Ocena stanu degradacji gleb na podstawie analiz mikrobiologicznych w uprawie roślin ogrodniczych

Transkrypt

1 Ocena stanu degradacji gleb na podstawie analiz mikrobiologicznych w uprawie roślin ogrodniczych Program Wieloletni, zad. 3.2 Instytut Ogrodnictwa Skierniewice

2 Degradacja gleby Nagromadzenie tzw. szkodliwych mikroorganizmów oraz patogenów w połączeniu z niekorzystnymi zmianami fizyko-chemicznymi gleby wywołuje zjawisko zmęczenia gleb Jeżeli gleba długo poddawana jest stresowi ulega degradacji, której wskaźnikami mogą być m.in. : słabszy wzrost roślin uprawnych spadek ilości próchnicy pogarszanie się struktury gleby, jej warunków powietrzno-wodnych spadek różnorodności gatunków organizmów glebowych nagromadzanie się tzw. niekorzystnych mikroorganizmów wzrastające tendencje do zaskorupiani gleby spadek ph gleby nagromadzenie związków allelopatycznych (w uprawach z dużą ilością resztek) i inne

3 Jakie zjawiska mogą wpływać niekorzystnie na stan gleby oraz na mikroorganizmy glebowe? - Długoletnia, intensywna uprawa w monokulturze (autotoksyczność roślin, zwłaszcza o wysokim potencjale allelopatycznym np. lucerna, ogórek; 32% tzw. zmęczenia gleb wywołane jest autotoksycznością) - Niewłaściwa agrotechnika - Niewłaściwe zmianowanie - Brak nawożenia organicznego (obornik, komposty)

4 Na kształtowanie się populacji mikroorganizmów w glebie największy wpływ mają: gatunek rośliny uprawianej przedplon rodzaj gleby (ph, zawartość substancji organicznej, struktura) wilgotność temperatura nawożenie (organiczne czy mineralne) stosowane pestycydy i inne czynniki

5 Znaczenie mikroorganizmów w uprawie roślin - Drobnoustroje pożyteczne tzw. PGPR - Drobnoustroje bardzo szkodliwe dla roślin patogeny - Drobnoustroje szkodliwe (tzw. deleterious, DRMO) - Drobnoustroje obojętne? - Do najważniejszych funkcji mikroorganizmów glebowych należy: rozkład i mineralizacja materii organicznej kształtowanie właściwej gruzełkowatej struktury gleb, tworzącej odpowiednie dla wzrostu roślin warunki wodno-powietrzne ograniczanie rozwoju szkodników i patogenów roślin

6 Różnorodność mikroorganizmów glebowych Na podstawie badań molekularnych stwierdzono, że 1 gramie gleby znajduje się ponad 4000 gatunków bakteryjnych (jednostek genomowych) Liczba gatunków grzybów na świecie ok. 1,5 miliona - Liczebność drobnoustrojów w 1 gramie gleby: - około komórek bakterii (może być mniej lub więcej) - około form propagacyjnych grzybów (zarodniki, sklerocja, strzepki)

7 Największe znaczenie dla rośliny mają mikroorganizmy znajdujące się w strefie przykorzeniowej - ryzosferze Jest to obszar wokół korzeni roślin, w którym żyjące mikroorganizmy wykorzystują wydzieliny korzeniowe jako źródło substancji odżywczych Rośliny wydzielają do gleby ogromną liczbę różnorodnych związków chemicznych, które kształtują skład mikroorganizmów w otoczeniu W ryzosferze dominującą grupą mikroorganizmów są bakterie, a w glebie poza ryzosferowej grzyby W sąsiedztwie każdej rośliny znajdują się złożone zespoły mikroorganizmów wpływających wzajemnie na siebie bezpośrednio oraz poprzez modyfikacje środowiska Są to interakcje zarówno pozytywne jak i negatywne

8 Mikroorganizmy mogą mieć wpływ na zdrowotność roślin poprzez: Antybiozę Konkurencję o pokarm np. węgiel, jony żelaza ( dobre bakterie konkurują z patogenami) Indukcję odporności systemicznej typu ISR w roślinach Aktywność lityczną Stymulację wzrostu roślin Zahamowanie wzrostu roślin wskutek tworzenia toksycznych produktów metabolizmu drobnoustrojów typu DRMO (np. związki cyjanogenne przez bakterie Pseudomonas

9 Antybioza Antybiotyki wydzielane do gleby przez mikroorganizmy mogą hamować rozwój niektórych patogenów roślin lub mikroorganizmów szkodliwych Czynniki wpływające na wytwarzanie antybiotyków przez bakterie: Skład mineralny podłoża Zawartość tlenu Ciśnienie osmotyczne Źródła węgla, azotu Metabolity roślin Zagęszczenie komórek bakterii produkujących antybiotyk Inne mikroorganizmy znajdujące się w sąsiedztwie

10 Konkurencja o pokarm Konkurencja o węgiel (np. między patogenicznymi i nie patogenicznymi szczepami Fusarium oxysporum) Konkurencja o żelazo - w warunkach niedoboru żelaza niektóre mikroorganizmy wytwarzają siderofory, chelatory o wysokim powinowactwie do jonów żelaza, które są dostępne dla mikroorganizmów i roślin posiadające receptory dla tych związków Aktywność lityczna Pasożytowanie strzępek i form przetrwalnycvh (np. sklerocjów) grzybowych patogenów roślin

11 Mikroorganizmy ryzosferowe mogą indukować odporność systemiczną (ISR) w roślinach ISR jest fizjologicznym stanem organizmu roślinnego charakteryzującym się zwiększoną opornością na patogeny Bakterie indukujące odporność typu ISR często nie wywołują żadnych widocznych objawów na roślinie-gospodarzu, czasami stymulują wzrost roślin Bakterie różnią się znacznie zdolnością do indukcji odporności systemicznej w roślinie

12 Stymulacja wzrostu roślin Mikroorganizmy glebowe mogą polepszać kondycję roślin poprzez: Udostępnianie niektórych związków odżywczych (np. bakterie fosforowe, asymilatory azotu) Wydzielanie regulatorów wzrostu (etylenu, giberelin, auksyn i cytokinin), co powoduje m.in. zwiększony rozwój korzeni bocznych i włośników Stymulację wzrostu grzybów mikoryzowych Zmniejszanie wrażliwości roślin na metale ciężkie Polepszanie struktury gleby dzięki produkcji dużej ilości polimerów

13 Znaczenie bakterii z rodzaju Pseudomonas w glebie Są to bakterie efektywnie zasiedlające strefę korzeniową roślin Silnie konkurują o składniki odżywcze z mikroorganizmami patogennymi dla roślin (m.in. o żelazo wytwarzając siderofory) Produkują dużą liczbę związków biologicznie czynnych (antybiotyki, HCN,enzymy lityczne) Wytwarzają regulatory wzrostu np. etylen, auksyny, gibereliny Mogą indukować odporność systemiczną u roślin Produkują dużą ilość polimerów, przyczyniając się do agregacji cząsteczek gleby Quarum sensing system, tworzenie biofilmów

14 Duże znaczenie dla rozwoju roślin mają grzyby, zwłaszcza grzyby mikoryzowe Mikoryza - jest to symbiotyczny układ między roślinami a grzybami, niemal 80% gatunków roślin lądowych żyje w symbiozie z grzybami Wyróżniamy mikoryzy ekto- i endotroficzne (arbuskularne) Mikoryza endotroficzna (AM) jest tworzona z wieloma roślinami, w tym z niemal wszystkim roślinami użytkowanymi rolniczo. Występuje we wszystkich glebach uprawnych w Polsce Grzyby AM tworzą wewnątrz warstwy korka struktury zwane arbuskule i vezikule

15 Bakterie wiążące wolny azot z powietrza Bakterie mogą wiązać wolny azot z powietrza i włączać go do związków organicznych Są to bakterie symbiotyczne i wolno żyjące Drobnoustroje wolno żyjące w środowisku (niesymbiotyczne wiązanie azotu) np. Azotobacter (tlenowa), Clostridium (beztlenowa) Drobnoustroje współżyjące z roślinami motylkowymi (symbiotyczne wiązanie azotu) należą do rodzajów Rhizobium i Bradyrhizobium W zasadzie każdy gatunek rośliny współżyje z odrębnym gatunkiem bakterii. Wyjątkiem są niektóre szczepy Rhizobium Na korzeniach roślin motylkowych bakterie te tworzą brodawki zawierające przekształcone bakterie - bakteroidy Bakteroidy wiążą azot atmosferyczny wykorzystywany zarówno przez bakterie jak i roślinę. Uprawne rośliny motylkowate mogą związać od kg azotu na hektar

16 Celem badań prowadzonych w ramach Programu Wieloletniego było wykorzystanie mikrobiologicznych wskaźników do oceny jakości gleb intensywnie uprawianych i ugorowanych W 2016 roku wykonano analizy prób gleby pobranych z 10 gospodarstw ogrodniczych w których prowadzona jest intensywna uprawa warzyw (papryki, cebuli, warzyw kapustnych a także marchwi, ogórka) Wybrano gospodarstwa w których w roku 2015 zaobserwowano największe różnice w składzie mikroorganizmów między glebą intensywnie uprawianą (Gleba B) a glebą ugorowaną (Gleba A), leżącą w jak najbliższym sąsiedztwie tej gleby. Próby pobierano z 3 (bądź 4) kwadratów o boku ok. 5 m. Z każdego kwadratu pobierano wiertłem co najmniej 10 prób. Gleba ta po wymieszaniu stanowiła jedną próbę do analiz mikrobiologicznych. Sumarycznie z jednego gospodarstwa pobierano 6 lub 8 prób mieszanych.

17 Analizy mikrobiologiczne Określano liczebność głównych grup mikroorganizmów w glebie ugorowanej (A) i intensywnie uprawianej (B) ogólną ilość bakterii i promieniowców Liczebność promieniowców (Actinomycetes) liczebność bakterii z rodzaju Pseudomonas liczebność bakterii fluoryzujących z rodzaju Pseudomonas liczebność bakterii tlenowych tworzących przetrwalniki (Bacillus spp.) populację grzybów (Martin, 1950)

18 Inne metody wskaźnikowe zastosowane w badaniach mające na celu określenie stanu mikrobiologicznego gleb: Liczebność wolno żyjących asymilatorów azotu z rodzaju Azotobacter Liczebność bakterii kopiotroficznych i oligotroficznych Określenie aktywności enzymu dehydrogenazy (katalizują procesy oksydoredukcyjne, aktywne tylko wewnątrz żywych komórek) Dodatkowo: biotesty z wyciągami wodnymi z gleb. Oceniano wzrost siewek gorczycy i jęczmienia w płytkach Phytotoxkit

19 * Rodzaj gleby Bakterie - ogólna liczebność Promieniowce Lokalizacja 1 A - gleba ugorowana 26,2 x 10 6 a 7,0 x 10 6 B gleba intensywnie użytkowana 8,2 x 10 6 b 2,0 x 10 6 Lokalizacja 2 A - gleba ugorowana 32,9 x ,6 x 10 6 B gleba intensywnie użytkowana 21,8 x ,4 x 10 6 Lokalizacja 3 A - gleba ugorowana 28,3 x 10 6 a 10,4 x 10 6 a B gleba intensywnie użytkowana 5,3 x 10 6 b 1,5 x 10 6 b Lokalizacja 4 A - gleba ugorowana 34,7 x 10 6 a 6,8 x 10 6 a B gleba intensywnie użytkowana 5,6 x 10 6 b 1,5 x 10 6 b Lokalizacja 5 A - gleba ugorowana 34,9 x 10 6 * 12,5 x 10 6 B gleba intensywnie użytkowana 46,1 x 10 6 * 6,0 x 10 6 Lokalizacja 6 A - gleba ugorowana 3,0 x 10 6 b 2,9 x 10 6 B gleba intensywnie użytkowana 5,4 x 10 6 a 2,1 x 10 6 Lokalizacja 7 A - gleba ugorowana 8,2 x ,5 x 10 6 B gleba intensywnie użytkowana 9,6 x ,3 x 10 6 Lokalizacja 8 A - gleba ugorowana 5,3 x ,9 x 10 6 B gleba intensywnie użytkowana 7,4 x ,4 x 10 6 Lokalizacja 9 A - gleba ugorowana 48,2 x ,5 x 10 6 B gleba intensywnie użytkowana 39,8 x ,5 x 10 6 Lokalizacja 10 A - gleba ugorowana 87,0 x ,1 x 10 6 B gleba intensywnie użytkowana 58,0 x ,0 x 06

20 Rodzaj gleby Pseudomonas ogólna liczebność Pseudomonas fluoryzujące Lokalizacja 1 A - gleba ugorowana 23,0 x 10 4 a 0,7 x 10 4 B gleba intensywnie użytkowana 8,4 x 10 4 b 5,5 x 10 4 Lokalizacja 2 A - gleba ugorowana 23, 5 x 10 4 b 5,3 x 10 4 B gleba intensywnie użytkowana 33,5 x 10 4 a 9,0 x 10 4 Lokalizacja 3 A - gleba ugorowana 96,0 x ,8 x 10 4 a B gleba intensywnie użytkowana 3,4 x ,6 x 10 4 b Lokalizacja 4 A - gleba ugorowana 9,8 x 10 4 a 26,5 x 10 4 B gleba intensywnie użytkowana 1,0 x 10 4 b 3,7 x 10 4 Lokalizacja 5 A - gleba ugorowana 28,8 x ,2 x 10 4 B gleba intensywnie użytkowana 18,9 x ,0 x 10 4 Lokalizacja 6 A - gleba ugorowana 1,8 x ,4 x 10 4 B gleba intensywnie użytkowana 8,2 x ,6 x 10 4 Lokalizacja 7 A - gleba ugorowana 2,4 x 10 4 b 1,2 x 10 4 b B gleba intensywnie użytkowana 38,8 x 10 4 a 37,3 x 10 4 a Lokalizacja 8 A - gleba ugorowana 1,5 x ,4 x 10 4 b B gleba intensywnie użytkowana 7,2 x ,8 x 10 4 a Lokalizacja 9 A - gleba ugorowana 4,5 x ,7 x 10 4 B gleba intensywnie użytkowana 3,3 x ,8 x 10 4 Lokalizacja 10 A - gleba ugorowana 5,9 x ,0 x 10 4 B gleba intensywnie użytkowana 1,8 x , 0 x 10 4

21 LP Rodzaj gleby Bakterie przetrwalnikujące Grzyby Lokalizacja 1 1 A - gleba ugorowana 3,2 x ,3 x 10 4 B gleba intensywnie użytkowana 4,8 x ,3 x 10 4 Lokalizacja 2 2 A - gleba ugorowana 2,1 x ,0 x 10 4 B gleba intensywnie użytkowana 2,3 x ,9 x 10 4 Lokalizacja 3 3 A - gleba ugorowana 1,2 x ,9 x 10 4 B gleba intensywnie użytkowana 1,6 x ,8 x 10 4 Lokalizacja 4 4 A - gleba ugorowana 2,2 x 10 6 a 24,3 x 10 4 b B gleba intensywnie użytkowana 0,8 x 10 6 b 96,6 x 10 4 a Lokalizacja 5 5 A - gleba ugorowana 3,2 x ,8 x 10 4 B gleba intensywnie użytkowana 2,9 x ,2 x 10 4 Lokalizacja 6 6 A - gleba ugorowana 2,7 x 10 6 a 46, 0 x 10 4 a B gleba intensywnie użytkowana 0,4 x 10 6 b 14, 9 x 10 4 b Lokalizacja 7 7 A - gleba ugorowana 0,5 x , 3 x 10 4 B gleba intensywnie użytkowana 0,4 x , 0 x 10 4 Lokalizacja 8 8 A - gleba ugorowana 1,0 x ,2 x 10 4 b B gleba intensywnie użytkowana 1,5 x ,6 x 10 4 a Lokalizacja 9 9 A - gleba ugorowana 5,8 x ,7 x 10 4 B gleba intensywnie użytkowana 12,4 x ,1 x 10 4 Lokalizacja A - gleba ugorowana 11,9 x ,5 x 10 4 B gleba intensywnie użytkowana 18,9 x ,4 x 10 4

22 Rodzaj gleby Drożdże Azotobacter* Lokalizacja 1 A - gleba ugorowana 4,4 x ,2 a B gleba intensywnie użytkowana 2,1 x ,9 b Lokalizacja 2 A - gleba ugorowana 1,8 x 10 3 b 17,6 a B gleba intensywnie użytkowana 8,0 x 10 3 a 11,4 b Lokalizacja 3 A - gleba ugorowana 57,5 x ,4 a B gleba intensywnie użytkowana 3,2 x ,7 b Lokalizacja 4 A - gleba ugorowana 5,3 x ,0 a B gleba intensywnie użytkowana 3,3 x ,7 b Lokalizacja 5 A - gleba ugorowana 0,8 x 10 4 b 10,0 B gleba intensywnie użytkowana 3,9 x 10 4 a 9,5 Lokalizacja 6 A - gleba ugorowana 1,0 x ,2 B gleba intensywnie użytkowana 1,3 x ,5 Lokalizacja 7 A - gleba ugorowana 2,5 x 10 4 b 1,0 b B gleba intensywnie użytkowana 8,7 x 10 4 a 4,2 a Lokalizacja 8 A - gleba ugorowana 0,7 x ,5 b B gleba intensywnie użytkowana 1,3 x ,3 a Lokalizacja 9 A - gleba ugorowana 1,4 x 10 4 b 4,1 B gleba intensywnie użytkowana 3,4 x 10 4 a 4,4 Lokalizacja 10 A - gleba ugorowana 2,6 x 10 4 b 2,7 B gleba intensywnie użytkowana 5,6 x 10 4 a 2,3

23 Kopiotrofy Oligotrofy Rodzaj gleby Lokalizacja 1 A - gleba ugorowana 6,9 x ,6 x 10 9 B gleba intensywnie użytkowana 9,8 x ,5 x 10 9 Lokalizacja 2 A - gleba ugorowana 5,7 x 10 9 b 3,6 x 10 9 b B gleba intensywnie użytkowana 73,6 x 10 9 a 7,9 x 10 9 a Lokalizacja 3 A - gleba ugorowana 3,4 x 10 9 a 1,9 x 10 9 a B gleba intensywnie użytkowana 1,8 x 10 9 b 1,3 x 10 9 b Lokalizacja 4 A - gleba ugorowana 3,9 x ,3 x 10 9 B gleba intensywnie użytkowana 3,9 x ,8 x 10 9 Lokalizacja 5 A - gleba ugorowana 4,0 x ,9 x 10 9 B gleba intensywnie użytkowana 3,5 x10 9 2,0 x 10 9 Lokalizacja 6 A - gleba ugorowana 16,9 x ,3 x 10 9 a B gleba intensywnie użytkowana 21,0 x ,4 x 10 9 b Lokalizacja 7 A - gleba ugorowana 7,5 x ,6 x 10 9 B gleba intensywnie użytkowana 14,8 x ,2 x 10 9 Lokalizacja 8 A - gleba ugorowana 18,2 x ,2 x 10 9 B gleba intensywnie użytkowana 17,5 x ,5 x 10 9 Lokalizacja 9 A - gleba ugorowana 16,6 x 10 9 a B gleba intensywnie użytkowana 4,9 x 10 9 b Lokalizacja 10 A - gleba ugorowana 54,2 x 10 9 B gleba intensywnie użytkowana 20,2 x 10 9

24 LP Rodzaj gleby Średnia aktywność dehydrogenaz [umol TPF/g s.m.24h] Lokalizacja 1 A - gleba ugorowana 0,53 B gleba intensywnie użytkowana 0,44 Lokalizacja 2 A - gleba ugorowana 0,62 a B gleba intensywnie użytkowana 0,31 b Lokalizacja 3 A - gleba ugorowana 0,53 a B gleba intensywnie użytkowana 0,12 b Lokalizacja 4 A - gleba ugorowana 0,3 a B gleba intensywnie użytkowana 0,07 b Lokalizacja 5 A - gleba ugorowana 0,64 a B gleba intensywnie użytkowana 0,29 b Lokalizacja 6 A - gleba ugorowana 0,13 b B gleba intensywnie użytkowana 0,57 a Lokalizacja 7 A - gleba ugorowana 0,07 B gleba intensywnie użytkowana 0,16 Lokalizacja 8 A - gleba ugorowana 0,51 B gleba intensywnie użytkowana 0,49 Lokalizacja 9 A - gleba ugorowana 0,57 a B gleba intensywnie użytkowana 0,34 b Lokalizacja 10 A - gleba ugorowana 0,56 a B gleba intensywnie użytkowana 0,18 b

25 Wnioski z uzyskanych badań Nie zaobserwowano jednoznacznych tendencji jeśli chodzi o liczebność mikroorganizmów w glebach ugorowanych i intensywnie użytkowanych. Nie można więc twierdzić, że tzw. intensywna uprawa szkodzi mikroorganizmom glebowym. Liczebność wolno żyjących asymilatorów azotu (Azotobacter) była wyższa w glebach ugorowanych Aktywność biologiczna gleb, określana poprzez pomiar aktywności enzymu dehydrogenazy, była w większości przypadków wyższa w glebach ugorowanych Badania ekotoksykologiczne na roślinach wskaźnikowych nie wykazały szkodliwego wpływu wodnych wyciągów glebowych z gleb intensywnie uprawianych na kiełkowanie i wzrost siewek gorczycy sarepskiej i jęczmienia Wzrost siewek w obecności wyciągów z gleb intensywnie użytkowanych był lepszy w porównaniu z wyciągami z gleb ugorowanych

26 Co należy robić aby polepszyć jakość mikrobiologiczną gleby Stosować nawozy oborniki i komposty będące bogatym źródłem mikroorganizmów Właściwe zmianowanie, zwłaszcza w przypadku roślin o wysokim potencjale autotoksycznym Unikać przyorywania resztek, zwłaszcza porażonych przez patogeny grzybowe tworzące długo żyjące formy przetrwalne np. Fusarium, Sclerotinia sclerotiorum. Unikać przyorywania resztek organicznych na polach na których w latach poprzednich występowały te patogeny Wysoka aktywność mikrobiologiczna i biochemiczna gleby jest szczególnie ważna w systemach uprawy ekologicznej, ponieważ od tej aktywności zależy rozkład substancji organicznej a więc uwalnianie składników mineralnych przyswajalnych dla roślin

27 Dziękuję za uwagę

28

29

30 Preparaty mikrobiologiczne stosowane w uprawie roślin W UE dopuszczono do stosowania 37 różnych mikroorganizmów (21 grzybów, 11 bakterii, 5 wirusów) Jako fungicydy (22), insektycydy (13), nematocydy (2) (Matyjaszczyk 2015) W Polsce zarejestrowano 9 środków ochrony zawierających 6 różnych mikroorganizmów Na rynku znajdują się także preparaty, które nie są nigdzie zarejestrowane Większość tych preparatów klasyfikowana jest jako środki poprawiające właściwości gleby lub jako nawozy Jedynie nieliczne zawierają sklasyfikowane mikroorganizmy, takie jak bakterie, promieniowce lub grzyby, częściej są jedynie ogólne informacje na temat obecności mikroorganizmów w produkcie.

31 Środki ochrony roślin zawierające mikroorganizmy Rejestr ŚOR-MRiRW z dn Nazwa środka Mikroorganizm Funkcja Polyversum WP Pythium oligandrum fungicyd Contans WG Conithyrium minitans fungicyd Serenade ASO Bacillus subtilis QST713 fungicyd Foray 76B Bacillus thuringiensis insektycyd Dipel WG Bacillus thuringiensis insektycyd Rotstop WP Phlebiopsis gigantea fungicyd Madex Max Cydia pomonella Granulosis Virus insektycyd Capex Wirus granulozy zwójki fungicyd

32 Środki poprawiające właściwości gleby zawierające mikroorganizmy do zastosowania w rolnictwie ekologicznym (wykaz ze strony IUNG-Puławy z dn ) Nazwa BactoFil MIKRO-VITAL BACTERIOSOL AKRA N-Bakterien Azoarcus AKRA N-Bacterie Mikroorganizmy Preparat mikrobiologiczny Preparat mikrobiologiczny, środek poprawiający właściwości gleb Zawiera mikroorganizmy środek poprawiający właściwości gleb środek poprawiający właściwości gleb W Polsce za ocenę i potwierdzenie zgodności w zakresie wymagań określonych w przepisach rolnictwa ekologicznego dotyczących nawozów i środków poprawiających właściwości gleby do produkcji ekologicznej jest IUNG-PIB w Puławach.

33 Obecnie w Polsce nie ma zarejestrowanych preparatów zawierające grzyby Trichoderma jako środki ochrony roślin Dostępne są jedynie jako środki wspomagające uprawę roślin Preparaty zawierające grzyby z rodzaju Trichoderma: - Trifrender (T. asperellum) - Vital Plus (T. viride) - Trianum (T. harzianum) - Royal Trichoderma - Aktrivator (T. harzianum)