Początek nowego tysiąclecia oznacza nową erę w gospodarce przypominającą rewolucję przemysłową początku XIX w. Dzieje się tak głównie za sprawą

Transkrypt

1 Początek nowego tysiąclecia oznacza nową erę w gospodarce przypominającą rewolucję przemysłową początku XIX w. Dzieje się tak głównie za sprawą dynamicznego rozwoju technologii informatycznych zmierzających w kierunku usieciowienia gospodarki, a więc doprowadzenia do stanu określanego przez teoretyków technologii mianem totalnej komunikacji. Rozwój ten tworzy nowe warunki gospodarowania we wszystkich dziedzinach życia, między innymi w szeroko pojętych finansach, gdzie najważniejsze miejsce zajmuje pieniądz. To właśnie pieniądz od wieków odgrywa ogromną rolę w życiu każdego człowieka, będąc zarówno przyczyną licznych radości, sukcesów i karier, jak również cierpienia, tragedii i upadków. W kulturach pierwotnych pojęcie pieniądza jako osobnego środka płatniczego nie istniało, a podstawowym sposobem nabywania dóbr był barter. Ponieważ bezpośrednia wymiana towaru na towar była uciążliwa, niektóre towary powszechnego użytku (zwłaszcza te, które były podzielne, trwałe, jednorodne i rzadko występujące) zaczęły pełnić rolę pieniądza, np. muszle, sól, kamienie, skóry, futra, kawałki tkanin czy bydło. Z czasem pieniądz zaczął przyjmować postać różnego rodzaju kruszców, z których zdecydowanie najważniejsze było złoto, i to w każdej formie. Chociaż złoto do dnia dzisiejszego w wielu przypadkach pełni funkcję depozytową, to jednak jako środek płatności zostało zastąpione przez pieniądz papierowy. Rozwój nowoczesnych technologii oraz poszukiwanie coraz wygodniejszych i bezpieczniejszych form obrotu pieniężnego spowodowały, że obecnie jesteśmy świadkami kolejnej wielkiej zmiany, a mianowicie popularyzacji pienią-

2 Janusz Patla dza elektronicznego, który w państwach rozwiniętych systematycznie wypiera już jego tradycyjną formę. Celem artykułu jest prezentacja bieżących rozwiązań, jakie dominują obecnie na rynku elektronicznych form płatności, określenie przyszłościowych aspektów ich rozwoju oraz próba odpowiedzi na pytanie, czy następuje czas supremacji pieniądza wirtualnego. Pieniądze elektroniczne można określić jako specyficzny rodzaj znaków pieniężnych występujących w obrocie elektronicznym. W raporcie Banku Rozliczeń Międzynarodowych w Bazylei pieniądz elektroniczny definiowany jest jako produkt magazynujący wartość, w którym zapis środków pieniężnych, czyli wartość dostępna dla klienta, jest przechowywany na urządzeniu elektronicznym pozostającym w posiadaniu klienta. Elektronicznie zapisane środki są kupowane przez klienta i redukowane, kiedy klient używa urządzenia do dokonywania zakupów 1. Podstawę prawną obrotu elektronicznego w Polsce stanowi ustawa z dnia 12 września 2002 r. Nie definiuje ona pojęcia pieniądz elektroniczny, ale określa zasady wydawania i używania elektronicznych instrumentów płatniczych, w tym instrumentów pieniądza elektronicznego, prawa i obowiązki stron umów o elektroniczne instrumenty płatnicze oraz zasady tworzenia, organizacji, działalności oraz nadzoru, a także likwidacji instytucji pieniądza elektronicznego. Według niej elektroniczny instrument płatniczy to każdy instrument płatniczy, w tym z dostępem do środków pieniężnych na odległość, umożliwiający posiadaczowi dokonywanie operacji przy użyciu elektronicznych nośników informacji lub elektroniczną identyfikację posiadacza niezbędną do dokonywania operacji, w szczególności kartę płatniczą lub instrument pieniądza elektronicznego (urządzenie, na którym jest przechowywany pieniądz elektroniczny) 2. Szczególnego znaczenia nabiera tutaj również umowa, poprzez którą bank lub inna instytucja pieniądza elektronicznego zobowiązują się do udostępnienia posiadaczowi pieniądza elektronicznego w zamian za środki pieniężne o nominalnej wartości wydanego pieniądza. W rzeczywistości wygląda to tak, że oprogramowanie klienta generuje na jego komputerze elektroniczne monety, czyli odpowiednio zabezpieczone przed kopiowaniem i wyposażone w numer seryjny pliki. Następnie są one autoryzowane i wówczas klient otrzymuje je z powrotem do swojego schowka w komputerze tzw. elektronicznego portfela. Dopiero wtedy pliki mogą być przesyłane do (odbiorcy) 1 J. Grzechnik, Bankowość internetowa, Internetowe Centrum Promocji, Gdańsk 2000, s Ustawa o elektronicznych instrumentach płatniczych z dnia 12 września 2002 r., rozdział I, przepisy ogólne art. 2., (Dz.U. nr 169, poz. 1385).

3 Rozwój nowych sieciowych form płatności w celu dokonania zapłaty. Podstawową zasadą jest wyłącznie jednorazowe wykorzystywanie plików, dlatego posiadają one zabezpieczenie przed próbą dokonania zapłaty podwójnie tymi samymi pieniędzmi (double spending). Zapłata odbiorcy polega na przekazaniu mu plików, czyli jednostek pieniężnych, które beneficjent może ponownie zamienić na pieniądze rzeczywiste 3. Pieniądz elektroniczny należy traktować jako cyfrową gotówkę, gdyż mimo że nie posiada on fizycznej postaci, posiada cechy odpowiadające cechom pieniądza gotówkowego, a mianowicie: trwałość, anonimowość, brak możliwości śledzenia zapłaty, brak potrzeby korzystania z instytucji pośredniczących, brak ograniczeń w odniesieniu do osoby płacącej, jak i otrzymującej zapłatę. W przypadku pieniądza gotówkowego do wymienionych cech zaliczyć można również łatwość zapłaty. Tej cechy pieniądz elektroniczny nie posiada, gdyż dokonanie zapłaty wymaga odpowiednich urządzeń elektronicznych. Sieciowy pieniądz, podobnie jak papierowy, posiada określony nominał, niepowtarzalny numer seryjny oraz zabezpieczenie przed sfałszowaniem w postaci podpisu cyfrowego emitującej go instytucji. Wykorzystywanie kluczy publicznych zapewnia autentyczność przekazywanych każdemu użytkownikowi e-pieniędzy, a unikalny numer uniemożliwia powtórne ich użycie (w odróżnieniu od banknotów papierowych, co oznacza, że e-banknot o danym numerze seryjnym po użyciu zostaje unieważniony). Warto zauważyć, że elektroniczny pieniądz nie zawiera żadnej informacji o użytkowniku, który nim płaci. Jeżeli nie chce on ujawnić swojej tożsamości, może, tak jak przy płaceniu gotówką w sklepie, pozostać anonimowy. Dzięki zastosowaniu specjalnej techniki, nawet instytucja podpisująca poszczególne nominały nie wie, w posiadaniu którego z użytkowników znajdują się e-pieniądze i o jakich numerach. Twórcy systemu e-cash uważają go za bezpieczniejszy i lepiej chroniący prywatność klienta niż dotąd stosowane tradycyjne sposoby płacenia na odległość, np. za pomocą kart kredytowych. Publiczne instytucje finansowe i rządowe są niechętne stosowaniu anonimowego systemu. Jest to spowodowane obawami przed utrudnianiem wyśledzenia dokonywanych oszustw finansowych, jak i procedur prania brudnych pieniędzy. Prawa osób korzystających z płatności elektronicznych są uregulowane wieloma aktami prawnymi, które to mają przyczynić się do zwiększenia ich bezpieczeństwa. Zalecenia i dyrektywy europejskie mają na celu stworzenie jednolitego rynku elektronicznych instrumentów płatniczych, opartego na zasadzie niedyskryminacji oraz zapewnieniu ochrony ich posiadaczowi, jako słabszej stronie umowy 3 M. Świerczyński, Ni srebro, ni złoto, Prawo i Życie 2001, nr 7, s. 2.

4 Janusz Patla z instytucją pieniądza elektronicznego. Stanowią one elastyczne regulacje, zawierające przepisy i wskazówki o znacznym stopniu ogólności, które mogą znaleźć zastosowanie przez zróżnicowane ustawodawstwa państw członkowskich 4. W wielu krajach brakuje szczególnej regulacji prawnej w tym zakresie, dlatego też stosuje się przepisy prawa cywilnego. Ponieważ jednak często nie są one wystarczające, dużą rolę odgrywają ogólne warunki umów. Wszystkie kraje powinny dążyć do ustalenia norm prawnych umożliwiających postęp i usuwających bariery hamujące rozwój elektronicznych form płatności. Wprowadzenie takiego zintegrowanego prawa nie może być jednak aż tak trudne, jak to można zaobserwować na przykładzie uregulowań dotyczących podpisu elektronicznego, które do dzięki obecnej w wielu krajach nie zostało uchwalone, a w innych nie ma możliwości praktycznego ich wykorzystania w życiu codziennym. Tworzenie lokalnego prawa przez władze krajowe, banki centralne lub inne organy nie wydaje się dobrym rozwiązaniem dla pozbawionego granic elektronicznego obrotu finansowego. W Polsce kwestie te reguluje ustawa o elektronicznych instrumentach płatniczych, która weszła w życie 12 października 2003 r. Jedną z podstawowych kwestii decydujących o powodzeniu elektronicznych form płatności na rynku jest zapewnienie odpowiedniego stopnia bezpieczeństwa zastosowanych przez firmę je oferującą rozwiązań i przekonanie klientów o ich niezawodności. Nie ulega wątpliwości, że osoby korzystające z sieci obawiają się o swoje pieniądze, więc korzystają z form, które według nich są najbardziej bezpieczne. Kwestia bezpieczeństwa jest jednak problemem pozornym, który bardzo często blokuje rozwój danego medium. Zdarza się, że osoby nie korzystają z danej formy płatności jedynie dlatego, że jej nie znają albo że dana forma płatności jest krótko na rynku i społeczeństwo nie zdążyło jej w pełni zaakceptować. Przykładem mogą być karty płatnicze, które sprawdziły się w praktyce w wielu krajach, w tym również w Polsce. Mimo że nie uważa się je za bezpieczną formę płatności, funkcjonując od ponad 15 lat, zostały w pełni zaakceptowane przez Polaków (społeczeństwo przyzwyczaiło się zarówno do ich zalet, jak i wad), co jest widoczne w ciągle rosnącej liczbie osób posiadających karty (według danych Fundacji Edukacji i Badań Bankowych, bankomat cieszy się zaufaniem 83% ludności, co, w porównaniu z Internetem 36%, komputerem 46%, telefonem 43%, stanowi znaczącą przewagę) 5. Biorąc pod uwagę wcześniejsze doświadczenia w dziedzinie zabezpieczenia danych, współcześnie wiarygodne systemy mogą zostać przełamane w perspektywie 3 do 5 lat, gdyż istnieje swoisty wyścig technologiczny pomiędzy fałszerzami i włamywaczami, a wynalazcami nowych 4 Ibidem, s. 8 5 B. Świecka, Portmonetka XXI wieku, Master Business Administration, Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania im. L. Koźmińskiego, Warszawa 2003, s. 50.

5 Rozwój nowych sieciowych form płatności zabezpieczeń. Pewne jest, że elektroniczny pieniądz jest potencjalnie jedną z największych innowacji w internetowych finansach i w Internecie w ogóle. Daje on użytkownikom możliwość swobodnego i bezpiecznego płacenia za dowolne dobra dostępne w sieci, wszędzie tam gdzie dostępne byłoby połączenie z elektronicznym systemem rozliczeniowym. W chwili obecnej można wyróżnić co najmniej kilka rodzajów płatności z wykorzystaniem pieniądza w formie elektronicznej: 1. Płatności z wykorzystaniem kart debetowych, kredytowych i innych. Karty płatnicze mają swój początek w latach 20. XX w. Pojawiły się w Stanach Zjednoczonych i początkowo miały formę książeczek albo metalowych blaszek i nie były wydawane przez banki. Prawdziwy rozwój kart przypada na lata 40. i 50., a pierwszą ponadpodstawową kartę płatniczą wydał w 1951 r. Franklin Bank z Nowego Yorku. Dużą popularnością zaczęły się również cieszyć karty pobytowo-podróżnicze, które dzięki firmie American Express zdobyły znaczenie międzynarodowe. W latach 60. powstały dwa duże systemy zajmujące się emisją, obsługą, rozliczaniemi rozwojem znane jako VISA i MASTERCARD. W Polsce banki rozpoczęły wydawanie kart dopiero w 1991 r. Wcześniej istniała tylko możliwość ich akceptacji. Działalność związana z akceptacją kart prowadzona była przez państwowe biuro podróży Orbis, które umowy akceptacyjne podpisywało już od 1968 r. W związku z ekspansją kart w grudniu 1990 r., utworzono nową spółkę Polcard, która przejęła obsługiwanie kart. Obecnie wszystkie banki wydają swoje karty płatnicze, które stały się powszechnym instrumentem płatniczym Płatności z wykorzystaniem kart wirtualnych. Karty te nie muszą mieć postaci palstikowej. Często banki wydają klientowi kopertę z papierowym wydrukiem zawierającym dane karty. Do kart tych nie jest generowany kod PIN, a jedynie kody weryfikujące CVC2 lub CVV2. Płatności tymi kartami uważne są za bezpieczniejsze niż kartami tradycyjnymi. 3. Płatności z wykorzystaniem elektronicznych portfeli. Do działania systemu potrzebne jest zainstalowanie specjalnego programu Wallet, po uruchomieniu którego otwarty zostaje elektroniczny portfel zasilany środkami z kart kredytowych. Dominującą rolę odgrywa tu system oferowany przez firmę CyberCash. 4. Elektroniczne polecenie pobrania. System oparty na pisemnym upoważnieniu odpowiedniej firmy do pobrania, z wykorzystaniem stosownego oprogramowania, kwot z konta za zakupiony towar. 6 M. Safranow, Karty kredytowe i płatności nimi w Internecie, karty.html,

6 Janusz Patla 5. Płatności za pomocą kart prepaid. Stosowane szczególnie do regulowania tzw. mikropłatności, tj. niewielkich opłat rzędu kilku groszy pobieranych za korzystanie z zasobów Internetu (są to płatności na tyle małe, że korzystanie z kart płatniczych jest nieopłacalne). Pierwszą organizacją stosującą tę formę była firma Y-creds. 6. Systemy z wykorzystaniem poczty elektronicznej. Za jej pomocą do odbiorcy wysyłany jest z informacją, jak może odebrać sobie pieniądze, jeśli nie ma konta w danym systemie, np. PayPal, PayDirect. 7. Płatności oparte na systemach emisji wirtualnych pieniędzy, tzw. cyberwaluty, posiadającej określony nominał, oznaczonej i zabezpieczonej w sposób uniemożliwiający jego kolejne wykorzystanie. Prekursorem tej formy była firma DigiCash, jednak jej nowatorskie rozwiązanie nie odniosły w połowie lat 90. popularności i firma upadła w 1998 r. Przyczyną upadku oferowanego przez nią systemu Ecash była niekompatybilność rozwiązań stosowanych przez różne banki. E-waluty międzynarodowe pieniądze honorowane w wielu krajach, zdobywające coraz więcej zwolenników, nie wymagają konwersji przy żadnej transakcji. 8. Płatności w wykorzystaniem telefonów komórkowych, dzięki którym opłata za zakupiony towar jest wliczana w ciężar rachunku za telefon 7. Do najbardziej popularnych i znanych serwisów wykorzystujących pieniądz elektroniczny zaliczyć można: 1. PayPal.com najbardziej popularny, a przy tym jeden z najtańszych. Funkcjonuje w oparciu o informacja o nadejściu przelewu przekazywana jest listem elektronicznym. Adresat, jeśli posiada już konto w systemie, otrzymuje środki od razu, a jeśli nie, to korzysta z dołączonej w u instrukcji. PayPal ma ponad 20 mln użytkowników i obsługuje ponad 30 krajów (bez Polski). 2. BillPoint.com właścicielem serwisu jest ebay, dlatego BillPoint stał się oficjalnym sposobem płacenia na jego aukcjach. Akceptują go również niektóre sklepy internetowe. System ten jest jednak mniej popularny od PayPala. 3. BidPay.com serwis należy do Western Union. Umożliwia dokonywanie płatności (z wykorzystaniem przekazów Money Order) za towary wygrane za pomocą kilku popularnych serwisów aukcyjnych. 4. PayingFast.com sposób działania jest niemal identyczny jak w BidPay, z tą różnicą że PayingFast wykorzystuje Travelers Express International Money Orders. Podobnie jak w BidPay serwis obsługuje również nasz kraj. 7 B. Gregor, M. Stawiszyński, e-commerce, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz-Łódź 2002, s. 218.

7 Rozwój nowych sieciowych form płatności 5. C2it.com popularny serwis należący do Citibanku. Umożliwia on bezpłatny transfer pieniędzy między użytkownikami mieszkającymi w USA oraz przekazy do ponad 100 krajów świata za stałą opłatę. Jest on przeznaczony wyłącznie dla obywateli amerykańskich. 6. NoChex.co.uk prawdopodobnie najpopularniejszy brytyjski serwis do płatności w Internecie. Działa na podobnej zasadzie jak PayPal. 7. PayBox.de lub PayBox.co.uk transakcje dokonywane są tutaj przy użyciu telefonu komórkowego i polecenia zapłaty. Np. aby zapłacić za zakupy w Internecie otrzymujemy telefon od sprzedającego z prośbą o autoryzację transakcji kodem PIN, co powoduje automatyczne obciążenie naszego rachunku. 8. PayMate.com.au australijski, typowy serwis do wirtualnych kart płatniczych. Obsługuje ponad 40 państw, w tym Polskę. 9. MoneyBookers.com brytyjski serwis umożliwiający przesyłanie pieniędzy em. Wyróżnia go to, że w przeciwieństwie do innych wielkich serwisów płatności nie ogranicza swojego dostępu obsługuje użytkowników z wszystkich państw ( płatności.htm). Również w Polsce znajduje się wiele firm, które specjalizują się w realizacji e-płatności i stworzyły swoje własne serwisy. Choć na razie nie cieszą się wśród naszych rodaków wielką popularnością należy o nich wspomnieć. System WellPay.pl sieć płatności internetowych firmy BillBird, która umożliwia dokonanie płatności w dowolnej kwocie od 1 gr nawet do kilkudziesięciu tys. zł. Po założeniu elektronicznego konta na stronie serwisu należy wpłacić na nie pieniądze przeznaczone za zakupy. Aby skorzystać z eportfela, trzeba na stronach sklepu, w którym robimy zakupy wybrać WellPay jako sposób zapłaty i wówczas płatność zostanie zrealizowana. System Mikropłatności.pl stworzony przez firmę ecard w lipcu 2001 r. Jest to również rodzaj elektronicznego portfela, zwanego mikrokontem, na które po uprzedniej rejestracji można dokonywać wpłat przeznaczonych na późniejsze płatności w sieci. Maksymalny dzienny limit transakcji w systemie ustalony jest na poziomie 100 zł ( System CitiConnect wszystkie płatności dokonywane są za pomocą specjalnej karty CitiConenect, która jest chroniona kodem PIN i przeznaczona wyłącznie do regulowania opłat w sieci Internet. Karta ta może zostać podłączona do elektronicznego portfela lub do tradycyjnej karty płatniczej. System OnetPortfel usługa oparta na systemie CitiConnect. Umożliwia dokonywanie elektronicznych płatności w czasie rzeczywistym zarówno tym, którzy

8 Janusz Patla posiadają kartę kredytową, jak i tym, którzy jej nie mają lub też nie chcą jej ujawniać przy zakupach w Internecie. Systemy oparte na bankowych rozwiązaniach płatności z konta większość banków w Polsce umożliwia już korzystanie przez swoich klientów z internetowych dostępów do swoich rachunków. Za ich pomocą można dokonywać wielu transakcji, w tym płatności, które wcześniej musiały być przeprowadzone za pośrednictwem pracownika banku. Największą popularnością cieszy się wirtualny mbank, a wśród tradycyjnych banków BZ WBK, co wyraźnie ilustruje rys. 1. Rys. 1. Rynek usług bankowości internetowe w Polsce w 2004 r. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych uzyskanych ze stron internetowych banków. Internetowe serwisy zajmujące się wyłącznie płaceniem rachunków klienci po dokonaniu rejestracji mają otwierane specjalne konta, które powinni zasilać gotówką. Wystawcy rachunków przesyłają je wszystkie na adres serwisu. Są one skanowane, przetwarzane i prezentowane na osobistej stronie klienta. Kiedy nadchodzi termin płatności, serwis reguluje je. Dodatkowo klient jest informowany o ważnych zdarzeniach poprzez lub SMS oraz otrzymuje raporty wszystkich płatności. Najpopularniejsze są obecnie dwa serwisy: Mojerachunki i BillNet. Płatności z wykorzystaniem kart wirtualnych kartę może dostać wyłącznie posiadacz rachunku w banku, który je wydaje. Nie ma problemów z wymaganymi zarobkami, minimalnymi wpłatami, wiekiem czy zawodem, tak jak w przypadku wielu kart tradycyjnych. Pierwszym bankiem w Polsce, który zaoferował kartę wirtualną był Invest-Bank.

9 Rozwój nowych sieciowych form płatności Systemy do wirtualnych płatności mają wiele zalet. Przede wszystkim eliminują z obrotu gotówkę, są łatwo dostępne i tanie, a dla osób wysyłających pieniądze najczęściej bezpłatne (pomijamy tutaj aspekty związane z dostępem do Internetu, jego jakością i ceną). Dzięki nim odległość dzieląca uczestników transakcji nie ma żadnego znaczenia. Przekazanie pieniędzy trwa sekundy. Są one idealnym rozwiązaniem do prywatnych rozliczeń, gdyż, nie opuszczając domu, można płacić szybciej i taniej niż dotychczas. Mając na uwadze rosnące znaczenie Internetu i zmniejszającą się wobec niego nieufność, należy spodziewać się prężniejszego rozwoju handlu elektronicznego e-commerce (obecnie średnio 15% ludzi deklaruje dokonywanie zakupów w sieci, w Polsce jedynie 7%), a co się z tym wiąże również nowych sieciowych form płatności (rys. 2) 8. Rys. 2. Użytkownicy Internetu w 2002 r. (% ludności) Źródło: Taylor Nelson Sofres Interactive (czerwiec 2003) Raport Taylor Nelson Sofres Interactive, W krótkim czasie dominującą rolę pełnić będą jednak karty elektroniczne z wbudowanym mikroprocesorem, które dobrze funkcjonują już w wielu krajach. To właśnie takie karty mają największą szansę stać się głównym środkiem płatniczym z uwagi na ich wielofunkcyjność. Mają one możliwość zapisywania znacznie większej ilości informacji niż karty tradycyjne, a pojemność chipa może 8 Raport Taylor Nelson Sofres Interactive,

10 Janusz Patla spowodować, że jedna karta będzie pełnić w przyszłości wiele funkcji, tj.: karty płatniczej, ale również dowodu osobistego, prawa jazdy, karty GSM, książeczki zdrowia, karty parkingowej itp. Rozwój kart płatniczych, jak również i innych elektronicznych form płatności w Polsce ciągle napotyka jeszcze wiele przeszkód i różnego rodzaju barier, wśród których wymienić można 9 : bariery ekonomiczne, czyli niska stopa życiowa obywateli i pogłębiające się rozwarstwienie społeczeństwa na grupy zamożnych i ubożejących Polaków. Nie jest to zjawisko pożądane, gdyż zanika w ten sposób grupa społeczeństwa o średnich, ustabilizowanych dochodach i dostatnim poziomie życia, a to ona właśnie dynamizuje rozwój rynku kart i elektronicznych płatności. Stabilizacja i wzrost pozycji finansowej w tej grupie klientów wywołują z reguły wzrost zapotrzebowania na nowe rodzaje usług, w tym kart kredytowych i systemów e-płatności. Pewne ograniczenie stanowią również relatywnie wysokie koszty korzystania z Internetu w Polsce w porównaniu z innymi krajami Unii Europejskiej; bariery typu technologicznego pojawiają się zwykle wraz z wprowadzeniem obrotu bezgotówkowego, który wymusza wdrożenie nowoczesnej techniki i technologii, m.in. w zakresie informatyzacji, komunikacji i organizacji pracy w firmach wdrażających nowe systemy płatności. Wynika to z cech i stanu dotychczasowej technologii, która nie daje gwarancji na osiągnięcie odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa transakcji, ogranicza możliwości wprowadzania nowych usług i nie pozwala na zwiększenie niezawodności oraz efektywności oferowanych usług. Duże znaczenie ma również słaba infrastruktura informatyczna w kraju, co wpływa na zbyt niski odsetek osób korzystających z komputerów i Internetu; bariery społeczne występujące przede wszystkim w postaci czynników psychologicznych i kulturowych. W Polsce odczuwa się brak tradycji obrotu bezgotówkowego w społeczeństwie. Gotówka jako nadal dominująca forma zapłaty wynika z niedostatku zaufania obywateli do elektronicznych systemów płatności, jak również przekonania o elitarności kart płatniczych i nowoczesnych systemów płatniczych dostępnych tylko dla osób o wysokich dochodach. Większość z tych problemów ma charakter przejściowy i jest skutecznie eliminowana. Inne są jednak bardziej trwałe i dlatego ich oddziaływanie należy neutralizować, aby udział transakcji bezgotówkowych był jak największy. Polacy boją się jednak o bezpieczeństwo transakcji w Internecie i dlatego większość w dalszym ciągu ma poważne obiekcje przed zakupami w sieci, tymczasem bezpieczeństwo transakcji internetowych jest kilkakrotnie większe niż w przypadku transakcji tra- 9 M. Safranow, Karty kredytowe i płatności nimi w Internecie, karty.html,

11 Rozwój nowych sieciowych form płatności dycyjnymi kartami w zwykłych sklepach. O powody, z których nie korzystają oni ze sklepów on-line, zapytali w swojej ankiecie respondenci firmy Taylor Nelson Sofres Interactive (rys. 3). Rys. 3. Przyczyny niedokonywania zakupów w internecie (w %) Źródło: Taylor Nelson Sofres Interactive Raport Taylor Nelson Sofres Interactive, pl/download/ger2002.pdf. Co się tyczy opłat i kosztów związanych z nowymi formami płatności, to wyraźnie zaznaczyć trzeba, że w znacznym stopniu obniżyły one dotychczas wysokie koszty przekazów (czek, przelew) i w zdecydowanie skróciły czas ich realizacji. W USA przyjmuje się, że wykonana w tradycyjny sposób płatność kosztuje średnio 1 1,5 dolara za jedną fakturę, wliczając w to koszt druku i wysyłki. Koszt rachunku elektronicznego, według różnych ocen, szacuje się na centów. Według analityków z Killen and Associates w 2005 r. w Stanach Zjednoczonych 70% płatności miało być wykonywanych elektronicznie (18 mld rachunków) i miało to pozwolić firmom zaoszczędzić łącznie 750 mln dol. 10 Należy przypuszczać, że w podobny sposób miliony złotych mogłyby zaoszczędzić polskie przedsiębiorstwa zwłaszcza te, które świadczą najpowszechniejsze w życiu codziennym usługi i wystawiają duże ilości rachunków (firmy telekomunikacyjne, energetyczne czy gazownicze). 10 M. Rzewuski, Szybkie pieniądze, PcKurier (dodatek specjalny) 2001, nr 2, pl/archiwum/art0.asp?id=4549

12 Janusz Patla Pomimo wszystkich barier i zagrożeń dla rozwoju e-pieniądza losy gotówki są przesądzone. W sposób nieunikniony zbliża się czas supremacji elektronicznych pieniędzy i elektronicznych instrumentów płatniczych, a pieniądze elektroniczne są surogatem tradycyjnego pieniądza. Na jego miejsce będą stopniowo wchodzić elektroniczne formy pieniądza z kartami kredytowymi, na czele mikroprocesorowymi. Dużą rolę powinny odegrać również elektroniczne portmonetki zwłaszcza przy mikropłatnościach. Podobnie rozwój kart wirtualnych, po chwilowym załamaniu, powinien się w najbliższej przyszłości zdynamizować, choć na pewno (ze względu na swoją specyfikę) będzie on miał ograniczony zasięg. Roztaczając wizję przyszłościowych form płatności, nie sposób nie wspomnieć o rozwijających się systemach opartych na poczcie elektronicznej oraz wykorzystaniu telefonów komórkowych. Zwłaszcza ta druga forma może w niedługim czasie zdominować rynek elektronicznych płatności. Patrząc na rozwój sieci telefonii komórkowej ( komórka stała się już urządzeniem tak powszechnym, że wiele osób nie wyobraża sobie bez niej życia codziennego), coraz szerszy zakres usług mobilnych, jak również nowe możliwości aparatów telefonicznych nie sposób oprzeć się wrażaniu, że to właśnie w tym kierunku pójdzie rozwój nowoczesnych metod płatności. Jedną z takich możliwości jest technologia o nazwie BlueTooth, której głównym założeniem jest likwidacja przewodowych połączeń pomiędzy urządzeniami mobilnymi (np. telefonami komórkowymi), a innymi urządzeniami elektronicznymi (np. komputerami ) wykorzystywanymi w procesie wzajemnej wymiany danych. Dzięki temu komórka już niedługo może stać się powszechnie akceptowanym i bezpiecznym narzędziem regulowania płatności. Warto również wspomnieć o tym, że znaczna część Polaków korzysta ze swoich rachunków bankowych za pomocą Internetu. Banki w chwili obecnej prześcigają się w konstruowaniu coraz bardziej atrakcyjnych ofert bankowości elektronicznej, upatrując w niej szansę swojego rozwoju i zdobycie przewagi konkurencyjnej. W 2005 r. w krajach Unii Europejskiej z systemów bankowości internetowej korzystało około 75 mln osób, a zdaniem analityków w 2007 r. liczba ta osiągnie poziom 130 mln mieszkańców ( Płatności w Internecie to z pewnością przyszłość transakcji finansowych. Realizacja większości, a może nawet wszystkich, płatności za pośrednictwem komputera to już standard w Stanach Zjednoczonych. Ponad 50 mln użytkowników w USA stosuje różne programy oparte na wykorzystaniu Internetu do załatwienia wszelkich operacji finansowych. W państwach UE gospodarka elektroniczna nie rozwija się aż tak szybko i wciąż zbyt wolno w stosunku do oczekiwań twórców pierwszych planów elektronizacji gospodarki. Dynamizacja tego sektora gospodarki to prawdziwe wyzwanie dla świata biznesu, który powinien przystosować

13 Rozwój nowych sieciowych form płatności się do tej szybko rozwijającej się dziedziny. Na pewno bardzo ważnymi kwestiami, jakie będą musiały zostać rozstrzygnięte w najbliższym czasie, to: czy e-pieniądz może być postrzegany jak nowy typ pieniądza? Jeżeli tak, to do jakiego stopnia pieniądz elektroniczny powinien być pieniądzem powszechnym? Odpowiedzi wydają się jednoznaczne, jednak pęknięcie w 2000 r., tzw. internetowej bańki spowodowało, że okres, w którym elektroniczne formy płatności będą dominować na rynku, wydłużył się, w porównaniu z prognozami sprzed kilku lat. Nie ulega wątpliwości, że mamy obecnie do czynienia z wirtualizacją obrotu gospodarczego, co szczególnie wyraźnie można zauważyć w handlu. Rozwój systemów informatycznych i telekomunikacyjnych powoduje wzrost popularności elektronicznych zakupów i systemów e-płatności, co z kolei wpływa na stopniowe, ale nieuchronne, wypieranie z obiegu gotówki, która powoli podziela losy pieniądza kruszcowego. Gregor B., Stawiszyński M., e-commerce, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz Łódź, Grzechnik J., Bankowość internetowa, Internetowe Centrum Promocji, Gdańsk Rzewuski M., Szybkie pieniądze, PcKurier (dodatek specjalny), 2001, nr 2, pl/archiwum/art0.asp?id=4549. Safranow M., Karty kredytowe i płatności nimi w Internecie, artyk/karty.html, Świecka B., Portmonetka XXI wieku, Master Business Administration, nr 1, Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania im. L. Koźmińskiego, Warszawa Świerczyński M., Ni srebro, ni złoto, Prawo i Życie, 2001, nr 7. Raport Taylor Nelson Sofres Interactive (czerwiec 2003), GER2002.pdf The huge leap forward in the development of modern information technologies has brought us many changes, including the virtualisation of business activities. This article is devoted to the growing popularity of new, electronic forms of financial settlement. Besides describing electronic money and its advantages and disadvantages, the author also reviews various domestic and foreign payment services, while emphasising the special significanceofelectronicbankinginpoland.inthesecondpartofthearticle,theauthor presents the opportunities and threats to the development of modern payment forms, taking into account both promising data on their development around the globe as well as the numerous social barriers that exist to this development. In the conclusion, the author evaluates the prospects for the development of e-money by positing the thesis that a period of dominance of electronic money is inevitably approaching.