Wąż, Bóg Jahwe i Mit Rajski. Napisany przez Cyprian Sajna 13 czerwca 2011

Transkrypt

1 Komentarz do Księgi Rodzaju 3,1-24. Tekst za Biblią Warszawską, w nawiasach podane są występujące w oryginale hebrajskie słowa, czasami podane inne możliwe znaczenia słów. 1) A wąż (NACHASZ, słowo to znaczy też "wróżenie, wróżba, przepowiednia", w jęz. hebrajskim są trzy określenia na węże: nachasz, sarap i tannin. Np. węże od słowa "sarap" kąsiły Izraelitów, wąż miedziany, którego sporządził Mojżesz i który ich leczył, ten który jest symbolem Chrystusa, to również pochodzący od słowa "nachasz" -> "nechusztan" ) b ył chytrzejszy (lub "bardziej przebiegły") niż wszystkie dzikie zwierzęta (lub "z wszystkich żyjących/żywych"), które uczynił Pan Bóg ( JHWH elohim, wszędzie dalej gdzie jest napisane "Pan Bóg" chodzi o tłumaczenie słów JHWH elohim). I rzekł do kobiety: Czy rzeczywiście Bóg (elohim) powiedział: Nie ze wszystkich drzew ogrodu wolno wam jeść? Wąż, uosabiający wróżbiarstwo, będący później symbolem ukrzyżowanego Chrystusa (por. Jan 3,14) był bardziej przebiegły od wszystkich żywych (w sensie duchowym?) stworzeń Boga Jahwe. Zwraca się do kobiety pytając czy rzeczywiście Bóg powiedział, że nie wolno im jeść ze wszystkich drzew ogrodu. Na uwagę zwraca fakt, że wąż nie pyta o Boga Jahwe, lecz używa bardziej ogólnego sformułowania "elohim" oznaczającego "bóstwo, moc, potęgę, Boga, boskość, bogów". Elohim jest wyrazem ogólniejszym, Bóg Jahwe jest konkretnym bogiem. Pojawia się pytanie, czy wąż pyta o tego samego Boga? (2) A kobieta odpowiedziała wężowi: Możemy jeść owoce z drzew ogrodu, (3) tylko o owocu drzewa, które jest w środku ogrodu, rzekł Bóg (elohim): Nie wolno wam z niego jeść ani się go dotykać, abyście nie umarli. (4) Na to rzekł wąż do kobiety: Na pewno nie umrzecie, (5) lecz 1 / 7

2 Bóg niego, otworzą się wam oczy i będziecie jak Bóg (elohim), znający dobro i zło. (elohim) wie, że gdy tylko zjecie z Zastanawiający jest fakt, że wąż wcale nie kłamie. Otóż ludzie nie umierają w tym samym dniu, kiedy spożywają owoce jak zapowiedział im to Bóg Jahwe w rozdz. 2, wersecie 17: "Ale z drzewa wiadomości dobrego i złego, jeść z niego nie będziesz; albowiem dnia, którego jeść będziesz z niego, śmiercią umrzesz." (Za Biblią Gdańską) Nie chodzi też o śmierć duchową, gdyż w wersecie 7. okaże się, że faktycznie otworzą się im oczy. I rzeczywiście ludzie stają się jak Bóg/bogowie (por. dalej Gen 3,22) (6) A gdy kobieta zobaczyła, że drzewo to ma owoce dobre do jedzenia i że były miłe dla oczu, i godne pożądania dla zdobycia mądrości, zerwała z niego owoc i jadła. Dała też mężowi swemu, który był z nią, i on też jadł. Czy zatem kobieta jest tutaj kusicielką i zwodzicielką naiwnego mężczyzny, czy raczej inspiruje go i daje owoc gnozy? Czy mądrość może być czymś niedobrym i negatywnym? (7) Wtedy otworzyły się oczy im obojgu i poznali, że są nadzy. Spletli więc liście figowe i zrobili sobie przepaski. O jaką nagość może chodzić? O zwykły wstyd cielesności? Tekst duchowy należy 2 / 7

3 interpretować na sposób duchowy. Poznawszy dobro i zło, zdobywszy gnozę i mądrość człowiek spostrzegł, że jest nagi pod względem duchowym. Czyż wielu (również i z nas) na przestrzeni dziejów, dostąpiwszy poznania i oświecenia nie przeżyło takiego stanu? Nie spostrzegło swojej głupoty, grzeszności i pustki? Czyż nie zobaczyło swoją duchową nagość? (8) A gdy usłyszeli szelest Pana Boga przechadzającego się po ogrodzie w powiewie dziennym, skrył się Adam z żoną swoją przed Panem Bogiem wśród drzew ogrodu. (9) Lecz Pan Bóg zawołał na Adama i rzekł do niego: Gdzie jesteś? Bóg Jahwe nie wie faktycznie gdzie jest Adam czy tylko wyzbywa się chwilowo swej wszechwiedzy lub prowadzi grę? (10) A on odpowiedział: Usłyszałem szelest twój w ogrodzie i zląkłem się, gdyż jestem nagi, dlatego skryłem się. (11) Wtedy rzekł Bóg: Kto ci powiedział, że jesteś nagi? Czy jadłeś z drzewa, z którego zakazałem ci jeść? Znów wychodzi na jaw niewiedza Boga. Czyż Bóg Jahwe tworząc drzewo, którego zabroni dotknąć ludziom nie wiedział, że oni i tak złamią zakaz? Nie wiedział, co dokona wąż? Jeśli powszechnie przyjmowane atrybuty Boga są prawdziwe (i tym najwyższym bogiem jest Jahwe) to mamy sytuację nieco groteskową. (12) Na to rzekł Adam: Kobieta, którą mi dałeś, aby była ze mną, dała mi z tego drzewa i jadłem. (13) Wtedy rzekł Pan Bóg do kobiety: Dlaczego to uczyniłaś? I odpowiedziała kobieta: Wąż mnie zwiódł i jadłam. (14) Wtedy rzekł Pan Bóg do węża: Ponieważ to uczyniłeś, będziesz przeklęty wśród wszelkiego bydła i wszelkiego dzikiego zwierza. Na brzuchu będziesz się czołgał i proch będziesz jadł po wszystkie dni życia swego! (15) I ustanowię nieprzyjaźń między tobą a kobietą, między twoim potomstwem a jej potomstwem; ono zdepcze ci głowę, a ty ukąsisz je w piętę. Bóg Jahwe jest tym, który zsyła pierwsze przekleństwo. 3 / 7

4 (16) Do kobiety zaś rzekł: Pomnożę dolegliwości brzemienności twojej, w bólach będziesz rodziła dzieci, mimo to ku mężowi twemu pociągać cię będą pragnienia twoje, on zaś będzie panował nad tobą. (17) A do Adama rzekł: Ponieważ usłuchałeś głosu żony swojej i jadłeś z drzewa, z którego ci zabroniłem, mówiąc: Nie wolno ci jeść z niego, przeklęta niech będzie ziemia z powodu ciebie! W mozole żywić się będziesz z niej po wszystkie dni życia swego! (18) Ciernie i osty rodzić ci będzie i żywić się będziesz zielem polnym. (19) W pocie oblicza twego będziesz jadł chleb, aż wrócisz do ziemi, z której zostałeś wzięty; bo prochem jesteś i w proch się obrócisz. Bóg Jahwe zsyła karę na ludzkość, nie zaś śmierć. Kara nie jest bezpośrednim efektem poznania i zjedzenia owocu, lecz wyrokiem Bożym. Jahwe karze nieposłuszeństwo ludzi i niejako tworzy nieuchronny los każdego człowieka - rodzenie dzieci w bólach, pożądliwość, mozolną pracę mężczyzny, poddaństwo kobiety, niesprzyjające i ciężkie warunki przyrodnicze - walka o byt. A cały żywot w znoju i bólu dla człowieka kończy się obróceniem w proch. "Bo prochem jesteś i w proch się obrócisz" - oto los człowieka. Ukarany został człowiek za swe nieposłuszeństwo. Czyż Chrystus nie wybawia nas właśnie od przeznaczonego nam losu? W Chrystusie nie ma mężczyzny i kobiety, w Chrystusie nie ma obracania się w proch, lecz jest żywot wieczny, jest zmartwychwstanie. Czyżby świat był teatrem Pana Boga, który najpierw skazuje ludzkość na mozół, ból i trud, by potem go wybawić? Czy jednak mamy do czynienia z przeciwieństwami, tutaj Bóg Jahwe karzący i skazujący człowieka na śmiertelny los, a z drugiej strony Chrystus zbawiający nas od złego, od śmierci do żywota? (20) I nazwał Adam żonę swoją Ewa, gdyż ona była matką wszystkich żyjących. Jeśli zerwała owoc gnozy, który dał człowiekowi poznanie i możliwość bycia jak Bóg, nie zaś 4 / 7

5 bycia nieświadomą marionetką, to może tutaj chodzi o Ewę, matkę żywych w sensie duchowym i przenośnym? (21) I uczynił Pan Bóg Adamowi i jego żonie odzienie ze skór (użyte słowo odnosi się również do skóry nagiego człowieka), i przyodział ich. Odzienie ze skór - pierwsza śmiertelna ofiara? A może dopiero teraz po spektaklu duchowym J ahwe przyodziewa ludzi w skórę i cielesność? Duchowy człowiek staje się cielesnym. Staje się więc człowiek ograniczonym w ciele, a cała religijność do czasu Chrystusa jest religią cielesną z rytuałami, przepisami i ofiarami. Dopiero Chrystus jest Człowiekiem Duchowym dającym poznanie. (22) I rzekł Pan Bóg: Oto człowiek stał się taki jak my: zna dobro i zło. Byleby tylko nie wyciągnął teraz ręki swej i nie zerwał owocu także z drzewa życia, i nie zjadł, a potem żył na wieki! Liczba mnoga "stał się taki jak my" odnosi się do dawnego politeizmu (wielobóstwa)? Do kogo skierowane są te słowa? Czy stać się jak Bóg, bogowie, aniołowie (?), wiedzieć co jest dobre, a co złe jest czymś niepożądanym i niewłaściwym? Ponadto Bóg Jahwe wypowiada obawę przed tym, żeby człowiek nie zerwał owocu z drzewa życia i żył na wieki... (23) Odprawił go więc Pan Bóg z ogrodu Eden, aby uprawiał ziemię, z której został wzięty. (24) I tak wygnał człowieka, a na wschód od ogrodu Eden umieścił cheruby i płomienisty miecz wirujący, aby strzegły drogi do drzewa życia. 5 / 7

6 Tak oto Raj został utracony. Mamy jednak nadzieję w Chrystusie, który usuwa wirujący miecz i daje nam dostęp do drzewa życia. Historia zatacza koło. Ciekawostka: Starożytna gnoza chrześcijańska (czyli "gnostycyzm", nie mylić z "gnozą", która ma szersze znaczenie) uważali starotestamentowego Boga Jahwe za demiurga, stwórcę świata materialnego, największego archonta, który nie jest najwyższym Bogiem. W systemach gnostyckich Demiurg miał różne określenia, np. ofici, setianie nazywali go często tajemniczym imieniem Yaldabaoth. W Apokryfie Jana znajdziemy jeszcze inne określenia: Saklas ("głupiec") albo Samael ("ślepy bóg"). Dopiero Jezus Chrystus, wg gnostyków, objawił Boga Prawdziwego, Nieznanego Ojca (por. Jan 17,3). Bóg Judaizmu (chociaż sami w dużej mierze wywodzili się z Żydów) był dla nich bogiem tego świata, często ocenianym negatywnie. Niektórzy gnostycy (Ofici) czcili również węża z Księgi Rodzaju jako symbol gnozy, którą Yaldabaoth (Bóg Jahwe) chciał ukryć przed ludźmi. W Bibliotece z Nag Hammadi, odkrytej w 1945 roku, znajdują się teksty w których wąż i Ewa pełnią rolę pozytywną, są przekazicielami gnozy i wybawienia. Np. w utworze "Hipostaza Archontów" czytamy: Duchowa (kobieta) weszła w węża, nauczyciela. A ten pouczył ich, mówiąc: "Co wam powiedział? Ze wszystkich drzew, które są w raju będziesz mógł jeść, za wyjątkiem drzewa wiedzy dobra i zła, z niego nie jedz". Kobieta cielesna rzekła: "Nie tylko rzekł, nie jedzcie, ale nie dotykajcie go, w dniu, w którym zjecie z niego, śmiercią pomrzecie". Wąż zaś, nauczyciel powiedział: "Nie pomrzecie śmiercią, ponieważ powiedział to wam będąc zazdrosnym. Przeciwnie, wasze oczy otworzą się i będziecie jak bogowie; będziecie znać zło i 6 / 7

7 dobro". Nauczycielkę zabrano od węża. I ta pozostawiła go samego jako byt ziemski. Cielesna kobieta wzięła owoc z drzewa, zjadła i dała swemu mężowi, który był z nią. I psychiczni zjedli. Wówczas ich zło ujawniło się w ich ignorancji. Poznali, że byli nadzy jeśli chodzi o (element) duchowy. Wzięli liście figowe, opasali je sobie wokół swoich bioder. 7 / 7