawiono dane dotyczące potencjału innowacyjnego oraz badawczorozwojowego województwa opolskiego, w ramach wyróżnionych aspektów rzeczonego potencjału, z jednoczesnym uwzględnieniem różnych kategorii interesariuszy. Niniejszy podrozdział otwiera analiza przeprowadzona w oparciu o wybrane dane z zasobów Polskiej Statystyki Publicznej obrazujące potencjał innowacyjny i badawczo-rozwojowy regionu. W dalszej części prezentowane są już dane z badania pierwotnego przeprowadzonego wśród różnych typów podmiotów na potrzeby niniejszej ewaluacji Ogólna charakterystyka potencjału innowacyjnego oraz badawczo-rozwojowego Opolszczyzny Poniżej przedstawiono dane dotyczące podstawowych parametrów opisu potencjału innowacyjnego oraz badawczo-rozwojowego Opolszczyzny, w oparciu o dane z zasobów Polskiej Statystyki Publicznej, z jednoczesnym uwzględnieniem porównań sytuacji województwa opolskiego z uśrednionymi danymi dla całej kraju. W pierwszej kolejności przedstawiono dane dot. udziału zatrudnionych w sektorze B+R oraz wartości aparatury naukowo-badawczej. Wykres 1. Udział zatrudnionych w sektorze B+R w pracujących ogółem oraz wartość infrastruktury naukowobadawczej w 2010 r. wartość aparatury naukowo-badawczej miliony zł woj. opolskie 54,74 Polska 8039,44 udział zatrudnionych w B + R w pracujących ogółem woj. opolskie 0,41% Polska 0,81% 0,0% 0,2% 0,4% 0,6% 0,8% 1,0% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS 37

38 W województwie opolskim 0,41% pracowników zatrudnionych jest w sektorze badań i rozwoju, odsetek ten jest prawie dwukrotnie niższy niż obserwowany dla całej Polski, gdzie w sektorze B+R zatrudnionych jest 0,81% wszystkich pracowników. Jeszcze większa rozbieżność występuje w przypadku wartości aparatury naukowo badawczej. Wedle danych GUS całość polskiej aparatury naukowo-badawczej posiada wartość nieco ponad 8 mld zł, z kolei aparatura obecna na terenie województwa opolskiego warta jest tylko 54,74 mln zł, w ujęciu procentowym jest to 0,7% wartości aparatury całego kraju. Jako szczególnie niekorzystne ocenić należy dane dotyczące skali zatrudnienia w obszarze B+R, w wielu przypadkach to właśnie czynnik ludzki (zarówno w aspekcie ilościowym i jakościowym) determinuje możliwość podejmowania działań B+R oraz ich efekty. W związku z powyższym, ewentualne działania wspierające aktywność innowacyjną i badawczo-rozwojową powinny także uwzględniać aspekt zasobów ludzkich, które w działania są angażowane, np. poprzez premiowanie tych projektów, które generują nie tylko wysokojakościowe miejsca pracy, ale etaty badawcze (a więc odnoszące się bezpośrednio do aktywności w obszarze badawczo-rozwojowym). Wykres 2. Liczba zakończonych prac badawczych oraz liczba patentów na mln ludności w 2010 r. liczba zakończonych prac badawczych liczba patentów na mln ludności , , Polska 75 woj. opolskie Polska woj. opolskie 10 0 Źródło: opracowanie własne na podstawie: liczba prac badawczych dane Ośrodka Przetwarzania Informacji Nauka Polska - Badania naukowe (SYNABA); liczba patentów na milion ludności dane GUS Wedle danych pochodzących bazy prac badawczych opracowywanej przez Ośrodek Przetwarzania Informacji (na podstawie zbieranych kart SYNABA, które zgodnie z rozporządzeniem Przewodniczącego Komitetu Badań Naukowych z dnia 9 maja 2001 r. kierownicy placówek naukowych i badawczorozwojowych mają obowiązek przesyłać) w 2010 r., w placówkach z terenu województwa opolskiego zakończono realizację 75 prac badawczych. Liczbę tę należy uznać za niewielką, ponieważ w tym samym czasie na terenie kraju zakończona została realizacja aż 2279 prac badawczych udział prac z województwa opolskiego wynosi więc jedynie 3,3%. Trzeba jednak pamiętać, iż częściowo wynik dla woj. opolskiego jest wypadkową wielkości województwa i powiązanej z tym aspektem relatywnie niewielkiej skali sektora B+R. Natomiast jeżeli chodzi o liczbę przyznanych patentów, to w woj. opolskim na milion ludności przypada 50,73 patentu. Wielkość ta przewyższa dane dla ogółu terytorium Polski, gdzie na milion ludności przypada 36,26 patentu. Oceniając to w kontekście danych przedstawionych na wcześniejszym wykresie można wnioskować o większej efektywności działań badawczo rozwojowych przy zaangażowaniu mniejszej ilości pracowników oraz aparatury o mniejszej wartości uzyskana została większa ilość patentów w przeliczeniu na milion ludności. Poza tym, zidentyfikowany stan rzeczy, w ramach którego średnia liczba patentów w woj. opolskim jest wyższa niż wartość dla całego kraju pokazuje, że produktywność instytucji 38

39 działających w obszarze B+R jest relatywnie duża nie tylko w odniesieniu do bezpośrednich efektów prac badawczych, ale także zapewnienia ich późniejszej prawnej ochrony. Warto tę kwestię mieć na względzie planując np. tematykę szkoleń adresowanych do podmiotów sektora B+R być może zagadnienia związane z ochroną własności intelektualnej nie wymagają aktualnie znaczących działań podwyższających poziom wiedzy odbiorców. Wykres 3. Liczba przedsiębiorstw dokonujących zakupu technologii w formie licencji, prac badawczo-rozwojowych, środków automatyzacji, usług konsultingowych oraz technologii w innych formach w 2010 r Polska woj. opolskie licencje prace badawczorozwojowe Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS środki automatyzacji usługi konsultingowe inne Na 1562 przedsiębiorstwa w Polsce, które dokonały zakupu licencji, tylko 41 prowadziło działalność na terenie województwa opolskiego, stanowią one jedynie 2,6% wszystkich podmiotów tego typu. Jeżeli chodzi o zakup prac badawczo-rozwojowych, to działania tego typu prowadziło 10 opolskich przedsiębiorstw w stosunku do 597 na terenie całej Polski. W tym wypadku odsetek przedsiębiorstw z Opolszczyzny wynosi 1,7%. Podobne relacje występują również w przypadku zakupu środków automatyzacji produkcji oraz usług konsultingowych opolskie przedsiębiorstwa podejmujące tego typu działania stanowią odpowiednio 2,4% i 3,1%. W przypadku innych form pozyskania technologii, na 302 przedsiębiorstwa w Polsce, które je wykorzystały, tylko 8 pochodziło z województwa opolskiego, stanowią one tylko 2,6% wszystkich firm. Reasumując w stosunku do całości polskich przedsiębiorstw, przedsiębiorstwa prowadzące działalność na terenie Opolszczyzny rzadko podejmują działania związane z zakupem technologii. Choć we wszystkich analizowanych kategoriach udział opolskich przedsiębiorstw w innowacyjnej aktywności ogółu polskich firm jest relatywnie niewielki, to za szczególnie niekorzystny uznać należy fakt, iż najgorzej analizowana sytuacja wygląda pod względem zakupu prac badawczo-rozwojowych, a więc najbardziej zaawansowanego sposobu zakupu technologii, a jednocześnie umożliwiającego optymalne dostosowanie zakupionej technologii do potrzeb przedsiębiorstwa (przedmiotem zakupu nie jest bowiem gotowa technologia, w postaci licencji czy gotowych środków automatyzacji). 39

40 tys. zł przedsiębiorstwa sektora usług przedsiębiorstwa przemysłowe OCENA DZIAŁAŃ BADAWCZO-ROZWOJOWYCH ORAZ INNOWACYJNYCH PODEJMOWANYCH W RAMACH UNIJNYCH PROJEKTÓW NA RZECZ WZROSTU Wykres 4. Wielkość nakładów na zakup wiedzy ze źródeł zewnętrznych w 2010 r. w tys. zł woj. opolskie 2240 Polska woj. opolskie 94 Polska tys. zł Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Suma nakładów przedsiębiorstw usługowych na zakup wiedzy ze źródeł zewnętrznych na terenie Polski wynosi tys. zł, z czego tylko 94 tys. zł pochodziło z opolskich przedsiębiorstw. Kwota ta stanowi tylko 0,01%. Nieco lepiej wygląda to w przypadku przedsiębiorstw przemysłowych. W tym przypadku nakłady opolskich przedsiębiorstw na zakup wiedzy ze źródeł zewnętrznych stanowią 0,24% całości tego typu nakładów w Polsce. Jednak w obu przypadkach udział nakładów pochodzących z Opolszczyzny jest bardzo niski, co wskazuje na niską intensywność działań związanych z zakupem wiedzy ze źródeł zewnętrznych. Pośrednio jest to także wskaźnik ograniczonego poziomu kooperacji przedsiębiorstw w zakresie poszukiwania i wdrażania innowacji zakup wiedzy również jest formą takiej współpracy, choć oczywiście mającą relatywnie najprostszy (i często doraźny i jednorazowy) charakter. Z powyższych danych wynika także, iż głównym sektorem podejmującym działania związane z zakupem wiedzy ze źródeł zewnętrznych jest przemysł. Tego rodzaju prawidłowość nie jest wprawdzie zaskakująca, jednak analizując dane ogólnopolskie, okazuje się, że w przypadku Opolszczyzny potencjał i znaczenie przemysłu jako sektora generującego popyt na wiedzę ma szczególnie znaczący charakter. Wykres 5. Wielkość nakładów na rozbudowę aparatury naukowo-badawczej oraz udział przychodów netto ze sprzedaży produktów innowacyjnych w przychodach netto ze sprzedaży ogółem w 2010 r wielkość nakładów na robudowę aparatury naukowo-badawczej ,1 udział przychodów netto ze sprzedaży produktów innowacyjnych w przychodach netto ze sprzedaży ogółem 11,3% 14% 12% % % ,3% 6% % POLSKA 6 486,7 woj. opolskie POLSKA woj. opolskie 2% 0% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS 40

41 Wielkość nakładów na rozbudowę aparatury naukowo-badawczej wyniosła w Polsce w 2010 r ,1 tys. zł. Również w tym przypadku nakłady pochodzące z województwa opolskiego kształtujące się na poziomie 6486,7 tys. zł stanowią niewielką część całości nakładów w Polsce wynosząc tylko 0,5%. Niewielki udział nakładów na pozyskiwanie wiedzy, technologii oraz rozwój własnej infrastruktury badawczej może być jednym z czynników wpływających na ponad dwukrotnie niższy na Opolszczyźnie udział przychodów ze sprzedaży produktów innowacyjnych w przychodach ogółem, w porównaniu z danymi dla całej Polski. W województwie opolskim wyniósł on 5,3%, a biorąc pod uwagę obszar całego kraju 11,3%. Dane wskazujące na wyraźnie mniejszą skalę efektów finansowych generowanych przez działania innowacyjne może oznaczać zarówno, że skala podejmowanych działań innowacyjnych jest niewielka i dotyczy tylko ograniczonego obszaru bieżącej aktywności firmy, jak i że wdrożone innowacje miały nietrafiony charakter, a tym samym ich sukces rynkowy okazał się niewielki. Bez względu na to, który z powyższych czynników ma większe znaczenie, stwierdzić należy, że powyższe wyniki należy uwzględnić także na etapie kalibrowania szczegółowych warunków wsparcia adresowanego do sektora przedsiębiorstw w zakresie działań innowacyjnych niezbędne jest położenie większego nacisku na konkretne efekty generowane przez podejmowane przez przedsiębiorców projekty. Wykres 6. Odsetek przedsiębiorstw wprowadzających innowacje procesowe w 2010 r. 16% 14% 12,9% 14,7% 12% 10% 8% 6% 4% 2% 10,0% 10,6% 0% Polska woj. opolskie Polska woj. opolskie przedsiębiorstwa sektora usług przedsiębiorstwa przemysłowe Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Wedle danych statystyki publicznej w 2010 r. 10,6% opolskich przedsiębiorstw sektora usług wprowadziło innowacje procesowe, wartość ta jest o 0,6% wyższa aniżeli dane dla całej Polski, gdzie co 10 przedsiębiorstwo wprowadza tego typu zmiany. Zgodnie z ogólną tendencją, w przemyśle odsetki te mają większe wartości. W województwie opolskim 14,7% przedsiębiorstw przemysłowych wprowadzało innowacje procesowe, co przewyższa udział tego typu podmiotów w całym kraju, gdzie wynosi on 12,9%, potwierdza się więc wcześniejsza konkluzja o relatywnie dużym potencjale innowacyjnym przedsiębiorstw przemysłowych z regionu opolskiego. 41

42 Wykres 7. Odsetek przedsiębiorstw wprowadzających innowacje organizacyjne w 2010 r. 16% 15% 15,2% 14% 13,9% 13% 12,9% 13,0% 12% 11% Polska woj. opolskie Polska woj. opolskie przedsiębiorstwa sektora usług przedsiębiorstwa przemysłowe Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Jeżeli chodzi o innowacje organizacyjne wprowadzane w sektorze usług, w województwie opolskim wprowadzane są one rzadziej aniżeli na terenie całej Polski. Tego typu zmiany wprowadzało 12,9% opolskich przedsiębiorstw w stosunku do 15,2% przedsiębiorstw w całej Polsce. Odwrotna tendencja występuje wśród przedsiębiorstw przemysłowych. 13% przedsiębiorstw tego typu wprowadzało innowacje organizacyjne biorąc pod uwagę całą Polskę, a dla województwa opolskiego odsetek ten jest większy i wynosi 13,9%. Pod względem zmian procesowych potencjał opolskiego sektora przemysłowego okazuje się jeszcze większym stopniu bardziej znaczący niż potencjał firm sektora usług niż miało to miejsce w przypadku innowacji organizacyjnych. Nie powinno to jednak zaskakiwać biorąc pod uwagę, że innowacje procesowe są z reguły znacznie bardziej kapitałochłonne niż innowacje organizacyjne. Uzupełnieniem danych z zasobów Polskiej Statystyki Publicznej dotyczących potencjału innowacyjnego oraz badawczo-rozwojowego Opolszczyzny są jeszcze dane odnoszące się do poszczególnych interesariuszy procesów innowacyjnych i badawczo-rozwojowych, którzy jednocześnie uczestniczyli w badaniu ankietowym. Przedstawione poniżej dane odnoszą się wybranych aspektów potencjału badanych podmiotów, nie zawsze w sposób bezpośredni powiązanych z kwestią innowacyjności czy też działalności badawczo-rozwojowej. Prezentacja tych danych w niniejszej części jest jednak uzasadniona dwoma głównymi powodami. Po pierwsze, mówiąc o potencjale innowacyjnym mamy do czynienia z nakładaniem się na siebie różnych czynników, które niekiedy jedynie oddziałują na aktywność innowacyjną podmiotu, a nie są jej elementem składowym 12. Po drugie, przyjęto założenie, że aktywność innowacyjna jest możliwa (a przynajmniej bardziej prawdopodobna) w sytuacji, gdy dany podmiot nie boryka się z istotnymi trudnościami i deficytami w obszarze np. zasobów ludzkich, czy środków finansowych, którymi dysponuje. Uwzględniając powyższe, zapytano uczestników badania ankietowego o to, jak zmieniła się sytuacja ich podmiotów w wyróżnionych obszarach. Dane dotyczące tej kwestii odnoszące się do beneficjentów poszczególnych typów projektów objętych niniejszym badaniem przedstawiono poniżej. 12 Co zresztą pozostaje spójne z definicja potencjału innowacyjnego sformułowaną na potrzeby niniejszego badania, gdzie wskazane są różne czynniki składające się na ów potencjał, w tym m.in.: zasoby ludzkie, czy rozwiązania zarządczo-organizacyjne ułatwiające lub umożliwiające prowadzenie działalności innowacyjnej. 42

43 zarządzanie strategiczne konkurencyjność firmy / jednostki przychody pozycja rynkowa wiedza i kwalifikacje pracowników / personelu wizerunek i rozpoznawalność zatrudnienie liczba klientów /zleceniodawców OCENA DZIAŁAŃ BADAWCZO-ROZWOJOWYCH ORAZ INNOWACYJNYCH PODEJMOWANYCH W RAMACH UNIJNYCH PROJEKTÓW NA RZECZ WZROSTU Wykres 8. Deklaracja zmian w poszczególnych aspektach potencjału podmiotów pełniących rolę Beneficjentów, w perspektywie ostatnich 3 lat spadek brak zmian wzrost trudno powiedzieć Poddziałanie RPO WO Poddziałanie RPO WO Działanie 8.2 PO KL Ogółem Poddziałanie RPO WO ,7% 16,7% 33,3% 33,3% 17,1% 16,2% 66,7% 25,0% 25,0% 40,0% 10,0% 18,3% 17,6% 3,1% 61,1% 100,0% Poddziałanie RPO WO Poddziałanie RPO WO Działanie 8.2 PO KL Ogółem 16,7% 66,7% 16,7% 11,4% 11,4% 75,2% 1,9% 5,0% 25,0% 45,0% 25,0% 9,9% 13,7% 70,2% 6,1% Poddziałanie RPO WO ,0% 16,2% 1,9% 81,0% Poddziałanie RPO WO ,0% Działanie 8.2 PO KL Ogółem Poddziałanie RPO WO Poddziałanie RPO WO Działanie 8.2 PO KL 10,0% 80,0% 10,0% 0,8% 14,5% 81,7% 3,1% 33,3% 66,7% 12,4% 16,2% 69,5% 1,9% 5,0% 25,0% 30,0% 40,0% Poddziałanie RPO WO Działanie 8.2 PO KL Ogółem Poddziałanie RPO WO ,0% 17,1% 4,8% 5,0% 10,0% 1,5% 13,7% 5,3% 3,8% 20,0% 6,7% 77,1% 85,0% 79,4% 69,5% Ogółem 10,7% 16,8% 10,7% 61,8% Poddziałanie RPO WO ,0% Poddziałanie RPO WO Poddziałanie RPO WO Działanie 8.2 PO KL Ogółem 33,3% 66,7% 1,9% 39,0% 47,6% 11,4% 5,0% 10,0% 50,0% 35,0% 2,3% 32,8% 47,3% 17,6% Poddziałanie RPO WO Działanie 8.2 PO KL Ogółem 2,9% 7,6% 2,9% 5,0% 15,0% 3,1% 6,1% 4,6% 86,7% 80,0% 86,3% 0% 25% 50% 75% 100% 0% 25% 50% 75% 100% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI beneficjentów; Poddziałanie RPO WO n=6, Poddziałanie RPO WO n=105, Działanie 8.2 PO KL n=20; Ogółem n=131; o ocenę aspektu pozycja rynkowa, proszeni byli tylko Beneficjenci Poddziałania RPO WO

44 Jeśli chodzi o najbardziej liczną kategorię beneficjentów projektów dotyczących sfery innowacyjności i działalności badawczo-rozwojowej, czyli przedsiębiorców realizujących projekty w ramach Poddziałania RPO WO , to we wszystkich analizowanych obszarach dominuje wariant polegający na poprawie sytuacji firmy w okresie ostatnich 3 lat. Z największym odsetkiem firm deklarujących poprawę sytuacji mamy do czynienia w przypadku konkurencyjności firmy (86,7% beneficjentów Poddziałania RPO WO odnotowało w tym obszarze poprawę sytuacji w ciągu ostatnich 3 lat) oraz wiedzy i kwalifikacji pracowników (81%). Zauważyć jednak należy, że choć jak wspomniano wcześniej we wszystkich obszarach większość badanych przedsiębiorstw zadeklarowała poprawę, to jednak relatywnie największe odsetki respondentów wskazujących na pogorszenie sytuacji podmiotu ujawniły się w przypadku tych aspektów, które uznać należy za kluczowe dla funkcjonowania przedsiębiorstwa, tj. wielkości zatrudnienia (17,1% beneficjentów Poddziałania RPO WO odnotowało spadek liczby pracowników w ciągu ostatnich 3 lat), przychodów (12,4%) oraz liczby klientów / zleceniodawców (11,4%). Zidentyfikowany stan rzeczy może być interpretowany jako czynnik potencjalnie zagrażający aktywności innowacyjnej danego podmiotu jeśli bowiem firma nie rozwija swoich zasobów ludzkich i ma relatywnie niepewną sytuację finansową i rynkową, to jej skłonność do podejmowania aktywności w obszarze innowacji będzie siłą rzeczy mniejsza. W przypadku jednostek naukowo-badawczych realizujących projekty w ramach Poddziałania RPO WO również mamy do czynienia z odnotowaniem poprawy sytuacji w większości omawianych aspektów potencjału. W największym stopniu doyczy to takich aspektów jak: wiedza i kwalifikacje pracowników, wizerunek i rozpoznawalność instytucji oraz jej konkurencyjność (w odniesieniu do tych obszarów wszyscy respondenci wskazali na poprawę sytuacji ich jednostki w ciągu ostatnich 3 lat). Podobnie jednak jak miało to miejsce w przypadku beneficjentów z sektora przedsiębiorstw, także i wśród podmiotów sektora B+R mamy do czynienia z relatywnie najmniejszym odsetkiem podmiotów deklarujących poprawę kondycji swojej jednostki w odniesieniu do sfery wielkości zatrudnienia. Zbliżona jak w przypadku dwóch wcześniejszych kategorii beneficjentów sytuacja występuje wśród beneficjentów Działania 8.2 PO KL generalny wzrost potencjału w wyróżnionych aspektach, przy jednocześnie relatywnie dużym odsetku podmiotów, które w ostatnich 3 lat odnotowały spadek zatrudnienia (w przypadku Działania 8.2 PO KL ów spadek dotyczy jednej czwartej beneficjentów i jest to największy odsetek spośród wszystkich trzech analizowanych kategorii beneficjentów). Pamiętać jednak należy, że jeśli chodzi o beneficjentów Działania 8.2 PO KL to cechuje ich duże wewnętrzne zróżnicowanie ze względu na typ instytucji (co nie występuje w przypadku Poddziałań: i RPO WO ), a w związku z tym w sposób ostrożny należy wnioskować z prezentowanych danych o potencjale całej grupy (nie jest ona bowiem jednorodna i obejmuje: przedsiębiorstwa, jednostki naukowo-badawcze, organizacje pozarządowe, instytucje otoczenia biznesu, jednostki samorządu terytorialnego) 13. Podobną, jak w przypadku beneficjentów, analizę przeprowadzono dla grupy przedsiębiorstw nierealizujących projektów objętych niniejszą ewaluacją. 13 O przywołanym zastrzeżeniu należy pamiętać we wszystkich przypadkach, w których analizowane są dane dotyczące podmiotów realizujących projekty w ramach Działania 8.2 PO KL (problem ten nie dotyczy analizy odnoszącej się do projektów, a nie ich realizatorów). Trzeba jednak podkreślić, iż w odniesieniu do tej kategorii przedsięwzięć istotniejszą niż beneficjenci jednostką analizy są uczestnicy projektów, do których zaadresowano przewidziane w projektach działania (analizie sytuacji tej grupy poświęcona jest odrębna część raportu poświęcona efektom realizowanych projektów). 44

45 Grupa kontrolna zarządzanie strategiczne Sektor przedsiębiorstw konkurencyjność firmy Sektor przedsiębiorstw Grupa kontrolna Grupa kontrolna przychody Sektor przedsiębiorstw pozycja rynkowa Sektor przedsiębiorstw Grupa kontrolna Grupa kontrolna wiedza i kwalifikacje pracowników Sektor przedsiębiorstw wizerunek rozpoznawalność Sektor przedsiębiorstw Grupa kontrolna Grupa kontrolna zatrudnienie Sektor przedsiębiorstw liczba klientów / zleceniodawców Sektor przedsiębiorstw OCENA DZIAŁAŃ BADAWCZO-ROZWOJOWYCH ORAZ INNOWACYJNYCH PODEJMOWANYCH W RAMACH UNIJNYCH PROJEKTÓW NA RZECZ WZROSTU Wykres 9. Deklaracja zmian w poszczególnych aspektach potencjału opolskich przedsiębiorstw, w perspektywie ostatnich 3 lat Średnie przedsiębiorstwa Duże przedsiębiorstwa Ogółem Małe przedsiębiorstwa Średnie przedsiębiorstwa Duże przedsiębiorstwa Ogółem Małe przedsiębiorstwa Średnie przedsiębiorstwa Duże przedsiębiorstwa Ogółem spadek brak zmian wzrost trudno powiedzieć 21,5% Mikroprzedsiębiorstwa 15,7% 61,3% 1,4% 25,8% Małe 44,4% przedsiębiorstwa 29,8% Mikroprzedsiębiorstwa Mikroprzedsiębiorstwa Mikroprzedsiębiorstwa Małe przedsiębiorstwa Średnie przedsiębiorstwa Duże przedsiębiorstwa Ogółem 26,2% 33,8% 38,5% 1,5% 6,9% 27,6% 62,1% 3,4% 21,7% 60,5% 16,5% 1,3% 32,4% 34,3% 31,4% 1,9% 2,2% 52,2% 41,7% 3,9% 2,4% 50,8% 46,8% 6,2% 1,5% 36,9% 55,4% 27,6% 69,0% 3,4% 2,2% 52,0% 42,0% 3,7% 1,9% 32,4% 63,8% 1,9% 43,9% 32,6% 22,1% 1,4% 29,0% 29,8% 39,5% 1,6% 15,4% 30,8% 52,3% 1,5% 10,3% 72,4% 17,2% 43,1% 32,5% 23,0% 1,4% 33,3% 16,2% 42,9% 7,6% 10,8% 57,7% 22,4% 9,1% 12,1% 50,0% 34,7% 3,2% 6,2% 41,5% 49,2% 3,1% 34,5% 51,7% 13,8% 10,8% 57,3% 23,0% 8,9% 6,7% 50,5% 34,3% 8,6% 0% 25% 50% 75% 100% Małe przedsiębiorstwa Średnie przedsiębiorstwa Duże przedsiębiorstwa Ogółem Małe przedsiębiorstwa Średnie przedsiębiorstwa Duże przedsiębiorstwa Ogółem Małe przedsiębiorstwa Średnie przedsiębiorstwa Duże przedsiębiorstwa Ogółem Grupa kontrolna Mikroprzedsiębiorstwa Mikroprzedsiębiorstwa Mikroprzedsiębiorstwa Mikroprzedsiębiorstwa Małe przedsiębiorstwa Średnie przedsiębiorstwa Duże przedsiębiorstwa Ogółem 35,1% 35,9% 26,0% 3,0% 20,2% 41,9% 33,1% 4,8% 6,2% 43,1% 47,7% 3,1% 3,4% 27,6% 55,2% 13,8% 34,3% 36,2% 26,4% 3,1% 23,8% 38,1% 29,5% 8,6% 3,9% 51,1% 39,8% 5,2% 2,4% 43,5% 51,6% 2,4% 1,5% 41,5% 53,8% 3,1% 24,1% 62,1% 13,8% 3,8% 50,7% 40,3% 5,1% 2,9% 50,5% 40,0% 6,7% 16,9% 49,4% 24,6% 9,1% 12,1% 52,4% 31,5% 4,0% 4,6% 52,3% 38,5% 4,6% 31,0% 58,6% 10,3% 16,6% 49,6% 25,0% 8,9% 8,6% 50,5% 35,2% 5,7% 8,6% 44,2% 40,1% 7,2% 7,3% 43,5% 46,8% 2,4% 6,2% 41,5% 50,8% 1,5% 3,4% 20,7% 65,5% 10,3% 8,5% 44,1% 40,4% 7,0% 6,7% 46,7% 37,1% 9,5% 0% 25% 50% 75% 100% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI sektora przedsiębiorstw oraz grupy kontrolnej; sektor przedsiębiorstw n=580, grupa kontrolna n=105 45

46 W przypadku sektora przedsiębiorstw zauważyć należy przede wszystkim zróżnicowanie sytuacji w ramach poszczególnych obszarów ze względu na wielkość podmiotu. Z jednej strony mamy bowiem przedsiębiorstwa średnie i duże, które niemalże we wszystkich analizowanych wymiarach swojego potencjału cechuje tendencja wzrostowa 14, przy czym podkreślić należy, iż to wśród dużych firm zarysowuje się większa dominacja podmiotów, których sytuacja uległa w ciągu ostatnich 3 lat poprawie. Z drugiej zaś, wśród mikroprzedsiębiorstw oraz firm małych dominuje sytuacja stagnacji rozwojowej potencjał tych podmiotów w ostatnich 3 latach w większości firm nie uległ zmianie. Warto jednak zwrócić uwagę, że wśród mikroprzedsiębiorstw pogorszeniu uległa sfera przychodów blisko połowa tych firm (43,9%) zanotowała spadek przychodów w ostatnich latach. Innymi słowy, dostrzegalny jest wyraźny podział wewnętrzny w sektorze przedsiębiorstw, który wiązać należy z wielkością firm potencjał mikroprzedsiębiorstw i małych podmiotów jest w analizowanych obszarach mniejszy niż firm zatrudniających 50 i więcej pracowników. Uwzględniając początkowe założenia dotyczące tego, w jaki sposób należy interpretować powyższe dane w kontekście analizy działań innowacyjnych i badawczo-rozwojowych, należałoby stwierdzić, że ze względu na posiadany potencjał to właśnie średnie i duże przedsiębiorstwa cechuje największa gotowość do uruchamiania procesów innowacyjnych i badawczo-rozwojowych, a jednocześnie w stosunkowo najmniejszym stopniu dotyczą ich problemy związane z pogarszaniem się sytuacji firmy w różnych polach jej funkcjonowania. W przypadku przedsiębiorstw małych, w szczególności zaś mikroprzedsiębiorstw, analizowany potencjał okazuje się wyraźnie mniejszy, co zgodnie z przyjętymi założeniami postrzegać należy jako czynnik ograniczający zarówno gotowość, jak i skłonność do podejmowania działań innowacyjnych, a tym bardziej badawczorozwojowych. Ów fakt należy traktować jako istotny argument na rzecz nie tyle wyłączania mikro- i małych przedsiębiorstw z zasięgu interwencji zorientowanych na działania proinnowacyjne, ale raczej ich różnicowania ze względu na wielkość przedsiębiorstwa, by dostosować je optymalnie do możliwości i potrzeb potencjalnych beneficjentów. Sformułowany powyżej wniosek jest tym bardziej istotny, jeśli weźmiemy pod uwagę zidentyfikowane zróżnicowanie potencjałów beneficjentów realizujących innowacyjne projekty w sektorze przedsiębiorstw (beneficjenci Poddziałania RPO WO ) oraz podmiotów z grupy kontrolnej (a więc firm o tożsamym profilu i wielkości). Okazuje się bowiem, że pomiędzy firmami z obu grup występują istotne statystycznie różnice w odniesieniu do niemalże wszystkich wyróżnionych aspektów potencjału (wyjątek stanowi to jedynie sfera zarządzania strategicznego, gdzie wprawdzie lepsza sytuacja cechuje beneficjentów Poddziałania RPO WO , ale zidentyfikowana różnica nie ma charakteru istotnego statystycznie) we wszystkich przypadkach to właśnie podmioty realizujące innowacyjne projekty w ramach RPO WO wykazują większy potencjał niż przedsiębiorstwa z grupy kontrolnej. Zidentyfikowany stan rzeczy rodzi dwojakiego rodzaju konsekwencje. Z jednej strony istnieje ryzyko, iż adresując wsparcie do podmiotów o potencjale wyraźnie większym niż dotyczący ogółu opolskich przedsiębiorstw, przekazano środki firmom, które właśnie ze względu na ów większy potencjał mogłyby swoje innowacyjne inwestycje finansować samodzielnie 15. Z drugiej jednak strony, rzeczone ryzyko może mieć charakter pozorny, trudno bowiem wsparcie dotyczące przedsięwzięć innowacyjnych adresować do przedsiębiorstw, które nie dysponują wystarczającym potencjałem i zasobami do tego, by przedsięwzięcia te właściwie zrealizować i w pełni zdyskontować ich rezultaty Działalność innowacyjna i badawczo-rozwojowa W niniejszej części opisane są faktyczne działania badanych podmiotów związane z wdrażaniem innowacji oraz podejmowaniem działalności badawczo-rozwojowej. Poniższy wykres przedstawia odnoszące się do 14 Jedynie wśród firm średnich, w przypadku obszaru dotyczącej pozycji rynkowej, mamy do czynienia z dominacją podmiotów deklarujących brak zmian sytuacji przedsiębiorstwa w okresie ostatnich 3 lat. 15 Kwestia ta zostanie poddana szczegółowej analizie w podrozdziale poświęconym ocenie interwencji w zakresie działań innowacyjnych i badawczo-rozwojowych, w tym identyfikacji dodatkowych efektów realizowanych projektów, m.in. efektu zdarzenia niezależnego. 46

47 beneficjentów ewaluowanych instrumentów dane dotyczące wprowadzania różnych wariantów innowacji w ciągu ostatnich 3 lat. Wykres 10. Deklaracja wprowadzania zmian o innowacyjnym charakterze wśród Beneficjentów Poddziałanie RPO WO Poddziałanie RPO WO Działanie 8.2 PO KL Ogółem 0% 20% 40% 60% 80% 100% wprowadzenie nowego produktu / usługi ulepszenie produktu / usługi wprowadzenie nowego procesu produkcji lub dystrybucji 50,0% 80,0% 31,6% 71,5% 50,0% 60,0% 36,8% 56,2% 47,6% ulepszenie procesu produkcji lub dystrybucji 45,7% wprowadzenie nowych metod zarządzania i organizacji 16,2% 26,3% 16,9% ulepszenie stosowanych metod zarządzania i organizacji 25,7% 29,2% 57,9% wprowadzenie nowych form marketingu i promocji 16,7% 18,1% 20,8% 36,8% ulepszenie stosowanych form marketingu promocji 20,0% 22,3% 42,1% stworzenie nowego laboratorium 83,3% unowocześnienie / doposażenie istniejącego laboratorium 50,0% nie wprowadziliśmy żadnej z powyższych zmian 5,7% 15,8% 6,9% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI beneficjentów; Poddziałanie RPO WO n=6, Poddziałanie RPO WO n=105, Działanie 8.2 PO KL n=19 b.d.=1, Ogółem n=130 b.d.=1; Pytanie wielokrotnego wyboru, odsetki odpowiedzi nie sumują się do 100%; o wprowadzanie zmian: wprowadzenie nowego procesu produkcji lub dystrybucji oraz ulepszenie procesu produkcji lub dystrybucji pytani byli tylko Beneficjenci Poddziałania RPO WO ; o wprowadzanie zmian: stworzenie nowego laboratorium oraz unowocześnienie / doposażenie istniejącego laboratorium pytani byli tylko Beneficjenci Poddziałania RPO WO ; W przypadku przedsiębiorstw realizujących projekty w ramach Poddziałania RPO WO dominującym wariantem wdrożonych innowacji są innowacje produktowe wprowadzenie nowego produktu / usługi w ciągu ostatnich 3 lat potwierdziło 80% respondentów. Relatywnie duży odsetek firm (60%) dokonał także ulepszenia swoich produktów / usług. Nieco mniej niż połowę przedsiębiorstw korzystających ze wsparcia w ramach Poddziałania RPO WO cechuje innowacyjność 47

48 sektor przedsiębiorstw OCENA DZIAŁAŃ BADAWCZO-ROZWOJOWYCH ORAZ INNOWACYJNYCH PODEJMOWANYCH W RAMACH UNIJNYCH PROJEKTÓW NA RZECZ WZROSTU procesowa, tj. dotycząca procesów produkcji lub dystrybucji (wprowadzenie nowych procesów tego rodzaju potwierdziło 47,6% badanych, zaś ulepszenie 45,7%). Jeśli natomiast chodzi o innowacje w sferze marketingu i promocji oraz zarządzania i organizacji, to dotyczyły one już wyraźnie mniejszych odsetków badanych beneficjentów (najwięcej podmiotów, gdyż co czwarty, zadeklarowało ulepszenie stosowanych metod zarządzania i organizacji. Zdecydowanie pozytywnie należy ocenić fakt, iż tylko 5,7% badanych firm nie wprowadziło żadnej ze wskazanych zmian pasywność w obszarze innowacji cechuje więc zdecydowaną mniejszość przedsiębiorstw korzystających ze wsparcia w ramach Poddziałania RPO WO Jeśli chodzi o jednostki naukowo-badawcze, to w ich przypadku mamy do czynienia z największym udziałem innowacji o charakterze infrastrukturalnym związanych ze stworzeniem nowego (83,3%) lub unowocześnieniem, bądź doposażeniem istniejącego laboratorium (50%). W przypadku połowy respondentów potwierdzone zostały także innowacje produktowe (zarówno związane z wprowadzeniem nowych, jak i ulepszaniem istniejących produktów i usług). W przypadku tej grupy respondentów nie pojawiły się natomiast odpowiedzi wskazujące na brak jakichkolwiek innowacji. Wśród beneficjentów Działania 8.2 PO KL dominują natomiast innowacje z obszaru zarządzania i marketingu (w obu przypadkach odnoszące się do procesów ulepszania istniejących rozwiązań w danej sferze). Trzeba jednak pamiętać, że w tym przypadku uzyskany wynik może nie tyle świadczyć o tym, jakie rodzaje innowacji decydowali się wprowadzać beneficjenci, lecz raczej stanowić wypadkową specyfiki prowadzonej działalności (wśród beneficjentów Działania 8.2 PO KL znaczna część podmiotów prowadzi działalność, w której trudno mówić o procesach produkcyjnych, czy prowadzeniu działalności badawczorozwojowej w ramach własnej infrastruktury badawczej, stąd trudno mówić o innowacjach w tych obszarach). Kwestia działań innowacyjnych uruchomionych w ostatnich 3 latach została również podjęta w badaniu sektora przedsiębiorstw odnoszące się do tej kwestii dane znajdują się na poniższym wykresie. Wykres 11. Deklaracja wprowadzania zmian o innowacyjnym charakterze wśród opolskich przedsiębiorstw wprowadzenie nowego produktu / usługi ulepszenie produktu / usługi wprowadzenie nowego procesu produkcji lub dystrybucji ulepszenie procesu produkcji lub dystrybucji 0% 20% 40% 60% 80% 100% 11,0% 18,5% 21,5% 31,0% 11,4% 21,9% 40,9% 45,2% 47,7% 69,0% 41,1% 59,0% 32,0% 40,3% 41,5% 55,2% 32,4% 46,7% 12,2% 29,0% 29,2% 51,7% 12,9% 31,4% Mikroprzedsiębiorstwa Małe przedsiębiorstwa Średnie przedsiębiorstwa Duże przedsiębiorstwa Ogółem Grupa kontrolna wprowadzenie nowych metod zarządzania i organizacji ulepszenie stosowanych metod zarządzania i organizacji wprowadzenie nowych form marketingu i promocji ulepszenie stosowanych form marketingu promocji nie wprowadziliśmy żadnej z powyższych zmian 0% 20% 40% 60% 80% 100% 7,7% 8,9% 8,0% 15,7% 29,0% 36,9% 48,3% 16,4% 25,7% 15,5% 19,4% 15,4% 20,7% 15,6% 21,0% 32,3% 31,0% 29,5% 26,0% 29,0% 38,5% 31,0% 26,2% 29,5% 25,4% 21,0% 10,8% 10,3% 25,1% 17,1% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI sektora przedsiębiorstw oraz grupy kontrolnej; sektor przedsiębiorstw n=580, grupa kontrolna n=105; Pytanie wielokrotnego wyboru, odsetki odpowiedzi nie sumują się do 100% 16 Jednocześnie jednak może dziwić, iż tego rodzaju przedsiębiorstwa, tj. niewdrażające żadnych innowacji w ogóle znalazły się w gronie przedsiębiorstw, które realizują projekty mające z założenia charakter innowacyjny. 48

49 Jak wynika z danych przedstawionych na powyższym wykresie, aktywność w sferze innowacji cechuje w największym stopniu duże przedsiębiorstwa to właśnie w przypadku tej kategorii podmiotów mamy do czynienia z największym odsetkiem podmiotów wprowadzających poszczególne rodzaje innowacji (wyjątek stanowią jedynie zmiany związane z wprowadzaniem nowych metod zarządzania i organizacji oraz ulepszaniem stosowanych form marketingu i promocji, gdzie większy odsetek firm deklarujących wprowadzanie tego rodzaju innowacji ujawnił się wśród średnich firm). Firmy o liczbie zatrudnionych poniżej 250 osób przejawiały w okresie ostatnich 3 lat mniejszą aktywność innowacyjną, warto jednak zwrócić uwagę, że choć w zdecydowanej większości przypadków najmniejszy odsetek firm deklarujących wprowadzanie danej kategorii zmian występuje w grupie mikroprzedsiębiorstw, to jednak w szczególności słabość firm najmniejszych dotyczy innowacji procesowych oraz organizacyjnych (w przypadku innowacji produktowych oraz marketingowych różnica pomiędzy mikroprzedsiębiorstwami a pozostałymi typami firm nie jest już tak duża). Trzeba jednak zauważyć, że to właśnie wśród mikroprzedsiębiorstw występuje największy odsetek firm, które w analizowanym okresie czasu nie wdrożyły żadnych z wyróżnionych zmian (problem ten dotyczy 25,4% mikroprzedsiębiorstw, podczas gdy wśród małych firm sytuacja taka miała miejsce w co piątym podmiocie, a wśród firm średnich i dużych tylko w co dziesiątym). Generalnie więc, wcześniejsze dane o relatywnie bardziej ograniczonym potencjale mniejszych firm znajduje swoje odzwierciedlenie w odpowiednio mniejszej skali aktywności innowacyjnej. Należy także zwrócić uwagę na dane odnoszące się do grupy kontrolnej, które trzeba zestawić z analizowanymi wcześniej danymi dla beneficjentów realizujących projekty w Poddziałaniu RPO WO Okazuje się, że zidentyfikowane różnice mają odmienny charakter w zależności od rodzaju innowacji. I tak, w przypadku innowacji produktowych i procesowych ujawniła się większa aktywność innowacyjna tych firm, które korzystały ze wsparcia w ramach Poddziałania RPO WO , jeśli jednak chodzi o innowacje organizacyjne i marketingowe, to większy odsetek firm deklarujących zmiany w tych obszarach występuje w grupie kontrolnej 17. Być może zidentyfikowane zróżnicowania należałoby wiązać z kapitałochłonnością ww. rodzajów innowacji innowacje produktowe i procesowe wymagają z reguły większych nakładów finansowych niż zmiany w sferze zarządzania i marketingu i z tego powodu w mniejszym stopniu mogły sobie na nie pozwolić firmy z grupy kontrolnej (które, jak wcześniej stwierdzono, cechuje wyraźnie mniejszy potencjał niż przedsiębiorstwa z grupy beneficjentów Poddziałania RPO WO ). Dodatkowo, podkreślić trzeba, że w przypadku grupy kontrolnej zdecydowanie większy okazał się odsetek firm, które nie wdrożyły w analizowanym okresie czasu żadnej z wyróżnionych kategorii innowacji (17,1% wobec 5,7% wśród beneficjentów Poddziałania RPO WO ; zidentyfikowane zróżnicowanie ma charakter istotny statystycznie). Poza dokonaną powyżej diagnozą dotyczącą wprowadzania przez badane podmioty różnych rodzajów innowacji, respondentów poproszono również o dokonanie bardziej zgeneralizowanej oceny zmian w innowacyjności oraz nakładach na działalność badawczo-rozwojową w ciągu ostatnich 3 lat. 17 Charakter istotny statystycznie okazały się mieć zidentyfikowane pomiędzy obiema grupami różnice dotyczące odsetka firm deklarujących: wdrożenie nowych produktów / usług, ulepszenie procesu produkcji lub dystrybucji oraz wprowadzenie nowych metod zarządzania i organizacji. 49

50 Wykres 12. Deklaracja zmian w innowacyjności oraz nakładach na działalność badawczo-rozwojową podmiotów pełniących rolę Beneficjentów, w perspektywie ostatnich 3 lat 100% 80% 83,3% 84,8% spadek brak zmian wzrost trudno powiedzieć 82,4% 70,0% 60% 50,0% 40% 33,3% 20% 0% 16,7% Poddziałanie RPO WO ,0% 12,4% 1,9% Poddziałanie RPO WO ,0% 5,0% 20,0% 1,5% 10,7% 5,3% 16,7% Działanie 8.2 PO KL Ogółem Poddziałanie RPO WO innowacyjność firmy / jednostki w porównaniu z konkurencją nakłady na B+R Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI beneficjentów; Poddziałanie RPO WO n=6, Poddziałanie RPO WO n=105, Działanie 8.2 PO KL n=20 Ogółem n=131; o ocenę aspektu nakłady na działalność B+R, proszeni byli tylko Beneficjenci Poddziałania RPO WO W odniesieniu do wszystkich kategorii beneficjentów, których proszono w badaniu o ocenę zmian w zakresie innowacyjności podmiotu w porównaniu z konkurencją respondenci wskazali na poprawę sytuacji. W największym stopniu dotyczy to beneficjentów RPO WO , w Poddziałaniu odsetek beneficjentów, którzy odnotowali wzrost innowacyjności względem konkurencji wyniósł 83,3%, zaś w Poddziałaniu ,8%. Nieco mniejszy okazał się on w przypadku Działania 8.2 PO KL, tam też mieliśmy do czynienia z przyznać jednak trzeba, że nieznacznym (5%) odsetkiem wskazań dotyczących spadku poziomu innowacyjności w porównaniu z konkurencją. Beneficjentów Poddziałania RPO WO , a więc podmioty reprezentujące sektor B+R zapytano także dodatkowo o zmiany w zakresie nakładów na działalność badawczo-rozwojową. Połowa podmiotów odnotowała w tym aspekcie spadek, a drugie wskazanie pod względem częstości to wariant brak zmian (33,3%). Pamiętać jednak należy, że po pierwsze w przypadku tej grupy mamy do czynienia z relatywnie małą liczbą respondentów. Po drugie, jednostki naukowo-badawcze są w dużej mierze uzależnione od dotacji z budżetu państwa, ewentualne ograniczenie zasobów finansowych (lub zmiana ich przeznaczenia) nie zawsze jest w związku z tym skutkiem zmniejszenia efektywności funkcjonowania jednostki lub też zmiany priorytetów prowadzonej działalności. Uzupełnieniem powyższych danych jest przedstawiona na poniższym wykresie struktura odpowiedzi na pytanie o zmiany w zakresie innowacyjności odnosząca się do przedstawicieli grupy kontrolnej. 50

51 Wykres 13. Deklaracja zmian w innowacyjności przedsiębiorstw należących do grupy kontrolnej 13,3% 1,9% spadek 46,7% bez zmina wzrost 38,1% trudno powiedzieć Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI grupy kontrolnej; n=105 Wśród przedsiębiorstw z grupy kontrolnej odsetek respondentów deklarujących wzrost innowacyjności w porównaniu z konkurencją w okresie ostatnich 3 lat wyniósł 38,1%, pozostaje on więc wyraźnie niższy niż wśród firm realizujących projekty z Poddziałania RPO WO Większość, bo niemalże połowa (46,7%) przedsiębiorstw z grupy kontrolnej nie odnotowała w analizowanym okresie czasu żadnych zmian w obszarze innowacyjności w porównaniu z podmiotami konkurencyjnymi. Wobec zidentyfikowanych różnic pomiędzy beneficjentami Poddziałania RPO WO a przedsiębiorstwami z grupy kontrolnej uprawnione jest stwierdzenie o wyraźnie większej poprawie innowacyjności firmy (w porównaniu z konkurencją) w przypadku pierwszej z wymienionych grup. Trudno w tym miejscu jednoznacznie stwierdzić, na ile różnice te wiązać należy z realizacją ewaluowanych projektów 18, bez wątpienia jednak zauważyć należy, iż dotychczasowe wyniki analiz porównawczych pomiędzy beneficjentami Poddziałania RPO WO , a grupą kontrolną cechuje bardzo duża spójność przejawiająca się przede wszystkim w wyraźnie lepszej sytuacji podmiotów realizujących projekty innowacyjne. Przewaga tych firm ujawnia się zarówno w sferze potencjału, jakim dysponują, skali wprowadzanych innowacji, jak i rezultatów w postaci zmiany kondycji przedsiębiorstwa w obszarze innowacji. W odniesieniu do danych dotyczących podejmowanej przez przedsiębiorstwa działalności innowacyjnej i badawczo-rozwojowej przeprowadzono dodatkowo analizę uwzględniającą wybrane parametry charakteryzujące badane firmy. Dzięki temu możliwe było doprecyzowanie profilu przedsiębiorstw, które są najbardziej aktywne we wprowadzaniu zmian w różnych obszarach swojej aktywności. Na poniższym wykresie przedstawiono dane dotyczące pierwszego wymiaru zróżnicowań, a mianowicie odnoszących się do wielkości przedsiębiorstwa. 18 Wpływ projektów na innowacyjność realizujących je podmiotów stanowić bowiem będzie przedmiot analizy w dalszej części raportu. 51

52 Wykres 14. Wprowadzanie innowacji a wielkość przedsiębiorstwa 100% 89,2% 89,7% tak nie 80% 74,6% 79,0% 74,9% 60% 40% 20% 25,4% 21,0% 10,8% 10,3% 25,1% 0% Mikroprzedsiębiorstwa Małe przedsiębiorstwa Średnie przedsiębiorstwa Duże przedsiębiorstwa Ogółem Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI sektora przedsiębiorstw; n=580 Jak wynika z powyższych danych, aktywność innowacyjna (rozumiana jako wprowadzenie przynajmniej jednego rodzaju innowacji w ciągu ostatnich 3 lat) rośnie wraz ze wzrostem wielkości przedsiębiorstwa (zidentyfikowane różnice mają charakter istotny statystycznie). W rezultacie wśród mikroprzedsiębiorstw odsetek firm deklarujących podjęcie w ostatnich 3 latach działań mających charakter innowacyjny wyniósł 74,6%, w przypadku dużych podmiotów już 89,7%. Jednocześnie zauważyć należy, że podobnie jak stwierdzono to wcześniej w odniesieniu do analizy potencjału przedsiębiorstw najwyraźniejsza linia podziału przebiega pomiędzy mikro- i małymi przedsiębiorstwami a firmami średnimi i dużymi (pomiędzy przedsiębiorstwami średniej i dużej wielkości zidentyfikowane różnice wynoszą jedynie 0,5 pkt. procentowego). Wykres 15. Ilość wprowadzonych zmian innowacyjnych a branża przedsiębiorstwa wg sekcji PKD ,00 2,30 2,50 2,00 1,51 2,01 2,00 2,00 2,03 średnia 1,93 1,20 1,31 2,00 1,18 1,67 2,33 1,00 0 Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI sektora przedsiębiorstw; n=580 52

53 Powyższa analiza zróżnicowań międzybranżowych odnoszących się do liczby rodzajów innowacji wdrożonych w okresie ostatnich 3 lat przez podmioty z poszczególnych branż wskazuje, że z największą aktywnością innowacyjną mamy do czynienia w trzech branżach: wytwarzanie i zaopatrywanie w energię (2,5), opieka zdrowotna i pomoc społeczna (2,33) oraz przetwórstwo przemysłowe (2,30). Z liczbą rodzajów innowacji przekraczającą średnią ilość typów zmian wdrożonych w przedsiębiorstwach województwa opolskiego (wynoszącą 1,93 rodzajów wprowadzonych innowacji) mamy jeszcze do czynienia w następujących branżach: informacja i komunikacja (2,03), handel i naprawa pojazdów (2,01) oraz transport i gospodarka magazynowa, działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi, działalność profesjonalna, naukowa i techniczna (po 2 rodzaje wprowadzonych innowacji). Z kolei z najmniejszą liczbą wdrożonych w firmie rodzajów zmian (konkretnie z jednym rodzajem wprowadzonym zmian) mamy do czynienia z przypadku podmiotów z dwóch branż: rolniczej oraz dotyczącej działalności usługowej niesklasyfikowanej w pozostałych sekcjach PKD. W kontekście znaczenia dla gospodarki regionalnej branży budowlanej trzeba dodatkowo zwrócić na relatywnie niską aktywność innowacyjną tej gałęzi gospodarki Opolszczyzny (firmy z tej branży wprowadziły w okresie ostatnich 3 lat średnio 1,51 rodzajów zmian o charakterze innowacyjnym). Dodatkowo przeprowadzono analizę statystyczną, której celem było zidentyfikowanie tych zróżnicowań branżowych, które cechuje istotność statystyczna świadcząca o rzeczywistym uwarunkowaniu branżowym podejmowanej przez firmy aktywności innowacyjnej. Zróżnicowania mające charakter istotny statystycznie zidentyfikowano w następujących branżach: rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo i rybactwo; przetwórstwo przemysłowe; budownictwo; działalność finansowa i ubezpieczeniowa; działalność związana z obsługą rynku nieruchomości; działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca. Innymi słowy, branżowe uwarunkowanie różnic w aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw występuje przede wszystkim w tych rodzajach działalności, które generalnie cechuje relatywnie niski poziom rzeczonej aktywności. Wyjątek stanowi tutaj przetwórstwo przemysłowe (a więc branża o największej średniej liczbie wprowadzonych rodzajów innowacji) i wydaje się, że w związku z powyższym (a także jej udziałem w strukturze lokalnej gospodarki), to właśnie tę branżę postrzegać należy jako cechującą się największym znaczeniem dla procesu wprowadzania innowacji w gospodarce regionu opolskiego. Wykres 16. Ilość wprowadzonych zmian innowacyjnych a powiat działalności przedsiębiorstwa 3 2 1,91 1,86 2,25 1,93 1,79 2,44 2,05 1,98 1,71 średnia 1,93 2,55 1,44 1, Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI sektora przedsiębiorstw; n=580 Jeśli chodzi o zróżnicowania terytorialne odnoszące się do aktywności opolskich przedsiębiorstw w obszarze innowacji, choć na powyższym wykresie zauważalne są różnice w średniej liczbie rodzajów innowacji wprowadzonych w okresie ostatnich 3 lat przez przedsiębiorstwa z danego powiatu, to jednak 53

54 przeprowadzona analiza statystyczna wykazała w tym przypadku brak statystycznie istotnych zróżnicowań 19. Innymi słowy, stwierdzić należy, że generalnie pomiędzy przedsiębiorstwami z poszczególnych powiatów województwa opolskiego nie występują zróżnicowania istotne statystycznie odnoszące się do intensywności działań innowacyjnych mierzonej liczbą rodzajów innowacji wprowadzonych w ostatnich 3 latach przez firmy. Podmioty, które zadeklarowały wprowadzenie określonych rodzajów zmian w okresie ostatnich 3 lat poproszono dodatkowo o próbę oceny skali ich innowacyjności. I choć trzeba w tym miejscu podkreślić, że mamy tu do czynienia z deklaracjami respondentów (którzy świadomie mogą przeszacowywać poziom innowacyjności wprowadzonych w podmiocie zmian lub też mogą nie być świadomi funkcjonowania podobnych rozwiązań na szczeblu regionalnym, krajowym, europejskim, czy światowym), to jednak zebrane odpowiedzi pozwalają dokonać oszacowania skali innowacyjności podjętych działań. Na poniższym wykresie przedstawiono dane dotyczące tej kwestii w odniesieniu do beneficjentów realizujących projekty objęte niniejszym badaniem. 19 Wyjątek stanowi tutaj powiat nyski, który z liczbą rodzajów wprowadzonych zmian wynoszącą 1,44 jest, obok powiatu prudnickiego (1,30), powiatem o najmniejszej średniej liczbie typów innowacji wprowadzonych przez lokalne firmy w okresie ostatnich 3 lat. 54

55 ulepszenie stosowanych metod zarządzania i organizacji wprowadzenie nowych metod zarządzania i organizacji unowocześ nienie, doposażeni e laborat. stworzenie nowego laborat. ulepszony proces produkcji, dystrybucji ulepszenie produktu / technologii nowy proces produkcji, dystrybucji ulepszenie stosowanych form marketingu promocji ulepszenie produktu / technologii wprowadzenie nowych form marketingu i promocji wprowadzenie nowego produktu / technologii wprowadzenie nowego produktu / technologii ulepszenie stosowanych metod zarządzania i organizacji OCENA DZIAŁAŃ BADAWCZO-ROZWOJOWYCH ORAZ INNOWACYJNYCH PODEJMOWANYCH W RAMACH UNIJNYCH PROJEKTÓW NA RZECZ WZROSTU Wykres 17. Ocena skali innowacyjności zmian wprowadzonych przez beneficjentów światowa europejska krajowa wojewódzka lokalna w ogóle nie były innowacyjne Poddziałanie RPO WO Poddziałanie RPO WO Działanie 8.2 PO KL Ogółem 33,3% 66,7% Poddziałanie ,6% RPO WO ,4% 41,7% 16,7% 14,3% 2,4% Poddziałanie RPO 33,3% WO ,7% 50,0% Działanie 8.2 PO KL 6,5% 21,5% 40,9% 16,1% 12,9% Poddziałanie ,2% RPO WO ,6% Poddziałanie RPO WO ,4% 16,7% 33,3% 66,7% Działanie 8.2 PO KL 41,7% Ogółem 33,3% Poddziałanie 50,0% ,7% RPO WO Poddziałanie ,7% RPO WO ,3% 11,1% 37,0% 14,8% 22,2% 14,8% 54,5% 27,3% 18,2% 7,9% 42,1% 10,5% 23,7% 15,8% 15,8% 26,3% 5,3% 21,1% 31,6% 100,0% Poddziałanie RPO WO ,3% 66,7% Poddziałanie RPO WO ,6% 28,6% Działanie 8.2 PO KL 41,3% 19,0% 14,3% 42,9% 42,9% Poddziałanie RPO WO ,6% 28,6% 41,3% 19,0% 9,5% Działanie 8.2 PO KL 14,3% 14,3% Ogółem 57,1% 11,1% 33,3% 14,8% 14,8% 25,9% Ogółem Poddziałanie RPO WO Działanie 8.2 PO KL 1,5% 30,3% 40,9% 18,2% Poddziałanie ,1% RPO WO ,1% Poddziałanie 37,0% ,8% 22,2% RPO WO ,8% Poddziałanie 54,5% RPO WO ,3% 18,2% Poddziałanie ,0% RPO WO ,0% 46,0% 16,0% 16,7% 11,8% 18,8% Działanie 8.2 PO KL 50,0% Ogółem 47,1% Poddziałanie RPO WO ,5% 38,1% 14,3% 19,0% 19,0% 12,5% 25,0% 12,5% 12,5% 37,5% 10,3% 34,5% 13,8% 17,2% 24,1% 60,0% 40,0% Ogółem 7,9% Działanie 42,1% 8.2 PO KL 10,5% 23,7% 15,8% 0% 25% 50% 75% 100% 40,0% 20,0% Poddziałanie RPO WO ,3% 66,7% 0% 25% 50% 75% 100% 0% 25% 50% 75% 100% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI beneficjentów; Poddziałanie RPO WO : wprowadzenie nowego produktu / technologii n=3, ulepszenie produktu / technologii n=3, wprowadzenie nowych form marketingu i promocji n=1, stworzenie nowego laboratorium - n=5, unowocześnienie, doposażenie laboratorium n=3; Poddziałanie RPO WO : wprowadzenie nowego produktu / technologii n=84, ulepszenie produktu / technologii n=63, nowy proces produkcji, dystrybucji n=50, ulepszony proces produkcji, dystrybucji n=48, wprowadzenie nowych metod zarządzania i organizacji n=17, ulepszenie stosowanych metod zarządzania i organizacji n=27, wprowadzenie nowych form marketingu i promocji n=19, ulepszenie stosowanych form marketingu promocji n=21; Działanie 8.2 PO KL: wprowadzenie nowego produktu / technologii n=6, ulepszenie produktu / technologii n=7, wprowadzenie nowych metod zarządzania i organizacji n=5, ulepszenie stosowanych metod zarządzania i organizacji n=11, wprowadzenie nowych form marketingu i promocji n=7, ulepszenie stosowanych form marketingu promocji n=8; Ogółem: wprowadzenie nowego produktu / technologii n=93, ulepszenie produktu / technologii n=73, wprowadzenie nowych metod zarządzania i organizacji - n=22, ulepszenie metod zarządzania i organizacji n=38, wprowadzenie nowych form marketingu i promocji n=27, ulepszenie stosowanych form marketingu promocji n=29; pytanie zadawane tylko osobom, które wskazały na wprowadzenie danej zmiany 55

56 W przypadku większości kategorii beneficjentów oraz rodzajów wprowadzonych zmian dominuje wariant innowacji o zasięgu krajowym (a więc wprowadzenia rozwiązań dotychczas niestosowanych w Polsce). Wyraźnie rzadziej wskazywano na innowacyjność o zasięgu europejskim lub światowym, przy czym relatywnie częściej tego rodzaju skala innowacyjności odnosi się do działań podejmowanych przez podmioty sektora B+R (w tym przypadku beneficjentów reprezentujących ów sektor). Pozytywnie ocenić należy natomiast fakt, iż w bardzo niewielkim stopniu wprowadzone zmiany miały charakter nieinnowacyjny (tj. w opinii respondenta w ogóle nie były innowacyjne ). W przypadku większości kategorii beneficjentów i rodzajów innowacji nie pojawiły się odpowiedzi wskazujące na brak innowacyjności wprowadzonych zmian, tego rodzaju deklaracje wystąpiły jedynie w odniesieniu do zmian związanych z zarządzaniem i organizacją oraz marketingiem. W przypadku tych obszarów zidentyfikowania nieinnowacyjność z jednej strony nie powinna dziwić (są to sfery, które dla zapewnienia odpowiednich rezultatów podmiotowi, którego dotyczą wprowadzane zmiany, nie wymagają wysokiego poziomu innowacyjności, ale raczej adekwatności do specyfiki podmiotu), a z drugiej zaś nie powinna niepokoić, gdyż o wiele cenniejszy (zarówno z punktu widzenia samego podmiotu, jak i całego regionu) charakter mają te zmiany innowacyjne, które dotyczą nowych produktów / usług lub procesów produkcji i dystrybucji. To właśnie w ich ramach szukać należy podstawowych źródeł przewagi konkurencyjnej, w tym opartych o rozwiązania innowacyjne. Tożsamą analizę przeprowadzono dla podmiotów sektora przedsiębiorczości, które nie realizowały projektów innowacyjnych objętych niniejszym badaniem. 56

57 wprowadzenie nowych form marketingu i promocji ulepszenie stosowanych form marketingu promocji ulepszenie produktu ulepszenie procesu produkcji lub dystrybucji ulepszenie stosowanych metod zarządzania i organizacji wprowadzenie nowego produktu wprowadzenie nowego procesu produkcji lub dystrybucji wprowadzenie nowych metod zarządzania i organizacji OCENA DZIAŁAŃ BADAWCZO-ROZWOJOWYCH ORAZ INNOWACYJNYCH PODEJMOWANYCH W RAMACH UNIJNYCH PROJEKTÓW NA RZECZ WZROSTU Wykres 18. Ocena skali innowacyjności zmian wprowadzonych w sektorze opolskich przedsiębiorstw Małe przedsiębiorstwa Średnie przedsiębiorstwa Duże przedsiębiorstwa Ogółem Mikroprzedsiębiorstwa Mikroprzedsiębiorstwa Małe przedsiębiorstwa Średnie przedsiębiorstwa 0,7% 2,0% 29,1% 12,8% 35,8% 15,5% 4,1% 5,4% 8,9% 26,8% 12,5% 26,8% 16,1% 3,6% 6,5% 16,1% 25,8% 6,5% 29,0% 12,9% 3,2% 5,0% 25,0% 50,0% 5,0% 10,0% 5,0% 0,9% 2,5% 29,0% 12,7% 35,3% 15,5% 4,0% 0,9% 1,7% 29,3% 17,2% 35,3% 11,2% 4,3% 2,0% 8,0% 22,0% 12,0% 30,0% 20,0% 6,0% 3,7% 22,2% 25,9% 14,8% 18,5% 14,8% Małe przedsiębiorstwa Średnie przedsiębiorstwa Duże przedsiębiorstwa Ogółem Małe przedsiębiorstwa Średnie przedsiębiorstwa 2,5% 40,0% 20,0% 27,5% 10,0% 4,3% 13,0% 21,7% 8,7% 30,4% 13,0% 8,7% 21,4% 14,3% 64,3% 22,2% 44,4% 11,1% 11,1% 11,1% 2,6% 1,1% 39,3% 19,0% 27,4% 10,0% 0,5% 45,5% 13,6% 25,0% 13,6% 2,3% 2,8% 8,3% 13,9% 8,3% 50,0% 11,1% 5,6% 5,3% 15,8% 31,6% 10,5% 15,8% 15,8% 5,3% Małe przedsiębiorstwa Średnie przedsiębiorstwa Duże przedsiębiorstwa Ogółem Mikroprzedsiębiorstwa Mikroprzedsiębiorstwa Mikroprzedsiębiorstwa Mikroprzedsiębiorstwa Małe przedsiębiorstwa Średnie przedsiębiorstwa 35,7% 17,9% 25,0% 17,9% 3,6% 9,1% 9,1% 9,1% 45,5% 18,2% 9,1% 9,5% 38,1% 4,8% 33,3% 9,5% 4,8% 20,0% 40,0% 10,0% 20,0% 10,0% 0,4% 0,7% 34,7% 16,7% 26,0% 17,6% 3,8% 31,6% 8,8% 33,3% 24,6% 1,8% 2,8% 11,1% 8,3% 11,1% 41,7% 19,4% 5,6% 16,7% 20,8% 16,7% 33,3% 8,3% 4,2% Duże przedsiębiorstwa Ogółem 12,5% 6,3% 37,5% 43,8% 0,9% 2,3% 29,0% 17,0% 34,9% 11,6% 4,3% 0% 25% 50% 75% Mikroprzedsiębiorstwa Małe przedsiębiorstwa Średnie przedsiębiorstwa 1,8% 3,6% 10,7% 10,7% 3,6% 28,6% 4,2% 12,5% 25,0% 12,5% 29,2% 12,5% 4,2% 10,0% Duże przedsiębiorstwa 41,1% 40,0% Ogółem 50,0% 46,7% 33,3% 6,7% 6,7% 0,3% 1,1% 42,6% 13,1% 26,8% 13,4% 2,6% 0% 25% 50% 75% Mikroprzedsiębiorstwa Małe przedsiębiorstwa Średnie przedsiębiorstwa Duże przedsiębiorstwa Ogółem 21,4% 21,4% 7,1% 0,2% 1,1% 29,9% 9,0% 33,8% 24,0% 2,0% 50,0% 0% 25% 50% 75% 31,9% 9,6% 31,9% 23,4% 3,2% 2,8% 8,3% 22,2% 5,6% 36,1% 22,2% 2,8% 4,0% 16,0% 32,0% 12,0% 24,0% 8,0% 4,0% Duże przedsiębiorstwa 14,3% 57,1% Duże przedsiębiorstwa 30,0% 20,0% Ogółem 14,3% 1,9% 4,0% 40,4% 10,7% 28,6% 10,8% 3,6% Ogółem 40,0% 10,0% 0,2% 0,5% 31,5% 9,4% 32,0% 23,2% 3,2% 0% 25% 50% 75% 0% 25% 50% 75% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI sektora przedsiębiorstw; wprowadzenie nowego produktu - n=255, ulepszenie produktu - n=209, wprowadzenie nowego procesu produkcji lub dystrybucji - n=86, ulepszenie procesu produkcji lub dystrybucji n=114, wprowadzenie nowych metod zarządzania i organizacji - n=70, ulepszenie stosowanych metod zarządzania i organizacji - n=131, wprowadzenie nowych form marketingu i promocji n=97, ulepszenie stosowanych form marketingu promocji n=165; pytanie zadawane tylko osobom, które wskazały na wprowadzenie danej zmiany 57

58 W przypadku sektora przedsiębiorstw mamy do czynienia przede wszystkim z występowaniem innowacyjności na poziomie lokalnym (dotyczy to głównie mniejszych podmiotów) oraz krajowym (w szczególności wśród przedsiębiorstw dużych). Zidentyfikowany stan rzeczy wskazuje więc na to, że skala innowacyjności zmian wprowadzanych przez ogół przedsiębiorstw z województwa opolskiego jest relatywnie mniejsza niż ma to miejsce wśród realizatorów projektów dotyczących działań innowacyjnych i badawczych rozwojowych. By jednak w sposób bardziej precyzyjny zidentyfikować te zróżnicowania przeprowadzono dodatkowo analizę porównawczą beneficjentami Poddziałania RPO WO a grupą kontrolną. Wyniki tej analizy przedstawiono na poniższym wykresie (dla poszczególnych rodzajów wprowadzonych zmian obliczono średnią będącą wypadkową deklaracji dotyczących skali innowacyjności im wyższa wartość, tym większa skala innowacyjności). Wykres 19. Przeciętna ocena skali innowacyjności zmian wprowadzonych wśród Beneficjentów Poddziałania oraz w grupie kontrolnej 5 Beneficjenci Poddziałania RPO WO Grupa kontrolna ,76 2,68 2,94 2,55 2,82 2,70 2,69 2,73 2,12 2,07 1,77 1,33 1,74 2,36 2,00 1, wprowadzenie nowego produktu ulepszenie produktu wprowadzenie nowego procesu produkcji lub dystrybucji ulepszenie procesu produkcji lub dystrybucji wprowadzenie nowych metod zarządzania i organizacji ulepszenie stosowanych metod zarządzania i organizacji wprowadzenie nowych form marketingu i promocji ulepszenie stosowanych form marketingu promocji Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI beneficjentów oraz grupy kontrolnej; Poddziałanie RPO WO : wprowadzenie nowego produktu n=84, ulepszenie produktu n=63, wprowadzenie nowego procesu produkcji lub dystrybucji n=50, ulepszenie procesu produkcji lub dystrybucji n=48, wprowadzenie nowych metod zarządzania i organizacji n=17, ulepszenie stosowanych metod zarządzania i organizacji n=27, wprowadzenie nowych form marketingu i promocji n=19, ulepszenie stosowanych form marketingu promocji n=21; Grupa kontrolna - wprowadzenie nowego produktu - n=62, ulepszenie produktu n=49, wprowadzenie nowego procesu produkcji lub dystrybucji n=23, ulepszenie procesu produkcji lub dystrybucji - n=33, wprowadzenie nowych metod zarządzania i organizacji n=31, ulepszenie stosowanych metod zarządzania i organizacji - n=27, wprowadzenie nowych form marketingu i promocji n=22, ulepszenie stosowanych form marketingu promocji n=31; pytanie zadawane tylko osobom, które wskazały na wprowadzenie danej zmiany; ocena na skali od 0 do 5, gdzie 0 brak innowacyjności, 1 stopień lokalny, 2 stopień wojewódzki, 3 stopień krajowy, 4 stopień europejski, 5 stopień światowy Dane przedstawione na powyższym wykresie potwierdzają, że w większości przypadków większa skala innowacyjności wprowadzonych zmian występuje wśród przedsiębiorstw realizujących innowacyjne projekty w ramach Poddziałania RPO WO Prawidłowość ta nie dotyczy jedynie ulepszenia procesu produkcji lub dystrybucji oraz wprowadzenia nowych form marketingu i promocji, gdzie większa skala innowacyjności cechuje podmioty z grupy kontrolnej. Generalnie jednak jak wykazała przeprowadzona analiza statystyczna w przypadku większości omawianych rodzajów zmian zidentyfikowane zróżnicowania nie mają charakteru istotnego statystycznie (wyjątek stanowią tu jedynie zmiany związane z ulepszeniem stosowanych metod zarządzania i organizacji. Miarą zaawansowania prowadzonej działalności innowacyjnej, ale także wskaźnikiem jej rzeczywiście nowatorskiego charakteru są działania w obszarze ochrony własności intelektualnej. Dotyczą one bowiem tych rozwiązań, które cechuje rzeczywiście najwyższy poziom innowacyjności, kwalifikujący je tym samym 58

59 do uzyskania ochrony patentowej. Z tego względu, w ramach identyfikacji podejmowanych przez badane podmioty działań innowacyjnych określono również ich aktywność na polu starania się o ochronę patentową opracowanych w podmiocie rozwiązań oraz rzeczywistego jej uzyskiwania. Odnoszące się do beneficjentów dane dotyczące tej kwestii przedstawiono poniżej. Wykres 20. Deklaracja zgłoszenia wynalazku do opatentowania oraz uzyskania ochrony patentowej wśród beneficjentów 100% 83,3% 87,6% 83,8% tak nie 80% 60% 40% 60,0% 40,0% 46,2% 53,8% 50,0% 50,0% 20% 16,7% 12,4% 16,2% 0% Poddziałanie RPO WO Poddziałanie RPO WO Ogółem Poddziałanie RPO WO Poddziałanie RPO WO Ogółem zgłoszenie wynalazku do opatentowania uzyskanie ochrony patentowej Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI beneficjentów; Poddziałanie RPO WO : zgłoszenie wynalazku n=6, uzyskanie ochrony patentowej n=5; Poddziałanie RPO WO : zgłoszenie wynalazku n=105, uzyskanie ochrony patentowej n=13, Ogółem: zgłoszenie wynalazku n=111, uzyskanie ochrony patentowej n=18 W przypadku zgłoszeń wynalazku do opatentowania, z wyraźnie większym odsetkiem podmiotów deklarujących tego rodzaju aktywność mamy do czynienia wśród beneficjentów realizujących projekty w ramach Poddziałania RPO WO ,3% wobec 12,4% wśród beneficjentów Poddziałania RPO WO Trzeba jednak pamiętać o tym, że w przypadku pierwszego instrumentu wsparcia mówimy o jednostkach naukowo-badawczych, natomiast w przypadku drugiego z Poddziałań o przedsiębiorstwach. Zidentyfikowane różnice stanowią w dużej mierze wypadkową specyfiki działalności prowadzonej przez oba typy podmiotów dla jednostek sektora B+R prowadzenie działalności badawczej, którą wieńczy wniosek patentowy jest procesem o wiele bardziej naturalnym (by nie rzec statutowym ) niż ma to miejsce w przypadku przedsiębiorstw. W tym kontekście, fakt, iż więcej niż co dziesiąta firma spośród realizatorów projektów Poddziałania RPO WO starała się lub stara o ochronę patentową swoich rozwiązań uznać należy za raczej pozytywny. Jeśli chodzi o faktyczne uzyskanie ochrony patentowej, to wśród podmiotów sfery naukowo-badawczej starających się o patent taka sytuacja dotyczy 60% beneficjentów, w przypadku przedsiębiorstw odsetek ten jest nieco mniejszy i wynosi 46,2%. Trzeba jednak pamiętać, iż na tę sytuację mogą mieć wpływ różne czynniki (stopień złożoności rozwiązania zgłoszonego do opatentowania, moment złożenia wniosku o uzyskanie ochrony patentowej, czasochłonność procedur weryfikacyjnych itp.). 59

60 Wykres 21. Deklaracja zgłoszenia wynalazku do opatentowania oraz uzyskania ochrony patentowej wśród opolskich przedsiębiorstw 100% 80% 60% 40% 20% 0% 98,6% 97,6% 1,4% 2,4% Mikroprzedsiębiorstwa Małe przedsiębiorstwa 9,2% 90,8% Średnie przedsiębiorstwa 24,1% 75,9% 1,5% 98,5% Ogółem 11,5% 88,5% 20,0% 80,0% Duże przedsiębiorstwa Mikroprzedsiębiorstwa 66,7% 33,3% Małe przedsiębiorstwa 14,3% 85,7% Średnie przedsiębiorstwa 42,9% 57,1% Duże przedsiębiorstwa 22,8% tak 77,2% Ogółem nie 41,7% 58,3% Sektor przedsiębiorstw Grupa kontrolna Sektor przedsiębiorstw Grupa kontrolna zgłoszenie wynalazku do opatentowania uzyskanie ochrony patentowej Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI sektora przedsiębiorstw oraz grupy kontrolnej; sektor przedsiębiorstw: zgłoszenie wynalazku - n=580, uzyskanie ochrony patentowej n=21; grupa kontrolna: zgłoszenie wynalazku n=104, b.d.=1, uzyskanie ochrony patentowej n=12 W sektorze przedsiębiorstw, podobnie jak wśród beneficjentów Poddziałania RPO WO , zdecydowanie dominuje wariant braku aktywności w postaci zgłaszania opracowanych wynalazków do opatentowania. Wśród przedsiębiorstw najmniejszych przypadki tego rodzaju działań mają zdecydowanie incydentalny charakter. W przypadku przedsiębiorstw średniej wielkości ze zgłoszeniem wynalazku do opatentowania mamy do czynienia w odniesieniu do mniej niż co dziesiątej firmy (9,2%). Dopiero wśród dużych firm zauważalny jest wyraźny wzrost aktywności w zakresie ochrony własności intelektualnej opracowanych w firmie rozwiązań co czwarta duża firma (24,1%) deklaruje zgłoszenie wynalazku do opatentowania, z czego ochronę patentową uzyskała mniej niż połowa (42,9%). Analizując, zawarte na powyższym wykresie, dane dla grupy kontrolnej, gdzie zgłoszenie wynalazku do opatentowania deklaruje 11,5% badanych firm zauważyć należy, iż przywołany odsetek jest tylko nieznacznie mniejszy niż w grupie eksperymentalnej, czyli wśród beneficjentów Poddziałania RPO WO , gdzie wyniósł on 12,4%. Nie sposób więc mówić o znaczących różnicach pomiędzy obiema grupami w zakresie aktywności na polu ochrony własności intelektualnej (czego potwierdzeniem jest fakt, iż przeprowadzona analiza statystyczna nie wykazała w tym przypadku występowania różnic istotnych statystycznie). Generalnie więc, jeśli chodzi o stan rzecz zidentyfikowany w odniesieniu do aktywności patentowej badanych podmiotów, stwierdzić należy, iż pozostaje ona domeną jednostek naukowo-badawczych, a w przypadku sektora przedsiębiorstw podmiotów dużych. Warto jednak w tym przypadku odwołać się do wcześniejszych danych dotyczących liczby patentów zrelatywizowanych do liczby mieszkańców regionu potencjał Opolszczyzny okazał się tu relatywnie duży, wydaje się więc, że biorąc pod uwagę, iż aktywność patentowa zawsze będzie mieć charakter niszowy i dotyczący wąskiej grupy podmiotów sytuację woj. opolskiego pod tym względem uznać należy za relatywnie dobrą. Zwieńczeniem analizy poświęconej podejmowanym przez badane podmioty działaniom innowacyjnym są dane dotyczące planów przedsiębiorstw w zakresie wprowadzania nowych lub ulepszania istniejących produktów oraz procesów produkcji / dystrybucji w perspektywie najbliższych 5 lat. 60

61 Wykres 22. Planowanie wprowadzenia nowych lub ulepszenie istniejących produktów / procesów produkcji / dystrybucji 60% zdecydowanie nie raczej nie raczej tak zdecydowanie tak nie wiem / trudno powiedzieć 40% 20% 0% 35,2% 31,5% 37,1% 43,1% 26,7% 26,5% 23,8% 26,2% 17,1% 20,0% 19,3% 16,3% 14,1% 15,3% 13,8% 8,1% 8,1% 9,2% 7,7% 10,3% 3,4% 1,0% Mikroprzedsiębiorstwa Małe przedsiębiorstwa Średnie przedsiębiorstwa 41,4% 41,4% 3,4% Duże przedsiębiorstwa 26,7% 24,4% 18,9% 16,2% 13,8% Ogółem Poddziałanie Sektor przedsiębiorstw RPO WO Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI beneficjentów oraz sektora przedsiębiorstw; Poddziałanie RPO WO n=105; Sektor przedsiębiorstw n=105 W przypadku beneficjentów Poddziałania RPO WO zmiany dotyczące wyróżnionych obszarów planuje 61,9% podmiotów, przy czym ponad jedna trzecia (35,2%) jest już teraz mocno zdeterminowana do podjęcia działań polegających na wprowadzaniu innowacji produktowych lub procesowych. Zestawiając te dane z wynikami dla ogółu opolskich przedsiębiorstw zauważyć jednak należy, że poza mikroprzedsiębiorstwami (gdzie odsetek firm planujących wprowadzenie ewentualnych zmian kształtuje się na poziomie 50,3%) wszystkie pozostałe typy przedsiębiorstw cechuje większa gotowość wprowadzania w okresie najbliższych 5 lat zmian w obszarze produktowym lub procesowym. Choć taki stan rzeczy może zaskakiwać, to jednak pamiętajmy, że beneficjenci Poddziałania RPO WO wprowadzili w ramach realizowanych projektów istotne zmiany, często właśnie o charakterze innowacji produktowych lub procesowych. W związku z powyższym, aktualnie antycypując ewentualne działania innowacyjne mogą oni dostrzegać mniejsze uzasadnienie dla tychże, niż przedsiębiorcy, którzy takich zasadniczych zmian nie wprowadzali. Pozytywnie ocenić należy fakt, że odpowiedzi, które wskazują na brak planów w zakresie wprowadzania zmian w przedsiębiorstwie stanowią mniejszość we wszystkich wyodrębnionych kategoriach badanych firm. Respondenci dostrzegają konieczność reagowania na zmienności kontekstu i uwarunkowań rynkowych, w których funkcjonują ich przedsiębiorstwa i mają świadomość podejmowania działań, które na rzeczone zmienności będą stanowić adekwatną odpowiedź 20. Respondentów, którzy zadeklarowali, iż w okresie najbliższych 5 lat wprowadzą określone zmiany dodatkowo zapytano o to, jaki będą one mieć charakter. 20 Choć jednocześnie trzeba podkreślić, że perspektywa 5 lat może być dla niektórych firm na tyle odległa, że wskazując na plany w zakresie wprowadzania określonych zmian mówią oni raczej o tym, że takie zmiany najprawdopodobniej będą konieczne, a nie że rzeczywiście są one przez nich aktualnie planowane (a tym bardziej, że podejmowane są już działania zorientowane wdrożenie rzeczonych zmian). 61

62 Poddziałanie RPO WO sektor przedsiębiorstw OCENA DZIAŁAŃ BADAWCZO-ROZWOJOWYCH ORAZ INNOWACYJNYCH PODEJMOWANYCH W RAMACH UNIJNYCH PROJEKTÓW NA RZECZ WZROSTU Wykres 23. Charakter planowanych zmian w działalności firmy w okresie najbliższych 5 lat wprowadzenie nowego produktu ulepszenie istniejącego produktu zmiany w procesach produkcji zwiększenie skali działalności zmiany w procesach promocji / dystrybucji zmiany organizacyjne brak sprecyzowanych planów 0% 20% 40% 60% 80% 100% Mikroprzedsiębiorstwa Małe przedsiębiorstwa Średnie przedsiębiorstwa 14,3% 17,0% 2,2% 9,3% 2,2% 15,9% 11,8% 24,7% 2,4% 16,5% 1,2% 10,6% 8,9% 26,7% 11,1% 4,4% 11,1% 40,0% 52,2% 51,1% Duże przedsiębiorstwa Ogółem 29,2% 20,8% 4,2% 8,3% 12,5% 14,0% 20,5% 2,1% 11,3% 2,1% 54,2% 49,1% 4,7% 15,6% 35,9% 50,0% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI beneficjentów oraz sektora przedsiębiorstw; Poddziałanie RPO WO n=64; Sektor przedsiębiorstw n=336; Pytanie zadawane tylko tym osobom, które wskazały na posiadanie tego typu planów; Pytanie wielokrotnego wyboru, odsetki odpowiedzi nie sumują się do 100% 15,6% We wszystkich badanych kategoriach dominują wyraźnie innowacje produktowe, mamy tu więc do czynienia z sytuacją podobną do tej, która wystąpiła w przypadku innowacji wprowadzanych w okresie ostatnich 3 lat, gdzie także mieliśmy do czynienia z dominacją zmian odnoszących się do sfery produktowej. Relatywnie duże znaczenie okazały się także mieć zmiany o charakterze procesowym dotyczące procesów produkcyjnych stosowanych w firmie poza dużymi przedsiębiorstwami jest to drugi najczęściej wskazywany typ innowacji (duże firmy częściej wskazują natomiast na plany w zakresie ulepszeń dotyczących istniejących produktów). Warto jednocześnie zwrócić uwagę na fakt, iż we wszystkich kategoriach mniej więcej co dziesiąta firma (nieco więcej w przypadku mikroprzedsiębiorstw oraz beneficjentów Poddziałania RPO WO ) spośród tych deklarujących wdrożenie zmian w okresie najbliższych 5 lat nie posiada w tym zakresie sprecyzowanych planów. W przypadku tych firm deklarację o planowanych w najbliższych 5 latach zmianach należy więc traktować raczej jako wyraz przekonania o tym, że zmiany w określonych aspektach funkcjonowania firmy będą niezbędne, choć w tym momencie jeszcze trudne do precyzyjnego zoperacjonalizowania. 62

63 Wykres 24. Plany wprowadzenia innowacyjnych zmian wśród opolskich przedsiębiorstw prowadzących działalność w poszczególnych branżach tak nie nie wiem 0% 20% 40% 60% 80% 100% 0% 20% 40% 60% 80% 100% D - wytwarzanie i zaopatrywanie w energię 100,0% J - Informacja i komunikacja 24,1% 17,2% 58,6% N - Działalność w zakresie usług administrowania i 18,2% 9,1% 72,7% G - Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów 28,3% 15,0% 56,6% A. - Rolnictwo 28,6% 71,4% H - Transport i gospodarka magazynowa 10,9% 32,6% 56,5% P - Edukacja 33,3% 66,7% I - Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami 11,1% 33,3% 55,6% Q - Opieka zdrowotna i pomoc społeczna 33,3% 66,7% F - Budownictwo 13,1% 50,8% 36,1% M - Działalność profesjonalna, naukowa i 20,0% 14,3% 65,7% S - Pozostała działalność usługowa 50,0% 50,0% C - Przetwórstwo przemysłowe 18,4% 18,4% 63,1% L - Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości 43,8% 37,5% 18,8% E - dostawa wody; gospodarowanie ściekami i 30,0% 10,0% 60,0% K - Działalność finansowa i ubezpieczeniowa 40,0% 33,3% 26,7% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI beneficjentów sektora przedsiębiorstw; n=580 Analiza branżowa planów w zakresie wprowadzania określonych zmian dotyczących przedsiębiorstwa wskazuje, iż w większości branż gotowość do tego rodzaju działań jest zbliżona. Tylko w przypadku dwóch branż (działalność związana z obsługą rynku nieruchomości oraz działalność finansowa i ubezpieczeniowa) odsetek firm deklarujących wprowadzenie zmian nie przekroczył 50% 21. Dotychczasowa analiza w ramach niniejszej części odnosiła się przede wszystkim do działalności stricte innowacyjnej, poniżej przedstawiono natomiast dane dotyczące działalności badawczo-rozwojowej (z jednoczesnym zastrzeżeniem, iż sfery te są raczej wobec siebie komplementarne niż rozłączne całkowite ich rozdzielenie wydaje się zresztą niemożliwe ze względu na funkcjonalne powiązania pomiędzy działaniami innowacyjnymi a badawczo-rozwojowymi). Na poniższym wykresie przedstawiono dane dotyczące prowadzenia działalności badawczo-rozwojowej przez opolskie przedsiębiorstwa, zarówno te realizujące projekty innowacyjne w ramach Poddziałania RPO WO , jak i podmioty, które tego rodzaju przedsięwzięć nie prowadzą Pamiętać tu jednak należy, iż mówimy o zmianach produktowych i dot. procesów produkcyjnych tego rodzaju innowacje faktycznie mogą rzeczonych branż dotyczyć w relatywnie niewielkim stopniu. 22 Analizując niniejsze dane zastrzec jednak należy, iż opieramy się tu na deklaracjach respondentów dotyczących prowadzenia działalności badawczo-rozwojowej, stąd możliwość pewnego przeszacowania odpowiedzi wskazujących na prowadzenie tego rodzaju działalności. By jednak w sposób jednoznaczny zweryfikować czy dany podmiot gospodarczy prowadzi działalność B+R konieczne byłoby przeprowadzenie pogłębionego badania dotyczącego konkretnej jednostki, co w ramach niniejszego badania nie byłoby możliwe. 63

64 Wykres 25. Deklaracja prowadzenia działalności badawczo-rozwojowej 100% 80% 60% 40% 20% 0% 38,1% 57,1% 4,8% 16,2% 82,9% 95,6% 89,5% 23,1% 76,9% 34,5% 62,1% 10,5% 1,0% 4,4% 3,4% Mikroprzedsiębiorstwa Małe przedsiębiorstwa tak nie nie wiem Średnie przedsiębiorstwa Duże przedsiębiorstwa 4,8% 95,2% Ogółem Poddziałanie RPO WO Grupa kontrolna Sektor przedsiębiorstw Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI beneficjentów, grupy kontrolnej oraz sektora przedsiębiorstw; Poddziałanie RPO WO n=105, Grupa kontrolna n=105, Sektor przedsiębiorstw n=580 Wśród beneficjentów Poddziałania RPO WO odsetek podmiotów deklarujących prowadzenie działalności badawczo-rozwojowej wynosi 38,1%, co jest wynikiem relatywnie wysokim biorąc pod uwagę specyfikę, złożoność i kapitałochłonność tego rodzaju działalności. Jest to jednocześnie odsetek wyższy niż udział podmiotów prowadzących działalność B+R w każdej z kategorii wielkości firm z województwa opolskiego (choć jeśli chodzi o firmy duże, to różnica ta jest niewielka, gdyż wśród podmiotów zatrudniających 250 i więcej osób deklarację prowadzenia działalności gospodarczej złożyło 34,5% firm. Co się zaś tyczy danych dla grupy kontrolnej, to w jej obrębie udział podmiotów prowadzących działalność badawczo-rozwojową okazał się być mniejszy ponad dwukrotnie niż wśród beneficjentów Poddziałania RPO WO (16,2% wobec 38,1%). Powyższe dane, w szczególności odnoszące się do podmiotów sektora MSP, które w większości nie prowadzą działalności badawczo-rozwojowej nie powinny jednak być interpretowana jako uzasadnienie dla podejmowania szeroko zakrojonych działań wspomagających uruchamianie działalności B+R w firmach. Tego rodzaju działalność jest bowiem adekwatna tylko w przypadku określonych typów podmiotów gospodarczych i nie należy jej traktować jako aktywności preferowanej wobec całego sektora przedsiębiorstw. Istotniejsze jest to, czy w przypadku, gdy tego rodzaju działalność jest już podejmowana generuje ona optymalne rezultaty, co w niniejszym kontekście oznacza wdrożenie rezultatów prowadzonych badań do praktyki gospodarczej. 64

65 Sektor przedsiębiorstw Grupa kontrolna Poddziałanie RPO WO OCENA DZIAŁAŃ BADAWCZO-ROZWOJOWYCH ORAZ INNOWACYJNYCH PODEJMOWANYCH W RAMACH UNIJNYCH PROJEKTÓW NA RZECZ WZROSTU Wykres 26. Stopień wdrożenia rezultatów działalności badawczo-rozwojowej do praktyki gospodarczej Wszystkie zaplanowane rezultaty udało się wdrożyć Większość zaplanowanych rezultatów udało się wdrożyć Mniej więcej połowę zaplanowanych rezultatów udało się wdrożyć Mniejszość zaplanowanych rezultatów udało się wdrożyć Żadnego z zaplanowanych rezultatów nie udało się wdrożyć Nie wiem / nie pamiętam 0% 20% 40% 60% 80% 100% 6,3% 18,8% 18,8% 18,8% 37,5% 7,7% 7,7% 15,4% 38,5% 30,8% Mikro- przedsiębiorstwa 6,7% 26,7% 60,0% 6,7% Małe przedsiębiorstwa 20,0% 80,0% Średnie przedsiębiorstwa 5,0% 5,0% 2,5% 10,0% 30,0% 47,5% Duże przedsiębiorstwa 23,5% 17,6% 23,5% 17,6% 17,6% Ogółem 6,7% 0,2% 17,1% 19,8% 17,5% 38,7% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI beneficjentów, grupy kontrolnej oraz sektora przedsiębiorstw; Poddziałanie RPO WO n=40, Grupa kontrolna n=17, Sektor przedsiębiorstw n=54; pytanie zadawane tylko osobom, które wskazały na prowadzenie działalności badawczo-rozwojowej obecnie Uwzględniając powyższe dane, zauważyć należy, iż mamy do czynienia z relatywnie wysokim poziomem skuteczności prowadzonej działalności badawczo-rozwojowej w wyróżnionych kategoriach dominuje sytuacja wdrożenia większości rezultatów prowadzonej działalności badawczo-rozwojowej do praktyki gospodarczej. Warto przy tym zwrócić uwagę na różnice zidentyfikowane pomiędzy beneficjentami Poddziałania RPO WO , a grupą kontrolną beneficjentów cechuje większa skuteczność podejmowanych działań badawczo-rozwojowych, która przejawia się zarówno większym odsetkiem firm, które deklarują wdrożenie do praktyki gospodarczej wszystkich zaplanowanych rezultatów prowadzonej działalności gospodarczej, jak i mniejszym odsetkiem tych przedsiębiorstw, które wskazują na brak wdrożenia jakichkolwiek rezultatów podjętych działań badawczo-rozwojowych. 65

66 Jeśli chodzi o Beneficjentów Poddziałania RPO WO , to w ramach wdrożenia efektów działalności badawczo-rozwojowej mamy do czynienia przede wszystkim z: innowacjami produktowymi, lecz ważną kategorią odpowiedzi są także innowacje technologiczne. Wskazywano również na zwiększenie jakości i wydajności działań tych podmiotów. Na zbliżone efekty wskazywali również przebadani przedstawiciele sektora przedsiębiorstw. Zdaniem Beneficjentów Poddziałania RPO WO wdrożenie rezultatów realizowanego projektu do praktyki gospodarczej polegało na wdrożeniu nowego produktu, przekazaniu wyników badań do instytucji zajmujących się wdrożeniami oraz zwiększeniu potencjału instytucji, a także intensywności współpracy z sektorem przedsiębiorstw Źródła finansowania działalności innowacyjnej i badawczo-rozwojowej W kontekście analizy potencjału innowacyjnego i badawczo-rozwojowego poszczególnych interesariuszy procesów innowacyjnych i badawczo-rozwojowych szczególnie istotna jest kwestia instrumentów wykorzystywanych do finansowania tego rodzaju działalności. Na poniższym wykresie przedstawiono odnoszące się do beneficjentów dane dotyczące poszczególnych źródeł finansowania innowacji. Wykres 27. Skala wykorzystania poszczególnych źródeł finansowania innowacji wśród Beneficjentów środki własne 66,7% 82,9% 66,7% 76,1% dotacje ze środków UE 50,0% 69,5% 77,8% 66,4% kredyt bankowy 5,6% 49,7% 62,9% dotacja ze środków krajowych 10,5% 19,1% 55,6% 83,3% pożyczka (z instytucji innej niż bank) 9,5% 7,4% wprowadzone innowacje nie wiązały się z ponoszeniem wydatków 2,9% 2,2% fundusze kapitałowe typu: seed capital, venture capital inne 1,9% 1,5% 1,0% 5,6% 1,4% Poddziałanie RPO WO Poddziałanie RPO WO Działanie 8.2 PO KL Ogółem 0% 20% 40% 60% 80% 100% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI beneficjentów; Poddziałanie RPO WO n=6, Poddziałanie RPO WO n=99, Działanie 8.2 PO KL n=16; Pytanie wielokrotnego wyboru, odsetki odpowiedzi nie sumują się do 100%; Pytanie zadawane osobom, które wskazały wprowadzenie przynajmniej jednej zmiany o charakterze innowacyjnym 66

67 W przypadku przedsiębiorstw realizujących projekty w ramach Poddziałania RPO WO dominuje model prowadzenia działań innowacyjnych w oparciu o finansowanie ze środków własnych (dotyczy to 82,9% badanych podmiotów. Relatywnie duży jest także udział finansowania tego rodzaju działań ze środków UE (69,5%) 23 oraz w oparciu o kredyt bankowy (62,9%). Pozostałe instrumenty finansowania, w tym pożyczki z instytucji innych niż bank, dotacje ze środków krajowych, a tym bardziej fundusze kapitałowe typu: seed capital, czy venture capital wskazywano incydentalnie. Należy w tym miejscu podkreślić, że dominacja modelu finansowania innowacji ze środków własnych może oznaczać, że tego rodzaju działalność będzie silnie uwarunkowana zmiennością sytuacji rynkowej lub makroekonomicznej. Jednocześnie, mamy do czynienia z ryzykiem dotyczącym relatywnie dużej skali opierania finansowania innowacji o dotacje ze środków wspólnotowych brak tego rodzaju wsparcia lub jego modyfikacja na wariant zwrotny może stanowić czynnik ryzyka potencjalnie ograniczający aktywność przedsiębiorstw w prowadzeniu działalności innowacyjnej. Bez wątpienia natomiast jednym z celów podejmowanych działań zorientowanych na wspomaganie procesów innowacyjnych winno być zwiększenie znaczenia instrumentów zewnętrznego finansowania odnoszących się funduszy kapitałowych, są to bowiem narzędzia szczególnie adekwatne do przedsięwzięć o charakterze innowacyjnym. Poza tym, jako swoiste wyzwanie potraktować należy wysoce prawdopodobne przejście od modelu dotacyjnego do modelu finansowania zwrotnego w przyszłym okresie finansowania. Kluczowe będzie w tym przypadku takie sparametryzowanie warunków udzielanych pożyczek, by cieszyły się one zainteresowaniem na tyle dużym, że nie mielibyśmy do czynienia ze znaczącym ograniczeniem skali aktywności innowacyjnej firm (obecnie, w dużej mierze opierających się o model dotacyjny). Jeśli chodzi o jednostki naukowo-badawcze realizujące projekty w ramach Poddziałania RPO WO , to bez wątpienia na występujący w ich przypadku model finansowania znaczący wpływ ma specyfika tych podmiotów ich działalność innowacyjna opiera się głównie o wsparcie dotacyjne ze środków krajowych (co stanowi konsekwencję funkcjonującego w Polsce modelu finansowania nauki i działających w jej obszarze podmiotów) oraz środki własne. W mniejszym stopniu są to dotacje ze środków UE, zupełnie natomiast nie występują tutaj komercyjne instrumenty finansowe, takie jak kredyty, pożyczki, czy wsparcie funduszów kapitałowych. Inna specyfika ujawnia się w przypadku beneficjentów Działania 8.2 PO KL tutaj dominuje model finansowania podejmowanych działań innowacyjnych opierający się przede wszystkim o środki UE (77,8%) oraz środki własne (66,7%). W odniesieniu do tej kategorii podmiotów mamy więc do czynienia z ryzykiem polegającym na tym, iż z jednej strony stopień uzależnienia ich aktywności innowacyjnej od dostępności środków wspólnotowych może być relatywnie duży, z drugiej zaś że ich działalność innowacyjna może stanowić efekt dostępnych instrumentów finansowania o pochodzeniu wspólnotowym, a nie rzeczywistych potrzeb i uwarunkowań. 23 Biorąc pod uwagę, iż mówimy tu o beneficjentach realizujących z założenia projekty innowacyjne niniejszy odsetek, choć relatywnie wysoki, może oznaczać, że nie wszyscy realizatorzy projektów postrzegają dofinansowane projekty jako przedsięwzięcia związane z wprowadzaniem innowacji w firmie. 67

68 sektor przedsiębiorstw OCENA DZIAŁAŃ BADAWCZO-ROZWOJOWYCH ORAZ INNOWACYJNYCH PODEJMOWANYCH W RAMACH UNIJNYCH PROJEKTÓW NA RZECZ WZROSTU Wykres 28. Skala wykorzystania poszczególnych źródeł finansowania innowacji wśród przedstawicieli opolskiego sektora przedsiębiorstw 0% 20% 40% 60% 80% 100% środki własne 93,3% 83,3% 87,5% 100,0% 92,9% 91,5% kredyt bankowy 28,9% 38,9% 16,7% 29,5% 23,4% 62,5% pożyczka (z instytucji innej niż bank) 0,1% 1,1% 12,5% dotacje ze środków UE 4,4% 16,7% 5,2% 13,8% 37,5% 33,3% dotacja ze środków krajowych inne 5,6% 0,2% 1,1% 5,6% 12,5% 0,3% 3,2% Mikroprzedsiębiorstwa Małe przedsiębiorstwa Średnie przedsiębiorstwa Duże przedsiębiorstwa Ogółem Grupa kontrolna Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI sektora przedsiębiorstw oraz grupy kontrolnej; sektor przedsiębiorstw n=450, grupa kontrolna n=94; Pytanie wielokrotnego wyboru, odsetki odpowiedzi nie sumują się do 100%, Pytanie zadawane osobom, które wskazały wprowadzenie przynajmniej jednej zmiany o charakterze innowacyjnym Analizując opolski sektor przedsiębiorstw w całości, to w porównaniu z beneficjentami, którzy stanowią specyficzną grupę przedsiębiorstw mówić możemy przede wszystkim o wyraźnie mniejszym znaczeniu zewnętrznych instrumentów finansowania innowacji w firmie, a więc tym samym położeniu większego naszego nacisku na środki własne w finansowaniu działalności o charakterze innowacyjnym. Niniejsze zróżnicowanie znajduje swoje potwierdzenie jeśli chodzi o relacje pomiędzy beneficjentami a grupą kontrolną opolskich przedsiębiorstw przeprowadzona analiza statystyczna wykazała, że w przypadku wszystkich instrumentów zewnętrznego finansowania, które są wykorzystywane przez podmioty z ww. kategorii istnieją statystyczne istotne różnice pomiędzy obiema grupami. Innymi słowy, beneficjentów realizujących projekty w ramach Poddziałania RPO WO cechuje większa skłonność do sięgania po zewnętrzne instrumenty finansowania innowacji oraz dywersyfikowania źródeł finansowania działalności innowacyjnej. Fakt, iż opolskie przedsiębiorstwa opierają finansowanie innowacji głównie o środki własne (we wszystkich kategoriach wielkości firm dominuje ten model finansowania innowacji) choć może cieszyć w kontekście dysponowania przez firmy zasobami finansowymi, które umożliwiają wprowadzanie innowacji to jednak budzi także wątpliwości w tym sensie, że często (szczególnie, gdy mówimy o mniejszych przedsiębiorstwach) oznacza to po prostu, że środki na działania proinnowacyjne pozostają bardzo ograniczone. Jednocześnie tak wyraźna dominacja jednego źródła finansowania kreuje realne ryzyko, iż w przypadku ograniczonych możliwości korzystania z tego źródła ograniczeniu ulegnie cała aktywność 68

69 sektor przedsiębiorstw OCENA DZIAŁAŃ BADAWCZO-ROZWOJOWYCH ORAZ INNOWACYJNYCH PODEJMOWANYCH W RAMACH UNIJNYCH PROJEKTÓW NA RZECZ WZROSTU innowacyjna przedsiębiorstwa. Poza tym, relatywnie mały odsetek wskazań potwierdzających korzystanie z innych źródeł finansowania innowacji może świadczyć o ograniczonej dostępności tychże instrumentów. Generalnie więc, postulować należy w ramach projektowania wsparcia zorientowanego na wspomaganie działalności innowacyjnej takich rozwiązań, które prowadzić będą przede wszystkim do zwiększania stopnia dywersyfikacji wykorzystywanych źródeł finansowania innowacji Bariery w podejmowaniu lub prowadzeniu działalności innowacyjnej oraz badawczo-rozwojowej Dotychczas w ramach niniejszego podrozdziału analizowane były podejmowane przez badane podmioty działania w obszarze działalności innowacyjnej oraz badawczo-rozwojowej. Poniżej przedstawiono natomiast dane dotyczące ewentualnych barier w podejmowaniu lub prowadzeniu tego rodzaju działalności. Tego rodzaju dane traktować należy nie tylko jako informacje obrazujące jak wygląda aktualna mapa problemów, z którymi borykają się poszczególni interesariusze procesów innowacyjnych i badawczo-rozwojowych, ale także jako materiał empiryczny niezbędny do formułowania rekomendacji zorientowanych na ograniczenie skali tych zjawisk i czynników, które w największym stopniu ograniczają działalność innowacyjną i badawczo-rozwojową. Na poniższym wykresie przedstawiono dane dotyczące barier we wprowadzaniu innowacji w opolskich przedsiębiorstwach. Wykres 29. Bariery we wprowadzaniu innowacji w przedsiębiorstwach Poddziałanie RPO WO Mikro- przedsiębiorstwa Małe przedsiębiorstwa Średnie przedsiębiorstwa Duże przedsiębiorstwa Ogółem 0% 20% 40% 60% 80% 100% wysokie ryzyko przedsięwzięcia 0% 20% 40% 60% 80% 100% 45,2% 28,5% 31,5% 35,4% 37,9% 28,6% brak świadomości potrzeb wprowadzania innowacji 7,7% 29,6% 19,4% 23,1% 20,7% 29,1% brak odpowiednich umiejętności i wiedzy w przedsiębiorstwie 8,7% 9,1% 18,5% 20,0% 6,9% 9,5% wysokie koszty innowacji 75,0% 54,1% 62,1% 64,6% 48,3% 54,5% utrudniony dostęp do technologii 9,6% 8,8% 12,9% 12,3% 13,8% 9,0% brak odpowiednich instrumentów zewnętrznego finansowania innowacji 30,8% 32,0% 50,0% 44,6% 24,1% 32,8% niechęć do zmian w przedsiębiorstwie 4,8% 6,1% 4,8% 13,8% 17,2% 6,1% długi czas zwrotu nakładów inwestycyjnych 43,3% 27,3% 43,5% 43,1% 41,4% 28,1% inne 1,0% 13,3% 12,9% 15,4% 10,3% 13,3% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI beneficjentów oraz sektora przedsiębiorstw; Poddziałanie RPO WO n=105; Sektor przedsiębiorstw n=580; Pytanie wielokrotnego wyboru, odsetki odpowiedzi nie sumują się do 100% We wszystkich wyróżnionych kategoriach przedsiębiorstw najistotniejszym problemem, który ogranicza wprowadzanie innowacji są wysokie koszty innowacji w przypadku beneficjentów Poddziałania RPO WO aż trzy czwarte respondentów wskazało na ten problem, ale także w grupie 69

70 przedsiębiorstw nierealizujących projektów objętych niniejszą ewaluacją to właśnie ten problem wskazywano najczęściej. Co więcej, relatywnie często wskazywano także na inne problemy powiązane z czynnikami finansowymi, tj. brak odpowiednich instrumentów zewnętrznego finansowania innowacji oraz długi czas zwrotu nakładów inwestycyjnych. Stosunkowo duże znaczenie ma także wysokie ryzyko przedsięwzięć o charakterze innowacyjnym (ten problem sygnalizowali w największym stopniu beneficjenci Poddziałania RPO WO , gdzie stanowi on barierę wprowadzania innowacji dla 45,2% badanych podmiotów). Jednocześnie, z punktu widzenia respondentów relatywnie niewielkie znaczenie okazały się mieć takie problemy jak: brak odpowiednich umiejętności i wiedzy w przedsiębiorstwie, niechęć do zmian w przedsiębiorstwie 24, czy utrudniony dostęp do technologii. Innymi słowy, przedsiębiorstwa jawią się jako gotowe do wprowadzania innowacji oraz dostrzegające dostępność rozwiązań technologicznych, które mogą przez nie zostać nabyte, ale jednocześnie natrafiają na realną barierę w postaci ograniczeń finansowych. Oznacza to, że dla intensyfikowania działalności innowacyjnej firm kluczowe znaczenie mają rozwiązania dotyczące sfery finansowania tego rodzaju działań. Jednocześnie, przekonanie o relatywnie wysokim stopniu ryzyka działań innowacyjnych może sugerować użyteczność takich instrumentów finansowania innowacji, które zapewniają rozproszenie owego ryzyka (vide fundusze kapitałowe, które akceptują i przejmują, niekiedy bardzo wysokie, ryzyko przedsięwzięć, w które się kapitałowo angażują, szczególnie tych mających charakter innowacyjny). Część firm wskazywała także na czynnik, jakim jest brak wewnętrznego zapotrzebowania na innowacje. Kwestia ta ma szczególne znaczenie wśród mikroprzedsiębiorstw, gdzie blisko jedna trzecia podmiotów (29,6%) w ogóle nie dostrzega potrzeby wprowadzania innowacji w firmie. W pozostałych kategoriach odsetek firm wskazujących na tego rodzaju sytuację był już mniejszy, przy czym wyraźnie najmniejszy okazał się on wśród beneficjentów Poddziałania RPO WO , gdzie tylko 7,7% podmiotów nie dostrzega powyższej potrzeby. Warto podkreślić, że zidentyfikowany stan rzeczy nie powinien być traktowany jako problem, ale raczej naturalną sytuację, w której nie wszystkie podmioty sektora przedsiębiorczości cechuje faktyczne zapotrzebowanie na prowadzenie działań innowacyjnych. Jak wynika z przedstawionych danych, w największym stopniu dotyczy to mikroprzedsiębiorstw, co oznacza, że to właśnie firmy z tej grupy są najmniej adekwatnym odbiorcą wsparcia oferowanego w ramach instrumentów wspomagania procesów proinnowacyjnych. Badane przedsiębiorstwa dodatkowo poproszono o ocenę znaczenia barier dot. realizacji przedsięwzięć związanych z budową, rozbudową lub modernizacją infrastruktury badawczo-rozwojowej. 24 W tym przypadku warto zwrócić uwagę na fakt, iż problem niechęci do wprowadzania innowacji w firmie w największym stopniu dotyczy dużych przedsiębiorstw, które jednocześnie w najmniejszym stopniu borykają się z problemem braku odpowiedniej wiedzy i kwalifikacji pracowników. Innymi słowy, firmy te dysponują odpowiednimi zasobami do wprowadzania innowacji, ale jednocześnie dostrzegają problem oddziaływania czynników mentalnych, które mogą hamować lub utrudniać wdrażanie rozwiązań innowacyjnych. Wśród firm małych problem ten będzie mieć siłą rzeczy mniejsze znaczenie ze względu na mniejszą liczbę pracowników i koncentrację większości procesów zarządczych i decyzyjnych w osobie właściciela przedsiębiorstwa. 70

71 sektor przedsiębiorstw OCENA DZIAŁAŃ BADAWCZO-ROZWOJOWYCH ORAZ INNOWACYJNYCH PODEJMOWANYCH W RAMACH UNIJNYCH PROJEKTÓW NA RZECZ WZROSTU Wykres 30. Ocena znaczenia barier dot. realizacji przedsięwzięć związanych z budową, rozbudową lub modernizacją infrastruktury badawczo-rozwojowej Mikro- przedsiębiorstwa Małe przedsiębiorstwa Średnie przedsiębiorstwa Duże przedsiębiorstwa Ogółem Poddziałanie RPO WO nieopłacalność działalności badawczo-rozwojowej ,13 1,95 1,69 2,09 1,16 2,01 brak świadomości zapotrzebowania w przedsiębiorstwie 2,74 2,55 2,08 2,50 2,73 1,73 brak odpowiedniej wiedzy i kompetencji pracowników firmy 1,07 1,78 1,50 1,50 1,10 1,95 brak kapitału własnego na realizację tego typu projektów 1,87 2,33 2,47 1,41 1,89 2,77 długi czas zwrotu poniesionych nakładów inwestycyjnych 1,58 2,50 2,28 2,70 1,62 2,83 ograniczony dostęp do zewnętrznego finansowania tego typu projektów 1,72 2,59 2,57 2,40 1,76 2,70 niechęć do zmian w firmie i podejmowania ryzyka 0,83 1,49 1,11 1,17 0,86 1,69 Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI beneficjentów oraz sektora przedsiębiorstw; Sektor przedsiębiorstw: brak zapotrzebowania w przedsiębiorstwie n=498, brak kapitału własnego na realizację tego typu projektów n=432, ograniczony dostęp do zewnętrznego finansowania tego typu projektów n=426, nieopłacalność działalności badawczorozwojowej n=400, brak odpowiedniej wiedzy i kompetencji pracowników firmy n=427, długi czas zwrotu poniesionych nakładów inwestycyjnych n=409, niechęć do zmian w firmie i podejmowania ryzyka n=429; Poddziałanie RPO WO n=105; ocena na skali od 0 do 5, gdzie 0 oznacza całkowity brak znaczenia, a 5 bardzo duże znaczenie; dla wyliczenia średniej arytmetycznej z analiz wyłączono odp. trudno powiedzieć, w skali: sektor przedsiębiorstw: brak zapotrzebowania w przedsiębiorstwie n=82, brak kapitału własnego na realizację tego typu projektów n=148, ograniczony dostęp do zewnętrznego finansowania tego typu projektów n=154, nieopłacalność działalności badawczo-rozwojowej n=180, brak odpowiedniej wiedzy i kompetencji pracowników firmy n=153, długi czas zwrotu poniesionych nakładów inwestycyjnych n=171, niechęć do zmian w firmie i podejmowania ryzyka n=151; Poddziałanie RPO WO n=0 W przypadku omawianej kwestii jednym z czynników o relatywnie dużym znaczeniu jest brak zapotrzebowania w firmie, przy czym w szczególności dotyczy to mikroprzedsiębiorstw, gdzie jest to najważniejsza przyczyna niepodejmowania działań dotyczących tworzenia infrastruktury badawczorozwojowej w firmie z przeciętną wartością 2,74, z kolei przeciętna ocena innych barier nie przekraczała wartości 2. Generalnie jednak powtarza się tutaj sytuacja zidentyfikowana w odniesieniu do działań innowacyjnych największy problem w odniesieniu do rozwijania infrastruktury badawczo-rozwojowej w przedsiębiorstwie stanowią czynniki finansowe, zarówno dotyczące ograniczonych środków własnych, jak i niewystarczającej dostępności zewnętrznych instrumentów finansowania, czy długiego okresu zwrotu poniesionych inwestycji (największe znaczenie tego rodzaju problemów ujawniło się w przypadku beneficjentów Poddziałania RPO WO ). Jednocześnie jednak, stosunkowo niewielki odsetek badanych wskazał na problem nieopłacalności działań dotyczących infrastruktury naukowobadawczej, co oznacza, że czynniki finansowe stanowią ograniczenie w aspekcie ich dostępności, ale samo inwestowanie w rozwój infrastruktury badawczo-rozwojowej jest już postrzegane w kategoriach finansowych jako racjonalne i opłacalne. 71

72 Podobnie jak w przypadku barier działalności innowacyjnej, także i w odniesieniu do działań rozwijających infrastrukturę badawczo-rozwojową przedsiębiorstwa występuje niewielka skala problemów związanych z wiedzą i kwalifikacjami pracowników lub niechęcią do wprowadzania zmian i podejmowania ryzyka. Wykres poniższy odnosi się do znaczenia poszczególnych czynników, które ograniczają prowadzenie działalności badawczo-rozwojowej jednostek naukowo-badawczych, w tym przypadku beneficjentów Poddziałania RPO WO Wykres 31. Czynniki ograniczające prowadzenie działalności badawczo-rozwojowej Beneficjentów Poddziałania RPO WO % 100,0% 80% 66,7% 66,7% 60% 40% 33,3% 20% 16,7% 0% ograniczone środki finansowe brak odpowiednich instrumentów zewnętrznego finansowania działalności badawczorozwojowej wysokie ryzyko przedsięwzięć badawczych ograniczone zasoby ludzkie niechęć do zmian w instytucji Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI beneficjentów; n=6; Pytanie wielokrotnego wyboru, odsetki odpowiedzi nie sumują się do 100% W odniesieniu do analizowanej kwestii sektor B+R wykazuje bardzo duże podobieństwo do podmiotów sektora przedsiębiorczości. Zdecydowanie największe znaczenie w kontekście ograniczania prowadzenia działalności badawczo-rozwojowej mają niewystarczające środki finansowe (na problem ten wskazali wszyscy beneficjenci biorący udział w badaniu) oraz brak odpowiednich instrumentów zewnętrznego finansowania działalności badawczo-rozwojowej i wysokie ryzyko przedsięwzięć badawczych (po 66,7%). Ograniczone zasoby ludzkie, a tym bardziej występująca w instytucji niechęć wobec zmian mają o wiele mniejsze znaczenie. Innymi słowy, logika konstruowania wsparcia zorientowanego na wspomaganie sektora B+R w obszarze jego statutowej działalności, a więc prowadzenia prac badawczo-rozwojowych, powinna uwzględniać kluczowe znaczenie ograniczeń finansowych, które tego rodzaju działalność limitują Potrzeby sektora przedsiębiorstw związane z transferem wiedzy i innowacji ze strony podmiotów sektora B+R oraz instytucji otoczenia biznesu Analizując potencjał innowacyjny oraz badawczo-rozwojowy regionu oraz poszczególnych interesariuszy procesów innowacyjnych i dotyczących sfery B+R należy dokonywać oceny odrębnie dla poszczególnych kategorii głównych aktorów rzeczonych procesów. Konieczne jest także uchwycenie relacji pomiędzy różnymi typami podmiotów, z jednoczesnym uwzględnieniem wzajemnych potrzeb i oczekiwań. W związku z powyższym, w niniejszej części przedstawiono wyniki dotyczące potrzeb sektora przedsiębiorstw związanych z transferem wiedzy i innowacji ze strony podmiotów sektora B+R oraz instytucji otoczenia biznesu By prezentowane dane miały charakter kompletny, a jednocześnie uwzględniający zróżnicowanie perspektyw poszczególnych typów podmiotów, w kolejnych częściach przedstawione zostaną wyniki obrazujące ofertę sektora B+R oraz instytucji otoczenia 72

73 W pierwszej kolejności dokonano oszacowania ogólnego zainteresowania przedsiębiorców korzystaniem z usług sektora badawczo-rozwojowego (bez wyodrębniania szczegółowych kategorii usług ze względu na fakt, iż mamy tu do czynienia przede wszystkim z szeroko rozumianymi usługami badawczymi). Wykres 32. Przeciętny stopień zainteresowania korzystaniem z usług sektora badawczo-rozwojowego w województwie opolskim ,90 2,08 2,33 2,56 1,16 1, Mikroprzedsiębiorstwa Małe przedsiębiorstwa Średnie przedsiębiorstwa Duże przedsiębiorstwa Ogółem Poddziałanie RPO WO Sektor przedsiębiorstw Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI beneficjentów oraz sektora przedsiębiorstw; Poddziałanie RPO WO n=88; Sektor przedsiębiorstw n=562; Ocena na skali od 0 do 5, gdzie 0 oznacza całkowity brak zainteresowania, a 5 bardzo duży stopień zainteresowania; z analiz wyłączono odp. trudno powiedzieć Z największym poziomem zainteresowania ofertą sektora badawczo-rozwojowego mamy do czynienia w przypadku beneficjentów Poddziałania RPO WO (wynik 2,9- na 5-stopniowej skali, w ramach której im wyższa uzyskana nota, tym wyższy poziom zainteresowania usługami sektora B+R). W przypadku całego sektora opolskich przedsiębiorstw uzyskane wyniki wskazują na mniejszy poziom zainteresowania usługami badawczo-rozwojowymi, przy czym wśród mikroprzedsiębiorstw zapotrzebowanie na tego rodzaju usługi określić należy jako minimalne. W grupie przedsiębiorstw o większej liczbie zatrudnionych zainteresowanie tego rodzaju usługami rośnie, ale nawet w przypadku firm dużych nie osiąga ono poziomu występującego w przypadku beneficjentów Poddziałania RPO WO (2,56 wobec 2,90 wśród beneficjentów). Generalnie więc mówić możemy o raczej ograniczonym stopniu zainteresowania sektora przedsiębiorstw usługami sektora B+R (specyfika wyników dotyczących beneficjentów Poddziałania RPO WO częściowo może być interpretowana jako wskaźnik ogólnej specyfiki tej grupy i jej większego zaangażowania w procesy innowacyjne i działalność badawczo-rozwojową). Nie należy oczekiwać znaczących zmian w tej sferze (tak jak nie należy spodziewać się znaczących zmian w odniesieniu do odsetka firm deklarujących prowadzenie działalności badawczo-rozwojowej), a jednocześnie nie ma uzasadnienia dla podejmowania działań, których celem byłoby zwiększenie zapotrzebowania na usługi badawczo-rozwojowe. Tego rodzaju oferta z założenia dedykowana jest ograniczonej liczbie podmiotów o specyficznym profilu i rodzaju prowadzonej działalności i w większości firm rzeczywiście nie występuje zapotrzebowanie na takie usługi. Kluczowe jest natomiast, by podejmować takie działania wspierające, które udrożnią kanały komunikacyjne pomiędzy sektorem B+R, a tymi firmami, które są faktycznie biznesu, a także potencjał tych ostatnich. Zwieńczeniem analizy będzie zamykająca podrozdział poświęcony potencjałowi innowacyjnemu oraz badawczo-rozwojowemu prezentacja wyników dotyczących bezpośrednio współpracy wewnątrz- i międzysektorowej w obszarze działalności innowacyjnej i badawczo-rozwojowej. 73

74 sektor przedsiębiorstw OCENA DZIAŁAŃ BADAWCZO-ROZWOJOWYCH ORAZ INNOWACYJNYCH PODEJMOWANYCH W RAMACH UNIJNYCH PROJEKTÓW NA RZECZ WZROSTU zainteresowane jego ofertą, a jednocześnie zapewnią niezbędny poziom dostosowania rzeczonej oferty do potrzeb przedsiębiorstw. Beneficjenci Poddziałania RPO WO najczęściej wskazywali na zainteresowanie usługami badawczymi oraz ekspertyzami, dosyć często pojawiało się w tej grupie również zainteresowanie pozyskaniem lub rozwojem technologii. Podobnie było również jeśli chodzi o odpowiedzi udzielone przez przebadanych przedstawicieli sektora przedsiębiorstw. Drugi rodzaj potrzeb poddanych analizie to potrzeby na świadczenie określonych usług z obszaru innowacyjności i prowadzenia działalności badawczo-rozwojowej (ale z wyłączeniem usług badawczych; chodzi tu raczej o wsparcie głównie ze strony sektora otoczenia biznesu którego celem jest aktywizacja przedsiębiorstw w podejmowaniu działalności innowacyjnej i badawczo-rozwojowej). Wykres 33. Ocena ważności poszczególnych usług z obszaru innowacyjności i prowadzania działalności badawczorozwojowej Mikro- przedsiębiorstwa Małe przedsiębiorstwa Średnie przedsiębiorstwa Duże przedsiębiorstwa Ogółem Poddziałanie RPO WO audyt technologiczny ,00 2,29 1,71 2,34 1,06 2,13 usługi szkoleniowe / doradcze / informacyjne w zakresie tworzenia i wdrażania innowacji 1,81 2,40 2,26 2,83 1,84 2,70 usługi szkoleniowe / doradcze / informacyjne w zakresie pozyskiwania środków na działalność innowacyjną i B+R 1,87 3,48 2,55 2,83 1,93 2,89 usługi szkoleniowe / doradcze / informacyjne w zakresie prowadzenia działalności badawczo-rozwojowej 1,35 1,67 1,85 2,28 1,36 2,33 usługi szkoleniowe / doradcze / informacyjne w zakresie wprowadzania innowacji na rynek 1,69 3,01 2,12 2,38 1,74 2,60 usługi szkoleniowe / doradcze / informacyjne w zakresie nabywania i ochrony praw własności intelektualnej usługi szkoleniowe / doradcze / informacyjne w zakresie transferu technologii i kojarzenia partnerów technolog. 1,29 1,42 1,57 2,28 1,30 2,10 1,24 2,61 1,80 2,69 1,30 2,26 wsparcie finansowe dla przedsięwzięć innowacyjnych wsparcie w zakresie pozyskania inwestora zewnętrznego 2,09 3,41 2,46 2,79 2,14 3,14 1,48 2,44 1,51 1,66 1,51 2,01 Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI beneficjentów oraz sektora przedsiębiorstw; Poddziałanie RPO WO n=105; Sektor przedsiębiorstw n=580; W wyrażanych przez siebie oczekiwaniach respondenci reprezentujący sektor przedsiębiorstw pozostają spójni ze swoimi wcześniejszymi deklaracjami dotyczącymi tego, jakiego rodzaju czynniki w największym stopniu ograniczają ich aktywność w obszarze innowacyjności i działalności badawczo-rozwojowej. Z tego względu z największym zapotrzebowaniem mamy do czynienia w odniesieniu do usług szkoleniowych / doradczych / informacyjnych dotyczących pozyskiwania środków na działalność innowacyjną i badawczorozwojową oraz bezpośredniego wsparcia finansowego, mającego jednak charakter nie dotacji, lecz instrumentów zwrotnych (pożyczki, poręczenia). Jeśli chodzi o ocenę znaczenia zwrotnego wsparcia finansowego, to choć można domniemywać, iż w przypadku dostępności dotacji zainteresowanie pomocą zwrotną byłoby wyraźnie mniejsze zidentyfikowany poziom zainteresowania pożyczkami i poręczeniami pozwala stwierdzić, że wprowadzenie tej formy pomocy w przyszłym okresie finansowania nie powinno znacząco ograniczyć aktywności innowacyjnej firm opierającej się o środki UE. Poza tym, przedsiębiorcy zainteresowani są także w relatywnie dużym stopniu usługami szkoleniowymi / doradczymi / informacyjnymi odnoszącymi się do bardziej ogólnych zagadnień, tj.: tworzenia i wdrażania innowacji, czy wprowadzania innowacji na rynek. Z kolei relatywnie niewielkie zapotrzebowanie 74

75 przedsiębiorcy wyrazili w odniesieniu do takich usług jak: usługi szkoleniowe / doradcze / informacyjne w zakresie nabywania i ochrony praw własności intelektualnej, audyt technologiczny, wsparcie w zakresie pozyskania inwestora zewnętrznego (venture/seed capital, aniołowie biznesu ). Bez wątpienia nie powinno dziwić nikłe zainteresowanie wsparciem z zakresu ochrony praw własności intelektualnej zidentyfikowana wcześniej ograniczona aktywność w obszarze zgłaszania wynalazków do opatentowania wskazuje, iż jest to sfera aktywności, która dotyczy relatywnie małego odsetka firm. Jeśli chodzi o audyt technologiczny, to na relatywnie niski poziom zainteresowania tego rodzaju usługą może wpływać jego stosunkowo małe upowszechnienie. Jednocześnie jednak trzeba pamiętać, że audyt technologiczny jako usługa odrębna cechować się będzie zawsze ograniczoną użytecznością w wariancie optymalnym powinien to być tylko element inicjujący procesu, którego zwieńczeniem jest zaprojektowanie i wdrożenie określonych innowacji przedsiębiorstwie. I wydaj się, że właśnie w taki pakietowy sposób winien być ten instrument postrzegany, a jednocześnie oferowany przez instytucje wspierające innowacyjność przedsiębiorstw. W przeciwnym razie audyt technologiczny stać się może, jeśli nie fikcyjnym, to na pewno mało użytecznym narzędziem wspomagania innowacyjności. Warto natomiast rozważyć ewentualne wprowadzenie elementów audytu technologicznego do procesu oceny wniosków, które dotyczą projektów o najwyższym poziomie innowacyjności, co stanowiłoby sposób oceny rzeczywistej użyteczności i funkcjonalności wdrożenia rozwiązań o których dofinansowanie stara się wnioskodawca. Trzeci rodzaj wsparcia, które cieszy się relatywnie niewielkim zainteresowaniem ze strony przedsiębiorstw to wsparcie w zakresie pozyskania inwestora zewnętrznego (venture/seed capital; aniołowie biznesu ). Wydaje się, że akurat w tym przypadku istnieje realna potrzeba podejmowania działań, które zwiększą zainteresowanie przedsiębiorców tych instrumentem finansowania działań innowacyjnych i badawczorozwojowych. Chodzi tu o podejmowanie działań dwojakiego rodzaju. Z jednej strony, wskazane są działania o charakterze informacyjnym i doradczym (w mniejszym zaś stopniu szkoleniowym, ze względu na ograniczoną liczbę potencjalnych odbiorców wsparcia finansowego polegającego na zaangażowaniu kapitałowym inwestora zewnętrznego), których celem będzie wyposażenie przedsiębiorców w wiedzę na temat tego, jak funkcjonują ww. instrumenty wsparcia i jakie korzyści oraz ograniczenia generują one dla firmy. Z drugiej jednak biorąc pod uwagę, że w przypadku wsparcia ze strony funduszy kapitałowych szczególnie trudne jest nawiązanie kontaktu na linii przedsiębiorca (lub potencjalny przedsiębiorca) a inwestor celowe byłoby wypracowanie zinstytucjonalizowanych algorytmów poszukiwania inwestorów zewnętrznych przez firmy z województwa opolskiego, które byłyby czytelne i użyteczne dla przedsiębiorstw, ale jednocześnie stanowiły realne ułatwienie dla potencjalnych inwestorów (a także gwarancję selekcji projektów rzeczywiście rokujących jako przedsięwzięcia do objęcia ich zaangażowaniem kapitałowym z zewnątrz). Jeśli chodzi o powyższy rodzaj wsparcia, to zwrócono na jego celowość uwagę także w badaniu jakościowym, gdzie jeden z przedstawicieli instytucji odpowiedzialnych za wdrażanie ewaluowanych instrumentów wsparcia postulował utworzenie na poziomie wojewódzkim specjalnego funduszu o wyższym stopniu ryzyka na finansowanie przedsięwzięć innowacyjnych, w tym typu start-up oraz dla mikroprzedsiębiorców, którym trudno jest konkurować w ramach konkursów dotacyjnych z większymi podmiotami Oferta sektora B+R Ofertę opolskiego sektora B+R uznać należy za bardzo zróżnicowaną, co związane jest jednocześnie z niewielką liczbą instytucji naukowych, jak i ich ścisłą specjalizacją. W regionie działają dwie publiczne uczelnie wyższe, dwa instytuty badawcze działające w obszarze nauk ścisłych, jeden instytut prowadzący badania w obszarze nauk humanistycznych oraz sześć prywatnych zawodowych szkół wyższych. Poniżej przedstawiono ofertę wspomnianych jednostek naukowych skierowaną do przedsiębiorców na podstawie informacji zawartych na stronach internetowych rzeczonych placówek. Uniwersytet Opolski Oferta współpracy z biznesem proponowana na Uniwersytecie różni się znacząco swoim zakresem w zależności od Wydziału. Najprężniej działającymi na tym polu jednostkami są Wydział Chemii oraz 75

76 Wydział Przyrodniczo Techniczny i Fizyki, Matematyki i Informatyki. Jednocześnie jednak na stronie internetowej żadnego z wymienionych wydziałów nie znaleziono informacji skierowanej bezpośrednio do przedsiębiorstw, a tylko opis prowadzonych badań. Oferta z obszaru nauk chemicznych obejmuje następujące badania: Synteza, struktura i właściwości wybranych grup związków organicznych, Badania mechanizmów wybranych reakcji enzymatycznych oraz oddziaływań ekologicznych na poziomie molekularnym Technologia chemiczna i chemia polimerów, Ekologia molekularna, Rentgenografia strukturalna, Kompleksy metali przejściowych w katalizie, Synteza, struktura i właściwości związków kompleksowych metali przejściowych, Właściwości biokatalizatorów i układów porfirynowych badania kinetyczne, elektrochemiczne i spektralne. Ponadto Wydział dysponuje bogatą aparaturą do wykonywania badań na różnym stopniu zaawansowania. Wydział Przyrodniczo Techniczny oferuje szereg badań zgodnych z kierunkami działalności jego pięciu katedr, by wymienić między innymi takie, jak: bioutylizacja odpadów organicznych z zastosowaniem aktywnych szczepów autochtonicznych i muzealnych, adaptacja genetyczna wybranych szczepów drobnoustrojów w aspekcie bioutylizacji związków organicznych, bioługowanie rud metali - program realizowany w ramach Grantu Europejskiego, kinetyka wybranych reakcji enzymatycznych, klonowanie i sekwencjonowanie genów Saccharomyces cerevisiae odpowiedzialnych za procesy oddychania wewnątrzkomórkowego, monitoring biologiczno-techniczny ekosystemów leśnych, grzyby w budownictwie, badanie szkodliwości i zwalczanie, grzyby w agrocenozach, patogeny roślin uprawnych, modelowanie procesów transportu ciepła i masy; alternatywne źródła energii; badania nad korozją materiałów; reaktory chemiczne i bioreaktory komputerowa analiza cyfrowych obrazów mikroskopowych defektów tekstury warstwy powierzchniowej materiałów technicznych. podejmowane są próby zastosowania technologii informatycznych i metod Hilbert-optyki oraz dwuwymiarowego przetwarzania Gilberta w metaloznawstwie i kontroli nieniszczącej. Oferta badawcza nauk fizycznych obejmuje następujące dziedziny szczegółowe: fizyka fazy skondensowanej spektroskopia plazmy biofizyka nierównowagowa fizyka statystyczna fizyka matematyczna astrofizyka i kosmologia metody obliczeniowe w fizyce ciała stałego i nanostruktur 76

77 symulacje komputerowe profili implantacji pozytonów obliczenia ab initio. Swoją ofertę badawczą do przedsiębiorstw kieruje także Instytut Matematyki i Informatyki, szczególnie w zakresie badania i testowania możliwości wirtualizacji zasobów IT oraz modelowania, projektowania obrazów i przestrzeni w grafice 2D i 3D oraz do wspomaganie prototypowania. Politechnika Opolska Oferta Politechniki Opolskiej w zakresie technologii i badań proponowanych przedsiębiorcom jest bardzo szeroka i obejmuje kilka dziedzin. Na uwagę zasługuje fakt, iż ten obszar działalności uczelni został wyodrębniony i skupiony w jednym Dziale Nauki i Transferu Technologii. Szczegółowy informator zamieszczony na stronie internetowej placówki obejmuje specjalistyczną i kompletną ofertę wszystkich wydziałów uczelni wraz ze szczegółowym opisem usług, badań, ekspertyz oraz dostępnego sprzętu, wespół z danym kontaktowymi do osób odpowiedzialnych. Ponadto dostępna jest także baza on-line oferowanych badań z możliwością wyszukiwania konkretnych usług. Główny podział badań wpisuje się w strukturę uczelni: Wydział Budownictwa obejmuje ofertę z zakresu: budownictwa i architektury, dróg i mostów, fizyki materiałów, geotechniki i geodezji, inżynierii materiałów budowlanych, inżynierii procesów i systemów budowlanych, konstrukcji inżynierskich i budowlanych, mechaniki budowli Wydział Mechaniczny oferuje usługi z zakresu: inżynierii procesowej, inżynierii środowiska, materiałoznawstwa i technologii bezwiórowych, mechaniki i podstaw konstrukcji maszyn, techniki cieplnej i aparatury przemysłowej, techniki rolniczej i leśnej, technologii maszyn i automatyzacji produkcji, pojazdów drogowych i rolniczych Wydział Inżynierii Produkcji i Logistyki oferuje usługi z obszaru: matematyki i fizyki, organizacji procesów wytwórczych, innowacyjności procesów i produktów Wydział Elektrotechniki, Automatyki i Informatyki oferuje badania i technologie z zakresu: automatyki i informatyki, elektroenergetyki, elektrowni i systemów pomiarowych, układów elektromechanicznych i elektroniki przemysłowej Wydział Ekonomii i Zarządzania posiada ofertę badań z zakresu: zrównoważonego rozwoju regionu Instytut Śląski Państwowy Instytut Naukowy prowadzi badania w obrębie takich dyscyplin, jak: nauki historyczne, socjologia, geografia, nauki filologiczne, ekonomia, nauki prawne. Oferta instytutu skierowana do przedsiębiorstw obejmuje badania i ekspertyzy w następujących zakresach: monografie miejscowości, instytucji, zakładów produkcyjnych itp., planowanie przestrzenne i regionalne, plany rozwoju na szczeblu lokalnym (gminy, zakłady pracy), samorządy lokalne i administracja terenowa, rynek pracy i bezrobocie, demografia i polityka społeczna, ekologia i zdrowotność, postawy i orientacje społeczne, w tym konsumenckie, polityczne; badania sondażowe i ankietowe w obszarze rynku, popularności osób, instytucji i towarów, zasięgu wpływów instytucji. Instytut Ciężkiej Syntezy Organicznej Blachownia Oferta instytutu skierowana do sektora gospodarczego została podzielona na kilka kategorii: oferowane technologie: Estry metylowe, Bioglikol propylenowy, Środki gaśnicze Roteor M i Roteor SW, Żywice fenolowe, Żywice epoksydowe,proces PSA wytwarzania tlenu wysokiej czystości, Petrozol - pakiet dodatków detergentowych do benzyn silnikowych, Odzysk epichlorohydryny i 77

78 rozpuszczalników z gazów odlotowych, Utwardzacze żywic aminowych, Ekologiczne bazy surfaktantowi, Izopropylofenol, Bisfenol A, Alkilofenole, Technologia VPSA O2 i VSA N2, Metylal, Kotamina - wysokoefektywny, wielofunkcyjny preparat do korekcji obiegów wodno parowych, Epichlorohydryna; usługi analityczne: badań przebiegu przemian fazowych i reakcji chemicznych, kontroli analitycznej procesów technologicznych, analizy jakościowej i ilościowej mieszanin związków organicznych oraz mieszanin i kompozytów organiczno-nieorganicznych, badań jakości produktów chemicznych, w tym identyfikację zanieczyszczeń, badań fizykochemicznych substancji i preparatów chemicznych, badań biodegradacji związków chemicznych, opracowywania kart charakterystyki; ekspertyzy w zakresie technologii otrzymywania i stosowania emulsji i mikroemulsji dla różnych branż przemysłu oraz jakościowe badania konsumenckie rynkowych wyrobów chemii gospodarczej, badania fizykochemiczne wyrobów chemii gospodarczej, badania jakościowe i użytkowe płynów technologicznych; usługi projektowe i doradcze: oferty techniczne na sprzedaż technologii, projekty: bazowe, procesowe, współpraca i konsultacje na etapie projektu technicznego i budowy instalacji, udział w rozruchach, szkoleniach, pomoc przy realizacji dostaw urządzeń karty charakterystyki obejmujące: wykonywanie badań do kart charakterystyki zgodnie z Rozporządzeniem WE 440/2008 (metody badań wymagane Rozporządzeniem REACH), sporządzanie kart charakterystyki zgodnie z załącznikiem nr II Rozporządzenia REACH, ofertę badań fizykochemicznych zgodnych z Rozporządzeniem WE 440/2008. Ponadto Instytut Ciężkiej Syntezy Organicznej posiada laboratoria, które uzyskały certyfikat Dobrej Praktyki Laboratoryjnej w dziedzinie chemii, w zakresie badania biodegradacji i właściwości fizykochemicznych chemikaliów przemysłowych. Informacja na temat szczegółowych usług znajduje się na stronie internetowej wraz z danymi kontaktowymi do osób odpowiedzialnych za ten dział usług. Instytut Ceramiki i Materiałów Budowlanych w Warszawie - Oddział Inżynierii Procesowej Materiałów Budowlanych w Opolu Główny podmiot - Instytut Ceramiki i Materiałów Budowlanych zaklasyfikowany został na podstawie wytycznych MNiSW do jednostek naukowych kategorii A w grupie podmiotów z obszaru Technologie materiałowe, chemiczne i inne. Oddział w Opolu prowadzi prace badawcze i wdrożeniowe w zakresie: - proekologicznych i energooszczędnych technologii wytwarzania, służących zmniejszaniu szkodliwego oddziaływania przemysłu na środowisko - nowych technologii wytwarzania materiałów budowlanych z wykorzystaniem surowców odpadowych - badań jakości surowców stosowanych do produkcji materiałów budowlanych - wykorzystania odnawialnych źródeł energii w procesach technologicznych Ponadto posiada także akredytowane laboratoria badawcze, wykonujące badania objęte certyfikatami akredytacji AB 373, AB 799 i AB 825. Oferta instytutu dla przedsiębiorstw obejmuje badania prowadzone w dwóch laboratoriach: Laboratorium Zakładu Inżynierii Materiałowej, w zakresie badania jakości cementów, zapraw i betonu, badania jakości popiołów lotnych i innych materiałów jako dodatku do cementu i betonu, oznaczenie zawartości metali ciężkich i innych zanieczyszczeń w wyciągach wodnych, oznaczenie promieniotwórczości naturalnej surowców, odpadów, materiałów budowlanych Laboratorium Pomiarów Przemysłowych i Środowiska, w zakresie badań gazów odlotowych z instalacji przemysłowych i energetycznych, badań urządzeń ochrony i monitoringu środowiska, badań gazów odlotowych dla celów raportowania E-PRTR, badań środowiska. 78

79 Strona internetowa zawiera szczegółowe dane nt pogłębionego zakresu tychże badań, dostępnego sprzętu laboratoryjnego oraz wszelkie dane kontaktowe. Ponadto w celu usprawnienia przepływu informacji, innowacji i technologii między jednostkami badawczymi, samorządowymi i zakładami przemysłowymi w Oddziale IPMB zostało utworzone Opolskie Centrum Transferu Innowacji. Szkoła Wyższa im. Bogdana Jańskiego, Wydział Zamiejscowy w Opolu Obszar działalności wydziału opolskiego obejmuje głównie nauki społeczne i ekonomiczne, w związku z czyn oferta skierowana do przedsiębiorców zawiera między innymi badania oraz szkolenia z zakresu marketingu i zagadnień pokrewnych (zarządzania, negocjacji, autoprezentacji, ocen pracowniczych, komunikacji w przedsiębiorstwie). Szczegółowe propozycje zamieszczono na stronie internetowej placówki. Analizując ofertę opolskiego sektora B+R warto odnieść ją do potrzeb regionalnej gospodarki wynikających z jej specyfiki. By dokonać takiego zestawienia uwzględniono wykaz branż kluczowych regionu określonych w ramach Foresightu Regionalnego 26. Branże te to: zasoby naturalne i nowe materiały przemysł chemiczny; zasoby naturalne i nowe materiały przemysł spożywczy; materiały budowlane i budownictwo; infrastruktura sektor transportowy; zrównoważona energetyka; rolnictwo, agroturystyka, leśnictwo. W ramach analizy zgodności profilu oferty usługowej podmiotów sektora B+R z potrzebami regionalnej gospodarki zdecydowano się uwzględnić ww. branże ze względu na przyjęcie założenia, iż nie jest możliwe zaspokojenie całości potrzeb regionu w zakresie świadczenia usług badawczych (ich silne uwarunkowanie branżowe sprawia, że poszczególne branże mają odmienne potrzeby w zakresie ewentualnego wsparcia sektora B+R). W związku z powyższym analizując adekwatność oferty opolskiego sektora B+R do potrzeb regionalnych niezbędne jest zawężenie analizy do tych obszarów gospodarki, które dla województwa mają najistotniejsze znaczenie. Branże kluczowe wskazane w ramach Foresightu Regionalnego są tutaj użyteczną wskazówką, ze względu na to, iż po pierwsze ich selekcja została dokonana ze względu na znaczenie poszczególnych branż dla rozwoju regionu. Po drugie, ich wybór nie tylko odzwierciedla obecne znaczenie wymienionych branż dla gospodarki regionalnej, ale także identyfikuje je jako czynniki wzrostu Opolszczyzny. W tym kontekście szczególnie istotne jest stwierdzenie, czy oferta sektora B+R pozwala na wzmocnienie branż będących owymi czynnikami wzrostu, czy też podmioty z branż kluczowych muszą szukać partnerów w zakresie prowadzenia działalności badawczo-rozwojowej poza regionem. W największym stopniu oferta sektora B+R z regionu opolskiego pozostaje adekwatna wobec specyfiki przemysłu chemicznego, czego potwierdzeniem jest bardzo szeroka oferta Wydziału Chemii Uniwersytetu Opolskiego oraz Instytutu Ciężkiej Syntezy Organicznej Blachownia. Relatywnie dobra sytuacja w kontekście dostępności usług badawczych dotyczy także obszaru materiały budowlane i budownictwo, czego potwierdzeniem jest przede wszystkim profil oferty badawczej Instytutu Ceramiki i Materiałów Budowlanych w Warszawie Oddział Inżynierii Procesowej Materiałów Budowlanych w Opolu oraz Wydziału Budownictwa Politechniki Opolskiej. Jeśli chodzi o zrównoważoną energetykę, to wprawdzie w działających podmiotach nie ma wyodrębnionych jednostek, które zajmują się wyłącznie tego rodzaju problematyką, jednak zagadnienia związane z odnawialnymi źródłami energii pojawiają się w różnych aspektach w ofercie opolskich instytucji B+R. Co się tyczy sektora transportowego, to wprawdzie w ofercie Politechniki Opolskiej dostępne są usługi odnoszące się do tego obszaru, dotyczą one jednak głównie kwestii technologii produkcji środków transportu. 26 K. Malik, Ł. Dymek (2008) Województwo Opolskie Regionem Zrównoważonego Rozwoju Foresight Regionalny do 2020r Streszczenie, Opole, s

80 W najmniejszym stopniu regionalny sektor B+R odzwierciedla potrzeby takich branż kluczowych jak przemysł spożywczy oraz rolnictwo, agroturystyka, leśnictwo w tych branżach korzystanie ze wsparcia sektora B+R wiązać się musi przede wszystkim z poszukiwaniem partnerów poza regionem. Z tego względu istotne jest, by w ramach wspierania aktywności innowacyjnej i badawczo-rozwojowej oferować przedsiębiorstwom także usługi brokerskie zorientowane na znalezienie zleceniobiorcy z sektora B+R poza regionem. Z drugiej strony, różnorodność oferty opolskiego sektora B+R (i to nawet przy jednocześnie niewielkiej liczbie podmiotów ów sektor reprezentujących) traktować należy jako argument na rzecz oferowania opolskim jednostkom naukowo-badawczym wsparcia dotyczącego promowania i oferowania swoich usług poza województwem opolskim. Generalnie więc stwierdzić należy, że z punktu widzenia podmiotów działających w branżach kluczowych województwa zidentyfikowany stan rzeczy ocenić należy jako umiarkowanie pozytywny przedsiębiorstwa reprezentujące główne branże (obecnie oraz perspektywie najbliższych lat) powinny być postrzegane jako główny regionalny odbiorca usług badawczo-rozwojowych. W przeciwnym razie (choć oczywiście przedsiębiorstwa z tychże branż mogłyby korzystać z usług badawczych świadczonych w innych regionów) pojawiłoby się ryzyko osłabienia dynamiki rozwoju najważniejszych branż gospodarki opolskiej Oferta i potencjał instytucji otoczenia biznesu w województwie opolskim jako podmiotów wspomagających działalność innowacyjną i badawczo-rozwojową Ze względu na fakt adresowania swojej oferty do sektora przedsiębiorstw funkcję instytucji otoczenia biznesu w kontekście działalności innowacyjnej i badawczo-rozwojowej zdefiniować można dwojako. Po pierwsze, instytucje te mogą pełnić rolę ogniwa pośredniczącego pomiędzy jednostkami naukowobadawczymi, a przedsiębiorstwami zainteresowanymi korzystaniem z usług tych pierwszych. Po drugie, celowe jest podejmowanie przez IOB działań, które zorientowane będą na zwiększanie potencjału firm do podejmowania działalności innowacyjnej oraz ew. badawczo-rozwojowej. Uwzględniając powyższe, w ramach niniejszej ewaluacji przeprowadzono także badanie wśród opolskich IOB, w ramach którego podjęta została kwestia oferty i potencjału tych podmiotów, właśnie w kontekście świadczenia usług wspomagających działalność innowacyjną i badawczo-rozwojową 27. Na poniższym wykresie przedstawiono dane charakteryzujące rozpowszechnienie w ofercie opolskich IOB określonych usług z obszaru innowacyjności i prowadzenia działalności badawczo-rozwojowej. 27 Jeśli chodzi o funkcję IOB jako ogniwa inicjującego, koordynującego lub ułatwiającego współpracę pomiędzy przedsiębiorstwami a sektorem B+R, to została ona poddana analizie w części poświęconej współpracy wewnątrz- i międzysektorowej w obszarze działalności innowacyjnej i badawczo-rozwojowej. 80

81 Wykres 34. Usługi z obszaru innowacyjności i prowadzania działalności badawczo-rozwojowej oferowane przez IOB sektorowi przedsiębiorstw usługi w zakresie tworzenia i wdrażania innowacji 52,9% usługi w zakresie pozyskiwania środków finansowych 47,1% usługi w zakresie prowadzenia działalności B+R 23,5% usługi w zakresie nabywania i ochrony praw usługi w zakresie wprowadzania innowacji na rynek audyt technologiczny inne usługi z obszaru innowacji oraz działalności B+R brak świadczenia tego typu usług 17,6% 17,6% 17,6% 17,6% 17,6% wsparcie w zakresie pozyskania inwestora zewnętrznego wsparcie finansowe dla przedsięwzięć innowacyjnych usługi w zakresie transferu technologii i kojarzenia partnerów 11,8% 11,8% 11,8% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CAWI, n=17 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Wśród usług oferowanych przedsiębiorcom przez opolskie instytucje otoczenia biznesu ponad połowa (52,9%) dotyczy świadczenia wsparcia szkoleniowo / doradczo / informacyjnego w zakresie tworzenia i wdrażania innowacji. Z kolei 47,1% to usługi szkoleniowe, doradcze bądź informacyjne w zakresie pozyskiwania środków finansowych. Uwzględniając wcześniejsze wskazania przedsiębiorstw dotyczące tych rodzajów usług, którymi są oni w największym stopniu zainteresowani jeśli chodzi o obszar innowacyjności i prowadzenia działalności badawczo-rozwojowej, to wyniki uzyskane w badaniu IOB ocenić należy jako generalnie trafnie odzwierciedlające potrzeby sektora przedsiębiorstw. Blisko ¼ oferty związana jest z kolei ze szkoleniami lub doradztwem dotyczącymi prowadzenia działalności B+R. Najmniejszy odsetek usług (11,8%) stanowi wsparcie z obszaru szkoleń, działań informacyjnych związanych z transferem technologii, kojarzeniem partnerów, finansowym wsparciem dla przedsięwzięć innowacyjnych oraz pozyskiwaniem inwestora zewnętrznego. Warto w tym kontekście zwrócić uwagę na usługi związane ze wsparciem finansowym dla przedsięwzięć innowacyjnych, był to bowiem jeden z tych rodzajów wsparcia, wobec którego poziom zainteresowania przedsiębiorców był relatywnie duży. Trudno jednak w tym przypadku mówić o niedopasowaniu oferty IOB do potrzeb przedsiębiorców instytucje te postrzegać bowiem należy głównie w kontekście wsparcia o charakterze niefinansowym i tworzenia swego rodzaju infrastruktury okołobiznesowej, która ułatwia prowadzenie działalności gospodarczej. Innymi słowy, instytucje te w bardzo ograniczonym stopniu dysponują możliwościami oferowania bezpośredniego wsparcia finansowego (wyjątek stanowią tu przedsięwzięcia projektowe, w ramach których instytucje zyskują środki na wspieranie przedsiębiorstw lub osób zakładających działalność gospodarczą poprzez dotacje, pożyczki lub poręczenia). Badane IOB dodatkowo zapytano o ocenę znaczenia barier realizowania w przedsiębiorstwach przedsięwzięć dotyczących infrastruktury B+R. Celem niniejszego pytania było stwierdzenie, na ile instytucje te trafnie diagnozują rzeczywiste potrzeby przedsiębiorstw w tym zakresie. 81

82 Wykres 35. Ocena znaczenia barier w realizacji projektów związanych ze wsparciem infrastruktury B+R w przedsiębiorstwach niechęć do zmian w firmie i podejmowania ryzyka 2,77 długi czas zwrotu poniesionych nakładów 3,64 brak odpowiedniej wiedzy i kompetencji u pracowników nieopłacalność działalności B+R ograniczony dostęp do zewnętrznego finansowania tego typu projektów brak kapitału własnego na realizację tego typu projektów 2,83 3,00 3,27 3,73 brak zapotrzebowania w przedsiębiorstwach 2,46 Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników CAWI, n=13 0,00 0,50 1,00 1,50 2,00 2,50 3,00 3,50 4,00 Za najpoważniejsze bariery respondenci reprezentujący sektor IOB uznali brak kapitału własnego na realizację tych projektów (średnia ocena 3,73) oraz długi czas zwrotu poniesionych nakładów (3,64). Jako relatywnie istotną barierę uznano także ograniczony dostęp do zewnętrznego finansowania tego typu przedsięwzięć (średnia ocena 3,27). Generalnie więc uznać należy, iż IOB trafnie diagnozują dotyczące przedsiębiorstw bariery odnoszące się do tworzenia w firmach infrastruktury B+R. Jednocześnie jednak, jak wynika z danych przedstawionych wcześniej w odniesieniu do profilu oferty opolskich IOB, usługi odnoszące się do sposobu prowadzenia działalności badawczo-rozwojowej w przedsiębiorstwach są świadczone przez mniej niż jedną czwartą (23,5%) badanych podmiotów, co oznacza, że oferowane przez IOB wsparcie w relatywnie niewielkim stopniu dotyczy bezpośrednio działalności badawczo-rozwojowej w przedsiębiorstwach. Ostatnia analizowana kwestia dotyczy z kolei potrzeb samych IOB w zakresie ewentualnego wsparcia ich podmiotów. Wprowadzenie niniejszego zagadnienia do badania podyktowane jest faktem, iż w pełni skuteczne realizowanie swoich zadań przez IOB, w tym także w obszarze wspomagania działalności innowacyjnej i badawczo-rozwojowej nie jest możliwe bez dysponowania przez te instytucje wystarczającym potencjałem. 82

83 Wykres 36. Ocena zapotrzebowania na wsparcie wśród IOB 3,80 3,70 3,60 3,57 3,75 3,67 3,60 3,50 3,40 3,30 3,27 3,20 3,10 3,00 wsparcie merytoryczne pracowników IOB wsparcie finansowe na realizację konkretnych przedsięwzięć promujących współpracę pomiędzy firmami a sektorem B+R Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników CAWI, n=15 wsparcie finansowe o charakterze inwestycyjnym pozwalające na poprawę infrastruktury IOB promowanie dobrych praktyk w realizacji wspólnych przedsięwzięć przez firmy, sektor B+R i IOB wspomaganie procesu tworzenia trwałych struktur współpracy pomiędzy firmami, sektorem B+R i IOB Oceniając na skali od 0 do 5 zapotrzebowanie na wsparcie własnych instytucji przedstawiciele IOB na pierwszym miejscu postawili wsparcie finansowe projektów promujących współpracę firm z sektorem B+R (średnia ocena 3,75), następnie wsparcie finansowe na poprawę infrastruktury IOB (ocena 3,67). Innymi słowy, zapotrzebowanie IOB ma charakter głównie finansowy i odnosi się do zwiększenia puli środków z przeznaczeniem na dwojakiego rodzaju działania. W przypadku pierwszej kwestii, czyli przedsięwzięć promujących współpracę pomiędzy firmami, a sektorem B+R, postulat dodatkowego wsparcia finansowego może być o tyle zrozumiały, że aktualnie ze Szczegółowego Opisu Priorytetów PO KL nie ma już w ramach Poddziałania PO KL dofinansowania przedsięwzięć o takim charakterze. Warto jednak podkreślić, że wcześniej istniała możliwość uzyskania dofinansowania na tego rodzaju działania i projekty tego rodzaju były w województwie opolskim realizowane. Wydaje się, że celowość dalszego inwestowania w działania o podobnej formule i celach (tj. miękkich działań informacyjnych, czy szkoleniowych o masowym charakterze) nie ma uzasadnienia. Obecnie istotniejsze jest stworzenie, mających trwalszy i bardziej zinstytucjonalizowany charakter, struktur, które umożliwiałyby prostszą oraz cechującą się mniejszymi kosztami transakcyjnymi kooperację międzysektorową, ale przedstawiciele IOB w tym akurat obszarze nie deklarują potrzeby ewentualnego wsparcia (trudno tu jednoznacznie rozstrzygnąć, czy jest to efekt przekonania o własnej samowystarczalności w tym zakresie, czy też niedostrzegania celowości działań, które byłyby zorientowane na zapewnienie trwałości relacji w ramach współpracy międzysektorowej). Drugi obszar, w którym IOB oczekiwałyby wsparcia sfera infrastrukturalna badane instytucje zgłaszają zapotrzebowanie na pomoc finansową o charakterze inwestycyjnym, która poprawiłaby infrastrukturę IOB. Choć postulat ten może być zrozumiały, biorąc pod uwagę, że działania w obszarze infrastruktury są najbardziej kapitałochłonne, to jednak w przypadku uruchamiania tego rodzaju wsparcia jednoznacznie określony i weryfikowalny musi być wpływ projektów infrastrukturalnych na sposób i skuteczność świadczenia usług na rzecz sektora przedsiębiorstw. Trzeci najczęściej wskazywany obszar postulowanego wsparcia dotyczy natomiast promocji dobrych praktyk w realizacji wspólnych przedsięwzięć firm, sektora B+R oraz IOB. Wydaje się, że w obecnym momencie, tj. w sytuacji zbliżania się do końca lub zakończenia wielu przedsięwzięć finansowanych ze środków wspólnotowych w ramach bieżącego okresu finansowania kwestia identyfikacji i późniejszej 83

84 promocji przypadków kooperacji międzysektorowej stanowić powinna priorytet (zarówno jeśli chodzi o promocję efektów tego rodzaju kooperacji, jak identyfikację tych przedsięwzięć, które generują największe efekty, by w przyszłym okresie finansowania kontynuować dany wariant wsparcia lub premiować wspólne projekty o określonym charakterze) Wewnątrz- i międzysektorowa współpraca pomiędzy podmiotami sektora przedsiębiorstw, instytucji otoczenia biznesu oraz jednostek sfery B+R w obszarze działalności innowacyjnej i badawczo-rozwojowej Jednym z kluczowych aspektów potencjału innowacyjnego i badawczo-rozwojowego jest zdolność do współpracy międzysektorowej oraz faktyczne jej podejmowanie. Dotyczy to wszystkich interesariuszy procesów proinnowacyjnych i dotyczących sfery B+R. Z tego względu w niniejszym badaniu przeprowadzono analizę dotyczącą różnych aspektów rzeczonej kooperacji Ogólna charakterystyka kooperacji międzysektorowej Zagadnienie kooperacji międzysektorowej dotyczącej działalności innowacyjnej i badawczo-rozwojowej było podejmowane we wszystkich wariantach badania ankietowego, obejmując tym samym wszystkich uczestników badania będących jednocześnie interesariuszami procesów innowacyjnych i dotyczących działalności badawczo-rozwojowej. Na poniższym wykresie przedstawiono dane dotyczące kooperowania przez poszczególne kategorie beneficjentów projektów objętych niniejszą ewaluacją z innymi podmiotami na etapie poszukiwania, pozyskiwania i wdrażania innowacji. Wykres 37. Deklaracja rodzaju partnerów, z którymi prowadzono współpracę na etapie poszukiwania, pozyskiwania i wdrażania innowacji wśród Beneficjentów 120% 100% 80% nie współpracujemy z żadnymi podmiotami jednostki naukowo-badawcze inne 100,0% 83,3% przedsiębiorstwa instytucje otoczenia biznesu 87,5% 75,0% 60% 40% 20% 0% 16,7% Poddziałanie RPO WO ,4% 24,2% 42,4% Poddziałanie RPO WO ,0% 35,5% 36,4% 48,8% 10,1% 12,5% 15,7% 3,0% 2,5% Działanie 8.2 PO KL Ogółem Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI beneficjentów; Poddziałanie RPO WO n=6, Poddziałanie RPO WO n=99, Działanie 8.2 PO KL n=16, Ogółem n=121; Pytanie wielokrotnego wyboru, odsetki odpowiedzi nie sumują się do 100%; Pytanie zadawane osobom, które wskazały wprowadzenie przynajmniej jednej zmiany o charakterze innowacyjnym Jeśli chodzi o beneficjentów Poddziałania RPO WO , to wszystkie badane podmioty wskazały na kooperację z przedsiębiorstwami na etapie poszukiwania, pozyskiwania i wdrażania innowacji, zdecydowana większość (83,3%) deklaruje także współpracę wewnątrzsektorową, a więc z innymi podmiotami z sektora B+R. Relatywnie wysoki jest także stopień kooperacji w przypadku beneficjentów Działania 8.2 PO KL 87,5% podmiotów deklaruje współpracę z przedsiębiorstwami, a 75% - z 84

85 jednostkami naukowo-badawczymi. Połowa jednostek podejmuje także kooperację w obszarze innowacji z instytucjami otoczenia biznesu. Sytuacja braku współpracy dotyczy co ósmego podmiotu (12,5%). Jeśli chodzi z kolei o podmioty wymieniane w kategorii inne, to odpowiedzi udzielane przez respondentów były na tyle ogólne, iż trudno je zakwalifikować do jakiejś zwartej kategorii. Wysoki odsetek beneficjentów Poddziałania RPO WO , wskazujących na prowadzenie współpracy z innymi jednostkami naukowo-badawczymi może świadczyć potencjalnie dużym zintegrowaniu projektów realizowanych przez opolskie instytucje sektora B+R. Jednak nie potwierdzają tego zapisy wniosków o dofinansowanie projektów w polu dot. projektów komplementarnych, które świadczą o faktycznym powiązaniu projektów. W przeanalizowanych wnioskach dominują powiązania z projektami własnymi, natomiast projekty realizowane przez inne podmioty są sporadycznie wymieniane jako powiązane. Stan ten nie wskazuje na wysoki stopień zintegrowania projektów realizowanych przez opolskie B+R w perspektywie zewnętrznej między instytucjami, lecz świadczy o zintegrowaniu przedsięwzięć wewnątrz poszczególnych instytucji. Powiązania te jednak mają zróżnicowany charakter od luźnego polegającego na realizacji w ramach tej samej jednostki organizacyjnej oraz zbliżonym charakterze celu projektu po powiązania ścisłe, polegające na bezpośredniej kontynuacji przedsięwzięć np. kolejnej inwestycji o charakterze uzupełniającym lub stanowiącym pogłębienie / rozszerzenie już realizowanych działań. W związku z tym możemy mówić o dużej skali zintegrowania wewnątrz instytucji przy zróżnicowanym jego charakterze. Dodatkowych informacji, jeśli chodzi o integrację podejmowanych działań badawczych przez jednostki sektora B+R z innymi podmiotami tego typu dostarczają wyniki jakościowego. Zwrócono tam uwagę m.in. na fakt, że czynnikiem utrudniającym ową integrację jest konkurowanie ze sobą jednostek naukowych o zewnętrzne finansowanie (i to zarówno jeśli chodzi o dotacje z Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego stanowiące efekt oceny parametrycznej placówek naukowych, jak i wszelkiego rodzaju granty pozyskiwane w formule konkursowej), co z kolei sprawia, że mniejsza jest skłonność do podejmowania działań kooperacyjnych. Poza tym, jak zwracali uwagę uczestnicy badania jakościowego, opolski sektor B+R jest na tyle niewielki, że trudno tu mówić o szerokich możliwościach kooperacji. W rezultacie częstszym wariantem kooperacji jest współpraca pomiędzy uczelniami a instytutami, niż kooperacja w ramach jednego typu instytucji naukowo-badawczych. Z drugiej strony, specyfika regionalna sprawia, iż opolskie jednostki B+R szukają partnerów także poza regionem. Jednocześnie warto zauważyć na co również zwrócono uwagę w badaniu jakościowym że istniejące powiązania pomiędzy poszczególnymi jednostkami sektora B+R mają w większym stopniu charakter personalny (i dotyczą sieci kontaktów pracowników tych jednostek) niż międzyinstytucjonalny, co w sposób naturalny zmniejsza możliwość integrowania działań danego podmiotu z innymi instytucjami (choć zdarzają się np. przypadku, gdy pracownik jednej instytucji naukowo-badawczej jest członkiem Rady Naukowej innego podmiotu tego rodzaju stwarza możliwość jeśli nie uzgadniania podejmowanych pól aktywności badawczej, to przynajmniej wzajemnego informowania się o nich). Oprócz tego funkcjonują także porozumienia i projekty międzyuczelniane dot. np. wymiany kadry naukowo-dydaktycznej, czy uczestniczenia we wspólnych programach badawczych, nie jest to jednak kooperacja o charakterze stałym. Relatywnie najmniejszy stopień współpracy dotyczy beneficjentów Poddziałania RPO WO , a więc przedsiębiorstw. Z jednej strony mniejszą aktywność w kooperacji dotyczącej działalności innowacyjnej i badawczo-rozwojowej traktować należy jako sytuację w pewnym stopniu naturalną firmy w większym stopniu niż jednostki naukowo-badawcze, czy instytucje otoczenia biznesu funkcjonują w logice konkurencyjności, szukając raczej źródeł przewagi względem innych przedsiębiorstw. Jednocześnie jednak, kooperacja daje szansę na komplementarność podejmowanych przez różne podmioty działań oraz synergię potencjałów, co z kolei ma pozytywny wpływ na konkurencyjność firm współpracujących. W tym kontekście negatywnie ocenić należy fakt, iż mniej niż połowa firm na etapie poszukiwania, pozyskiwania i wdrażania innowacji kooperuje z domyślnym partnerem jakim w tym przypadku są instytucje naukowobadawcze (po 41,4%). Taki sam odsetek deklaruje, że w ogóle nie współpracuje z innymi podmiotami w ramach działań innowacyjnych. Jeśli natomiast chodzi o kooperację z innymi firmami, to dotyczy ona niespełna jednej czwartej beneficjentów (24,2%), a tylko co dziesiąty beneficjent kooperował dotychczas w ramach działań innowacyjnych z instytucjami otoczenia biznesu (10,1%). 85

86 Jak wynika z powyższych danych, problem współpracy na etapie podejmowania działań innowacyjnych dotyczy wśród beneficjentów ewaluowanych projektów przede wszystkim przedsiębiorstw. Jest to o tyle niepokojące, że jak pamiętamy z analizy wcześniejszych danych beneficjentów cechuje w większości przypadków większy potencjał o ogółu opolskich firm, co każe podejrzewać, że wśród tych ostatnich współpraca z innymi podmiotami na etapie poszukiwania, pozyskiwania i wdrażania innowacji podejmowana jest na jeszcze mniejszą skalę. Dane przedstawione na poniższym wykresie pozwalają zweryfikować tę tezę. Wykres 38. Deklaracja rodzaju partnerów, z którymi prowadzono współpracę na etapie poszukiwania, pozyskiwania i wdrażania innowacji wśród przedstawicieli opolskich przedsiębiorstw 0% 20% 40% 60% 80% 100% nie współpracujemy z żadnymi podmiotami działania proinnowacyjne podejmujemy samodzielnie 51,7% 44,0% 63,3% 76,6% 75,8% inne przedsiębiorstwa 16,7% 18,4% 13,8% 24,0% 16,8% jednostki naukowo-badawcze 5,2% 5,8% 14,3% 31,0% 32,0% instytucje otoczenia biznesu inne 1,9% 8,2% 10,3% 12,0% 2,2% 2,2% 1,0% 5,2% 4,0% 2,2% Mikro- przedsiębiorstwa Małe przedsiębiorstwa Średnie przedsiębiorstwa Duże przedsiębiorstwa Ogółem Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI sektora przedsiębiorstw; n=450; Pytanie zadawane osobom, które wskazały wprowadzenie przynajmniej jednej zmiany o charakterze innowacyjnym Wyraźnie dominuje wariant polegający na braku współpracy z innymi podmiotami na etapie poszukiwania, pozyskiwania i wdrażania innowacji (a podkreślmy, że mowa jest tu tylko o tych przedsiębiorstwach, które zadeklarowały wprowadzenie określonych zmian w okresie ostatnich 3 lat) w przypadku mikroprzedsiębiorstw odsetek ten wyniósł on aż 76,6%. Jednocześnie, wraz ze wzrostem wielkości firm wzrasta także aktywność kooperacyjna i dlatego wśród dużych przedsiębiorstw pasywność kooperacyjna w obszarze innowacyjności cechuje już mniej niż połowę podmiotów (44%). Jeśli chodzi o te kategorie, z którymi współpracują badane przedsiębiorstwa to są to przede wszystkim inne firmy oraz jednostki naukowo-badawcze, przy czym zauważyć należy, że pierwszy typ partnerów odnosi się przede wszystkim do mniejszych przedsiębiorstw (małe i średnie firmy), natomiast jeśli chodzi o podmioty sektora B+R, to są one dominującym partnerem w działalności kooperacyjnej dla średnich i dużych przedsiębiorstw. Bardzo ograniczona jest natomiast rola instytucji otoczenia biznesu największy odsetek firm współpracujących z tą kategorią podmiotów dotyczy dużych firm, ale i tu odnosi się jedynie do nieco więcej niż co dziesiątego przedsiębiorstwa (12%). Jeśli chodzi z kolei o podmioty wymieniane w ramach kategorii inne, to sporą część stanowiły odp. świadczące o braku szczegółowej wiedzy 86

87 sektor przedsiębiorstw OCENA DZIAŁAŃ BADAWCZO-ROZWOJOWYCH ORAZ INNOWACYJNYCH PODEJMOWANYCH W RAMACH UNIJNYCH PROJEKTÓW NA RZECZ WZROSTU respondentów w przedmiotowej tematyce, jako innych partnerów wskazywano także tzw. firmy matki badanych przedsiębiorstw. Te przedsiębiorstwa, które zadeklarowały podejmowanie proinnowacyjnej współpracy z innymi firmami poproszono o doprecyzowanie, czego ta kooperacja dotyczyła. Wykres 39. Charakter deklarowanej współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami wspólne tworzenie nowych produktów/usług wspólne tworzenie nowych technologii lub wspólny zakup nowych technologii Mikro- przedsiębiorstwa Małe przedsiębiorstwa Średnie przedsiębiorstwa Duże przedsiębiorstwa Ogółem Poddziałanie RPO WO % 20% 40% 60% 80% 13,3% 11,1% 35,6% 38,9% 25,0% 50,0% 35,6% 62,5% 13,6% 20,8% 50,0% 50,0% wspólna realizacja projektów badawczorozwojowych zlecanie innym firmom zadań związanych z wdrożeniem innowacji w firmie 0% 20% 40% 60% 80% 8,9% 12,5% 9,5% 22,2% 22,2% 22,2% 17,8% 29,2% 25,0% 22,3% 50,0% 45,8% 66,7% 13,3% 5,6% wspólne zakupy projektów/sprzętu/ materiałów 11,1% 13,5% 12,5% 37,5% 50,0% inne 4,2% 17,1% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI beneficjentów oraz sektora przedsiębiorstw; Poddziałanie RPO WO n=24; Sektor przedsiębiorstw n=77; pytanie zadawane tylko osobom, które wskazały na współpracę z innymi przedsiębiorstwami W większości kategorii badanych firm (w tym: wśród beneficjentów Poddziałania RPO WO dominuje wariant współpracy z innymi przedsiębiorstwami na płaszczyźnie wspólnego tworzenia produktów i usług. W największym stopniu tego rodzaju kooperacja jest podejmowana przez beneficjentów Poddziałania RPO WO , gdzie aż 62,5% badanych podmiotów deklaruje ten wariant współpracy. Innymi słowy, to właśnie w tej grupie najmniejszy jest poziom obaw dotyczących kooperowania z innymi przedsiębiorstwami w obszarze, który potencjalnie może stanowić jedno z kluczowych źródeł budowania przewagi konkurencyjnej, a więc dotyczącym tworzenia nowych elementów oferty firmy. Relatywnie duże znaczenie okazuje się mieć także współpraca zorientowana na zlecanie innym firmom zadań związanych z wdrożeniem innowacji w firmie, w przypadku dużych firm jest to nawet najczęściej występujący wariant proinnowacyjnej współpracy z innymi przedsiębiorstwami. Trzeci najczęściej wskazywany obszar współpracy to z kolei prowadzenie wspólnej działalności badawczo-rozwojowej, a więc najbardziej zaawansowany typ kooperacji (choć przyznać należy, iż w największym stopniu ten rodzaj współpracy dotyczy dużych firm oraz beneficjentów Poddziałania RPO WO , co częściowo wynika z faktu, że mniejsze firmy i nierealizujące projektów proinnowacyjnych, czy dotyczących działalności badawczo-rozwojowej, po prostu nie prowadzą działalności badawczo-rozwojowej, a więc tym bardziej nie podejmuje w tym zakresie współpracy z innymi przedsiębiorstwami). 87

88 Dodatkowo, respondentów z sektora przedsiębiorstw zapytano o korzystanie z usług instytucji naukowobadawczych (bez względu na charakter ewentualnych usług i ich zaplanowane rezultaty). Wykres 40. Deklaracja prowadzenia współpracy lub korzystania z usług instytucji naukowo-badawczych 100% 80% tak nie nie wiem 90,9% 78,1% 78,2% 90,1% 60% 40% 57,1% 34,3% 43,1% 55,4% 55,2% 41,4% 20% 0% 8,6% 19,0% 21,0% 8,8% 2,9% 0,3% 0,8% 1,5% 3,4% Mikroprzedsiębiorstwa Małe przedsiębiorstwa Średnie przedsiębiorstwa Duże przedsiębiorstwa 9,6% Ogółem 0,3% Poddziałanie RPO WO Grupa kontrolna Sektor przedsiębiorstw Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI beneficjentów, grupy kontrolnej oraz sektora przedsiębiorstw; Poddziałanie RPO WO n=105, Grupa kontrolna n=105, Sektor przedsiębiorstw n=580 Jak się okazuje, jedyną badaną kategorią, w której większość respondentów deklaruje korzystanie z usług instytucji naukowo-badawczych są firmy realizujące projekty w ramach Poddziałania RPO WO , gdzie 57,1% wskazuje na korzystanie z tego rodzaju usług. Widać tu wyraźnie zróżnicowanie pomiędzy beneficjentami a grupą kontrolną, gdzie mniej niż co piąta korzysta z usług instytucji naukowobadawczej (zidentyfikowana różnica ma charakter istotny statystycznie). Jeśli chodzi o dane dla ogółu opolskich przedsiębiorstw, zauważyć należy, że występuje tu wyraźny podział mikro- i małymi przedsiębiorstwami, a firmami o wielkości przynajmniej średniej. W pierwszej grupie zdecydowanie dominują firmy niekorzystające z usług sektora B+R (w przypadku mikroprzedsiębiorstw jest to aż 90,9%). W grupie drugiej, aktywność w korzystaniu z usług instytucji naukowo-badawczych jest większa i dotyczy: wśród średnich firm 43,1% podmiotów, a wśród dużych 55,2%. Kwestia współpracy została także podjęta w badaniu beneficjentów spoza sektora przedsiębiorstw realizujących projekty z obszaru innowacyjności i działalności badawczo-rozwojowej (a więc w ramach Poddziałania RPO WO oraz Działania 8.2 PO KL). W pierwszej kolejności zapytano beneficjentów o sam fakt kooperowania z przedsiębiorcami w okresie ostatnich 3 lat. 88

89 Wykres 41. Deklaracja prowadzenia przez Beneficjentów współpracy z przedsiębiorstwami w ciągu ostatnich 3 lat 120% tak nie nie wiem / nie pamiętam 100% 85,0% 100,0% 88,5% 80% 60% 40% 20% 15,0% 11,5% 0% Działanie 8.2 PO KL Poddziałanie RPO WO Ogółem Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI beneficjentów; Poddziałanie RPO WO na lata n=6, Działanie 8.2 PO KL n=20, Ogółem n=26 Jeśli chodzi o beneficjentów Poddziałania RPO WO Działania 8.2 PO KL, to w przypadku wszystkich podmiotów mamy do czynienia z zadeklarowaną współpracą z sektorem przedsiębiorstw. W ramach Działania 8.2 PO KL odsetek ten jest również bardzo wysoki (85%), przy czym w przypadku trzech instytucji respondent nie potrafił udzielić jednoznacznej odpowiedzi na omawiane pytanie. Generalnie więc mamy do czynienia z bardzo wysokim stopniem współpracy z przedsiębiorstwami w analizowanych grupach, trzeba tu jednak podkreślić, że w obu przypadkach mowa jest o podmiotach, które albo realizowały projekty pośrednio dedykowane przedsiębiorstwom (Poddziałanie RPO WO ) lub w dużym stopniu uwzględniające ich udział w różnym charakterze (Działanie 8.2 PO KL; w tym przypadku zresztą projekty były niejednokrotnie realizowane przez instytucje, których działalność statutowa przewiduje podejmowanie działań na rzecz sektora przedsiębiorstw). Wykres 42. Struktura przedsiębiorstw, z którymi współpracowali Beneficjenci przeciętne udziały klas wielkości przedsiębiorstw 60% Poddziałanie RPO WO Działanie 8.2 PO KL Ogółem 45,3% 40% 20% 12,2% 32,0% 28,0% 15,2% 25,2% 24,8% 21,4% 27,6% 27,3% 14,9% 19,9% 0% Mikroprzedsiębiorstwa Małe przedsiębiorstwa Średnie przedsiębiorstwa Duże przedsiębiorstwa Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI beneficjentów; Poddziałanie RPO WO na lata n=6, Działanie 8.2 PO KL n=17, Ogółem n=23; prezentowane dane stanowią przeciętne odsetki wskazywane przez respondentów, w związku z tym mogą one nie sumować się do 100%; pytanie zadawane tylko osobom, które zadeklarowały prowadzenie współpracy z przedsiębiorstwami 89

90 Jeśli chodzi o to, z jakimi wyróżnionymi ze względu na wielkość typami przedsiębiorstw przede wszystkim współpracują realizatorzy projektów z Poddziałania RPO WO oraz Działąnia 8.2 PO KL, to widać tu pewne zróżnicowania pomiędzy wyróżnionymi kategoriami beneficjentów. Jeśli o chodzi jednostki naukowo-badawcze realizujące projekty w ramach Poddziałania RPO WO , to ich partnerem są przede wszystkim większe przedsiębiorstwa, tj. średnie i duże. Z kolei w przypadku beneficjentów Działania 8.2 PO KL, są to głównie mikroprzedsiębiorstwa oraz małe firmy. Uwzględniając powyższe zróżnicowania (a także biorąc pod uwagę specyfikę projektów realizowanych przez każdą z kategorii beneficjentów oraz specyfikę samych beneficjentów) można postawić tezę, że jeśli chodzi o większe instytucje naukowo-badawcze, to kooperację z nimi podejmują przede wszystkim firmy, które mają już sprecyzowane potrzeby i oczekiwania dotyczące usług badawczo-rozwojowych. Firmy mniejsze dominują natomiast wśród partnerów tych instytucji, które oferują wsparcie raczej o miękkim charakterze, często zorientowane na wzrost świadomości uczestników np. w zakresie innowacyjnego rozwoju firmy, a nie określone działania badawcze, czy inwestycyjne. Wykres 43. Przeciętna liczba przedsiębiorstw, z którymi prowadzą współpracę beneficjenci sztuk Poddziałanie RPO WO ,2 Działanie 8.2 PO KL 91,6 Ogółem 72,2 Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI beneficjentów; Poddziałanie RPO WO na lata n=6, Działanie 8.2 PO KL n=17, Ogółem n=23; pytanie zadawane tylko osobom, które zadeklarowały prowadzenie współpracy z przedsiębiorstwami Między innymi ze względu na nakreślone wcześniej zróżnicowania w strukturze partnerów z sektora przedsiębiorstw, z którymi podejmują współpracę beneficjenci Poddziałania RPO WO oraz Działania 8.2 PO KL, nie powinno dziwić, iż pomiędzy obiema kategoriami beneficjentów występuje duża różnica jeśli chodzi o średnią liczbę firm, z którymi prowadzona jest współpraca. W przypadku beneficjentów Poddziałania RPO WO liczba firm, z którymi kooperuje instytucja to 17,2, podczas gdy wśród realizatorów projektów w ramach Działania 8.2 PO KL jest to aż 91,6 podmiotów. Oprócz tego, że na zaistniały stan rzeczy wpływają bez wątpienia wcześniejsze różnice w wielkości partnerów (firm średnich i dużych, będących głównymi kooperantami jednostek naukowo-badawczych jest po prostu o wiele mniej), to jednocześnie prezentowane wyniki stanowić mogą potwierdzenie relatywnie mniejszego zainteresowania ofertą sektora B+R wśród najmniejszych podmiotów. Te ostatnie będą, próbując zwiększyć swój potencjał w obszarze innowacyjności i działalności badawczo-rozwojowej, korzystać więc raczej z miękkich instrumentów wsparcia lub bezpośredniego wsparcia inwestycyjnego (ale z przeznaczeniem raczej na zakup gotowych rozwiązań). 90

91 Wykres 44. Deklaracja prowadzenia przez beneficjentów współpracy z przedsiębiorstwami pochodzącymi z poszczególnego rodzaju rynków 100% 80% Poddziałanie RPO WO Działanie 8.2 PO KL Ogółem 83,3% 83,3% 73,9% 70,6% 73,9% 70,6% 60% 40% 41,2% 39,1% 33,3% 20% 23,5% 17,4% 11,8% 8,7% 0% rynek lokalny (województwo opolskie) rynek regionalny (Śląsk) rynek krajowy rynek zagraniczny UE rynek zagraniczny - pozostałe kraje Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI beneficjentów; Poddziałanie RPO WO na lata n=6, Działanie 8.2 PO KL n=17, Ogółem n=23; pytanie zadawane tylko osobom, które zadeklarowały prowadzenie współpracy z przedsiębiorstwami; Pytanie wielokrotnego wyboru, odsetki odpowiedzi nie sumują się do 100% Beneficjenci obu typów omawianych projektów kooperują z podmiotami z całego kraju, taka sama jest również skala współpracy z przedsiębiorstwami z regionu opolskiego. Specyfiką beneficjentów Działania 8.2 PO KL jest dodatkowo podejmowanie działań kooperacyjnych z partnerami zagranicznymi, przede wszystkim z krajów UE, ale także w mniejszym stopniu z innymi państwami. Oprócz charakterystyki partnerów, z którymi podejmują współpracę beneficjenci Poddziałania RPO WO oraz Działania 8.2 PO KL, przeprowadzono także analizę samej kooperacji, tj. jej wariantów i form. Wykres 45. Najczęściej występujący wariant współpracy Beneficjentów z przedsiębiorstwami 80% Poddziałanie RPO WO Działanie 8.2 PO KL Ogółem 64,7% 60% 50,0% 56,5% 40% 35,3% 39,1% 33,3% 20% 16,7% 4,3% 0% wspólna realizacja projektu z przedsiębiorstwem wykonywanie zleceń przedsiębiorstwa sprzedaż gotowych technologii / licencji / wyrobów Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI beneficjentów; Poddziałanie RPO WO na lata n=6, Działanie 8.2 PO KL n=17, Ogółem n=23; pytanie zadawane tylko osobom, które zadeklarowały prowadzenie współpracy z przedsiębiorstwami 91

92 Dane przedstawione na powyższym wykresie wskazują, że w przypadku beneficjentów Poddziałania RPO WO występuje większe zróżnicowanie, jeśli chodzi o warianty współpracy z przedsiębiorstwami, przy czym dominuje wspólna realizacja projektów z firmami. Jeśli natomiast chodzi o beneficjentów Działania 8.2 PO KL dominujący wariant współpracy świadczy o jej mniejszym zacieśnieniu w większości przypadków beneficjenci wskazują na wykonywanie zleceń przedsiębiorstwa (dotyczy to 64,7%, czyli blisko dwóch trzecich beneficjentów kooperujących z sektorem przedsiębiorstw). Wykres 46. Formy współpracy Beneficjentów z przedsiębiorstwami 0% 20% 40% 60% 80% 100% doradztwo specjalistyczne 83,3% 82,4% 82,6% konsultacje 66,7% 64,7% 65,2% szkolenia specjalistyczne 16,7% 47,1% 39,1% badania i prace rozwojowe 52,9% 65,2% 100,0% zakup nowych technologii 33,3% 23,5% 26,1% certyfikacja i opiniowanie wynajem infrastruktury badawczej 16,7% 11,8% 13,0% 5,9% 4,3% Poddziałanie RPO WO Działanie 8.2 PO KL Ogółem sporządzanie analiz i ekspertyz 58,8% 65,2% 83,3% inna forma współpracy 17,6% 13,0% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI beneficjentów; Poddziałanie RPO WO na lata n=6, Działanie 8.2 PO KL n=17, Ogółem n=23; pytanie zadawane tylko osobom, które zadeklarowały prowadzenie współpracy z przedsiębiorstwami; Pytanie wielokrotnego wyboru, odsetki odpowiedzi nie sumują się do 100% Formy współpracy, z jakimi mamy do czynienia w przypadku kooperacji pomiędzy beneficjentami Poddziałania RPO WO i Działania 8.2 PO KL stanowią wypadkową rodzaju działalności prowadzonej przez dany typ beneficjenta. Z tego względu w przypadku beneficjentów Poddziałania RPO WO , a więc instytucji naukowo-badawczych, dominują takie formy współpracy jak: badania i prace rozwojowe, sporządzanie analiz i ekspertyz, doradztwo specjalistyczne, konsultacje. W przypadku beneficjentów Działania 8.2 PO KL również dominują ww. formy współpracy, przy czym większe okazało się znaczenie w przypadku tej kategorii beneficjentów doradztwa specjalistycznego i konsultacji w porównaniu z badaniami i pracami rozwojowymi oraz sporządzaniem analiz i ekspertyz. Specyfiką beneficjentów Działania 8.2 PO KL jest także relatywnie duży udział szkoleń specjalistycznych, które stanowią formę współpracy w przypadku 47,1% badanych podmiotów (wśród beneficjentów Poddziałania RPO WO było to tylko 16,7%). Zgodnie z przyjętymi założeniami poza kooperacją głównych interesariuszy procesów innowacyjnych i działalności badawczo-rozwojowej istotne znaczenie mają także relacje obu ww. kategorii podmiotów z instytucjami otoczenia biznesu, traktowanymi tu jako ogniwo pośredniczące pomiędzy światem nauki i 92

93 biznesu. Na poniższym wykresie przedstawiono dane dotyczące współpracy beneficjentów z instytucjami otoczenia biznesu w okresie ostatnich 3 lat lub korzystania z ich usług. Wykres 47. Deklaracja współpracy Beneficjentów z instytucjami otoczenia biznesu w ciągu ostatnich 3 lat 80% tak nie nie wiem / nie pamiętam 68,4% 60% 50,0% 47,6% 43,1% 40% 33,3% 31,4% 36,2% 20% 16,7% 21,0% 15,8% 15,8% 20,8% 0% Poddziałanie RPO WO Poddziałanie RPO WO Działanie 8.2 PO KL Ogółem Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI beneficjentów; Poddziałanie RPO WO na lata n=6; Poddziałanie RPO WO na lata n=105; Działanie 8.2 PO KL n=19, b.d.=1, Ogółem n=130, b.d.=1 Z największym odsetkiem podmiotów deklarujących współpracę z instytucjami otoczenia biznesu mamy do czynienia wśród beneficjentów Działania 8.2 PO KL, gdzie wyniósł on 68,4%. W przypadku beneficjentów Poddziałań: i RPO WO (a więc tych kategorii podmiotów pomiędzy którymi potencjalnie powinny pośredniczyć instytucje otoczenia biznesu) udział beneficjentów kooperujących z IOB jest już wyraźnie mniejszy i wynosi: wśród beneficjentów Poddziałania RPO WO ,7%, a wśród przedsiębiorstw realizujących projekty w ramach Poddziałania RPO WO ,4%. Można więc stwierdzić, że kooperacja domyślnych partnerów instytucji otoczenia biznesu kształtuje się obecnie na relatywnie niskim poziomie, jeśli chodzi o podmioty realizujące projekty objęte niniejszą ewaluacją. Tego rodzaju sytuacja uzasadnia objęcie tej kategorii podmiotów określonym wsparciem, ale silnie zorientowanym na to, by podmioty te zyskały potencjał w zakresie świadczenia usług proinnowacyjnych, a jednocześnie w świadomości potencjalnych odbiorców usług zafunkcjonowały jako użyteczny partner w rozwijaniu innowacyjności firmy. 93

94 Wykres 48. Deklaracja współpracy z instytucjami otoczenia biznesu wśród opolskich przedsiębiorstw 100% 84,5% tak nie nie wiem / nie pamiętam 83,8% 80% 70,2% 66,2% 66,7% 60% 40% 20% 0% 14,1% Mikroprzedsiębiorstwa 27,4% 29,2% 1,4% 2,4% 4,6% Małe przedsiębiorstwa Średnie przedsiębiorstwa 34,5% 44,8% 20,7% Duże przedsiębiorstwa 14,7% Ogółem 1,5% 28,6% 4,8% Sektor przedsiębiorstw Grupa kontrolna Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI sektora przedsiębiorstw oraz grupy kontrolnej; sektor przedsiębiorstw - n=580; grupa kontrolna - n=105 W przypadku ogółu opolskich przedsiębiorstw aktywność kooperacyjna w odniesieniu do współpracy z instytucjami otoczenia biznesu okazała się jeszcze bardziej ograniczona niż miało to miejsce wśród przedsiębiorstw realizujących projekty w ramach Poddziałania RPO WO Warto jednocześnie zwrócić uwagę na fakt, że z odpowiednio większymi odsetkami firm deklarujących kooperację z sektorem otoczenia biznesu mamy do czynienia w przypadku firm o wyższym poziomie zatrudnienia. I tak, gdy w przypadku mikroprzedsiębiorstw współpracę z instytucjami otoczenia biznesu deklaruje jedynie 14,1% badanych podmiotów, tak w przypadku firm dużych jest to już ponad dwukrotnie więcej (34,5%). Sytuacja ta jest o tyle paradoksalna, że funkcją instytucji otoczenia biznesu jest w dużej mierze wspomaganie mniejszych i o mniejszym potencjale, które nie mogą korzystać z różnego rodzaju usług na warunkach w pełni komercyjnych. Okazuje się jednak, że tak jak w przypadku kooperacji z instytucjami naukowo-badawczymi, tak i w odniesieniu do współpracy z instytucjami otoczenia biznesu aktywność większych podmiotów gospodarczych jest zauważalnie większa. Odnosząc się z kolei do wyników dla grupy kontrolnej opolskich firm zauważyć należy, że choć odsetek z tej grupy współpracujących z instytucjami otoczenia biznesu nie jest o wiele mniejszy niż w przypadku beneficjentów Poddziałania RPO WO (28,6% wobec 31,4%), to jednak zidentyfikowana różnica ma charakter istotny statystycznie przedsiębiorcy korzystający z ewaluowanego instrumentu wsparcia różnią się w sposób istotny statystycznie pod względem swojej aktywności w kooperacji z instytucjami otoczenia biznesu. W ramach identyfikowania skali i charakteru współpracy na osi sektor przedsiębiorstw - IOB, o charakterystykę tej relacji poproszono także przedstawicieli instytucji otoczenia biznesu. 94

95 Tabela 4. Struktura przedsiębiorstw, którym świadczyły usługi IOB średni udział klas wielkości przedsiębiorstw Rodzaj usług usługi dotyczące problematyki innowacyjnej i/lub badawczo-rozwojowej usługi niezwiązane z problematyką innowacyjną i/lub badawczo-rozwojową Mikroprzedsiębiorstwa Małe przedsiębiorstwa Średnie przedsiębiorstwa Duże przedsiębiorstwa 61,2% 28,0% 32,5% 17,3% 67,8% 15,2% 20,0% 13,3% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI IOB, usługi dotyczące problematyki innowacyjnej i/lub badawczo-rozwojowej n=6 usługi niezwiązane z problematyką innowacyjną i/lub badawczo-rozwojową n=5; na pytanie odpowiadały tylko osoby, które wskazały na świadczenie usług przynajmniej jednemu przedsiębiorstwu. Mikroprzedsiębiorstwa korzystające z usług dotyczących problematyki innowacyjnej stanowiły w poszczególnych instytucjach objętych badaniem od 10 do 100% wszystkich przedsiębiorstw współpracujących z IOB (średnio 61,2%), przy czym współpraca ta dotyczyła zaledwie 5 instytucji otoczenia biznesu. Jeśli chodzi o usługi niezwiązane z problematyką innowacyjną, to wśród instytucji świadczących tego typu ofertę współpraca z mikroprzedsiębiorstwami obejmowała od 25 do 100% wszystkich przedsiębiorstw (przeciętnie 67,8%). Udział małych przedsiębiorstw wśród beneficjentów usług innowacyjnych plasował się na poziomie od 7 do 60% (średnio 28%), natomiast wśród usług nieinnowacyjnych wyniósł od 1 do 28% (przeciętnie 15,2%). Średnie przedsiębiorstwa korzystające z usług innowacyjnych stanowiły od 10 do 50% wszystkich firm (średnio 32,5%), zaś udział firm korzystających z usług niezwiązanych z problematyką innowacyjną w przypadku dwóch IOB wyniósł 10 i 25%. W obu rodzajach usług udział dużych przedsiębiorstw również nie przekroczył w przypadku żadnego IOB 25%. (średnio 17,3% w odniesieniu do usług dotyczących problematyki innowacyjnej i/lub badawczorozwojowej oraz 13,3 % w odniesieniu do usług niezwiązanych z tą problematyką). W oparciu o deklaracje IOB stwierdzić należy, iż firmy mniejsze cechuje jednocześnie mniejsze zainteresowanie usługami dotyczącymi problematyki innowacyjnej, zaś większe znaczenie mają dla nich usługi niepowiązane bezpośrednio z działalnością innowacyjną mikroprzedsiębiorstwa są jedyną kategorią wielkości firm, w przypadku której odsetek korzystających z usług niedotyczących sfery innowacyjnej jest wyższy niż jednostek korzystających z usług dotyczących problematyki innowacyjnej i/lub badawczo-rozwojowej. Warto w tym miejscu odnieść się do wcześniejszych wyników dla sektora przedsiębiorstw, gdzie wykazano, iż wśród mniejszych przedsiębiorstw współpraca i korzystanie z usług IOB cechuje mniejszy odsetek podmiotów niż ma to miejsce wśród firm dużych. Z kolei w oparciu o deklaracje uczestników badania instytucji otoczenia biznesu wyłania się obraz dominacji mniejszych firm jako klientów sektora otoczenia biznesu. Tego rodzaju rozbieżność nie stanowi jednak o sprzeczności uzyskanych wyników to, że np. wśród dużych firm mamy do czynienia z relatywnie dużym udziałem przedsiębiorstw kooperujących z IOB nie zmienia faktu, iż w całej strukturze klientów danej instytucji podmioty z tej kategorii będzie mieć stosunkowo niewielki udział w ogólnej liczbie odbiorców świadczonych usług (jest to głównie wypadkowa ograniczonej liczebności firm dużych względem przedsiębiorstw o mniejszym zatrudnieniu). Należy podkreślić, iż z deklaracji badanych IOB wynika, iż blisko 65% instytucji otoczenia biznesu nie oferowało przedsiębiorcom żadnych usług w 2011 roku. Z oferty pozostałych IOB korzystały średnio 23 przedsiębiorstwa w zakresie usług innowacyjnych i/ lub badawczo rozwojowych i 138 przedsiębiorstw w obszarze usług niezwiązanych z problematyką innowacyjną. W czołówce badanych instytucji znajduje się jeden podmiot, z którego usług związanych z działalnością innowacyjną skorzystało 217 firm, a z oferty niedotyczącej innowacji 1956 przedsiębiorstw. Badane instytucje otoczenia biznesu zapytano także o ewentualną współpracę z jednostkami naukowymi. Większość podmiotów potwierdziło fakt takiej kooperacji, przy czym w przypadku nieco ponad jednej 95

96 trzeciej instytucji (35,3%) ze wskazanym wariantem współpracy nie mamy do czynienia w okresie ostatnich 3 lat. W odniesieniu do tych podmiotów, które zadeklarowały współpracę z sektorem B+R zidentyfikowano charakter podjętej kooperacji. Wykres 49. Procentowy rozkład form współpracy występującej pomiędzy IOB a jednostkami naukowymi 40% 35% 30% 35,3% 29,4% 25% 23,5% 20% 15% 10% 5% 0% stała współpraca formalna jednorazowa współpraca formalna współpraca nieformalna Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników CAWI, n=17 W przypadku współpracy pomiędzy opolskimi instytucjami otoczenia biznesu a jednostkami naukowymi blisko jedna czwarta (23,5%) ma charakter stałej współpracy formalnej, 35,3% IOB współpracowało dotychczas z sektorem nauki w formie jednorazowego kontraktu, a 29,4% nawiązuje współpracę nieformalną. Wykres 50. Fakt pełnienia przez IOB roli koordynatora / inicjatora współpracy pomiędzy sektorem naukowym a przedsiębiorcami 26,6% Tak Nie 73,3% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników CAWI, n=15, b.d.=2 Wśród instytucji otoczenia biznesu współpracujących z sektorem nauki tylko nieco ponad jedna czwarta (26,6%) była koordynatorami, bądź inicjatorami podejmowanej kooperacji pomiędzy przedsiębiorstwami a 96

97 jednostkami naukowo-badawczymi. Oznacza to, że w ramach całego sektora instytucji otoczenia biznesu jego aktywność jako inicjatora lub koordynatora procesów kooperacyjnych między światem nauki i biznesu jest mocno ograniczona. Wydaje się, że dla zwiększenia skali współpracy międzysektorowej zorientowanej na transfer wiedzy i technologii z sektora B+R do przedsiębiorstw wskazana byłaby większa aktywność IOB jako ogniwa pośredniczącego pomiędzy oboma sektorami. W sytuacji, w której IOB cechowałaby w tym zakresie większa aktywność możliwe byłoby zwiększenie częstości kontaktów nawiązywanych w ramach współpracy międzysektorowej, określenie standardów tego rodzaju współpracy oraz jej wariantów funkcjonalnych dla każdej ze stron, a przede wszystkim zakładając relatywnie wysoki poziom wiedzy IOB na temat sektora przedsiębiorstw, przy jednoczesnej możliwości pozyskania możliwie pełnej wiedzy na temat oferty sektora B+R optymalizację procesu nawiązywania kontaktów przez zleceniodawców (firmy) i zleceniobiorców (jednostki naukowo-badawcze). W przypadku tych IOB, które występowały w roli inicjatora lub koordynatora współpracy międzysektorowej zidentyfikowano również efekty działań IOB wspomagających nawiązywanie współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami i sektorem B+R. I tak, w 2011 roku cztery instytucje otoczenia biznesu były pośrednikami dla instytucji naukowych w celu nawiązania współpracy z przedsiębiorstwami. Dzięki ich działalności średnio ponad 3 instytucje naukowe nawiązały współpracę z przedsiębiorcami przy czym na uwagę zasługuje działalność jednego z podmiotów, który był pośrednikiem dla 10 jednostek badawczorozwojowych. Również cztery instytucje otoczenia biznesu przyczyniały się do nawiązania współpracy przedsiębiorców z instytucjami naukowymi. Średnio w roku 2011 było to ponad 13 przedsiębiorstw, maksymalnie jeden podmiot IOB był pośrednikiem dla 30 firm. W kontekście analizy funkcji jaką w kooperacji dotyczącej działań innowacyjnych i badawczo-rozwojowych pełnią i mogą pełnić instytucje otoczenia biznesu warto też zwrócić uwagę na wnioski płynące z badania jakościowego. Z jednej strony zwrócono w jego ramach na słabość tej kategorii aktorów w województwie opolskim (m.in. ze względu na poziom nasycenia tego rodzaju instytucjami w regionie, ilość świadczonych usług, czy obsługiwanych firm, ograniczony potencjał infrastrukturalny i kadrowy). Dodatkowo, zwrócono uwagę na poważny problem, jakim jest oparcie się rzeczonych instytucji na zewnętrznym finansowaniu ze środków PO KL brak kontynuacji wsparcia z tego źródła, a tym samym możliwości realizacji projektów, które dziś stanowi istotę działalności wielu IOB może sprawić, że podmioty przestaną realizować swoje dotychczasowe zadania. Biorąc pod uwagę ograniczony potencjał IOB w regionie zaakcentowano potrzebę podjęcia działań, których celem będzie uniknięcie sytuacji nieuzasadnionego konkurowania, czy dublowania realizowanych zadań przez te instytucje. Miałoby to zostać osiągnięte poprzez stworzenie katalogu usług, które powinny być w tym przypadku, w zakresie innowacyjności świadczone na poziomie regionalnym w odniesieniu do obszaru innowacyjności i działalności badawczo-rozwojowej. Do tego konieczne byłoby sformułowanie wykazu kryteriów, jakie winny spełniać instytucje, które chciałyby świadczyć dany rodzaj usługi. Wzorowany na Krajowym Systemie Usług dla MSP, ale funkcjonujący na poziomie regionalnym i uwzględniający specyfikę województwa, system konstruowania oferty usługowej, certyfikacji i świadczenia poszczególnych typów usług pozwoliłby na zagwarantowanie ich jakości, zapewnienie dostępności świadczonych usług oraz uniknięcie wcześniej wskazanego problemu, czyli nieuzasadnionego konkurowania skutkującego dublowaniem na tym samym obszarze różnych rodzajów usług, przy jednoczesnych lukach w odniesieniu do innych typów usług poszukiwanych przez sektor przedsiębiorstw. Ostatni aspekt analizy współpracy wewnątrz- i międzysektorowej dotyczy barier tego rodzaju kooperacji. Bariery te zostały zidentyfikowane w trzech grupach: beneficjentów ewaluowanego wsparcia, przedsiębiorstw oraz instytucji otoczenia biznesu. 97

98 Wykres 51. Przeciętna ocena znaczenia poszczególnych barier w nawiązywaniu współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami a sektorem badawczo rozwojowym, w opinii Beneficjentów Poddziałanie RPO WO Poddziałanie RPO WO Działanie 8.2 PO KL Ogółem wysokie koszty usług sektora B+R ,50 2,55 3,47 2,68 brak zapotrzebowania w przedsiębiorstwie brak odpowiedniej i czytelnej oferty ze strony sektora B+R niewystarczająca promocja oferty opolskiego sektora B+R 3,17 1,68 2,89 1,92 2,17 2,5 3,21 2,58 3,00 2,56 3,63 2,74 niska jakość usług opolskiego sektora B+R brak zainteresowania współpracą ze strony opolskiego sektora B+R skomplikowane procedury współpracy odmienna logika funkcjonowania firm i sektora B+R (nastawienie na odmienne rezultaty 1,00 1,5 2,89 1,68 2,17 1,75 2,89 1,94 2,83 1,85 3,00 2,06 3,50 2,08 3,05 2,28 Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI beneficjentów; Poddziałanie RPO WO na lata n=6, Poddziałanie RPO WO n=105; Działanie 8.2 PO KL n=19, b.d.=1, Ogółem n=130, b.d.=1; ocena na skali od 0 do 5, gdzie 0 oznacza, iż dana bariera nie ma w ogóle znaczenia, a 5 dana bariera ma bardzo duże znaczenie Jeśli chodzi o beneficjentów Poddziałania RPO WO , a więc przedstawicieli instytucji naukowo-badawczych, dwoma czynnikami, które w największym stopniu ograniczają współpracę pomiędzy przedsiębiorstwami a sektorem B+R są: odmienna logika funkcjonowania firm i sektora B+R (nastawienie na odmienne rezultaty prowadzonych badań) oraz brak zapotrzebowania ze strony przedsiębiorstw. Warto te wyniki zestawić z danymi uzyskanymi dla reprezentujących sektor przedsiębiorstw beneficjentami Poddziałania RPO WO W tym przypadku największy problem stanowią bowiem czynniki ulokowane po stronie sektora B+R: niewystarczająca promocja oferty opolskiego sektora B+R, wysokie koszty usług B+R oraz brak odpowiedniej i czytelnej oferty sektora B+R (z podobną sytuacją jeśli chodzi bariery mające największe znaczenie mamy do czynienia w przypadku beneficjentów Działania 8.2 PO KL). Beneficjenci Poddziałania RPO WO w mniejszym stopniu dostrzegają problem w odmiennej logice funkcjonowania obu kategorii potencjalnych partnerów, ale wydaje się, że ów problem rzeczywiście może w większym stopniu dotyczyć sektora B+R, gdzie oczekiwania przedsiębiorców (krótki czas realizacji zlecenia, zagwarantowanie określonych wyników procedury badawczej, praktyczna użyteczność rezultatów prac badawczych) mogą niekiedy wchodzić w kolizję ze standardami i rygorami pracy naukowej. Respondenci realizujący projekty w ramach Poddziałania RPO WO w ograniczonym stopniu wskazywali także na brak zapotrzebowania w firmach jako czynnik ograniczający potencjalną współpracę (pamiętać jednak należy, że mówimy tu o bardzo specyficznej grupie przedsiębiorstw, której potrzeby w sferze kooperacji z sektorem B+R są relatywnie większe niż ogółu firm). Bez wątpienia jednak powyższe dane uprawniają do postawienia tezy o celowości podejmowania działań, które będą zorientowane na zwiększenie adekwatności oferty sektora B+R do potrzeb przedsiębiorstw z jednoczesną aktywnością w obszarze promocji tej oferty. Jednocześnie jednak pamiętać należy, że ze względu na ograniczoną liczbę instytucji naukowo-badawczych w regionie opolskim nie jest możliwe takie skalibrowanie oferty placówek naukowo-badawczych, by w pełni odzwierciedlały one zapotrzebowanie całego (tj. obejmującego wszystkie branże) sektora przedsiębiorstw. W związku z powyższym, uzasadnione są dodatkowe działania, które mając dwutorowy charakter pozwoliłyby na: (a) zwiększenie 98

99 dostępności dla opolskich przedsiębiorstw oferty sektora B+R prowadzącego działalność w branżach odpowiadających potrzebom firm, (b) zwiększenie dostępności oferty sektora B+R z województwa opolskiego dla firm prowadzących działalność w obszarach tożsamych z profilem opolskich jednostek naukowo-badawczych. Wykres 52. Przeciętna ocena znaczenia poszczególnych barier w nawiązywaniu współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami a sektorem badawczo rozwojowym, w opinii przedstawicieli sektora przedsiębiorstw Mikro- przedsiębiorstwa Średnie przedsiębiorstwa Ogółem Małe przedsiębiorstwa Duże przedsiębiorstwa brak zapotrzebowania w przedsiębiorstwie 2,91 2,45 1,91 2,64 2,89 niska jakość usług opolskiego sektora B+R 1,11 1,71 1,50 2,00 1,14 brak odpowiedniej i czytelnej oferty ze strony sektora B+R 1,87 1,92 2,92 2,70 2,68 brak zainteresowania współpracą ze strony opolskiego sektora B+R 1,32 2,32 2,03 1,89 1,36 niewystarczająca promocja oferty opolskiego sektora B+R 1,73 2,84 2,76 2,40 1,78 skomplikowane procedury współpracy 1,29 1,72 1,50 1,67 1,30 wysokie koszty usług sektora B+R 1,87 2,55 2,45 1,94 1,90 odmienna logika funkcjonowania firm i sektora B+R 1,43 2,23 2,41 2,00 1,46 Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI sektora przedsiębiorstw; brak zapotrzebowania w przedsiębiorstwie n=514, brak odpowiedniej i czytelnej oferty ze strony sektora B+R n=355, niewystarczająca promocja oferty opolskiego sektora B+R - n=337, wysokie koszty usług sektora B+R n=303, niska jakość usług opolskiego sektora n=236, brak zainteresowania współpracą ze strony opolskiego sektora B+R n=287, skomplikowane procedury współpracy n=296, odmienna logika funkcjonowania firm i sektora B+R (nastawienie na odmienne rezultaty prowadzonych badań) n=311; Ocena na skali od 0 do 5, gdzie 0 oznacza całkowity brak znaczenia, a 5 bardzo duże znaczenie; z analiz wyłączono odp. trudno powiedzieć Wyniki dotyczące barier w nawiązywaniu współpracy pomiędzy sektorem B+R a przedsiębiorstwami potwierdzają, że dla sektora przedsiębiorstw istotne znaczenie mają problemy odnoszące się do charakteru oferty instytucji naukowo-badawczych oraz sposobu jej promocji. Jednocześnie, bardzo duże znaczenie czynnika brak zapotrzebowania w przedsiębiorstwie w przypadku mikroprzedsiębiorstw może sugerować, że oferta sektora B+R nie powinna być pozycjonowana w kierunku tej grupy firm. Trzeba jednak uwzględnić fakt, iż brak zapotrzebowania może oznaczać zarówno rzeczywisty brak potrzeby kooperowania z sektorem B+R, jak i brak świadomości i wiedzy na temat tego, na czym ta współpraca miałaby polegać i jakie przynieść korzyści. Otwiera się tu więc nowe pole dla takich działań, które zorientowane byłyby na wskazanie użyteczności współpracy międzysektorowej z jednostkami B+R także dla najmniejszych przedsiębiorstw (choć trzeba mieć świadomość, iż zapotrzebowanie tej kategorii firm na usługi badawcze będzie zawsze mniejsze niż w przypadku dużych podmiotów). 99

100 Wykres 53. Ocena znaczenia barier nawiązywania współpracy pomiędzy sektorem B+R a przedsiębiorstwami z perspektywy przedstawicieli IOB niewystarczająca promocja oferty opolskiego sektora B+R odmienna logika funkcjonowania firm i sektora B+R (nastawienie na odmienne rezultaty prowadzonych badań) wysokie koszty usług sektora B+R brak odpowiedniej i czytelnej oferty ze strony sektora B+R 3,86 3,79 3,58 3,50 brak zainteresowania współpracą ze strony opolskiego sektora B+R skomplikowane procedury współpracy 2,93 2,85 brak zainteresowania współpracą ze strony opolskich MSP 2,33 niska jakość usług opolskiego sektora B+R 2, całkowity brak znaczenia bardzo duże znaczenie Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników CAWI, n=14; Ocena na skali od 0 do 5, gdzie 0 oznacza całkowity brak znaczenia, a 5 bardzo duże znaczenie; z analiz wyłączono odp. trudno powiedzieć Jeśli natomiast chodzi o podmioty działające w sferze otoczenia biznesu, to oceniając znaczenie barier nawiązywania współpracy pomiędzy instytucjami B+R a przedsiębiorcami, przedstawiciele IOB za najbardziej istotną uznali niewystarczającą promocję oferty opolskiego sektora B+R prezentując tym samym stanowisko tożsame do opinii przedsiębiorstw. Barierą o relatywnie dużym znaczeniu jest także odmienna logika funkcjonowania firm i sektora B+R, a następnie także wysokie koszty usług sektora B+R. Zdecydowanie najmniej istotnym problemem jest niska jakość usług oferowanych przez sektor B+R (co ważne przedsiębiorcy również nie postrzegają tego czynnika jako znaczącej bariery). Temat barier kooperacji międzysektorowej podjęto także w badaniu jakościowym realizowanym wśród przedstawicieli sektora B+R. Kilkukrotnie uczestnicy tego badania zwrócili uwagę na fakt, iż cały czas istotne znaczenie mają problemy natury świadomościowej i mentalnej. Wskazywano w tym przypadku m.in. na brak świadomości w sektorze MSP, jeśli chodzi o korzystanie z innowacyjnych technologii opracowanych przez jednostki naukowe oraz brak nastawienia sektora naukowego na potrzeby i oczekiwania przedsiębiorstw i ograniczony stopień zorientowania sektora B+R na praktyczne rozwiązywanie określonych problemów gospodarczych Identyfikacja i analiza sieci powiązań wewnątrz- i międzysektorowych Na proces współpracy pomiędzy aktorami uczestniczącymi w procesach tworzenia i dyfuzji innowacji warto spojrzeć również z perspektywy strukturalnej. Narzędziem wprost stworzonym do tego celu jest analiza sieci społecznych (social network analysis). Podejście sieciowe umożliwia rzetelną analizę powiązań pomiędzy podmiotami różnego typu, co znalazło zastosowanie w ramach niniejszego badania. W niniejszej części raportu przedstawione zostaną analizy współpracy prowadzone w trzech perspektywach : sektor przedsiębiorstw a jednostki badawczo-rozwojowe; 100

101 sektor przedsiębiorstw a instytucje otoczenia biznesu; jednostki badawczo-rozwojowe a instytucje otoczenia biznesu. Ważnym elementem analiz sieciowych są rysunki stanowiące wizualizację stanu współpracy w wymienionych wyżej wymiarach. Należy je interpretować w taki sposób, iż punkty o zróżnicowanym kształcie oznaczają konkretnych aktorów współpracy, natomiast linie je łączące oznaczają występowanie relacji współpracy. Kształt punktów oraz ich wielkość stanowią informację o charakterze podmiotu aktora procesu współpracy, natomiast rodzaj linii łączącej aktorów jest informacją o rodzaju czy formie prowadzonej współpracy. Charakterystyki te są każdorazowo prezentowane w legendzie rysunków. Etykiety znajdujące się pod punktami oznaczającymi aktorów współpracy stanowią skróty nazw podmiotów, które zostały wyjaśnione w indeksie skrótów. Na pierwszym rysunku zaprezentowano stan sieci współpracy pomiędzy przebadanymi w ramach niniejszego badania przedsiębiorstwami, a jednostkami badawczo-rozwojowymi, dla czytelności schematu jednostki badawczo-rozwojowe spoza województwa opolskiego zagregowano w jedną kategorię. 101

102 Rysunek 1. Sieć współpracy pomiędzy podmiotami sektora przedsiębiorczości a jednostkami badawczo-rozwojowymi przedsiębiorstwa jednostki naukowo-badawcze korzystanie z bezpłatnego wsparcia JBR zakup gotowych produktów JBR zlecanie zadań JBR wykonywanie zleceń JBR Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI; wielkość kół obrazuje wielkość przedsiębiorstwa; wielkość kwadratów obrazuje liczbę przedsiębiorstw, z którymi prowadzi współpracę JBR; kolory kół oznaczają branżę przedsiębiorstwa według sekcji PKD: - Sekcja C, - Sekcja G, - Sekcja F, - Sekcja M, - Sekcja H, - Sekcja J; - pozostałe sekcje PKD 102

103 Już na pierwszy rzut oka można zauważyć duże znaczenie instytucji naukowo-badawczych spoza województwa opolskiego, prowadziło z nimi współpracę 116 przedsiębiorstw, jest to najwyższy wynik z uzyskanych przez wszystkich aktorów. Wskazuje to na wysokie nastawienie opolskich przedsiębiorstw na współpracę z instytucjami spoza regionu. Nie występują w tym wypadku prawidłowości pod względem branży czy formy prowadzonej współpracy. Należy jednak pamiętać, iż nie mamy w tym wypadku do czynienia z jedną jednostką badawczo-rozwojową, lecz ze zróżnicowanym ich zbiorem. Wśród nich najszerzej występują Politechnika Wrocławska z 20 w relacjami współpracy oraz Politechnika Śląska w Gliwicach, z którą współpracowało 19 przedsiębiorstw. Biorąc je pod uwagę pojedynczo nie osiągną one jednak tak wysokiego wyniku jak Politechnika Opolska. Współpracę z podmiotem tym deklarowało 77 przedsiębiorstw. Duże zróżnicowanie branżowe przedsiębiorstw wskazuje na dużą różnorodność prowadzonej działalności. Politechnikę Opolską należy uznać za najważniejszego aktora w procesie współpracy przedsiębiorstw z instytucjami naukowo-badawczymi. Potwierdza to wysoka wartość współczynnika centralizacji typu betweenness 28 (dalej oznaczany jako BC) - BC=7743,16. Na drugim miejscu należałoby umieścić Uniwersytet Opolski, należało do niego 14 relacji współpracy, pozycję strukturalną tej instytucji również można uznać za centralną 29. Jednym z powodów tak dużego znaczenia Politechniki i Uniwersytetu jest ich względnie uniwersalny profil działalności. Najbardziej peryferyjne znaczenie w strukturze współpracy mają: Wyższa Szkoła Bankowe Wydział Ekonomiczny w Opolu, Państwowa Medyczna Wyższa Szkoła Zawodowa oraz Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nysie. Znaczenie poszczególnych instytucji jest jeszcze bardziej widoczne przy pominięciu instytucji spoza województwa opolskiego, przedstawia to poniższy schemat. Rysunek 2. Sieć współpracy pomiędzy podmiotami sektora przedsiębiorczości a jednostkami badawczo-rozwojowymi przedsiębiorstwa jednostki naukowo-badawcze korzystanie z bezpłatnego wsparcia JBR zakup gotowych produktów JBR zlecanie zadań JBR wykonywanie zleceń JBR Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI; wielkość kół obrazuje wielkość przedsiębiorstwa; wielkość kwadratów obrazuje liczbę przedsiębiorstw, z którymi prowadzi współpracę JBR; kolory kół oznaczają branżę przedsiębiorstwa według sekcji PKD: - Sekcja C, - Sekcja G, - Sekcja F, - Sekcja M, - Sekcja H, - Sekcja J, - pozostałe sekcje PKD 28 Betweenness centrality określana jest przez liczbę najkrótszych ścieżek między każdą parą węzłów sieci przechodzących przez dany węzeł. 29 BC=1466,37 103

104 Biorąc pod uwagę tylko instytucje z terenu Opolszczyzny widoczna jest dominacja Politechniki Opolskiej jako partnera współpracy podmiotów sektora przedsiębiorstw. Jej partnerzy należą do różnorodnych branż, nie występuje również znacząca dominacja żadnej z form współpracy oznaczanych rodzajami linii. Instytut Ciężkiej Syntezy Organicznej Blachownia oraz Instytut Ceramiki i Materiałów Budowlanych posiadają bardziej peryferyjne znaczenie, można by to tłumaczyć wysoką specjalizacją wymienionych podmiotów. Współpraca pomiędzy podmiotami B+R, a przedsiębiorstwami analizowana była również w podziale na jej charakter, czego dotyczyć będą kolejne schematy. Rysunek 3. Sieć współpracy pomiędzy podmiotami sektora przedsiębiorczości a jednostkami badawczo-rozwojowymi w charakterze doradztwa specjalistycznego przedsiębiorstwa jednostki badawczo-rozwojowe Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI; wielkość kół obrazuje wielkość przedsiębiorstwa; wielkość kwadratów obrazuje liczbę przedsiębiorstw, z którymi prowadzi współpracę JBR; kolory kół oznaczają branżę przedsiębiorstwa według sekcji PKD: - Sekcja C, - Sekcja G, - Sekcja F, - Sekcja M, - Sekcja H, - Sekcja J, - pozostałe sekcje PKD W przypadku doradztwa specjalistycznego znaczenie Politechniki Opolskiej jest większe niż wszystkich instytucji spoza województwa opolskiego współczynniki centralizacji tych aktorów procesu współpracy wynoszą odpowiednio 1054,00 oraz 928,33. Warto również zwrócić uwagę, iż żadne z przedsiębiorstw korzystających z doradztwa Uniwersytetu Opolskiego nie korzystało z konsultacji innych podmiotów, w związku z tym tworzą one rozłączną mniejszą sieć powiązań. Może to wskazywać na specyficzny charakter konsultacji prowadzonych przez ten podmiot. 104

105 Rysunek 4. Sieć współpracy pomiędzy podmiotami sektora przedsiębiorczości a jednostkami badawczo-rozwojowymi w charakterze konsultacji przedsiębiorstwa jednostki badawczo-rozwojowe Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI; wielkość kół obrazuje wielkość przedsiębiorstwa; wielkość kwadratów obrazuje liczbę przedsiębiorstw, z którymi prowadzi współpracę JBR; kolory kół oznaczają branżę przedsiębiorstwa według sekcji PKD: - Sekcja C, - Sekcja G, - Sekcja F, - Sekcja M, - Sekcja H, - Sekcja J, - pozostałe sekcje PKD Politechnika Opolska we współpracy na zasadzie konsultacji 30 ma niemal tak duże znaczenie, jak wskazywane instytucje spoza województwa opolskiego. Jej współczynnik centralizacji wyniósł 890,0 w stosunku do 953,0 dla instytucji prowadzących działalność poza terenem Opolszczyzny. Potwierdza to ogólną tendencje w zidentyfikowanej strukturze współpracy. 30 Warto zaznaczyć, iż różnica pomiędzy konsultacjami, a omawianym wcześniej doradztwem jest dosyć płynna, lecz kluczowym elementem różnicującym jest fakt, iż w przypadku konsultacji musi występować obiekt konsultacji pomysł, koncepcja etc., natomiast w przypadku doradztwa ten element nie musi być obecny. Możliwe jest prowadzenie doradztwa na zasadzie tworzenia koncepcji czy wyznaczania kierunków rozwoju. 105

106 Rysunek 5. Sieć współpracy pomiędzy podmiotami sektora przedsiębiorczości a jednostkami badawczo-rozwojowymi w charakterze badań i prac rozwojowych przedsiębiorstwa jednostki badawczo-rozwojowe Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI; wielkość kół obrazuje wielkość przedsiębiorstwa; wielkość kwadratów obrazuje liczbę przedsiębiorstw, z którymi prowadzi współpracę JBR; kolory kół oznaczają branżę przedsiębiorstwa według sekcji PKD: - Sekcja C, - Sekcja G, - Sekcja F, - Sekcja M, - Sekcja H, - Sekcja J, - pozostałe sekcje PKD Jeżeli chodzi o współprace w charakterze prowadzenia prac badawczo-rozwojowych, to zidentyfikowana struktura ma zbliżony kształt do obecnej w przypadku ogólnego prowadzenia współpracy bez wyróżnienia formy patrz Rysunek 1. Również w tym przypadku najbardziej centralną pozycję posiadają instytucje spoza województwa opolskiego prowadziło z nimi współpracę 48 badanych przedsiębiorstw. Podobnie biorąc pod uwagę tylko opolskie podmioty B+R, mamy do czynienia z dużą skalą współpracy z Politechniką Opolską prowadziło ją 31 przedsiębiorstw. Warto również wspomnieć, iż prowadzenie prac badawczo-rozwojowych z więcej niż jedną instytucją naukowo-badawczą deklarowali niemal wyłącznie przedstawiciele podmiotów prowadzących działalność w branży przetwórstwa przemysłowego. 106

107 Rysunek 6. Sieć współpracy pomiędzy podmiotami sektora przedsiębiorczości a jednostkami badawczo-rozwojowymi w charakterze szkoleń specjalistycznych przedsiębiorstwa jednostki badawczo-rozwojowe Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI; wielkość kół obrazuje wielkość przedsiębiorstwa; wielkość kwadratów obrazuje liczbę przedsiębiorstw, z którymi prowadzi współpracę JBR; kolory kół oznaczają branżę przedsiębiorstwa według sekcji PKD: - Sekcja C, - Sekcja G, - Sekcja F, - Sekcja M, - Sekcja H, - Sekcja J, - pozostałe sekcje PKD W przypadku współpracy w charakterze korzystania ze szkoleń specjalistycznych mamy do czynienia z dwoma nie połączonymi ze sobą sieciami. Centrum pierwszej z nich stanowią instytucje spoza Opolszczyzny, z podmiotami tymi prowadziło współpracę 11 przedsiębiorstw. Jeżeli chodzi o drugą sieć, kluczową pozycję stanowi Politechnika Opolska prowadząca współpracę z 5 przedsiębiorstwami. Uniwersytety Opolski oraz Państwowa Medyczna Wyższa Szkoła Zawodowa mają peryferyjne znaczenie jeżeli chodzi o współprace w formie szkoleń specjalistycznych. 107

108 Rysunek 7. Sieć współpracy pomiędzy podmiotami sektora przedsiębiorczości a jednostkami badawczo-rozwojowymi w charakterze certyfikacji i opiniowania przedsiębiorstwa jednostki badawczo-rozwojowe Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI; wielkość kół obrazuje wielkość przedsiębiorstwa; wielkość kwadratów obrazuje liczbę przedsiębiorstw, z którymi prowadzi współpracę JBR; kolory kół oznaczają branżę przedsiębiorstwa według sekcji PKD: - Sekcja C, - Sekcja G, - Sekcja F, - Sekcja M, - Sekcja H, - Sekcja J, - pozostałe sekcje PKD Jeśli chodzi o prowadzenie współpracy w formie certyfikacji i opiniowania, mamy do czynienia ze znaczną skalą współpracy z jednostkami z poza województwa opolskiego. Współczynnik centralności tej pozycji wynosi 724,5, natomiast w przypadku występującej na drugim miejscu Politechniki Opolskiej jest on niemal dwukrotnie niższy i wynosi 385,5. Na sytuację tę może wpływać fakt, iż uprawnienia do nadawania wielu certyfikatów są w posiadaniu instytucji szczebla centralnego. 108

109 Rysunek 8. Sieć współpracy pomiędzy podmiotami sektora przedsiębiorczości a jednostkami badawczo-rozwojowymi w charakterze sporządzania analiz i ekspertyz przedsiębiorstwa jednostki badawczo-rozwojowe Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI; wielkość kół obrazuje wielkość przedsiębiorstwa; wielkość kwadratów obrazuje liczbę przedsiębiorstw, z którymi prowadzi współpracę JBR; kolory kół oznaczają branżę przedsiębiorstwa według sekcji PKD: - Sekcja C, - Sekcja G, - Sekcja F, - Sekcja M, - Sekcja H, - Sekcja J, - pozostałe sekcje PKD W przypadku sporządzania analiz i ekspertyz we współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami, a jednostkami naukowo badawczymi, również mamy do czynienia z dużym znaczeniem instytucji spoza województwa opolskiego. Z instytucjami tymi współpracowały 42 podmioty sektora przedsiębiorczości. Biorąc pod uwagę jedynie instytucje z terenu Opolszczyzny najbardziej centralną pozycję zajmuje Politechnika Opolska współpracowały z nią 24 przedsiębiorstwa. 109

110 Rysunek 9. Sieć współpracy pomiędzy podmiotami sektora przedsiębiorczości a jednostkami badawczo-rozwojowymi w charakterze zakupu technologii przedsiębiorstwa jednostki badawczo-rozwojowe Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI; wielkość kół obrazuje wielkość przedsiębiorstwa; wielkość kwadratów obrazuje liczbę przedsiębiorstw, z którymi prowadzi współpracę JBR; kolory kół oznaczają branżę przedsiębiorstwa według sekcji PKD: - Sekcja C, - Sekcja G, - Sekcja F, - Sekcja M, - Sekcja H, - Sekcja J, - pozostałe sekcje PKD Jeżeli chodzi o współpracę na zasadzie zakupu technologii mamy do czynienia z dużą skalą współpracy z instytucjami prowadzącymi działalność poza województwem opolskim. Współczynnik centralności tej pozycji wyniósł 72,0. Politechnika Opolska w tym przypadku posiada peryferyjne znaczenie na co wskazuje również jej współczynnik centralności, który wyniósł tylko 23,0. Współpraca Uniwersytetu Opolskiego z jednym przedsiębiorstwem tworzy oddzielną sieć w formie diady. Rysunek 10. Sieć współpracy pomiędzy podmiotami sektora przedsiębiorczości, a jednostkami badawczorozwojowymi w charakterze wynajmu lub zakupu infrastruktury badawczej przedsiębiorstwa jednostki badawczo-rozwojowe Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI; wielkość kół obrazuje wielkość przedsiębiorstwa; wielkość kwadratów obrazuje liczbę przedsiębiorstw, z którymi prowadzi współpracę JBR; kolory kół oznaczają branżę przedsiębiorstwa według sekcji PKD: - Sekcja C, - Sekcja G, - Sekcja F, - Sekcja M, - Sekcja H, - Sekcja J, - pozostałe sekcje PKD 110

111 W przypadku procesu współpracy w charakterze wynajmu lub zakupu infrastruktury badawczej mamy do czynienia z wyjątkowo niewielką liczbą aktorów. Dwa przedsiębiorstwa prowadziły współpracę z instytucjami spoza województwa opolskiego, a jedno zarówno w Politechniką Opolską jak i Uniwersytetem Opolskim. Warto zwrócić uwagę, że 2 na 3 przedsiębiorstwa prowadzące współprace w tym zakresie należały do sektora mikro przedsiębiorstw. 111

112 Rysunek 11. Sieć współpracy pomiędzy podmiotami sektora przedsiębiorczości a instytucjami otoczenia biznesu przedsiębiorstwa instytucje otoczenia biznesu Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI; wielkość kół obrazuje wielkość przedsiębiorstwa; wielkość trójkątów obrazuje liczbę przedsiębiorstw, z którymi prowadzi współpracę JBR; kolory kół oznaczają branżę przedsiębiorstwa według sekcji PKD: - Sekcja C, - Sekcja G, - Sekcja F, - Sekcja M, - Sekcja H, - Sekcja J, - pozostałe sekcje PKD; z analiz wyłączono IOB z którymi współpracowało mniej niż 2 przedsiębiorstwa 112

113 Struktura współpracy przedsiębiorstw z instytucjami otoczenia biznesu jest nieco bardziej rozbudowana. Najbardziej centralną pozycję przyjmują instytucję spoza województwa opolskiego (BC=5782,9) z którymi współpracowały 63 przedsiębiorstwa, wśród nich sporą częśd stanowiły podmioty o profili dużego przedsiębiorstwa przemysłowego. Jednak ujmując to zagadnienie w perspektywie regionalnej trudno wyłonid jednego lidera współpracy. Instytucjami o najważniejszych pozycjach są: Izba Gospodarcza Śląsk (BC=1771,2), z którą współpracowało 15 przedsiębiorstw, Opolska Izba Gospodarcza (BC=1901,9) z 18 relacjami współpracę oraz Opolskie Centrum Rozwoju Gospodarki (2378,5), gdzie liczba współpracujących przedsiębiorstw była taka sama. Biorąc pod uwagę współczynnik centralności, jako najważniejszego aktora powinno się wyróżnid OCRG, lecz różnice pomiędzy osiągniętymi wartościami są na tyle małe, iż można przyjąd, że ich pozycja jest zbliżona. Pozostałe instytucje mają dużo mniejsze znaczenie w procesie współpracy pomiędzy IOB, a przedsiębiorstwami. Rysunek 12. Współpraca pomiędzy instytucjami otoczenia biznesu a jednostkami naukowo badawczymi jednostki badawczo-rozwojowe instytucje otoczenia biznesu Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI; wielkość kwadratów obrazuje liczbę podmiotów, z którymi prowadzi współpracę JBR; wielkość trójkątów obrazuje liczbę podmiotów, z którymi prowadzi współpracę IOB; strzałki przebiegają od inicjatora współpracy do instytucji, z którą zainicjowano współpracę; strzałka obustronna oznacza relację podwójną; dla czytelności rysunku z analiz wyłączono podmioty z liczbą relacji mniejszą niż 2 Jeśli chodzi o prowadzenie współpracy pomiędzy instytucjami otoczenia biznesu, a jednostkami naukowo badawczymi struktura jest mniej rozbudowana. Wśród instytucji naukowo-badawczych o istotnym znaczeniu w strukturze wymienić należy Uniwersytet Opolski, Politechnikę Opolską, a także Instytut Ciężkiej Syntezy Organicznej Blachownia oraz Instytut Ceramiki i Materiałów Budowlanych. Osiągają one zbliżone wyniki jeżeli chodzi ilość o relacji współpracy. Natomiast jeśli weźmiemy pod uwagę instytucje otoczenia biznesu, najbardziej centralne pozycje zajmowane są przez Opolski Park Naukowo Technologiczny, Opolskie Centrum Demokracji Lokalnej oraz Akademicki Inkubator Przedsiębiorczości Politechniki Opolskiej. Warto zwrócić w tym wypadku na peryferyjne znaczenie instytucji spoza województwa opolskiego, co jest odwróceniem tendencji zaobserwowanej wśród przedsiębiorstw. Sytuacja taka wskazują na wysoką regionalizację współpracy na osi IOB JBR. 113

114 3.2 OCENA INTERWENCJI W ZAKRESIE DZIAŁAŃ INNOWACYJNYCH I BADAWCZO- ROZWOJOWYCH Opis ewaluowanych instrumentów wsparcia Badaniem objęto cztery instrumenty wsparcia zorientowane na wspomaganie działalności innowacyjnej i badawczo-rozwojowej: Poddziałanie RPO WO Poddziałanie RPO WO Poddziałanie PO KL Poddziałanie PO KL Poniżej przedstawiono krótką charakterystykę ww. Poddziałań, opisy te obejmują aktualną sytuację prawną, z jednoczesnym wskazaniem jej modyfikacji, które były wprowadzane w dotychczasowym okresie wdrażania danego Poddziałania. Charakterystykę ewaluowanych Poddziałań RPO WO oparto o zapisy Szczegółowego Opisu Osi Priorytetowych RPO WO , zaś opis Poddziałań PO KL objętych badaniem przygotowano w oparciu o zapisy Szczegółowego Opisu Priorytetów PO KL Poddziałanie RPO WO Poddziałanie RPO WO Wsparcie sektora B+R oraz innowacji na rzecz przedsiębiorstw stanowi regionalny instrument wsparcia sektora badawczo-rozwojowego w województwie opolskim. Cele niniejszego Poddziałania to: zwiększenie oferty jednostek sektora B+R na potrzeby gospodarki; zachęcenie przedsiębiorców do wykorzystania wyników prac B+R jako czynnika rozwoju przedsiębiorstw. Innymi słowy, adresowane do sektora B+R wsparcie jest w niniejszym przypadku precyzyjnie dookreślone chodzi o dofinansowanie takich projektów, które przekładać się będą na z jednej strony większy potencjał jednostek naukowo-badawczych jako usługodawców sektora przedsiębiorstw, z drugiej zaś na większą aktywność samych przedsiębiorstw w korzystaniu z wyników prac badawczych. W uzasadnieniu Poddziałania RPO WO zwrócono przede wszystkim uwagę na niezbędne z punktu widzenia podniesienia konkurencyjności regionu zwiększenie potencjału badawczorozwojowego, pracującego na rzecz innowacyjnej gospodarki. Uwzględniając powyższe, przewidziano wsparcie na rozwój infrastruktury jednostek sfery B+R, które prowadzą badania i wdrożenia na potrzeby innowacyjnych sektorów gospodarki. Dodatkowo zwrócono uwagę, iż dzięki interwencji realizowanej w ramach Poddziałania RPO WO wzmocniona zostanie współpraca sektora B+R z przedsiębiorstwami służąca zwiększeniu transferu nowoczesnych rozwiązań technologicznych, produktowych oraz organizacyjnych do przedsiębiorstw i instytucji oraz upowszechnione zostaną praktyki proinnowacyjne, zwłaszcza wśród przedsiębiorców i instytucji publicznych poprzez komercjalizację wynalazków i wiedzy 31. Jeśli chodzi o rodzaje projektów, które podlegają dofinansowaniu w ramach Poddziałania RPO WO , to w obowiązującej wersji Uszczegółowienia RPO WO (wersja nr 42 z lipca 2012 r.) są to: zakup maszyn, urządzeń, wyposażenia oraz wartości niematerialnych i prawnych związanych ze wsparciem jednostek naukowych w zakresie podnoszenia stopnia innowacyjności, wdroż/eń systemów teleinformatycznych, gospodarki elektronicznej 31 Warto w tym miejscu zauważyć, że cele związane ze wzmocnieniem współpracy oraz upowszechnianiem praktyk proinnowacyjnych były zawarte już w pierwszej wersji Uszczegółowienia RPO WO , choć w dokumencie tym nie przewidziano wówczas rodzajów projektów, które mogłyby wspomóc realizację owego celu. 114

115 zakup maszyn, urządzeń, wyposażenia oraz wartości niematerialnych i prawnych dla laboratoriów w szkołach wyższych i innych jednostkach naukowych, prowadzących badania na rzecz nowoczesnych technologii produkcyjnych; budowa, przebudowa obiektów niezbędnych do prowadzenia badań; zakup maszyn, urządzeń, wyposażenia oraz wartości niematerialnych i prawnych związanych z rozwojem transferu technologii i udoskonalenia sieci współpracy między MSP, między MSP a innymi przedsiębiorstwami, uczelniami, wszelkiego rodzaju instytucjami na poziomie szkolnictwa pomaturalnego, władzami regionalnymi, ośrodkami badawczymi oraz biegunami naukowymi i technologicznymi. promocja innowacji, transferu technologii oraz rozwój współpracy między MSP, między MSP a innymi przedsiębiorstwami, uczelniami, wszelkiego rodzaju instytucjami na poziomie szkolnictwa pomaturalnego, władzami regionalnymi, ośrodkami badawczymi oraz biegunami naukowymi i technologicznymi w tym udział w targach, wystawach, misjach gospodarczych, giełdach kooperacyjnych. Jeśli chodzi o kategorie interwencji określone w ramach tematu priorytetowego Poddziałania RPO WO , to są to: infrastruktura B+RT (w tym wyposażenie w sprzęt, oprzyrządowanie i szybkie sieci informatyczne łączące ośrodki badawcze) oraz specjalistyczne ośrodki kompetencji technologicznych; transfer technologii i udoskonalenie sieci współpracy między MSP, między MSP a innymi przedsiębiorstwami, uczelniami, wszelkiego rodzaju instytucjami na poziomie szkolnictwa pomaturalnego, władzami regionalnymi, ośrodkami badawczymi oraz biegunami naukowymi i technologicznymi (parkami naukowymi i technologicznymi, technopoliami, itd.) Co się zaś tyczy podmiotów uprawnionych do uzyskania wsparcia w ramach niniejszego Poddziałania to ze względu na typ realizowanych projektów wyodrębniono dwie grupy beneficjentów: 1. Typ I: Inwestycje w rozwój B+R: a) szkoły wyższe, b) pozostałe jednostki naukowe w rozumieniu Ustawy o zasadach finansowania nauki, c) partnerstwa ww. Instytucji, d) jednostki naukowe wchodzące w skład konsorcjum naukowo-przemysłowego, e) partnerstwo jednostek organizacyjnych JST z jednostkami naukowymi lub szkołami wyższymi. 2. Typ II: Udoskonalanie współpracy pomiędzy sferą samorządową, B+R oraz biznesem: a) jednostki samorządu terytorialnego lub jednostki organizacyjne wykonujące zadania jednostek samorządu terytorialnego na szczeblu wojewódzkim lub miasta na prawach powiatu, b) szkoły wyższe, c) pozostałe jednostki naukowe w rozumieniu Ustawy o zasadach finansowania nauki, d) partnerstwa ww. Instytucji, e) jednostki naukowe wchodzące w skład konsorcjum naukowo-przemysłowego Poddziałanie RPO WO Celem Poddziałania Inwestycje w innowacje w przedsiębiorstwach, który sformułowano w Szczegółowym Opisie Osi Priorytetowych RPO WO jest poprawa konkurencyjności przedsiębiorstw z województwa opolskiego poprzez wsparcie inwestycji prowadzących do wzrostu ich innowacyjności. W uzasadnieniu wprowadzenia do RPO WO niniejszego Poddziałania wskazano przede wszystkim na potrzebę kompleksowego wsparcia firm stosujących nowoczesne techniki oraz wykorzystanie potencjału i wzmocnienie przedsiębiorstw, działających w oparciu o nowe technologie. Obok faktu zaadresowania wsparcia do podmiotów o charakterze innowacyjnym dokonano również 115

116 profilowania branżowego poprzez położenie szczególnego nacisku na branże (wskazane m.in. przez realizowane badania w ramach Projektu Regionalny Foresight ), które mogą być strategicznym elementem kształtowania polityki gospodarczej regionu, wykorzystujące oraz dysponujące zaawansowanymi technologiami informacyjnymi. Dodatkowo, wsparcie w ramach Poddziałania RPO WO adresowane jest do tych firm, które mają w swych jednostkach organizacyjnych wyspecjalizowane komórki o statusie jednostek badawczo-rozwojowych. Jeśli chodzi o rodzaje projektów objęte dofinansowaniem w Poddziałaniu RPO WO , to są to: 1. Projekty dotyczące realizacji nowej i innowacyjnej inwestycji, za którą uważa się: inwestycję w środki trwałe oraz wartości niematerialne i prawne związane z: utworzeniem nowego przedsiębiorstwa; rozbudową istniejącego przedsiębiorstwa (w tym w zakresie wprowadzenia nowych rozwiązań w zakresie sprzedaży produktów i usług); dywersyfikacją działalności przedsiębiorstwa przez wprowadzenie nowych dodatkowych produktów lub zasadniczą zmianą dotyczącą procesu produkcyjnego w istniejącym przedsiębiorstwie; nabycie środków trwałych bezpośrednio związanych z przedsiębiorstwem, które zostało zamknięte lub zostałoby zamknięte, gdyby zakup nie nastąpił, przy czym środki nabywane są przez inwestora niezależnego od zbywcy. W ramach kategorii inwestycji wymienionych w pkt.1 wspierane są m.in. wspierane wydatki na inwestycje związane z: wdrożeniem rozwiązań innowacyjnych, zakupami środków trwałych niezbędnych do prowadzenia prac B+R w przedsiębiorstwach, utworzeniem jednostek B+R w przedsiębiorstwach, w tym m.in. laboratoriów, robotami budowlanymi wyłącznie jako niezbędnym elementem dla realizacji projektu. 2. Projekty związane z wdrożeniem systemów teleinformatycznych, wykorzystujących systemy teleinformatyczne służące do zwiększenia efektywności funkcjonowania przedsiębiorstwa, w tym poprzez informatyzację procesu produkcyjnego lub systemu świadczenia usług. Jeśli chodzi o kategorie interwencji określone w ramach tematu priorytetowego Poddziałania RPO WO , to są to: wsparcie na rzecz rozwoju B+RT, w szczególności w MSP (w tym dostęp do usług związanych z B+RT w ośrodkach badawczych, wsparcie na rzecz MSP w zakresie promocji produktów i procesów przyjaznych dla środowiska (wdrożenie efektywnych systemów zarządzania środowiskiem, wdrożenie i stosowanie / użytkowanie technologii zapobiegania zanieczyszczeniom, wdrożenie czystych technologii dla działalności produkcyjnej przedsiębiorstw), inwestycje w przedsiębiorstwa bezpośrednio związane z dziedziną badań i innowacji (innowacyjne technologie, tworzenie przedsiębiorstw przez uczelnie, istniejące ośrodki B+RT i przedsiębiorstwa itp.). Ze względu na charakter wsparcia oferowanego w ramach Poddziałania o dofinansowanie starać się mogą w tym przypadku podmioty sektora MSP oraz grupy lub zrzeszenia tych podmiotów Poddziałanie PO KL Cele Poddziałania PO KL Wsparcie dla współpracy sfery nauki i przedsiębiorstw mieszczą się w ogólnym celu sformułowanym dla całego Działania 8.2 PO KL, który określono jako: zwiększenie transferu wiedzy i wzmocnienie powiązań sfery B+R z przedsiębiorstwami, służące rozwojowi gospodarczemu regionów. Zauważyć w związku z tym należy, iż cel ten pozostaje w bardzo bliskim związku z charakterem Poddziałania RPO WO , a mówiąc bardziej precyzyjnie z tymi przedsięwzięciami przewidzianymi do dofinansowania w Poddziałaniu RPO WO , które zorientowane są na promocję innowacji, transferu technologii oraz rozwój współpracy między MSP, między MSP a innymi przedsiębiorstwami, uczelniami, wszelkiego rodzaju instytucjami na poziomie szkolnictwa pomaturalnego, władzami regionalnymi, ośrodkami badawczymi oraz biegunami naukowymi i technologicznymi. 116

117 Aktualna wersja Szczegółowego Opisu Priorytetów PO KL określa w sposób bardzo szeroki typy projektów, jakie mogą być realizowane w ramach Poddziałania PO KL: 1. staże i szkolenia praktyczne dla: pracowników przedsiębiorstw w jednostkach naukowych; pracowników naukowych jednostek naukowych oraz pracowników naukowych i naukowodydaktycznych uczelni w przedsiębiorstwach, 2. tymczasowe zatrudnienie w MMŚP wysoko wykwalifikowanego personelu, 3. wsparcie dla przedsiębiorstw obejmujące szkolenia i/lub doradztwo dla pracowników przedsiębiorstw prowadzone przez (lub z udziałem) pracowników naukowych jednostek naukowych i uczelni ukierunkowane na wdrożenie danych przedsięwzięć innowacyjnych w przedsiębiorstwach, 4. wsparcie współpracy między jednostkami naukowymi a przedsiębiorcami w zakresie innowacji i transferu technologii obejmujące wypracowanie konkretnych efektów wdrożeniowych, 5. stypendia naukowe i wsparcie towarzyszące (np. szkolenia z zakresu komercjalizacji wiedzy) dla doktorantów kształcących się na kierunkach matematyczno przyrodniczych i technologicznych (SMT) oraz zgodnych z RSI danego województwa, a także pokrycie kosztów opiekuna doktoranta na uczelni lub w jednostce naukowej. Należy przy tym zauważyć, że powyższy katalog dopuszczalnych typów projektów znacząco różni się od katalogu zawartego w pierwotnej wersji Szczegółowego Opisu Priorytetów PO KL z 2007 roku. Z jednej strony, w trakcie kolejnych nowelizacji tego dokumentu zrezygnowano z dwóch typów projektów, tj.: (1) promocji idei przedsiębiorczości akademickiej, w celu komercjalizacji wiedzy i umiejętności zespołu działającego na uczelni lub w przemyśle (firmy typu spin off lub spin out) oraz (2) szkoleń i doradztwa dla pracowników uczelni i jednostek naukowych, doktorantów, studentów i absolwentów uczelni zamierzających rozpocząć własną działalność gospodarczą typu spin off lub spin out 32. Z drugiej strony, pierwotna wersja Szczegółowego Opisu Priorytetów PO KL nie obejmowała projektów określonych w powyższej klasyfikacji w punktach 2-5. Innymi słowy, w toku wdrażania PO KL dokonano zmian, które głównie zorientowane były na zapewnienie realizacji projektów, które w realny sposób przekładają się na kooperację pomiędzy światem nauki i biznesu, uruchamiając tym samym proces transferu wiedzy i innowacji. Jeśli chodzi o typy beneficjentów mogących starać się o dofinansowanie w ramach projektów realizowanych w Poddziałaniu PO KL, to właściwie nie wprowadzono tu żadnych ograniczeń mogą nimi być wszystkie podmioty z wyłączeniem osób fizycznych (nie dotyczy osób prowadzących działalność gospodarczą lub oświatową na podstawie przepisów odrębnych). Określono również grupy docelowe, do których mogą być adresowane projekty z Poddziałania PO KL, są to (w pierwotnej wersji Szczegółowego Opisu Priorytetów PO KL dopuszczalne było dodatkowo wsparcie dla absolwentów i studentów, którzy aktualnie nie mogą być objęci wsparciem w ramach Poddziałania PO KL): przedsiębiorcy, pracownicy przedsiębiorstw, uczelnie, jednostki naukowe, pracownicy naukowi jednostek naukowych, pracownicy naukowi i naukowo-dydaktyczni uczelni, doktoranci. 32 Jest to o tyle istotne, że tego rodzaju projekty stanowią istotną część projektów realizowanych w województwie opolskim w dotychczasowym okresie wdrażania PO KL, a tym samym zostały one objęte niniejszym badaniem. 117

118 Poddziałanie PO KL Poddziałanie PO KL Regionalne Strategie Innowacji odnosi się do projektów systemowych, które mogą być realizowane przez jednostki organizacyjne samorządu województwa wskazywane przez Instytucję Pośredniczą w Planie działania. Aktualnie, Szczegółowy Opis Priorytetów PO KL przewiduje możliwość realizacji tylko jednego typu projektów, tj.: stypendia naukowe i wsparcie towarzyszące (np. szkolenia z zakresu komercjalizacji wiedzy) dla doktorantów kształcących się na kierunkach matematyczno przyrodniczych i technologicznych (SMT) oraz zgodnych z RSI danego województwa, a także pokrycie kosztów opiekuna doktoranta na uczelni lub w jednostce naukowej. Jest to więc typ projektów tożsamy z jednym z typów operacji, które są przewidziane do dofinansowania w ramach Poddziałania PO KL. W pierwotnej wersji Szczegółowego Opisu Priorytetów PO KL, możliwe było jeszcze dofinansowanie takich rodzajów przedsięwzięć jak: tworzenie, rozwój i aktualizacja Regionalnych Strategii Innowacji (RSI) poprzez: studia, analizy, ekspertyzy; wsparcie szkoleniowo-doradcze dla podmiotów odpowiedzialnych za opracowanie i wdrażanie RSI; tworzenie i rozbudowę systemu monitorowania RSI; wsparcie tworzenia i rozwoju sieci współpracy i wymiany informacji między badaczami naukowymi a przedsiębiorcami w zakresie innowacji i transferu technologii pomiędzy przedsiębiorstwami a instytucjami badawczo-rozwojowymi, uczelniami i innymi podmiotami na poziomie regionalnym i lokalnym, poprzez m.in.: kampanie informacyjne i imprezy służące kojarzeniu partnerów i promocji transferu wiedzy i innowacji; rozwój systemu komunikowania się i wymiany informacji. Jeśli chodzi o grupy docelowe, to aktualnie ze względu na ograniczony zakres wsparcia przewidzianego do dofinansowania są to: uczelnie oraz ich pracownicy naukowi i naukowo-dydaktyczni; pracownicy naukowi; doktoranci (w pierwotnej wersji Szczegółowego Opisu Priorytetów PO KL, gdy katalog typów dofinansowywanych projektów był szerszy, wsparciem mogli być także obejmowani przedsiębiorcy oraz podmioty odpowiedzialne za opracowanie i wdrażanie RSI) Charakterystyka projektów i beneficjentów ewaluowanych instrumentów wsparcia W niniejszej części przedstawiono podstawowe dane dotyczące projektów objętych niniejszym badaniem ewaluacyjnym oraz realizujących je beneficjentów 33. Na poniższym wykresie przedstawiono strukturę projektów ze względu na Program i Poddziałanie. Wykres 54. Liczba projektów realizowanych w ramach ewaluowanych Poddziałań RPO WO oraz PO KL, wg stanu na r Poddziałanie RPO WO na lata Poddziałanie RPO WO na lata Poddziałanie PO KL Poddziałanie PO KL Źródło: opracowanie własne na podstawie danych przekazanych przez Zamawiającego 33 Uwzględniając założoną problematykę badania na zakończenie niniejszej części przedstawiono także dane dotyczące realizowanych na terenie Opolszczyzny projektów w ramach PO IG, który jest instrumentem wsparcia również oddziałującym na sferę innowacji i działalności badawczo-rozwojowej. 118

119 Według stanu na 31 grudnia 2011 r. w ramach Poddziałania RPO WO podpisano umowy o dofinansowanie 18 projektów. Znacznie większą ilość 136 projektów realizowano w ramach Poddziałania RPO WO Natomiast jeśli chodzi o wchodzące w zakres badania projekty PO KL, to 48 realizowanych jest w ramach Poddziałania 8.2.1, a 6 w ramach Poddziałania PO KL (w tym przypadku mamy do czynienia z projektami systemowymi realizowanymi przez jednego beneficjenta. Uwzględniając powyższe, zauważyć należy, że biorąc pod uwagę działania innowacyjne i badawcze realizowane w województwie opolskim i dotyczące sfery innowacyjnej i badawczo-rozwojowej, to są w szczególności adresowane do sektora przedsiębiorstw, które dominują jako realizatorzy projektów w tym obszarze (choć zauważyć należy, że zidentyfikowane 136 projektów realizowanych jest przez 124 beneficjentów). W przypadku Poddziałania trzeba z kolei zwrócić uwagę na fakt, iż 18 przedsięwzięć realizowanych jest tylko przez 4 beneficjentów (w tym 1 beneficjent, który otrzymał dofinansowanie na realizację 11 projektów), co świadczy o bardzo dużej koncentracji wsparcia. Wydaje się jednak, że nie tyle jest to efekt niewłaściwego adresowania wsparcia, czy formułowania kryteriów wyboru projektów w sposób preferujący konkretne podmioty, ale raczej skutek rzeczywistej koncentracji sektora B+R na Opolszczyźnie i niewielkiej liczby podmiotów prowadzących działalność w tym obszarze. Co się natomiast tyczy Działania 8.2 PO KL, to w przypadku Poddziałania PO KL pomimo liczby 48 projektów mamy do czynienia z 19 beneficjentami; projekty z Poddziałania PO KL ze względu na swój systemowy charakter realizowane są przez jednego beneficjenta. Na ilość realizowanych projektów warto również zwrócić uwagę w ujęciu dynamicznym. Poniższy wykres obrazowo prezentuje dynamikę rozpoczynania realizacji kolejnych projektów w ramach ewaluowanych Poddziałań RPO WO oraz PO KL. Wykres 55. Dynamika realizacji projektów w ramach ewaluowanych Poddziałań RPO WO oraz PO KL Poddziałanie RPO WO Poddziałanie RPO WO Poddziałanie PO KL Poddziałanie PO KL 1 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych przekazanych przez Zamawiającego, zaprezentowane dane obejmują liczebności skumulowane projektów w przedziale czasowym wg daty rozpoczęcia realizacji projektu 0% 20% 40% 60% 80% 100% Najwcześniej już od stycznia 2008 roku rozpoczęła się realizacja projektów Poddziałania PO KL, ich ilość wzrasta od tego momentu dosyć równomiernie. Pół roku później od czerwca 2008 rozpoczęła się realizacja projektów Poddziałania 8.2.1, ich ilość wzrasta również względnie równomiernie. Na rozpoczęcie realizacji pierwszych projektów Poddziałania RPO WO musieliśmy poczekać nieco dłużej do kwietnia 2009 roku. Ich ilość wzrasta skokowo, w taki sposób, że istnieją okresy dynamicznego wzrostu ilości projektów poprzeplatane okresami stagnacji we wzroście. Sytuacja ta determinowana jest czasowym umiejscowieniem organizacji konkursów oraz względnie dużą ich skalą w porównaniu z innymi ewaluowanymi Poddziałaniami spora ilość projektów jest tu bowiem wybierana do dofinansowania w ramach jednego konkursu. Najpóźniej rozpoczęła się realizacja projektów Poddziałania RPO WO 119

120 , nastąpiło to dopiero w czerwcu 2010 r. ilość projektów podlegała wzrostowi do stycznia 2011 r., a od tego momentu pozostała bez zmian. Uwzględniając powyższe, warto zwrócić uwagę, iż jeśli chodzi o ewaluowane Poddziałania to w bieżącym okresie finansowania przewidziano już ograniczone możliwości uzyskania dofinansowania działań objętych wsparciem w ramach ewaluowanych instrumentów. I tak, jeśli chodzi o Poddziałanie nie są już planowane żadne nabory, zaś w przypadku Poddziałania przewidziano jeszcze jeden nabór w grudniu bieżącego roku; konkurs dotyczyć będzie projektów na wsparcie na rzecz rozwoju B+RT, w szczególności w MSP (w tym dostęp do usług związanych z B+RT w ośrodkach badawczych). Z kolei w ramach Działania 8.2 PO KL, przewidziano tylko jeden konkurs dla Poddziałania w 2013 roku oraz realizację jednego projektu systemowego w ramach Poddziałania Tego rodzaju sytuacja nie tylko sprawia, że liczebności projektów w ramach poszczególnych Poddziałań nie ulegną znaczącym zmianom, ale ogranicza także możliwości rekomendowania i wdrażania zmian dotyczących ewaluowanych Poddziałań. Wykres 56. Czas trwania projektów realizowanych w ramach Działania 1.3 RPO WO oraz Działania 8.2 PO KL do 6 miesięcy od 6 do 12 miesięcy od 12 do 18 miesięcy od 18 do 24 miesięcy powyżej 24 miesięcy Poddziałanie RPO WO ,1% 55,6% 11,1% 11,1% 11,1% Poddziałanie RPO WO ,0% 26,5% 21,3% 11,0% 16,2% Poddziałanie PO KL 12,5% 58,3% 27,1% 2,1% Poddziałanie PO KL 33,3% 33,3% 16,7% 16,7% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych przekazanych przez Zamawiającego; Poddziałanie RPO WO n=18, Poddziałanie RPO WO n=136, Poddziałanie PO KL n=48, Poddziałanie PO KL n=6 Pozostając przy aspekcie czasowym realizacji projektów warto przyjrzeć się również okresowi realizacji ewaluowanych projektów. Jeżeli chodzi o Poddziałanie RPO WO to średni czas realizacji wyniósł niewiele ponad rok 12,2 miesiąca, jednak największa część ponad połowa projektów charakteryzuje się czasem trwania od 6 do 12 miesięcy. Z kolei przeciętny czas trwania projektów w Poddziałaniu RPO WO wyniósł 13,1 miesiąca, również w tym wypadku najszerszą grupę stanowią projekty o czasie trwanie od 6 do 12 miesięcy stanowi ona 26,5%, lecz niewiele mniejszy udział mają również projekty trwające do 6 miesięcy oraz od 12 do 18 miesięcy, które stanowią odpowiednio 25% oraz 21,3% projektów. Natomiast jeżeli chodzi o projekty realizowane w ramach Poddziałania PO KL, to ich średni czas trwania wynosi nieco więcej, bo 15,5 miesiąca. W ramach omawianego Poddziałania ponad połowę 58,3% realizowanych projektów stanowią przedsięwzięcia o czasie trwania od 12 do 18 miesięcy. Z kolei w przypadku Poddziałania PO KL przeciętny czas wyniósł 15,49 miesiąca, w tym wypadku czas trwania najczęściej zamykał się w przedziałach od 6 do 12 miesięcy oraz do 6 miesięcy. 34 Dane zaczerpnięte z aktualnych wersji ramowych harmonogramów naborów wniosków dla RPO WO oraz komponentu regionalnego PO KL w województwie opolskim. 120

121 Wykres 57. Struktura projektów realizowanych w ramach Działania 1.3 RPO WO oraz Działania 8.2 PO KL wg całkowitej wartości projektów do 1 mln zł 1-1,99 mln zł 2-2,99 mln zł 3-3,99 mln zł 4-4,99 mln zł 5 mln zł i więcej Poddziałanie RPO WO ,1% 16,7% 16,7% 5,6% Poddziałanie RPO WO ,1% 27,2% 14,7% 8,8% 5,9% 20,6% Poddziałanie PO KL Poddziałanie PO KL 93,8% 100% 6,3% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych przekazanych przez Zamawiającego; Poddziałanie RPO WO n=18, Poddziałanie RPO WO n=136, Poddziałanie PO KL n=48, Poddziałanie PO KL n=6 Ewaluowane projekty są zróżnicowane również pod względem wartości finansowej. W ramach projektów Poddziałania RPO WO przeważają przedsięwzięcia o wartości całkowitej do 1 mln zł stanowią one ponad połowę 61,1% realizowanych projektów. Przeciętna wartość projektu w ramach omawianego Poddziałania wynosi ,71 zł. Projekty realizowane w adresowanym do przedsiębiorców Poddziałaniu RPO WO mają znacznie wyższą wartość, średnia wartość realizowanego projektu to ,93 zł. Najszerszą kategorią w tym Poddziałaniu są projekty o wartości od 1 do 1,99 mln zł, lecz warto zwrócić uwagę na relatywnie szerokie występowanie projektów o wartości powyżej 5 mln zł, które nie występują w innych Poddziałaniach. Projekty realizowane w ramach PO KL mają znacznie mniejszą wartość, co wynika przede wszystkim z faktu, iż nie mają one charakteru inwestycyjnego. Jeśli chodzi o Poddziałanie PO KL przeciętna wartość wynosi ,27 zł, a prawie wszystkie projekty mają wartość do 1 mln zł. Podobna sytuacja występuje w przypadku Poddziałania PO KL, wszystkie 6 realizowanych projektów ma wartość do 1 mln zł, średnia ich wartość wynosi ,68 zł. W przypadku projektów z Działania 8.2 PO KL, gdzie występuje specyfika polegająca na realizacji zadań przewidujących uczestnictwo osób trzecich, miarą wielkości projektu jest także liczba ostatecznych odbiorców wsparcia. 121

122 Wykres 58. Struktura projektów Działania 8.2 PO KL pod względem ilości uczestników 60% 50% 47,8% 40% 30% 20% 19,6% 15,2% 10% 8,7% 8,7% 0% do 50 osób osób osób osób 201 osób i więcej Źródło: opracowanie własne na podstawie danych przekazanych przez Zamawiającego; w ramach analizy ujęto 46 projektów, które posiadały informacje o liczbie uczestników Wśród analizowanych projektów najszerszą grupę stanowią przedsięwzięcia o relatywnie małej liczbie uczestników do 50 osób, jest to 47,8% wszystkich 46 projektów. Tylko w 8,7% projektów Działania 8.2 wzięło udział od 151 do 200 osób, tyle samo projektów miało też liczbę uczestników stanowiącą 201 osób i więcej. Kolejny aspekt opisu ewaluowanych projektów dotyczy ich realizatorów poniżej przedstawiono strukturę przedsięwzięć pod względem rodzaju podmiotu pełniącego rolę beneficjenta. Wykres 59. Struktura projektów pod względem rodzaju podmiotu pełniącego rolę beneficjenta 100% 80% przedsiębiorstwo organizacja pozarządowa jednostka samorządu terytorialnego 1,5% jednostka naukowa lub B+R szkoła wyższa kościół lub związek wyznaniowy 43,8% 60% 40% 77,8% 98,5% 10,4% 14,6% 100% 20% 0% 22,2% Poddziałanie Poddziałanie RPO WO RPO WO ,3% Poddziałanie PO KL Poddziałanie PO KL Źródło: opracowanie własne na podstawie danych przekazanych przez Zamawiającego; Poddziałanie RPO WO n=18, Poddziałanie RPO WO n=136, Poddziałanie PO KL n=48, Poddziałanie PO KL n=6 Każde z analizowanych Poddziałań posiada specyficzną strukturę jeśli chodzi o rodzaj podmiotów pełniących rolę Beneficjentów. Jest ona determinowana przez kryteria dostępu obowiązujące na etapie aplikowania, a także poprzez specyfikę przedsięwzięć realizowanych w ich ramach. W przypadku Poddziałania RPO WO dominują projekty realizowane przez szkoły wyższe, stanowiące 77,8% projektów tego Poddziałania, pozostałe z nich realizowane są przez jednostki naukowe lub badawczo-rozwojowe. Z kolei niemal wszystkie projekty Poddziałania RPO WO realizowane są przez przedsiębiorstwa, wyjątkiem w tym przypadku są projekty realizowane przez kościoły i związki wyznaniowe, lecz i tutaj są to takie ich jednostki organizacyjne, które zajmują się prowadzeniem 122

123 działalności gospodarczej. Poddziałanie PO KL jest najbardziej zróżnicowane pod względem rodzaju podmiotu realizującego projekt, najszerszą grupę stanowią projekty realizowane przez szkoły wyższe jest to 43,8% realizowanych projektów. Relatywnie szeroką grupą są również projekty realizowane przez przedsiębiorstwa, stanowią one 31,3%. Z kolei w przypadku Poddziałania PO KL, wszystkie 6 projektów realizowane jest przez jednostki samorządu terytorialnego, a konkretnie przez jedną z nich Opolskie Centrum Rozwoju Gospodarki, które jest podmiotem wskazanym do realizacji projektów systemowych przewidzianych w województwie opolskim w Poddziałaniu PO KL. Jeśli chodzi o zróżnicowanie terytorialne, to w przypadku wszystkich ewaluowanych instrumentów wsparcia mamy do czynienia z wyraźną koncentracją ich realizatorów w Opolu. W przypadku Poddziałania z 48 projektów aż 41 realizowanych było przez podmioty z Opola 35. W ramach RPO WO koncentracja również okazała się znacząca (Poddziałanie RPO WO z 18 projektów aż 15 realizowanych jest przez beneficjentów z Opola; Poddziałanie RPO WO tutaj występuje większe rozproszenie terytorialne beneficjentów, ale nadal dominują beneficjenci z Opola i powiatu opolskiego, którzy łącznie realizują 47 przedsięwzięć na 136 projektów). Oczywiście, zidentyfikowana koncentracja wsparcia jest w dużej mierze odzwierciedleniem rzeczywistej koncentracji np. uczelni czy jednostek badawczych w stolicy województwa. Nie należy także ukrywać, że to właśnie podmioty zlokalizowane w Opolu cechuje większy potencjał wynikający chociażby z łatwiejszego dostępu do specjalistycznych usług, wyników prowadzonych w instytucji badań itp. Wydaje się jednak, że w kontekście bieżącego ale w większym stopniu: przyszłego okresu finansowania należy rozważyć wprowadzenie takich rozwiązań, które stanowić będą formę pogodzenia obiektywnej przewagi realizatorów projektów innowacyjnych z dużych miast z potrzebą zapewnienia transferu i technologii także do mniejszych ośrodków miejskich. W badaniu jakościowym zwrócono także uwagę inny aspekt zróżnicowań terytorialnych, tj. relatywnie niewielki poziom ukierunkowania wsparcia na zachodnią część województwa, przy jednoczesnej jego koncentracji w części wschodniej i centralnej regionu. W tym przypadku również celowe byłoby rozważenie, czy nie należałoby dążyć do większego zrównoważenia dystrybucji wsparcia. Nawet jeśli obecne dysproporcje wynikają z różnic w potencjałach beneficjentów, to wydaje się, że w takiej sytuacji celowe byłoby zróżnicowanie działań o charakterze wspierającym dla części województw wykazujących określone różnice. Chodziłoby po prostu o to, by tak dywersyfikować wsparcie (a także kryteria wyboru projektów), by było ono dostosowane specyfiki beneficjentów z danego regionu oraz ich potencjału innowacyjnego i absorpcyjnego. Specyficzną grupą i wymagającą osobnych analiz grupą są beneficjenci projektów Poddziałania RPO WO Choć jest to grupa jednorodna, bo obejmująca w zdecydowanej większości przedsiębiorstwa, to jednak istotne są szczegółowe charakterystyki poszczególnych firm, które pozwalają określić precyzyjnie jakie firmy realizowały ewaluowane projekty, a tym samym w jakich podmiotach podejmowane były działania innowacyjne i badawczo-rozwojowe objęte dofinansowaniem. Analiza struktury beneficjentów w Poddziałaniu RPO WO jest też o tyle istotna, że specyfika rzeczonych podmiotów w pewnym stopniu determinuje cechy samych projektów. 35 W przypadku Poddziałania PO KL jest to 100%, ale wynika to z faktu, iż wszystkie 6 projektów realizował jeden podmiot. 123

124 Wykres 60. Forma prawna beneficjentów Poddziałania RPO WO spółka akcyjna; spółka cywilna; 5,1% 5,9% inne; 2,2% spółka jawna; 12,5% spółka z ograniczoną odpowiedzialnoś cią; 43,4% osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą; 30,9% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych przekazanych przez Zamawiającego; n=136 Podmioty realizujące projekty w Poddziałaniu RPO WO najczęściej prowadzą działalność w formie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością tego typu podmioty gospodarcze stanowią 43,4% wszystkich beneficjentów. Inną relatywnie szeroką grupą projektodawców są przedsiębiorstwa o formie prawnej osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą. Kluczowym wymiarem opisu beneficjentów Poddziałania RPO WO reprezentujących sektor przedsiębiorstw jest branża stanowiąca główny obszar prowadzenia działalności gospodarczej. Profil branżowy beneficjentów jest w tym przypadku istotny także ze względu na fakt, iż w odniesieniu do Działania 1.3 RPO WO przewiduje się preferowanie branż określonych w ramach foresightu regionalnego jako kluczowe dla rozwoju województwa, które obejmują następujące rodzaje działalności: zasoby naturalne i nowe materiały przemysł chemiczny; zasoby naturalne i nowe materiały przemysł spożywczy; materiały budowlane i budownictwo; infrastruktura sektor transportowy; zrównoważona energetyka; rolnictwo, agroturystyka, leśnictwo; oraz dodatkowo przemysł metalowy (obejmujący produkcję metali, produkcję wyrobów z metali oraz produkcję maszyn i urządzeń), jako branża preferowana, lecz niewskazana w ramach foresightu regionalnego. Innymi słowy, analiza branżowa beneficjentów Poddziałania RPO WO pozwala stwierdzić, czy preferowany branżowy kierunek wsparcia określony przez IZ RPO WO w ramach kryteriów oceny i wyboru projektów 36 jest skutecznie realizowany. 36 Kryterium Projekt realizowany przez podmiot z branży wskazanej przez FORESIGHT Województwa Opolskiego stanowi jedno z kryteriów merytorycznych II stopnia (punktowanych). 124

125 Wykres 61. Branża działalności podstawowej beneficjentów Poddziałania RPO WO wg PKD 2007 C. Przetwórstwo przemysłowe G. Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów F. Budownictwo 13,7% 12,1% 54,0% Q. Opieka zdrowotna i pomoc społeczna J. Informacja i komunikacja S. Pozostała działalność usługowa 4,1% 2,4% 2,4% inne 11,3% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych przekazanych przez Zamawiającego; n=124 Ponad połowa realizatorów projektów Poddziałania RPO WO prowadzi działalność gospodarczą w ramach sekcji C Przetwórstwo przemysłowe. Mamy tu więc do czynienia z wyraźną dominacją jednej branży, co więcej, jest ona wśród beneficjentów Poddziałania RPO WO wyraźnie nadreprezentowana względem udziału podmiotów tej branży w całej gospodarce województwa, który wynosi ok. 6%. Relatywnie duża liczba beneficjentów prowadzi również działalność w ramach sekcji G Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle (13,7%), przy czym akurat w tym przypadku udział beneficjentów reprezentujących tę branżę jest niższy niż udział firm handlowych w gospodarce województwa opolskiego (ten bowiem kształtuje się na poziomie ok. 18%). Trzecia najliczniej reprezentowana branża to sekcja F Budownictwo, której reprezentanci stanowią 12,1% projektodawców (wobec udziału na poziomie ok. 9% w całej gospodarce Opolszczyzny). Aby w lepszy sposób poznać specyfikę działalności wymienionych grup, warto przyjrzeć się reprezentowanym przez nie branżom na bardziej szczegółowym poziomie (tj. w odniesieniu do działów poszczególnych sekcji PKD). 125

126 G. Handel hurtowy i detaliczny ( ) F. Budownictwo C. Przetwórstwo przemysłowe OCENA DZIAŁAŃ BADAWCZO-ROZWOJOWYCH ORAZ INNOWACYJNYCH PODEJMOWANYCH W RAMACH UNIJNYCH PROJEKTÓW NA RZECZ WZROSTU Wykres 62. Struktura branżowa beneficjentów Poddziałania RPO WO według działów PKD dla trzech najczęściej występujących sekcji PKD 22. Produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych 25. Produkcja metalowych wyrobów gotowych 16. Produkcja wyrobów z drewna oraz korka, 20. Produkcja chemikaliów i wyrobów chemicznych 23. Produkcja wyrobów z pozostałych mineralnych surowców niemetalicznych 33. Naprawa, konserwacja i instalowanie maszyn i urządzeń 11,9% 11,9% 9,0% 9,0% 9,0% 9,0% 28. Produkcja maszyn i urządzeń, gdzie indziej niesklasyfikowana 10. Produkcja artykułów spożywczych 31. Produkcja mebli 17. Produkcja papieru i wyrobów z papieru 26. Produkcja komputerów, wyrobów elektronicznych i optycznych inne 7,5% 5,9% 5,9% 4,5% 4,5% 11,9% 42. Roboty związane z budową obiektów inżynierii lądowej i wodnej 53,3% 41. Roboty budowlane związane ze wznoszeniem budynków 33,3% 43. Roboty budowlane specjalistyczne 13,3% 46. Handel hurtowy, z wyłączeniem handlu pojazdami samochodowymi 45. Handel hurtowy i detaliczny pojazdami samochodowymi; naprawa pojazdów samochodowych 47. Handel detaliczny, z wyłączeniem handlu detalicznego pojazdami samochodowymi 17,7% 29,4% 52,9% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych przekazanych przez Zamawiającego; C. Przetwórstwo przemysłowe n=67, F. Budownictwo n=15; G. Handel hurtowy i detaliczny ( ) n=17 W przypadku sekcji C najszerzej występuje 22 Produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych oraz dział 25 Produkcja metalowych wyrobów gotowych, z wyłączeniem maszyn i urządzeń, w ich ramach prowadzi działalność po 11,9% przedsiębiorstw tej sekcji. Projektodawcy należący do sekcji C relatywnie często prowadzą również działalność w ramach działów: 16 Produkcja wyrobów z drewna oraz korka, z wyłączeniem mebli; produkcja wyrobów ze słomy i materiałów używanych do wyplatania. 20 Produkcja chemikaliów i wyrobów chemicznych, 23 Produkcja wyrobów z pozostałych mineralnych surowców niemetalicznych, 33 Naprawa, konserwacja i instalowanie maszyn i urządzeń, W wymienionych branżach prowadzi działalność po 6 beneficjentów należących do sekcji C. Natomiast jeżeli chodzi o sekcję F, największa część podmiotów prowadzi działalność w ramach działu 42 Roboty związane z budową obiektów inżynierii lądowej i wodnej, stanowi ona ponad połowę podmiotów zajmujących się budownictwem. Z kolei w przypadku sekcji G najwięcej (52,9% podmiotów) prowadzi działalność w ramach działu 46 Handel hurtowy, z wyłączeniem handlu pojazdami samochodowymi. Podsumowując analizę branżową przedsiębiorstw realizujących projekty w ramach Poddziałania RPO WO należy stwierdzić, iż przyjęte założenia dotyczące preferowania w ramach udzielania wsparcia podmiotów reprezentujących branże kluczowe dla rozwoju są spełnione częściowo. Mamy 126

127 Miliony zł OCENA DZIAŁAŃ BADAWCZO-ROZWOJOWYCH ORAZ INNOWACYJNYCH PODEJMOWANYCH W RAMACH UNIJNYCH PROJEKTÓW NA RZECZ WZROSTU wprawdzie wśród beneficjentów przedstawicieli takich branż jak przemysł metalowy, przemysł chemiczny, czy przemysł spożywczy, budownictwo zaś jest drugą najliczniej reprezentowaną branżą. Z drugiej jednak strony część ze wskazanych w ramach Foresightu Regionalnego branż kluczowych wśród beneficjentów reprezentowana jest w stopniu bardzo ograniczonym (a jednocześnie licznie reprezentowana jest branża handlowa, która z punktu widzenia priorytetów rozwojowych województwa nie ma wielkiego znaczenia). Trzeba tu jednak podkreślić, że częściowo wynika z dodatkowych uwarunkowań związanych z wdrażaniem RPO WO Jeśli bowiem chodzi o sektor transportowy (w wymiarze infrastrukturalnym) to jest mu poświęcona odrębna Oś priorytetowa w Regionalnym Programie Operacyjnym 37, podobne jest ze zrównoważoną energetyką, której poświęcone jest Działanie 4.3. W przypadku rolnictwa również problem niewielkiej liczby podmiotów z tej branży stanowi raczej wypadkową określenia odbiorców wsparcia RPO WO i relacji Programu do innych Programów, w tym adresowanych do obszarów wiejskich. Niemniej jednak, jeśli proinnowacyjne działania uruchamiane w ramach wsparcia z RPO WO mają mieć silniejsze ukierunkowanie branżowe należy rozważyć możliwość zaostrzenia kryteriów branżowych w sposób gwarantujący adresowanie wsparcia do branż o szczególnym znaczeniu dla województwa (ale także stanowiących jego istotny zasobów i cechujących się dużym potencjałem to m.in. było bowiem powodem ich wskazania jako branż kluczowych). Zgodnie z przyjętymi założeniami, by nakreślony obraz działań innowacyjnych i badawczo-rozwojowych podejmowanych na Opolszczyźnie był pełen, przedstawiona zostanie jeszcze krótka charakterystyka przedsięwzięć realizowanych na terenie województwa opolskiego w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, który na szczeblu krajowym jest głównym instrumentem wspomagania rozwoju innowacyjnego. Na poniższym wykresie przedstawiono dane dotyczące liczby projektów z poszczególnych obszarów wsparcia PO IG, z jednoczesnym określeniem średniej wartości dofinansowanych przedsięwzięć. Wykres 63. Struktura projektów PO IG realizowanych na terenie województwa opolskiego oraz przeciętna wartość projektów 40% 30% udział projektów przeciętna wartość projektów 36,64 29,7% % 17,6% 18,9% 20 10% 0% 4,1% 3, Wsparcie projektów B+R na rzecz przedsiębiorców realizowanych przez jednostki naukowe 12,2% 1.4 Wsparcie projektów celowych 1,4% 0,93 0, Tworzenie systemu ułatwiającego inwestowanie w MSP 12,2% 14, Wsparcie wdrożeń wyników prac B+R 4.4 Nowe inwestycje o wysokim potencjale innowacyjnym 4,1% 5.4 Zarządzanie własnością intelektualną 0,09 0,76 0, Wspieranie 8.2 Wspieranie działalności wdrażania gospodarczej w dziedzinie gospodarki elektronicznej elektronicznego biznesu typu B2B Źródło: opracowanie własne na podstawie zestawienia projektów realizowanych w ramach PO IG w województwie opolskim; n=74 10 Największa część 29,7% projektów PO IG realizowanych na terenie Opolszczyzny należy do Działania 8.1 Wspieranie działalności gospodarczej w dziedzinie gospodarki elektronicznej. Relatywnie duży udział mają również: Działanie 8.2 Wspieranie wdrażania elektronicznego biznesu typu B2B z udziałem na 37 Czynnikiem wpływającym na niewielką reprezentację branży transportowej mogą być także dodatkowe ograniczenia związane z maksymalnym poziomem możliwego do uzyskania dofinansowania, które obowiązują ten rodzaj działalności gospodarczej. 127

128 poziomie 18,9%, Działanie 4.4 Nowe inwestycje o wysokim potencjale innowacyjnym (17,6%), a także Działanie 1.4 Wsparcie projektów celowych i 4.1 Wsparcie wdrożeń wyników prac B+R (po 12,2% projektów). Wobec tego uznać należy, iż w najszerszym zakresie realizowane są projekty VIII Osi priorytetowej PO IG (48,6% wszystkich przedsięwzięć). Skupiają się one na tworzeniu usług elektronicznych, tworzeniu elektronicznej komunikacji między przedsiębiorstwami oraz przeciwdziałaniu wykluczeniu cyfrowemu. Aktywności tego typu nie można uznać w większości przypadków za pionierską, stanowi ona większym stopniu dostosowanie działalności przedsiębiorstw do wymogów rynku oraz unowocześnianie prowadzenia działalności gospodarczej. Warto zwrócić również uwagę na wielkość realizowanych projektów. Przeciętna wartość projektów PO IG realizowanych na terenie województwa opolskiego wynosi 0,89 mln zł, jednak występuje w tym aspekcie dosyć duże zróżnicowanie. Projekty o przeciętnie największej wartości realizowane są w ramach Działania 4.4 Nowe inwestycje o wysokim potencjale innowacyjnym, średnia wartość projektu w tym wypadku wynosi 36,64 mln zł. Dużą wartość osiągają także projekty Działań 4.1 Wsparcie wdrożeń wyników prac B+R oraz 1.3 Wsparcie projektów B+R na rzecz przedsiębiorców realizowanych przez jednostki naukowe, gdzie przeciętne wartości projektów wynoszą odpowiednio 14,5 mln zł oraz 3,28 mln zł. Wśród opolskich projektów PO IG występują jednak także projekty o znacznie niższej wartości np. w ramach Działania 5.4 Zarządzanie własnością intelektualną, gdzie przeciętna wartość projektu 0,09 mln zł. Biorąc pod uwagę terytorialny rozkład projektów PO IG na terenie województwa opolskiego zauważyć można podobnie jak miało to miejsce w przypadku projektów realizowanych w ramach RPO WO dosyć duże skupienie projektów na terenie powiatu grodzkiego M. Opole projekty z tego obszaru stanowią 37,9% ogółu realizowanych przedsięwzięć. Relatywnie duży udział posiadają również powiaty: kędzierzyńsko-kozielski oraz opolski z udziałami odpowiednio: 16,7% oraz 12,5%. Wykres 64. Struktura beneficjentów realizujących projekty PO IG na terenie województwa opolskiego 13,1% 6,6% sfera przedsiębiorstw instytucje otoczenia biznesu sfera B+R 80,3% Źródło: opracowanie własne na podstawie zestawienia projektów realizowanych w ramach PO IG w województwie opolskim; n=61 Wśród beneficjentów PO IG realizujących projekty na terenie Opolszczyzny dominują przedstawiciele sfery przedsiębiorstw stanowią oni 80,3% wszystkich beneficjentów. Oprócz przedsiębiorstw wśród realizatorów projektów występują również podmioty sfery B+R (13,1%) oraz instytucje otoczenia biznesu (6,6%). W kontekście analizy przedsięwzięć realizowanych w ramach PO IG warto także zwrócić uwagę na to, na ile pokrywają się grupy beneficjentów z tego Programu oraz beneficjentów RPO WO i Działania 8.2 PO KL, a więc innymi słowy na ile całościowe wsparcie dotyczące działań innowacyjnych i badawczo-rozwojowych jest skoncentrowane w ograniczonej liczbie podmiotów. 128

129 Wykres 65. Udział podmiotów realizujących projekty PO IG wśród beneficjentów ewaluowanych interwencji 30% 25% 25,0% 20% 15% 10% 10,0% 5% 4,0% 5,4% 0% Poddziałanie RPO WO Poddziałanie RPO WO Działanie 8.2 PO KL Ogółem Źródło: opracowanie własne na podstawie zestawienia projektów realizowanych w ramach PO IG oraz danych o beneficjentach przekazanych przez Zamawiającego; Poddziałanie RPO WO n=4, Poddziałanie RPO WO n=136, Działanie 8.2 PO KL n=20; Ogółem n=160 Niewielka część 4% Beneficjentów Poddziałania RPO WO realizowała również projekty w ramach PO IG, w przypadku Działania 8.2 PO KL odsetek ten wynosi 10%, a w przypadku Poddziałania RPO WO jest on najwyższy i wynosi 25%. Jego wysokość w tym przypadku należy tłumaczyć niewielką ilością beneficjentów tego Poddziałania. Generalnie rzecz ujmując należy stwierdzić, iż niewielka część Beneficjentów ewaluowanych interwencji realizowała również projekty w ramach PO IG, co ocenić należy pozytywnie jako wskaźnik braku koncentracji różnych instrumentów wsparcia w ograniczonej zbiorowości podmiotów skutecznie korzystających ze wsparcia zewnętrznego współfinansowanego ze środków wspólnotowych. Zidentyfikowany stan rzeczy świadczy także pośrednio o właściwym zaprojektowaniu analizowanych Programów oraz relacji pomiędzy nimi przede wszystkim uzupełniają się one, a nie dublują, przynajmniej jeśli chodzi o beneficjentów korzystających ze wsparcia Analiza postępu realizacji ewaluowanych projektów i stopnia osiągnięcia zaplanowanych rezultatów W przypadku niniejszej kwestii przeprowadzono analizę postępu realizacji ewaluowanych projektów i stopnia osiągnięcia zaplanowanych rezultatów w oparciu o dane wskaźnikowe obrazujące postęp realizacji projektów objętych niniejszym badaniem oraz stopień realizacji przyjętych założeń dotyczących rezultatów projektów. W pięciu poniższych tabelach przedstawiono wykaz wskaźników określających postęp rzeczowy realizacji projektów w ramach ewaluowanych Poddziałań wg stanu na dzień r., wraz z określeniem założonych wartości docelowych, wartości osiągniętych oraz stopnia realizacji danego wskaźnika, a także dotychczasowego poziomu realizacji oraz średniego poziomu realizacji danego wskaźnika przypadającego na jednego beneficjenta wykazującego dany wskaźnik 39 (wartości dotyczące średniego poziomu realizacji 38 Ale jak stwierdzono wcześniej, także jeśli chodzi o rodzaje realizowanych w PO IG projektów (wyróżnione ze względu na Działania i Poddziałania), to w większości dotyczą one zagadnień niepowielających się. 39 Biorąc pod uwagę, że mówimy tu średnim poziomie realizacji wskaźnika (obliczanym z uwzględnieniem poziomów realizacji danego wskaźnika w poszczególnych projektach) uzyskany wynik ten jest różny od stopnia realizacji wskaźnika obliczanego jako wynik wzajemnego odniesienia do siebie sumy wartości docelowych danego wskaźnika ze wszystkich projektów do sumy wartości osiągniętych danego wskaźnika ze wszystkich projektów). 129

130 danego wskaźnika odnoszą się do wszystkich projektów, w których dany wskaźnik jest wykazywany uwzględniając poziomy realizacji poszczególnych wskaźników w projektach, w których one występują obliczono średnią arytmetyczną, która obrazuje jaki jest aktualnie średni poziom realizacji danego wskaźnika wśród podmiotów realizujących projekty i monitorujących ich postęp właśnie z jego wykorzystaniem) 40. Tabela 5. Stopień realizacji wskaźników określających postęp rzeczowy realizacji projektów w ramach Poddziałania PO KL oraz średni poziom realizacji wskaźnika na 1 beneficjenta wg stanu na dzień r. Nazwa wskaźnika Wartość docelowa Wartość osiągnięta Stopień realizacji wskaźnika Średni poziom realizacji wskaźnika na 1 beneficjenta Liczba doktorantów, którzy otrzymali stypendia naukowe - kobiety ,5% 54,4% Liczba doktorantów, którzy otrzymali stypendia naukowe - mężczyźni ,4% 52,3% Liczba doktorantów, którzy otrzymali stypendia naukowe - ogółem ,4% 80,1% Liczba osób, które były objęte wsparciem w zakresie rozpoczynania własnej działalności gospodarczej typu spin off lub spin out - kobiety ,6% 109,1% Liczba osób, które były objęte wsparciem w zakresie rozpoczynania własnej działalności gospodarczej typu spin off lub spin out - mężczyźni ,4% 87,6% Liczba osób, które były objęte wsparciem w zakresie rozpoczynania własnej działalności gospodarczej typu spin off lub spin out - ogółem ,9% 104,7% Liczba osób, które ukończyły udział w stażach lub szkoleniach praktycznych - kobiety ,9% 25,0% Liczba osób, które ukończyły udział w stażach lub szkoleniach praktycznych - mężczyźni ,4% 25,0% Liczba osób, które ukończyły udział w stażach lub szkoleniach praktycznych - ogółem ,8% 46,4% Liczba pracowników naukowych w przedsiębiorstwach, które ukończyły udział w stażach lub szkoleniach praktycznych - kobiety ,5% 25,0% Liczba pracowników naukowych w przedsiębiorstwach, które ukończyły udział w stażach lub szkoleniach praktycznych - mężczyźni ,0% 25,0% Liczba pracowników naukowych w przedsiębiorstwach, które ukończyły udział w stażach lub szkoleniach praktycznych - ogółem ,4% 51,6% Liczba pracowników przedsiębiorstw w jednostkach naukowych, które ukończyły udział w stażach lub szkoleniach praktycznych - kobiety ,0% 0,0% 40 Analiza nie obejmuje Poddziałania PO KL, gdzie nie wystąpiły wskaźniki podlegające monitorowaniu w ramach PO KL. 130

131 Nazwa wskaźnika Wartość docelowa Wartość osiągnięta Stopień realizacji wskaźnika Średni poziom realizacji wskaźnika na 1 beneficjenta Liczba pracowników przedsiębiorstw w jednostkach naukowych, które ukończyły udział w stażach lub szkoleniach praktycznych - mężczyźni ,0% 0,0% Liczba pracowników przedsiębiorstw w jednostkach naukowych, które ukończyły udział w stażach lub szkoleniach praktycznych - ogółem ,0% 0,0% Źródło: opracowanie własne na podstawie dokumentu: Wykaz wskaźników określających postęp rzeczowy realizacji projektów w ramach Poddziałania Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki (PO KL) wg stanu na dzień r. Jak wynika z przedstawionych powyżej danych, na koniec 2011 roku ze średnim poziomem realizacji wskaźnika przekraczającym 100% mieliśmy do czynienia w przypadku dwóch wskaźników: liczba osób, które były objęte wsparciem w zakresie rozpoczynania własnej działalności gospodarczej typu spin off lub spin out kobiety (średni poziom realizacji tego wskaźnika wyniósł 109,1%) oraz liczba osób, które były objęte wsparciem w zakresie rozpoczynania własnej działalności gospodarczej typu spin off lub spin out ogółem (104,7%). Sytuacja w odniesieniu do każdego z tych wskaźników jest jednak nieco odmienna. W pierwszym bowiem przypadku, gdy zsumujemy wartości docelowe tego wskaźnika ze wszystkich projektów, w których jest on wykazywany oraz wartości osiągnięte i wzajemnie je zestawimy, okaże się, że skala przekroczenia pierwotnych założeń jest rzeczywiście bardzo duża (wartość osiągnięta to 343 osoby, zaś zaplanowana 219 osób). W przypadku drugiego wskaźnika różnica ta nie jest już tak duża, gdyż łączna wartość osiągnięta dla wszystkich projektów wyniosła 585 osób wobec 563 osób w ramach wartości docelowej. Generalnie, uzyskany wynik traktować należy jako wskaźnik masowego charakteru tych projektów, które dotyczą problematyki zakładania firm spin off lub spin out, co jednak w przypadku akurat tych przedsięwzięć niekoniecznie jest zjawiskiem korzystnym biorąc pod uwagę, że liczba firm odpryskowych jest nawet w skali kraju bardzo niewielka, to tym bardziej nie wydaje się, by istniało bardzo duże zapotrzebowanie na tego rodzaju wsparcie w woj. opolskim. Ważniejsze jest natomiast to, by wsparcie, które jest już oferowane miało charakter kompleksowy i adekwatny wobec potrzeb i potencjału odbiorców. Największy problem dotyczy natomiast tych wskaźników, które odnoszą się do: udziału pracowników naukowych w przedsiębiorstwach, którzy ukończyli udział w stażach lub szkoleniach praktycznych lub udziału pracowników przedsiębiorstw w jednostkach naukowych, którzy ukończyli udział w stażach lub szkoleniach praktycznych. W przypadku pracowników naukowych kończących staż lub szkolenie praktyczne w przedsiębiorstwach średni poziom realizacji wskaźnika wynosi ok. 50% (choć ze względu na wyższy poziom realizacji tego wskaźnika w przedsięwzięciach o większej liczbie uczestników aktualna wartość docelowa dla wszystkich projektów to około 2/3 wartości docelowej. Zdecydowanie mniej korzystna jest sytuacja w przypadku pracowników przedsiębiorstw odbywających staż lub szkolenie praktyczne w jednostce naukowej na koniec 2011 roku wartość osiągnięta tego wskaźnika wynosiła 0 (zarówno jeśli chodzi o ogólny, jak i uśredniony poziom realizacji wskaźnika). Jeśli chodzi o ogólny poziom realizacji wskaźnika to najkorzystniej przedstawia się sytuacja jeśli chodzi o wskaźnik liczba pracowników naukowych w przedsiębiorstwach, które ukończyły udział w stażach lub szkoleniach praktycznych kobiety, którego stopień realizacji wyniósł 212,5%. Zauważyć jednak należy, że wskaźników w przypadku których nastąpiło przekroczenie wartości docelowych jest w przypadku Poddziałania PO KL więcej. 131

132 Tabela 6. Stopień realizacji wskaźników produktu projektów oraz średni poziom realizacji wskaźnika na 1 beneficjenta w ramach Poddziałania RPO WO wg stanu na dzień r. Nazwa wskaźnika Wartość docelowa Wartość osiągnięta Stopień realizacji wskaźnika Średni poziom realizacji wskaźnika na 1 beneficjenta Liczba objętych wsparciem ośrodków badawczych % 60,0% Liczba utworzonych laboratoriów % 40,0% Liczba zakupionej aparatury naukowo-badawczej ,5% 61,1% Źródło: opracowanie własne na podstawie dokumentu Zestawienie wskaźników na poziomie projektów dla umów zawartych w ramach Poddziałania RPO WO wg stanu na r. W przypadku Poddziałania RPO WO największe rozbieżności dotyczące relacji pomiędzy wartościami docelowymi a osiągniętymi dotyczą na poziomie całego Poddziałania dwóch wskaźników: liczba utworzonych laboratoriów oraz liczba zakupionej aparatury naukowo-badawczej, gdzie suma wartości dotychczas osiągniętych stanowi ok. jednej piątej (w przypadku pierwszego wskaźnika) i jednej czwartej (w przypadku drugiego wskaźnika) sumy założonych wartości docelowych. Jeśli jednak analizie poddany średni poziom realizacji wskaźnika w przypadku tych projektów, które wykazują ów wskaźnik, to sytuacja okazuje się nieco lepsza w odniesieniu do pierwszego wskaźnika średni poziom jego realizacji to 40%, zaś jeśli chodzi o drugi wymieniony wskaźnik, to jest to 61,1%. Na poziomie ogólnym najwyższy poziom realizacji wskaźnika dotyczy miary liczba objętych wsparciem ośrodków badawczych (60%), w przypadku dwóch pozostałych wskaźników ich stopień realizacji stanowi ok. 1/5 założonej wartości docelowej. Tabela 7. Stopień realizacji wskaźników rezultatu projektów oraz średni poziom realizacji wskaźnika na 1 beneficjenta w ramach Poddziałania RPO WO wg stanu na dzień r. Nazwa wskaźnika Wartość docelowa Wartość osiągnięta Stopień realizacji wskaźnika Średni poziom realizacji wskaźnika na 1 beneficjenta Liczba projektów badawczych, rozwojowych i celowych realizowanych przy wykorzystaniu wspartej infrastruktury ,3% 66,7% Liczba przedsiębiorstw korzystających z usług utworzonych laboratoriów ,3% 50,0% Liczba transferów technologii dokonanych pomiędzy zaangażowanymi podmiotami 2 0 0,0% 0,0% Liczba utworzonych nowych etatów badawczych (kat. 1-5, 7) ,0% 50,0% Liczba wdrożeń powstałych w wyniku zrealizowanych projektów ,3% 20,0% Przewidywana całkowita liczba bezpośrednio utworzonych nowych etatów (EPC) ,0% 50,0% Źródło: opracowanie własne na podstawie dokumentu Zestawienie wskaźników na poziomie projektów dla umów zawartych w ramach Poddziałania RPO WO wg stanu na r. 132

133 W przypadku wskaźników rezultatu zauważyć należy problem związany głównie z liczbą wdrożeń powstałych w wyniku zrealizowanych projektów, gdzie z zaplanowanych 16 wdrożeń dotychczas udało się przeprowadzić tylko 5 (beneficjenci wykazujący wartość tego wskaźnika średnio osiągnęli dotychczas 20% jego wartości docelowej). Zerowy stopień realizacji występuje w przypadku liczby transferów technologii pomiędzy zaangażowanymi podmiotami, ale wskaźnik ten wykazywany jest tylko przez jednego beneficjenta. Specyficzna sytuacja dotyczy z kolei kluczowego dla omawianego Poddziałania projektu wskaźnika, czyli liczby przedsiębiorstw korzystających z usług utworzonych laboratoriów wprawdzie z ogólnej wartości docelowej tego wskaźnika udało się już zrealizować większą jego część, ale średni poziom realizacji tego wskaźnika wynosi tylko 50% (wynika to z faktu jego wykazywania tylko przez dwóch beneficjentów, spośród których jeden osiągnął 100% założonej wartości docelowej wskaźnika, a drugi 0%. Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na fakt, iż ten kluczowy dla pomiaru efektów Poddziałania RPO WO wskaźnik rezultatu wykazywany jest tylko w przypadku dwóch projektów. Celowe jest w tym przypadku rozważenie zobowiązywania wnioskodawców do wykazania niniejszego (lub innych adekwatnych z punktu widzenia specyfiki projektu) wskaźnika rezultatu, dzięki czemu możliwe byłoby uchwycenie rzeczywistego oddziaływania zrealizowanych inwestycji na transfer wiedzy i technologii ze świata nauki do sektora przedsiębiorstw. Jeśli chodzi o ogólny poziom realizacji ww. wskaźników to zauważyć, że w ani jednym przypadku nie zostały dotychczas osiągnięte założone wartości docelowe, przy czym najbliżej takiej sytuacji jest odniesieniu do dwóch wskaźników: liczba projektów badawczych, rozwojowych i celowych realizowanych przy wykorzystaniu wspartej infrastruktury oraz liczba przedsiębiorstw korzystających z usług utworzonych laboratoriów, gdzie dotychczasowy stopień realizacji założonych wartości wskaźników wyniósł 83,3%. Tabela 8. Stopień realizacji wskaźników produktu projektów oraz średni poziom realizacji wskaźnika na 1 beneficjenta w ramach Poddziałania RPO WO wg stanu na dzień r. Nazwa wskaźnika Wartość docelowa Wartość osiągnięta Stopień realizacji wskaźnika Średni poziom realizacji wskaźnika na 1 beneficjenta Liczba laboratoriów utworzonych w przedsiębiorstwach ,0% 100,0% Liczba przedsiębiorstw, które dokonały zmiany w produkcji w zakresie gospodarki odpadami ,6% 28,6% Liczba przedsiębiorstw, które dokonały zmiany w produkcji w zakresie gospodarki wodno-ściekowej ,0% 50,0% Liczba przedsiębiorstw, które dokonały zmiany w produkcji w zakresie ochrony powietrza ,1% 66,7% Liczba wspartych przedsiębiorstw prowadzących działalność B+RT ,0% 60,0% Liczba zakupionych środków trwałych ,0% 69,2% Źródło: opracowanie własne na podstawie dokumentu Zestawienie wskaźników na poziomie projektów dla umów zawartych w ramach Poddziałania RPO WO wg stanu na r. Analizując dane wskaźnikowe stwierdzić należy, że kluczowym parametrem postępu realizacji projektów realizowanych w ramach Poddziałania RPO WO jest wskaźnik liczba zakupionych środków trwałych. Wartość docelowa tego wskaźnika dla wszystkich analizowanych projektów wyniosła 10780, przy jednoczesnym dokonaniu zakupu tylko 433 środków trwałych (stan na r.), co oznacza realizację w odniesieniu do całego Poddziałania rzeczonego wskaźnika na poziomie ok. 4%. 133

134 Trzeba tu jednak podkreślić, że zidentyfikowany stan rzeczy stanowi w dużej mierze rezultat wykazania w jednym projekcie wartości docelowej wskaźnika dot. liczby zakupionych środków trwałych na poziomie przy dotychczasowym zakupie jedynie 5 środków trwałych. Z tego względu bardziej miarodajna jest informacja o średnim poziomie realizacji założonych wartości docelowych tego wskaźnika dla wszystkich projektów wyniósł on 69,2%. W przypadku pozostałych wskaźników średni poziom realizacji wskaźnika kształtuje się na mocno zróżnicowanym poziomie, jednocześnie jednak wskaźniki te dotyczą ograniczonej liczby beneficjentów, zaś określone wartości docelowe są najczęściej również bardzo małe. Tabela 9. Stopień realizacji wskaźników rezultatu projektów oraz średni poziom realizacji wskaźnika na 1 beneficjenta w ramach Poddziałania RPO WO wg stanu na dzień r. Nazwa wskaźnika Wartość docelowa Wartość osiągnięta Stopień realizacji wskaźnika Średni poziom realizacji wskaźnika na 1 beneficjenta Kwota przychodów ze sprzedaży wyników prac B+RT ,0% 96,0% Liczba nowych produktów/usług ,3% 60,4% Liczba nowych projektów B+RT prowadzonych przez wsparte przedsiębiorstwa ,0% 33,3% Liczba udoskonalonych produktów/usług ,7% 83,3% Liczba utworzonych nowych etatów badawczych (kat. 1-5, 7) ,0% 80,0% Liczba wdrożonych wyników prac B+RT ,5% 43,3% Przewidywana całkowita liczba bezpośrednio utworzonych nowych etatów (EPC) ,9% 65,5% Zmiana emisji głównych zanieczyszczeń powietrza: dwutlenku siarki, tlenku azotu, pyłów, dwutlenku węgla 15,68 1,43 9,1% 33,3% Zmiana ilości wytwarzanych odpadów 6 416,86 136,86 2,1% 61,5% Źródło: opracowanie własne na podstawie dokumentu Zestawienie wskaźników na poziomie projektów dla umów zawartych w ramach Poddziałania RPO WO wg stanu na r. Jeśli chodzi o wskaźniki rezultatu dla Poddziałania RPO WO , to stwierdzić należy, iż najmniejszy średni poziom realizacji dotyczy wskaźników: liczba nowych projektów B+RT prowadzonych przez wsparte przedsiębiorstwa oraz zmiana emisji głównych zanieczyszczeń powietrza: dwutlenku siarki, tlenku azotu, pyłów, dwutlenku węgla (w obu przypadkach zidentyfikowany średni stopień realizacji wskaźnika wyniósł 33,3%). Jeśli natomiast chodzi o wskaźnik rezultatu wykazywany przez największą liczbę beneficjentów (tj. wskaźnik przewidywana całkowita liczba bezpośrednio utworzonych nowych etatów EPC wykazywany przez 133 beneficjentów), to średni poziom jego realizacji wyniósł 65,5%. Podobnie jest w przypadku wskaźnika liczba nowych produktów/usług, który dotyczy 110 projektów, a jego średni poziom realizacji wynosi 60,4%. Co się natomiast tyczy ogólnego stopnia realizacji wskaźników, to najmniej korzystnie przedstawia się sytuacja w odniesieniu do wskaźnika zmiana ilości wytwarzanych odpadów (stopień realizacji wskaźnika na poziomie 2,1%), natomiast najbliżej osiągnięcia założonej wartości docelowej są wskaźniki: kwota przychodów ze sprzedaży wyników prac B+RT (96%) oraz liczba udoskonalonych produktów/usług (91,7%). 134

135 Ogółem Działanie 8.2 PO KL Poddziałanie RPO WO Poddziałanie RPO WO OCENA DZIAŁAŃ BADAWCZO-ROZWOJOWYCH ORAZ INNOWACYJNYCH PODEJMOWANYCH W RAMACH UNIJNYCH PROJEKTÓW NA RZECZ WZROSTU Ocena realizowanych projektów Niniejsza część raportu obejmuje wyniki, które stanowić będą podstawę formułowania wniosków dotyczących oceny projektów objętych badaniem. Ocena ta dotyczy zarówno adekwatności i użyteczności udzielonego wsparcia, różnych kategorii efektów działań projektowych oraz trwałości osiągniętych rezultatów Adekwatność i użyteczność realizowanych projektów Na poniższym wykresie przedstawiono dane dotyczące stopnia adekwatności realizowanych projektów do potrzeb instytucji je realizujących. Ocenę adekwatności przeprowadzono w odniesieniu do dwóch zakresów: przedmiotowego (rodzaj dofinansowywanych działań) i finansowego (wielkość dotacji). Wykres 66. Stopień adekwatności wsparcia do potrzeb instytucji W bardzo dużym stopniu W dużym stopniu W średnim stopniu W małym stopniu W bardzo małym stopniu Trudno powiedzieć Zakres przedmiotowy rodzaj dofinansowanych działań Zakres finansowy wielkość dotacji Zakres przedmiotowy rodzaj dofinansowanych działań Zakres finansowy wielkość dotacji Zakres przedmiotowy rodzaj dofinansowanych działań Zakres finansowy wielkość dotacji Zakres przedmiotowy rodzaj dofinansowanych działań Zakres finansowy wielkość dotacji 28,6% 23,8% 50,0% 50,0% 45,0% 35,0% 32,1% 26,7% 45,7% 45,7% 44,3% 46,6% 33,3% 33,3% 40,0% 55,0% 16,2% 16,7% 16,7% 2,9% 4,8% 1,9% 1,0% 19,0% 5,0% 4,8% 5,7% 10,0% 10,0% 13,7% 1,5% 3,1% 5,3% 16,0% 0,8% 4,6% 5,3% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI beneficjentów; Poddziałanie RPO WO n=6, Poddziałanie RPO WO n=105, Działanie 8.2 PO KL n=20, Ogółem n=131 W kontekście powyższych danych zauważyć należy, że, z punktu widzenia beneficjentów, z najwyższym stopniem adekwatności mamy do czynienia w przypadku Działania 8.2 PO KL. Agregując odpowiedzi świadczące o tym, iż respondent ocenia otrzymane wsparcie jako adekwatne do swoich potrzeb (w stopniu zdecydowanym lub umiarkowanym) okaże się, iż w przypadku zakresu przedmiotowego 85%, a finansowego 90% beneficjentów deklaruje adekwatność uzyskanego wsparcia. Trzeba tu jednak podkreślić, że akurat w przypadku Działania 8.2 PO KL kwestia adekwatności wsparcia wobec potrzeb beneficjentów ma mniejsze znaczenie są to bowiem projekty, które przede wszystkim powinny stanowić trafną odpowiedź na potrzeby ostatecznych odbiorców wsparcia, czyli uczestników projektów (kwestia ta zostanie poddana analizie w dalszej części raportu, gdy analizowane będą efekty projektów z Działania 8.2 PO KL właśnie z perspektywy uczestników projektów). W przypadku Poddziałania RPO WO również stopień adekwatności uzyskanego wsparcia został oceniony bardzo wysoko. Zarówno jeśli chodzi o zakres przedmiotowy, jak i finansowy, połowa instytucji naukowo-badawczych realizujących projekty w ramach niniejszego instrumentu wsparcia bardzo 135

136 wysoko oceniła adekwatność uzyskanej pomocy. Jeśli dodać do tego jeszcze odpowiedzi bardziej umiarkowane, ale również wskazujące na adekwatność wsparcia (wariant odpowiedzi: w dużym stopniu ), to okaże się, że ponad 80% beneficjentów pozytywnie ocenia otrzymaną pomoc. Jeśli natomiast chodzi o przedsiębiorstwa, to choć wyraźna większość projektodawców pozytywnie oceniła adekwatność uzyskanego wsparcia, to nie sposób nie zauważyć, że wyraźnie mniejszy jest w tej grupie odsetek respondentów deklarujących bardzo wysoki stopień adekwatności wsparcia do potrzeb podmiotu. Przedsiębiorstwa realizujące projekty w ramach Poddziałania RPO WO cechuje więc raczej umiarkowanie pozytywna ocena adekwatności otrzymanej pomocy (i podobnie jak w przypadku realizatorów projektów z Poddziałania RPO WO nieco lepiej oceniany jest zakres przedmiotowy niż finansowy). Jednocześnie wśród beneficjentów Poddziałania RPO WO relatywnie największy udział okazali się mieć ci respondenci, który co najwyżej średnio, a niekiedy także nisko oceniali adekwatność otrzymanego wsparcia. Generalnie jednak, w kontekście powyższych odpowiedzi stwierdzić należy, iż mamy do czynienia z relatywnie wysoką oceną stopnia adekwatności zakresu przedmiotowego i finansowego uzyskanego wsparcia przez beneficjentów. Dodatkowo, beneficjentów realizujących projekty w ramach Poddziałania RPO WO oraz Działania 8.2 PO KL zapytano o to, jaka była skala wykorzystania rezultatów projektu w ramach ich instytucji, co również traktować należy jako wskaźnik adekwatności, w tym przypadku wobec specyfiki beneficjenta i rodzaju prowadzonej przez niego działalności 41. Wykres 67. Skala wykorzystania rezultatów projektów w ramach działalności instytucji pełniących rolę beneficjentów 60% 50% 55,0% 50,0% 50,0% Poddziałanie RPO WO Działanie 8.2 PO KL Ogółem 40% 30% 33,3% 25,0% 30,8% 20% 10% 0% Wszystkie zaplanowane rezultaty udało się wykorzystać Większość zaplanowanych rezultatów udało się wykorzystać 16,7% 7,7% 5,0% 5,0% 3,8% Mniej więcej połowę zaplanowanych rezultatów udało się wykorzystać Mniejszość zaplanowanych rezultatów udało się wykorzystać 10,0% 7,7% Nie wiem / nie pamiętam Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI beneficjentów; Poddziałanie RPO WO n=6, Działanie 8.2 PO KL n=20, Ogółem n=26 Jak wynika z powyższych danych, wykorzystywanie rezultatów projektów w ramach samych instytucji nie stanowi większego problemu. Dominuje wariant wykorzystania wszystkich zaplanowanych rezultatów (w przypadku Działania 8.2 PO KL) lub większości zaplanowanych rezultatów (w przypadku Poddziałania RPO WO ). Innymi słowy, projekty i ich rezultaty ocenić należy jako wysoko adekwatne wobec 41 Pytanie to nie było zadawane respondentom z sektora przedsiębiorstw ze względu na fakt, iż w ich przypadku projekty są niejako dedykowane firmie będącej beneficjentem. W przypadku Działania 8.2 PO KL realizowane przedsięwzięcia adresowane są do uczestników projektów, z kolei jeśli chodzi o Poddziałanie RPO WO , to docelowym odbiorcą wsparcia choć nie określonym formalnie, jak uczestnicy w Działaniu 8.2 PO KL są tu także podmioty zewnętrzne wobec beneficjentów, czyli przedsiębiorstwa współpracujące z sektorem B+R. 136

137 profilu działalności beneficjentów, co sprawia, że wypracowane w projekcie rezultaty mogą być z powodzeniem wykorzystywane w działalności danej organizacji (co z kolei traktować należy jako czynnik zwiększający trwałość rezultatów projektu w odniesieniu do samej instytucji). Wśród Beneficjentów Poddziałania RPO WO jako sposoby wykorzystania rezultatów projektu w działalności instytucji wskazywano: zwiększenie skali działalności naukowo-badawczej, działań promocyjnych oraz współpracy z przedsiębiorstwami. Dodatkowo, poddano analizie stopień wykorzystania infrastruktury badawczej stworzonej / zakupionej w ramach Poddziałania RPO WO Wysoki stopień jej wykorzystania będzie dowodem na adekwatność przeprowadzonej inwestycji. Nim jednak przejdziemy do przedstawienia danych dotyczących tej kwestii warto zwrócić uwagę na to, jaką innowacyjnością cechują się produkty projektów objętych badaniem, które były realizowane przez podmioty sektora B+R (w niniejszym przypadku innowacyjność produktów wygenerowanych dzięki wsparciu jest bowiem dodatkową miarą użyteczności danego projektu). Jeśli chodzi o wyniki badania ankietowego, to w przypadku 6 realizatorów projektów w ramach Poddziałania RPO WO objętych badaniem CATI, 1 z nich deklaruje, że produkty zakupione/wytworzone w ramach projektów cechują się światowym poziomem innowacyjności. Produkty czterech projektów cechują się europejskim poziomem innowacyjności, natomiast w przypadku 1 projektu poziom innowacyjności produktów projektu określono na krajowy. By jednak uzupełnić powyższe dane, przeprowadzono także analizę zapisów wniosków o dofinansowanie składanych w ramach Poddziałania RPO WO przez podmioty sektora B+R (uwzględniając specyfikę realizowanych projektów należałoby bowiem przypuszczać, że zawarta w nich będzie pogłębiona charakterystyka innowacyjności planowanego przedsięwzięcia). W rezultacie przeprowadzonej analizy okazało się jednak, że zapisy wniosków o dofinansowanie projektów Poddziałania RPO WO ze względu na ich bardzo ogólny charakter nie pozwalają na jednoznaczną ocenę skali nowoczesności osiąganych rezultatów. Mimo, iż w przypadku wszystkich projektów określane są one jako nowoczesne czy innowacyjne to opisy około ¼ analizowanych przedsięwzięć nie wykraczają poza wykorzystanie wspomnianych sformułowań. Tego typu opis nowoczesności przedsięwzięcia niesie za sobą nikłą wartość poznawczą i nie pozwala na różnicowanie poziomu nowoczesności. Ponadto opisy nowoczesności sporej części ponad połowy analizowanych projektów opierają się na wysoce ogólnych, krótkich sformułowaniach o deklaratywnym i hasłowym charakterze np. na wzór nowoczesnych zachodnioeuropejskich jednostek B+R czy nowoczesnej, światowej klasy aparatury naukowej. Konstruowane w taki sposób opisy nowoczesności również nie pozwalają na gradację i nie mogą by podstawą rzetelnej oceny projektu. Warto również zwrócić uwagę, iż te elementy opisu często posiadają taką samą formę w różnych wnioskach tego samego beneficjenta, co może wskazywać na ich stosowanie w sposób bezrefleksyjny niepoprzedzony rzetelną analizą nowoczesności przyszłych rezultatów. Jedynie w przypadku dwóch projektów odnaleziono opisy szczegółowe, odnoszące się do stanu faktycznego, w ich przypadku dla określenia nowoczesności wykorzystano skalę terytorialną. Taki stan rzeczy wskazuje na potrzebę powtórnego przemyślenia struktury wniosku o dofinansowanie i rozważenie rozszerzenia go o pole do opisu i uzasadnienia skali nowoczesności w formie bardziej ustrukturalizowanej, która pozwoli na wzajemne porównania. Alternatywą dla tego rozwiązania może być również wprowadzenie oceny merytorycznej ekspertów branżowych przydatne w tym kontekście może być zaadaptowanie techniki benchmarkingu. 137

138 Wykres 68. Stopień wykorzystania infrastruktury badawczej stworzonej / zakupionej w ramach projektów Poddziałania RPO WO % 66,7% 60% 50% 40% 33,3% 30% 20% 10% 0% do 50% powyżej 50 do 75% powyżej 75 do 100% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI beneficjentów; n=6 Jeśli chodzi o stopień wykorzystania zakupionej lub wytworzonej ze środków Poddziałania infrastruktury badawczej, to w przypadku dwóch projektów jest ona wykorzystywana powyżej 50 do 75%, natomiast jeśli chodzi o pozostałe cztery projekty, to stopień wykorzystywania produktów projektów jest maksymalny i wynosi od 75 do 100%. Generalnie więc stwierdzić należy, że w przypadku badanych projektów ich użyteczność okazuje się obecnie stosunkowo duża, co z kolei potwierdza trafność zaplanowanych w projektach działań i inwestycji zakupiona infrastruktura badawcza pozwala na taką intensywność świadczenia usług badawczo-rozwojowych, by utrzymywany był wysoki poziom wykorzystania zakupionego sprzętu. W przypadku projektów realizowanych w ramach Poddziałania RPO WO przez podmioty sektora B+R dokonano także dodatkowej analizy, która pozwoliła stwierdzić w jakim stopniu przedsięwzięcia te pozostają adekwatne wobec potrzeb regionalnej gospodarki. Biorąc pod uwagę, że w przypadku usług badawczych charakter poszukiwanych usług jest mocno uwarunkowany branżowo (a tym samym, w poszczególnych branżach rzeczone zapotrzebowanie miałoby odmienny charakter), adekwatność przedmiotu realizowanych projektów odniesiono do katalogu branż kluczowych regionu określonych w ramach Foresightu Regionalnego. Tego rodzaju podejście uzasadnione jest tym, że jeśli branże te mają dla regionu charakter priorytetowy, to w szczególności właśnie w stosunku do ich potrzeb powinna być oceniana adekwatność przedsięwzięć realizowanych przez sektor B+R. Analizując charakter projektów dofinansowanych w ramach Poddziałania RPO WO stwierdzić należy, iż w największym stopniu reprezentowane są przedsięwzięcia, w efekcie których poszerzyła się oferta danej jednostki naukowej o nowe usługi adresowane do podmiotów działających w branży energetycznej (ze szczególnym uwzględnieniem energetyki zrównoważonej) oraz chemicznej. Rezultaty trzech przedsięwzięć dotyczą z kolei branży budowlanej (ze szczególnym uwzględnieniem przemysłu cementowego). Dwa projekty dedykowane były przedsiębiorstwom działającym w branży metalowej, która wprawdzie nie została wskazana w ramach foresightu regionalnego jako jedna z kluczowych branż Opolszczyzny, ale biorąc pod uwagę, że w ramach kierunkowania wsparcia z RPO WO branża ta jest preferowana, uznać należy, że ma ona istotne znaczenie z punktu widzenia rozwoju województwa. Generalnie więc stwierdzić należy, że realizowane projekty odzwierciedlają w dużej mierze potrzeby tych branż, które zostały wskazane jako branże kluczowe dla Opolszczyzny, co ocenić trzeba pozytywnie biorąc pod uwagę, że zgodnie z polityką rozwojową regionu są to bowiem właśnie te obszary działalności, które są w stanie w największym stopniu kreują przewagę konkurencyjną 138

139 województwa. A jeśli tak, to bardzo ważne jest, by realizowane przez opolski sektor B+R przedsięwzięcia badawcze były dla podmiotów z tych branż szczególnie użyteczne Efekty realizowanych projektów w obszarze innowacyjności i działalności badawczorozwojowej Ze względu na charakter projektów i fakt, iż dotyczą one sfery innowacyjności i działalności badawczorozwojowej, za kluczowe uznać należy ich oddziaływanie właśnie w tej sferze. Poniższy wykres przedstawia dane obrazujące deklarowany przez beneficjentów wpływ projektów na wzrost innowacyjności oraz wielkość nakładów na działalność badawczo-rozwojową. Wykres 69. Ocena wpływu projektów na wzrost innowacyjności oraz wielkość nakładów na działalność badawczorozwojową podmiotów pełniących rolę Beneficjentów Poddziałanie RPO WO Poddziałanie RPO WO Działanie 8.2 PO KL Ogółem zwiększenie wydatków na działalność badawczo-rozwojową 2,33 4,40 4,76 wzrost innowacyjności 5,00 5,08 5,00 5,07 Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI beneficjentów; Poddziałanie RPO WO : zwiększenie wydatków na działalności badawczo rozwojową n=3, wzrost innowacyjności n=1; Poddziałanie RPO WO : zwiększenie wydatków na działalności badawczo rozwojową n=17, wzrost innowacyjności n=89; Działanie 8.2 PO KL: wzrost innowacyjności n=14; pytanie zadawane tylko osobom, które wskazały na wzrost danego aspektu potencjału, Ogółem: zwiększenie wydatków na działalności badawczo rozwojową n=20, wzrost innowacyjności n=104; ocena na skali od 1 do 6, gdzie 1 oznacza brak wpływu projektu, a 6 bardzo duży wpływ; o ocenę aspektu zwiększenie wydatków na działalność badawczo rozwojową, proszeni byli tylko Beneficjenci Poddziałania i RPO WO Jak wynika z powyższych danych, w przypadku tych podmiotów, które zadeklarowały, że w okresie ostatnich 3 lat, nastąpił w ich instytucji wzrost innowacyjności, wpływ realizowanych projektów na ów wzrost okazał się bardzo duży na 6-stopniowej skali oceny odnotowano wyniki przynajmniej na poziomie 5. Innymi słowy, mówić możemy o bardzo znaczącym oddziaływaniu dofinansowanych przedsięwzięć na sferę innowacyjności, a bardziej precyzyjnie na poprawę sytuacji podmiotu w tym zakresie. Pozytywnie ocenić należy to, że wysoki poziom oddziaływania na wzrost innowacyjności odnosi się do wszystkich ewaluowanych instrumentów wsparcia. Jeśli chodzi o drugi analizowany aspekt, czyli wzrost wydatków na działalność badawczo-rozwojową, to odnotowany wpływ okazał się nieco mniejszy. W przypadku beneficjentów Poddziałania RPO WO różnica pomiędzy zidentyfikowanym oddziaływaniem projektu na wzrost innowacyjności, a jego wpływem na wzrost wydatków na działalność badawczo-rozwojową okazała się niewielka, choć w tym drugim aspekcie dostrzegane przez beneficjentów oddziaływanie jest nieco mniejsze. Z większą różnicą mamy do czynienia wśród beneficjentów Poddziałania RPO WO , gdzie 139

140 oddziaływaniu na poziomie 5 w przypadku wzrostu innowacyjności towarzyszy o mniej więcej połowę mniejszy zidentyfikowany wpływ na wzrost wydatków na działalność badawczo-rozwojową 42. Oprócz identyfikacji ogólnego wpływu realizowanych projektów na innowacyjność beneficjenta oraz jego aktywność w obszarze działalności badawczo-rozwojowej realizatorów projektów poproszono o oszacowanie wpływu dofinansowanych przedsięwzięć na wprowadzanie poszczególnych rodzajów zmian w swoim podmiocie. Wykres 70. Przeciętna ocena wpływu projektów na wprowadzenie poszczególnych zmian o charakterze innowacyjnym Poddziałanie RPO WO Poddziałanie RPO WO Działanie 8.2 PO KL Ogółem wprowadzenie nowego procesu produkcji lub dystrybucj ,10 opracowanie nowej technologii ulepszenie istniejącej technologii stworzenie nowego laboratorium unowocześnienie / doposażenie istniejącego laboratorium 4,00 4,07 4,17 4,08 3,67 3,92 4,00 3,92 4,00 4,40 ulepszenie procesu produkcji lub dystrybucji wprowadzenie nowych metod zarządzania i organizacji ulepszenie stosowanych metod zarządzania i organizacji wprowadzenie nowych form marketingu i promocji ulepszenie stosowanych form marketingu promocji 3,96 2,94 3,80 3,14 2,93 4,00 3,24 2,58 3,19 4,00 2,67 3,63 2,93 4,71 Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI beneficjentów; Poddziałanie RPO WO : Poddziałanie RPO WO : wprowadzenie nowego produktu / technologii n=3, ulepszenie produktu / technologii n=3, wprowadzenie nowych form marketingu i promocji n=1, stworzenie nowego laboratorium n=5, unowocześnienie, doposażenie laboratorium n=3; Poddziałanie RPO WO : wprowadzenie nowego produktu / technologii n=84, ulepszenie produktu / technologii n=63, nowy proces produkcji, dystrybucji n=50, ulepszony proces produkcji, dystrybucji n=48, wprowadzenie nowych metod zarządzania i organizacji n=17, ulepszenie stosowanych metod zarządzania i organizacji n=27, wprowadzenie nowych form marketingu i promocji n=19, ulepszenie stosowanych form marketingu promocji n=21; Działanie 8.2 PO KL: wprowadzenie nowego produktu / technologii n=6, ulepszenie produktu / technologii n=7, wprowadzenie nowych metod zarządzania i organizacji n=5, ulepszenie stosowanych metod zarządzania i organizacji n=11, wprowadzenie nowych form marketingu i promocji n=7, ulepszenie stosowanych form marketingu promocji n=8; Ogółem: opracowanie nowej technologii n=92, ulepszenie istniejącej technologii n=72, wprowadzenie nowych metod zarządzania i organizacji n=21, ulepszenie stosowanych metod zarządzania i organizacji n=38, wprowadzenie nowych form marketingu i promocji - n=27, ulepszenie stosowanych form marketingu promocji n=29; pytanie zadawane tylko osobom, które wskazały na wprowadzenie danej zmiany; ocena na skali od 1 do 5, gdzie 1 oznacza brak wpływu, a 5 bardzo duży wpływ W przypadku jednostek naukowo-badawczych realizujących projekty w ramach Poddziałania RPO WO mamy do czynienia z relatywnie równomiernym oddziaływaniem realizowanych projektów we wszystkich tych obszarach, w których badane podmioty wprowadziły zmiany w okresie ostatnich 3 lat. Na zbliżonym poziomie (i to relatywnie wysokim ocena wynosząca lub oscylująca wokół 4 w 5-42 Choć podkreślić należy, że ze względu na fakt, iż pytanie zadawane było tylko tym respondentom, którzy zadeklarowali w okresie ostatnich 3 lat wzrost nakładów na działalność badawczo-rozwojową, to odpowiedź na pytanie o wpływ projektu na rzeczony wzrost pochodzi tylko od jednego beneficjenta Poddziałania RPO WO

141 stopniowej skali) beneficjenci zidentyfikowali wpływ realizowanych projektów na takie aspekty jak: opracowanie nowej technologii, ulepszenie istniejącej technologii, stworzenie nowego laboratorium, unowocześnienie / doposażenie istniejącego laboratorium oraz wprowadzenie nowych form marketingu i promocji. Jeśli chodzi o przedsiębiorstwa, to również dominuje sytuacja relatywnie wysokiego stopnia oddziaływania projektów innowacyjnych realizowanych w ramach Poddziałania RPO WO na podejmowaną przez firmę aktywność innowacyjną. Dotyczy to obszarów: technologii oraz procesów produkcji lub dystrybucji, przy czym w nieznacznie większym stopniu ów wpływ identyfikowany w odniesieniu do rozwiązań zupełnie nowych niż ulepszeń. Z drugiej jednak strony w takich sferach jak: marketing i promocja oraz zarządzanie i organizacja szacowany wpływ realizowanych projektów okazał się nieco mniejszy. Wydaje się, że przede wszystkim należy to tłumaczyć specyfiką realizowanych przez przedsiębiorstwa projektów z Poddziałania RPO WO , które zorientowane były przede wszystkim na innowacje o charakterze produktowym i procesowym, a więc w sposób naturalny oddziaływały właśnie na te obszary funkcjonowania firm, w mniejszym stopniu generując zmiany w innych sferach. Bardziej znaczący wpływ projektów innowacyjnych na sferę podstawowych elementów oferty firmy oraz stosowanych w jej ramach procesów produkcyjnych lub dystrybucyjnych należy ocenić jak najbardziej pozytywnie, gdyż po pierwsze są one o wiele bardziej kapitałochłonne (innowacje organizacyjne i marketingowe w większym stopniu mogą być finansowane przez samo przedsiębiorstwo), a po drugie traktować je należy jako kluczowe źródło przewagi konkurencyjnej firmy. W przypadku przedsiębiorstw dodatkowo efekty realizowanych projektów były również identyfikowane w sferze działalności badawczo-rozwojowej, tj. poddano analizie w jakim stopniu rzeczone przedsięwzięcia wpłynęły na aktywność firm beneficjentów w obszarze prowadzenia działalności badawczo-rozwojowej. Kwestia ta jest o tyle istotna, że w ramach Poddziałania RPO WO jednymi z możliwych typów realizowanych projektów są: zakup środków trwałych niezbędnych do prowadzenia prac B+R w przedsiębiorstwach oraz utworzenie jednostek B+R w przedsiębiorstwach, w tym m.in. laboratoriów, a więc działania, które bezpośrednio dotyczą działalności badawczo-rozwojowej. Na poniższym wykresie przedstawiono dane dla beneficjentów deklarujących prowadzenie działalności badawczo-rozwojowej dotyczące tego, czy działalność ta była prowadzona także przed realizacją projektu z Poddziałania RPO WO Wykres 71. Deklaracja prowadzenia działalności badawczo-rozwojowej przez Beneficjentów Poddziałania RPO WO przed realizacją projektu 5,0% 20,0% tak nie nie wiem 75,0% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI beneficjentów; n=40; pytanie zadawane tylko osobom, które wskazały na prowadzenie działalności badawczo-rozwojowej obecnie Jak widać, aż trzy czwarte firm realizujących projekty w ramach Poddziałania RPO WO i jednocześnie prowadzących działalność badawczo-rozwojową, prowadziło tę działalność już przed 141

142 uzyskaniem dofinansowania. Innymi słowy, w większości przypadków mieliśmy do czynienia z zaadresowaniem wsparcia do podmiotów aktywnych w obszarze działań B+R, tylko dla 20% firm uruchomienie tego rodzaju działalności nastąpiło już po rozpoczęciu realizacji projektu z Poddziałania RPO WO Oczywiście, ewentualny wpływ projektów na sferę aktywności badawczo-rozwojowej przedsiębiorstw nie musi dotyczyć tylko faktu uruchamiania tego rodzaju działalności, ale może w przypadku tych firm, które działalność B+R prowadziły wcześniej polegać także na zwiększeniu nakładów na działania w tym obszarze. Dane dotyczące tej kwestii przedstawiono poniżej. Wykres 72. Ocena zmiany wielkości nakładów na działalność badawczo-rozwojową występującej w wyniku realizacji projektu Poddziałania RPO WO ,3% 6,7% spadły 33,3% pozostały bez zmian wzrosły 56,7% nie wiem Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI beneficjentów; n=30; pytanie zadawane tylko osobom, które wskazały na prowadzenie działalności badawczo-rozwojowej przed realizacją projektu Dominuje (56,7%) wariant wzrostu nakładów na działalność badawczo-rozwojową w rezultacie zrealizowanego projektu, co świadczy o pozytywnym wpływie projektów z Poddziałania RPO WO na aktywność w ramach najbardziej zaawansowanego wariantu działań zorientowanych na innowacyjny rozwój przedsiębiorstw. Dla jednej trzeciej beneficjentów realizacja projektu nie wpłynęła na wielkość ponoszonych nakładów inwestycyjnych utrzymali oni rzeczone nakłady na dotychczasowym poziomie. Spadek natomiast odnotowało jedynie w 6,7% firm. W kontekście powyższych danych może się pojawić pytanie o to, czy celowe jest oferowanie wsparcia tym podmiotom, dla których jest ono instrumentem zwiększania wielkości nakładów ponoszonych na działalność badawczo-rozwojową, nie zaś czynnikiem inicjującym tego rodzaju działalność. Tym bardziej, że jak wiemy z wcześniej prezentowanych danych działalność badawczo-rozwojowa cechuje stosunkowo niewielki odsetek przedsiębiorstw. Wydaje się jednak, że dążenie do tego, by znacząca wzrastała liczba podmiotów prowadzących działalność badawczo-rozwojową niekoniecznie musi być korzystne tego rodzaju działania winny być bowiem prowadzone przez te podmioty, w których istnieje realne zapotrzebowanie na dostarczenie rezultatów prac badawczych. W rezultacie, działalność badawczorozwojowa zawsze będzie mieć raczej niszowy charakter, a skoro tak, to bez wątpienia uzasadnione jest, by wsparcie jej dotyczące trafiało także do tych przedsiębiorstw, które już taką działalność prowadzą, ale być może potrzebują dodatkowej pomocy, by intensyfikować, a przynajmniej kontynuować swoją aktywność na tym polu. Poniżej przedstawione zostały dane dla ogółu opolskich przedsiębiorstw odnoszące się do kwestii zmian wielkości nakładów na działalność badawczo-rozwojową w ciągu ostatnich 3 lat, które pozwalają po ich zestawieniu z wynikami dla beneficjentów wnioskować o tym, na ile skala wzrostu nakładów na działalność badawczo-rozwojową wśród realizatorów projektów różni się do zmienności w tym zakresie dotyczących podmiotów nierealizujących projektów. 142

143 Wykres 73. Ocena zmiany wielkości nakładów na działalność badawczo-rozwojową występującej w ciągu ostatnich 3 lat 80% spadły pozostały bez zmian wzrosły nie wiem 60% 61,5% 53,3% 60,0% 52,9% 40% 43,8% 43,8% 45,6% 40,0% 40,0% 20% 6,3% 23,1% 6,3% 7,7% 7,7% 13,3% 20,0% 13,3% 7,8% 6,6% 17,6% 17,6% 11,8% 0% Mikroprzedsiębiorstwa Małe przedsiębiorstwa Średnie przedsiębiorstwa Duże przedsiębiorstwa Ogółem Sektor przedsiębiorstw Grupa kontrolna Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI grupy kontrolnej oraz sektora przedsiębiorstw; Grupa kontrolna n=17, Sektor przedsiębiorstw n=54; pytanie zadawane tylko osobom, które wskazały na prowadzenie działalności badawczorozwojowej obecnie Poza mikroprzedsiębiorstwami wszystkie kategorie badanych podmiotów odnotowały wzrost w ponoszonych nakładach na działalność badawczo-rozwojową. Dodatkowo, należy zauważyć, iż w przypadku tych kategorii, w których dominuje wariant wzrostu nakładów na działalność badawczorozwojową odsetek firm deklarujących ów wzrost jest zbliżony do tego, który zidentyfikowano wśród beneficjentów. Dla określenia efektu netto w zakresie wzrostu wielkości nakładów na działalność badawczo-rozwojową kluczowe jest jednak porównanie wyników dla beneficjentów RPO WO z wynikami grupy kontrolnej (tylko bowiem w tym przypadku ze względu na przyjęty sposób doboru dokonywane porównania mają charakter rzetelny metodologicznie). Jak widać na powyższym wykresie, spośród odsetek firm z grupy kontrolnej deklarujących wzrost nakładów na działalność badawczorozwojową w okresie ostatnich 3 lat okazał się nieco mniejszy niż wśród beneficjentów Poddziałania RPO WO (52,9% wobec 56,7%), wyraźnie większy jest natomiast w grupie kontrolnej odsetek podmiotów, które w analizowanym aspekcie odnotowały spadek wielkości nakładów na działalność badawczo-rozwojową (17,6% wobec 6,7% w przypadku beneficjentów). O lepszej sytuacji beneficjentów Poddziałania RPO WO świadczy dodatkowo fakt, że w tej grupie jednej trzeciej firm udało się utrzymać nakłady na działalność badawczo-rozwojową na tym samym poziomie, podczas gdy w przypadku grupy kontrolnej ten samy poziom wydatków na działalność B+R udało się utrzymać tylko 17,6% podmiotów. Uwzględniając powyższe, mówić możemy o pozytywnym wpływie ewaluowanych projektów na działalność badawczo-rozwojową przedsiębiorstw w zakresie ponoszonych na ten cel wydatków. Jeśli dodamy do tego fakt, iż spośród firm prowadzących działalność badawczo-rozwojową jedna piąta uruchomiła tę działalność w następstwie zrealizowanego projektu, ogólny wpływ udzielonego wsparcia w obszarze działalności badawczo-rozwojowej przedsiębiorstw ocenić należy jako wysoki. W niniejszej części przeprowadzono ocenę adekwatności, użyteczności i efektywności innowacyjności projektów w podziale na rodzaj innowacyjności (marketingowy, usługowo-produktowy, organizacyjny) stopień innowacyjności (ulepszenie/wprowadzenie nowości) i zasięg innowacyjności (lokalna, regionalna, krajowa, międzynarodowa). W pierwszej kolejności analizie poddano kwestię adekwatności, która została zmierzona z użyciem skali pięciostopniowej za pomocą dwóch pytań kwestionariuszowych: W jakim stopniu wsparcie uzyskane w 143

144 ramach RPO WO było adekwatne do potrzeb P. firmy zakres przedmiotowy wsparcia (rodzaj dofinansowanych działań) oraz W jakim stopniu wsparcie uzyskane w ramach RPO WO było adekwatne do potrzeb P. firmy zakres finansowy (wielkość dotacji). Na potrzeby dalszych analiz utworzono jeden łączny wskaźnik adekwatności obliczony jako średnia arytmetyczna odpowiedzi na dwa ww. pytania. O adekwatności innowacyjności projektów realizowanych w ramach Poddziałania RPO WO decydują przede wszystkim (w kolejności od najważniejszej cechy tj. mającej największy wpływ na ocenę adekwatności): skala innowacyjności, rodzaj innowacyjności tj. marketingowy charakter innowacji, usługowo-produktowy charakter innowacji, organizacyjny charakter innowacji. Stopień innowacyjności (ulepszenie bądź wprowadzenie nowości) ma marginalny wpływ na ocenę adekwatności. Wykres 74. Determinanty adekwatności innowacyjności projektów Przeciętna ocena adekwatności wsparcia 5 3, Ogół beneficjentów n=101 Wśród beneficjentów, którzy wskazali co najwyżej krajowy poziom innowacyjności Wśród beneficjentów, którzy wskazali co najmniej europejski poziom innowacyjności ,94 4,04 Ogół beneficjentów n=101 co najwyżej krajowy poziom innowacyjności n= ,94 3,69 Ogół beneficjentów n=101 co najmniej europejski poziom innowacyjności n=31 Wśród beneficjentów, którzy wskazali co najwyżej lokalny poziom innowacyjności Wśród beneficjentów, którzy wskazali krajowy poziom innowacyjności Wśród beneficjentów wprowadzających innowacje marketingowe Wśród beneficjentów niewprowadzających innowacji marketingowych ,04 3,63 co najwyżej krajowy poziom innowacyjności n=70 co najwyżej lokalny poziom innowacyjności n= ,04 4,13 co najwyżej krajowy poziom innowacyjności n=70 krajowy poziom innowacyjności n= ,69 4,15 co najmniej europejski poziom innowacyjności n=31 wprowadzający innowacje marketingowe n= ,69 3,36 co najmniej europejski poziom innowacyjności n=31 niewprowadzający innowacji marketingowych n= Wśród beneficjentów wprowadzających innowacje produktowe 4,13 4,19 krajowy poziom innowacyjności n=58 wprowadzający innowacje produktowe n=51 Wśród beneficjentów niewprowadzających innowacji produktowych ,13 3,71 krajowy poziom innowacyjności n=58 niewprowadzający innowacji produktowych n= Wśród beneficjentów wprowadzających innowacje organizacyjne 4,19 4,35 wprowadzający innowacje produktowe n=51 wprow. innowacje produktowe i organizacyjne n= Wśród beneficjentów niewprowadzających innowacji organizacyjnych 4,19 4,08 wprowadzający innowacje produktowe n=51 wprow. innowacje produktowe bez organizacyjnych n=31 Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI wśród beneficjentów Poddziałania RPO WO

145 Jak się wynika z przeprowadzonych analiz statystycznych (z zastosowaniem drzew klasyfikacyjnych metodą CRT), na stopień dopasowania projektów do potrzeb firm będących beneficjentami Działania RPO WO , czyli na ich adekwatność ma przede wszystkim wpływ skala innowacyjności wprowadzonych w wyniku realizacji projektu zmian o charakterze innowacyjnym 43. Dla przedsiębiorstw, które wdrażały innowacje na najwyższą skalę: europejską i światową, wsparcie w ramach RPO WO jest w mniejszym stopniu adekwatne do ich potrzeb niż ma to miejsce w przypadku przedsiębiorstw, które wprowadziły innowacje na mniejszą skalę (krajową, wojewódzką, lokalną czy jedynie na skalę danego przedsiębiorstwa). W przypadku przedsiębiorstw, które realizowały projekty cechujące się najwyższym europejskim lub światowym stopniem innowacyjności, dodatkowym czynnikiem warunkującym ocenę adekwatności wsparcia jest fakt wdrażania innowacji marketingowych. Ta kategoria firm wyżej oceniała adekwatność wsparcia niż przedsiębiorstwa wdrażające innowacje na europejskim lub światowym poziomie, lecz innowacje te nie miały charakteru marketingowego. W przypadku grupy przedsiębiorstw, których projekty charakteryzowały się ponadlokalną wojewódzką i krajową skalą innowacyjności na ocenę adekwatności wsparcia do potrzeb firm ma wpływ także wprowadzanie innowacji produktowej. Wsparcie było bardziej odpowiednie do potrzeb firm, które wprowadziły lub udoskonaliły produkt lub usługę niż do firm, które tego typu innowacji nie wdrażały. W przypadku firm wdrażających w ramach projektów innowacje produktowe na zwiększenie oceny adekwatności wsparcia wpływa także fakt jednoczesnego wdrażania innowacji organizacyjnych polegających na wprowadzeniu nowych metod zarządzania i organizacji lub ulepszeniu stosowanych metod zarządzania i organizacji. Drugim z wymiarów oceny jest efektywność innowacyjności projektów, w przypadku której za miernik przyjęto wartość finansową projektu (w PLN). 43 analizie poddano tylko te zmiany innowacyjne wprowadzone w ostatnich 3 latach przez beneficjenta, od odniesieniu do których zadeklarował on, że realizacji projektu miała jakikolwiek wpływ na ich wprowadzenie (odpowiedzi od 1 do 5), natomiast wyłączono z analizy te zmiany, na wprowadzenie których realizacja projektu nie miała wpływu. 145

146 Wykres 75. Determinanty efektywności innowacyjności projektów n=105 Przeciętna wartość projektu 3,49 Ogół beneficjentów Wśród beneficjentów wprowadzających innowacje produktowe Wśród beneficjentów niewprowadzających innowacji produktowych ,49 3,26 Ogół beneficjentów n=105 wprowadzający innowacje produktowe n= ,49 Ogół beneficjentów n=105 5,1 niewprowadzający innowacji produktowych n=13 Wśród beneficjentów wprowadzających innowacje organizacyjne Wśród beneficjentów niewprowadzających innowacji organizacyjnych ,26 wprowadzający innowacje produktowe n=92 3,96 wprowadzjący innowacje organizacyjne n= ,26 2,85 wprowadzający innowacje produktowe n=92 niewprowadzający innowacji organizacyjnych n=58 Skala innowacyjności mniejsza bądź równa niż 3,5 Skala innowacyjności większa niż 3,5 Wśród beneficjentów niewprowadzających innowacje procesowe Wśród beneficjentów niewprowadzających innowacji procesowych ,96 wprowadzjący innowacje organizacyjne n=34 2,5 skala innowacyjności <= 3,5 n= ,96 4,49 wprowadzjący skala innowacyjności > innowacje organizacyjne 3,5 n=25 n= ,85 3,16 niewprowadzający innowacji organizacyjnych n=58 wprowadzający innowacje procesowe n= ,85 niewprowadzający innowacji organizacyjnych n=58 2,04 niewprowadzający innowacji procesowych n=16 Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI wśród beneficjentów Poddziałania RPO WO ; dane na wykresach prezentują wartość projektu w mln zł Efektywność kosztowa innowacyjności projektów związana jest przede wszystkim z wdrażaniem innowacji produktowej. Firmy, które wprowadziły nowy produkt/usługę lub udoskonaliły istniejący cechują się większą efektywnością kosztową niż przedsiębiorstwa, które nie wdrożyły innowacji o takim charakterze. Przedsiębiorstwa, które wdrożyły innowację produktową oraz jednocześnie organizacyjną lub procesową realizowały projekty o większym budżecie. W przypadku przedsiębiorstw, które wdrożyły innowacje produktową oraz organizacyjną, istotnym czynnikiem wpływającym na efektywność kosztową projektów była także skala innowacyjności. Przedsiębiorstwa, które wdrożyły innowacje na skalę krajową, europejską oraz światową realizowały projekty o większych budżetach niż przedsiębiorstwa, które wdrożyły innowację na skalę wojewódzką i mniejszą. Trzecim wymiarem oceny jest użyteczność innowacyjności projektów. Użyteczność pozwala określić konsekwencje interwencji, czyli wskazać co i w jakim stopniu udało się osiągnąć dzięki realizacji projektów. Na potrzeby niniejszej analizy użyteczność zgodnie z głównym celem Działania RPO WO Inwestycje w innowacje w przedsiębiorstwach", którym jest poprawa konkurencyjności przedsiębiorstw z województwa opolskiego została zdefiniowana jak przyczynienie się do realizacji ww. celu na poziomie pojedynczego beneficjenta, czyli wzrost konkurencyjności firmy i jej oferty. Jej wskaźnikiem jest odpowiedź na pytanie kwestionariuszowe o kierunek i siłę skalę zmian poziomu konkurencyjności firmy w ostatnich 3 latach (na 5-stopniowej skali). 146

147 Wykres 76. Determinanty użyteczności innowacyjności projektów Konkurencyjność firmy i jej ofery 4,2 Ogół beneficjentów n=102 Wśród beneficjentów wprowadzających innowacje produktowe Wśród beneficjentów wprowadzających innowacje produktowe ,20 4,36 Ogół beneficjentów n=102 wprowadzający innowacje produktowe n= ,2 3,85 Ogół beneficjentów n=102 niewprowadzający innowacji produktowych n= Wśród beneficjentów wprowadzających innowacje organizacyjne 4,36 4,64 wprowadzający innowacje produktowe n=89 wprowadzjący innowacje organizacyjne n= Wśród beneficjentów niewprowadzających innowacji organizacyjnych 4,36 4,25 wprowadzający innowacje produktowe n=89 niewprowadzający innowacji organizacyjnych n=56 Wśród beneficjentów wprowadzających innowacje na zasadzie ulepszenia Wśród beneficjentów niewprowadzających innowacji na zasadzie nowego rozwiązania ,25 4,6 niewprow. innowacji organizacyjnych n=56 innowacje na zasadzie ulepszenia n= ,25 4,22 niewprow. innowacji organizacyjnych n=56 innowacje na zasadzie nowego rozwiązania n= Wśród beneficjentów wprowadzających innowacje na co najwyżej krajowym poziomie innowacyjności 4,22 4,14 innowacje na zasadzie nowego rozwiązania n=51 co najwyżej krajowy poziom innowacyjności n= Wśród beneficjentów wprowadzających innowacje na co najmniej europejskim poziomie innowacyjności 4,22 4,43 innowacje na zasadzie nowego rozwiązania n=51 co najmniej europejski poziom innowacyjności n=14 Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI wśród beneficjentów Poddziałania RPO WO Użyteczności innowacyjności projektów sprzyja przede wszystkim niezależnie od innych czynników takich jak: stopień i skala innowacyjności rodzaj wprowadzonych zmian o charakterze innowacyjnym. Wdrożenie innowacji produktowej polegającej na wprowadzeniu nowego produktu / usługi lub 147

148 ulepszeniu produktu / usługi powoduje, że użyteczność mierzona stopniem wzrostu konkurencyjności firmy jest większa niż w przypadku firm, które takiej zmiany nie wprowadziły. W grupie przedsiębiorstw, które wdrożyły innowacje produktowe, istotnym czynnikiem, mającym wpływ na użyteczność jest jednoczesne wprowadzenie innowacji organizacyjnej. Takie przedsiębiorstwa cechuje wyższa użyteczność mierzona wzrostem konkurencyjności firmy i jej oferty. W przypadku przedsiębiorstw, które wdrożyły tylko innowację produktową, nie wdrażając jednocześnie innowacji organizacyjnej, na użyteczność ich projektów ma wpływ także stopień innowacyjności (ulepszenie/wdrożenie nowości), przy czym firmy, które tylko ulepszały produkty/procesy/organizację/marketing deklarują większy wzrost konkurencyjności niż firmy, które wprowadzały zupełnie nową zmianę w ww. obszarach. W odniesieniu do kategorii przedsiębiorstw, które wprowadziły zupełnie nową zmianę na użyteczność projektu wpływa także skala innowacyjności wprowadzonych zmian jeśli wdrożone innowacje miały zasięg europejski lub światowy, firmy odnotowały większy wzrost konkurencyjności, a co z tym idzie użyteczności projektów w kontekście realizacji celu głównego Działania RPO WO Wykres 77. Przeciętna ocena zmian w potencjale innowacyjnym oraz wpływu projektu na wzrost potencjału innowacyjnego a rodzaj realizowanego projektu badawcze infrastrukturalne badawczo-infrastr. doradczo-promocyjne ogółem 6 4 5,00 6,00 4,50 4,33 4,11 4,16 4,25 5,00 5,09 4, zmiany w potencjale innowacyjnym ocena wpływu na wzrost potencjału innowacyjnego Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI beneficjentów; zmiany w potencjale innowacyjnym: badawcze n=1, infrastrukturalne - n=70, badawczo-infrastrukturalne n=2, doradczo-promocyjne, n=12, Ogółem - n=85; ocena wpływu na wzrost potencjału innowacyjnego: badawcze n=1, infrastrukturalne n=59, badawczo-infrastrukturalne n=1, doradczopromocyjne n=11, Ogółem - n=72; w przypadku zmian w potencjale innowacyjnym ocena na skali od 1 do 5, gdzie 1 oznacza bardzo zmalało, a 5 bardzo wzrosło; w przypadku oceny wpływu na wzrost potencjału innowacyjnego ocena na skali od 1 do 6, gdzie 1 oznacza brak wpływu, a 6 bardzo duży wpływ; z analiz wyłączono odp. trudno powiedzieć oraz projekty, w przypadku których nie było możliwości identyfikacji rodzaju projektu Według przeprowadzonych analiz typ realizowanego projektu nie ma wpływu skalę zmian w potencjale innowacyjnym średnie uzyskane we wszystkich kategoriach nie różnią się od siebie w sposób istotny statystycznie. Oznacza to, iż potencjał innowacyjny beneficjentów realizujących różnego typu projekty zmienia się w zbliżony sposób. Istotne pod względem statystycznym zróżnicowania 44 zaobserwowano w przypadku oceny wpływu projektu na wzrost potencjału innowacyjnego. Najwyższe oceny wpływu występują wśród realizatorów projektów badawczych, badawczo-infrastrukturalnych oraz doradczopromocyjnych. Należy jednak pamiętać, iż bardzo niewielka liczba respondentów realizowała projekty w ramach dwóch pierwszych typów projektu. 44 Chi-kwadrat=8,19 α=0,05 p=0,042 Test Kruskala-Wallisa 148

149 Wykres 78. Przeciętna ocena zmian w potencjale innowacyjnym oraz wpływu projektu na wzrost potencjału innowacyjnego a prowadzenie współpracy w założeniach projektu zmiany w potencjale innowacyjnym ocena wpływu na wzrost potencjału innowacyjnego 5,22 4 4,07 4,04 4,15 4,39 4,50 3,67 4,56 4,06 4,15 4,23 4, zakładające współprace nie zakładające współpracy zakładające współprace nie zakładające współpracy zakładające współprace nie zakładające współpracy infrastrukturalne doradczo-promocyjne Ogółem Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI beneficjentów; zmiany w potencjale innowacyjnym oraz ich ocena: infrastrukturalne zakładające współprace n=29, nie zakładające współpracy n=41,doradczo-promocyjne zakładające współpracę n=3, nie zakładające współpracy n=12, Ogółem - zakładające współpracę n=32, nie zakładające współpracy - n=53; w przypadku zmian w potencjale innowacyjnym ocena na skali od 1 do 5, gdzie 1 oznacza bardzo zmalało, a 5 bardzo wzrosło; w przypadku oceny wpływu na wzrost potencjału innowacyjnego ocena na skali od 1 do 6, gdzie 1 oznacza brak wpływu, a 6 bardzo duży wpływ; z analiz wyłączono odp. trudno powiedzieć oraz projekty, w przypadku których nie było możliwości identyfikacji rodzaju projektu; z analiz wyłączono projekty badawcze oraz badawczo infrastrukturalne, ponieważ wszystkie projekty realizowane w tych kategoriach zakładały współpracę międzysektorową Wedle przeprowadzonej analizy statystycznej fakt włączenia w zakres projektu elementów współpracy między sektorowej nie wpływa na skalę zmian w potencjale innowacyjnym, czynnik ten nie ma także związku z subiektywną oceną wpływu projektu na wzrost tej kategorii potencjału beneficjentów. Widoczne na wykresie różnice są na tyle niewielkie, a zróżnicowania wewnątrz grupowe na tyle duże, iż należy uznać, że zmiana w potencjale innowacyjnym beneficjentów realizujących projekty jest zakładające współpracę jest zbliżona do zmiany występującej wśród beneficjentów nie czyniących tego typu założeń. Podobny wniosek nasuwa się w przypadku oceny wpływu projektu. Współpraca międzysektorowa może mieć większe znaczenie w przypadku projektów zakładających działania badawcze, lecz zostały one wyłączone z analiz ze względu na brak zróżnicowania Efekty realizowanych projektów w obszarze konkurencyjności Z punktu widzenia całościowej oceny oddziaływania projektów istotne jest zidentyfikowanie wpływu na obszar konkurencyjności beneficjentów. Poniżej przedstawiono dane obrazujące skalę oddziaływania ewaluowanych projektów na wzrost lub poprawę poszczególnych aspektów potencjału przedsiębiorstwa lub instytucji. 149

150 Wykres 79. Ocena skali wpływu projektu na wzrost lub poprawę poszczególnych aspektów potencjału przedsiębiorstwa / instytucji Poddziałanie RPO WO Poddziałanie RPO WO Działanie 8.2 PO KL Ogółem wzrost zatrudnienia 1,00 3,75 4,74 4,55 poprawa wiedzy i kwalifikacji personelu wzrost przychodów poprawa w zakresie zarządzania strategicznego wzrost liczby klientów / zleceniodawców poprawa wizerunku i rozpoznawalności firmy / instytucji 1,50 5,00 4,36 5,00 4,50 4,00 4,47 3,67 4,40 4,12 4,20 4,05 4,50 4,42 4,22 4,40 5,00 4,54 4,94 4,63 poprawa pozycji rynkowej 4,63 wzrost konkurencyjności firmy i/lub jej oferty 5,00 4,69 4,81 4,73 Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI beneficjentów; Poddziałanie RPO WO : wzrost zatrudnienia n=2, poprawa wiedzy i kwalifikacji personelu n=6, wzrost przychodów n=2, poprawa w zakresie zarządzania strategicznego n=2, wzrost liczby klientów / zleceniodawców n=4, poprawa wizerunku i rozpoznawalności firmy / instytucji n=6, wzrost konkurencyjności firmy n=6; Poddziałanie RPO WO : wzrost zatrudnienia n=70, poprawa wiedzy i kwalifikacji personelu n=85, wzrost przychodów n=73, poprawa w zakresie zarządzania strategicznego n=50, wzrost liczby klientów / zleceniodawców n=79, poprawa wizerunku i rozpoznawalności firmy / instytucji - n=81, poprawa pozycji rynkowej n=73, wzrost konkurencyjności firmy i/lub jej oferty n=91; Działanie 8.2 PO KL: wzrost zatrudnienia n=8, poprawa wiedzy i kwalifikacji personelu - n=16, wzrost przychodów n=6, poprawa w zakresie zarządzania strategicznego n=10, wzrost liczby klientów / zleceniodawców n=9, poprawa wizerunku i rozpoznawalności firmy / instytucji n=17, wzrost konkurencyjności firmy i/lub jej oferty n=16; Ogółem: wzrost zatrudnienia n=80, poprawa wiedzy i kwalifikacji personelu n=107, wzrost przychodów n=81, poprawa w zakresie zarządzania strategicznego n=62, wzrost liczby klientów / zleceniodawców n=92, poprawa wizerunku i rozpoznawalności firmy / instytucji n=104, wzrost konkurencyjności firmy i/lub jej oferty n=113; pytanie zadawane tylko osobom, które wskazały na wzrost danego aspektu potencjału; ocena na skali od 1 do 6, gdzie 1 oznacza brak wpływu projektu, a 6 bardzo duży wpływ; o ocenę aspektu pozycja rynkowa, proszeni byli tylko Beneficjenci Poddziałania RPO WO W przypadku beneficjentów Poddziałania RPO WO największe oddziaływanie projektów dotyczy takich obszarów jak: poprawa wiedzy i kwalifikacji personelu, poprawa wizerunku i rozpoznawalności, ogólny wzrost konkurencyjności podmiotu i/lub jego oferty w porównaniu z innymi podmiotami. W minimalnym stopniu mówić natomiast możemy o wpływie realizowanych projektów na takie komponenty potencjału konkurencyjnego jednostek naukowo-badawczych, jak: wielkość zatrudnienia czy zarządzanie strategiczne. 150

151 Jeśli chodzi o przedsiębiorstwa realizujące projekty w ramach Poddziałania RPO WO zauważyć należy w miarę równomierny wpływ przedsięwzięć na poszczególne wymiary konkurencyjności, przy czym relatywnie największe oddziaływanie cechuje projekty w odniesieniu do wzrostu zatrudnienia, ogólnego wzrostu konkurencyjności firmy oraz poprawy jej sytuacji rynkowej. I choć jak wynika z analizowanych danych realizowane projekty przede wszystkim poprawiły konkurencyjność przedsiębiorstw w aspekcie zatrudnienia, to należy zauważyć, iż w nieco większym stopniu poprawa ta miała charakter ilościowy. Choć trzeba tu zastrzec, że różnice pomiędzy wpływem na wzrost zatrudnienia a opisującym poprawę w aspekcie jakościowym wpływem na poprawę wiedzy i kwalifikacji personelu, nie mają charakteru znaczącego (relatywnie mały wpływ projektów na poprawę wiedzy i kwalifikacji personelu widać raczej w strukturze miejsc pracy utworzonych w rezultacie ewaluowanych projektów utworzone stanowiska pracy dotyczą zawodów / stanowisk niewymagających wysokiego poziomu wiedzy i kwalifikacji pracowników). Co się natomiast tyczy projektów realizowanych w ramach Działania 8.2 POKL, to tutaj największe oddziaływanie dotyczy takich obszarów jak: poprawa wiedzy i kwalifikacji personelu, poprawa wizerunku i rozpoznawalności instytucji oraz ogólny wzrost konkurencyjności podmiotu oraz jego oferty. W przypadku badanych instytucji w mniejszym stopniu mówić możemy natomiast o wpływie na wzrost zatrudnienia oraz przychodów (w tym ostatnim przypadku pamiętać jednak trzeba o specyfice dofinansowanych przedsięwzięć nie miały one generować przychodu dla instytucji i były zamkniętą całością realizowaną w określonym czasie, ich wpływ na sferę przychodów musi być relatywnie mniejszy niż miało to miejsce w przypadku innych obszarów). Dodatkowo po uprzednim przeprowadzeniu kategoryzacji projektów ze względu na zapisy z wniosków o dofinansowanie przeprowadzono ocenę wpływu realizowanych przedsięwzięć w obszarze konkurencyjności dotyczącej ich realizatorów. W pierwszej kolejności przedstawiono dane odnoszące się do ogólnych typów realizowanych projektów. Wykres 80. Przeciętna ocena zmian w potencjale konkurencyjnym oraz wpływu projektu na wzrost potencjału konkurencyjnego a rodzaj realizowanego projektu badawcze infrastrukturalne badawczo-infrastr. doradczo-promocyjne ogółem 6 5,40 5,38 4 4,33 3,95 3,98 4,02 3,97 4,31 4,55 4, zmiany w potencjale konkurencyjnym ocena wpływy na wzrost potencjału konurencyjnego Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI beneficjentów; zmiany w potencjale konkurencyjnym oraz ich ocena: badawcze n=2, infrastrukturalne n=70, badawczo-infrastr. - n =2, doradczo-promocyjny n=15, Ogółem n=89; w przypadku zmian w potencjale konkurencyjnym ocena na skali od 1 do 5, gdzie 1 oznacza bardzo zmalało, a 5 bardzo wzrosło; w przypadku oceny wpływu na wzrost potencjału konkurencyjnego ocena na skali od 1 do 6, gdzie 1 oznacza brak wpływu, a 6 bardzo duży wpływ; z analiz wyłączono odp. trudno powiedzieć oraz projekty, w przypadku których nie było możliwości identyfikacji rodzaju projektu Skala zmian w potencjale konkurencyjnym jest zbliżona wśród beneficjentów realizujących projekty różnego typu, w przypadku oceny wpływu projektu na wzrost owego potencjału zróżnicowanie jest nieco większe. Widoczne są wyższe średnie oceny dla projektów badawczych oraz badawczo- 151

152 infrastrukturalnych, jednak ze względu na małą skalę występowania tego typu projektów nie można w ich przypadku uznać, iż wpływ jest istotnie pod względem statystycznym wyższy. Wobec tego typ realizowanego projektu nie ma wpływu na skalę zmian w potencjale konkurencyjnym, czynnik ten nie wiąże się również z oceną wpływu projektu na wzrost potencjału konkurencyjnego. Drugi wymiar analiz dotyczy z kolei wpływu projektu na konkurencyjność jego realizatora ze względu na charakter projektu, gdzie wyodrębniono projekty zakładające i niezakładające współpracy międzysektorowej (odrębna prezentacja tych danych wynika z faktu, iż tego rodzaju podział funkcjonuje niejako obok wcześniejszego podziału analizowanych projektów). Wykres 81. Przeciętna ocena zmian w potencjale konkurencyjnym oraz wpływu projektu na wzrost potencjału konkurencyjnego a prowadzenie współpracy w założeniach projektu zmiany w potencjale konkurencyjnym ocena wpływy na wzrost potencjału konurencyjnego 4 3,83 4,06 4,48 4,63 4,53 4,04 4,12 4,00 3,87 4,15 4,03 4, zakładające współprace nie zakładające współpracy zakładające współprace nie zakładające współpracy zakładające współprace nie zakładające współpracy infrastrukturalne doradczo-promocyjne Ogółem Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI beneficjentów; zmiany w potencjale innowacyjnym oraz ich ocena: infrastrukturalne zakładające współprace n=29, nie zakładające współpracy n=41,doradczo-promocyjne zakładające współpracę n=3, nie zakładające współpracy n=12, Ogółem - zakładające współpracę n=32, nie zakładające współpracy - n=53; w przypadku zmian w potencjale innowacyjnym ocena na skali od 1 do 5, gdzie 1 oznacza bardzo zmalało, a 5 bardzo wzrosło; w przypadku oceny wpływu na wzrost potencjału innowacyjnego ocena na skali od 1 do 6, gdzie 1 oznacza brak wpływu, a 6 bardzo duży wpływ; z analiz wyłączono odp. trudno powiedzieć oraz projekty, w przypadku których nie było możliwości identyfikacji rodzaju projektu; z analiz wyłączono projekty badawcze oraz badawczo infrastrukturalne, ponieważ wszystkie projekty realizowane w tych kategoriach zakładały współpracę międzysektorową Wedle przeprowadzonych analiz wpływu realizacji projektów zakładających współpracę międzysektorową na potencjał konkurencyjny, zarówno skala zmian w potencjale konkurencyjnym jak i ocena wpływu projektu na wzrost potencjału konkurencyjnego jest zbliżony wśród wszystkich kategorii beneficjentów. Zaobserwowane różnice nie są istotne pod względem statystycznym, w związku z tym brak jest podstaw do stwierdzenia, iż realizacja projektów zakładających współpracę międzysektorową wpływa w negatywny lub pozytywny sposób na potencjał konkurencyjny realizatorów. Z powyższych wyników nie należy jednak wyciągać wniosku, iż niecelowe jest wspieranie kooperacji międzysektorowej w kontekście realizacji przedsięwzięć innowacyjnych i badawczo-rozwojowych. Trzeba bowiem pamiętać, że tego rodzaju kooperacja nie jest niezbędna i użyteczna we wszystkich typach tego rodzaju projektów największe znaczenie ma ona w tych projektach, które polegają na realizacji wspólnych przedsięwzięć badawczych, a w ramach analizowanych projektów dominowały jednak zupełnie inne przedsięwzięcia Efekty realizowanych projektów w obszarze zatrudnienia Kolejny obszar identyfikowania efektów realizowanych projektów dotyczy zatrudnienia. Efekt zatrudnieniowy nie powinien być traktowany jako niezbędny, czy nawet główny parametr identyfikowania 152

153 rezultatów projektów o charakterze innowacyjnym, w ich przypadku kluczowe znaczenie mają bowiem kwestie stanowiące przejawy innowacji, których zakres jest zależny od przyjętej definicji 45 tego pojęcia. Z drugiej jednak strony, z punktu widzenia rozwoju regionu za szczególnie cenne uznać należy takie efekty projektów dotyczące zatrudnienia, które skutkują powstaniem miejsc pracy opartych o specjalistyczną wiedzę i wysokie kwalifikacje. Na poniższym wykresie przedstawiono dane dotyczące odsetka firm, które w ramach poszczególnych instrumentów wsparcia potwierdziły fakt utworzenia nowych miejsc pracy w wyniku realizacji projektu. Wykres 82. Deklaracja utworzenia nowych miejsc pracy w wyniku realizacji projektu 100% 80% 16,7% 15,0% nie tak 60% 85,7% 71,8% 40% 83,3% 85,0% 20% 0% Poddziałanie RPO WO ,3% Poddziałanie RPO WO Działanie 8.2 PO KL 28,2% Ogółem Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI beneficjentów; Poddziałanie RPO WO n=6, Poddziałanie RPO WO n=105, Działanie 8.2 PO KL n=20, Ogółem n=131 Ze zdecydowanie największym efektem zatrudnieniowym mamy do czynienia w przypadku Poddziałania RPO WO Spośród firm realizujących projekty w ramach tego Poddziałania aż 85,7% zatrudniło nowych pracowników w rezultacie zrealizowanego projektu. Z kolei w odniesieniu do dwóch pozostałych instrumentów wsparcia sytuacja jest odwrotna: w Poddziałaniu RPO WO ,3%, a w Działaniu 8.2 PO KL 85% beneficjentów nie stworzyło żadnych miejsc pracy powiązanych z realizowanym projektem. Zidentyfikowany stan rzeczy oznacza, że jeśli projekty innowacyjne i badawczo-rozwojowe mają być traktowane jako instrument poprawy sytuacji na regionalnym rynku pracy, to w praktyce dotyczyć to będzie przede wszystkim przedsięwzięć realizowanych przez przedsiębiorstwa. Wydaje się, że w największym stopniu związane jest to z charakterem realizowanych w tej grupie beneficjentów projektów wiążą się one z wdrażaniem w firmie różnego rodzaju innowacji, co w sposób naturalny może generować konieczność zatrudnienia nowych osób (zarówno ze względu na powstałe w wyniku realizacji projektu niedobory ilościowe, jak i brak w przedsiębiorstwie niezbędnej wiedzy i umiejętności do tego, by w pełni wykorzystać możliwe do wygenerowania efekty działań projektowych). 45 Jedną z najczęściej cytowanych definicji innowacyjności jest koncepcja pochodząca z dokumentu OECD Oslo Manual, wg której innowacja to wdrożenie nowego lub istotnie ulepszonego produktu (wyrobu lub usługi), nowego lub istotnie ulepszonego procesu, nowej metody marketingu lub nowej metody organizacji w zakresie praktyk biznesowych, organizacji miejsca pracy bądź relacji ze środowiskiem zewnętrznym. 153

154 Wykres 83. Średnia ilość osób zatrudnionych w wyniku realizacji projektów wg rodzaju umowy 7 6 0,30 6,39 na umowę zlecenie / o dzieło na umowę o pracę 5,46 5 0, ,09 2,20 4,93 1 1,90 0 0,17 0,17 Poddziałanie RPO WO Poddziałanie RPO WO ,30 Działanie 8.2 PO KL Ogółem Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI beneficjentów; Poddziałanie RPO WO n=6, Poddziałanie RPO WO n=105, Działanie 8.2 PO KL n=20; Ogółem n=131 Jeśli chodzi o średnią ilość zatrudnionych osób w ramach ewaluowanych projektów, to największa okazała się ona w Poddziałaniu RPO WO , a więc w ramach instrumentu wsparcia, które jednocześnie cechuje się najwyższym odsetkiem beneficjentów, którzy w rezultacie realizowanego projektu stworzyli nowe miejsca pracy. Wśród beneficjentów z tego Poddziałania średnio zatrudnionych zostało 6,39 osób, przy czym zdecydowana większość (6,09) to pracownicy zatrudnieni na umowę o pracę, co można traktować jako wskaźnik relatywnie dużej trwałości miejsc pracy powiązanych z realizowanym przedsięwzięciem. W przypadku Poddziałania RPO WO średnio zatrudnionych zostało wyłącznie w formie umowy o pracę tylko 0,17 osób (w przeliczeniu na jeden projekt). Z kolei jeśli chodzi o projekty z Działania 8.2 PO KL, to średnia wielkość dodatkowego zatrudnienia wynikającego z realizacji działań projektowych wynosi tutaj 2,20 osób, przy czym wyraźnie dominuje wariant umów cywilnoprawnych (średnio w tej formie zatrudnionych zostało w efekcie projektu z Działania 8.2 PO KL 1,90 osób). Zastosowanie takiego trybu zatrudnienia może oznaczać założoną już na etapie rekrutacji tymczasowość utworzonego miejsca pracy (być może nawet chodzi o zatrudnienie dodatkowych osób wyłącznie do obsługi projektu). W badaniu, poza aspektem czysto ilościowym, podjęto także próbę określenia jakości zasobów ludzkich, o które wzbogacili się beneficjenci w rezultacie realizowanego projektu. Poniżej przedstawiono dane dotyczące wzrostu udziału pracowników o wysokim poziomie kwalifikacji, tj. posiadających wykształcenie wyższe (w przypadku Poddziałania RPO WO oraz Działania 8.2 PO KL) oraz posiadających stopień / tytuł naukowy (Poddziałanie RPO WO oraz Działanie 8.2 PO KL). 154

155 Wykres 84. Deklaracja wystąpienia wzrostu udziału pracowników z wyższym wykształceniem w wyniku realizacji projektu 80% tak nie nie wiem 60% 66,7% 63,2% 40% 33,3% 45,0% 35,0% 33,6% 20% 20,0% 3,2% 0% Poddziałanie RPO WO Działanie 8.2 PO KL Ogółem Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI beneficjentów; Poddziałanie RPO WO n=105; Działanie 8.2 PO KL n=20; Ogółem n=125 W przypadku ponad dwóch trzecich (66,7%) beneficjentów z Poddziałania RPO WO nie wystąpiło zjawisko wzrostu udziału pracowników z wyższym wykształceniem w wyniku realizacji projektu, tylko w jednej trzeciej firm taki wzrost został odnotowany. Oddziaływanie na wzrost jakości zasobów ludzkich jest więc w tej grupie beneficjentów ograniczone (i to pomimo, że to właśnie wśród beneficjentów Poddziałania liczba stworzonych w rezultacie projektów miejsc pracy jest największa). Jeśli chodzi o beneficjentów Działania 8.2 PO KL, to wprawdzie również dominuje sytuacja braku wzrostu udziału osób z wyższym wykształceniem, ale jest to już mniejszy odsetek (45%). Trzeba tu jednak podkreślić, że odsetek beneficjentów, którzy taki wzrost odnotowali jest niemalże identyczny jak w przypadku beneficjentów Poddziałania RPO WO ). Realizatorów projektów spoza sektora przedsiębiorstw zapytano z kolei o ewentualny wzrost udziału osób posiadających stopień / tytuł naukowy wśród pracowników instytucji, który stanowi rezultat realizacji projektu. 155

156 Wykres 85. Deklaracja wzrostu udziału osób posiadających stopień / tytuł naukowy wśród pracowników instytucji, w wyniku realizacji projektu 60% 50% tak nie nie wiem 50,0% 50,0% 50,0% 40% 33,3% 40,0% 38,5% 30% 20% 16,7% 10% 10,0% 11,5% 0% Poddziałanie RPO WO Działanie 8.2 PO KL Ogółem Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI beneficjentów; Poddziałanie RPO WO n=6, Działanie 8.2 PO KL n=20, Ogółem n=26 W obu analizowanych instrumentach wsparcia dominuje sytuacja braku wzrostu udziału osób posiadających stopień / tytuł naukowy wśród pracowników instytucji w rezultacie przeprowadzonego projektu, choć dominacja ta nie jest bardzo wyraźna połowa beneficjentów potwierdziła, że w przypadku ich instytucji rzeczony wzrost nie nastąpił. Jeśli natomiast chodzi o odsetek tych beneficjentów, którzy odnotowali wzrost udziału pracowników posiadających stopień / tytuł naukowy to w przypadku Poddziałania RPO WO wyniósł on 33,3%, zaś w ramach Działania 8.2 PO KL 40%. Kluczowym parametrem związanym z charakterystyką jakości zasobów ludzkich jest jednak zawód / stanowisko osób, które zostały zatrudnione. Wśród pracowników zatrudnionych przez Beneficjentów Poddziałania RPO WO w wyniku realizacji projektu najszerzej występującą grupy zawodową są operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń, często występowały takie zawody jak operator linii technologicznej czy operator obrabiarki tego rodzaju pracowników zatrudniła około połowa Beneficjentów. Często zatrudniano również pracowników fizycznych, sprzedawców / handlowców czy pracowników biurowych, lecz skala zatrudnienia w tym zakresie nie była tak duża jak w przypadku operatorów. Pracownicy z grupy specjalistów zdarzali się dosyć rzadko. W przypadku Beneficjentów Poddziałania RPO WO zatrudniono tylko jednego pracownika w charakterze technika chemika. Z kolei jeśli weźmiemy pod uwagę pracowników zatrudnionych przez Beneficjentów Działania 8.2 sporą część zajmują pracownicy zajmujący się obsługą realizowanego projektu, których można zakwalifikować jako pracowników biurowych lub specjalistów. Występowały również wskazania na zatrudnienie specjalistów skierowanych do prac innych niż bezpośrednia realizacja projektu. Stworzone dzięki realizowanym projektom miejsca pracy należy uznać za częściowo zgodne z zapotrzebowaniem regionalnym. Wedle raportu Ranking zawodów deficytowych i nadwyżkowych w województwie opolskim w 2011 roku opublikowanym przez Wojewódzki Urząd Pracy w Opolu w kwietniu 2012 r. zawodami o największej nadwyżce podaży pracy nad popytem wśród pracodawców są Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy oraz Pracownicy usług osobistych i sprzedawcy. Zawody te występowały dosyć często wśród miejsc pracy stworzonych przez beneficjentów Poddziałania RPO WO , lecz nie posiadały one najwyższego udziału. Najczęściej zatrudniano pracowników z grupy zawodowej 156

157 Ogółem Działanie 8.2 PO KL Poddziałanie RPO WO Poddziałanie RPO WO OCENA DZIAŁAŃ BADAWCZO-ROZWOJOWYCH ORAZ INNOWACYJNYCH PODEJMOWANYCH W RAMACH UNIJNYCH PROJEKTÓW NA RZECZ WZROSTU Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń, która zajmuje dopiero 6 miejsce w rankingu zawodów nadwyżkowych (na 10 możliwych ranking według wielkich grup zawodowych 46 ). Jeśli weźmiemy z kolei pod uwagę projekty o charakterze badawczo-rozwojowym realizowane w ramach Poddziałania RPO WO ocena adekwatności zatrudnienia do potrzeb regionu jest bardzo trudna do przeprowadzenia ze względu na niewielką skalę zatrudnienia. Należy jednak zwrócić uwagę, iż zatrudniony technik chemik nie należy do najbardziej potrzebnej dla rozwoju kapitału intelektualnego instytucji naukowo-badawczych grupy specjalistów, lecz charakteryzującej się niższym znaczeniem grupy Technicy i inny średni personel. Ostatnia kwestia analizowana w odniesieniu do efektów realizowanych projektów w obszarze zatrudnienia dotyczy tego, czy rzeczone przedsięwzięcia wymagały określonych działań w sferze zasobów ludzkich na poniższym wykresie przedstawiono dane dotyczące skali występowania zjawiska doszkalania i przekwalifikowania pracowników w wyniku realizacji projektu. Wykres 86. Deklaracja wystąpienia konieczności doszkalania i przekwalifikowywania pracowników w wyniku realizacji projektu dokształcenie pracowników 16,7% 83,3% tak nie przekwalifikowanie pracowników 100,0% dokształcenie pracowników 34,3% 65,7% przekwalifikowanie pracowników 28,6% 71,4% dokształcenie pracowników 50,0% 50,0% przekwalifikowanie pracowników 10,0% 90,0% dokształcenie pracowników 35,9% 64,1% przekwalifikowanie pracowników 24,4% 75,6% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI beneficjentów; Poddziałanie RPO WO n=6, Poddziałanie RPO WO n=105, Działanie 8.2 PO KL n=20, Ogółem n=131 Wśród beneficjentów Poddziałania RPO WO większość (83,3%) potwierdziła, że realizacja projektu wiązała się z koniecznością dokształcenia pracowników, a jednocześnie żaden z nich nie wskazał, że w rezultacie projektu niezbędne było przekwalifikowanie pracowników. Jeśli chodzi o przedsiębiorstwa realizujące projekty w ramach Poddziałania RPO WO , to blisko dwie trzecie beneficjentów (65,7%) podejmowało działania w zakresie dokształcania pracowników, w większości przypadków (71,4%) nie było jednak konieczności całkowitego przekwalifikowania osób zatrudnionych w przedsiębiorstwie. W 46 WUP Opole (2012) Ranking zawodów deficytowych i nadwyżkowych w województwie opolskim w 2011 roku, s. 6, źródło: dostępu: data 157

158 odniesieniu do beneficjentów Poddziałania 8.2 PO KL, choć również dostrzegalna jest stosunkowo niewielka skala zjawiska przekwalifikowywania pracowników (tylko 10% respondentów wskazało na podejmowanie tego rodzaju działań), to jednak tylko połowa dokonywała dokształcania pracowników w związku z realizowanym przedsięwzięciem. Generalnie więc mamy do czynienia z sytuacją dominacji działań zorientowanych na dokształcanie pracowników w związku z realizacją projektu innowacyjnego (związane jest to m.in. z wprowadzeniem nowej technologii produkcji, poszerzenie oferty o nowe produkty i usługi itp.), co świadczy o tym, że w badanych podmiotach nastąpił ogólny wzrost poziomu wiedzy i kwalifikacji dotychczasowych pracowników, poprzez nabycie przez nich nowych umiejętności. Wyraźnie rzadziej beneficjenci byli natomiast zmuszeni do przekwalifikowania swoich pracowników. Oznacza to, że realizowane projekty były w większości odpowiednio dostosowane do potencjału zasobów ludzkich w jednostce (lub jak miało to miejsce w przypadku przedsiębiorstw, gdzie wystąpił bardzo duży efekt zatrudnieniowy że nowe zadania w przedsiębiorstwie, które wygenerował projekt realizowane są przez nowo zatrudnionych pracowników, nie ma więc potrzeby, by dokształcać dotychczasowy personel). Projekt innowacyjny może także generować negatywne efekty w obszarze zatrudnienia polegające na konieczności likwidacji niektórych stanowisk pracy lub przesunięć pracowników do innych działów. Dane przedstawione na poniższym wykresie obrazują skalę występowania obu wymienionych zjawisk. Pomiar tego efektu stanowił dodatkowy element analizy projektów realizowanych w ramach Poddziałania RPO WO i Działania 8.2 PO KL. Wykres 87. Deklaracja wystąpienia konieczności likwidacji stanowisk pracy oraz przesunięć pracowników do innych działów 100% 80% 10,0% 10,0% 7,7% 7,7% tak nie nie wiem 60% 40% 100,0% 100,0% 85,0% 90,0% 88,5% 92,3% 20% 0% likwidacja przesunięcia stanowisk pracy pracowników do innych działów 5,0% 3,8% likwidacja stanowisk pracy przesunięcia pracowników do innych działów likwidacja stanowisk pracy przesunięcia pracowników do innych działów Poddziałanie RPO WO Działanie 8.2 PO KL Ogółem Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI beneficjentów; Poddziałanie RPO WO n=6, Działanie 8.2 PO KL n=20, Ogółem n=26 Realizowane projekty, zarówno w Poddziałaniu RPO WO, jak i Działaniu 8.2 PO KL, właściwie nie wymagały od beneficjentów redukowania zatrudnienia czy przesunięć pracowników do innych działów. Można więc stwierdzić, że w aspekcie finansowym, ale także dotyczącym zarządzania posiadanymi przez instytucję zasobami ludzkimi, projekty zostały zaplanowane racjonalnie adekwatne wobec potencjału, jakim dysponowali beneficjenci Efekty realizowanych projektów w obszarze kooperacji międzysektorowej We wcześniejszej analizie potencjału innowacyjnego i badawczo-rozwojowego podkreślono znaczenie kooperacji wewnątrz-i międzysektorowej dotyczącej działań innowacyjnych i badawczo-rozwojowych. Z 158

159 tego względu za istotne uznać należy również to, czy projekty wpłynęły na skalę i charakter tej współpracy. Poniżej przedstawiono dane dotyczące tej kwestii przy czym skupiono się na współpracy międzysektorowej ze względu na fakt, iż celem instrumentów wsparcia jest m.in. podejmowanie i utrzymywanie tego rodzaju kooperacji. Wykres 88. Deklaracja zmian w intensywności współpracy Beneficjentów z przedsiębiorstwami od momentu realizacji projektu 80% Poddziałanie RPO WO Działanie 8.2 PO KL Ogółem 64,7% 60% 50,0% 56,5% 40% 35,3% 39,1% 33,3% 20% 16,7% 4,3% 0% wspólna realizacja projektu z przedsiębiorstwem wykonywanie zleceń przedsiębiorstwa sprzedaż gotowych technologii / licencji / wyrobów Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI beneficjentów; Poddziałanie RPO WO n=6, Działanie 8.2 PO KL n=17; Ogółem n=23; pytanie zadawane tylko osobom, które zadeklarowały prowadzenie współpracy z przedsiębiorstwami; Wśród beneficjentów Poddziałania RPO WO dominuje (66,7%) sytuacja wzrostu intensywności współpracy z sektorem przedsiębiorstw od momentu realizacji projektu. W przypadku Działania 8.2 PO KL również dominuje wzrost intensywności rzeczonej kooperacji (58,8%). Jeśli chodzi o pierwszy instrument wsparcia, to w sposób jednoznaczny postrzegać go można w kategoriach zwiększenia współpracy międzysektorowej pomiędzy przedsiębiorstwami a jednostkami naukowo-badawczymi. W odniesieniu do Działania 8.2 PO KL sytuacja nie jest już tak jednoznaczna, gdyż podmioty realizujące projekty są tu bardziej zróżnicowane ze względu na reprezentowany typ. Bez względu jednak na to, czy są to instytucje otoczenia biznesu, jednostki naukowo-badawcze, czy organizacje pozarządowe sam fakt zwiększenia skali współpracy z przedsiębiorstwami winien być oceniony zdecydowanie pozytywnie. 159

160 Wykres 89. Ocena wpływu projektu na intensywność wzrostu intensywności współpracy z przedsiębiorstwami 80% ,0% 70% 60% 50% 50,0% 58,3% 40% 37,5% 33,3% 30% 25,0% 20% 10% 12,5% 8,3% 0% Poddziałanie RPO WO Działanie 8.2 PO KL Ogółem Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI beneficjentów; Poddziałanie RPO WO n=4, Działanie 8.2 PO KL n=8, Ogółem n=12; pytanie zadawane tylko osobom, które zadeklarowały wzrost intensywności współpracy z przedsiębiorstwami; ocena na skali od 0 do 5, gdzie 0 oznacza brak wpływu, a 5 bardzo duży wpływ By zidentyfikować wpływ projektów na wzrost współpracy beneficjentów Poddziałania RPO WO oraz Działania 8.2 PO KL, realizatorów projektów zapytano o to, w jakim stopniu projekt wpłynął na zaistniałą zmianę we współpracy. Jeśli chodzi o Poddziałanie RPO WO , to aż ¾ beneficjentów dostrzega bardzo duży wpływ realizowanego projektu na zwiększenie intensywności współpracy z sektorem przedsiębiorstw, druga wskazywana ocena ( 4 ) również świadczy o przekonaniu beneficjentów o tym, iż wpływ realizowanych projektów był w tym zakresie relatywnie duży. W przypadku Działania 8.2 PO KL wpływ ten oceniono nieznacznie gorzej, tutaj także dominującą kategorią jest bardzo duży wpływ, lecz wskazała na nią połowa beneficjentów tego działania. Samo zwiększenie współpracy międzysektorowej nie jest wystarczające do uznania, iż mieliśmy w ramach projektach do czynienia z wysoce skutecznym oddziaływaniem przedsięwzięć na kwestię współpracy. Wzrost intensywności współpracy mógł bowiem dotyczyć tylko samego okresu realizacji projektu i tym samym mieć charakter incydentalny. Istotna jest także trwałość kooperacji międzysektorowej i wpływ na nią działań projektowych. Wykres 90. Deklaracja wpływu realizacji projektu na trwałość współpracy Beneficjentów z przedsiębiorstwami 90% 80% trudno powiedzieć 83,3% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 16,7% 43,5% 29,4% 29,4% 23,5% 17,6% 21,7% 21,7% 13,0% 0% Poddziałanie RPO WO Działanie 8.2 PO KL Ogółem Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI beneficjentów; Poddziałanie RPO WO n=6, Działanie 8.2 PO KL n=17, Ogółem n=23; pytanie zadawane tylko osobom, które zadeklarowały prowadzenie współpracy z przedsiębiorstwami; ocena na skali od 0 do 5, gdzie 0 oznacza brak wpływu, a 5 bardzo duży wpływ 160

161 Jak wynika z danych przedstawionych na powyższym wykresie, w przypadku Poddziałania RPO WO dominuje (83,3% wskazań dla noty 4 ) przekonanie o relatywnie dużym wpływie realizowanego projektu na trwałość współpracy z sektorem przedsiębiorstw. Nieco odmienna jest sytuacja wśród beneficjentów Działania 8.2 PO KL tutaj względnie równomiernie rozłożyły się wskazania dotyczące różnych ocen i choć są to oceny wskazujące na raczej pozytywną oceną wpływu projektów na trwałość kooperacji z przedsiębiorstwami, to jednak nie mamy tu do czynienia z tak wyraźną dominacją przekonania o dużym wpływie, jak ma to miejsce w przypadku Poddziałania RPO WO Może to wynikać ze specyfiki projektów realizowanych w ramach obu instrumentów wsparcia infrastrukturalne przedsięwzięcia z Poddziałania RPO WO w sposób naturalny kreują bardziej trwały kontekst dla współpracy z przedsiębiorstwami niż mające w dużej mierze szkoleniowodoradczy lub informacyjny charakter projekty z Działania 8.2 PO KL. Beneficjentów projektów z Poddziałania RPO WO zapytano dodatkowo o to, czy rezultaty projektu zostały wdrożone do praktyki gospodarczej, co traktować należy jako najbardziej zaawansowany wariant współpracy sektora nauki i biznesu. Wykres 91. Skala wdrażania rezultatów projektów Poddziałania RPO WO do praktyki gospodarczej 60% 50% 50,0% 40% 33,3% 30% 20% 16,7% 10% 0% Wszystkie zaplanowane rezultaty udało się wdrożyć Większość zaplanowanych rezultatów udało się wdrożyć Mniej więcej połowę zaplanowanych rezultatów udało się wdrożyć Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI beneficjentów; n=6 Uzyskane wyniki ocenić należy zdecydowanie pozytywnie w kontekście produktywności kooperacji międzysektorowej nawiązanej w rezultacie ewaluowanych projektów dominuje (dotyczy on połowy beneficjentów uczestniczących w badaniu) wariant wdrożenia większości zaplanowanych rezultatów do praktyki gospodarczej. W przypadku dwóch projektów udało się wdrożyć wszystkie zaplanowane rezultaty, w jednym zaś rezultaty wdrożone do praktyki gospodarczej stanowiły połowę wszystkich zaplanowanych w projekcie efektów. Ostatni aspekt analizy wpływu realizowanych projektów na intensywność kooperacji międzysektorowej dotyczy zmian w intensywności współpracy z instytucjami naukowo-badawczymi od momentu realizacji projektu wśród beneficjentów Poddziałania RPO WO

162 Wykres 92. Zmiany w intensywności współpracy z instytucjami naukowo-badawczymi od momentu realizacji projektu wśród beneficjentów Poddziałania RPO WO ,7% 16,7% 23,3% spadła pozostała bez zmian wzrosła nie wiem 53,3% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI beneficjentów; n=60; pytanie zadawane tylko osobom, które wskazały na współpracę z instytucjami naukowo-badawczymi W większości (53,3%) przypadków mamy do czynienia z brakiem zmian w zakresie intensywności współpracy przedsiębiorstw realizujących projekty z podmiotami sektora B+R, jednak w przypadku prawie jednej czwartej (23,3%) beneficjentów wskazują oni na wzrost intensywności kooperacji. Warto także zwrócić uwagę na fakt, iż dla 16,7% beneficjentów obecnie intensywność współpracy z sektorem B+R jest mniejsza niż miało to miejsce przed projektem, co jednak niekoniecznie musi być traktowane jako znaczący problem, jeśli akurat w ostatnim czasie rzeczywiście w przedsiębiorstwach nie występowało zwiększone zapotrzebowanie na wsparcie ze strony instytucji naukowo-badawczych (poza tym, spadek intensywności kooperacji niekonieczne musi oznaczać jej zanik) Efekty projektów realizowanych w ramach Działania 8.2 PO KL dotyczące ich uczestników Działanie 8.2 PO KL (z uwzględnieniem składających się na nie Poddziałań: i 8.2.2) cechuje specyfika polegająca na tym, iż odbiorcami działań realizowanych w ramach projektów są w tym przypadku nie sami beneficjenci lecz odbiorcy indywidualni, na rzecz których prowadzone są określone działania projektowe. Z tego względu, dla pełnej oceny interwencji w ramach Działania 8.2 PO KL niezbędne jest dokonanie identyfikacji i oceny efektów odnoszących się do ostatecznych odbiorców wsparcia, tj. uczestników projektów. Osoby te zostały w ramach niniejszej ewaluacji objęte odrębnym badaniem, którego wyniki przedstawiono poniżej. 162

163 Wykres 93. Charakter aktywności uczestników projektów Działania 8.2 PO KL pracownik przedsiębiorstwa / JST / NGO pracownik naukowy lub naukowo-dydaktyczny uczelni student pracownik naukowy jednostki naukowej doktorant absolwent Poddziałanie PO KL 35,0% 3,1% 13,8% 4,9% 38,0% 5,2% 2,7% 5,4% Poddziałanie PO KL 85,1% 1,4% 5,4% Ogółem 42,4% 2,8% 12,2% 4,2% 33,2% 5,2% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI uczestników projektów Działania 8.2 PO KL; Poddziałanie PO KL n=426, Poddziałanie n=74, Ogółem n=500 Analizując dane dotyczące kategorii uczestników biorących udział w projektach realizowanych w ramach Działania 8.2 PO KL zauważyć należy dominację dwóch kategorii: pracowników przedsiębiorstw / JST / NGO (42,4% wszystkich uczestników badania korzystających ze wsparcia w ramach Działania 8.2 PO KL) oraz studentów (33,2%). Nieco więcej niż co dziesiąta osoba (12,2%) to z kolei pracownik naukowodydaktyczny uczelni. Dopiero jednak, gdy przyjrzymy się strukturze uczestników odrębnie dla każdego z analizowanych Poddziałań ujawni się ich specyfika. W przypadku Poddziałania dominującą kategorią są bowiem studenci (38% wszystkich uczestników), przy jednocześnie relatywnie dużym udziale pracowników przedsiębiorstw / JST / NGO (35%). Pracownicy naukowi (uczelni bądź jednostki naukowej) to łącznie 16,9% wszystkich uczestników. Z kolei jeśli chodzi o Poddziałanie PO KL, to wyraźnie ujawnia się dominacja pracowników / przedsiębiorstw / JST / NGO, którzy stanowią aż 85,1% wszystkich odbiorców wsparcia. Dwie kolejne, równoliczne, grupy uczestników to: studenci i absolwenci (po 5,4%). W kontekście charakteru projektów realizowanych w ramach obu Poddziałań, a także celów tych instrumentów wsparcia podkreślić należy, iż: W przypadku Poddziałania PO KL negatywnie ocenić należy dominację studentów jako uczestników realizowanych projektów 47. Ta kategoria uczestników, w przeciwieństwie do pracowników naukowych, czy choćby doktorantów, nie gwarantuje efektów zorientowanych na zacieśnienie wiedzy między światem akademickim i biznesowym, m.in. z tego powodu, iż trudno postrzegać studentów jako odpowiednich przedstawicieli środowiska akademickiego w kontekście jego ewentualnej współpracy z biznesem. Poza tym, fakt, iż wielu studentów nie ma sprecyzowanych planów dotyczących swojej przyszłości zawodowej oznacza, że trudno o zapewnienie trafnego doboru uczestników (tj. nie sposób zagwarantować, że uruchomione wsparcia trafi do właściwych kategorii odbiorców). W przypadku Poddziałania PO KL celowe byłoby zwiększenie udziału pracowników naukowych, zarówno uczelni, jak i innych jednostek naukowych, dla zapewnienia większej trafności 47 W aktualnej wersji Szczegółowego Opisu Priorytetów PO KL zarówno studenci, jak i absolwenci nie mogą już być obejmowani wsparciem projektowym, którą to zmianę ocenić należy jednoznacznie pozytywnie w kontekście prezentowanych tu danych. 163

164 uruchamianego wsparcia. Jednocześnie należy zaakceptować fakt, iż zorientowanie wsparcia w większym stopniu do przedstawicieli świata nauki (oraz takie jego zaadresowanie, by trafiało ono do osób rzeczywiście nim zainteresowanych) wiązać się będzie ze znaczącym zmniejszeniem skali uczestnictwa w projektach zbliżonych do tych, które dotychczas były realizowane w ramach Poddziałania PO KL. W przypadku Poddziałania PO KL celowe byłoby również zwiększenie skali uczestnictwa osób reprezentujących sektor naukowy (choć jednocześnie ze względu na większą liczebność całej populacji pracowników sektora przedsiębiorstw / JST / NGO należy oczekiwać, że to właśnie ta grupa będzie zawsze dominować w przedsięwzięciach o podobnym charakterze). Chodzi w tym przypadku przede wszystkim o zapewnienie odpowiedniego poziomu partycypacji sektora naukowego w pracach związanych z formułowaniem i wdrażaniem RSI. Poniższy wykres obejmuje już dane dotyczące form wsparcia, z jakich korzystali uczestnicy projektów w Działaniu 8.2 PO KL, którzy wzięli udział w badaniu CAWI. Wykres 94. Formy wsparcia uczestników projektów Działania 8.2 PO KL, którzy wzięli udział w badaniu CAWI Poddziałanie PO KL Poddziałanie PO KL Ogółem szkolenie / warsztat / kurs 72,1% 79,7% 73,2% staż doradztwo stypendium naukowe, doktoranckie konferencja / spotkanie wyjazdy / wizyty studyjne inne 10,6% 6,8% 10,0% 8,5% 8,1% 8,4% 6,3% 1,4% 5,6% 2,8% 2,4% 1,2% 1,4% 1,2% 4,0% 13,5% 5,4% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI uczestników projektów Działania 8.2 PO KL; Poddziałanie PO KL n=426, Poddziałanie n=74, Ogółem n=500; Pytanie wielokrotnego wyboru, odsetki odpowiedzi nie sumują się do 100% Zdecydowanie dominującą kategorią wsparcia wśród uczestników projektów z Działania 8.2 PO KL, którzy wzięli udział w badaniu okazały się szkolenia/warsztaty/kursy, z których w ramach całego Działania skorzystało 73,2% uczestników. Drugą pod względem częstości występowania formą wsparcia wśród osób badanych są staże, które dotyczą co dziesiątego uczestnika projektów realizowanych w ramach Działania 8.2 PO KL, ale jest to instrument wsparcia adresowany do wyraźnie mniejszego odsetka uczestników. Jeszcze mniejszy udział wśród zidentyfikowanych form wsparcia ma doradztwo (8,4%) oraz stypendia naukowe/doktoranckie (5,6%). Z kolei odsetek badanych deklarujących uczestnictwo w konferencjach / spotkaniach oraz wyjazdach / wizytach studyjnych okazał się śladowy i wyniósł odpowiednio: 2,4% i 1,2%. Generalnie możemy więc mówić o Działaniu 8.2 PO KL jako instrumencie o charakterze przede wszystkim szkoleniowym, z wyraźnie mniejszym udziałem pozostałych form wsparcia. 164

165 Poza pytaniem o szczegółowe formy wsparcia uzyskanego w ramach projektu z Działania 8.2 PO KL respondentów poproszono także o wskazanie głównego obszaru tematycznego działań projektowych, w których uczestniczyli. W przypadku 59,4% badanych obszarem tym było nawiązywanie i rozwijanie współpracy sfery nauki i biznesu lub prowadzenie działalności badawczo-rozwojowej, z kolei wsparcie dotyczące rozpoczynania własnej działalności gospodarczej typu spin off lub spin out to dominujący obszar tematyczny działań projektowych, w których uczestniczyło 40,6% respondentów (w przeciwieństwie do pierwszego wskazanego obszaru tematycznego, zagadnienia dotyczące tworzenia firm spin off i spin out okazały się mieć większe znaczenie w przypadku projektów z Poddziałania PO KL). Obok zidentyfikowania form wsparcia najczęściej występujących w projektach kluczowe jest także pytanie o stopień adekwatności poszczególnych form wsparcia do potrzeb uczestników oraz jego zróżnicowanie Wykres 95. Ocena adekwatności poszczególnych form wsparcia do potrzeb uczestników projektów Działania 8.2 W bardzo małym stopniu W małym stopniu W średnim stopniu W dużym stopniu W bardzo dużym stopniu Trudno powiedzied staż szkolenie / warsztat / kurs 20,0% 4,1% 8,0% 35,4% 44,0% 39,3% 32,0% 4,0% 8,2% 5,0% doradztwo stypendium naukowe, doktoranckie 2,4% 7,1% 14,3% 31,0% 32,1% 33,3% 50,0% 16,7% 9,5% 3,6% konferencja / spotkanie 50,0% 25,0% 8,3% 16,7% wyjazdy / wizyty studyjne 16,7% 83,3% inna forma wsparcia 18,5% 7,4% 25,9% 11,1% 37,0% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI uczestników projektów; staż n=50, szkolenie / warsztat / kurs n=366, doradztwo n=42, stypendium naukowe / doktoranckie n=28, konferencja / spotkanie n=12, wyjazdy / wizyty studyjne n=6, inne n=27 Najbardziej adekwatnymi formami wsparcia okazały się stypendia naukowe / doktoranckie (gdzie ponad 80% badanych jest przekonanych o dużym lub bardzo dużym stopniu adekwatności otrzymanego wsparcia, przy czym dokładnie 50% wskazało na bardzo duży stopień adekwatności). Podobnie wysoko oceniono adekwatność staży (76% badanych jest przekonanych o bardzo dużej lub dużej adekwatności tej formy wsparcia, z czego przekonanie o najwyższym poziomie adekwatności staży cechuje 32% respondentów). Jeśli chodzi o zdecydowanie najczęściej stosowany w projektach z Działania 8.2 PO KL instrument wsparcia, czyli szkolenia / warsztaty / kursy, to ich adekwatność ocenić należy jako przeciętną ponad jedna trzecia badanych (35,4%) uznała tę formę wsparcia ze średnio adekwatną do ich potrzeb, a 39,3% respondentów wskazało na dużą ich adekwatność. Jednocześnie jednak, więcej niż co dziesiąty badany (12,1%) ocenił adekwatność szkoleń / warsztatów / kursów jako niską. Wydaje się, że częściowo taka sytuacja stanowi efekt adresowania wsparcia szkoleniowego do relatywnie dużej liczby odbiorców, co siłą rzeczy utrudnia jego sprofilowanie pod kątem indywidualnych potrzeb uczestników. Warto tu bowiem 165

166 zawrócić uwagę, że dwie analizowane wcześniej najbardziej adekwatne do potrzeb uczestników formy wsparcia oferowane były w badanych projektach wyraźnie rzadziej. Z drugiej jednak strony, zdecydowanie najgorzej ocenianymi pod względem adekwatności formami wsparcia, tj. wyjazdami / wizytami studyjnymi (wszyscy uczestnicy badania, którzy skorzystali z tej formy wsparcia ocenili jej adekwatność do swoich potrzeb negatywnie) oraz konferencjami i spotkaniami (połowa badanych uznała, iż ta forma wsparcia była w małym stopniu adekwatna do ich potrzeb), również objęta była relatywnie mała liczba uczestników, a jednak nie przełożyło się to na zapewnienie satysfakcjonującego poziomu adekwatności udzielonego wsparcia. Specyficznym przypadkiem jest doradztwo, które z założenia powinno być traktowane jako zindywidualizowana forma wsparcia, a tymczasem o wysokim poziomie adekwatności tego instrumentu jest przekonana tylko połowa badanych uczestników projektów, którzy z niej korzystali. W związku z tym rodzi się pytanie o to, czy doradztwo świadczone w ramach projektu przeprowadzano w sposób właściwy, przede wszystkim czy było ono poprzedzone rzetelną oceną potrzeb danego odbiorcy wsparcia. Dane przedstawione w kolejnej tabeli opracowane poprzez obliczenie dla każdej formy wsparcia średniej oceny jej adekwatności potwierdzają powyższe wnioski wskazujące, iż ranking form wsparcia oferowanych w ramach Działania 8.2 PO KL przedstawia się następująco: stypendia naukowe / doktoranckie, staże, doradztwo, szkolenia / warsztaty / kursy, konferencje / spotkania, wyjazdy / wizyty studyjne. Przyjmując założenie, iż należy dążyć do zapewnienia optymalnego poziomu adekwatności wsparcia udzielanego uczestnikom projektów powyższy ranking traktować należy jako wskazówkę do profilowania przyszłego wsparcia w taki sposób, by dominujący charakter miały instrumenty najlepiej dopasowane do potrzeb ostatecznych odbiorców (nawet jeśli miałoby się to wiązać ze znaczącym ograniczeniem liczby odbiorców wsparcia). Wykres 96. Przeciętne oceny adekwatności form wsparcia do potrzeb uczestników projektów Poddziałaniu oraz PO KL, na skali ,40 4,09 3,41 3,64 3,43 3,40 4,35 5,00 2,92 Poddziałanie PO KL Poddziałanie PO KL 3, ,00 1,00 1,50 0 staż szkolenie / warszat / kurs doradztwo stypendium konferencja / naukowe, spotkanie doktoranckie wyjazdy / wizyty studyjne inna forma wsparcia Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI uczestników projektów; Poddziałanie PO KL: staż n=43, szkolenie / warsztat / kurs n=290, doradztwo n=33, stypendium naukowe, doktoranckie n=26 - konferencja / spotkanie - n=1, wyjazdy / wizyty studyjne n=5, inna forma wsparcia n=11; Poddziałanie PO KL: staż n=5, szkolenie / warsztat / kurs n=56, doradztwo n=5, stypendium naukowe, doktoranckie n=1, wyjazdy / wizyty studyjne - n=1, inna forma wsparcia - n=6; ocena na skali od 1 do 5, gdzie 1 oznacza w bardzo małym stopniu, a 5 w bardzo duży stopniu; z wyliczeń średniej wyłączono osoby, które wybrały odpowiedź trudno powiedzieć Ci respondenci, którzy w ocenie adekwatności uzyskanego w ramach projektów wsparcia skłaniali się ku ocenom negatywnym zadano dodatkowe pytanie o te elementy, których zabrakło w danej formie wsparcia. Ze względu na fakt niewielkich liczebności wskazań w odniesieniu do pozostałych form wsparcia, 166

167 prezentowane dane odnoszą się do szkoleń / warsztatów / kursów, które stanowią dominujący instrument wsparcia adresowanego dla uczestników projektów realizowanych w ramach Działania 8.2 PO KL 48. Wykres 97. Elementy, których zdaniem uczestników zabrakło w szkoleniach oferowanych w ramach Działania 8.2 PO KL 60% 50% 40% 41,7% 37,5% 50,0% Poddziałanie PO KL Poddziałanie PO KL Ogółem 30% 22,2% 25,0% 25,0% 25,0% 25,0% 25,0% 20% 10% 7,5% 5,6% 5,6% 5,0% 0% zajęcia / wiadomości praktyczne szczegółowe/ konkretne informacje dostateczna wiedza / kompetencje prowadzących niczego nie zabrakło inne Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI uczestników projektów Działania 8.2 PO KL; Poddziałanie PO KL n=36, Poddziałanie n=4 b.d. - 3, Ogółem n=40 b.d.=3; Pytanie wielokrotnego wyboru, odsetki odpowiedzi nie sumują się do 100% Przekonanie o tym, że w przeprowadzonych w ramach Działania 8.2 PO KL szkoleniach / warsztatach / kursach nie zabrało żadnych elementów cechuje jedynie 5% spośród osób, które adekwatność szkoleń oceniały adekwatnie. Z kolei najważniejszym wskazywanym problemem okazał się brak zajęć / wiadomości praktycznych (37,5%) oraz brak szczegółowych / konkretnych informacji przekazywanych w trakcie szkolenia (50%). Należy w tym miejscu podkreślić, że problem związany z brakiem praktycznych zajęć / wiadomości oraz szczegółowych / konkretnych informacji może stanowić istotny czynnik ryzyka ograniczający prawdopodobieństwo przełożenia się uczestnictwa w projekcie na rzeczywiste działania uczestników związane z transferem wiedzy, komercjalizacją wyników badań, czy tworzeniem firm typu spin off i spin out. Zdecydowanie mniejszym problemem było przygotowanie prowadzących jedynie 7,5% badanych dostrzegających określone braki w szkoleniach wskazało na to, że prowadzącym zabrakło wiedzy lub kompetencji. Kolejną kwestią poddaną analizie w badaniu uczestników projektów w Działaniu 8.2 PO KL są motywacje osób korzystających ze wsparcia do udziału w projekcie. 48 Jeśli chodzi o ewentualne braki w odniesieniu do pozostałych form wsparcia, to przede wszystkim zwracano uwagę na brak w projektach działań lub informacji dostosowanych do potrzeb uczestników, ich zainteresowań, specyfiki grupy docelowej itp. 167

168 Wykres 98. Motywy udziału w projekcie, wśród uczestników projektów Działania 8.2 PO KL Poddziałanie PO KL Poddziałanie PO KL Ogółem poszerzenie wiedzy / umiejętności rozwój / podniesienie kwalifikacji atrakcyjna tematyka poszerzenie doświadczenia praktycznego zdobycie środków finansowych założenie własnego przedsiębiorstwa rekomendacja / oddelegowanie innych osób nawiązanie współpracy ułatwienie pracy zawodowej / zdobycie pracy brak kosztów uczestnictwa inne 15,9% 13,4% 15,6% 11,6% 6,0% 10,9% 8,3% 1,5% 7,4% 5,7% 4,5% 5,5% 4,5% 4,5% 4,5% 2,4% 7,5% 3,1% 2,6% 1,5% 2,5% 1,2% 7,5% 2,0% 2,1% 1,8% 12,8% 14,1% 22,4% 40,1% 34,3% 39,3% 0% 10% 20% 30% 40% 50% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI uczestników projektów Działania 8.2 PO KL; Poddziałanie PO KL n=421 b.d.=5, Poddziałanie n=67 b.d.=7, Ogółem n=488 b.d.=12; Pytanie wielokrotnego wyboru, odsetki odpowiedzi nie sumują się do 100% Dominującą motywacją okazała się być chęć poszerzenia wiedzy / umiejętności, która dotyczyła 39,3% uczestników projektów biorących udział w badaniu oraz rozwój / podniesienie kwalifikacji (15,6%). Tego rodzaju motywacje, choć ocenić je należy pozytywnie, to jednak trudno określić nawet w przybliżeniu prawdopodobieństwo rzeczywistego wykorzystania nabytej wiedzy, umiejętności, czy kwalifikacji. Dla mniej więcej co dziesiątego respondenta (10,9%) czynnikiem skłaniającym do wzięcia udziału w projekcie okazała atrakcyjna tematyka, z kolei 7,4% badanych wskazało na chęć poszerzenia praktycznego doświadczenia (choć należy podkreślić, że w tym przypadku jest to wskaźnik nie tyle ograniczonego znaczenia niniejszego rodzaju motywacji do udziału w projekcie, ile raczej niewielkiej liczby projektów, w których istniała realna możliwość np. dzięki formule stażowej nabycia praktycznego doświadczenia). Jeśli chodzi o motywacje obrazujące sposób, w jaki udział w projekcie przełoży się na konkretne działania odbiorcy wsparcia, to cechowały one relatywnie niewielki odsetek respondentów: zdobycie środków finansowych (5,5%), założenie własnego przedsiębiorstwa (4,5%), nawiązanie współpracy (2,5%), ułatwienie pracy zawodowej, zdobycie pracy (2%). Wydaje się, że w przyszłości, już na etapie rekrutacji uczestników projektów należy uwzględnić kwestię motywację osób aplikujących, by stopniowo zwiększać udział osób o sprecyzowanych oczekiwaniach wobec swojej partycypacji w projekcie oraz skonkretyzowanych planach dotyczących przełożenia rezultatów rzeczonej partycypacji na konkretne działania. 168

169 Wspomniana powyżej kwestia praktycznego wykorzystania wiedzy i umiejętności nabytych dzięki udziałowi w projektach z Działania 8.2 PO KL również stanowiła przedmiot badania ankietowego dane dotyczące tej kwestii przedstawiono poniżej. Wykres 99. Stopień wykorzystania wiedzy i umiejętności nabytych przez uczestników projektów Działania 8.2 PO KL W bardzo dużym stopniu W średnim stopniu W bardzo małym stopniu Trudno powiedzieć W dużym stopniu W małym stopniu Brak wykorzystania Poddziałanie PO KL 4,7% 27,7% 32,4% 10,3% 7,3% 8,7% 8,9% Poddziałanie PO KL 6,8% 21,6% 27,0% 12,2% 8,1% 12,2% 12,2% Ogółem 5,0% 26,8% 31,6% 10,6% 7,4% 9,2% 9,4% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI uczestników projektów Działania 8.2 PO KL; Poddziałanie PO KL n=426, Poddziałanie n=74, Ogółem n=500 Wśród uczestników projektów dominuje postawa świadcząca o tym, iż nabyta wiedza wykorzystywana jest w średnim stopniu dotyczy ona blisko jednej trzeciej badanych (31,6%). Z niemalże identycznym (31,8%) odsetkiem mamy do czynienia w przypadku deklaracji o dużym lub bardzo dużym stopniu wykorzystywania nabytej wiedzy. Z kolei mniej więcej co dziesiąty (9,2%) uczestnik przyznał, że w ogóle nie wykorzystuje nabytej wiedzy (co może świadczyć o niskiej jakości projektu i podejmowanych w jego ramach działań rozwijających wiedzę i kompetencje uczestników, jak i błędach popełnionych na etapie rekrutacji skutkujących partycypacją w projekcie osób, dla których oferowane wsparcie jest nieużyteczne). Osoby deklarujące korzystanie z wiedzy i umiejętności zdobytych dzięki udziałowi w projekcie realizowanym w ramach Działania 8.2 PO KL zapytano także o to, w jakim obszarze są one wykorzystywane. 169

170 Wykres 100. Obszar wykorzystania wiedzy i umiejętności zdobytych dzięki udziałowi w projekcie w ramach Działania 8.2 PO KL Poddziałanie PO KL Poddziałanie PO KL Ogółem w pracy zawodowej w pracy naukowej na studiach w ramach realizacji swoich pasji i zainteresowań w życiu codziennym w prowadzeniu działności gospodarczej w działalności społecznej w innym obszarze 3,6% 3,6% 1,1% 1,0% 0,9% 0,7% 0,9% 0,7% 1,1% 1,8% 1,2% 17,9% 16,0% 21,7% 19,2% 31,9% 19,6% 30,2% 62,4% 65,8% 87,5% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI uczestników projektów Działania 8.2 PO KL; Poddziałanie PO KL n=351, Poddziałanie n=56, Ogółem n=407; Pytanie wielokrotnego wyboru, odsetki odpowiedzi nie sumują się do 100%; Pytanie nie było zadawane osobom, które zadeklarowały brak wykorzystania wiedzy / umiejętności oraz osobom, które wybrały odp. trudno powiedzieć w pyt. dot. zakresu wykorzystania wiedzy / umiejętności Wyraźnie dominuje wariant wykorzystywania wiedzy i umiejętności w pracy zawodowej sytuacja ta dotyczy blisko dwóch trzecich (65,8%) spośród osób, które potwierdziły fakt wykorzystywania wiedzy i umiejętności nabytych dzięki udziałowi w projekcie. Dla nieco mniej niż jednej trzeciej (30,2%) respondentów wiedza i umiejętności okazały się przydatne w realizacji ich pasji i zainteresowań, 19,2% korzysta z rezultatów projektu w ramach studiów, a 16% w pracy naukowej. Pozostałe warianty odpowiedzi były wskazywane incydentalnie. Uczestników opolskich projektów realizowanych w ramach Działania 8.2 PO KL zapytano także o ewentualne uczestnictwo w innych niż dany projekt formach wsparcia w obszarze rozwoju innowacyjności, współpracy nauki z biznesem, czy prowadzenia działalności badawczo-rozwojowej. Celem było nie tylko wyselekcjonowanie tych respondentów, którzy mogliby dokonać oceny użyteczności wsparcia uzyskanego w ramach Działania 8.2 PO KL w relacji do innych form wsparcia, ale także określenie udziału w populacji uczestników ewaluowanych projektów tych osób, które bardziej intensywnie korzystają z różnych form wsparcia w tych obszarach, które występują również w odniesieniu do Działania 8.2 PO KL. 170

171 Wykres 101. Uczestnictwo w innych formach wsparcia w obszarze rozwoju innowacyjności, współpracy nauki z biznesem, czy prowadzenia działalności badawczo-rozwojowej, poza projektem Działania 8.2 PO KL 80% 81,5% 74,3% 80,4% 60% 40% tak nie 25,7% 20% 18,5% 19,6% 0% Poddziałanie PO KL Poddziałanie PO KL Ogółem Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI uczestników projektów Działania 8.2 PO KL; Poddziałanie PO KL n=426, Poddziałanie n=74, Ogółem n=500 Jak wynika z powyższych danych, dla zdecydowanej większości (80,4%) uczestników projektów z Działania 8.2 PO KL przedsięwzięcia te były jak dotychczas jedyną formą zetknięcia się z inicjatywami zorientowanymi na wsparcie w obszarze rozwoju innowacyjności, współpracy nauki z biznesem, czy prowadzenia działalności badawczo-rozwojowej. Z jednej strony można, by uzyskany wynik ocenić jako korzystny, oznacza on bowiem, że w problematykę podejmowaną w projektach realizowanych w Działaniu 8.2 PO KL wprowadzane są osoby, których kontakt z tego rodzaju zagadnieniami był dotychczas niewielki lub wręcz żaden. Z drugiej jednak strony, rodzi się pytanie, na ile realny i trwały będzie efekt ewaluowanych projektów, jeśli faktycznie dla większości uczestników udział w nich jest swego rodzaju incydentem, a nie elementem bardziej złożonego i długotrwałego procesu poszerzania swojej wiedzy i kwalifikacji w obszarze rozwoju innowacyjności, współpracy nauki z biznesem, czy prowadzenia działalności badawczo-rozwojowej. Ci uczestnicy, którzy wskazali na korzystanie także z innych niż Działanie 8.2 PO KL form wsparcia, partycypowali przede wszystkim w szkoleniach (wskazało na ten instrument blisko dwie trzecie 63,3% respondentów spośród tych, którzy korzystali ze wsparcia także poza projektem w Działaniu 8.2 PO KL). Rzadziej były to takie formy wsparcia jak: wizyty studyjne w przedsiębiorstwach (20,4%), publikacje i materiały edukacyjne (19,4%), doradztwo / konsultacje (16,3%) oraz dotacje (10,2%). W odniesieniu do wszystkich powyższych form wsparcia poproszono respondentów o ocenę ich użyteczności w porównaniu ze wsparciem otrzymanym w ramach Działania 8.2 PO KL w przypadku wszystkich wyżej wymienionych instrumentów wyżej oceniono wsparcie otrzymane w projekcie realizowanym w ramach Działania 8.2 PO KL. Podkreślić tu jednak należy, że swoista przewaga projektów z Działania 8.2 PO KL okazała się najmniejsza, jeśli chodzi o dotacje, co może oznaczać, że tego rodzaju formy wsparcia brakowało uczestnikom Działania 8.2 PO KL. Trzeba tu jednak pamiętać o tym, że niekoniecznie tego rodzaju instrument pomocowy byłby spójny z aktualnymi celami Działania 8.2 PO KL. Uwzględniając cel Działania 8.2 PO KL jakim jest zwiększenie transferu wiedzy i wzmocnienie powiązań sfery B+R z przedsiębiorstwami, służące rozwojowi gospodarczemu regionów zauważyć należy, że cel ten może być realizowany m.in. poprzez zakładanie podmiotów gospodarczych: opartych o transfer wiedzy, komercjalizujących wyniki prac badawczych, prowadzących działalność badawczo-rozwojową itd. W związku z powyższym, w badaniu uczestników projektów realizowanych w ramach Działania 8.2 PO KL 171

172 zapytano respondentów o to, czy w wyniku uczestnictwa w projekcie założyli działalność gospodarczą (bez zawężenia, iż chodzi o firmy o charakterze typu spin off lub spin out) rozkład odpowiedzi na tak sformułowane pytanie przedstawiono na poniższym wykresie. Wykres 102. Założenie działalności gospodarczej w wyniku uczestnictwa w projekcie Działania 8.2 PO KL 100% 93,4% 91,1% 80% 72,7% 60% 40% 27,3% tak nie 20% 6,6% 8,9% 0% Poddziałanie PO KL Poddziałanie PO KL Ogółem Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI uczestników projektów Działania 8.2 PO KL; Poddziałanie PO KL n=181, Poddziałanie n=22, Ogółem n=203; Pytanie zadawane tylko osobom, które zadeklarowały udział we wsparciu dotyczącym rozpoczynania własnej działalności gospodarczej typu spin off lub spin out Aktywność uczestników ewaluowanych projektów okazała się być na polu zakładania własnej działalności gospodarczej bardzo ograniczona mniej niż co dziesiąty respondent (8,%) zadeklarował, iż w rezultacie udziału w projekcie realizowanym w ramach Działania 8.2 PO KL założył własną firmę. Oznacza to, że w niewielkim stopniu omawiane projekty przyczyniły się do zwiększenia poziomu przedsiębiorczości ich uczestników. Jest to o tyle niepokojące, że znaczna część projektów (z wyłączeniem głównie przedsięwzięć o charakterze stypendialnym oraz dotyczących wspomagania procesu instytucjonalizacji procesu kooperacji pomiędzy sektorem nauki i biznesu) zorientowana była, jeśli nie na wspieranie tworzenia firm akademickich, to przynajmniej szeroko rozumianą promocję idei przedsiębiorczości akademickiej. Co więcej, niniejszy rozkład odpowiedzi odnosi się tylko do tych osób, które uczestniczyły właśnie w przedsięwzięciach dotyczących rozpoczynania własnej działalności gospodarczej typu spin off lub spin out. W tym kontekście, skuteczność ww. projektów musi być określona jako bardzo niewielka (przynajmniej w aspekcie przyczyniania się do zwiększania aktywności uczestników projektów w obszarze przedsiębiorczości). Respondentów, którzy w swoich odpowiedziach wskazali na uruchomienie w rezultacie udziału w projekcie działalności gospodarczej (N=17) poproszono o udzielenie dodatkowych informacji, które pozwalają na bardziej szczegółową charakterystykę utworzonych firm. Celem analizy tych danych jest stwierdzenie, czy faktycznie w przypadku podmiotów założonych w rezultacie uczestnictwa w ewaluowanych projektach mamy do czynienia z podmiotami o charakterze akademickim, a przynajmniej z działającymi w branżach innowacyjnych lub prowadzącymi innowacyjną działalność. 172

173 Wykres 103. Obszar prowadzenia działalności gospodarczych utworzonych w wyniku uczestnictwa w projektach Działania 8.2 PO KL Poddziałanie PO KL Poddziałanie PO KL Ogółem M. Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna 18,2% 29,4% 50,0% P. Edukacja 16,7% 29,4% 36,4% G. Handel i naprawa pojazdów samochodowych 18,2% 11,8% C. Przetwórstwo przemysłowe F. Budownictwo I. Działalność związana z zakwaterowaniem i gastronomią Q. Opieka zdrowotna i pomoc społeczna S. Pozostała działalność usługowa 5,9% 9,1% 5,9% 9,1% 5,9% 5,9% 9,1% 5,9% 16,7% 16,7% 0% 20% 40% 60% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI uczestników projektów Działania 8.2 PO KL; Poddziałanie PO KL n=11 b.d.=1, Poddziałanie n=6, Ogółem n=17; Pytanie zadawane tylko osobom, które zadeklarowały założenie działalności gospodarczej Spośród utworzonych firm dominują podmioty ( po 29,4%), które uruchomiły działalność w branżach: działalność profesjonalna, naukowa i techniczna (sekcja M PKD 2007) oraz edukacja (sekcja P). Pozostałe branże dotyczą już wyraźnie mniejszego odsetka badanych, a pamiętajmy, że już całkowita liczba utworzonych przedsiębiorstw była niewielka, co oznacza, że reprezentacja poszczególnych branż jest incydentalna, przy czym podkreślić należy, że są to branże, które w bardzo ograniczonym stopniu traktować należy jako firmy o charakterze akademickim (handel, przetwórstwo przemysłowe, budownictwo, działalność związana z zakwaterowaniem i gastronomią, opieka zdrowotna i pomoc społeczna, pozostała działalność usługowa). Powyższa struktura przynajmniej w odniesieniu do dwóch najczęściej występujących branż - może sugerować, iż mamy do czynienia z podmiotami o charakterze akademickim. Jednocześnie jednak uwzględniając szczegółowe informacje podane przez respondentów odnośnie charakterystyki rodzaju działalności prowadzonych przez nich firm okazuje się, że są to głównie przedsiębiorstwa doradcze i szkoleniowe. W żadnym z przypadków nie mamy do czynienia z firmami technologicznymi, tj. zorientowanymi na komercjalizację i/lub wdrożenie nowoczesnych technologii stanowiących efekt prowadzonych prac badawczych. Należy również zauważyć, że są to podmioty o ograniczonym poziomie innowacyjności na pytanie o innowacyjność uruchomionego przedsięwzięcia dominującą odpowiedzią było wskazanie: brak innowacyjności 49. Najbardziej prawdopodobnym czynnikiem, który może wpływać na zidentyfikowany profil utworzonych firm, a także ograniczać ich potencjał innowacyjny są relatywnie niewielkie środki finansowe, którymi dysponują przedsiębiorcy z tego względu uruchamiają oni działalność w branżach o niewielkiej 49 Charakterystyka innowacyjności jest wprawdzie w tym przypadku oparta o deklaracje respondentów, ale charakterystyka rodzajów uruchomionych działalności potwierdza, iż nie mamy tu do czynienia z przedsięwzięciami innowacyjnymi. 173

174 kapitałochłonności oraz niewymagające znaczących nakładów zorientowanych na zapewnienie wysokiego poziomu innowacyjności. Poniżej przedstawiono dane dotyczące barier na jakie natrafiły osoby, które rozpoczęły działalność gospodarczą w rezultacie projektów pozwalają one na pośrednią weryfikację tezy o ograniczonych zasobach finansowych tych podmiotów. Wykres 104. Bariery towarzyszące prowadzeniu działalności gospodarczej utworzonej w wyniku uczestnictwa w projekcie Działania 8.2 PO KL brak środków na rozwój działalności 33,3% 66,7% 44,4% brak pracowników o poszukiwanych kwalifikacjach na rynku 25,0% 16,7% 22,2% brak środków na zatrudnienie pracowników 33,3% 66,7% 44,4% brak zaufania do młodej firmy 8,3% 33,3% 16,7% brak środków na sprzęt i wyposażenie 33,3% 66,7% 44,4% brak konkretnej wiedzy dotyczącej prowadzenia przedsiębiorstwa 8,3% 16,7% 11,1% brak środków na promocję i reklamę 16,7% 33,3% 66,7% niedopasowanie produktów/ usług do popytu na rynku 8,3% 5,6% skomplikowane przepisy prawne 33,3% 33,3% 33,3% trudności w pogodzeniu działalności biznesowej z pracą naukową / studiami 8,3% 5,6% duża konkurencja mała dostępność programów pomocowych /środków europejskich 33,3% 33,3% 33,3% 25,0% 33,3% 27,8% inne żadne z powyższych brak barier 16,7% 5,6% 25,0% 16,7% Poddziałanie PO KL Poddziałanie PO KL Ogółem 0% 20% 40% 60% 80% 100% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI uczestników projektów Działania 8.2 PO KL; Poddziałanie PO KL n=12, Poddziałanie n=6, Ogółem n=18; Pytanie wielokrotnego wyboru, odsetki odpowiedzi nie sumują się do 100%; Pytanie zadawane tylko osobom, które zadeklarowały założenie działalności gospodarczej Analizując bariery, na jakie natrafili przedsiębiorcy, którzy rozpoczęli działalność gospodarczą w rezultacie swojego uczestnictwa w projekcie w Działaniu 8.2 PO KL, okazuje się, że zdecydowanie dominującym ich wariantem są problemy finansowe dotyczące różnych aspektów funkcjonowania firmy, tj. rozwoju firmy, zatrudniania pracowników, zakupów sprzętu i wyposażenia, promocji i reklamy. Jedna trzecia respondentów, którzy założyli firmę wskazywała także na problemy odnoszące się do skomplikowanych przepisów prawnych oraz dużej konkurencji rynkowej obie te kwestie ocenić należy jednak jako poddające się ewentualnej interwencji w stopniu ograniczonym. Jeśli natomiast chodzi o problemy finansowe, to bez wątpienia należałoby rozważyć położenie większego nacisku na takie formy wsparcia, które pozwolą zmniejszyć skalę problemu ograniczonych środków finansowych nowopowstałych firm. Nie chodzi tu jednak o wsparcie dotacyjne, ale raczej o pomoc w zakresie poszukiwania zewnętrznych inwestorów (czy w optymalnym wariancie stworzenie zinstytucjonalizowanych mechanizmów nawiązywania kontaktu i współpracy pomysłodawców z potencjalnymi inwestorami). Tego rodzaju model finansowania wydaje się być bardziej efektywny w przypadku, ale tylko wtedy, gdy instrumenty wsparcia o charakterze zbliżonym do Działania 8.2 PO KL będą faktycznie zorientowane na tworzenie podmiotów 174

175 przedsiębiorczości akademickiej, a nie wszelkiego rodzaju przedsiębiorstw, często zdecydowanie niepowiązanych z transferem wiedzy naukowej i cechujących się brakiem innowacyjności 50. Dla pełnej charakterystyki nowoutworzonych firm (także w kontekście identyfikowania ich akademickiego profilu) poproszono respondentów, którzy w rezultacie swojego udziału w projekcie w ramach Działania 8.2 PO KL uruchomili działalność gospodarczą, by określili, czy ale jeśli tak, to w jakiej formule współpracują z uczelnią w ramach swojej działalności biznesowej. Wykres 105. Zakres współpracy z uczelnią w ramach prowadzenia działalności gospodarczej 100% 80% 75,0% brak jakiejkolwiek współpracy współpraca niesformalizowana i incydentalna współpraca niesformalizowana i systematyczna 100,0% 83,3% 60% 40% 20% 16,7% 8,3% 11,1% 5,6% 0% Poddziałanie PO KL Poddziałanie PO KL Ogółem Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI uczestników projektów Działania 8.2 PO KL; Poddziałanie PO KL n=12, Poddziałanie n=6, Ogółem n=18; Pytanie zadawane tylko osobom, które zadeklarowały założenie działalności gospodarczej W zdecydowanej większości (83,3%) firm powstałych w rezultacie wsparcia otrzymanego przez uczestników badania w projektach z Działania 8.2 PO KL współpraca z macierzystą uczelnią odbiorcy wsparcia nie występuje. Jeśli już się pojawia, to ma charakter niesformalizowany i raczej incydentalny niż systematyczny. Nie tylko więc trudno w przypadku powstałych firm mówić o ich akademickim charakterze (ze względu na brak sformalizowanej współpracy na pewno można natomiast wykluczyć powstanie firm typu spin off, w które podmiot naukowy jest zaangażowany formalnie i kapitałowo), ale brak jest również podstaw do twierdzenia, iż powstałe przedsiębiorstwa zachowują powiązania z jednostką uczelnianą umożliwiające np. dostęp do wyników badań lub infrastruktury badawczej. Odwołując się do wcześniejszej analizy profilu branżowego ocenić należy, że nikła skala kooperacji na linii firma uczelnia nie powinna dziwić nowoutworzone firmy prowadzą działalność, w której zapotrzebowanie na kooperację ze światem nauki jest po prostu bardzo małe. Ostatnim aspektem analizy dotyczącej tych uczestników ewaluowanych projektów, którzy rozpoczęli w rezultacie swojego uczestnictwa działalność gospodarczą, jest kwestia wpływu projektu na podjęte działania. Wpływ ten określono poprzez pomiar skali występowania efektu zdarzenia niezależnego, który dotyczy sytuacji podjęcia określonego rodzaju działań (w tym przypadku założenia firmy) w przypadku nieotrzymania wsparcia. 50 Jednocześnie, wsparcie tego rodzaju przedsięwzięć (czyli klasycznych podmiotów przedsiębiorczości akademickiej firm typu spin off i spin out) za pomocą instrumentów dotacyjnych byłoby trudne i najprawdopodobniej nieskuteczne. W odniesieniu do firm akademickich o dużej innowacyjności mamy bowiem do czynienia ze współwystępowaniem dwóch elementów: wysokiego poziomu ryzyka oraz dużej kapitałochłonności. W związku z powyższym zaangażowanie środków publicznych we wspieranie tego rodzaju inicjatyw poprzez mechanizm dotacyjny byłoby utrudnione (tym bardziej negatywnie ocenić należy powodzenie ewentualnego zastosowania instrumentów zwrotnych pamiętajmy, iż mamy tu do czynienia z podmiotami, które niejednokrotnie wymagają bardzo dużego zaangażowania kapitałowego, przy jednoczesnym dużym ryzyku poniesionych inwestycji i często wydłużonym okresie generowania nie tylko zyskowności, ale nawet przychodów). 175

176 Wykres 106. Deklaracja założenia działalności gospodarczej w przypadku nieuczestniczenia w projekcie Działania 8.2 PO KL (efekt zdarzenia niezależnego) zdecydowanie tak raczej tak raczej nie zdecydowanie nie trudno powiedzieć Poddziałanie PO KL 25,0% 41,7% 25,0% 8,3% Poddziałanie PO KL 16,7% 66,7% 16,7% Ogółem 22,2% 50,0% 22,2% 5,6% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI uczestników projektów Działania 8.2 PO KL; Poddziałanie PO KL n=12, Poddziałanie n=6, Ogółem n=18; Pytanie zadawane tylko osobom, które zadeklarowały założenie działalności gospodarczej Jak widać na powyższym wykresie, zdecydowana większość badanych osób, które uruchomiły własną działalność gospodarczą w rezultacie uczestnictwa w projekcie realizowanym w ramach Działania 8.2 PO KL, zrobiłoby to także bez otrzymania wsparcia w projekcie (72,2% dla wskazań zdecydowanie tak lub raczej tak ). Niespełna jedną czwartą respondentów (22,2%) stanowią natomiast te osoby, które zdecydowanie nie założyłyby własnej firmy, gdyby nie uczestniczyły w danym projekcie. Generalnie więc, skalę występowania efektu zdarzenia niezależnego ocenić należy jako relatywnie dużą, co z kolei oznacza, że efekty zrealizowanych projektów dotyczące aktywizowania uczestników w obszarze przedsiębiorczości byłyby do osiągnięcia, także bez realizacji przedsięwzięcia dofinansowanego ze środków UE 51. Odrębny moduł pytań został skierowany do tych uczestników projektów realizowanych w ramach Działania 8.2 PO KL, które nie rozpoczęły działalności gospodarczej po zakończeniu swojego uczestnictwa w projekcie, pomimo tego, iż brali udział w przedsięwzięciach przewidujących wsparcie dotyczące rozpoczynania własnej działalności gospodarczej typu spin off lub spin out (tylko tej kategorii uczestników były zadawane pytania związane z zakładaniem firmy). Na poniższym wykresie przedstawiono dane, które obrazują powody niezałożenia własnej firmy. 51 Pamiętać jednak należy, iż mówimy tu o efekcie zdarzenia niezależnego odnoszącym się do uczestników projektów tożsama analiza dotycząca realizatorów projektu (a dokładniej tego, czy bez uzyskanego wsparcia podjęliby się podejmowanych w projekcie działań) przeprowadzona została w kolejnym podrozdziale, który dotyczy dodatkowych efektów projektów objętych niniejszym badaniem. 176

177 Wykres 107. Powody niezałożenia działalności gospodarczej po zakończeniu uczestnictwa w projekcie Działania 8.2 PO KL Poddziałanie PO KL Poddziałanie PO KL Ogółem studia na uczelni wyższej brak środków finansowych / nieuzyskanie dofinansowania 25,6% 23,6% 21,3% 22,4% 35,7% praca zawodowa brak tego typu planów / pomysłów 7,1% 16,3% 15,5% 13,8% 14,3% 13,8% prowadzenie działalności gosp. w chwili udziału w projekcie niekorzystna sytuacja na rynku / kryzys gospodarczy sprawy osobiste / rodzinne 3,8% 5,2% 5,0% 4,6% 4,4% 4,0% 21,4% inne 14,4% 14,9% 21,4% 0% 20% 40% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI uczestników projektów Działania 8.2 PO KL; Poddziałanie PO KL n=163 b.d.=6, Poddziałanie n=14 b.d.=2, Ogółem n=174 b.d.=8; Pytanie wielokrotnego wyboru, odsetki odpowiedzi nie sumują się do 100%; Pytanie zadawane tylko osobom, które zadeklarowały udział we wsparciu dotyczącym rozpoczynania własnej działalności gospodarczej typu spin off lub spin out oraz niezałożenie działalności gospodarczej Dominującym powodem nierozpoczęcia działalności gospodarczej wśród analizowanej kategorii uczestników ewaluowanych projektów okazał się brak możliwości prowadzenia działalności gospodarczej podczas studiowania na uczelni wyższej powód ten wskazała blisko jedna czwarta respondentów (23,6%), przy czym wszyscy oni brali udział w projektach realizowanych w ramach Poddziałania PO KL (w przypadku tego Poddziałania udział uczestników będących studentami był zdecydowanie większy niż miało to miejsce w Poddziałaniu PO KL). Z nieco mniejszym udziałem odpowiedzi (ale za to odnoszącym się do uczestników projektów z obu Poddziałań objętych badaniem) mamy do czynienia w przypadku czynnika jakim jest brak środków finansowych / nieuzyskanie dofinansowania ten problem dotyczył 22,4% respondentów, którzy korzystali ze wsparcia dotyczącego rozpoczynania własnej działalności typu spin off lub spin out. Relatywnie duże znaczenie ww. problemu, wraz z jego istotnym zidentyfikowanym wcześniej wpływem na funkcjonowanie nowoutworzonych firm pozwala uznać problem ograniczonych środków finansowych na rozpoczęcie i prowadzenie działalności gospodarczej jako jeden z kluczowych do rozwiązania, gdy konstruuje się wsparcie zorientowane m.in. na tworzenie podmiotów gospodarczych potencjalnie opartych o transfer wiedzy i technologii ze środowiska naukowego. Osoby, które dotychczas nie założyły własnej firmy zapytano także o ich ewentualne przyszłe plany dotyczące tego rodzaju aktywności. Dzięki temu możliwe było oszacowanie prawdopodobieństwa wystąpienia odroczonych efektów ewaluowanych projektów z Działania 8.2 PO KL, które odnoszą się do podejmowania aktywności gospodarczej przez uczestników tych przedsięwzięć. 177

178 Wykres 108. Plany dot. założenia działalności gospodarczej uczestników projektów Działania 8.2, którzy nie założyli jej do momentu realizacji badania Poddziałanie PO KL Poddziałanie PO KL Ogółem W ogóle nie mam takich planów 20,1% 21,6% 37,5% Mam takie plany, ale obecnie są one bardzo ogólne i dotyczą nieokreślonej przyszłości 31,3% 51,5% 49,7% Mam takie plany, są one dość szczegółowe, ale dotyczą nieokreślonej przyszłości Mam takie plany i dotyczą one najbliższej przyszłości, ale nie podjąłem jeszcze żadnych konkretnych działań zmierzającyc Mam takie plany. Dotyczą one najbliższej przyszłości i podjąłem już pewne działania zmierzające do założenia firmy. 13,6% 6,3% 13,0% 8,9% 6,3% 8,6% 4,7% 6,3% 4,9% Mam takie plany. Dotyczą one najbliższej przyszłości i podjąłem już szereg działań zmierzających do założenia firmy. Aktualnie jestem na etapie rejestracji własnej firmy. 0,6% 1,6% 0,6% 0,5% 12,5% 0% 20% 40% 60% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI uczestników projektów Działania 8.2 PO KL; Poddziałanie PO KL n=169, Poddziałanie n=16, Ogółem n=185; Pytanie zadawane tylko osobom, które zadeklarowały udział we wsparciu dotyczącym rozpoczynania własnej działalności gospodarczej typu spin off lub spin out oraz niezałożenie działalności gospodarczej W oparciu o przywołane powyżej dane prawdopodobieństwo uruchomienia działalności gospodarczej przez uczestników projektów z Działania 8.2 PO KL ocenić należy jako relatywnie niewielkie (znaczący udział kategorii dot. braku planów) lub niemożliwe do precyzyjnego określenia - ponad połowa badanych (49,7%) ma plany w zakresie założenia własnej firmy, ale są one bardzo ogólne i dotyczą nieokreślonej przyszłości. Zauważyć w tym przypadku należy, że brak sprecyzowanych planów (ale jednocześnie bez wykluczania ewentualności polegającej na założeniu własnej firmy) na wyraźnie większą skalę dotyczy Poddziałania PO KL, gdzie dominującą kategorią uczestników byli studenci, którzy w momencie studiów faktycznie mogą nie być w stanie w sposób dokładny i jednoznaczny określić swoich planów. W związku z tym rodzi się jednak pytanie, czy są oni właściwym adresatem projektów realizowanych w ramach Poddziałania PO KL, które zorientowane są na wspieranie uczestników w rozpoczynaniu działalności gospodarczej typu spin off lub spin out (a przynajmniej czy tak znaczący ich udział we wspomnianych projektach jest uzasadniony). Osoby, które zadeklarowały plany w zakresie uruchomienia działalności gospodarczej dodatkowo zapytano o poziom innowacyjności planowanych przedsięwzięć. Podobnie jak w przypadku firm faktycznie działających, także i w tym przypadku mamy do czynienia z bardzo ograniczoną skalą innowacyjności dominuje innowacyjność na poziomie lokalnym lub brak innowacyjności planowanych do utworzenia przedsiębiorstw. W przypadku przedsięwzięć projektowych zorientowanych na udzielenie wsparcia dotyczącego nawiązywania i rozwijania współpracy sfery nauki i biznesu lub prowadzenia działalności badawczorozwojowej, nie mamy już do czynienia z tak jednoznacznym i preferowanym rezultatem. Uczestnikom projektów o ww. profilu wskazano jednak w badaniu możliwe korzyści uzyskane dzięki udziałowi w 178

179 przedsięwzięciach z Działania 8.2 PO KL z prośbą o ocenę znaczenia poszczególnych rodzajów korzyści. Dane dotyczące tej kwestii w postaci uśrednionych ocen znaczenia wyróżnionych korzyści uczestnictwa w projekcie przedstawiono poniżej. Wykres 109. Przeciętne oceny znaczenia poszczególnych korzyści wynikających z udziału w projekcie dot. nawiązywania i rozwijania współpracy sfery nauki i biznesu lub prowadzenia działalności badawczo-rozwojowej w ramach Poddziałania oraz PO KL 5 4 Poddziałanie PO KL Poddziałanie PO KL 3 2 2,81 2,10 3,22 2,83 3,02 2,94 2,44 2,31 2,34 2,38 1,83 1, nawiązanie współpracy międzysektorowej (biznes nauka) zdobycie wiedzy na temat możliwości i form współpracy pomiędzy nauką i biznesem zdobycie wiedzy i doświadczenia dot. funkcjonowania przedsiębiorstwa zdobycie wiedzy i doświadczenia dot. funkcjonowania jednostki naukowej zainicjowanie rozwinięcie działalności działalności badawczo-badawczo-rozwojowerozwojowej w w macierzystej macierzystej jednostce jednostce Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CAWI uczestników projektów Działania 8.2 PO KL; Poddziałanie dla wszystkich kategorii n=245, Poddziałanie PO KL dla wszystkich kategorii n=52 ; Ocena na skali od 0 do 5, gdzie 0 oznacza, że dana korzyść nie w ogóle znaczenia, a 5, że dana korzyść ma bardzo duże znaczenie; Pytanie zadawane tylko osobom, które zadeklarowały udział we wsparciu dotyczącym nawiązywania i rozwijania współpracy sfery nauki i biznesu lub prowadzenia działalności badawczo-rozwojowej W kontekście powyższych danych należy zauważyć, że największe znaczenie mają rezultaty związane ze zdobyciem wiedzy i doświadczenia, głównie na temat możliwości i form współpracy pomiędzy nauką i biznesem oraz funkcjonowania przedsiębiorstwa. W mniejszym stopniu ujawniło się znaczenie takich efektów uczestnictwa w projekcie jak: nawiązanie współpracy międzysektorowej (biznes nauka), zainicjowanie działalności badawczo-rozwojowej w macierzystej jednostce, czy rozwinięcie działalności badawczo-rozwojowej w macierzystej jednostce. Innymi słowy, z punktu widzenia uczestników projektów z Działania 8.2 PO KL obejmujących wsparcie dotyczące nawiązywania i rozwijania współpracy sfery nauki i biznesu oraz prowadzenia działalności badawczo-rozwojowej, są to przede wszystkim przedsięwzięcia zwiększające świadomość i poziom wiedzy w odniesieniu do ww. zagadnień. Mniejsze jest w tym przypadku znaczenie konkretnych rezultatów w sferze podejmowanych działań, zarówno jeśli chodzi o międzysektorowe działania kooperacyjne, jak i działalność badawczo-rozwojową. Wydaje się więc, że mamy tu do czynienia z podobnym problemem, który ujawnił się wśród projektów dotyczących rozpoczynania własnej działalności gospodarczej typu spin off lub spin out (gdzie wymierny efekt w postaci nowoutworzonych podmiotów gospodarczych wystąpił w bardzo niewielkiej skali), tj. relatywnym brakiem przełożenia działań projektowych na określoną aktywność odbiorców wsparcia. Uzupełnieniem dla dotychczasowych danych odnoszących się do uczestników projektów z Działania 8.2 PO KL są dane pozyskane w ramach badania beneficjentów tego Działania, których zapytano o ocenę efektów realizowanych przedsięwzięć w odniesieniu do ostatecznych odbiorców wsparcia. 179

180 Wykres 110. Ocena wpływu wsparcia uzyskanego w ramach projektu na sytuację ostatecznych odbiorców, zdaniem beneficjentów Działania 8.2 PO KL brak wpływu bardzo mały wpływ raczej mały wpływ przeciętny wpływ raczej duży wpływ bardzo duży wpływ trudno powiedzieć wzrost potencjału w zakresie współpracy na linii biznes nauka zwiększenie skali współpracy międzysektorowej na linii biznes -nauka wzrost potencjału w zakresie prowadzenia działalności B+R uruchomienie lub zwiększenie skali prowadzonej działalności B+R wzrost potencjału w zakresie zakładania firm typu spin off / spin out rzeczywista aktywność w zakresie zakładania firm typu spin off / spin out 5,0% 20,0% 5,0% 5,0% 10,0% 15,0% 25,0% 25,0% 15,0% 15,0% 30,0% 10,0% 15,0% 30,0% 45,0% 30,0% 25,0% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI beneficjentów; n=20 25,0% 25,0% 35,0% 20,0% 15,0% 15,0% 10,0% 15,0% 10,0% 20,0% 5,0% 15,0% 10,0% 10,0% 15,0% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Jeśli chodzi o perspektywę beneficjentów Działania 8.2 PO KL, to największe efekty odnoszące się do bezpośrednich odbiorców wsparcia dostrzegają oni w obszarze wzrostu potencjału w zakresie współpracy na linii biznes nauka (70% beneficjentów jest przekonanych o raczej lub bardzo dużym wpływie realizowanych projektów na ten aspekt potencjału uczestników); o faktycznym wzroście skali rzeczonej współpracy międzysektorowej przekonanych jest 55% beneficjentów. Dokładnie połowa badanych beneficjentów wskazuje na wzrost potencjału w zakresie prowadzenia działalności B+R, a tylko nieznacznie mniejszy odsetek (45%) jest również przekonanych o wzroście faktycznej skali prowadzonej działalności o charakterze badawczo-rozwojowym. Jednocześnie po 5% beneficjentów nie dostrzegło żadnych rezultatów realizowanych projektów zarówno jeśli chodzi o uruchomienie lub zwiększenie skali prowadzonej działalności B+R, jak i wzrost potencjału w tym zakresie. Z kolei z najmniejszą skalą oddziaływania projektów mamy do czynienia, w opinii beneficjentów, w obszarze zakładania firm typu spin off / spin out, i to zarówno jeśli chodzi o potencjał uczestników projektów w tym zakresie, jak i ich faktyczne działania. Po części jest to zapewne efekt uwzględnienia kwestii tworzenia firm typu spin off / spin out tylko w niektórych projektach realizowanych w ramach Działania 8.2 PO KL. Z drugiej jednak strony, jeśli przywołamy wcześniejsze dane z badania uczestników projektów, to stanowią one potwierdzenie, że w bardzo ograniczonym stopniu mówić możemy o zauważalnym oddziaływaniu projektów na aktywność uczestników w obszarze zakładania firm spin off / spin out. Dodatkowo, beneficjentów zapytano o to, czy w rezultacie prowadzonych przez nich projektów zostały utworzone firmy o charakterze odpryskowym nazywanych również firmami typu spin-off / spin out. Dane dotyczące tej kwestii przedstawiono poniżej. 180

181 Wykres 111. Deklaracja utworzenia firmy typu spin-off / spin-out w wyniku realizacji projektu Działania 8.2 PO KL, zdaniem beneficjentów Działania 8.2 PO KL 10,0% 30,0% tak nie nie wiem 60,0% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI beneficjentów; n=20 W przypadku co dziesiątego beneficjenta mamy do czynienia z deklaracją, iż w rezultacie prowadzonego przez niego projektu powstała firma spin off / spin out. 60% badanych jest przekonanych, iż tego rodzaju podmioty w następstwie ich projektu nie powstały, zaś nieco mniej niż co trzeci beneficjent (30%) nie dysponuje wiedzą w tym zakresie. Uwzględniając liczbę uczestników badania, uzyskany wynik oznacza tak naprawdę dwóch beneficjentów, i choć wydaje się, że liczba ta jest niewielka, to warto pamiętać o, analizowanych wcześniej wynikach badania wśród uczestników projektów, gdzie fakt założenia działalności gospodarczej zadeklarowało wprawdzie 8,9% uczestników projektów z Działania 8.2 PO KL, ale pogłębiona analiza profilu utworzonych firm wykazała, iż trudno jest w ich przypadku mówić o firmach typu spin off / spin out Dodatkowe efekty realizowanych projektów W ramach przeprowadzonego badania ewaluacyjnego dokonano również identyfikacji zróżnicowanych typów efektów obrazujących skuteczność i efektywność zrealizowanych projektów. Pierwszym z nich jest tzw. efekt zdarzenia niezależnego, który obrazuje niezbędność udzielonego wsparcia dla realizacji zadań objętych dofinansowaniem. 181

182 Wykres 112. Skala występowania efektu zdarzenia niezależnego zadania byłyby realizowane w takim samym zakresie oraz w tym samym terminie zadania byłyby realizowane w takim samym zakresie lecz w późniejszym terminie lub w dłuższym okresie zadania byłyby realizowane w węższym zakresie, ale w tym samym terminie / okresie zadania byłyby realizowane w węższym zakresie oraz w późniejszym terminie lub w dłuższym okresie zadania nie byłyby w ogóle realizowane trudno powiedzieć Poddziałanie RPO WO Poddziałanie RPO WO Działanie 8.2 PO KL 5,7% 5,0% 33,3% 19,0% 9,5% 31,4% 66,7% 24,8% 9,5% 5,0% 30,0% 45,0% 15,0% Ogółem 5,3% 16,0% 7,6% 31,3% 29,8% 9,9% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI beneficjentów; Poddziałanie RPO WO n=6, Poddziałanie RPO WO n=105, Działanie 8.2 PO KL n=20, Ogółem n=131 Skala występowania efektu zdarzenia niezależnego okazała się największa w przypadku Poddziałania RPO WO , gdzie tylko nieco mniej niż jedna czwarta beneficjentów (24,8%) nie zrealizowałaby zaplanowanych działań w przypadku braku wsparcia (w przypadku Poddziałania RPO WO odsetek ten wyniósł 66,7%, a w Działaniu 8.2 PO KL 45%). Dodatkowo, to wśród przedsiębiorstw realizujących projekty w ramach Poddziałania RPO WO największy okazał się odsetek tych beneficjentów, którzy zrealizowaliby bez dofinansowania projekt w takim samym zakresie i terminie (5,7%) lub późniejszym terminie, ale tym samym zakresie (19%). Z drugiej jednak strony, w każdej z analizowanych grup zbliżony (i kształtujący się na poziomie ok. 30%) okazał się odsetek beneficjentów, którzy wprawdzie zrealizowaliby zaplanowane w projekcie działania projektowe, ale w późniejszym terminie i węższym zakresie. Fakt, iż w przypadku przedsiębiorstw gotowość do podjęcia działań projektowych pomimo ewentualnego braku dotacji jest największa świadczy nie tylko o relatywnie dużym potencjale beneficjentów, ale także o wysokim zapotrzebowaniu na realizowane inwestycje z perspektywy funkcjonowania firmy. Jest to także czynnik, które zwiększa szanse na powodzenie rozwiązań z zakresu inżynierii finansowej planowanych do wdrożenia w przyszłym okresie finansowania zamiast instrumentów dotacyjnych. Jeśli bowiem przedsiębiorcy byliby w dużym stopniu gotowi do podjęcia działań projektowych nawet pomimo braku dotacji, to tym bardziej powinni być do tego skłonni w sytuacji otrzymania wsparcia finansowego o charakterze zwrotnym, ale oferowanego na preferencyjnych warunkach. Z kolei mniejsza skala efektu zdarzenia niezależnego w przypadku projektów z Poddziałania RPO WO oraz Działania 8.2 PO KL oznacza wprawdzie, że wsparcie zostało trafnie zaadresowane (otrzymały je bowiem podmioty, które najprawdopodobniej bez otrzymanej dotacji nie byłyby w stanie podjąć zaplanowanych działań), ale z drugiej strony oznacza to, że w przypadku tego rodzaju projektów ich selekcja musi być szczególnie ostrożna, by dofinansowywać przedsięwzięcia rzeczywiście niezbędne i gwarantujące osiągnięcie użytecznych celów. 182

183 Wykres 113. Deklaracja wystąpienia konieczności odłożenia w czasie lub rezygnacji z planowanych działań / inwestycji poza projektowych, w wyniku realizacji projektu 100% 100,0% 85,0% 88,5% tak nie nie wiem 80% 60% 40% 20% 15,0% 11,5% 0% Poddziałanie RPO WO Działanie 8.2 PO KL Ogółem Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI beneficjentów; Poddziałanie RPO WO n=6, Działanie 8.2 PO KL n=20 W przypadku Poddziałania RPO WO oraz Działania 8.2 PO KL zidentyfikowano także skalę występowania efektu substytucji, w ramach którego projekt wymusza na beneficjencie odłożenie niektórych zadań lub całkowitą z nich rezygnację ze względu na konieczność zaangażowania różnego rodzaju zasobów właśnie w realizację dofinansowanego przedsięwzięcia. Jak wynika z przedstawionych powyżej danych brak jest podstaw do potwierdzenia, że wśród beneficjentów biorących udział w badaniu tego rodzaju sytuacja miała miejsce. Ostatnie badane efekty dotyczące beneficjentów z Poddziałania RPO WO to: mnożnikowy (odnoszący się do dodatkowych działań prorozwojowych nieobjętych dotacją, lecz podejmowanych w wyniku realizowanego projektu) oraz synergii (odnoszący się do równoległej realizacji innych przedsięwzięć, które korzystnie wpłynęły na rezultaty projektu). Wykres 114. Deklaracja realizacji dodatkowych przedsięwzięć przez Beneficjentów Poddziałania RPO WO podjęcie dodatkowych działań prorozwojowych nieobjętych dotacją, lecz w wyniku realizacji projektu 9,5% 15,2% równoległa realizacja innych przedsięwzięć, które wpłynęły korzystnie na rezultaty projektu 6,7% tak nie nie wiem 39,0% 54,3% 75,2% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI beneficjentów; n=105; 183

184 Skala występowania efektu mnożnikowego okazała się wśród beneficjentów Poddziałania RPO WO bardzo niewielka tylko 15,2% badanych podmiotów podjęło dodatkowe działania prorozwojowe nieobjęte dotacją, lecz wynikające z realizacji projektu dofinansowanego. W przypadku trzech czwartych beneficjentów (75,2%) tego rodzaju działania nie zostały dotychczas podjęte (nie można bowiem wykluczyć, że tego rodzaju działania będą jeszcze przez beneficjentów podejmowane w przyszłości). Zaistniała sytuacja oznacza, że wsparcie było dla beneficjentów wystarczające dla osiągnięcia założonych celów, ale jednocześnie należy negatywnie ocenić fakt ograniczonego jego oddziaływania na dalszą działalność prorozwojową firmy. Z kolei jeśli chodzi o efekt synergii, to jego skala jest już wyraźnie większa 54,3% beneficjentów podejmowało w trakcie trwania projektu działania, które wpłynęły korzystnie na rezultaty dofinansowanego przedsięwzięcia. Brak tego rodzaju działań dotyczył 39% badanych podmiotów Trwałość efektów realizowanych projektów Pełna ocena trwałości efektów realizowanych projektów będzie możliwa dopiero po upływie określonego czasu wykorzystywania rezultatów danego przedsięwzięcia. Na obecnym etapie można natomiast podjąć próbę oszacowania rzeczonej trwałości by tego oszacowania dokonać zapytano beneficjentów o przewidywaną przez nich trwałość rezultatów w trzech horyzontach czasowych, tj. 5, 10 i 15 lat. Kwestia ta została podjęta w odniesieniu do projektów z Poddziałania RPO WO oraz Działania 8.2 PO KL. 184

185 w okresie 15 lat w okresie 10 lat w okresie 5 lat OCENA DZIAŁAŃ BADAWCZO-ROZWOJOWYCH ORAZ INNOWACYJNYCH PODEJMOWANYCH W RAMACH UNIJNYCH PROJEKTÓW NA RZECZ WZROSTU Wykres 115. Ocena trwałości rezultatów projektu, w perspektywie 5, 10 i 15 lat Poddziałanie RPO WO ,3% 66,7% 5,0% Działanie 8.2 PO KL 5,0% 5,0% 25,0% 60,0% 3,8% Ogółem 3,8% 3,8% 26,9% 61,5% Poddziałanie RPO WO ,7% 16,7% 16,7% 50,0% Działanie 8.2 PO KL 5,0% 10,0% 25,0% 20,0% 40,0% Ogółem Poddziałanie RPO WO Działanie 8.2 PO KL 3,8% 11,5% 30,8% 34,6% 19,2% 16,7% 16,7% 33,3% 33,3% 5,0% 25,0% 15,0% 25,0% 30,0% 1 - bardzo małe prawdopodobieństwo utrzymania rezultatów bardzo duże prawdopodobieństwo utrzymania rezultatów trudno powiedzieć Ogółem 7,7% 23,1% 19,2% 19,2% 30,8% 0% 20% 40% 60% 80% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI beneficjentów; Poddziałanie RPO WO n=6, Działanie 8.2 PO KL n=20, Ogółem n=; Ocena na skali od 1 do 5 gdzie, gdzie 1 oznacza, że prawdopodobieństwo utrzymania rezultatów jest bardzo małe, a 5 że prawdopodobieństwo to jest bardzo duże W przypadku obu analizowanych Poddziałań zauważalna jest prawidłowość, która nie powinna dziwić wraz z wydłużaniem się okresu czasu dla którego dokonywane jest szacowanie trwałości rezultatów projektu maleje przekonanie o prawdopodobieństwie utrzymania rezultatów przeprowadzonych działań o trwałości rezultatów projektu w najbliższych 5 latach przekonana jest zdecydowana większość beneficjentów. Jeśli chodzi o horyzont czasowy dotyczący 15 lat, to wprawdzie nadal przeważają opinie o dużym prawdopodobieństwie utrzymania rezultatów projektu, ale ich dominacja nie jest już tak zdecydowana. W kolejnych przedziałach czasowych wzrasta także udział odpowiedzi wskazujących na brak możliwości określenia prawdopodobieństwa utrzymania rezultatów zrealizowanego projektu. W kontekście trwałości warto zwrócić uwagę na czynniki warunkujące tę ważną cechę przedsięwzięć projektowych. W celu ich zidentyfikowania przeprowadzono serię analiz statystycznych, których przedmiotem jest średnia ocena trwałości dla trzech ww. okresów. Ze względu na niewielką liczbę respondentów badania beneficjentów Poddziałania RPO WO działania analityczne dotyczyły wyłącznie beneficjentów Działania 8.2 PO KL. Poniżej omówiono ich wyniki. 185

186 Główną determinantą trwałości projektów jest skala współpracy z przedsiębiorstwami prowadzonej przez beneficjentów, której miarą jest liczba przedsiębiorstw, z którymi prowadzono współpracę. Im większa skala prowadzonej współpracy, tym wyższe są oceny przewidywanej trwałości projektu, zależność ta ma charakter istotny pod względem statystycznym 52 i można ją uznać za dosyć silną. Za powód występowania takiej sytuacji można uznać fakt, iż projektodawcy w większym stopniu współpracujący z przedsiębiorstwami prowadzą działania lepiej dopasowane do potrzeb rynku. Posiadają oni większy zasób wiedzy na temat oczekiwań przedsiębiorców, co pozwala na prowadzenie działań projektowych, które będą dłużej wykorzystywane. Zależność pomiędzy współpracą a trwałością projektu potwierdza również istotny statystycznie 53 związek pomiędzy oceną wpływu projektu na zwiększenie skali współpracy międzysektorowej na linii biznes-nauka a przeciętną oceną trwałości. Również w tym przypadku zależność ma charakter dodatni im większy wpływ na zwiększenie skali współpracy, tym większa trwałość projektu. Ponadto warto wspomnieć o związku trwałości projektów z ich wartością, jak wykazała analiza przy pomocy drzewa klasyfikacyjnego trwałość projektów o wartości mniejszej lub równej zł została istotnie gorzej oceniona niż w przypadku projektów o wartości wyższej niż wymieniona kwota. Co ciekawe na trwałość projektu nie ma wpływu poziom innowacyjności prowadzonego przedsięwzięcia ani występowanie większości barier w realizacji projektów. Wyjątkiem jest trudność w postaci zmieniających się wytycznych, przepisów projektodawcy, którzy odczuli jej występowanie ocenili trwałość swoich projektów istotnie niżej niż beneficjenci niewskazujący występowania tej bariery. Jest to szczególnie widoczne w przypadku trwałości w perspektywie 10 lat 54. Zidentyfikowana zmienność czynników, które stanowią determinanty kształtu projektu nie sprzyja precyzyjnemu planowaniu, co może za sobą nieść ryzyko obniżenia trwałości Trudności w realizacji projektów Beneficjentów wszystkich trzech ewaluowanych instrumentów wsparcia poproszono także o wskazanie najważniejszych trudności, na jakie natrafili oni podczas różnych etapów realizacji projektu. 52 rho Spearmana=0,600 p=0,014 α =0,05 53 rho Spearmana=0,529 p=0,029 α =0,05 54 U Manna-Whitneya=9 p=0,049 α =0,05 186

187 Wykres 116. Trudności w realizacji projektów 0% 20% 40% 60% 80% 100% obciążenia biurokratyczne zmieniające się wytyczne, interpretacje i inne przepisy trudności z płynnością finansową wynikające z opóźnień w płatnościach zbyt restrykcyjne podejście pracowników IZ/IP2/IP PO KL długi czas oczekiwania na reakcję ze strony pracowników IZ/IP2/IP PO KL trudności ze stosowaniem Ustawy Prawo Zamówień Publicznych 56,2% 45,0% 55,7% 33,3% 45,7% 25,0% 42,0% 16,7% 16,2% 5,0% 14,5% 15,2% 12,2% 14,3% 11,5% 33,3% 10,5% 20,0% 13,0% 83,3% trudności w dotarciu do kompetentnej osoby w IZ/IP2/IP PO KL niechęć pracowników IZ/IP2/IP PO KL do pomocy czy kontaktów inne 2,9% 2,3% 1,0% 0,8% 1,0% 5,0% 1,5% Poddziałanie RPO WO Poddziałanie RPO WO Działanie 8.2 PO KL Ogółem nie wystąpiły żadne trudności 23,8% 26,7% 50,0% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania CATI beneficjentów; Poddziałanie RPO WO n=6, Poddziałanie RPO WO n=105, Działanie 8.2 PO KL n=20, Ogółem n=131; Pytanie wielokrotnego wyboru, odsetki odpowiedzi nie sumują się do 100% W odniesieniu do wszystkich trzech kategorii beneficjentów mamy do czynienia z sytuacją, w której najistotniejszym problemem okazują się obciążenia biurokratyczne. Warto przy tym podkreślić, że mówimy tu o opiniach beneficjentów dwóch różnych Programów, o odrębnych procedurach i wymogach formalnych. W największym stopniu problem obciążeń biurokratycznych jest dostrzegany przez beneficjentów Poddziałania RPO WO , w tym jednak przypadku należy zauważyć, że projekty w tym Poddziałaniu realizowane są przez jednostki naukowe, które w szczególności jeśli mówimy o podmiotach uczelnianych są organizacjami o relatywnie wysokim stopniu wewnętrznego zbiurokratyzowania. Uwzględniając powyższe, część problemów dotyczących nadmiernych obciążeń biurokratycznych może nie wynikać ze specyfiki wdrażania Programu, lecz wewnętrznych procedur beneficjenta, którym musi on sprostać realizując projekt współfinansowany ze środków zewnętrznych. Z problemem nadmiernej biurokratyzacji powiązana jest także druga najczęściej wskazywana trudność w realizacji projektów, a mianowicie zmieniające się wytyczne, interpretacje i inne przepisy. Niniejszy problem okazuje się mieć największe znaczenie dla przedsiębiorców realizujących projekty w ramach Poddziałania RPO WO , gdzie blisko połowa (45,7%) postrzega go w kategoriach czynnika utrudniającego realizację projektu. To beneficjenci tego Poddziałania wskazywali także na najszerszy katalog problemów, na jakie natrafili podczas realizacji projektu to właśnie w tej grupie pojawiały się 187

188 takie utrudnienia jak: zbyt restrykcyjne podejście pracowników IZ/IP2, czy długi czas oczekiwania na reakcję ze strony pracowników IZ/IP2, wskazywane przez odpowiednio 15,2% i 14,3% respondentów. Problemem, na który także należy zwrócić uwagę mówiąc o czynnikach utrudniających realizację projektu są również trudności ze stosowaniem Prawa Zamówień Publicznych. W największym stopniu okazało się to być problemem dla beneficjentów Poddziałania RPO WO (33,3% respondentów z tej grupy wskazało na ten czynnik) oraz Działania 8.2 PO KL (wskazanie ze strony 20% beneficjentów). W mniejszym stopniu czynnik ten stanowił trudność dla przedsiębiorstw realizujących projekty w Poddziałaniu RPO WO , gdzie kwestia ta utrudniała realizację projektu co dziesiątemu beneficjentowi. Warto także zwrócić uwagę na fakt, iż w ramach dwóch instrumentów wsparcia: Poddziałania RPO WO oraz Działania 8.2 PO KL mamy do czynienia z beneficjentami, którzy w trakcie realizacji projektu nie natrafili na żadne trudności. Co więcej, w przypadku Działania 8.2 PO KL tacy beneficjenci stanowią aż połowę wszystkich realizatorów projektów. W Poddziałaniu RPO WO na żadne trudności nie natrafiła blisko jedna czwarta beneficjentów (23,8%). 188

189 4. Studia przypadku W niniejszej części raportu przedstawiono sześć studiów przypadku obrazujące realizację przedsięwzięć objętych niniejszym badaniem ewaluacyjnym. Prezentacja poszczególnych projektów została przygotowana w oparciu o analizę: wyników badania CATI/CAWI, dokumentacji projektowej oraz informacji pozyskanych w trakcie wywiadów pogłębionych prowadzonych z beneficjentami. 4.1 PODDZIAŁANIE RPO WO Projekt 1 Niniejszy projekt realizowany przez opolski instytut badawczy związany był z dodatkowym wyposażeniem posiadanych laboratoriów i obejmował zakup odpowiedniej aparatury. Działalność instytutu opiera się w dużej mierze na wykonywaniu badań i pomiarów z zakresu ochrony środowiska oraz przemysłu, w związku z czym odpowiednia aparatura badawcza jest niezbędnym narzędziem do ich prowadzenia. Bezpośrednim powodem podjęcia realizacji niniejszego projektu była niemożność przeprowadzania specjalistycznych badań w obszarze działalności instytucji, co skutkowało koniecznością ich zlecania na zewnątrz. Powodowało to z jednej strony zwiększone koszty badań, a z drugiej także niechęć przedsiębiorców do korzystania z usług instytutu w obawie przed nadmiernym ujawnieniem informacji firmowych innym podmiotom. 189

190 W związku z tym zdecydowano się na zakup odpowiedniego sprzętu i aparatury badawczej, co znacznie zwiększyło możliwości instytutu w obszarze badań środowiskowych i pozwoliło na realizację znacznie szerszych zleceń w krótszych terminach. Główne zmiany zaszły w postrzeganiu instytucji przez przedsiębiorców: Zmieniło się samo podejście klientów (...) widzą, że jesteśmy zdolni zrealizować przedsięwzięcia zgodnie z oczekiwaniami przedsiębiorstw, co też przekłada się na wzrost liczby zleceń. Realizacja projektu wpłynęła na zwiększenie pozycji konkurencyjnej omawianej instytucji wśród innych tego typów laboratoriów na ternie Polski. Zakupiona aparatura przyczyniła się bowiem do rozwoju usług innowacyjnych i umożliwia wykonywanie badań i pomiarów, które w skali kraju można uznać za innowacyjne. Specyfika działalności instytutu (oferta badawcza) pozwala na stały transfer technologii z jednostki B+R do innych podmiotów, będących odbiorcami usług. Powoduje to, że głównymi odbiorcami usług stały się przedsiębiorstwa i inne instytucje krajowe, przy czym swoją ofertę instytut kieruje także do podmiotów zlokalizowanych na Opolszczyźnie. W regionie obecni odbiorcy działają w branżach budowlanej i energetycznej i są to w większości duże przedsiębiorstwa. Ponadto wykonując prace badawcze rozwojowe instytut współpracuje z innymi oddziałami instytucji, jak również sięga po doświadczenie uczelni spoza województwa, w tym Akademii Górniczo - Hutniczej czy Politechniki Wrocławskiej. Związane jest to z podobnym zakresem badań i działalności, co umożliwia wymianę wiedzy i technologii. Można powiedzieć, iż rezultaty zrealizowanego projektu przyczyniają się także pośrednio do rozwoju województwa opolskiego, zwiększając jego potencjał w zakresie sektora B+R: Poszerzając ofertę naszego instytutu projekt wpływa na rozwój branży budowlanej i energetycznej w regionie (...) region na pewno skorzystał na wprowadzeniu nowych usług. W omawianym projekcie wartość dodana (rozwój sektora B+R w regionie, wzmocnienie branż przemysłowych, wzrost konkurencyjności instytutu) osiągnięta została dzięki zakupionym środkom trwałym w postaci sprzętu laboratoryjnego. Projekt pokazuje, iż rozwój zaplecza technicznego jest w naukach ścisłych istotnym krokiem na drodze do poszerzania i unowocześniania oferty badawczej i w konsekwencji przyczynia się także do zwiększania konkurencyjności oraz innowacyjności innych podmiotów, w tym przypadku przedsiębiorstw opolskich. 190

191 4.1.2 Projekt 2 Niniejsze przedsięwzięcie zostało zrealizowane przez opolską uczelnię wyższą. Projekt obejmował zaopatrzenie w specjalistyczny sprzęt oraz budowę nowego laboratorium mającego służyć badaniom w obszarze energetyki oraz elektroenergetyki. Podstawowym założeniem przedsięwzięcia był rozwój oferty uczelni pod kątem istniejącego zapotrzebowania występującego po stronie przedsiębiorców: Obecnie możliwość współpracy z przedsiębiorstwami jest mocno uzależniona od zasobów, czyli tego czym się dysponuje ( ). Ze strony przemysłu nie można oczekiwać jakiegoś dofinansowania w tej kwestii, oni oczekują już pokazania, zademonstrowania tego, czym dysponuje jednostka B+R. Projekt jest także częścią większego przedsięwzięcia realizowanego przez jednostkę i wpisuje się w pewien stały obszar działalności związany z prowadzeniem prac badawczo analitycznych na potrzeby zastosowania w różnych branżach gospodarki. Prace w sektorze energetycznym umożliwiają szerokie spektrum oddziaływania w związku ze stałym zapotrzebowaniem na usługi z tego obszaru: Wymagania odbiorców w zakresie ciągłości dostaw przy minimalnych kosztach dystrybucji są przeogromne. Dzisiaj nie wyobrażamy sobie życia bez prądu i w związku z tym kreowanie systemów zasilania związane jest z aplikacją najnowszych rozwiązań. Zakupiony w ramach projektu sprzęt umożliwia z jednej strony prowadzenie badań, a z drugiej służy także jako pewnego rodzaju prototyp, na którym możliwa jest prezentacja określonych możliwości potencjalnie zainteresowanym klientom. Wybudowane w ramach projektu laboratorium stanowi także ważne narzędzie w procesie dydaktyki, jak i rozwoju nauki poprzez umożliwienie realizowania prac doktorskich z wykorzystaniem jego właściwości. 191

192 Ostatnia możliwość jest o tyle istotna, iż uczelnia projektując różne rozwiązania bazuje w dużej mierze na technologiach wytworzonych we własnym zakresie, jako że inne instytucje badawcze działające w regionie sprofilowane są w innym kierunku. W pewnym zakresie uczelnia współpracuje jednakże z jednostkami B+R spoza regionu, by wspomnieć na przykład AGH czy Politechnikę Warszawską: Tak się ostatnio zdarzyło, że profesorowie z AGH zaprosili nas, abyśmy jeden rozdział w monografii napisali i było to bezpośrednio związane z tym zakresem, którym my się tutaj zajmujemy [w projekcie]. Usługi, które stały się możliwe do przeprowadzenia dzięki nowemu laboratorium plasują się zdaniem realizatorów pod względem innowacyjności na światowym poziomie. Świadczyć mogą o tym także dwa świeżo zgłoszone wnioski patentowe, jak również rosnąca liczba publikacji z tego zakresu w światowych czasopismach naukowych. Sam zakupiony sprzęt stanowi również swego rodzaju innowacyjność, gdyż jest jedyną tego typu infrastrukturą w tym rejonie Polski. Do znaczących osiągnięć uzyskanych dzięki niemu już należy między innymi zaprojektowanie przemysłowego rozwiązania z obszaru energetyki dla jednego z wiodących producentów z branży energetycznej, elektrotechnicznej i telekomunikacyjnej na świecie. Warto przy tym nadmienić, iż obecnie głównymi odbiorcami i klientami instytucji badawczej pozostają przedsiębiorstwa województwa opolskiego, co sprawia, iż projekt bezpośrednio oddziałuje na rozwój regionu w jednej z kluczowych branż wyodrębnionych w badaniu typu foresight oraz w sektorze B+R. Ponadto do bezpośrednich rezultatów projektu można zaliczyć: zwiększenie i sprofesjonalizowanie oferty B+R dla przedsiębiorstw, wprowadzenia nowych metod badawczych (dopasowanych do profili i potrzeb rynku w zakresie energetyczności) szerszy wachlarz ofert dopasowanych do zmieniających sie trendów społeczno -gospodarczych, poprawę poziomu zaplecza naukowo- badawczego, podniesienie poziomu jakości pracy badawczej przez uzyskanie możliwości pracy na nowoczesnym sprzęcie, systematyczne podnoszenie rangi uczelni względem ośrodków ościennych. Wymienione powyżej efekty realizacji omawianego projektu również pokazują, iż jedną z koniecznych inwestycji w obszarze badań i najnowszych technologii jest zakup odpowiedniego sprzętu, dzięki któremu możliwe jest nie tylko poszerzenie oferty badawczej danego ośrodka czy podniesienie jakości badań, ale także wpływ na rozwój regionu i innych sektorów poprzez transfer technologii, odpowiadanie na bieżące potrzeby, kreowanie nowych potrzeb, a tym samym zwiększanie poziomu innowacyjności usług oferowanych przez podmioty działające w województwie, kraju i na świecie. 192

193 4.2 PODDZIAŁANIE RPO WO Projekt 1 W przypadku omawianego przedsięwzięcia impulsem do jego realizacji była technologia wypracowana przez pracowników badawczych firmy. Długoletnie doświadczenie firmy w prowadzeniu działalności w sektorze chemicznym pozwoliło na zaproponowanie zasadniczej zmiany w procesie produkcji dotychczas wytwarzanych preparatów chemicznych, co przyczyniło się z jednej strony do poprawy jakości dotychczasowych produktów, a z drugiej zaowocowało wprowadzeniem na rynek także zupełnie nowego produktu. Od kilkunastu lat przedsiębiorstwo inwestuje w rozwój swojego laboratorium i jego kadry, co umożliwia bieżące reagowanie na zmieniające się zapotrzebowanie na rynku: Na podstawie analizy SWOT oraz doświadczenia w branży określiliśmy, że istnieje ogromne zapotrzebowanie na ten nowatorski produkt. Pierwszym krokiem w realizacji projektu była rozbudowa przedsiębiorstwa, gdyż dotychczasowy zakład nie pozwalał na produkcję nowego wyrobu. Pozwoliło to na zwiększenie mocy produkcyjnych, a następnie na poprawę jakości produkowanych preparatów chemicznych: Zmieniono technologię systemu produkcyjnego i monitorującego z ręcznego na automatyczny (...) nastąpiło także zmniejszenie uciążliwości dla środowiska, co jest bardzo ważne. 193

194 Nowy produkt, który został następnie wprowadzony na rynek jest bowiem rezultatem ulepszenia właściwości produktu oferowanego w firmie przed realizacją projektu w ramach Działania RPO WO Obecnie oferowane przez firmę produkty wpisują się w kluczowe z punktu widzenia rozwoju województwa branże i obszary gospodarki (chemia, ochrona środowiska), stanowiąc przy tym innowacje w skali kraju, ale i także Europy. Powoduje to jednakże, że głównymi odbiorcami oferty są przedsiębiorstwa krajowe (planowane jest opanowanie rynków europejskich), a w mniejszym zakresie firmy z regionu opolskiego. Wśród firm Opolszczyzny zauważono pewien opór w zastosowaniu nowego produktu pomimo dużych możliwości jego zastosowania. Mimo tego firma zaobserwowała już dużą zmianę w zakresie wizerunku i rozpoznawalności, jak również wzrostu liczby klientów. Przy tym jednocześnie nie udało się dotychczas zwiększyć ilości zamawianych preparatów, co właściciel firmy wiąże z panującym kryzysem. Co ważne, firma nie zamierza zmniejszać wydatków na działalność badawczo - rozwojową, które stanowią stały element corocznego budżetu. Planowany jest także ciągły rozwój laboratorium przedsiębiorstwa, przy czym firma współpracuje z jednostkami B+R spoza regionu opolskiego, w tym z Politechniką Śląską nad wypracowaniem nowych technologii produkcji. Uczelnia - jako dysponent odpowiedniej aparatury - umożliwia wykonywanie badań związanych z obszarem działalności firmy. Beneficjent projektu jest przykładem przedsiębiorstwa prowadzącego działalność badawczo rozwojową w zakresie swojej działalności, co niewątpliwie stanowi jego główny atut. Skojarzenie w jednym podmiocie zarówno prac badawczych, jak i działalności produkcyjnej pozwala na optymalne dopasowanie kierunków prowadzonych badań do zapotrzebowania na określone produkty i w związku z tym rekomendowane może być jako dobra praktyka. Wprowadzenie tego typu rozwiązania zapewnia bieżące monitorowanie najnowszych technologii oraz zwiększa ich dostępność, co w znacznym stopniu ułatwia wdrażanie innowacji. 194

195 4.2.2 Projekt 2 Niniejszy projekt obejmował inwestycję w środki trwałe oraz wartości niematerialne związane z rozbudową przedsiębiorstwa przez utworzenie innowacyjnych linii produkcyjnych oraz wybudowanie nowej hali produkcji. Zrealizowanie projektu było odpowiedzią na rosnące potrzeby rynku, które firma stara się cały czas monitorować. Dzięki wieloletniemu doświadczeniu w obsłudze rynków zarówno krajowych, jak i zagranicznych powstały plany wprowadzenia kolejnych zmian z wykorzystaniem potencjału badawczo - rozwojowego regionalnej jednostki naukowej (Politechniki Opolskiej). Kooperacja pomiędzy firmą a jednostką z sektora B+R oparta była także o wieloletnie już kontakty, które pozwoliły na wspólne wypracowanie kolejnego projektu. Efektem jego realizacji było zaprojektowanie specjalnie dla omawianej firmy nowej linii do produkcji i obróbki wyrobów ze szkła: To my poprosiliśmy Politechnikę o skonfigurowanie linii produkcyjnej, bo wiedzieliśmy dokładnie jakie produkty chcemy wykonywać, podaliśmy listę swoich wymagań technicznych oraz produkcyjnych, ponieważ takich urządzeń [w postaci takiej linii] nie było na rynku. Celem projektu było zwiększenie oferty produktowej firmy o dotychczas niedostępne produkty, co w pełni udało się uzyskać. Przy tym, oprócz wprowadzenia na rynek nowych produktów, firma dokonała znaczącego ulepszenia dotychczasowych procesów produkcji i zwiększenia jakości produktów już dostępnych w ofercie (poczyniona zmiana w produkcji umożliwiła wyposażenie wyrobów firmy w nowe właściwości). Zdaniem osoby zaangażowanej w realizację projektu wprowadzone rozwiązania pozwalają obecnie na produkcję wyrobów będących innowacyjnymi w skali kraju. Dzięki temu firma wzmocniła swoją pozycję 195

196 konkurencyjną na rynku, pozyskała większą liczbę klientów, a także poszerzyła zakres odbiorców o nowe branże. Do istotnych następstw związanych z realizacją projektu firma może zaliczyć przede wszystkim wzrost przychodów. Obecnie firma oferuje swoje produkty głównie dużym i średnim przedsiębiorcom z terenu kraju i obszaru Unii Europejskiej. Związane jest to ze stosunkowo unikalną i specyficzną ofertą, kierowaną do firm wytwarzających z zakupionych towarów - najczęściej prefabrykatów kolejne produkty: Odbiorcami naszych nowych wyrobów, wytwarzanych dzięki wdrożonym nowym innowacyjnym technologiom, są przede wszystkim przedsiębiorstwa specjalizujące sie w wykonywaniu elewacji zewnętrznych i architektury wewnętrznej. Firma planuje dalszy rozwój w swojej branży, zarówno poprzez wdrażanie kolejnych technologii wytwarzania szkła, m.in. dla zastosowań w sektorze medycznym czy chemicznym, jak również przez zwiększenie zatrudnienia. Utrzymana zostanie także współpraca w zakresie transferu technologii z jednostką naukową, której studenci mogą już teraz korzystać z praktyk oferowanych przez firmę. Wartością dodaną, jaką zidentyfikowano podczas analizy omawianego produktu, jest niewątpliwie niezwykle efektywna współpraca przedsiębiorstwa z jednostką badawczo rozwojową. Wskazać należy przede wszystkim na doświadczenie uzyskane przez beneficjenta w tym zakresie, ale także na formę współpracy, której inicjatorem było przedsiębiorstwo. Omawiany projekt pokazuje, iż kooperacja pomiędzy biznesem a nauką nie musi polegać tylko na praktycznej aplikacji gotowych rozwiązań technologicznych, lecz może obejmować także wspólne wypracowanie zupełnie nowego i innowacyjnego rozwiązania, dedykowanego konkretnym potrzebom przedsiębiorstwa. 196

197 4.3 DZIAŁANIE 8.2 PO KL Projekt 1 Bezpośrednim powodem, dla którego uczelnia zdecydowała się na realizację niniejszego przedsięwzięcia była chęć wspierania projektów naukowo - badawczych z dziedziny nauk ścisłych, ze szczególnym uwzględnieniem współpracy z sektorem przedsiębiorstw. Celem było zwiększenie doktorantom możliwości pracy naukowej przez zapewnienie stabilnej sytuacji finansowej dzięki oferowanym stypendiom. Stypendia oferowano były w 4 dyscyplinach naukowych, w których prowadzone są studia doktoranckie, tj. automatyka i robotyka, budownictwo, budowa i eksploatacja maszyn, elektrotechnika. Warto zauważyć, iż założeniem oferowanej pomocy stypendialnej było zapewnienie doktorantom warunków do prowadzenia działalności badawczej, zatem uzyskane stypendium mogło zostać przez nich spożytkowane na przykład na pokrycie kosztów utrzymania, a nie tylko na finansowanie samych badań. Wsparcie finansowe adresowane było zarówno do doktorantów na początku studiów, jak i tych kończących swoje prace doktorskie. Głównie pod uwagę brany był dotychczasowy dorobek naukowy kandydata, przy czym kryterium wyboru była także potwierdzona możliwość wdrożenia przez przedsiębiorstwo rozwiązania technologicznego, opracowywanego w ramach doktoratu, co uznane zostało następnie za główny wyznacznik jakości pracy: W kolejnym projekcie wymagaliśmy nawet takiego oświadczenia od przedsiębiorcy z obszaru przemysłu, że te osiągnięcia doktoranta lub też proponowane przez niego rozwiązania mają zastosowanie w przemyśle. 197

198 Do bezpośrednio zaobserwowanych efektów oddziaływania projektu należy znaczny wzrost publikacji naukowych wśród stypendystów, jak również znacznie większy odsetek terminowego kończenia studiów. Jednocześnie jako dobrą praktykę należy wskazać wzięcie pod uwagę możliwości zaaplikowania teorii do praktyki gospodarczej, co przyniosło efekt w postaci kilku zgłoszeń patentowych i wdrożeń w przemyśle. Bezpośredni odbiorcy wsparcia dzięki udziałowi w projekcie zyskali natomiast większe umiejętności i kwalifikacje, które przynajmniej dla części z nich przełożyły się także na uzyskanie zatrudnienia czy to na uczelni, z którą byli związania czy na przykład w postaci założenia własnej działalności gospodarczej. Rozwiązaniem zdecydowanie rekomendowanym do wprowadzenia w kolejnych projektach, a zastosowanym w niniejszym przedsięwzięciu, jest uwzględnienie w kryteriach określających przyznanie stypendium konieczności poświadczenia możliwości wdrożenia wypracowanej przez doktoranta technologii w obszarze przemysłu czy gospodarki. Dobrą praktyką jest także możliwość przeznaczenia otrzymanych środków, nie tylko na badania, ale także bieżące utrzymanie, co ułatwia młodym naukowcom koncentrację na pracy badawczej Projekt 2 Niniejsze przedsięwzięcie realizowane przez instytucję otoczenia biznesu powiązaną z jedną z opolskich uczelni technicznych obejmowało głównie działania edukacyjne związane z zakładaniem działalności gospodarczej typu spin off. Celem głównym projektu było wypracowanie i wdrożenie modelu wspierania przedsiębiorczości akademickiej wzorowanego na niemieckim programie realizowanym w Dreźnie. Projekt był kontynuacją pierwszego przedsięwzięcia mającego na celu adaptację narzędzia wspomagającego tworzenie tego typu spółek w Niemczach. Wymiana doświadczeń, jak i skorzystanie z osiągnięć niemieckiego partnera było również w tym projekcie jednym z podstawowych działań. W związku z tym w projekcie przewidziano następujące działania: 198