Ocena możliwości zagospodarowania wód opadowych i roztopowych na obszarze miasta Lublin oraz uwarunkowania rozwoju systemów zaopatrzenia w wodę,

Transkrypt

1 Ocena możliwości zagospodarowania wód opadowych i roztopowych na obszarze miasta Lublin oraz uwarunkowania rozwoju systemów zaopatrzenia w wodę, odprowadza i oczyszczania ścieków komunalnych Opracował: Edward Pomorski Wydział Planowania Urząd Miasta Lublin

2 Uwarunkowania naturalne rozwoju Systemy zaopatrzenia w wodę Systemy odprowadzania i oczyszczania ścieków komunalnych Systemy odprowadzania i oczyszczania wód opadowych Ogólne informacje o mieście Planowane zadania w zakresie dostosowania systemów odprowadzania i oczyszczania wód opadowych do wymogów ochrony środowiska

3 Ocena możliwości zagospodarowania wód opadowych i roztopowych na obszarze miasta Lublin oraz uwarunkowania rozwoju systemów zaopatrzenia w wodę, odprowadzania i oczyszczania ścieków komunalnych. Ogólne informacje o mieście Lublin jest największą terytorialnie i ludnościowo gminą miejską województwa lubelskiego. Jako największe miasto wschodniej Polski pełni ważne funkcje administracyjne(stolica województwa), akademickie, społeczne, kulturalne i gospodarcze. Jest ośrodkiem obsługującym region Lubelszczyzny oraz współpracujący coraz szerzej z innymi centrami regionalnymi w kraju i za granicą. Ożywionym kontaktom zewnętrznym miasta sprzyja położenie na skrzyżowaniu ważnych krajowych tras komunikacyjnych (S12,S17,S19, LK7 sukcesywnie modernizowane) oraz uruchomienie Portu Lotniczego Lublin dokonane pod koniec 2012 roku. Między innymi te cechy uzasadniają aspiracje metropolitalne opisane w Strategii Rozwoju Lublina na lata Lublin jest także jednym z największych miast w Polsce zajmującym powierzchnię 147,45 km2 (15 miejsce pod względem wielkości), jest zamieszkiwany przez mieszkańców (9 pozycja w kraju wg. danych GUS z 2010 r.). Największą liczbę mieszkańców odnotowano w roku Od roku 2000 liczba mieszkańców w mieście wykazuję stałą tendencję spadkową, przy czym ujemny wskaźnik migracji nie jest rekompensowany przyrostem naturalnym. Pomimo niekorzystnych prognoz demograficznych i znacznego potencjału terenów przekształconych planach miejscowych na budowlane, a jeszcze niezainwestowanych, należy pamiętać, że Lublin jest wskazany w obowiązującym Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubelskiego (Biuro Planowania Przestrzennego, Lublin 2015 r.), jako ośrodek metropolitalny, gdzie procesy urbanizacyjne będą szczególnie intensywne, co związane będzie z depopulacją niektórych obszarów wiejskich województwa. Przewidywana skala przyrostu terenów mieszkaniowych nie jest związana wyłączne z prognozami demograficznymi, ale wynika z konieczności poprawy warunków zamieszkania w tym powierzchni mieszkalnej przypadającej na jednego mieszkańca. Przy planowaniu nowej zabudowy należy dążyć do kształtowania obszarów o w pełni wykształconej zwartej strukturze funkcjonalno-przestrzennej, gdzie w pierwszej kolejności należy zabudowywać tereny posiadające już dogodną dostępność do sieci komunikacyjnej i pozostałej infrastruktury technicznej oraz przewidziane w planach miejscowych pod zabudowę. Z analiz wykonanych w ramach opracowywanego projektu studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta wynika, że prognozowany łączny przyrost terenów inwestycyjnych (pod różne funkcje) osiągnie poziom około 42 %.

4 Uwarunkowania naturalne rozwoju Obszar miasta porozcinany jest dolinami rzecznymi i suchymi dolinami. Dolina największej rzeki Bystrzycy przebiegająca przez środkową część obszaru miasta na kierunku południowy zachód północny wschód dzieli go na dwie części o odmiennym krajobrazie: Lewobrzeżną charakteryzującą się bardzo urozmaiconą rzeźbą terenu z głębokimi dolinami i wąwozami lessowymi, Prawobrzeżną, o rzeźbie bardziej płaskiej i monotonnej. W dolinach rzek oraz w powiązanych z nimi wąwozach i suchych dolinach opracowania planistyczne wyznaczają ciągi Ekologicznego Systemu Obszarów Chronionych. Zróżnicowana konfiguracja terenu wraz z unikatową, ukształtowaną historycznie sylwetą miasta stanowi ważny wyróżnik Lublina a ochrona i ekspozycja tych walorów powinna stanowić podstawowe uwarunkowanie dla kształtowania kierunków przestrzennego rozwoju miasta. Wody podziemne w obszarze Lublina należą do Niecki Lubelskiej. Są to wody szczelinowe zawarte w utworach węglanowych w ramach jednego poziomu wodonośnego lub lokalnie wody porowo-szczelinowe w utworach piaszczystych i węglanowych jw., stanowiące dwa poziomy wodonośne pozostające w łączności hydraulicznej. Dolina Bystrzycy stanowi oś drenażu wód podziemnych. Wody pobierane przez Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji na terenie Lublina i w sąsiedztwie to wody wysokiej jakości, bezbarwne i bez zapachu. Są to wody wodorowęglanowo wapniowe lub wodorowęglanowo wapniowo magnezowe, średnio twarde i twarde o odczynie obojętnym lub słabo zasadowym i o dość dużej mineralizacji ogólnej, niekiedy z podwyższoną zawartością żelaza. Niecka Lubelska jest to jeden z największych zbiorników wód podziemnych w Polsce, jednakże w obrębie Lublina występuje lej depresyjny. Przez Lublin przepływają cztery rzeki i jeden ciek o charakterze strugi. Główną rzeką jest Bystrzyca przepływająca przez miasto z południowego zachodu na północny-wschód. Spadek rzeki na odcinku miejskim o długości ~ 22,5 km. wynosi 0,78 % 0. Średni przepływ na wodostanie w Lublinie wynosi 3000 l/s. Rzeka jest w znacznym stopniu uregulowana. Na odcinku od tamy na Zalewie Zemborzyckim do mostu na Kalinowszczyźnie w ul. Turystycznej jest obustronnie obwałowana, natomiast powyżej zbiornika Zemborzyckiego jest w części obwałowana jednostronnie. Najbardziej naturalne odcinki tej rzeki znajdują się na obrzeżach miasta.

5 Zalew Zemborzycki jest największym zbiornikiem wodnym na obszarze miasta. Pełni on przede wszystkim funkcję przeciwpowodziową (retencyjną), ale wykorzystywany jest także rekreacyjnie oraz do zaopatrzenia w wodę powierzchniową elektrociepłowni Wrotków. Utworzony został w 1974 r. poprzez przegrodzenie doliny Bystrzycy w rejonie ul. Żeglarskiej 12 metrową zaporą czołową. Powierzchnia zalewu wynosi ~ 282 ha i może on pomieścić 6,34 mln m3 wody przy normalnym poziomie piętrzenia wynoszącym 178,5 m n.p.m. Przy maksymalnym poziomie piętrzenia do 179,0 m n.p.m. jego pojemność wzrasta do 7,74 mln m3. Drugim zbiornikiem na tej rzece są stawy rybne w Prawiednikach. Rzeka Czerniejówka jest jedynym prawobrzeżnym dopływem Bystrzycy w granicach miasta, której źródła znajdują we wsi Piotrków położonej na południe od Lublina. Całkowita długość Czerniejówki wynosi 32,4 km, z czego ~7,7 km stanowi odcinek w mieście. Zlewnia tej rzeki przy ujściu do Bystrzycy ma powierzchnię 172,3 km 2, ale tylko nieznaczna jej część znajduje się w granicach miasta. Średni przepływ rzeki przy ujściu do Bystrzycy wynosi 135 l/s. Koryto tej rzeki na obszarze miasta jest częściowo uregulowane, wyprostowane i pogłębione. Na rzece tej, w rejonie Abramowic wybudowane zostały stawy rybne. Czechówka stanowi lewobrzeżny dopływ Bystrzycy z ujściem w rejonie dawnego Stawu Królewskiego. Całkowita długość rzeki wynosi ~ 17,5 km i aż 50,8 % jej długości znajduje się aktualnie w granicach miasta (~ 8,9 km). Czechówka prowadzi wody z trzech obszarów źródliskowych, a za początek strugi przyjmuje się źródła we wsi Motycz. Całkowita powierzchnia zlewni tego cieku wodnego wynosi 78,5 km 2 a jego średni przepływ wynosi 14 l/s. Przy rzece wybudowane zostały stawy rybne ( w rejonie Woli Sławińskiej) oraz zbiorniki wodne (usytuowane na terenach Skansenu i Ogrodu Botanicznego UMCS). W granicach miasta dolina tej rzeki zajęta jest częściowo przez istniejące i realizowane ciągi komunikacyjne, a koryto rzeki w tej części zostało uregulowane, rzeka płynie także częściowo w zakrytym kanale (w rejonie Podzamcza). Ciek spod Konopnicy rozpoczyna swój bieg od źródeł istniejących w Konopnicy. Na terenie miasta jego trasa przebiega w równolegle do Al, Kraśnickiej w odległości ~ 1 km na zachód od tej drogi. Całkowity zanik przepływu wody w cieku następuje w rejonie Lipniaka i jest związany z poborem wód podziemnych na ujęciu komunalnym Sławinek. W czasie zwiększonych przepływów stanowi dopływ Czechówki. Rzeka Krężniczanka ma długość ~ 20,3 km, jednak w granicach miasta znajduje się jej niewielki końcowy odcinek o długości ~ 800 m. Źródła tej rzeki znajdują się w miejscowości Krężnica Okrągla. Powierzchnia zlewni Krężniczanki wynosi ~ 225,2 km2 a jej średni przepływ w rejonie ujścia do Bystrzycy to 579 l/s. Rzeki na terenie Lublina nie są zasilane wodami podziemnymi i możliwa jest infiltracja wód powierzchniowych do gruntu. Historycznie na trenie miasta w dolinie Czechówki, Czerniejówki i Bystrzycy istniały źródła (w tym źródła lecznicze), które zanikły w wyniku urbanizacji i eksploatacji wód podziemnych.

6

7 Systemy zaopatrzenia w wodę Wykazana możliwość kontaktu wód powierzchniowych z wodami podziemnymi w dolinach rzek powoduje potrzebę eliminowania możliwych zagrożeń dla jakości tych wód w szczególności ze względu na fakt, że główne ujęcia wód podziemnych zasilające miejski system wodociągowy usytuowane są w dolinach tych rzek. Są to ujęcia: Wrotków w dolinie Bystrzycy, Dziesiąta w dolinie Czerniejówki oraz Sławinek w dolinie Czechówki. Lublin zaopatrywany jest w wodę przez wodociąg komunalny, pokrywający ~ 88,8 % ogólnego zapotrzebowania wody w mieście, lokalne wodociągi zakładowe i ogrodów działkowych pokrywające ~10,6 % ogólnego zapotrzebowania oraz przez gminne wodociągi zbiorowe, których sieci doprowadzone są z terenów sąsiadujących gmin Wólka, Głusk i Konopnica (pokrywają ~ 0,6 % zapotrzebowania). W ogólnej ilości wody pobieranej przez wodociągi zakładowe ~35 % stanowi woda powierzchniowa pobierana z ujęcia na Zalewie Zemborzyckim. Wodociąg komunalny obsługuje obecnie ~ 98 % ogólnej liczby mieszkańców w mieście. W 2000 roku Minister Środowiska zatwierdził dokumentację Warunki korzystania z wód dorzecza Wieprza, w której ustalił zasoby wód dla dorzecza Bystrzycy w wysokości m3/d, w tym dla obecnych ujęć MPWiK w wysokości m3/d. Stały pobór wody z ujęć MPWiK w roku 2015 wynosił m3/d. Na podstawie materiałów własnych MPWiK Sp. z o.o. Możliwy stały pobór wody z ujęć MPWiK określa się na poziomie m3/d. Dodatkowe zasoby w ilości m3/d ( z możliwością rozbudowy do m3/d), można pozyskać eksploatując nieczynne ujęcie Turka I. Aktualnie wdrażane są przez MPWIK Sp. z o.o. przedsięwzięcia modernizacyjno-rozwojowe, które wynikają mn. z konieczności utrzymania sprawności technicznej i poprawy niezawodności pracy systemu, dostosowania technologii do obecnego i prognozowanego zapotrzebowania na dostawę wody, dostosowania do wymagań ochrony środowiska i nowych wymagań prawnych.

8

9 Systemy odprowadzania i oczyszczania ścieków komunalnych Miasto posiada rozdzielczy system kanalizacji, ścieki bytowo-gospodarcze i przemysłowe odprowadzane są układem kolektorów sanitarnych do oczyszczalni Hajdów. Główne ciągi przesyłowe tego systemu przebiegają w dolinach rzecznych Bystrzycy, Czchówki i Czerniejówki zabezpieczając możliwość grawitacyjnej pracy systemu prawie na całym obszarze zainwestowania miejskiego. Nieznaczne tereny zabudowy w północno-zachodniej części Sławina, Rudnika oraz w rejonie Zemborzyc i Abramowic posiadają lokalne sieci kanalizacji sanitarnej podłączone do sieci grawitacyjnej poprzez pompownie. System kanalizacji sanitarnej w Lublinie obsługuje obecnie ~ 99 % ogólnej liczby mieszkańców. Nieznaczne fragmenty zabudowy jednorodzinnej i zagrodowej położonej na obrzeżach miasta w rejonach Zadębia, północnego Rudnika, oraz północno-zachodniego Sławina, wyposażone są w lokalne urządzenia do gromadzenia lub oczyszczania ścieków bytowo-gospodarczych. W obecnych warunkach funkcjonowanie systemu kanalizacji sanitarnej na obszarze miasta nie stwarza zagrożeń, dla jakości wód w mieście. Do oczyszczalni w Hajdowie odprowadzane są także cieki sanitarne z terenów zainwestowania sąsiednich gmin (Świdnika, Głuska, Wólki i Konopnicy), zakwalifikowanych w Krajowym programie oczyszczania ścieków komunalnych do Aglomeracji Lublin. Całkowita ilość ścieków odprowadzonych w 2015 roku do tej oczyszczalni wyniosła m3, co oznacza, że średniodobowy dopływ na oczyszczalnię kształtował się na poziomie m 3/d. Średnia dobowa przepustowość oczyszczalni Hajdów wynosi m3/d

10

11 Systemy odprowadzania i oczyszczania wód opadowych Rozwój rozdzielczego systemu kanalizacji deszczowej na obszarze miasta dostosowany jest do warunków wynikających z naturalnego ukształtowania terenu oraz przebiegu dolin rzecznych Bystrzycy, Czechówki i Czerniejówki. W odróżnieniu od systemu kanalizacji sanitarnej, który ma zasięg ogólnomiejski, poszczególne układy systemu kanalizacji deszczowej są odrębne, dostosowane do zasięgu zlewni częściowych poszczególnych rzek oraz indywidualnie powiązane głównymi kolektorami deszczowymi z korytami tych rzek. Obecnie na obszarze miasta funkcjonują odrębne układy sieci deszczowej z wylotami do poszczególnych rzek o łącznej ilości 135 sztuk. W podczyszczalnie ścieków deszczowych (separatory) wyposażone są 43 układy sieciowe, natomiast w zbiorniki retencyjne 11 układów sieci. Do rzeki Bystrzycy odprowadzane są ścieki deszczowe z 42 istniejących układów. Na sześciu z nich zainstalowane są separatory a na trzech zbiorniki retencyjno-osadowe. Poszczególne układy kanalizacji deszczowej w tej zlewni odprowadzają do Bystrzycy ścieki deszczowe z Osiedla Nałkowskich, terenów przemysłowych w rejonie ulic; Diamentowej, Romera, Energetyków, Olszewskiego oraz z rejonów: Czuby, LSM, Wieniawa, Bronowice, Majdan Tatarski, Tatary i Hajdów-Zadębie. Do rzeki Czechówki ścieki deszczowe odprowadzane są z 50 układów, na których wybudowanych jest 15 podczyszczalni posiadających separatory. Na obszarze zlewni tej rzeki funkcjonują ponadto układy sieci wyposażone w 9 separatorów, trzy zbiorniki retencyjne (Jaśminowa, Nałęczowska, Gnieździeńska, oraz jeden zbiornik retencyjnochłonny Lipniak). Układy te obsługują zlewnię cieku spod Konopnicy, który jest dopływem Czechówki podczas występowania przepływów. Dodatkowy oddzielny układ wyposażony w separator i zbiornik chłonny obsługuje północno zachodnią część Sławina. Pozostałe układy sieci deszczowej w zlewni Czechówki zbierają spływy ze Sławina i Sławinka, Czechowa, Bursaków, Ponigwody, Kalinowszczyzny, oraz z północnej części Śródmieścia.

12 Zlewnię rzeki Czerniejówki obsługuje 31 układów sieci deszczowej, na których zainstalowanych jest 10 seperatorów i jeden zbiornik retencyjny. Zlewnia ta obejmuje tereny dzielnicy Wrotków, Osiedla Króczkowskiego, dzielnic: Dziesiąta, Kośminek, Majdanek, Felin oraz rejon ulic Witosa, Kunickiego i Nowy Świat. W opracowanej w 2013 roku koncepcji ogólnej kanalizacji deszczowej dla miasta Lublin (LEMTECH Konsulting Sp. z o.o.) oraz we wcześniejszych koncepcjach opracowanych przez różnych wykonawców dla rozwojowych obszarów miasta, przewiduje się potrzebę modernizacji lub rozbudowy istniejących układów sieci deszczowych polegającej na realizacji brakujących oczyszczalni ścieków deszczowych (co dotyczy sumie około 75 % ogólnej liczby wylotów) oraz zwiększeniu przepustowości lub retencji na przeciążonych układach sieci (około 28 %). Zakres ten powinien być zweryfikowany na etapie projektowania realizacyjnego na podstawie monitoringu przepływów w tych sieciach oraz dokładnej oceny ich stanu technicznego. Dla zabezpieczenia możliwości odprowadzenia ścieków deszczowych na nowych terenach przeznaczonych pod zabudowę przewiduje się potrzebę realizacji nowych układów kanalizacji deszczowej w ilościach: 30 w zlewni Czechówki, 10 w zlewni Czerniejówki oraz 15 w zlewni Bystrzycy. Układy te powinny być realizowane z uwzględnieniem wymaganych podoczyszczalni. Nowe układy sieci deszczowej przewidziane do obsługi planowanej zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej i usługowej oraz aktywizacji gospodarczej mogą spowodować znaczący wzrost przepływów ekstremalnych szczególnie w korytach rzek Czechówki i Czerniejówki. Dlatego na etapie opracowania miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego dolin rzecznych oraz planów realizacyjnych sieci deszczowych powinno się uwzględniać potrzebę retencji przepływów wód opadowych zarówno w korytach tych rzek, jak i w obrębie istniejących i planowanych układów sieci deszczowej (zbiornik retencyjny na Czechówce w rejonie skrzyżowania al. Solidarności i al. Sikorskiego, a w przyszłości ewentualny zbiornik retencyjno-rekreacyjny w rejonie dawnego Stawu Królewskiego). Decyzja o potrzebie rozbudowy koryta rzeki Czechówki na odcinku powyżej ul. Wodopojnej z korektą progu na wlocie do kanału zakrytego powinna być podjęta niezwłocznie, ze względu na rosnącą aktywność inwestycyjną na terenach przeznaczonych pod zabudowę, usytuowaną w zlewni tej rzeki. W podobny sposób powinien być rozwiązywany problem przebudowy koryta rzeki Czerniejówki, z uwzględnieniem obiektów małej retencji.

13

14 Planowane zadania w zakresie dostosowania systemów odprowadzania i oczyszczania wód opadowych do wymogów ochrony środowiska Wyposażenie kolektorów odprowadzających wody opadowe do cieków w urządzenia do oczyszczania wód opadowych, Wdrożenie inwestycji modernizacyjnych i odtworzeniowych na sieci kanalizacji deszczowej, uwzględniających zastosowanie systemów retencji i infiltracji zmniejszających oraz opóźniających odpływ wód opadowych i roztopowych do cieków, Zwiększenie możliwości retencyjnej w korytach rzek i cieków z uwzględnieniem odtworzenia cieku spod Konopnicy oraz zbiorników retencyjno-infiltracyjnych w celu odbioru wód opadowych ze zlewni rejonu Węglina Północnego, Lipniaka, Konstantynowa, oraz Szerokiego, Budowa nowych sieci kanalizacji deszczowej w tym: budowa kolektora 89 o średnicy 2,0 m i długości 2,2 km, przedłużenie kolektora R-3 do rejonu al. Kraśnickiej o średnicy 1,6 0,6 m i długości 2,4 km, realizacja sieci deszczowej w dzielnicach Sławin, Botanik, Szerokie, Lipniak, Węglinek, Głusk, Felin i Rudnik, Stosowanie indywidualnych rozwiązań zagospodarowania wód opadowych na terenach zabudowy zagrodowej i jednorodzinnej.

15 W przedstawionym tekście wykorzystano opracowania: Materiały do projektu Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Lublin Opracowanie koncepcji ogólnej kanalizacji deszczowej dla miasta Lublin LEMTECH Konsulting Sp. z o.o., Kraków r. Koncepcja rozwoju systemu wodociągowego Miasta Lublin - Centrum Ekspertyz Wodnych, Lublin 2006 r. Analiza hydrologiczna i hydrauliczna rzeki Czechówki od ul. Wodopojnej do granicy miasta z ustaleniem zasięgu zalewów terenu wodami powodziowymi STRUKTUM Sp. z o.o. w Lublinie, 2006 r.. Analiza hydrologiczno-hydrauliczna przepustowości ujściowego odcinka rzeki Czechówki w rejonie al. Unii Lubelskiej w Lublinie - STRUKTUM Sp. z o.o. w Lublinie 2006 r. Analiza hydrologiczno-hydrauliczna rzeki Czerniejówki w granicach od ujścia do mostu na ul. Głuskiej - STRUKTUM Sp. z o.o. w Lublinie 2006 r. Koncepcja zabudowy rzeki Czerniejówki zbiorniczkami i oczkami wodnymi na odcinku od ul. Głuskiej do granic miasta - STRUKTUM Sp. z o.o. w Lublinie 2006 r.