Budowa zdania pojedynczego BUDOWA ZDANIA POJEDYNCZEGO

Transkrypt

1 BUDOWA ZDANIA POJEDYNCZEGO 1

2 1. Zdanie jest to wypowiedzenie zawierające przynajmniej jedno orzeczenie. np. Ania rozmawia przez telefon. Pada deszcz. 2

3 2. RÓWNOWAŻNIK ZDANIA Wypowiedzenie, które nie zawiera orzeczenia, nazywamy równoważnikiem zdania. np. Palenie surowo wzbronione. Wyprawa na szczyt góry. 3

4 3. ORZECZENIE Orzeczenie jest najważniejszą częścią zdania i informuje o czynności, stanie, o tym, że coś się dzieje. np. Gosia gra na gitarze. Marek cieszy się z wygranej. Za oknem szaleje burza. 4

5 RODZAJE ORZECZEŃ Orzeczenie czasownikowe wyrażone jest osobową formą czasownika lub formami zakończonymi na no, to. przykłady: Obrońca wybił piłkę na aut. Zakończono eliminacje do konkursu. 5

6 RODZAJE ORZECZEŃ Orzeczenie imienne ma 2 części: * łącznik osobowa forma czasownika "być", "stać się" lub "zostać"; * orzecznik wyrażony najczęściej rzeczownikiem, przymiotnikiem, zaimkiem lub liczebnikiem. 6

7 PRZYKŁADY Andrzej jest gospodarzem klasy. łącznik (osobowa forma od "być") orzecznik wyrażony rzeczownikiem 7

8 PRZYKŁADY Twoje zachowanie stało się nieznośne. łącznik (osobowa forma od "stać się") orzecznik wyrażony przymiotnikiem 8

9 ROZPOZNAJ ZDANIA I RÓWNOWAŻNIKI ZDAŃ WYPOWIEDZENIE zdanie równoważnik Beata czyta ciekawą książkę. Rozwiązywanie równań z dwiema niewiadomymi. Zaczekaj. Wczoraj oddano do użytku nowy odcinek autostrady A 1. "Stowarzyszenie Umarłych Poetów" to ciekawa lektura. Nie mogę teraz z tobą rozmawiać, więc zadzwoń do mnie później. 9

10 4. PODMIOT I JEGO RODZAJE a) podmiot gramatyczny wyrażony jest rzeczownikiem lub zaimkiem w mianowniku. przykłady: Tomek gra w piłkę nożną. On jest świetnym napastnikiem. 10

11 b) podmiot logiczny wyrażony jest rzeczownikiem lub zaimkiem w dopełniaczu. Występuje wówczas, gdy mówimy, że czegoś nie ma, ubywa, brakuje lub przybywa. przykład: Ewy nie było dzisiaj w szkole. 11

12 c) podmiot domyślny nie występuje bezpośrednio w zdaniu, ale domyślamy się go na podstawie formy czasownika i zapisujemy w postaci zaimka (ja, ty, on, ona, ono, my, wy, oni, one). przykład: Wczoraj wygraliśmy (my) ważny mecz. 12

13 Wczoraj wygraliśmy (my) ważny mecz. my (podmiot domyślny) co? wygraliśmy (orzeczenie) kiedy? jaki? ważny mecz wczoraj 13

14 d) podmiot szeregowy mamy z nim do czynienia wówczas, gdy podmiotem jest więcej niż jedno słowo. przykład: Ania, Marek, Ala i Tomek wyjeżdżają latem do Hiszpanii. 14

15 ZNAJDŹ PODMIOTY I NAZWIJ JE. Nasza szkoła należy do najlepszych gimnazjów. podmiot rodzaj podmiotu 15

16 ZNAJDŹ PODMIOTY I NAZWIJ JE. Nasza szkoła należy do najlepszych gimnazjów. Francja i Włochy awansowały do finału. podmiot szkoła rodzaj podmiotu gramatyczny 16

17 ZNAJDŹ PODMIOTY I NAZWIJ JE. Nasza szkoła należy do najlepszych gimnazjów. Francja i Włochy awansowały do finału. W sobotę idę z kolegą do kina. podmiot szkoła Francja i Włochy rodzaj podmiotu gramatyczny szeregowy 17

18 ZNAJDŹ PODMIOTY I NAZWIJ JE. Nasza szkoła należy do najlepszych gimnazjów. Francja i Włochy awansowały do finału. W sobotę idę z kolegą do kina. W bankomacie zabrakło banknotów. podmiot szkoła Francja i Włochy (ja) rodzaj podmiotu gramatyczny szeregowy domyślny 18

19 ZNAJDŹ PODMIOTY I NAZWIJ JE. Nasza szkoła należy do najlepszych gimnazjów. Francja i Włochy awansowały do finału. W sobotę idę (ja) z kolegą do kina. W bankomacie zabrakło banknotów. Młodzież chętnie czyta ciekawe książki. podmiot szkoła Francja i Włochy (ja) banknotów rodzaj podmiotu gramatyczny szeregowy domyślny logiczny 19

20 ZNAJDŹ PODMIOTY I NAZWIJ JE. Nasza szkoła należy do najlepszych gimnazjów. Francja i Włochy awansowały do finału. W sobotę idę (ja) z kolegą do kina. W bankomacie zabrakło banknotów. Młodzież chętnie czyta ciekawe książki. podmiot szkoła Francja i Włochy (ja) banknotów rodzaj podmiotu gramatyczny szeregowy domyślny logiczny młodzież gramatyczny Niedługo wystartujemy w zawodach lekkoatletycznych. 20

21 ZNAJDŹ PODMIOTY I NAZWIJ JE. Nasza szkoła należy do najlepszych gimnazjów. Francja i Włochy awansowały do finału. W sobotę idę (ja) z kolegą do kina. W bankomacie zabrakło banknotów. Młodzież chętnie czyta ciekawe książki. podmiot szkoła Francja i Włochy (ja) banknotów rodzaj podmiotu gramatyczny szeregowy domyślny logiczny młodzież gramatyczny Niedługo wystartujemy w zawodach lekkoatletycznych. (my) domyślny 21

22 5. DOPEŁNIENIE Dopełnienie jest to część zdania, która najczęściej rozwija (dopełnia) treść czasownika. przykłady: Tomek kupił nowy telefon. Mama ugotowała obiad. 22

23 5. DOPEŁNIENIE Dopełnienie może też rozwijać treść przymiotnika lub przysłówka. przykłady: chętny przykro (do czego?) (komu?) do pracy mi 23

24 ZNAJDŹ DOPEŁNIENIA Wczoraj spotkałam się z moją przyjaciółką. pytanie dopełnienie 24

25 ZNAJDŹ DOPEŁNIENIA Wczoraj spotkałam się z moją przyjaciółką. Nie rozumiem tego zadania. pytanie z kim? dopełnienie (z)przyjaciółką 25

26 ZNAJDŹ DOPEŁNIENIA Wczoraj spotkałam się z moją przyjaciółką. Nie rozumiem tego zadania. Podarowałem prezent mojemu dziadkowi. pytanie z kim? czego? dopełnienie (z)przyjaciółką zadania 26

27 ZNAJDŹ DOPEŁNIENIA Wczoraj spotkałam się z moją przyjaciółką. Nie rozumiem tego zadania. Podarowałem prezent mojemu dziadkowi. Rozmawiałem z kolegą o wczorajszym meczu. pytanie z kim? czego? co? komu? dopełnienie (z)przyjaciółką zadania prezent dziadkowi 27

28 ZNAJDŹ DOPEŁNIENIA Wczoraj spotkałam się z moją przyjaciółką. Nie rozumiem tego zadania. Podarowałem prezent mojemu dziadkowi. Rozmawiałem z kolegą o wczorajszym meczu. Zapytaj o drogę tego policjanta. pytanie z kim? czego? co? komu? z kim? o czym? dopełnienie z przyjaciółką zadania prezent dziadkowi z kolegą o meczu 28

29 ZNAJDŹ DOPEŁNIENIA Wczoraj spotkałam się z moją przyjaciółką. Nie rozumiem tego zadania. Podarowałem prezent mojemu dziadkowi. Rozmawiałem z kolegą o wczorajszym meczu. Zapytaj o drogę tego policjanta. Weronika powtarzała tę wiadomość do znudzenia. pytanie z kim? czego? co? komu? z kim? o czym? o co? kogo? dopełnienie z przyjaciółką zadania prezent dziadkowi z kolegą o meczu o drogę policjanta 29

30 Wczoraj spotkałam się z moją przyjaciółką. Nie rozumiem tego zadania. Podarowałem prezent mojemu dziadkowi. Rozmawiałem z kolegą o wczorajszym meczu. Zapytaj o drogę tego policjanta. ZNAJDŹ DOPEŁNIENIA pytanie z kim? czego? co? komu? z kim? o czym? o co? kogo? dopełnienie z przyjaciółką zadania prezent dziadkowi z kolegą o meczu o drogę policjanta Weronika powtarzała tę co? wiadomość wiadomość do znudzenia. do czego? do znudzenia 30

31 6. PRZYDAWKA Przydawka to część zdania, która jest określeniem rzeczownika. 31

32 a) przydawka przymiotna wyrażona przymiotnikiem, zaimkiem przymiotnym lub imiesłowem przymiotnikowym; przykład: czyj? jakie? Mój pies lubi pluszowe zabawki. 32

33 b) przydawka rzeczowna wyrażona rzeczownikiem; przykład: czyj? Samochód mamy wymaga naprawy. 33

34 c) przydawka liczebna wyrażona liczebnikiem; przykład: które z kolei? Tomek zajął trzecie miejsce w sprincie. 34

35 d) przydawka przyimkowa czyli określenie rzeczownika w postaci wyrażenia przyimkowego; przykład: z czego? Kupiłam dziś pościel z jedwabiu. 35

36 ZNAJDŹ PRZYDAWKI pytanie przydawka rodzaj przydawki Nie lubię pizzy z cebulą. 36

37 ZNAJDŹ PRZYDAWKI Nie lubię pizzy z cebulą. Decyzja sędziego wywołała skandal. pytanie z czym? przydawka rodzaj przydawki z cebulą przyimkowa 37

38 ZNAJDŹ PRZYDAWKI Nie lubię pizzy z cebulą. Decyzja sędziego wywołała skandal. Kierowca nie zauważył czerwonego światła. pytanie z czym? czyja? przydawka rodzaj przydawki z cebulą przyimkowa sędziego rzeczowna 38

39 ZNAJDŹ PRZYDAWKI Nie lubię pizzy z cebulą. Decyzja sędziego wywołała skandal. Kierowca nie zauważył czerwonego światła. pytanie z czym? czyja? jakiego? przydawka rodzaj przydawki z cebulą przyimkowa sędziego rzeczowna czerwonego przymiotna 39

40 ZNAJDŹ PRZYDAWKI Nie lubię pizzy z cebulą. Decyzja sędziego wywołała skandal. Kierowca nie zauważył czerwonego światła. Przeczytałem już siódmą książkę w tym roku. pytanie z czym? czyja? jakiego? przydawka rodzaj przydawki z cebulą przyimkowa sędziego rzeczowna czerwonego przymiotna 40

41 ZNAJDŹ PRZYDAWKI Nie lubię pizzy z cebulą. Decyzja sędziego wywołała skandal. Kierowca nie zauważył czerwonego światła. Przeczytałem już siódmą książkę w tym roku. pytanie z czym? czyja? jakiego? którą z kolei? przydawka rodzaj przydawki z cebulą przyimkowa sędziego rzeczowna czerwonego przymiotna siódmą liczebna 41

42 7. OKOLICZNIKI a) okolicznik czasu pytania: kiedy? od kiedy? do kiedy? jak długo? przykład: W sobotę wybieram się na mecz. 42

43 7. OKOLICZNIKI b) okolicznik miejsca pytania: gdzie? dokąd? skąd? którędy? przykład: Mój kot wdrapał się na szafę. 43

44 7. OKOLICZNIKI c) okolicznik sposobu pytania: jak? w jaki sposób? przykład: Zwodnik precyzyjnie wykonał rzut karny. 44

45 7. OKOLICZNIKI d) okolicznik przyczyny pytania: dlaczego? z jakiego powodu? przykład: Z powodu deszczu nie pojechaliśmy na działkę. 45

46 7. OKOLICZNIKI e) okolicznik celu pytania: po co? w jakim celu? przykład: Poszłam do sklepu po mleko. 46

47 7. OKOLICZNIKI f) okolicznik warunku pytania: w razie czego? pod jakim warunkiem? przykład: W razie bólu połknij tę tabletkę. 47

48 7. OKOLICZNIKI g) okolicznik przyzwolenia pytania: mimo co? mimo czego? przykład: Mimo awarii udało nam się dojechać do celu. 48

49 Poszedłem do kolegi po zeszyt. ZNAJDŹ OKOLICZNIKI pytanie odpowiedź rodzaj okolicznika 49

50 Poszedłem do kolegi po zeszyt. ZNAJDŹ OKOLICZNIKI pytanie odpowiedź rodzaj okolicznika po co? po zeszyt celu 50

51 Poszedłem do kolegi po zeszyt. Z powodu gorączki nie pojechałem na trening. ZNAJDŹ OKOLICZNIKI pytanie odpowiedź rodzaj okolicznika po co? po zeszyt celu 51

52 Poszedłem do kolegi po zeszyt. Z powodu gorączki nie pojechałem na trening. ZNAJDŹ OKOLICZNIKI pytanie odpowiedź rodzaj okolicznika po co? po zeszyt celu dlaczego? z powodu gorączki przyczyny 52

53 Poszedłem do kolegi po zeszyt. Z powodu gorączki nie pojechałem na trening. W razie problemów zadzwoń do mnie. ZNAJDŹ OKOLICZNIKI pytanie odpowiedź rodzaj okolicznika po co? po zeszyt celu dlaczego? z powodu gorączki przyczyny 53

54 Poszedłem do kolegi po zeszyt. Z powodu gorączki nie pojechałem na trening. W razie problemów zadzwoń do mnie. ZNAJDŹ OKOLICZNIKI pytanie odpowiedź rodzaj okolicznika po co? po zeszyt celu dlaczego? w razie czego? z powodu gorączki w razie problemów przyczyny warunku 54

55 Poszedłem do kolegi po zeszyt. Z powodu gorączki nie pojechałem na trening. W razie problemów zadzwoń do mnie. Marek szybko wykonał to zadanie. ZNAJDŹ OKOLICZNIKI pytanie odpowiedź rodzaj okolicznika po co? po zeszyt celu dlaczego? w razie czego? z powodu gorączki w razie problemów przyczyny warunku 55

56 Poszedłem do kolegi po zeszyt. Z powodu gorączki nie pojechałem na trening. W razie problemów zadzwoń do mnie. Marek szybko wykonał to zadanie. ZNAJDŹ OKOLICZNIKI pytanie odpowiedź rodzaj okolicznika po co? po zeszyt celu dlaczego? w razie czego? z powodu gorączki w razie problemów przyczyny warunku jak? szybko sposobu 56

57 Poszedłem do kolegi po zeszyt. Z powodu gorączki nie pojechałem na trening. W razie problemów zadzwoń do mnie. Marek szybko wykonał to zadanie. Mimo chłodu poszliśmy na spacer. ZNAJDŹ OKOLICZNIKI pytanie odpowiedź rodzaj okolicznika po co? po zeszyt celu dlaczego? w razie czego? z powodu gorączki w razie problemów przyczyny warunku jak? szybko sposobu 57

58 Poszedłem do kolegi po zeszyt. Z powodu gorączki nie pojechałem na trening. W razie problemów zadzwoń do mnie. Marek szybko wykonał to zadanie. Mimo chłodu poszliśmy na spacer. ZNAJDŹ OKOLICZNIKI pytanie odpowiedź rodzaj okolicznika po co? po zeszyt celu dlaczego? w razie czego? z powodu gorączki w razie problemów przyczyny warunku jak? szybko sposobu mimo czego? mimo chłodu przyzwolenia 58

59 Poszedłem do kolegi po zeszyt. Z powodu gorączki nie pojechałem na trening. W razie problemów zadzwoń do mnie. Marek szybko wykonał to zadanie. Mimo chłodu poszliśmy na spacer. Mojego chłopaka poznałam w Londynie. ZNAJDŹ OKOLICZNIKI pytanie odpowiedź rodzaj okolicznika po co? po zeszyt celu dlaczego? w razie czego? z powodu gorączki w razie problemów przyczyny warunku jak? szybko sposobu mimo czego? mimo chłodu przyzwolenia 59

60 Poszedłem do kolegi po zeszyt. Z powodu gorączki nie pojechałem na trening. W razie problemów zadzwoń do mnie. Marek szybko wykonał to zadanie. Mimo chłodu poszliśmy na spacer. Mojego chłopaka poznałam w Londynie. ZNAJDŹ OKOLICZNIKI pytanie odpowiedź rodzaj okolicznika po co? po zeszyt celu dlaczego? w razie czego? z powodu gorączki w razie problemów przyczyny warunku jak? szybko sposobu mimo czego? mimo chłodu przyzwolenia gdzie? w Londynie miejsca 60

61 Poszedłem do kolegi po zeszyt. Z powodu gorączki nie pojechałem na trening. W razie problemów zadzwoń do mnie. Marek szybko wykonał to zadanie. Mimo chłodu poszliśmy na spacer. Mojego chłopaka poznałam w Londynie. Zostaniemy u znajomych do niedzieli. ZNAJDŹ OKOLICZNIKI pytanie odpowiedź rodzaj okolicznika po co? po zeszyt celu dlaczego? w razie czego? z powodu gorączki w razie problemów przyczyny warunku jak? szybko sposobu mimo czego? mimo chłodu przyzwolenia gdzie? w Londynie miejsca 61

62 Poszedłem do kolegi po zeszyt. Z powodu gorączki nie pojechałem na trening. W razie problemów zadzwoń do mnie. Marek szybko wykonał to zadanie. Mimo chłodu poszliśmy na spacer. Mojego chłopaka poznałam w Londynie. Zostaniemy u znajomych do niedzieli. ZNAJDŹ OKOLICZNIKI pytanie odpowiedź rodzaj okolicznika po co? po zeszyt celu dlaczego? w razie czego? z powodu gorączki w razie problemów przyczyny warunku jak? szybko sposobu mimo czego? mimo chłodu przyzwolenia gdzie? w Londynie miejsca jak długo? do niedzieli czasu 62