Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Raport końcowy

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Raport końcowy"

Transkrypt

1 Raport końcowy Badanie instytucji otoczenia biznesu województwa warmińskomazurskiego pod kątem konkurencyjności i innowacyjności świadczonych usług wraz z rekomendacjami prof. dr hab. Roman Kisiel dr Magdalena Wojarska dr Karolina Babuchowska dr Renata Marks-Bielska Olsztyn

2 Spis treści Streszczenie.. 3 Wprowadzenie Założenia metodyczne badań IOB w świetle wyników I etapu badania (badań ankietowych) Ogólna charakterystyka IOB woj. warmińsko-mazurskiego Konkurencyjność i innowacyjność instytucji otoczenia biznesu Konkurencyjność i innowacyjność usług świadczonych przez IOB Kluczowe IOB w świetle wyników wywiadów pogłębionych Zadania podejmowane przez IOB oraz ich oddziaływanie na konkurencyjność i innowacyjność MŚP Plany instytucji otoczenia biznesu w zakresie innowacyjności Współpraca instytucji otoczenia biznesu stan obecny i perspektywy Analiza mocnych i słabych stron IOB oraz szans i zagrożeń ich działalności. 76 Wnioski i rekomendacje 83 Piśmiennictwo. 89 Załączniki. 90 2

3 Streszczenie Instytucje otoczenia biznesu tworzą innowacyjne środowisko lokalne, szybko reagujące na zmiany i dostosowujące się do nich. Wpływa to na poprawę i wzrost konkurencyjności regionu, do czego w sposób bezpośredni przyczyniają się MŚP. W odpowiedzi na potrzebę wspierania konkurencyjności i innowacyjności regionalnych przedsiębiorstw konieczne jest stworzenie sieci nowoczesnych instytucji otoczenia biznesu, które będą otwarte na innowacje i podejmą działania na rzecz rozwoju systemu komunikowania się oraz wymiany informacji pomiędzy sferą badawczo-rozwojową i przedsiębiorstwami. Wobec powyŝszego, zaistniała potrzeba przeprowadzenia badań, których głównym celem była diagnoza i ocena usług świadczonych przez IOB z woj. warmińsko-mazurskiego ze szczególnym uwzględnieniem usług o charakterze innowacyjnym. Wyniki przeprowadzonych badań umoŝliwiły sformułowanie wniosków i rekomendacji przydatnych do prac nad budową Regionalnego Systemu Usług. Bazę teleadresową instytucji otoczenia biznesu w woj. warmińsko-mazurskim, które zostały objęte pierwszym etapem badań ankietowych przygotowano na podstawie informacji zamieszczonych w KRS; na stronach internetowych: instytucji pozarządowych, Stowarzyszenia Organizatorów Ośrodków Innowacji i Przedsiębiorczości, Agencji Rozwoju Przemysłu, Stowarzyszenia KLON/JAWOR, Ministerstwa Gospodarki; zasobów teleadresowych Urzędu Marszałkowskiego oraz wiedzy zespołu badawczego. Łącznie baza liczyła 138 jednostek, jednak po zakończeniu I etapu usunięto z niej 12 podmiotów, co do których istniało podejrzenie zakończenia działalności. Ostatecznie więc grupa instytucji została ograniczona do 126, z czego 45 pochodziło z podregionu elbląskiego, 60 olsztyńskiego i 21 ełckiego. Kompletne i prawidłowo wypełnione kwestionariusze ankiety otrzymano od 54 instytucji, co dało zwrotność na poziomie 42,9%. Zgromadzone dane, z zastosowaniem odpowiednich metod badawczych (metoda sumy punktów), pozwoliły na zidentyfikowanie kluczowych IOB regionu, mając na uwadze przede wszystkim konkurencyjność i innowacyjność instytucji, jak równieŝ konkurencyjność i innowacyjność świadczonych przez nie usług. Instytucje te, w liczbie 27 (w tym 9 z podregionu elbląskiego, 17 olsztyńskiego, 1 ełckiego), zostały objęte badaniami pogłębionymi w drugim etapie i analizą case study. Materiał empiryczny udało się pozyskać od 24 podmiotów, w tym 15 z podregionu olsztyńskiego oraz 9 z podregionu elbląskiego. Instytucja z podregionu ełckiego nie wyraziła zgody na uczestnictwo w badaniach. 3

4 Na podstawie wyników badań stwierdzono nierównomierny przestrzenny rozkład IOB, z wyraźną koncentracją w centrum regionu. Niepokojąca jest mała liczba IOB w podregionie ełckim (21), których ogółem jest mniej niŝ w samym tylko Olsztynie (32). Działalność badanych instytucji przyjmowała często charakter wielokierunkowy, co oznacza, Ŝe w ofercie znajdowało się kilka rodzajów usług. MoŜliwe było jednak wskazanie takich, które stanowiły działalność dominującą. Dla 24 IOB z woj. warmińsko-mazurskiego podstawową formą aktywności była działalność szkoleniowo-edukacyjna, 24,1% instytucji specjalizowało się w usługach doradczo-informacyjnych (oprócz finansów i technologii), a 22,2% w usługach doradczo-informacyjnych w zakresie finansów. Najrzadziej wskazywanymi kategoriami działalności dominującej instytucji były audyty technologiczne i organizacja targów (po 3,7%). Zgromadzone informacje ujawniły występowanie tzw. białych plam w określonych rodzajach działalności w ujęciu terytorialnym, tj. Ŝadna instytucja w podregionie ełckim nie wskazała usług doradczo-informacyjnych w zakresie technologii, pomocy finansowej, kojarzenia partnerów gospodarczych, stymulowania współpracy między przedsiębiorstwami, organizacji uczestnictwa w targach i misjach gospodarczych, audytów technologicznych oraz udostępniania infrastruktury instytucjonalnej jako działalności dominującej. W przypadku usług skoncentrowanych na przeprowadzaniu audytów technologicznych stwierdzono, Ŝe tego typu działalnością zajmuje się tylko 5 instytucji z podregionu olsztyńskiego. Sytuacja ta moŝe być uwarunkowana z jednej strony brakiem popytu na tego typu usługi, z drugiej ograniczonym potencjałem samych IOB. Pozycja rynkowa IOB uwarunkowana była dwoma podstawowymi czynnikami produkcji, tj. zasobami ludzkimi i finansowymi. Spośród 24 instytucji, które udzieliły wywiadu w drugim etapie badań, aŝ 21 (87,5%) uznało, Ŝe ich mocną stroną są zasoby kadrowe i kwalifikacje zatrudnienia. Zaobserwowano teŝ, Ŝe w większości instytucji (39) wymagano od pracowników stałego podnoszenia kwalifikacji zawodowych, przede wszystkim w obszarach bezpośrednio związanych ze świadczonymi przez podmiot usługami (51,3%). Nieco rzadziej wskazywano (35,9%), Ŝe zatrudnione osoby dokształcały się w dziedzinach pomocniczych (np. zarządzanie, umiejętności interpersonalne, organizacja pracy, języki obce). Ponadto, z pierwszego etapu badań wynika, Ŝe środki finansowe na działalność IOB pozyskiwane były głównie z trzech źródeł, tj: bieŝącej działalności (34% wskazań), funduszy europejskich (24%), składek członkowskich (20%). Jednym z elementów I etapu badania była subiektywna ocena poziomu konkurencyjności i innowacyjności instytucji dokonana przez respondentów. Większość badanych określiła poziom konkurencyjności jako wysoki (44,4% wskazań), natomiast poziom innowacyjności jako 4

5 średni (40,7%). NajwaŜniejszą determinantą konkurencyjności instytucji były zdaniem respondentów ich zasoby niematerialne, tj. doświadczenie w branŝy oraz informacje i wiedza, które otrzymały średnio 2,6 i 2,5 pkt. na 3 pkt. moŝliwe do uzyskania. Z kolei ocena konkurencyjności usług świadczonych przez uczestniczące w badaniu IOB wykazała, Ŝe 14 instytucji przypisało poziomowi innowacyjności świadczonych przez nie usług wysokie znaczenie. Tyle samo jednostek podjęło inwestycje ukierunkowane na wzrost innowacyjności świadczonych usług. IOB dbają równieŝ o jakość świadczonych usług. Zrealizowane przez badane podmioty inwestycje w ciągu dwóch ostatnich lat zdaniem 85,7% respondentów przyczyniły się do poprawy jakości i konkurencyjności świadczących usług, a takŝe (zdaniem 71,4%) do poprawy pozycji konkurencyjnej na rynku. Działalność IOB w woj. warmińsko-mazurskim ogranicza wiele czynników. Najczęściej wymienianymi podczas pierwszego etapu badań przeszkodami, o umiarkowanym lub wysokim stopniu uciąŝliwości były problemy finansowe (łącznie 40 wskazań), niespójne i niestabilne przepisy prawa (38 wskazań) oraz niepewność ogólnej sytuacji gospodarczej (37 wskazań). Potwierdzeniem tych opinii są wskazywane zagroŝenia i słabe strony w analizie SWOT. Przed badanymi instytucjami, zdaniem respondentów, w najbliŝszych latach ( ) pojawia się wiele wyzwań, m.in.: pozyskanie środków na rozwój instytucji; przetrwanie na rynku i rozwój; doskonalenie oferty pod względem jakości, konkurencyjności i innowacyjności; bardziej precyzyjne dostosowanie oferty instytucji do potrzeb przedsiębiorców. W kontekście budowy Regionalnego Systemu Usług zalecane byłoby szerzenie idei wspierania przedsiębiorczości przez IOB ze szczególnym uwzględnieniem wschodniej części województwa oraz zaktywizowanie juŝ funkcjonujących tam instytucji. W perspektywie kończącego się okresu programowania i związanych z tym środków finansowych, konieczna jest większa dywersyfikacja źródeł finansowania działalności IOB w kierunku mniejszego udziału środków publicznych. PoŜądane byłoby równieŝ zwiększenie ich aktywności w poszukiwaniu alternatywnych źródeł dochodów, celem rozszerzania wachlarza usług. WaŜne jest równieŝ systematyczne poszerzanie wiedzy na temat istoty i roli innowacji w gospodarce. Dobrym sposobem realizacji tej idei mogłoby być organizowanie cyklicznych, specjalistycznych szkoleń oraz przekazywanie informacji o szkoleniach na temat innowacji odbywających się na terenie kraju i za granicą. Podobne rozwiązanie moŝna byłoby zastosować w stosunku do przedsiębiorców w celu pobudzenia popytu na usługi oferowane przez regionalne IOB. Wskazane jest uwraŝliwienie instytucji otoczenia biznesu na moŝliwość uzyskania efektu synergii w rezultacie wspólnego wdraŝania rozwiązań innowacyjnych. W efekcie wspólnych 5

6 działań moŝliwe byłoby obniŝenie kosztów podejmowanych przez instytucje przedsięwzięć, np. prowadzenie wspólnych badań rynku pod kątem potrzeb przedsiębiorców i jakości oferowanych usług. Większej troski wymaga zatem zainicjowanie szczerszej współpracy, takŝe z podmiotami zagranicznymi. Wskazane byłoby takŝe podjęcie działań utrwalających istniejącą sieć powiązań pomiędzy podmiotami, m.in. poprzez wymianę dobrych praktyk, wizyty studyjne oraz organizowanie regularnych spotkań. W celu zwiększania konkurencyjności MŚP w regionie potrzebna jest większa koordynacja działań podejmowanych przez IOB. 6

7 Wprowadzenie Dynamiczny rozwój instytucji otoczenia biznesu (IOB) wynika ze złoŝoności procesów gospodarczych zachodzących we współczesnej rzeczywistości. Wzrastająca konkurencja i wąska specjalizacja produkcji wymuszają na przedsiębiorcach korzystanie z usług specjalistów przede wszystkim z takich dziedzin jak: reklama, doradztwo, marketing, public relations, prace badawczo-rozwojowe itp 1. Przedsiębiorstwa coraz częściej bywają uzaleŝnione od zewnętrznych źródeł danych, dlatego nie bez znaczenia jest ich pozytywna, niemalŝe symbiotyczna współpraca z organizacjami zajmującymi się kreowaniem i transferem wiedzy (CHMIELEWSKA-RUTKOWSKA 2004). Ponadto IOB wspierają działalność małych i średnich przedsiębiorstw, które ze względu na swoje specyficzne cechy są szczególnie istotne z punktu widzenia rozwoju społecznogospodarczego, a więc wymagają priorytetowego traktowania i pomocy 2. Instytucje otoczenia biznesu to instytucje non-profit, a więc nie działające dla zysku lub przeznaczające zysk na cele statutowe. Instytucje te posiadają bazę materialną, techniczną, zasoby ludzkie i kompetencje niezbędne do realizacji usług na rzecz rozwoju społecznogospodarczego regionu. Mizgajska (2002) dzieli IOB na cztery główne typy: jednostki świadczące usługi na rzecz MŚP, organizacje przedsiębiorców, organizacje pozarządowe działające na rzecz MŚP oraz instytuty badawcze i placówki akademickie. Burdecka (2004) do IOB zalicza: agencje rozwoju regionalnego i lokalnego, ośrodki szkoleniowo-doradcze, organizacje reprezentujące przedsiębiorców, instytucje proinnowacyjne działające na rzecz innowacyjności: centra transferu technologii, instytuty i ośrodki badawczo-rozwojowe pełniące rolę centrów, ośrodki innowacji i przedsiębiorczości, do których są zaliczane inkubatory przedsiębiorczości i inkubatory technologiczne, centra lub parki naukowo-technologiczne itp. fundusze. WaŜnym źródłem finansowania zewnętrznego przedsięwzięć innowacyjnych są fundusze powiernicze i poŝyczkowe (PAWLIK 2009). Uszczegóławiając, naleŝy stwierdzić, Ŝe instytucjom otoczenia biznesu przypisuje się wiele waŝnych funkcji, odpowiadają one m.in. za (FILIPIAK, RUSZAŁA 2009): 1 Dołzbłasz S.\ z dnia r. 2 Ibidem 7

8 tworzenie korzystnych warunków w zakresie transferu nowych rozwiązań technologicznych (Centra Transferu Technologii CTT, inkubatory technologii), podnoszenie jakości zasobów ludzkich w przedsiębiorstwach poprzez szkolenia i doradztwo (ośrodki szkoleniowo-doradcze), wsparcie powiązań kooperacyjnych przedsiębiorstw, tworzenie sieci współpracy (m.in. klastry) i animacja środowiska innowacyjnego przedsiębiorstw (parki naukowo-techniczne), finansowanie innowacji i rozwoju, ochronę praw własności intelektualnej, wspieranie startu i udzielania pomocy nowo powstającym przedsiębiorstwom, marketing i promocję. Jak podkreśla Cichocki (2009) moŝna wskazać cztery główne obszary oddziaływania IOB, do których naleŝą: obniŝanie kosztów podejmowania działalności gospodarczej, transfer technologii i pomoc w realizacji przedsięwzięć inwestycyjnych, motywowanie i doskonalenie kompetencji biznesowych przedsiębiorców, bezpośrednia pomoc i koordynacja programów wsparcia. Instytucje otoczenia biznesu pełnią rolę pośredników, kształtują płaszczyznę dialogu, pomagają w powstawaniu klastrów. Obecnie zwraca się szczególną uwagę na nawiązywanie kontaktów między sektorem nauki a sferą biznesu. Do zadań instytucji naleŝy oprócz wspierania współpracy typu nauka-biznes równieŝ promowanie kontaktów między samymi firmami (WOJNICKA 2005). Sprawnie funkcjonujące IOB mogą odegrać istotną rolę w rozwoju regionu, przyczyniając się do wzrostu jego konkurencyjności. Podstawowe determinanty konkurencyjności regionu wg Kosiedowskiego (2005) to: rozwinięta i zróŝnicowana struktura gospodarki, właściwe zagospodarowanie przestrzenne, obecność instytucji naukowobadawczych i szkół wyŝszych, tworzących oparcie dla procesów innowacyjnych, otoczenie biznesu (banki, firmy ubezpieczeniowe, konsultingowe itp.), korzystne warunki środowiska przyrodniczego, rezerwy terenów nadających się do lokalizacji inwestycji. W oparciu o uwarunkowania wewnętrzne i zewnętrzne rozwoju regionów, podmioty polityki regionalnej powinny dąŝyć do wzmacniania czynników konkurencyjności, m.in. poprzez: wspieranie rozwoju przedsiębiorczości, tworzenie pozytywnego wizerunku i atrakcyjnych warunków lokalizacji inwestycji, tworzenie klimatu dla innowacji, rozwój 8

9 kapitału ludzkiego, promowanie walorów przyrodniczych i turystycznych, wspieranie inwestycji słuŝących dywersyfikacji rodzajów prowadzonej działalności, budowanie układu instytucjonalnego, odpowiadającego standardom unijnym oraz pełnionym funkcjom (SZLACHTA, PYSZKOWSKI 1999). Jak wskazują Kasperkiewicz i Świerczewska (2010) innowacyjność gospodarki/regionu (lub zdolność innowacyjna) jest to długookresowa zdolność do tworzenia i komercjalizacji nowych, nie znanych wcześniej pomysłów i rozwiązań. Region innowacyjny zaś to region zdolny do zmian, ulepszeń, wprowadzania nowatorskich rozwiązań w róŝnych dziedzinach Ŝycia społeczno-gospodarczego. Region innowacyjny jest oczywiście regionem konkurencyjnym. Innowacyjny region przesądza o moŝliwościach innowacyjnych zlokalizowanych w nim przedsiębiorstw, na co wpływa: potencjał badawczo-rozwojowy regionu, występowanie w regionie sprzyjających warunków do rozwoju przedsiębiorczości, poziom kapitału ludzkiego i społecznego w regionie, sprzyjające warunki do rozwoju współpracy międzynarodowej (m.in. korzystne warunki do napływu kapitału zagranicznego w formie BIZ, sprawnie funkcjonujący system wspierania procesów dyfuzji innowacji), innowacyjność i przedsiębiorczość władz publicznych w regionie. W strategii konkurencyjnej przedsiębiorstwa bardzo istotnym elementem są podejmowane inwestycje. Jednym ze składników klimatu inwestycyjnego są zaś instytucje otoczenia biznesu (IOB). Kierujący IOB muszą pamiętać, Ŝe instytucje te występują w podwójnej roli: jako przedmiot oddziaływania (m.in. na procesy związane z tworzeniem i wprowadzaniem nowych usług i produktów dla przedsiębiorców), a jednocześnie jako podmiot oddziałujący na otoczenie (m.in. za pomocą nowych produktów i usług) (FILIPIAK, RUSZAŁA 2009). Produkt oferowany przez instytucje otoczenia biznesu jest specyficzny, a jego szczególny charakter wynika z jednej strony z potrzeb obsługiwanych jednostek najczęściej przedsiębiorstw, z drugiej strony jest warunkowany charakterem samej instytucji. IOB zajmują się wspieraniem, promocją i pośrednictwem w transferze technologii i wiedzy. W dynamicznie zmieniającej się gospodarce rynkowej osiągnięcie trwałego sukcesu przez IOB staje się zadaniem bardzo trudnym. Coraz częściej klasyczne narzędzia marketingu nie są juŝ tak skuteczne i nowatorskie jak dawniej. Dlatego teŝ, instytucje te stoją przed problemem, w jakim zakresie konkurować. W warunkach konkurencji instytucje te muszą przykładać większą wagę do stałego zainteresowania poziomem obsługi, jak i badań rynku 9

10 i satysfakcji swoich klientów. Nawiązanie stałego kontaktu z klientem, precyzyjne definiowanie jego oczekiwań i potrzeb, wyprzedzanie oczekiwań i potrzeb potencjalnych klientów poprzez wprowadzanie innowacji w działalności IOB moŝe stać się sposobem na wzmocnienie ich pozycji konkurencyjnej. Innowacją moŝe być nowa usługa, nowy sposób świadczenia usług lub nowy sposób organizacji w usługach, która będzie spełniała wymóg nowatorskości oraz przyniesie wymierne korzyści ekonomiczno-społeczne. Innowacji usługowej nie powinno się ograniczać do zmiany w charakterystyce samej usługi. Jest ona często związana z wprowadzaniem nowych sposobów dystrybucji, interakcji z klientem, kontroli jakości, zabezpieczeń, itp. i ze względu na to moŝna mówić o znaczących róŝnicach w charakterystykach innowacji (NIEDZIELSKI i in ). WyróŜnia się cztery aspekty zachowań innowacyjnych w zakresie usług: nowa koncepcja usługi, nowa płaszczyzna współpracy z klientem, nowy system dostarczania usług, zastosowanie nowych technologii. Na rozwój przedsiębiorczości znaczący wpływ ma otoczenie, w którym funkcjonują przedsiębiorstwa. Tworzenie przyjaznego klimatu i udzielanie wsparcia przypisuje się instytucjom otoczenia biznesu. Szczególnego rodzaju instytucją tego typu jest samorząd terytorialny. Jego zadaniem jest m.in. kreowanie rozwoju regionalnego i lokalnego. Z tego teŝ względu współpracuje on z instytucjami otoczenia biznesu, w celu wspierania lokalnych i regionalnych przedsiębiorców, tworzy sprzyjające warunki rozwoju przedsiębiorczości, stymuluje aktywność gospodarczą (FILIPIAK, RUSZAŁA 2009). Instytucje otoczenia biznesu będąc inicjatorem wielu przedsięwzięć stają się partnerami władz lokalnych. To partnerstwo przynosi wspólne projekty słuŝące rozwojowi i innowacyjności gospodarki. Rozwój instytucji wspierających przedsiębiorczość, ich lepsza współpraca i współdziałanie z organami samorządowymi mogą mieć istotne znaczenie dla rozwoju lokalnego. Efekt synergii wynikający ze współpracy wszystkich partnerów sceny gospodarczej wzmacnia i przyśpiesza ten rozwój, który dokonuje się poprzez wzrost wartości poszczególnych przedsiębiorstw i umacnianie ich pozycji rynkowej. Znaczącą rolę do odegrania ma tu samorząd terytorialny, jako inicjator współpracy oraz lokalne IOB. Współpracuje z IOB w celu wspierania lokalnych i regionalnych przedsiębiorców, tworzy sprzyjające warunki rozwoju przedsiębiorczości, stymuluje aktywność gospodarczą i innowacyjną. Dialog 3 Niedzielski P., K Rychlik, J. Markiewicz Innowacyjnośc przedsiębiorstw sektora usług nowe ścieŝki rozwoju< dostęp:

11 samorządu z IOB moŝe przynieść korzyści w postaci przyjaznego klimatu dla rozwoju przedsiębiorczości, zrozumienia potrzeb przedsiębiorców, likwidację znacznej liczby barier rozwoju przedsiębiorczości, jak równieŝ lepsze zrozumienie zasad funkcjonowania samorządu i ograniczeń ustawowych w zakresie wsparcia udzielanego przez te instytucje (FILIPIAK, RUSZAŁA 2009). Z punktu widzenia analizy wzajemnych relacji IOB (w tym samorząd terytorialny) a MSP, naleŝy wskazać na wyznaczniki współpracy, które będą warunkowały dostosowanie oferty wsparcia do potrzeb zgłaszanych przez przedsiębiorców. Tymi wyznacznikami są: aktywny dialog IOB, samorządu terytorialnego (jako szczególnego rodzaju IOB), przedsiębiorców (w szczególności podmiotów sektora MSP) zmierzający do wykształcenia trwałych relacji pozwalających na współdziałanie, tworzenie wspólnych, trwałych strategii rozwoju i wzmacniania przedsiębiorczości, budowanie wzajemnego zaufania w relacjach biznesowych, w zakresie prawidłowego wykorzystania oraz rozliczenia udzielonego wsparcia, komunikowania się oraz kontaktach bieŝących, zdobywanie i transfer doświadczeń w zakresie dotychczasowej współpracy, budowanie nowych wartości i więzi kooperacyjnych, aktywizacja podmiotów udzielających wsparcia oraz przedsiębiorców, sprawnie działające ośrodki odpowiedzialne za wzajemne kontakty, kreowanie nowej oferty, rozpoznanie potrzeb i moŝliwości, sprawny dialog i komunikację. Trzeba pamiętać, Ŝe relacje między IOB a przedsiębiorcami wymagają ciągłego stymulowania. Wielką rolę na tym polu mają do odegrania samorządy lokalne bądź teŝ wyznaczone instytucje, które pełniłyby rolę kreatora przedsiębiorczości i łącznika między pozostałymi instytucjami biznesu a przedsiębiorcami. Najczęstszym błędem jest zaniedbywanie i brak ugruntowania wytworzonych wcześniej relacji między przedsiębiorcami a IOB (FILIPIAK, RUSZAŁA 2009). Burzliwe i coraz bardziej złoŝone otoczenie, w którym funkcjonują przedsiębiorstwa, zmusza je do nawiązywania współpracy z innymi podmiotami. Z tego względu coraz większego znaczenia nabiera koncepcja relacji sieciowych wiąŝących przedsiębiorstwa i inne instytucje oraz tworzonych przez te powiązania sieci biznesowych. Idea sieci koncentruje się na istnieniu głównego podmiotu nadzorującego działania, zarządzającego i tworzącego strategię sieci. Lider sieci decyduje o powstaniu powiązania i celowo dobiera partnerów. Przyjmuje takŝe rolę podmiotu kontrolującego i organizującego przepływ dóbr i informacji (RATAJCZAK-MROZEK 2009). 11

12 Obecnie zwraca się uwagę na podstawowe znaczenie efektów sieci w tworzeniu i upowszechnianiu innowacji. Od połowy lat 90. XX w. intensywnie jest rozwijany nurt badań nad wpływem sieciowych powiązań na tworzenie innowacji w regionie. Efekty sieci występują wówczas, gdy wartość danego dobra (produktu, usługi, technologii) zwiększa się wraz ze wzrostem liczby jego uŝytkowników. Ekonomika sieci jest przydatna do badania sieciowych procesów innowacyjnych, w których istotną rolę, jako źródło innowacji, odgrywają małe i średnie firmy. Przyjmuje się najczęściej szeroką definicję sieci, jako zbioru wyselekcjonowanych związków z wybranymi partnerami wpisującymi się w relacje rynkowe przedsiębiorstw. WaŜnym obszarem polityki wspierania MŚP jest stymulowanie sieciowej współpracy przedsiębiorstw i organizacji otoczenia (GANCARCZYK 2006). Koncepcja pobudzania rozwoju gospodarczego przez rozwój klastrów i regionalnych systemów innowacyjnych wychodzi od istotnego załoŝenia, Ŝe lokalna polityka ekonomiczna ma charakter wtórny do rynkowo zainicjowanych procesów rozwoju. W swojej istocie polityka ta ma przede wszystkim charakter śledzący i polega na przewidywaniu, usuwaniu i wzmacnianiu tych elementów otoczenia i zasobów, które zwiększają konkurencyjność zgrupowanych firm. NiezaleŜnie od przyjętej orientacji w lokalnej polityce rozwoju gospodarczego (klastrowa czy proinnowacyjna), w praktycznym zarządzaniu rozwojem lokalnym waŝne jest wzmacnianie sieciowych powiązań struktury gospodarczej regionu (grupy firm i ich otoczenia instytucjonalnego). Wspieranie klastrów i systemów innowacyjnych jest bowiem z jednej strony instrumentem podnoszenia konkurencyjności regionów, z drugiej zaś wysoka konkurencyjność regionów słuŝy rozwojowi i pobudzaniu innowacyjności w klastrach (MARKOWSKI 2008). Szczególną rolę w rozwoju regionów przypisano równieŝ sieciom kooperujących ze sobą instytucji publicznych i prywatnych, a takŝe przedsiębiorstw i instytucji naukowych. Efektem takiej współpracy jest stworzenie warunków rozwoju nowych technologii oraz wymiany informacji, jak równieŝ budowa wzajemnego zaufania. W opinii Mackiewicz (2007) regiony wysoko rozwinięte posiadają dobrze rozwinięte interaktywne sieci poziome (tworzone pomiędzy przedsiębiorstwami, instytutami badawczymi itp.). Regionalny system innowacyjny moŝe być istotnym źródłem tworzenia przewag konkurencyjnych. Mówi się tutaj o konkurencyjności RIS takŝe w kategoriach przedmiotowych, rozumianych jako system rzeczy (instytucje, organizacje, obiekty, rezultaty działalności) i określonych relacji społecznych z nim związanych. Konkurencyjność RIS rozumiana jest jako stan funkcjonowania środowiska biznesowego, w którym proces generowania, przepływu i absorpcji innowacji do firm i innych organizacji jest sprawniejszy, efektywniejszy w porównaniu z innymi regionami itp. (MARKOWSKI 2008). 12

13 Wśród podstawowych zadań RSI wyróŝnić moŝna (KOśUCH 1999): wskazanie miejsca i roli regionalnego systemu innowacji i przedsiębiorczości w kontekście potrzeb i moŝliwości regionu, tworzenie proinnowacyjnej struktury regionalnej, organizowanie współpracy międzyregionalnej i międzynarodowej w zakresie postępu technicznego i transferu technologii, koordynowanie i ocena działań regionalnego sytemu innowacji i przedsiębiorczości. Regionalny system innowacyjny składa się z trzech podsystemów (GRUDZEWSKI, HEJDUK 2000): gospodarczego, obejmującego podmioty gospodarcze prowadzące działalność produkcyjną, badawczą oraz usługową na obszarze regionu, naukowo-badawczego, który tworzą jednostki badawczo-rozwojowe, prywatne i publiczne uczelnie wyŝsze, inne instytucje o charakterze naukowym i laboratoria, administracyjnego, który obejmuje trzy kategorie podmiotów mających wpływ na przebieg procesów innowacyjnych: instytucje wspomagające innowacyjny wizerunek regionu (technoparki, inkubatory przedsiębiorczości, agencje rozwoju regionalnego, centra innowacji itp.), administrację samorządową i państwową (samorząd wojewódzki, gminny i powiatowy, organizacje samorządowe itp.), instytucje finansowe (banki oraz fundusze ) i kreowane przez nie organizacje finansujące innowacje. Jednostki samorządu terytorialnego współpracując aktywnie z IOB mogą uzyskać efekt synergii w celu aktywizacji przedsiębiorczości. To podejście wymaga kreatywności obu stron, wzajemnego zaufania, zrozumienia, poszanowania zasad funkcjonowania, a przede wszystkim zbieŝności celów. Samorząd i IOB muszą upatrywać w sobie partnerów. Partnerstwo w celu kreowania przedsiębiorczości pozwala równieŝ na likwidację barier oraz lepsze zrozumienie potrzeb przedsiębiorców (FILIPIAK, RUSZAŁA 2009). Instytucje otoczenia biznesu odgrywają teŝ bardzo waŝną rolę pośredniczącą między sferą nauki, a sferą praktyki, a szczególnie MŚP. Są elementem łączącym naukę z praktyką (np. poprzez transfer nowych technologii, kojarzenie partnerów gospodarczych). Są to kwestie bardzo istotne, bowiem skuteczny transfer jest podstawą dobrze funkcjonującego systemu innowacyjnego, gdyŝ pozwala na szybkie przyswojenie wiedzy w ośrodkach naukowych przez przedsiębiorców i przekształcenie jej w innowacje (WERESA 2007). W wysoko rozwiniętych gospodarkach rynkowych to właśnie instytucje otoczenia biznesu odpowiedzialne są za realizację celów społecznych, słuŝących tzw. dobru ogółu. Organizacje te występują głównie jako partner sektora publicznego i prywatnego w 13

14 kształtowaniu rzeczywistości społeczno-gospodarczej danego obszaru. AngaŜują się w realizację określonych celów społecznych i gospodarczych w regionie. Instytucje otoczenia biznesu tworzą innowacyjne środowisko lokalne, szybko reagujące na zmiany i dostosowujące się do nich, co wpływa na poprawę i wzrost konkurencyjności regionu z dnia

15 1. Założenia metodyczne badań Głównym celem badania była diagnoza i ocena usług świadczonych przez IOB z woj. warmińsko-mazurskiego ze szczególnym uwzględnieniem usług o charakterze innowacyjnym. Osiągnięcie tak sformułowanego celu wymagało zdekomponowania go na bardziej szczegółowe cele cząstkowe wśród których znalazły się: identyfikacja kluczowych IOB świadczących usługi (w tym innowacyjne) na rzecz MŚP z woj. warmińsko-mazurskiego; rozpoznanie potencjału instytucji objętych badaniem pod kątem świadczenia usług innowacyjnych, ze wskazaniem zróŝnicowania potencjału IOB na poziomie podregionów; ustalenie zakresu i znaczenia programów i usług wsparcia prowadzonych przez instytucje w zakresie rozwoju innowacji; identyfikacja wyzwań stojących przed instytucjami otoczenia biznesu w latach Zgodnie z tytułem, badanie obejmowało diagnozę IOB woj. warmińsko-mazurskiego pod kątem konkurencyjności i innowacyjności świadczonych przez nie usług w celu wykorzystania wynikających z niej wniosków do prac nad budową Regionalnego Systemu Usług Sieć InnoWaMa. W związku z powyŝszym, przedmiotowy zakres badania ograniczony został do: identyfikacji poziomu konkurencyjności i innowacyjności IOB działających w poszczególnych podregionach (NUTS 3) woj. warmińsko-mazurskiego oraz czynników determinujących ten poziom (głównie zasoby kadrowe, finansowe i organizacyjne); identyfikacji barier rozwoju instytucji oraz ich mocnych i słabych stron, a takŝe czynników egzogenicznych, tj. szans i zagroŝeń (analiza SWOT); określenia zakresu i metod współpracy z innymi instytucjami; oceny konkurencyjności i innowacyjności usług świadczonych przez IOB wraz z określeniem: - obszaru oddziaływania instytucji, - sposobów identyfikacji potencjalnych grup docelowych i ich potrzeb, - białych plam w wymiarach tematycznym i geograficznym, - źródeł finansowania realizowanych działań; 15

16 zdefiniowania mocnych i słabych stron ofert usług świadczonych przez IOB. Ponadto, w zakres tematyczny badań włączona została analiza, dobranych celowo, dobrych praktyk w zakresie: usług innowacyjnych świadczonych przez IOB; współpracy IOB z innymi podmiotami, w tym z MŚP, jednostkami naukowobadawczymi, a takŝe innymi IOB. Z uwagi na szeroki zakres interpretacji zagadnienia dobrych praktyk zespół badawczy przyjął, Ŝe za dobrą praktykę naleŝy uznać proces pozwalający na osiągnięcie określonego celu w sposób skuteczny i efektywny. Schemat postępowania zidentyfikowany jako dobra praktyka stanowi wzorzec i po dokonaniu ewentualnej modyfikacji moŝe być zastosowany w innych instytucjach, przynosząc poŝądane efekty. Zagraniczne dobre praktyki zostały wybrane z zasobów bazy Dokonując wyboru kierowano się zasadą wyboru kraju naleŝącego do najbardziej innowacyjnych w Europie 5 (Finlandia, Szwecja). Z kolei dobór krajowych dobrych praktyk został przeprowadzony w oparciu o ww. bazę europejską oraz zasoby polskich witryn internetowych zawierających informacje na temat wzorcowych projektów i instytucji świadczących innowacyjne usługi na rzecz sektora MŚP. Mając na względzie fakt, Ŝe jednym z efektów badań powinno być oszacowanie wpływu potencjału IOB na konkurencyjność regionu oraz zdefiniowanie najwaŝniejszych wyzwań stojących przed instytucjami otoczenia biznesu w okresie w kontekście budowy Regionalnego Systemu Usług w woj. warmińsko-mazurskim, jak równieŝ to, Ŝe sytuacja obecna jest w duŝej mierze zdeterminowana dokonanymi w przeszłości inwestycjami, zakres czasowy analizy dostosowano do obecnej perspektywy finansowej UE, tj. lat Wymiar terytorialny badań rozumiany jako miejsce prowadzenia działalności przez respondentów wynika z natury zleconego badania i obejmuje woj. warmińsko-mazurskie. Realizacja celu głównego i celów cząstkowych sformułowanych na potrzeby realizacji projektu pt. Badanie instytucji otoczenia biznesu woj. warmińsko-mazurskiego pod kątem konkurencyjności i innowacyjności świadczonych usług wraz z rekomendacjami wymagała zgromadzenia niezbędnych informacji oraz odpowiedniej (ilościowej i jakościowej) ich analizy. Podstawowe źródło danych stanowiły badania pierwotne, które przeprowadzono w dwóch etapach. 5 SII wartość indeksu jest wynikiem analizy 29 wskaźników, które charakteryzują roŝne aspekty innowacyjności. Wśrod branych pod uwagę zmiennych znajdują się m.in. wydatki publiczne na B+R, wydatki przedsiębiorstw na B+R, wydatki na technologie informacyjno-komunikacyjne, zatrudnienie w sektorze wysokich technologii. 16

17 Etap pierwszy zrealizowany za pomocą ankiety pocztowej i mailowej 6 miał charakter badania pełnego i objął wszystkie zidentyfikowane instytucje otoczenia biznesu działające na obszarze badań. Podstawę konstruowania teleadresowej bazy IOB woj. warmińsko-mazurskiego stanowiły następujące źródła: KRS, strony internetowe: - instytucji pozarządowych, - Stowarzyszenia Organizatorów Ośrodków Innowacji i Przedsiębiorczości 7, - Agencji Rozwoju Przemysłu 8, - Stowarzyszenia KLON/JAWOR 9, - Ministerstwa Gospodarki 10, zasoby teleadresowe Urzędu Marszałkowskiego, wiedza zespołu badawczego. Realizacja pierwszej części badań ukierunkowana została na trzy podstawowe aspekty, tj.: po pierwsze, zgromadzenie informacji stanowiących podstawę charakterystyki IOB działających w regionie; po drugie, dostarczenie materiału, w oparciu o który dokonany został wybór próby badawczej II etapu badań terenowych; po trzecie weryfikacja opracowanej bazy teleadresowej IOB woj. warmińsko-mazurskiego 11. Kompletne i prawidłowo wypełnione kwestionariusze otrzymano od 54 instytucji, a współczynnik zwrotu wyniósł 42,9%. Przestrzenny rozkład instytucji otoczenia biznesu oraz poziom zwrotności ankiet w podziale na podregiony i powiaty województwa przedstawiono na rysunku 1. 6 Zgodnie z przyjętą procedurą badawczą, kwestionariusze ankiety w pierwszej kolejności rozesłano pocztą do wszystkich zidentyfikowanych IOB (łącznie 138 jednostek) oraz dodatkowo pocztą mailową tam gdzie udało się zidentyfikować adres. Do respondentów, którzy nie zwrócili wypełnionych kwestionariuszy ankiety w wyznaczonym terminie, po dwóch tygodniach od momentu rozpoczęcia badań, wykonano telefony przypominające proponując jednocześnie realizację badania metodą CATI (Ŝaden respondent nie wyraził zgody na przeprowadzenie wywiadu przez telefon) Po zakończeniu I etapu, z bazy teleadresowej (liczącej początkowo 138 instytucji) usunięto 12 podmiotów, co do których istniało podejrzenie zakończenia działalności. Podejrzenie to było weryfikowane na stronach KRS oraz w oparciu o bazę TP S.A., jak równieŝ nieformalne kontakty członków zespołu badawczego. Ostatecznie grupa instytucji została ograniczona do

18 podregion elbląski 45 IOB (zwrotność ankiet 36%) podregion olsztyński 60 IOB (zwrotność ankiet 50%) podregion ełcki 21 IOB (zwrotność ankiet 35%) na mapie nie uwzględniono Suwalskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej Rys. 1. Lokalizacja zidentyfikowanych IOB oraz odsetek zwrotności ankiet (w podziale na podregiony i powiaty) Źródło: opracowanie własne. Wśród głównych zagadnień poruszonych w kwestionariuszu wywiadu znalazły się m.in. kwestie związane z jakością zasobów posiadanych przez IOB; konkurencyjnością i innowacyjnością instytucji; konkurencyjnością i innowacyjnością usług świadczonych przez instytucje; skalą inwestycji w innowacyjne rozwiązania i źródłami ich finansowania; zakresem współpracy z innymi podmiotami. Jak juŝ zasygnalizowano, jednym z celów pomocniczych tej części badań było zgromadzenie danych umoŝliwiających identyfikację kluczowych IOB regionu, mając na uwadze przede wszystkim konkurencyjność i innowacyjność instytucji, jak równieŝ konkurencyjność i innowacyjność świadczonych przez nie usług. Instytucje te zostały objęte badaniami pogłębionymi w II etapie oraz analizą case study. Głównym instrumentem pozwalającym na hierarchizację wieloelementowego zbioru IOB była metoda sumy punktów (ang. scoring method), która umoŝliwia porównywanie obiektów z uwagi na wiele rozpatrywanych cech (w tym przypadku zmiennych opisujących innowacyjność i konkurencyjność). Na procedurę metody sumy punktów składają się trzy elementy. Pierwszy z nich polega na nadaniu kaŝdej ze zmiennych odpowiedniej wagi. Istota tego polega na tym, iŝ w pierwszym rzędzie ustala się wzajemne względne znaczenie wyspecyfikowanych zmiennych i kaŝdej z nich przypisuje maksymalną moŝliwą liczbę punktów stosownie do jej względnego znaczenia. 18

19 Drugim elementem postępowania jest przyporządkowanie porównywanym obiektom wartości poszczególnych zmiennych z zakresu ustalonej skali, od 0 do określonej maksymalnej moŝliwej liczby punktów. Ostatecznie naleŝy zsumować przyporządkowane wyniki dla kaŝdego obiektu, a otrzymane sumy punktów wskaŝą kolejność obiektów (BALICKI 2009). Zastosowane podejście badawcze, oparte na skali porządkowej, umoŝliwiło wyraŝenie cech jakościowych w sposób ilościowy oraz połączenie ich w jeden syntetyczny wskaźnik. Opisaną powyŝej procedurę moŝna przedstawić za pomocą następującego równania: gdzie: - wartość punktowa dla jednostki i (i=1, 2,, n), - waga czynnika j (j=1, 2,, p), - wartość czynnika j nadana jednostce (IOB) i (i=1, 2,, n), przy czym Dobór próby badawczej II etapu wymagał przeprowadzenia następujących czynności: 1. podział wszystkich pytań (łącznie 32) zawartych w kwestionariuszu ankiety etapu I na dwie grupy, tj. pytania szczególnie istotne z punktu widzenia przyjętego celu analizy 12 oraz pytania drugorzędne; 2. podział pytań istotnych na trzy grupy, tj.: opisujące ogólną sytuację instytucji (mowa tu o pytaniach nr 7, 8, 9), związane z konkurencyjnością i innowacyjnością instytucji (pyt. nr 14, 16, 17, 18, 20, 29) oraz dotyczące konkurencyjności i innowacyjności usług oferowanych przez badane podmioty (pyt. nr 12, 21, 23, 24, 25, 26, 27, 28); 3. przydzielenie pytaniom w obrębie poszczególnych grup względnych wag, co znajduje odzwierciedlenie w maksymalnej sumie punktów moŝliwych do uzyskania w kaŝdym z nich. Innymi słowy, na tym etapie identyfikowano pytania waŝniejsze i mniej istotne w kaŝdej z trzech grup, o których mowa w punkcie 2; 4. przystosowanie bazy danych z wynikami zgromadzonymi za pomocą kwestionariusza ankiety do dalszych obliczeń, tzw. rekodowanie danych; 5. przydzielanie badanym obiektom (instytucjom otoczenia biznesu) punktów na podstawie odpowiedzi udzielonych podczas ankietowania punkty te mieszczą się w przedziale od zera do maksymalnej liczby moŝliwej do zdobycia w danym pytaniu; 6. sumowanie punktów dla kaŝdego IOB; 12 są to pytania o numerach: 7, 8, 9, 14, 16, 17, 18, 20, 29, 12, 21, 23, 24, 25, 26, 27,

20 7. wyznaczanie wskaźnika, w oparciu o który porządkowano instytucje otoczenia biznesu wskaźnik o którym mowa to iloraz sumy punktów danej instytucji i maksymalnej moŝliwej do zdobycia sumy punktów; wartość współczynnika mieści się w przedziale <0;1> im jest ona wyŝsza tym bardziej konkurencyjna i innowacyjna jest dana instytucja oraz jej oferta. Wynik przeprowadzonej procedury badawczej zestawiono w tabeli 1 (w tabeli, w ostatniej kolumnie, zawarto równieŝ informację o podmiotach uczestniczących w II etapie badań). Wynik metody sumy punktów dla 54 instytucji otoczeni biznesu woj. warmińsko-mazurskiego l.p. kod Instytucji NUTS 3 współczynnik sumy punktów uwagi (II etap) olsztyński 0, objęta wywiadem w II etapie olsztyński 0, objęta wywiadem w II etapie 3 22 elbląski 0, objęta wywiadem w II etapie 4 36 ełcki 0, odmowa udziału w badaniu olsztyński 0, objęta wywiadem w II etapie 6 19 elbląski 0, jednostka w fazie organizacji 7 79 olsztyński 0, objęta wywiadem w II etapie 8 54 elbląski 0, objęta wywiadem w II etapie 9 23 elbląski 0, objęta wywiadem w II etapie olsztyński 0, objęta wywiadem w II etapie olsztyński 0, objęta wywiadem w II etapie olsztyński 0, objęta wywiadem w II etapie olsztyński 0, objęta wywiadem w II etapie olsztyński 0, objęta wywiadem w II etapie olsztyński 0, objęta wywiadem w II etapie olsztyński 0, objęta wywiadem w II etapie elbląski 0, objęta wywiadem w II etapie elbląski 0, objęta wywiadem w II etapie olsztyński 0, objęta wywiadem w II etapie elbląski 0, objęta wywiadem w II etapie nie objęta wywiadem w II etapie; olsztyński 0, powód: przerwa urlopowa elbląski 0, objęta wywiadem w II etapie olsztyński 0, objęta wywiadem w II etapie olsztyński 0, objęta wywiadem w II etapie elbląski 0, objęta wywiadem w II etapie elbląski 0, objęta wywiadem w II etapie olsztyński 0, objęta wywiadem w II etapie olsztyński 0, nie dotyczy ełcki 0, nie dotyczy olsztyński 0, nie dotyczy elbląski 0, nie dotyczy elbląski 0, nie dotyczy olsztyński 0, nie dotyczy ełcki 0, nie dotyczy ełcki 0, nie dotyczy Tabela 1 20

21 Wynik metody sumy punktów dla 54 instytucji otoczeni biznesu woj. warmińsko-mazurskiego l.p. kod Instytucji NUTS 3 współczynnik sumy punktów uwagi (II etap) olsztyński 0, nie dotyczy olsztyński 0, nie dotyczy olsztyński 0, nie dotyczy ełcki 0, nie dotyczy olsztyński 0, nie dotyczy olsztyński 0, nie dotyczy ełcki 0, nie dotyczy olsztyński 0, nie dotyczy ełcki 0, nie dotyczy elbląski 0, nie dotyczy elbląski 0, nie dotyczy olsztyński 0, nie dotyczy olsztyński 0, nie dotyczy ełcki 0, nie dotyczy 50 2 olsztyński 0, nie dotyczy 51 6 elbląski 0, nie dotyczy 52 8 elbląski 0, nie dotyczy olsztyński 0, nie dotyczy elbląski 0, nie dotyczy olsztyński kwestionariusz odesłany po czasie nie objęta wywiadem w II etapie; powód: brak czasu, a następnie przerwa urlopowa Źródło: opracowanie własne. Tabela 1 (c.d.) Drugi etap badań zrealizowany za pomocą techniki skategoryzowanych wywiadów bezpośrednich skierowany został do 27 podmiotów, tj. 50,0% tych instytucji, które odesłały wypełnione kwestionariusze. Próbę badawczą (poza jednym wyjątkiem) stanowiły instytucje, które uzyskały najwyŝsze wartości współczynnika sumy punktów, i które w związku z powyŝszym potraktowano jako kluczowe jednostki regionu z punktu widzenia cech stanowiących podstawę hierarchizacji. Dodatkowo, grupę podmiotów objętych wywiadami w ramach II fazy badań powiększono o Nidzicką Fundację Rozwoju NIDA, dla której nie wyznaczono współczynnika z uwagi na to, Ŝe odesłała kwestionariusz ankiety po terminie. Doceniając jednak wkład instytucji w kreowanie rozwoju lokalnego i oddziaływanie na rozwój regionu, do niej równieŝ zwrócono się z prośbą o uczestniczenie w II części badań. Materiał empiryczny, stanowiący podstawę dalszych analiz udało się zebrać od 24 podmiotów. Przestrzenny rozkład próby badawczej etapu II przedstawiono na rysunku 2. 21

22 Rys. 2. Przestrzenny rozkład próby II etapu badań terenowych Źródło: opracowanie własne. Wśród przesłanek uzasadniających zmianę techniki gromadzenia informacji (w stosunku do etapu I) znalazły się następujące: 1. moŝliwość bieŝącego rozwiązywania pojawiających się problemów (zarówno ze strony badanego jak i badającego), 2. moŝliwość jednoczesnego prowadzenia obserwacji uczestniczącej. Kwestionariusz wywiadu, w oparciu o który zrealizowano II etap badań składał się łącznie z 35 pytań, które poruszały kwestie dotyczące m.in.: sposobów wspierania MŚP, samooceny instytucji m.in. w zakresie wpływu na rozwój regionu, oddziaływania na konkurencyjność i innowacyjność przedsiębiorstw, poszczególnych elementów analizy SWOT, wyzwań stojących przed instytucjami w latach , planów instytucji w zakresie innowacji, współpracy prowadzonej przez badane instytucje z uwzględnieniem sytuacji obecnej oraz planów w tym zakresie, oczekiwań IOB w odniesieniu do funkcjonowania Regionalnego Systemu Usług. 22

23 2. IOB w świetle wyników I etapu badań (badań ankietowych) 2.1. Ogólna charakterystyka IOB woj. warmińsko-mazurskiego Zgodnie z informacjami zawartymi w rozdziale metodycznym, materiał empiryczny opisujący sytuację instytucji otoczenia biznesu funkcjonujących w woj. warmińsko-mazurskim pochodził od 54 (ze 126 zidentyfikowanych) podmiotów, wśród których znaleźli się reprezentanci wszystkich form prawno-organizacyjnych, z wyraźną dominacją stowarzyszeń (38,9% wskazań) oraz fundacji (18,5% wskazań) (rys. 3). Formy zaproponowane w kwestionariuszu ankiety respondenci uzupełnili, w pozycji inne, o cech rzemieślniczy, spółdzielnię, izbę gospodarczą oraz samorząd gospodarczy. A - spółka B - fundacja C - stowarzyszenie D - jednostka badawczo-rozwojowa E - jednostka budŝetowa F - uczelnia wyŝsza G - inna Rys. 3. Struktura respondentów wg formy prawno-organizacyjnej (N=54 13 ) Źródło: opracowanie własne. Analiza zebranych danych w układzie podregionów nie wykazała znaczących odchyleń od wartości uzyskanych w skali ogólnoregionalnej. W kaŝdym z trzech podregionów województwa dominowały stowarzyszenia, których udział w liczbie instytucji danego NUTS 3 wyniósł odpowiednio: 53,8% w podregionie ełckim, 41,7% elbląskim i 31,0% olsztyńskim. Na drugim miejscu znalazły się, w przypadku podregionu ełckiego i olsztyńskiego, fundacje (23,1% i 24,1%), natomiast elbląskiego jednostki budŝetowe (16,7%). Zgodnie z przyjętą definicją, w ramach form prawno-organizacyjnych zaprezentowanych na rysunku 3, mogły funkcjonować następujące kategorie instytucji: agencja rozwoju regionalnego/lokalnego, ośrodek doradczo-szkoleniowy, fundusz poręczeniowo-kredytowy, organizacja reprezentująca przedsiębiorców, ośrodek wspierania przedsiębiorczości, centrum transferu technologii i innowacji, ośrodek badawczo-rozwojowy, centrum obsługi inwestorów, 13 N oznacza liczbę instytucji, która udzieliła kompletnej odpowiedzi na dane pytanie. 23

24 inkubator technologiczny, inkubator przedsiębiorczości, park naukowo-technologiczny, park przemysłowy i inne. W trakcie badań wymienioną grupę kategorii respondenci uzupełnili m.in. o jednostkę dydaktyczną, agencję zatrudnienia, specjalną strefę ekonomiczną oraz fundusz poŝyczkowy. Strukturę instytucji otoczenia biznesu przedstawiono na rysunku 4. A - agencja rozwoju regionalnego/lokalnego B - park naukowo-technologiczny C - ośrodek doradczo-szkoleniowy D - fundusz poręczeniowo-kredytowy E - centrum obsługi inwestorów F - organizacja reprezentująca przedsiębiorców G - ośrodek badawczo-rozwojowy H - ośrodek wspierania przedsiębiorczości I - centrum transferu technologii i innowacji J - inkubator technologiczny K - inkubator przedsiębiorczości Rys 4. Struktura IOB wg kategorii prowadzonej działalności (N=52) Źródło: opracowanie własne. Z zestawienia zaprezentowanego na rysunku 4 wynika, Ŝe badane instytucje funkcjonowały najczęściej jako organizacja reprezentująca przedsiębiorców, ośrodek szkoleniowy i ośrodek wspierania przedsiębiorczości łącznie formy te uzyskały prawie 70,0% wskazań. W większości przypadków (41) w strukturach instytucji pojawiała się jedna kategoria aktywności, choć zdarzały się i takie sytuacje (11), gdy w ramach jednej organizacji występowało kilka (od 2 do 4) komponentów. Tak więc, w ramach jednej formy prawnoorganizacyjnej działały np. ośrodek doradczo-szkoleniowy i ośrodek wspierania przedsiębiorczości; ośrodek doradczo-szkoleniowy, organizacja reprezentująca przedsiębiorców i ośrodek wspierania przedsiębiorczości lub ośrodek wspierania przedsiębiorczości, inkubator technologiczny oraz inkubator przedsiębiorczości. W najbardziej rozbudowanych organizacjach (spółce akcyjnej, izbie gospodarczej i samorządzie gospodarczym) działalność ośrodka doradczo-szkoleniowego i ośrodka wspierania przedsiębiorczości współistniała z: agencją rozwoju regionalnego i funduszem poręczeniowo-kredytowym, organizacją reprezentującej przedsiębiorców i funduszem poręczeniowo-kredytowym, agencją rozwoju regionalnego i organizacją reprezentującą przedsiębiorców. 24

25 Dominującymi formami IOB w układzie poszczególnych podregionów były: ośrodek doradczo-szkoleniowy i organizacja reprezentująca przedsiębiorców w przypadku podregionu elbląskiego (łącznie 47,8% wskazań); organizacja reprezentująca przedsiębiorców na obszarze podregionu ełckiego (35,3%); ośrodek doradczo-szkoleniowy i organizacja reprezentująca przedsiębiorców w podregionie olsztyńskim (50,0%). Jedno z pytań badawczych, które pojawiło się na tym etapie analizy dotyczyło związku formy prawno-organizacyjnej i kategorii instytucji. ZaleŜność taką udało się ustalić w trzech przypadkach, tj. w odniesieniu do fundacji, stowarzyszeń i uczelni wyŝszych. W formie fundacji działały najczęściej ośrodki doradczo-szkoleniowe i ośrodki wspierania przedsiębiorczości, w ramach uczelni wyŝszej funkcjonowały centra transferu technologii i innowacji oraz ośrodki badawczo-rozwojowe, natomiast dla stowarzyszeń charakterystyczne okazały się ośrodki doradczo-szkoleniowe i reprezentowanie przedsiębiorców. Kolejną informacją uwzględnioną przy ogólnej charakterystyce instytucji otoczenia biznesu z woj. warmińsko-mazurskiego był wiek organizacji. Jak się okazało, przeciętny okres prowadzenia działalności przez badane instytucje wyniósł prawie 26 lat, przy czym najmłodsza rozpoczęła działalność w 2010 r., najstarsze natomiast w 1945 r. Strukturę instytucji (z których pochodzili respondenci) ze względu na wiek przedstawiono na rysunku 5 pominięto na nim przedział lat z uwagi na to, Ŝe był on pusty. Rys. 5. Struktura IOB wg okresu funkcjonowania na rynku (w latach) (N=50) Źródło: opracowanie własne. Z zestawienia wynika, Ŝe ponad połowa instytucji (66%) powstała w latach , co jest uzasadnione zachodzącymi w naszym kraju przemianami społeczno-gospodarczymi, tj. transformacją i integracją z UE. W związku z powyŝszym, nie powinno być równieŝ zaskoczeniem, Ŝe w grupie instytucji istniejących na rynku powyŝej 51 lat pojawiły się tylko te formy organizacyjne, które mogły funkcjonować w Polsce w latach , tj. cechy i stowarzyszenia. 25

26 Badane podmioty w większości przypadków prowadziły działalność o zasięgu regionalnym (łącznie 66,7% wskazań), rzadziej krajowym (11,5%) i sporadycznie międzynarodowym (6,3%) (rys. 6). Rys. 6. Struktura zasięgu działalności IOB (N=54) Źródło: opracowanie własne. Analiza zasięgu działania IOB w ujęciu podregionów wykazała, Ŝe poziom powiatu i województwa charakterystyczny był przede wszystkim dla podmiotów działających w podregionie elbląskim i ełckim wskaźnik struktury na wspomnianych obszarach wyznaczony dla poszczególnych poziomów wyniósł odpowiednio: 23,1% i 23,1% oraz 43,8% i 31,3%. Nieco inaczej rzecz się miała na terenie podregionu olsztyńskiego tu respondenci relatywnie najczęściej wskazywali województwo i kraj jako zakres przestrzenny prowadzonej działalności (35,3% oraz 23,5% wskazań). O pozycji rynkowej organizacji decyduje nie tylko posiadane przez nią doświadczenie i zakres oddziaływania, ale równieŝ dwa podstawowe czynniki produkcji, tj. zasoby ludzkie i finansowe. Liczba pracowników etatowych w badanych instytucjach wynosiła przeciętnie 14 osób (w tym 6 kobiet) i mieściła się w przedziale pracowników. Strukturę badanych instytucji pod kątem wykształcenia zatrudnionych osób przedstawiono na rysunku 7. 26

27 Rys 7. Struktura IOB wg wykształcenia pracowników (N=51) Źródło: opracowanie własne. Część badanych organizacji (9 podmiotów) prowadziła działalność bazując wyłącznie na swoich pracownikach etatowych, reszta natomiast (45 jednostek) korzystała z róŝnych form wsparcia zewnętrznego. W większości przypadków (47,7%) posiłkowano się osobami zatrudnionymi na umowę zlecenie lub umowę o dzieło, które świadczyły usługi w zakresie obsługi prawnej i rachunkowej, a takŝe pomagały instytucji wywiązywać się z obowiązków chodzi tu o konsultantów, doradców, trenerów, wykładowców itd. Kolejną formą wsparcia kadrowego organizacji byli staŝyści (30,8%), którzy obsługiwali sferę administracyjno-biurową instytucji oraz wykonywali nieskomplikowane prace podstawowe, typu proste analizy ekonomiczne czy wypełnianie wniosków. W większości instytucji (39) wymagano od pracowników stałego podnoszenia kwalifikacji zawodowych, głównie w dziedzinach bezpośrednio związanych z działalnością podmiotu (tj. świadczonymi usługami) (51,3% wskazań). Nieco rzadziej (35,9%) wskazywano, Ŝe oprócz kwalifikacji bezpośrednio związanych z funkcjonowaniem IOB, zatrudnione osoby dokształcały się w dziedzinach pomocniczych m.in.: zarządzanie (29,3% wskazań), umiejętności interpersonalne (26,8%), organizacja pracy (22,0%) oraz języki obce (12,2%). Pracownicy zatrudnieni w badanych instytucjach pozyskiwali wiedzę uczestnicząc w róŝnego rodzaju kursach i szkoleniach (rys. 8). Pozytywnym zjawiskiem jest fakt, Ŝe o ile inicjatywa w zakresie doboru sposobów pozyskiwania wiedzy leŝała po stronie pracowników (co przedstawiono na rys. 8), o tyle źródeł finansowania w większości nie stanowiły zasoby własne pracowników. Podnoszenie kwalifikacji zawodowych pracowników IOB finansowane było głównie z zasobów własnych instytucji 27

28 (39,0%) oraz środków pochodzących z innych źródeł (40,7%), w tym funduszy europejskich i róŝnego rodzaju dotacji. Jasnoniebieskim kolorem wyróŝniono sposoby pozyskiwania wiedzy, wyszukiwane przez pracowników z własnej inicjatywy. A - szkolenia/kursy stacjonarne, na które pracownicy kierowani są odgórnie B - szkolenia/kursy stacjonarne, które pracownicy wyszukują z własnej inicjatywy C - szkolenia/kursy e-lerningowe, na które pracownicy kierowani są odgórnie D - szkolenia/kursy e-lerningowe, które pracownicy wyszukują z własnej inicjatywy E - studia podyplomowe, na które pracownicy kierowani są odgórnie F - studia podyplomowe, które pracownicy wyszukują z własnej inicjatywy G - staŝe w innych instytucjach Rys. 8. Sposoby podnoszenia kwalifikacji zawodowych pracowników IOB (N=39) Źródło: opracowanie własne. Na zakończenie wątku poświęconego kapitałowi ludzkiemu instytucji otoczenia biznesu naleŝałoby wspomnieć, Ŝe w grupie 13 podmiotów, w których nie wymagano od pracowników stałego podnoszenia kwalifikacji zawodowych dominowały organizacje reprezentujące przedsiębiorców (8 jednostek) lub, patrząc przez pryzmat formy prawno-organizacyjnej, stowarzyszenia (7). Drugim (obok kapitału ludzkiego) czynnikiem mającym istotny wpływ na funkcjonowanie podmiotów rynkowych są zasoby finansowe. Badane instytucje pozyskiwały je ze źródeł wskazanych na rysunku 9. 28

29 Rys. 9. Struktura źródeł finansowania IOB (N=54) Źródło: opracowanie własne. Z prezentowanych danych (rys. 9) wyraźnie wynika, Ŝe badana grupa instytucji pozyskiwała środki finansowe z trzech głównych źródeł, tj. bieŝącej działalności, funduszy europejskich oraz składek członkowskich łącznie uzyskały one 79,4% wskazań. PowyŜsza tendencja była zachowana równieŝ w układzie poszczególnych podregionów, z małą róŝnicą w kolejności ich wykorzystywania. Instytucje otoczenia biznesu działające na obszarze podregionu elbląskiego finansowały swoją działalność korzystając w pierwszym rzędzie z efektów bieŝącej działalności (29,6% wskazań), następnie ze składek członkowskich (25,9%) i na końcu sięgały po fundusze europejskie (18,5%). Z kolei w odniesieniu do IOB funkcjonujących na terenie podregionu ełckiego, najistotniejszym źródłem finansowania okazały się składki członkowskie (34,8%), następnie dochody z bieŝącej działalności (30,4%), a na trzecim miejscu wymieniane były fundusze europejskie (26,1%). Źródła finansowania wskazywane przez grupę instytucji z podregionu olsztyńskiego wyróŝniały się przede wszystkim proporcjami, bowiem dochody z bieŝącej działalności uzyskały 38,6% wskazań, dotacje ze środków europejskich 26,3%, natomiast składki członkowskie 12,3% Konkurencyjność i innowacyjność instytucji otoczenia biznesu Jednym z elementów badania instytucji otoczenia biznesu woj. warmińsko-mazurskiego pod kątem konkurencyjności i innowacyjności świadczonych usług była subiektywna ocena poziomu konkurencyjności oraz innowacyjności instytucji dokonana przez 29

30 respondentów. Ze zgromadzonego materiału empirycznego wynika, Ŝe większość badanych określiła poziom konkurencyjności jako wysoki (44,4% wskazań), natomiast poziom innowacyjności jako średni (40,7%). Ogólne zestawienie odpowiedzi zebranych za pomocą kwestionariuszy ankiety zaprezentowano na rysunku 10, a ich rozwinięcie z uwzględnieniem (zakodowanych) danych jednostkowych zawarto w tabeli 2. Rys. 10. Poziom konkurencyjności i innowacyjności IOB (N=54) Źródło: opracowanie własne. Poziom konkurencyjności i innowacyjności IOB w opinii respondentów Tabela 2 bardzo wysoki 116 innowacyjność wysoki średni 6, 15, 21, 34, 75, 81, 95, 112, 113, 131 niski 40, 16, 79, 22, 24, 25, 36, 71, 88, 90, 107, , 19, 31, 63, 76, 84, 87, 106, 108, , 50, 54, 67, , 91 23, 82 bardzo niski nie mam zdania 8, 115, , 70, 73, 98, 134 nie mam zdania bardzo niski niski średni wysoki bardzo wysoki Numery w tabeli oznaczają kody nadane badanym instytucjom. Kolory w tabeli oznaczają: kolor czerwony - instytucje z podregionu ełckiego; kolor zielony - instytucje z podregionu elbląskiego; kolor czarny - instytucje z podregionu olsztyńskiego. Źródło: opracowanie własne. konkurencyjność 30

31 Bardzo waŝną determinantą konkurencyjności podmiotu są jego materialne i niematerialne zasoby oraz ich jakość (rys. 11). Ze zgromadzonego materiału empirycznego wynika, Ŝe badane instytucje najwyŝej oceniły zasoby niematerialne, tj. doświadczenie w branŝy oraz informację i wiedzę dobra te otrzymały średnio 2,6 i 2,5 pkt. na 3 pkt. moŝliwe do zdobycia. Z kolei najniŝszą ocenę (0,8 pkt.) uzyskały środki transportu, co prawdopodobnie nie było wynikiem niskiej jakości tego zasobu, a efektem istoty działalności badanych podmiotów potwierdzeniem powyŝszego przypuszczenia moŝe być to, Ŝe aŝ 31 instytucji w odniesieniu do środków transportu wybrało opcję nie dotyczy. Analizując uzyskane wyniki w kontekście przyjętego celu badań, za niepokojący naleŝy uznać fakt stosunkowo niskiej oceny przyznanej trwałym więziom kooperacyjnym (1,6 pkt.). Zestawienie uzyskanego wyniku z informacją, Ŝe 87% respondentów deklarowało współpracę z innymi podmiotami w zakresie prowadzonej działalności sugeruje niską trwałość tego typu powiązań. Rys. 14. Ocena zasobów będących w dyspozycji IOB (w pkt.) (N=54) Źródło: opracowanie własne. 31

32 Porządkowanie zgromadzonych danych z uwzględnieniem lokalizacji instytucji wykazało, Ŝe najwyŝej ocenionymi zasobami (tj. takimi które uzyskały 2,5 i więcej pkt.) były: na terenie podregionu elbląskiego: doświadczenie w branŝy (2,7 pkt.), lokalizacja (2,6) oraz pozytywny wizerunek instytucji (2,5); na terenie podregionu ełckiego: doświadczenie w branŝy (2,5 pkt.); na terenie podregionu olsztyńskiego: doświadczenie w branŝy oraz informacja i wiedza (2,5 pkt.). Z kolei najniŝej ocenionymi dobrami (tj. takimi, które uzyskały poniŝej 1 pkt.) okazały się: na terenie podregionu elbląskiego: środki transportu (0,7 pkt.); na terenie podregionu ełckiego: zarządzanie jakością, posiadana marka (0,9 pkt.) oraz środki transportu (0,7); na terenie podregionu olsztyńskiego: środki transportu (0,9). Z punktu widzenia moŝliwości oddziaływania władz regionalnych na konkurencyjność instytucji otoczenia biznesu istotna jest nie tylko wiedza na temat posiadanych przez nie zasobów, ale równieŝ identyfikacja elementów, które zdaniem badanych mają najistotniejszy wpływ na uzyskanie przewagi konkurencyjnej. Ocenę czynników determinujących poziom konkurencyjności badanych IOB przedstawiono na rysunku 12. Wynika z niego, Ŝe w grupie czynników ocenionych powyŝej średniej (wynoszącej 1,9 pkt.) znalazły się: doświadczenie, wizerunek, kultura organizacyjna, współpraca z innymi podmiotami, terminowość świadczonych usług, posiadane informacje o rynku i klientach, zasoby kadrowe, marka, wielkość obsługiwanego rynku oraz zasoby finansowe. Filtrując dane pod kątem miejsca działalności prowadzonej przez IOB stwierdzono, Ŝe czynnikami, których siłę oddziaływania na pozycję rynkową oceniono wyŝej od przeciętnej były: na terenie podregionu elbląskiego: doświadczenie, terminowość świadczonych usług, kultura organizacyjna, wielkość obsługiwanego rynku, posiadane informacje o rynku i potrzebach klientów, współpraca z innymi podmiotami, wizerunek, zróŝnicowanie świadczonych usług, koordynacja działań wewnątrz instytucji, zasoby kadrowe oraz specjalizacja (koncentracja na wybranych usługach); na terenie podregionu ełckiego: doświadczenie, kultura organizacyjna, współpraca z innymi podmiotami, wizerunek, posiadane informacje o rynku i potrzebach klientów, zasoby finansowe, koordynacja działań wewnątrz instytucji, korzystna polityka władz regionalnych/lokalnych; 32

33 na terenie podregionu olsztyńskiego: doświadczenie, wizerunek, terminowość świadczonych usług, marka, kultura organizacyjna, zasoby kadrowe, współpraca z innymi podmiotami, poziom kosztów, posiadane informacje o rynku i potrzebach klientów, wielkość obsługiwanego rynku oraz strategie funkcjonowania instytucji. Rys. 12. Ocena czynników wpływających na poziom konkurencyjności IOB (w pkt.) (N=54) Źródło: opracowanie własne. Pierwsze spostrzeŝenie, które nasuwa się w efekcie dokonanej analizy dotyczy więzi pomiędzy instytucjami. Zestawiając zaprezentowane juŝ wyniki moŝna dojść do wniosku, Ŝe choć instytucje otoczenia biznesu woj. warmińsko-mazurskiego nie posiadały trwale wykształconych więzi kooperacyjnych (niska ocena tego zasobu), miały jednak świadomość istotnego wpływu współpracy na swoją pozycję konkurencyjną (wysoka ocena tego czynnika). Pozostając przy kwestiach współpracy IOB, przypomnieć naleŝy, Ŝe większość respondentów (47 jednostek) deklarowała tego typu więzi, w tym 100% IOB z podregionu 33

34 elbląskiego, 76,9% ełckiego oraz 86,2% olsztyńskiego. Współpraca prowadzona przez badane podmioty w głównej mierze miała charakter formalny (tę formę kontaktów wskazało 87,2% ankietowanych) i odbywała się na mocy zawartych umów (o współpracy, konsorcjum), porozumień, a takŝe przybierała zinstytucjonalizowaną postać udziału w sieciach (np. KSU) czy członkowstwa w róŝnych organizacjach (np. w KIG). Obszary współpracy obejmowały szerokie spektrum działań, m.in.: organizację praktyk studenckich, promocję jednostek, współpracę oświatową, korzystanie z laboratoriów, przeprowadzanie egzaminów czeladniczych, wymianę doświadczeń, wsparcie w docieraniu do klientów, pozyskiwanie inwestorów, promocję zatrudnienia, łagodzenie skutków bezrobocia, aktywizację zawodową osób w wieku niemobilnym. Analizując wypowiedzi uzyskane za pomocą kwestionariusza ankiety moŝna dojść do wniosku, Ŝe nie wszyscy respondenci prawidłowo interpretowali pojęcie współpraca. W badaniach przyjęto, Ŝe pod tym hasłem kryje się praca wykonywana razem z kimś dla wspólnego dobra, a nie dla kogoś w ramach prowadzonej działalności tak więc umowy handlowe, umowy z bankiem czy umowy o dzieło na realizację określonego zadania nie powinny być traktowane jako przejaw kooperacji dwóch lub większej liczby podmiotów. W nielicznych przypadkach (12 sytuacji) respondenci deklarowali równieŝ współpracę nieformalną, której źródłem były ustne uzgodnienia, spotkania, wymiana doświadczeń oraz udział we wspólnych projektach. Jako główne cele 14 współpracy, zarówno formalnej, jak i nieformalnej wskazywano najczęściej (rys. 13): budowę pozytywnego wizerunku instytucji wysokie znaczenie przyporządkowało temu elementowi 76,6% badanych; utrzymanie lub poprawę pozycji na rynku wysokie znaczenie przyporządkowało temu elementowi 59,6% badanych; wzrost kwalifikacji i doświadczenia wysokie znaczenie przyporządkowało temu elementowi 48,9% badanych; poprawę jakości (konkurencyjności) świadczonych usług wysokie znaczenie przyporządkowało temu elementowi 40,4% badanych. Uwzględnienie w analizie dodatkowego czynnika jakim jest lokalizacja działalności, wykazało nieco inną (od wskazanej powyŝej) kolejność priorytetów współpracy w przypadku IOB funkcjonujących na obszarze podregionu elbląskiego. Tu najwyŝej oceniono (podobnie jak w ujęciu ogólnoregionalnym) budowę pozytywnego wizerunku instytucji, jednak na drugim 14 Przyjęto, Ŝe cele główne to takie, które w sumie uzyskały ocenę powyŝej średniej, która wynosiła 1,4 pkt. 34

35 miejscu znalazł się wzrost kwalifikacji i doświadczenia (2,3 pkt.), na trzecim utrzymanie lub poprawa pozycji na rynku (2,2 pkt.) natomiast na czwartym poprawa jakości (konkurencyjności) świadczonych usług (2,1 pkt.). Rys. 13. Ocena celów współpracy prowadzonej przez IOB (w pkt.) (N=47) Źródło: opracowanie własne. W objętej badaniami próbie znalazło się równieŝ kilka podmiotów (7), które stwierdziły, Ŝe w zakresie prowadzonej działalności nie współpracują z innymi podmiotami i uzasadniły to brakiem potrzeby. Ponad połowa instytucji, które znalazły się w tej grupie (57,1%) to fundacje, zatrudniające przeciętnie 12 pracowników. Kolejne, dosyć niepokojące spostrzeŝenie, które pojawiło się w efekcie analizy zgromadzonego materiału empirycznego dotyczyło małej roli jaką badane podmioty przypisują innowacyjności. Podstawę tak sformułowanego wniosku, stanowiły, po pierwsze niskie oceny przyznane przez respondentów wdraŝanym innowacjom i działalności B+R jako czynnikom wpływającym pozytywnie na pozycję konkurencyjną IOB (patrz rys. 12). Po drugie fakt, Ŝe jedynie 14,9% ankietowanych oceniło poprawę innowacyjności świadczonych usług jako bardzo istotny cel podejmowanej współpracy (patrz rys. 13). Z przeprowadzonych badań wynika, Ŝe jedynie 27,8% IOB (w tym głównie z podregionu olsztyńskiego 10 instytucji) w okresie ostatnich trzech lat wdraŝało innowacje. Najczęściej wskazywanym uzasadnieniem bierności w tym zakresie (niezaleŝnie od podregionu) był brak takiej potrzeby (31,0% wskazań), brak środków finansowych (27,0%), a takŝe trudności 35

36 w pozyskaniu finansowania zewnętrznego (10,3%). Strukturę wdroŝonych przez IOB innowacji zaprezentowano na rysunku 14. Rys. 14. Struktura innowacji wdroŝonych przez IOB w ciągu ostatnich trzech lat (N=15) Źródło: opracowanie własne. Nowość wdraŝanych innowacji respondenci określali na sześciostopniowej skali, wg której poziom pierwszy oznaczał nowość tylko dla instytucji (inne podmioty posiadały juŝ takie rozwiązania); poziom drugi nowość w skali lokalnej (powiat); poziom trzeci nowość w skali regionu (województwo); poziom czwarty nowość w skali krajowej; poziom piąty nowość w skali europejskiej i poziom szósty nowość w skali światowej. Największą liczbę wskazań (56,2%) uzyskał poziom czwarty (nowość w skali krajowej), zwłaszcza w odniesieniu do innowacji procesowych i organizacyjnych, odpowiednio: 71,4% oraz 60,0% wskazań dla danego rodzaju innowacji. NajwyŜszy, poziom nowości wskazany przez badane instytucje w odniesieniu do wdroŝonych w ostatnim czasie innowacji to nowość w skali europejskiej (jedno wskazanie w zakresie innowacji produktowej). Realizowane przez IOB przedsięwzięcia innowacyjne finansowane były z róŝnych źródeł, wśród których dominowały środki własne instytucji oraz środki otrzymane w ramach wsparcia publicznego, głównie funduszy europejskich (rys. 15). 36

37 A - środki własne B - współfinansowanie z innymi podmiotami C - kredyty, poŝyczki D - leasing E - venture capital F - otrzymane w ramach wsparcia publicznego Rys. 15. Struktura źródeł finansowania przedsięwzięć innowacyjnych (N=14) Źródło: opracowanie własne. Kolejnym niezwykle istotnym elementem prawidłowego opracowania systemu wsparcia instytucji otoczenia biznesu jest wiedza na temat czynników, które utrudniają lub wręcz uniemoŝliwiają realizację pewnych procesów i działań. Z badań wynika (rys. 16), Ŝe występowanie barier odczuwała większość ankietowanych instytucji, choć oczywiście róŝnych i o róŝnym natęŝeniu. Najczęściej wymienianymi przeszkodami, o umiarkowanym lub wysokim stopniu uciąŝliwości, były problemy finansowe (łącznie 40 wskazań), niespójne i niestabilne przepisy prawa (38 wskazań) oraz niepewność ogólnej sytuacji gospodarczej (37 wskazań). W tym momencie, naleŝy równieŝ zwrócić uwagę na relatywnie wysoką częstotliwość wskazań polityki władz regionalnych (30) i polityki władz lokalnych (28) jako czynników utrudniających funkcjonowanie instytucji otoczenia biznesu. Jednak większość respondentów (ok. 80,0%) oceniła znaczenie tych przeszkód na poziomie umiarkowanym. Analizując strukturę stopnia uciąŝliwości poszczególnych przeszkód stwierdzono, Ŝe najczęściej wskazywanymi czynnikami, które w wysokim stopniu utrudniały prowadzenie działalności były przepisy prawa (20 IOB przyznało temu elementowi wysokie znaczenie), niepewność co do sytuacji gospodarczej (19), problemy finansowe (18) oraz niedostateczny popyt (13). Z kolei najwięcej przyporządkowań do najniŝszego poziomu uciąŝliwości (tj. bez znaczenia) miały: brak odgórnej koordynacji działań IOB (23) oraz niedobór wykwalifikowanych pracowników (20). Analizując uciąŝliwość barier z punktu widzenia miejsca prowadzenia działalności, nie zaobserwowano znaczących odchyleń od tego, co zostało zaprezentowane powyŝej. Drobne 37

38 róŝnice polegały na tym, Ŝe w grupie przeszkód o wysokim stopniu uciąŝliwości respondenci z podregionu ełckiego wymienili dodatkowo wysokie obciąŝenia na rzecz budŝetu. A - niedostateczny popyt B - niedobór wykwalifikowanych pracowników C - problemy finansowe D - niedostateczna infrastruktura Instytucji E - brak strategii rozwoju Instytucji F - wysokie obciąŝenia na rzecz budŝetu G - zbyt intensywna konkurencja na rynku H - brak odgórnej koordynacji działań IOB I - wadliwy system przepływu informacji pomiędzy IOB a organami administracji publicznej J - niejasne, niespójne i niestabilne przepisy prawne K - niepewność ogólnej sytuacji gospodarczej L - polityka władz regionalnych M - polityka władz lokalnych Rys. 19. Struktura uciąŝliwości barier funkcjonowania IOB (N=53) Źródło: opracowanie własne. 38

39 Usługi oferowane przez IOB adresowane są do róŝnych odbiorców, co w duŝej mierze uwarunkowane jest specyfiką działalności danej instytucji. Wśród głównych usługobiorców korzystających z oferty IOB moŝna wymienić: róŝnej wielkości przedsiębiorstwa (mikro, małe, średnie, duŝe), instytucje publiczne, samo zatrudnionych, inne instytucje otoczenia biznesu itp. Analiza wyników przeprowadzonych badań wykazała, Ŝe głównym odbiorcą usług świadczonych przez uczestniczące w badaniu instytucje otoczenia biznesu był sektor MŚP. Z uwagi na szeroki zakres tego pojęcia naleŝy stwierdzić, Ŝe badane instytucje obsługują przede wszystkim małe przedsiębiorstwa (61,1% wskazań), a dopiero w dalszej kolejności mikroprzedsiębiorstwa (59,3%) i średnie przedsiębiorstwa (53,7%) (rys. 17). Prawie 39% jednostek specjalizowało się takŝe w świadczeniu usług na rzecz podmiotów rozpoczynających działalność. DuŜe przedsiębiorstwa znalazły się w grupie usługobiorców zaledwie 22,2% badanych instytucji. Respondentom dano moŝliwość uzupełnienia zaproponowanych wariantów odpowiedzi własnymi. Z takiej moŝliwości skorzystało tylko 9 instytucji (16,7%). Wśród odbiorców świadczonych przez te jednostki usług wymieniane były oprócz zaproponowanych m.in.: organizacje pozarządowe, uczelnie wyŝsze, studenci, nauczyciele, pracownicy administracji samorządowej, fundacje, stowarzyszenia. Jednocześnie naleŝy podkreślić, Ŝe 15 jednostek specjalizowało się w obsłudze wyłącznie jednego rodzaju klientów. Tyle samo instytucji wskazało na obsługę dwóch kategorii klientów. Tylko jedna z instytucji świadczyła usługi na rzecz wszystkich wymienionych kategorii odbiorców. Rys. 17. Odbiorcy usług świadczonych przez IOB (w %) (N=54) Źródło: opracowanie własne 39

40 Analiza w układzie podregionów wykazała istotne róŝnice w kategoriach odbiorców usług świadczonych przez funkcjonujące na ich obszarze IOB. W podregionie ełckim 69,2% jednostek obsługiwało małe przedsiębiorstwa, natomiast 53,8% podmioty dopiero rozpoczynające swoją działalność. Z kolei w podregionie elbląskim aŝ 75% instytucji specjalizowało się w usługach na rzecz mikroprzedsiębiorstw, a 66,7% małych firm. Inaczej prezentowała się sytuacja w podregionie olsztyńskim, w którym największy był udział IOB świadczących usługi dla przedsiębiorstw średniej wielkości, taką odpowiedź wskazało 62,1% respondentów. Prawie 59% instytucji z tego regionu świadczyło usługi na rzecz mikroprzedsiębiorstw. NaleŜy zauwaŝyć, Ŝe w podregionie olsztyńskim występuje takŝe najwięcej instytucji (6) obejmujących swym działaniem szeroką grupę klientów wynoszącą 8 lub 9 wariantów zamieszczonych w kwestionariuszu odpowiedzi. Stopień zróŝnicowania klientów z punktu widzenia ich wielkości, niewątpliwie wpływa na liczbę jednostek obsłuŝonych w ciągu roku. Odpowiedzi na temat liczby podmiotów, które skorzystały z usług badanych IOB były wysoce zróŝnicowane, co zaprezentowano na rysunku 18. Rys. 18. Liczba klientów obsłuŝonych przez IOB w 2009 r. (N=46) Źródło: opracowanie własne Z informacji zaprezentowanych na rysunku 18 wynika, Ŝe relatywnie najliczniejsza grupa instytucji obsłuŝyła w 2009 r. do 50 klientów. W badanej populacji były takŝe instytucje, które wskazały na obsłuŝenie ponad 1000 klientów w ciągu roku. Jest to niewątpliwie związane z posiadanym przez nie potencjałem, głównie kadrowym. Instytucje dysponujące duŝymi zasobami są w stanie w ciągu roku świadczyć usługi dla szerokiej grupy odbiorców. Wśród instytucji obsługujących najliczniejsze grupy klientów nie odnotowano istotnych róŝnic w ujęciu 40

41 podregionów. W tej grupie znalazły się bowiem po 3 jednostki w podregionów elbląskiego i olsztyńskiego oraz 1 z ełckiego. Większość uczestniczących w badaniu instytucji (32) kierowała swoją ofertę do szerokiego grona odbiorców z róŝnych sektorów gospodarki i nie specjalizowała się w obsłudze określonego segmentu rynku Konkurencyjność i innowacyjność usług świadczonych przez IOB Podstawą sukcesu instytucji otoczenia biznesu jest oferowanie usługi, która jest lepsza od tych, które proponują inne tego typu jednostki. Analizując zatem konkurencyjność usługi naleŝy się zastanowić nad kilkoma istotnymi elementami, m.in.: sposobem w jaki dociera do klienta, formą, dostępnością, jakością, kompleksowością itp. Poziom wymagań nabywców usług zmienia się pod wpływem trendów zachodzących w przestrzeni rynkowej. Instytucje rywalizujące o względy klientów zobligowane są do poszukiwania coraz to nowszych, bardziej efektywnych, a takŝe innowacyjnych rozwiązań. Ocena konkurencyjności usług świadczonych przez uczestniczące w pierwszym etapie badań IOB została dokonana za pomocą trójstopniowej skali, na której wartość 1 oznaczała niski poziom konkurencyjności, 2 umiarkowany i 3 wysoki. Z danych zaprezentowanych na rysunku 19 wynika, Ŝe aŝ 14 instytucji przypisało poziomowi innowacyjności świadczonych przez siebie usług wysokie znaczenie. Świadczy to niewątpliwie o dostosowaniu badanych instytucji do potrzeb rynku, na którym coraz większe znaczenie i większe korzyści czerpią podmioty oferujące nowości. Rys. 19. Ocena wpływu wybranych cech na konkurencyjność usług świadczonych przez IOB (wg liczby wskazań) Źródło opracowanie własne. 41

42 Z kolei 5 instytucji wysokie znaczenie przypisało róŝnorodności oferty, a 3 cenie. Cena usługi często bywa podstawowym kryterium wyboru danego usługodawcy. Klient oczekuje od usługi, Ŝeby wiązała się z relatywnie niskimi kosztami i nie była przy tym pozbawiona czynnika wysokiej jakości. Co ciekawe, Ŝadna badana jednostka nie wskazała na jakość jako cechę decydującą w wysokim stopniu o konkurencyjności oferty usługowej, a wręcz przeciwnie 35 instytucji uznało, Ŝe czynnik ten ma niskie znaczenie. Prowadzi to do konkluzji, Ŝe te same usługi oferowane przez róŝne instytucje otoczenia biznesu posiadają podobną jakość, chcąc zatem osiągnąć przewagę konkurencyjną instytucja musi usługę wyposaŝyć w inne cechy, które istotnie odróŝnią ją od usług świadczonych przez inne podmioty. Jak wynika ze zgromadzonego materiału empirycznego instytucje otoczenia biznesu, tak jak inne podmioty działające na rynku, dbają o jakość świadczonych usług. Tylko takie zachowanie umoŝliwia osiągnięcie sukcesu w gospodarce rynkowej. Pojęcie jakości odnosi się do sprostania przez daną usługę określonym wymogom, parametrom, jak równieŝ oczekiwaniom klientów. Jednym ze sposobów potwierdzenia określonej jakości dobra (produktu lub usługi) jest jej certyfikowanie. Spośród 54 IOB, które wzięły udział w badaniu 74,1% nie posiadało Ŝadnych certyfikatów potwierdzających jakość świadczonych usług, natomiast 7,4% nie było w stanie udzielić odpowiedzi na ten temat. Pozostałe 10 instytucji otoczenia biznesu (18,5%) posiadło certyfikaty, wśród których wymieniano normę ISO 9001 oraz certyfikat CIOP. Działalność instytucji otoczenia biznesu często ma charakter wielokierunkowy, co oznacza, Ŝe w ofercie znajduje się kilka rodzajów usług, wśród których moŝna wskazać te, które stanowią trzon działalności, jak i takie, które są działalnością poboczną (dodatkową). Zakres tematyczny prowadzonej przez badane IOB działalności z podziałem na działalność główną i dodatkową oraz z uwzględnieniem lokalizacji instytucji zestawiono w tabeli 3. Z przeprowadzonych badań wynika, Ŝe największy odsetek instytucji (42,6%) w tym ponad połowa (12) zlokalizowana była w podregionie olsztyńskim w ramach głównej działalności zajmował się świadczeniem usług szkoleniowo-edukacyjnych (rys. 20). Analizując te dane przez pryzmat rodzaju instytucji stwierdzono, Ŝe w działalności szkoleniowoedukacyjnej specjalizowało się: po 5 cechów, fundacji i stowarzyszeń, 2 agencje rozwoju i 2 izby, a takŝe 3 jednostki naukowo-badawcze. Następne w kolejności były usługi doradczo-informacyjne świadczone w pozostałych obszarach działalności przedsiębiorstw w swej ofercie miało je 25,9% IOB, które odesłało wypełniony kwestionariusz ankiety. TakŜe i w tym przypadku większość instytucji (8 na 14, które wskazały tę działalność jako dominującą) zlokalizowana była w podregionie olsztyńskim. 42

43 Niewiele niŝszy wskaźnik 22,2% uzyskały usługi doradczo-informacyjne w zakresie finansów, które łącznie świadczyło 12 podmiotów, w tym 8 w podregionie olsztyńskim. Na dalszych pozycjach znalazły się: pomoc finansowa i reprezentowanie przedsiębiorców po 13%, usługi doradczo-informacyjne w zakresie technologii oraz wdraŝanie poddziałań RPO 15 po 11,1%, kojarzenie partnerów gospodarczych i organizacja uczestnictwa w targach i misjach gospodarczych po 7,4%, udostępnianie infrastruktury instytucjonalnej i stymulowanie współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami po 5,6%. Najrzadziej wskazywanymi kategoriami w działalności dominującej instytucji były audyty technologiczne oraz organizacja targów (po 3,7%). Audyty technologiczne prowadził jeden cech i jedno centrum technologiczne, obie te jednostki były zlokalizowane w podregionie olsztyńskim. Z kolei organizację targów jako działalność dominującą wskazał równieŝ jeden z cechów w podregionie olsztyńskim oraz jedna z fundacji w podregionie ełckim. Zakres tematyczny oferty IOB (N=54) Tabela 3 działalność dominująca działalność dodatkowa zakres tematyczny oferty elbląski olsztyński ełcki elbląski olsztyński ełcki liczba przedsiębiorstw 1. działalność szkoleniowo-edukacyjna usługi doradczo-informacyjne (finanse) usługi doradczo-informacyjne (technologia) usługi doradczo-informacyjne (pozostałe obszary działania przedsiębiorstw) pomoc finansowa kojarzenie partnerów gospodarczych stymulowanie współpracy między przedsiębiorstwami wdraŝanie poddziałań RPO organizacja targów organizacja uczestnictwa w targach, misjach gospodarczych itp audyty technologiczne reprezentowanie przedsiębiorców przed urzędami administracji publicznej i innymi instytucjami 13. udostępnianie infrastruktury instytucjonalnej (sale szkoleniowe, laboratoria, inne lokale) Źródło opracowanie własne. 15 Relatywnie wysoki odsetek wskazań dla tego działania to efekt rozbieŝności w jego interpretacji. Według autorów kwestionariusza jedyną instytucją, która powinna wykazać to działanie jest Warmińsko-Mazurska Agencja Rozwoju Regionalnego, która w myśl przyjętych rozwiązań pełni funkcję instytucji pośredniczącej II stopnia. Tymczasem respondenci wdraŝanie poddziałań RPO zinterpretowali jako szeroko pojęty udział wykorzystaniu środków Regionalnego Programu Operacyjnego Warmia i Mazury

44 Rys. 20. Zakres tematyczny działalności głównej IOB (w %) (N=54) Źródło: opracowanie własne Ocena konkurencyjności i innowacyjności usług świadczonych przez IOB w ramach działalności głównej przeprowadzona została w oparciu o trójstopniową skalę na której 1 oznaczało niski poziom danego zjawiska, 2 umiarkowany, natomiast 3 wysoki. Podejście takie umoŝliwiło zbudowanie dwuwymiarowego układu odniesienia (rys. 21), z którego wyraźnie wynika, Ŝe w większości przypadków konkurencyjność poszczególnych rodzajów usług oceniana była wyŝej niŝ ich innowacyjność. Jedyny wyjątek w tej kwestii stanowiły audyty technologiczne, które uzyskały 1,5 pkt. (na 3 pkt. moŝliwe do zdobycia) w zakresie konkurencyjności oraz 2,0 pkt. w odniesieniu do innowacyjności. Z przeprowadzonej analizy wynika takŝe, Ŝe najwyŝszym poziomem innowacyjności charakteryzowały się usługi doradczo-informacyjne dotyczące kwestii technologicznych (2,5 pkt.), a takŝe działalność związana z udzielaniem pomocy finansowej przedsiębiorcom (2,4 pkt.). Z kolei najniŝszy poziom innowacyjności prezentowała działalność związana ze stymulowaniem współpracy pomiędzy instytucjami oraz organizacją targów, której respondenci przyznali przeciętnie po 1,0 44

45 pkt. Podobny układ pojawił się podczas oceny poziomu konkurencyjności poszczególnych rodzajów działalności IOB, tzn. najwyŝszą przeciętną liczbę punktów uzyskała pomoc finansowa (2,9 pkt.) oraz usługi doradczo-informacyjne dotyczące kwestii technologicznych (2,7 pkt.) natomiast najniŝszą organizacja uczestnictwa w targach (1,3 pkt.) i organizacja targów (1,0 pkt). Legenda 1 - działalność szkoleniowo-edukacyjna 2 - usługi doradczo-informacyjne (finanse) 3 - usługi doradczo-informacyjne (technologia) 4 - usługi doradczo-informacyjne (pozostałe obszary działania przedsiębiorstw) 5 - pomoc finansowa 6 - kojarzenie partnerów gospodarczych 7 - stymulowanie współpracy między przedsiębiorstwami 8 - wdraŝanie poddziałań RPO 9 - organizacja targów 10 - organizacja uczestnictwa w targach, misjach gospodarczych itp audyty technologiczne 12 - reprezentowanie przedsiębiorców przed urzędami administracji publicznej i innymi instytucjami 13 - udostępnianie infrastruktury instytucjonalnej (sale szkoleniowe, laboratoria, inne lokale) Rys. 21. Konkurencyjność i innowacyjność usług świadczonych w ramach działalności głównej (w pkt.) (N=54) Źródło: opracowanie własne Wśród dodatkowej działalności prowadzonej przez badane instytucje wymieniano przede wszystkim: usługi doradczo-informacyjne w zakresie finansów oraz w pozostałych obszarach funkcjonowania przedsiębiorstw po 33,3% wskazań i stymulowanie współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami oraz działalność szkoleniowo-edukacyjną po 31,5% wskazań (rys. 22). Na tym poziomie działalności pojawiły się równieŝ inne, które nie zostały zaproponowane w wariantach odpowiedzi w kwestionariuszu, z tej kategorii instytucje podawały udostępnianie sieci szerokopasmowej. 45

46 Rys. 22. Dodatkowy zakres tematyczny działalności IOB (w %) (N=54) Źródło: opracowanie własne Podsumowując wątek dotyczący zakresu tematycznego usług świadczonych przez badane IOB naleŝałoby zwrócić uwagę na dwie kwestie: po pierwsze przestrzenny rozkład instytucji w ujęciu ilościowym oraz przestrzenny rozkład instytucji pod kątem świadczonych przez nie usług. Jeśli chodzi o pierwsze zagadnienie, to zarówno z danych zawartych w tabeli 3, jak i przygotowanej na potrzeby badań bazy teleadresowej wyraźnie widać ilościową koncentrację instytucji na obszarze podregionu olsztyńskiego i niedobór instytucji na obszarze podregionu ełckiego 16. PowyŜsze przekłada się na geograficzną dostępność oferty IOB, jednak skomentowanie tej sytuacji wymaga wiedzy na temat zapotrzebowania na usługi okołobiznesowe zgłaszane przez MŚP być moŝe niedostatek instytucji wynika z niskiego poziomu popytu. Jednym z instrumentów tworzenia przez podmioty rynkowe (w tym IOB) przewagi konkurencyjnej jest odpowiednie wykorzystanie wiedzy na temat pozycji rynkowej oraz posiadanej oferty. Najprościej (choć nie najtaniej) wiedzę taką pozyskać moŝna w wyniku, przeprowadzonych samodzielnie lub zleconych firmie specjalistycznej, badań rynku. 16 Lokalizacja zidentyfikowanych IOB zaprezentowana jest na rysunku 1. (str. 18) 46

47 Jak wynika z przeprowadzonych ankiet, tego typu aktywność charakterystyczna była dla 9 spośród 53 instytucji otoczenia biznesu. Wśród najczęściej pojawiających się uzasadnień bierności instytucji w zakresie korzystania z badań marketingowych wymienić naleŝy m.in. brak potrzeby oraz brak środków finansowych na ten cel. Instytucje, które zdecydowały się na przeprowadzenie (na przestrzeni ostatnich dwóch lat) badań rynku pod kątem świadczonych przez siebie usług koncentrowały się przede wszystkim na opiniach klientów (potencjalnych klientów) odnośnie jakości i konkurencyjności świadczonych usług (77,8% instytucji), a takŝe zapotrzebowaniu rynku na nowe rodzaje usług (44,4%) i dostępności usług instytucji na rynku (44,4%) (rys. 23). A ocena jakości i konkurencyjności świadczonych usług wg opinii klientów (potencjalnych klientów), B ocena jakości i konkurencyjności świadczonych usług na tle ofert konkurencji, C ocena innowacyjności świadczonych usług, D badanie adekwatności oferty do potrzeb rynku, E badanie dostępności oferty/usług instytucji na rynku, F badanie zapotrzebowania rynku na nowe rodzaje usług, G badanie zapotrzebowania wybranych segmentów rynku na nowy rodzaj usług, H - inne Rys 23. Zakres prowadzonych badań rynku prowadzonych/zleconych przez IOB (N=9) Źródło: opracowanie własne. Badane instytucje najczęściej docierały do potencjalnych klientów poprzez najpopularniejsze obecnie kanały rozprzestrzeniania informacji, tzn. strony internetowe (75,9%), pocztę elektroniczną (59,3%), codzienną prasę lokalną (44,4%). Dość popularne były równieŝ ulotki dostępne w miejscach publicznych (42,6%) i ulotki przesyłane do konkretnych adresatów (40,7%) (rys. 24). Najmniejszą popularnością cieszyły się ogłoszenia w telewizji ogólnopolskiej, co prawdopodobnie spowodowane było ceną czasu antenowego oraz zasięgiem oddziaływania badanych instytucji (jak wskazano wcześniej 11,5% zadeklarowało zasięg swojej działalności jako krajowy, a zdecydowana większość 66,7% jako regionalny). Wśród innych form docierania do potencjalnych klientów wskazywano najczęściej: udział w targach, wykłady otwarte oraz kontakty osobiste. 47

48 A strony internetowe, B poczta elektroniczna, C codzienna prasa lokalna, D codzienna prasa krajowa, E czasopisma branŝowe, F telewizja lokalna, G telewizja ogólnopolska, H radio, I ulotki przesyłane do konkretnych adresatów, J ulotki dostępne w miejscach publicznych, K wydawnictwa własne, L organizacja seminariów, konferencji naukowych, M - inne Rys 24. Sposoby docierania IOB z ofertą do potencjalnych klientów (N=54) Źródło: opracowanie własne. W trakcie I etapu badań podjęto równieŝ wątek dotyczący inwestycji zrealizowanych przez IOB w celu poprawy konkurencyjności i innowacyjności świadczonych usług. Jeśli chodzi o pierwszą grupę działań, to spośród poddanych badaniu instytucji 21 (38,9%) zadeklarowało podjęcie takiej inwestycji, 32 (59,3%) nie podejmowało inwestycji, a w 1 przypadku (1,8%) respondent nie był pewien, czy tego typu przedsięwzięcia miały miejsce. Rozpatrując podjęte zagadnienie w układzie podregionów zauwaŝono, Ŝe w podregionie olsztyńskim 44,8% badanych IOB podjęło inwestycje w zakresie poprawy konkurencyjności świadczonych usług, w podregionie elbląskim było to 41,7%, a w ełckim 23,1%. Zakres przedmiotowy podejmowanych działań przedstawiono na rysunku 25. Jak wynika z zaprezentowanych danych, zrealizowane w ciągu dwóch ostatnich lat przedsięwzięcia dotyczyły we wszystkich przypadkach wyposaŝenia umoŝliwiającego lepsze świadczenie usług, a takŝe w większości instytucji sprzętu komputerowego (95,2%), oprogramowania (90,5%) i tworzenia stron internetowych (81,0%). Najmniej popularne okazały się inwestycje w usługi online (4 wskazania 19,0%). W grupie podmiotów, które realizowały inwestycje poprawiające konkurencyjność świadczonych usług nie znalazło się Ŝadne stowarzyszenie ani Ŝadna spółdzielnia. 48

49 A lokale przeznaczone na realizację usług, C sprzęt komputerowy, E usługi on-line, G tworzenie/budowa stron internetowych, I szkolenie osób wykonujących usługi doradcze, K ulepszenie oferty, M wdroŝenie systemów zarządzania jakością, B wyposaŝenie umoŝliwiające lepsze świadczenie usług, D infrastruktura teleinformatyczna umoŝliwiająca świadczenie usług, F oprogramowanie, H tworzenie/budowa baz danych istotnych dla działania instytucji, J promocja oferty/usług, L wdroŝenie systemów/standardów świadczenia usług, N inne Rys 25. Zakres przedmiotowy inwestycji ukierunkowanych na poprawę konkurencyjności usług IOB (N=21) Źródło: opracowanie własne. Działalność inwestycyjna badanych IOB w zakresie zwiększania konkurencyjności świadczonych usług finansowana była najczęściej z zasobów własnych (co dotyczyło przede wszystkim tworzenia stron internetowych oraz wyposaŝenia umoŝliwiającego lepsze świadczenie usług) lub funduszy europejskich (środki unijne przeznaczano przewaŝnie na zakup sprzętu komputerowego wraz z oprogramowaniem). Zdecydowanie najmniejszą popularnością cieszyły się krajowe zewnętrzne źródła finansowania, z których finansowano głównie promocję oferty instytucji. Strukturę źródeł finansowania inwestycji przedstawiono w tabeli 4. Tabela 4 Struktura źródeł finansowania inwestycji podjętych przez IOB poprawiających konkurencyjność świadczonych usług Rodzaj inwestycji Źródło finansowania zasoby własne finansowanie finansowanie zewnętrzne zewnętrzne krajowe fundusze europejskie Wskazania liczba [%] liczba [%] liczba [%] lokale przeznaczone na realizację usług 7 58,3 1 8,3 4 33,3 wyposaŝenie umoŝliwiające lepsze świadczenie usług 10 47,6 1 4, ,6 sprzęt komputerowy 5 25,0 1 5, ,0 infrastruktura teleinformatyczna umoŝliwiająca świadczenie usług 7 53,8 0 0,0 6 46,2 49

50 Tabela 4 (c.d.) Struktura źródeł finansowania inwestycji podjętych przez IOB poprawiających konkurencyjność świadczonych usług Źródło finansowania Rodzaj inwestycji zasoby własne Wskazania finansowanie finansowanie zewnętrzne zewnętrzne krajowe fundusze europejskie liczba [%] liczba [%] liczba [%] usługi on-line 3 75,0 0 0,0 1 25,0 oprogramowanie 7 36,8 1 5, ,9 tworzenie/budowa stron internetowych 11 64,7 0 0,0 6 35,3 tworzenie/budowa baz danych istotnych dla działania instytucji 7 77,8 0 0,0 2 22,2 szkolenie osób wykonujących usługi doradcze 6 42,9 1 7,1 7 50,0 promocja oferty/usług 7 70,0 3 30,0 0 0,0 ulepszenie oferty 6 60,0 0 0,0 4 40,0 wdroŝenie systemów/standardów świadczenia usług 9 90,0 0 0,0 1 10,0 wdroŝenie systemów zarządzania jakością 6 100,0 0 0,0 0 0,0 inne 1 100,0 0 0,0 0 0,0 Źródło: opracowanie własne. Z kolei inwestycje ukierunkowane na wzrost innowacyjności świadczonych usług zrealizowane zostały tylko w 14 spośród 54 analizowanych IOB (w tym w podregionie olsztyńskim 8, w elbląskim 4, w ełckim 2). Były to jednostki, które w zdecydowanej większości (11 przypadków) wdraŝały jednocześnie rozwiązania związane z poprawą konkurencyjności świadczonych usług. Najczęściej (podobnie jak to miało miejsce w przypadku zwiększania konkurencyjności) inwestycje dotyczyły, wyposaŝenia umoŝliwiającego lepsze świadczenie usług (85,7% wskazań) oraz infrastruktury teleinformatycznej, tj. sprzętu komputerowego 78,6%, tworzenia/budowy stron internetowych, oprogramowania (po 71,4%), tworzenia/budowy baz danych instytucji (57,1%). Poprawie innowacyjności oferty badanych instytucji sprzyjać miały takŝe inwestycje w kapitał ludzki poprzez finansowanie szkoleń osób wykonujących usługi doradcze (57,1%). Najmniej popularnym obszarem działań (14,3% wskazań) okazały się ponownie usługi on-line (rys. 26). 50

51 A lokale przeznaczone na realizację usług, C sprzęt komputerowy, E usługi on-line, G tworzenie/budowa stron internetowych, I szkolenie osób wykonujących usługi doradcze, K ulepszenie oferty, M wdroŝenie systemów zarządzania jakością, B wyposaŝenie umoŝliwiające lepsze świadczenie usług, D infrastruktura teleinformatyczna umoŝliwiająca świadczenie usług, F oprogramowanie, H tworzenie/budowa baz danych istotnych dla działania instytucji, J promocja oferty/usług, L wdroŝenie systemów/standardów świadczenia usług, N inne Rys. 26. Zakres przedmiotowy inwestycji ukierunkowanych na poprawę innowacyjności usług IOB (N=14) Źródło: opracowanie własne. Strukturę źródeł finansowania inwestycji ukierunkowanych na poprawę innowacyjności świadczonych usług przedstawiono w tabeli 5. Wynika z niej, Ŝe większość instytucji z zasobów własnych finansowała wyposaŝenie umoŝliwiające lepsze świadczenie usług oraz tworzenie/budowę stron internetowych natomiast z funduszy europejskich sprzęt komputerowy wraz z oprogramowaniem. Z danych zestawionych w tabeli 5 wynika takŝe, Ŝe Ŝadna instytucja nie korzystała z krajowych środków zewnętrznych jako źródeł finansowania przedsięwzięć proinnowacyjnych. Struktura źródeł finansowania inwestycji podjętych przez IOB poprawiających innowacyjność świadczonych usług Rodzaj inwestycji Tabela 5 Źródło finansowania zasoby własne finansowanie finansowanie zewnętrzne zewnętrzne krajowe fundusze europejskie Wskazania liczba [%] liczba [%] liczba [%] lokale przeznaczone na realizację usług 3 42,9 0 0,0 4 57,1 wyposaŝenie umoŝliwiające lepsze świadczenie usług 7 58,3 0 0,0 5 41,7 sprzęt komputerowy 3 27,3 0 0,0 8 72,7 51

52 Tabela 5 (c.d.) Struktura źródeł finansowania inwestycji podjętych przez IOB poprawiających innowacyjność świadczonych usług Źródło finansowania Rodzaj inwestycji zasoby własne Wskazania finansowanie finansowanie zewnętrzne zewnętrzne krajowe fundusze europejskie liczba [%] liczba [%] liczba [%] infrastruktura teleinformatyczna umoŝliwiająca świadczenie usług 5 62,5 0 0,0 3 37,5 usługi on-line 1 50,0 0 0,0 1 50,0 oprogramowanie 3 30,0 0 0,0 7 70,0 tworzenie/budowa stron internetowych 7 70,0 0 0,0 3 30,0 tworzenie/budowa baz danych istotnych dla działania instytucji 5 62,5 0 0,0 3 37,5 szkolenie osób wykonujących usługi doradcze 3 37,5 0 0,0 5 62,5 promocja oferty/usług 4 44,4 0 0,0 5 55,6 ulepszenie oferty 3 50,0 0 0,0 3 50,0 wdroŝenie systemów/standardów świadczenia usług 4 100,0 0 0,0 0 0,0 wdroŝenie systemów zarządzania jakością 4 100,0 0 0,0 0 0,0 Inne 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Źródło: opracowanie własne. Inwestycje zrealizowane przez badane podmioty na przestrzeni ostatnich dwóch lat przyczyniły się do poprawy jakości i konkurencyjności świadczonych usług (85,7% wskazań) poprawy pozycji konkurencyjnej na rynku (71,4%), usprawnienia systemów komunikacji i przepływu informacji na linii instytucja-klienci/potencjalni klienci, wzrostu dostępności oferty instytucji, lepszego dopasowania oferty do potrzeb rynku (po 61,9% wskazań) (rys. 27). A wzrost obrotów F poprawa innowacyjności oferty/usług B usprawnienie systemów komunikacji i przepływu informacji wewnątrz instytucji G wzrost dostępności oferty instytucji C usprawnienie systemów komunikacji i przepływu informacji na linii instytucja-klienci H oferta instytucji w większym stopniu zaspokaja potrzeby rynku D usprawnienie systemów komunikacji i przepływu informacji na linii instytucja-inne podmioty I wzmocnienie pozycji konkurencyjnej instytucji E poprawa jakości i konkurencyjności świadczonych usług J inne Rys. 27. Efekty inwestycji poprawiających konkurencyjność i innowacyjność IOB (N=21) Źródło: opracowanie własne. 52

53 Z uwagi na widoczne, pozytywne efekty zrealizowanych przez IOB inwestycji poŝądanym wydaje się promowanie tego typu wydarzeń poprzez np. prezentację dobrych praktyk. Główną przesłanką tego typu działań powinno być zaraŝenie biernych podmiotów prokonkurencyjną i proinnowacyjną aktywnością instytucji-liderów. 3. Kluczowe IOB w świetle wyników wywiadów pogłębionych 3.1. Zadania podejmowane przez IOB oraz ich oddziaływanie na konkurencyjność i innowacyjność MŚP Drugi etap badań, w którym uczestniczyła celowo wybrana grupa IOB (instytucje uznane za kluczowe) rozpoczął się od próby skonkretyzowania najwaŝniejszych zadań podejmowanych w ramach głównej działalności. Zadania te zaprezentowano na rysunku 28. A pomoc przedsiębiorstwom w poszukiwaniu środków finansowych na rozwój B pomoc przedsiębiorstwom w zakresie planowania strategicznego C pomoc przedsiębiorstwom w zakresie bieŝącej działalności (w sferze ekonomicznej) D pomoc przedsiębiorstwom w zakresie bieŝącej działalności (w sferze zarządzania) E pomoc przedsiębiorstwom w zakresie bieŝącej działalności (w sferze technologicznej) F pomoc przedsiębiorstwom w poszukiwaniu najnowocześniejszych rozwiązań technologicznych G pomoc przedsiębiorstwom we wdraŝaniu innowacji organizacyjnych H pomoc przedsiębiorstwom we wdraŝaniu innowacji marketingowych I pomoc przedsiębiorcom (i ich pracownikom) w podnoszeniu kwalifikacji zawodowych J stymulowanie współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami K inne *Badani mieli moŝliwość wskazania więcej niŝ jednej odpowiedzi. Rys 28. NajwaŜniejsze zadania podejmowane przez IOB (N=24) Źródło: opracowanie własne. Jak się okazało, najwięcej instytucji (66,7%) jako jedno z najwaŝniejszych zadań wskazało pomoc przedsiębiorcom (i ich pracownikom) w podnoszeniu kwalifikacji 53

54 zawodowych. Najczęściej odbywało się to poprzez kursy, szkolenia (w większości współfinansowane ze środków unijnych). W celu zapewnienia trafności oferty edukacyjnej, niektóre IOB monitorowały rynek i proponowały MŚP konkretną tematykę, np. szkolenia dotyczące aktualnych zmian w prawie lub teŝ bardziej specjalistyczne, np. cykl szkoleń adresowanych do pracowników gastronomii, prowadzonych przez ekspertów i praktyków z Francji i Włoch w ramach programu Poprawy Jakości Usług Gastronomicznych w Regionie, czy teŝ podjęcie wspólnej akcji szkoleniowej z Krajowym Związkiem Spółdzielni Mleczarskich dla dostawców mleka i kadry inŝynieryjno-technicznej zakładów mleczarskich. Następne w kolejności (pod względem częstotliwości wskazań) były: pomoc przedsiębiorstwom w poszukiwaniu środków finansowych na rozwój oraz stymulowanie współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami (po 62,5%). Spośród 14 instytucji, które zechciały podać konkretny przykład dotyczący pomocy przedsiębiorstwom w poszukiwaniu środków finansowych na rozwój, 10 wymieniło działalność informacyjną w zakresie dostępu do zewnętrznych źródeł finansowania MŚP. Ponadto, część podmiotów zajmowała się równieŝ udzielaniem poŝyczek, poręczeń i gwarancji kredytowych, a takŝe przygotowywaniem biznesplanów i wniosków dotyczących pozyskiwania funduszy unijnych. Z kolei jeśli chodzi o przykłady działań w zakresie stymulowania współpracy między przedsiębiorstwami to pojawiały się tu takie inicjatywy jak: organizacja misji gospodarczych, wspólne wyjazdy na targi, współudział w projektach badawczo-rozwojowych (np. realizacja projektu dotyczącego międzynarodowego rynku transferu technologii), szukanie partnerów do opracowania referencji dobrych praktyk, spotkania branŝowe, spotkania z ekspertami, zapraszanie do udziału w konferencjach, sympozjach. Następnym wskazywanym przez IOB zadaniem, była pomoc przedsiębiorstwom w zakresie bieŝącej działalności w sferze technologicznej (41,7%). Rozmówcy podawali m.in. Ŝe jeŝeli zachodzi taka potrzeba przedsiębiorcy mogą skorzystać z doradztwa technologicznego, z usług laboratoriów, z wiedzy i doświadczenia ekspertów, naukowców, z którymi dana IOB współpracuje (w zaleŝności od profilu działalności IOB). Na kolejnych miejscach znalazły się: pomoc przedsiębiorstwom w zakresie bieŝącej działalności w sferze ekonomicznej (37,5% wskazań), co polegało np. na doradztwie świadczonym przez ekspertów z Lewiatana; pomoc przedsiębiorcom w poszukiwaniu najnowszych rozwiązań technologicznych (33,3%), np. w zakresie magazynowania energii, umoŝliwienie dostępu do laboratoriów wyposaŝonych w najnowocześniejszy sprzęt, wyjazdy na targi technologiczne; 54

55 udzielanie MŚP pomocy w zakresie wdraŝania innowacji organizacyjnych (20,8%), co sprowadzało się do pomocy przy wdraŝaniu usług informatycznych, odpowiednich programów zarządzania, udzielania wsparcia eksperckiego w zakresie zarządzania zasobami ludzkimi, BHP, systemów jakości; działania określone jako inne (20,8%), a w tym m.in.: propagowanie wolontariatu pracowniczego, stymulowanie współpracy pomiędzy przedsiębiorcami a III. sektorem, inspirowanie przedsiębiorców do podejmowania nowych przedsięwzięć gospodarczych, których finansowanie ułatwia uzyskanie zezwolenia strefowego. Najmniej liczna grupa instytucji (po 16,7%) pomagała przedsiębiorcom w zakresie planowania strategicznego (przygotowywanie programów restrukturyzacji, wsparcie eksperckie, opracowywanie planów rozwoju organizacji) i wdraŝania innowacji marketingowych (np. w obszarze promocji usług przedsiębiorstw, opracowywaniu dedykowanych programów promocyjnych czy doradztwo eksperckie). Z powyŝszego wynika, Ŝe zakres zadań realizowanych przez badane IOB jest bardzo szeroki część oferty obejmuje te same lub zbliŝone działania, część natomiast jest bardzo specjalistyczna. Sytuację taką moŝna uznać za korzystną, bowiem z jednej strony przedsiębiorcy mają moŝliwość wyboru, a z drugiej IOB mają szansę na budowanie strategii przewagi konkurencyjnej bazując na swojej specjalizacji. Naturalnie, zróŝnicowany profil działalności stanowić moŝe pewne utrudnienie dla samorządu województwa w zakresie opracowania spójnego zbioru działań dedykowanych wszystkim IOB. Jednak z przeprowadzonych rozmów wynika, Ŝe nawet tak odmienne (z punktu widzenia zakresu działania) podmioty jak fundusz poŝyczkowy i centrum transferu technologii są w stanie (na odpowiednim poziomie ogólności) wskazać podobne oczekiwania, o czym będzie mowa w dalszej części opracowania. Kolejnym elementem badania była subiektywna ocena poziomu oddziaływania instytucji na rozwój regionu warmińsko-mazurskiego. Większość respondentów (41,7%) uznała, Ŝe organizacje, które reprezentowali odgrywały umiarkowaną rolę w zakresie pozytywnego wpływu na rozwój regionu warmińsko-mazurskiego, 37,5% oceniła ją jako istotną, a ¼ jako bardzo istotną (rys. 29). 55

56 A Ŝadna B niewielka C umiarkowana D istotna E bardzo istotna F nie mam zdania Rys. 29. Subiektywna ocena roli IOB w zakresie pozytywnego wpływu na rozwój regionu warmińsko-mazurskiego (N=24) Źródło: opracowanie własne. Oprócz powyŝszego, osoby biorące udział w wywiadach oceniały równieŝ poziom aktywności swojej instytucji w zakresie oddziaływania na konkurencyjność i innowacyjność lokalnych przedsiębiorstw, a takŝe efekty podejmowanych działań (rys. 30 i rys. 31). A niewielki B umiarkowany C wysoki D nie mam zdania Rys. 30. Subiektywna ocena aktywności i efektów podejmowanych działań IOB w zakresie oddziaływania na konkurencyjność lokalnych przedsiębiorstw (N=24) Źródło: opracowanie własne. 56

57 A niewielki B umiarkowany C wysoki D nie mam zdania Rys. 31. Subiektywna ocena aktywności i efektów podejmowanych działań IOB w zakresie oddziaływania na innowacyjność lokalnych przedsiębiorstw (N=24) Źródło: opracowanie własne. Z danych zaprezentowanych na rysunku 30 wynika, Ŝe poziom aktywności IOB w zakresie oddziaływania na konkurencyjność lokalnych przedsiębiorstw oceniony został jako umiarkowany (50%) oraz wysoki (45,8%). RównieŜ w tym przedziale umiejscowiła się większość wskazań w odniesieniu do efektów podejmowanych działań (54,2% respondentów oceniło je jako umiarkowane, a 41,7% wysokie). W przypadku samooceny oddziaływania IOB na innowacyjność lokalnych przedsiębiorstw (rys. 31) dostrzec moŝna pewne analogie i rozbieŝności w stosunku do tego o czym była mowa powyŝej. Podobieństwo dotyczyło najwyŝszego wskaźnika struktury wyznaczonego dla umiarkowanego poziomu aktywności oraz efektów podejmowanych działań, choć jego wartość była niŝsza niŝ w przypadku wspierania konkurencyjności wyniosła bowiem w obu przypadkach 37,5%. Z kolei róŝnice ujawniły sie w związku z relatywnie wysokim udziałem odpowiedzi nie mam zdania (12,5% w przypadku aktywności i 8,3% w odniesieniu do efektów) i niepokojąco wysokim odsetkiem wskazań niskiego poziomu aktywności (25,0%) oraz efektów podejmowanych działań (29,2%). Uzyskane wyniki tłumaczyć moŝna dwojako: po pierwsze, część respondentów nie zdawała sobie sprawy, Ŝe w ramach działalności instytucji istnieje moŝliwość pośredniego wspierania innowacyjnych czy proinnowacyjnych postaw przedsiębiorców. Z wypowiedzi respondentów udzielanych poza kwestionariuszem wywnioskować moŝna, Ŝe utoŝsamiali oni oddziaływanie na innowacyjność podmiotów gospodarczych przede wszystkim z pomocą przy implementacji nowych rozwiązań, zapominając o moŝliwości oddziaływania pośredniego, np. poręczenie kredytu na zakup nowoczesnej technologii czy pomoc w znalezieniu źródła finansowania innowacji oraz przygotowania niezbędnej dokumentacji. Z drugiej strony, zdarzało się, Ŝe rozmówcy sygnalizowali brak 57

Ocena realizacji celu strategicznego RIS: Integracja środowisk społecznogospodarczych. Wanda M. Gaczek Józef Komorowski Rober Romanowski

Ocena realizacji celu strategicznego RIS: Integracja środowisk społecznogospodarczych. Wanda M. Gaczek Józef Komorowski Rober Romanowski Ocena realizacji celu strategicznego RIS: Integracja środowisk społecznogospodarczych regionu Wanda M. Gaczek Józef Komorowski Rober Romanowski Struktura opracowania 1. Źródła informacji, metoda oceny

Bardziej szczegółowo

WSPARCIE FIRM TYPU START-UP I FIRM TYPU SPIN-OFF

WSPARCIE FIRM TYPU START-UP I FIRM TYPU SPIN-OFF WSPARCIE FIRM TYPU START-UP I FIRM TYPU SPIN-OFF ZARZĄDZANIE SIECIĄ WSPÓŁPRACY MŚP Łukasz Pytliński CEM Instytut Badań Rynku i Opinii Publicznej Wrzesień 2010 1 WSPARCIE FIRM TYPU START-UP I FIRM TYPU

Bardziej szczegółowo

Małopolski Regionalny Program Operacyjny na lata 2007 2013

Małopolski Regionalny Program Operacyjny na lata 2007 2013 Małopolski Regionalny Program Operacyjny na lata 2007 2013 Regionalny program operacyjny jest narzędziem słuŝącym realizacji strategii rozwoju regionu przy wykorzystaniu środków Unii Europejskiej w latach

Bardziej szczegółowo

Anna Ober Aleksandra Szcześniak 09.05.2014

Anna Ober Aleksandra Szcześniak 09.05.2014 Anna Ober Aleksandra Szcześniak 09.05.2014 http://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/2014_2020/strony/ glowna.aspx 2 I Wsparcie prowadzenia prac B+R przez przedsiębiorstwa oraz konsorcja naukowoprzemysłowe

Bardziej szczegółowo

Region i jego rozwój w warunkach globalizacji

Region i jego rozwój w warunkach globalizacji Region i jego rozwój w warunkach globalizacji Jacek Chądzyński Aleksandra Nowakowska Zbigniew Przygodzki faktycznie żyjemy w dziwacznym kręgu, którego środek jest wszędzie, a obwód nigdzie (albo może na

Bardziej szczegółowo

Wsparcie przedsiębiorców w latach 2014-2020 możliwości pozyskania dofinansowania w nowej perspektywie unijnej

Wsparcie przedsiębiorców w latach 2014-2020 możliwości pozyskania dofinansowania w nowej perspektywie unijnej Wsparcie przedsiębiorców w latach 2014-2020 możliwości pozyskania dofinansowania w nowej perspektywie unijnej Iwona Wendel Podsekretarz Stanu Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju Warszawa, 22 maja 2014

Bardziej szczegółowo

Partnerzy regionalni Wrocławskiego Parku Technologicznego w realizacji celów statutowych

Partnerzy regionalni Wrocławskiego Parku Technologicznego w realizacji celów statutowych WROCŁAWSKI PARK TECHNOLOGICZNY Partnerzy regionalni Wrocławskiego Parku Technologicznego w realizacji celów statutowych Marek Winkowski Wiceprezes WPT S.A. Anna Madera - Kierownik DAIP Gdańsk, 09.03.2009

Bardziej szczegółowo

Regionalny System Usług -Sieć InnoWaMa

Regionalny System Usług -Sieć InnoWaMa Regionalny System Usług -Sieć InnoWaMa 28 czerwca 2011 r. Gabriela Zenkner-Kłujszo Biuro Przedsiębiorczości Departament Polityki Regionalnej Urząd Marszałkowski Województwa Warmińsko-Mazurskiego Regionalny

Bardziej szczegółowo

Inkubatory i parki technologiczne w województwie śląskim. Spotkanie okrągłego stołu. Gliwice, 26 marca 2007r.

Inkubatory i parki technologiczne w województwie śląskim. Spotkanie okrągłego stołu. Gliwice, 26 marca 2007r. Inkubatory i parki technologiczne w województwie śląskim Spotkanie okrągłego stołu Gliwice, 26 marca 2007r. Główne punkty prezentacji 1. Rola inkubatorów i parków technologicznych 2. Partnerzy 3. Usługi

Bardziej szczegółowo

Dlaczego warto działać w klastrze? Klastry a rozwój lokalnej przedsiębiorczości

Dlaczego warto działać w klastrze? Klastry a rozwój lokalnej przedsiębiorczości Dlaczego warto działać w klastrze? Klastry a rozwój lokalnej przedsiębiorczości DEFINICJE KLASTRA: Klastry to geograficzne skupiska wzajemnie powiązanych firm, wyspecjalizowanych dostawców, jednostek świadczących

Bardziej szczegółowo

LIWOŚCI FINANSOWANIA ROZWOJU INNOWACJI W LATACH 2008-2013

LIWOŚCI FINANSOWANIA ROZWOJU INNOWACJI W LATACH 2008-2013 MOśLIWO LIWOŚCI FINANSOWANIA ROZWOJU INNOWACJI W LATACH 2008-2013 2013 Działalno alność PARP na rzecz wspierania rozwoju i innowacyjności ci polskich przedsiębiorstw Izabela WójtowiczW Dyrektor Zespołu

Bardziej szczegółowo

Pozycja mikroprzedsiębiorstw w regionalnych systemach innowacji

Pozycja mikroprzedsiębiorstw w regionalnych systemach innowacji 2010 Pozycja mikroprzedsiębiorstw w regionalnych systemach innowacji Paweł Czyż Warszawa, maj 2010 WPROWADZENIE Ewolucja teorii wzrostu gospodarczego i podejścia do innowacji Od podejścia neoklasycznego

Bardziej szczegółowo

I oś priorytetowa Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Zachodniopomorskiego 2014-2020. Szczecinek, 24 września 2015r.

I oś priorytetowa Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Zachodniopomorskiego 2014-2020. Szczecinek, 24 września 2015r. I oś priorytetowa Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Zachodniopomorskiego 2014-2020 Szczecinek, 24 września 2015r. GOSPODARKA- INNOWACJE- NOWOCZESNE TECHNOLOGIE Celem głównym OP 1 jest podniesienie

Bardziej szczegółowo

Środki na projekty B+R i transfer technologii w RPO WM

Środki na projekty B+R i transfer technologii w RPO WM Środki na projekty B+R i transfer technologii w RPO WM 2014-2020 Mazowiecka Jednostka Wdrażania Programów Unijnych Warszawa, 11 grudnia 2013 br. 1 Mazowiecka Jednostka Wdrażania Programów Unijnych MIR:

Bardziej szczegółowo

Innowacyjność jako obszar polityki rozwoju Małopolski STRATEGIA MAŁOPOLSKA 2020

Innowacyjność jako obszar polityki rozwoju Małopolski STRATEGIA MAŁOPOLSKA 2020 Innowacyjność jako obszar polityki rozwoju Małopolski STRATEGIA MAŁOPOLSKA 2020 Konferencja Regionalna SMART+ Innowacje w małych i średnich przedsiębiorstwach oraz promocja badań i rozwoju technologicznego

Bardziej szczegółowo

Potencjał i działalność Instytucji Otoczenia Biznesu w województwie podkarpackim. Prezentacja wstępnego raportu z badania

Potencjał i działalność Instytucji Otoczenia Biznesu w województwie podkarpackim. Prezentacja wstępnego raportu z badania Potencjał i działalność Instytucji Otoczenia Biznesu w województwie podkarpackim Prezentacja wstępnego raportu z badania Rzeszów, 14 grudnia 2017 r. 1. Cele badania 2. Zakres badania 3. Metody 4. Zdiagnozowane

Bardziej szczegółowo

FUNDUSZE UE DLA PRZEDSIĘBIORCÓW PROGRAM OPERACYJNY INNOWACYJNA GOSPODARKA Działania realizowane przez PARP

FUNDUSZE UE DLA PRZEDSIĘBIORCÓW PROGRAM OPERACYJNY INNOWACYJNA GOSPODARKA Działania realizowane przez PARP FUNDUSZE UE DLA PRZEDSIĘBIORCÓW PROGRAM OPERACYJNY INNOWACYJNA GOSPODARKA Działania realizowane przez PARP Iwona Szendel Dyrektor Zespołu Instrumentów Inwestycyjnych Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości

Bardziej szczegółowo

KONFERENCJA REGIONALNA SMART+ INNOWACJE W MŚP I PROMOCJA BRT. Priorytety SMART+ Kraków, 22 września 2010

KONFERENCJA REGIONALNA SMART+ INNOWACJE W MŚP I PROMOCJA BRT. Priorytety SMART+ Kraków, 22 września 2010 KONFERENCJA REGIONALNA SMART+ INNOWACJE W MŚP I PROMOCJA BRT Priorytety SMART+ Kraków, 22 września 2010 1. Specyfika Małopolski WYZWANIA: mało zróŝnicowana oferta usługowa proinnowacyjnych IOB niewystarczający

Bardziej szczegółowo

TURYSTYKI DO 2020 ROKU. Warszawa, 17 września 2015 r.

TURYSTYKI DO 2020 ROKU. Warszawa, 17 września 2015 r. PROGRAM ROZWOJU TURYSTYKI DO 2020 ROKU Warszawa, 17 września 2015 r. Strategia Europa 2020 Program Rozwoju Turystyki do 2020 roku, a dokumenty strategiczne Polski Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju

Bardziej szczegółowo

Regionalny System Usług - Sieć InnoWaMa. Olsztyn, 29 maja 2012 r.

Regionalny System Usług - Sieć InnoWaMa. Olsztyn, 29 maja 2012 r. Regionalny System Usług - Sieć InnoWaMa Olsztyn, 29 maja 2012 r. Badanie zapotrzebowania przedsiębiorstw województwa warmińsko-mazurskiego w zakresie wysoko wykwalifikowanych usług oferowanych przez IOB

Bardziej szczegółowo

Programowanie perspektywy finansowej w Wielkopolsce. Oś Priorytetowa I- Innowacyjna i konkurencyjna gospodarka

Programowanie perspektywy finansowej w Wielkopolsce. Oś Priorytetowa I- Innowacyjna i konkurencyjna gospodarka 1 Programowanie perspektywy finansowej 2014-2020 w Wielkopolsce Oś Priorytetowa I- Innowacyjna i konkurencyjna gospodarka 2 Alokacja środków na WRPO 2014+ WRPO 2014+ 2 450,2 mln euro (EFRR 1 760,9 mln

Bardziej szczegółowo

Analiza strategiczna SWOT innowacyjności gospodarki Małopolski. Kraków, 9 marca 2012 r.

Analiza strategiczna SWOT innowacyjności gospodarki Małopolski. Kraków, 9 marca 2012 r. Analiza strategiczna SWOT innowacyjności gospodarki Małopolski Kraków, 9 marca 2012 r. Etap diagnostyczny Diagnoza pogłębiona (załącznik do RSI WM 2012-2020) Synteza diagnozy część 2 dokumentu RSI Analiza

Bardziej szczegółowo

Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia i wynikające z nich Programy Operacyjne. Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka

Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia i wynikające z nich Programy Operacyjne. Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia i wynikające z nich Programy Operacyjne ze szczególnym uwzględnieniem Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka Warszawa, 28 stycznia 2007 1 Narodowe Strategiczne

Bardziej szczegółowo

Nowa perspektywa finansowa UE nowe uwarunkowania

Nowa perspektywa finansowa UE nowe uwarunkowania Wydział Zarządzania Regionalnym Programem Operacyjnym Nowa perspektywa finansowa UE nowe uwarunkowania UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO Rozporządzenie ogólne PE i Rady Ukierunkowanie

Bardziej szczegółowo

Stan i kierunki rozwoju instytucji proinnowacyjnych w województwie dolnośląskim

Stan i kierunki rozwoju instytucji proinnowacyjnych w województwie dolnośląskim Stan i kierunki rozwoju instytucji proinnowacyjnych w województwie dolnośląskim Seminarium konsultacyjne III Wrocław, 10 grudnia 2010 r. Plan prezentacji I. Cele i zakres badania II. Metodologia i przebieg

Bardziej szczegółowo

Sieć Regionalnych Obserwatoriów Specjalistycznych. Radlin, 14 marca 2014 r.

Sieć Regionalnych Obserwatoriów Specjalistycznych. Radlin, 14 marca 2014 r. Sieć Regionalnych Obserwatoriów Specjalistycznych Radlin, 14 marca 2014 r. Sieć Regionalnych Obserwatoriów Specjalistycznych Cele Obserwatoriów Specjalistycznych 1. Wsparcie i usprawnienie zarządzania

Bardziej szczegółowo

WIELKOPOLSKI REGIONALNY PROGRAM OPERACYJNY NA LATA Oś Priorytetowa I Innowacyjna i konkurencyjna gospodarka

WIELKOPOLSKI REGIONALNY PROGRAM OPERACYJNY NA LATA Oś Priorytetowa I Innowacyjna i konkurencyjna gospodarka WIELKOPOLSKI REGIONALNY PROGRAM OPERACYJNY NA LATA 2014-2020 Oś Priorytetowa I Innowacyjna i konkurencyjna gospodarka Alokacja środków na WRPO 2014+ WRPO 2014+ 2 450,2 mln euro (EFRR 1 760,9 mln euro;

Bardziej szczegółowo

Rozwijanie współpracy dla innowacji

Rozwijanie współpracy dla innowacji Rozwijanie współpracy dla innowacji Warsztat dr inż. Anna Sworowska na zlecenie Górnośląskiej Agencji Przedsiębiorczości i Rozwoju Sp. z o.o. Radlin, 14 marca 2014 r. Cel spotkania Po co to wszystko? uzasadnienie

Bardziej szczegółowo

Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka

Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka Cel główny: Rozwój polskiej gospodarki w oparciu o innowacyjne przedsiębiorstwa Cele szczegółowe: zwiększenie innowacyjności przedsiębiorstw, wzrost konkurencyjności

Bardziej szczegółowo

Wsparcie dla przedsiębiorców w nowej perspektywie finansowej 2014-2020

Wsparcie dla przedsiębiorców w nowej perspektywie finansowej 2014-2020 Wsparcie dla przedsiębiorców w nowej perspektywie finansowej 2014-2020 Marcin Łata Departament Konkurencyjności i Innowacyjności Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju Katowice, 15 kwietnia 2015 r. Alokacja

Bardziej szczegółowo

2010 Kierunki i instrumenty wsparcia działalności innowacyjnej mikroprzedsiębiorstw. Dr Barbara Grzybowska. Warszawa, maj 2010

2010 Kierunki i instrumenty wsparcia działalności innowacyjnej mikroprzedsiębiorstw. Dr Barbara Grzybowska. Warszawa, maj 2010 2010 Kierunki i instrumenty wsparcia działalności j mikroprzedsiębiorstw Dr Barbara Grzybowska Warszawa, maj 2010 PLAN WYSTĄPIENIA 1. Współpraca mikroprzedsiębiorstw z innymi podmiotami w zakresie realizacji

Bardziej szczegółowo

PROGRAM OPERACYJNY INTELIGENTNY ROZWÓJ

PROGRAM OPERACYJNY INTELIGENTNY ROZWÓJ PROGRAM OPERACYJNY INTELIGENTNY ROZWÓJ Celem Programu jest promowanie inwestycji przedsiębiorstw w badania i innowacje oraz rozwijanie powiązań i synergii między przedsiębiorstwami, ośrodkami badawczo-rozwojowymi

Bardziej szczegółowo

Stan realizacji Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Śląskiego na lata Katowice, 20 września 2005 r.

Stan realizacji Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Śląskiego na lata Katowice, 20 września 2005 r. Stan realizacji Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Śląskiego na lata 2003-2013 Katowice, 20 września 2005 r. Misja i Wizja RSI Woj. Śląskiego Misja i Wizja RSI Woj. Śląskiego Wyobrażenia tworzą

Bardziej szczegółowo

Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka (IG)

Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka (IG) Priorytet 1 - Badania i rozwój nowoczesnych technologii Działanie1.1. Wsparcie badań naukowych dla budowy gospodarki opartej na wiedzy Identyfikacja kierunków prac B+R mających na celu zdynamizowanie rozwoju

Bardziej szczegółowo

W jaki sposób park technologiczny może wspomóc transfer wiedzy na Mazowszu. Michał Dzierżawski Płocki Park Przemysłowo-Technologiczny S.A.

W jaki sposób park technologiczny może wspomóc transfer wiedzy na Mazowszu. Michał Dzierżawski Płocki Park Przemysłowo-Technologiczny S.A. W jaki sposób park technologiczny może wspomóc transfer wiedzy na Mazowszu Michał Dzierżawski Płocki Park Przemysłowo-Technologiczny S.A. Rys historyczny: Koncepcja Parku Przemysłowo- Technologicznego

Bardziej szczegółowo

Klastry- podstawy teoretyczne

Klastry- podstawy teoretyczne Klastry- podstawy teoretyczne Dr inż. Anna Szerenos Politechnika Warszawska, Wydział Inżynierii Produkcji Urząd Marszałkowski Województwa Mazowieckiego, Program Innet Plan prezentacji Koncepcja klastra

Bardziej szczegółowo

WIEDZA INNOWACJE TRANSFER TECHNOLOGII EFEKTYWNE WYKORZYSTANIE ŚRODKÓW UE

WIEDZA INNOWACJE TRANSFER TECHNOLOGII EFEKTYWNE WYKORZYSTANIE ŚRODKÓW UE WIEDZA INNOWACJE TRANSFER TECHNOLOGII EFEKTYWNE WYKORZYSTANIE ŚRODKÓW UE RCITT to: Doświadczony Zespół realizujący projekty Baza kontaktów w sferze nauki i biznesu Fachowe doradztwo Otwartość na nowe pomysły

Bardziej szczegółowo

Stowarzyszenie Klastering Polski 40-010 Katowice ul. Warszawska 36

Stowarzyszenie Klastering Polski 40-010 Katowice ul. Warszawska 36 Stowarzyszenie Klastering Polski platformą współpracy międzyklastrowej Ekoinnowacje w nowej perspektywie finansowej kraju i Europie: Środowisko i energia z czego finansować projekty i z kim współpracować?

Bardziej szczegółowo

CO NOWEGO W RPO WK-P dla PRZEDSIĘBIORCÓW? Opracował: Lech Światły

CO NOWEGO W RPO WK-P dla PRZEDSIĘBIORCÓW? Opracował: Lech Światły CO NOWEGO W RPO WK-P dla PRZEDSIĘBIORCÓW? Opracował: Lech Światły URZĄD MARSZAŁKOWSKI WK-P zamierza uruchomić wsparcie m.in. na następujące projekty w ramach osi priorytetowej 1 Wzmocnienie innowacyjności

Bardziej szczegółowo

Małe i średnie przedsiębiorstwa w Programie Operacyjnym Innowacyjna Gospodarka 2007 2013

Małe i średnie przedsiębiorstwa w Programie Operacyjnym Innowacyjna Gospodarka 2007 2013 1 Autor: Aneta Para Małe i średnie przedsiębiorstwa w Programie Operacyjnym Innowacyjna Gospodarka 2007 2013 PO Innowacyjna Gospodarka jest to główny z programów operacyjnych skierowany do przedsiębiorców.

Bardziej szczegółowo

Jednostka Koordynująca Wdrażanie RIS. Śląska Rada Innowacji - Komisja Ekspertów ds. Programu Wykonawczego Ustalenia strategiczne

Jednostka Koordynująca Wdrażanie RIS. Śląska Rada Innowacji - Komisja Ekspertów ds. Programu Wykonawczego Ustalenia strategiczne Jednostka Koordynująca Wdrażanie RIS Śląska Rada Innowacji - Komisja Ekspertów ds. Programu Wykonawczego 2009-2010 Ustalenia strategiczne Programu Wykonawczego 2009-2010 dla Regionalnej Strategii Innowacji

Bardziej szczegółowo

Finansowania projektów w nowej perspektywie w ramach I i II Osi priorytetowej RPO WŁ 2014-2020. 12 czerwca 2015 r., Tomaszów Mazowiecki

Finansowania projektów w nowej perspektywie w ramach I i II Osi priorytetowej RPO WŁ 2014-2020. 12 czerwca 2015 r., Tomaszów Mazowiecki Finansowania projektów w nowej perspektywie w ramach I i II Osi priorytetowej RPO WŁ 2014-2020 12 czerwca 2015 r., Tomaszów Mazowiecki 476,46 mln euro (ok. 1,95 mld PLN ) z EFRR na rozwój gospodarczy regionu

Bardziej szczegółowo

Kwestionariusz. dla potrzeb realizacji benchmarkingu klastrów w Polsce edycja 2012. 1. Nazwa klastra...

Kwestionariusz. dla potrzeb realizacji benchmarkingu klastrów w Polsce edycja 2012. 1. Nazwa klastra... Załącznik nr 2 do ZZW Kwestionariusz dla potrzeb realizacji benchmarkingu klastrów w Polsce edycja 2012 A. CHARAKTERYSTYKA KLASTRA 1. Nazwa klastra... 2. Rok utworzenia klastra (podjęcia inicjatywy lub

Bardziej szczegółowo

Projekt Europejski Wymiar Łodzi Wsparcie przedsiębiorców z Łodzi środkami Unii Europejskiej

Projekt Europejski Wymiar Łodzi Wsparcie przedsiębiorców z Łodzi środkami Unii Europejskiej Projekt Europejski Wymiar Łodzi Wsparcie przedsiębiorców z Łodzi środkami Unii Europejskiej Towarzystwo Inicjatyw Europejskich ul. Próchnika 1 lok. 303 90-408 Maj 2013 Operator Programu Wolontariatu Długoterminowego

Bardziej szczegółowo

Strategia dla Klastra IT. Styczeń 2015

Strategia dla Klastra IT. Styczeń 2015 Strategia dla Klastra IT Styczeń 2015 Sytuacja wyjściowa Leszczyńskie Klaster firm branży Informatycznej został utworzony w 4 kwartale 2014 r. z inicjatywy 12 firm działających w branży IT i posiadających

Bardziej szczegółowo

Wsparcie przedsiębiorczości jako jeden z głównych priorytetów NSRO. Opole, 7 marca 2008

Wsparcie przedsiębiorczości jako jeden z głównych priorytetów NSRO. Opole, 7 marca 2008 Wsparcie przedsiębiorczości jako jeden z głównych priorytetów NSRO ElŜbieta Bieńkowska Minister Rozwoju Regionalnego Fundusze strukturalne jako instrument wsparcia rozwoju gospodarczego Opolszczyzny Opole,

Bardziej szczegółowo

Spełnione Data wpisu do KRS: 23.10.2003 r. Stowarzyszenie Forum Recyklingu Samochodów

Spełnione Data wpisu do KRS: 23.10.2003 r. Stowarzyszenie Forum Recyklingu Samochodów 16 lipca 2007 r. zgłoszenia poprawne pod względem formalnym, tj. spełniające łącznie 3 kryteria podane w ogłoszeniu o naborze, zostały przekazane Radzie Działalności PoŜytku Publicznego, celem uzyskania

Bardziej szczegółowo

Zarząd Województwa Warmińsko-Mazurskiego. Kryteria uczestnictwa w Regionalnym Systemie Usług Sieć InnoWaMa

Zarząd Województwa Warmińsko-Mazurskiego. Kryteria uczestnictwa w Regionalnym Systemie Usług Sieć InnoWaMa Załącznik Nr 2 do Wniosku do Zarządu Województwa Warmińsko-Mazurskiego z dnia 14. 09. 2011 r. Nr PR/76/2011 Zarząd Województwa Warmińsko-Mazurskiego Kryteria uczestnictwa w Regionalnym Systemie Usług Sieć

Bardziej szczegółowo

Natalia Gorynia-Pfeffer STRESZCZENIE PRACY DOKTORSKIEJ

Natalia Gorynia-Pfeffer STRESZCZENIE PRACY DOKTORSKIEJ Natalia Gorynia-Pfeffer STRESZCZENIE PRACY DOKTORSKIEJ Instytucjonalne uwarunkowania narodowego systemu innowacji w Niemczech i w Polsce wnioski dla Polski Frankfurt am Main 2012 1 Instytucjonalne uwarunkowania

Bardziej szczegółowo

WZROST KONKURENCYJNOŚCI PRZEDSIĘBIORSTW SEKTOROWY PROGRAM OPERACYJNY

WZROST KONKURENCYJNOŚCI PRZEDSIĘBIORSTW SEKTOROWY PROGRAM OPERACYJNY Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej SEKTOROWY PROGRAM OPERACYJNY WZROST KONKURENCYJNOŚCI KONKURENCYJNOŚCI PRZEDSIĘBIORSTW 2004-2006 Krzysztof Gulda p.o. Dyrektora Departament Innowacyjności

Bardziej szczegółowo

na rzecz transferu wiedzy i innowacji do gospodarki

na rzecz transferu wiedzy i innowacji do gospodarki budować sieci współpracy na rzecz transferu wiedzy i innowacji do gospodarki Miasto Poznań przyjazne dla przedsiębiorców Władze Miasta Poznania podejmują szereg działań promujących i wspierających rozwój

Bardziej szczegółowo

WSPARCIE WIELKOPOLSKIEJ PRZEDSIĘBIORCZOŚCI W RAMACH WRPO 2014+ 1 Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego w Poznaniu

WSPARCIE WIELKOPOLSKIEJ PRZEDSIĘBIORCZOŚCI W RAMACH WRPO 2014+ 1 Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego w Poznaniu WSPARCIE WIELKOPOLSKIEJ PRZEDSIĘBIORCZOŚCI W RAMACH WRPO 2014+ 1 Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego w Poznaniu Cel główny WRPO 2014+ POPRAWA KONKURENCYJNOŚCI I SPÓJNOŚCI WOJEWÓDZTWA Alokacja

Bardziej szczegółowo

PROGRAMY SEMINARIÓW. TEMAT A Innowacje w biznesie przegląd dobrych praktyk. Godziny spotkania: 10:00 13:00

PROGRAMY SEMINARIÓW. TEMAT A Innowacje w biznesie przegląd dobrych praktyk. Godziny spotkania: 10:00 13:00 PROGRAMY SEMINARIÓW TEMAT A Innowacje w biznesie przegląd dobrych praktyk 1. Pojęcia podstawowe z obszaru innowacyjnej przedsiębiorczości 2. Proces poszukiwania innowacyjności 3. Proces wprowadzania innowacji

Bardziej szczegółowo

Wsparcie dla MŚP w ramach Programu Operacyjnego Polska Wschodnia 2014-2020

Wsparcie dla MŚP w ramach Programu Operacyjnego Polska Wschodnia 2014-2020 Wsparcie dla MŚP w ramach Programu Operacyjnego Polska Wschodnia 2014-2020 INFORMACJE OGÓLNE Dodatkowe wsparcie dla Polski Wschodniej województw: lubelskiego, podlaskiego, podkarpackiego, świętokrzyskiego

Bardziej szczegółowo

Instytucja otoczenia biznesu na przykładzie Rzeszowskiej Agencji Rozwoju Regionalnego S.A. Mariusz Bednarz Prezes Zarządu RARR S.A.

Instytucja otoczenia biznesu na przykładzie Rzeszowskiej Agencji Rozwoju Regionalnego S.A. Mariusz Bednarz Prezes Zarządu RARR S.A. Mariusz Bednarz Prezes Zarządu RARR S.A. Instytucja Otoczenia Biznesu (IOB) to podmiot prowadzący działalność na rzecz rozwoju przedsiębiorczości i innowacyjności, niedziałający dla zysku lub przeznaczający

Bardziej szczegółowo

Przedsiębiorczość na wsi współczesne wyzwania i koncepcja rozwoju

Przedsiębiorczość na wsi współczesne wyzwania i koncepcja rozwoju Przedsiębiorczość na wsi współczesne wyzwania i koncepcja rozwoju Regionalny Program Operacyjny Województwa Pomorskiego na lata 2014-2020 Marcin Twardokus Departament Programów Regionalnych Główny Punkt

Bardziej szczegółowo

Finansowanie MSP z funduszy europejskich w perspektywie oraz Konferencja SOOIPP Warszawa, maj 2019

Finansowanie MSP z funduszy europejskich w perspektywie oraz Konferencja SOOIPP Warszawa, maj 2019 Finansowanie MSP z funduszy europejskich w perspektywie 2014-20 oraz 2021-27 Konferencja SOOIPP Warszawa, maj 2019 Wsparcie przedsiębiorstw w POIR Finansowanie: badań i prac rozwojowych, inwestycji, w

Bardziej szczegółowo

Źródła finansowania badań przemysłowych i prac rozwojowych oraz wdrożeń innowacji

Źródła finansowania badań przemysłowych i prac rozwojowych oraz wdrożeń innowacji Źródła finansowania badań przemysłowych i prac rozwojowych oraz wdrożeń innowacji Agnieszka Matuszak 1 Strona 0 ŹRÓDŁA FINANSOWANIA BADAŃ PRZEMYSŁOWYCH I PRAC ROZWOJOWYCH ORAZ WDROŻEŃ INNOWACJI Jednym

Bardziej szczegółowo

Przedsiębiorczość i przedsiębiorczość społeczna.

Przedsiębiorczość i przedsiębiorczość społeczna. Przedsiębiorczość i przedsiębiorczość społeczna. ekspert: Szymon Medalion prowadząca: Marzena Szewczyk-Nelson Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Pomoc

Bardziej szczegółowo

REGIONALNY PROGRAM OPERACYJNY WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO

REGIONALNY PROGRAM OPERACYJNY WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO REGIONALNY PROGRAM OPERACYJNY WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO 2014-2020 0,7 mld euro Pomoc Techniczna 2 I Oś Priorytetowa Badania i Innowacje 100 mln euro Cel Szczegółowy: 1. Zwiększone urynkowienie działalności

Bardziej szczegółowo

Przedsiębiorcza Łomża otwarci na Biznes

Przedsiębiorcza Łomża otwarci na Biznes PROGRAM ROZWOJU MIASTA ŁOMŻA DO ROKU 2020 PLUS CEL HORYZONTALNY I: KULTURA, EDUKACJA I SPORT JAKO BAZA ROZWOJU SPOŁECZNO GOSPODARCZEGO CEL HORYZONTALNY II: INFRASTRUKTURA JAKO BAZA ROZWOJU SPOŁECZNO -

Bardziej szczegółowo

Podstawy procesu programowania perspektywy finansowej 2014-2020. Konsultacje społeczne Gliwice, 24 maja 2013 r.

Podstawy procesu programowania perspektywy finansowej 2014-2020. Konsultacje społeczne Gliwice, 24 maja 2013 r. Podstawy procesu programowania perspektywy finansowej 2014-2020 Konsultacje społeczne Gliwice, 24 maja 2013 r. Uwarunkowania programowe Unia Europejska Strategia Europa 2020 Pakiet legislacyjny dla Polityki

Bardziej szczegółowo

Czym jest SIR? Cele szczegółowe SIR:

Czym jest SIR? Cele szczegółowe SIR: Czym jest SIR? Sieć na rzecz innowacji w rolnictwie i na obszarach wiejskich funkcjonuje w ramach Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich (podsieć KSOW) i ma charakter otwarty. Uczestnikami Sieci mogą być wszystkie

Bardziej szczegółowo

Bieżące wyzwania dla Ośrodków Transferu Technologii. dr Aleksander Bąkowski

Bieżące wyzwania dla Ośrodków Transferu Technologii. dr Aleksander Bąkowski Bieżące wyzwania dla Ośrodków Transferu Technologii dr Aleksander Bąkowski BIURO ZARZĄDU Ul. Baśniowa 3, pok.312, 02-349 Warszawa, tel./fax +48 22 465 84 16; E-mail: biuro@sooipp.org.pl; www.sooipp.org.pl;

Bardziej szczegółowo

REGULAMIN CENTRUM PRZEDSIĘBIORCZOŚCI I TRANSFERU TECHNOLOGII UNIWERSYTETU ZIELONOGÓRSKIEGO

REGULAMIN CENTRUM PRZEDSIĘBIORCZOŚCI I TRANSFERU TECHNOLOGII UNIWERSYTETU ZIELONOGÓRSKIEGO Załącznik do uchwały nr 463 Senatu UZ z 29.04.2015r. REGULAMIN CENTRUM PRZEDSIĘBIORCZOŚCI I TRANSFERU TECHNOLOGII UNIWERSYTETU ZIELONOGÓRSKIEGO 1. Centrum Przedsiębiorczości i Transferu Technologii Uniwersytetu

Bardziej szczegółowo

WIELKOPOLSKA IZBA BUDOWNICTWA

WIELKOPOLSKA IZBA BUDOWNICTWA WIELKOPOLSKA IZBA BUDOWNICTWA SIECI GOSPODARCZE - OCENA STANU I PROGNOZA MBA 2009 1 A KONKRETNIE OCENA STANU I PROGNOZA FUNKCJONOWANIA SIECI W OPARCIU O DOŚWIADCZENIA WIELKOPOLSKIEJ IZBY BUDOWNICTWA MBA

Bardziej szczegółowo

dla badań i rozwoju: Osie Priorytetowe PO IG Osie Priorytetowe PO IG

dla badań i rozwoju: Osie Priorytetowe PO IG Osie Priorytetowe PO IG Osie Priorytetowe PO IG Osie Priorytetowe PO IG dla badań i rozwoju: Oś Priorytetowa 1. - Badania i rozwój nowoczesnych technologii Oś Priorytetowa 2. Infrastruktura sfery B+R Oś Priorytetowa 3. Kapitał

Bardziej szczegółowo

WSPARCIE KLASTRÓW W PROGRAMIE OPERACYJNYM INTELIGENTNY ROZWÓJ 2014-2020

WSPARCIE KLASTRÓW W PROGRAMIE OPERACYJNYM INTELIGENTNY ROZWÓJ 2014-2020 WSPARCIE KLASTRÓW W PROGRAMIE OPERACYJNYM INTELIGENTNY ROZWÓJ 2014-2020 Daniel SZCZECHOWSKI Departament Zarządzania Programami Konkurencyjności i Innowacyjności Ministerstwo Rozwoju Regionalnego Kraków,

Bardziej szczegółowo

Rozwój konkurencyjności polskiej gospodarki poprzez cyfryzację Program Operacyjny Inteligentny Rozwój 2014-2020.

Rozwój konkurencyjności polskiej gospodarki poprzez cyfryzację Program Operacyjny Inteligentny Rozwój 2014-2020. Program Operacyjny Inteligentny Rozwój 2014-2020. Raport Społeczeństwo informacyjne w liczbach 2012 http://www.mac.gov.pl/raporty-i-dane/ 2 3% populacji firm w Polsce 1540 firm dużych Potencjał sektora

Bardziej szczegółowo

Obecne i nowe usługi polskiego systemu wsparcia MŚP

Obecne i nowe usługi polskiego systemu wsparcia MŚP 2010 Aneta Wilmańska Zastępca Prezesa PARP Obecne i nowe usługi polskiego systemu wsparcia MŚP Wsparcie dla innowacyjnych przedsiębiorstw nowe perspektywy Warszawa, 26 maja 2010 r. PARP na rzecz rozwoju

Bardziej szczegółowo

PO Kapitał Ludzki wsparcie takŝe dla przedsiębiorców

PO Kapitał Ludzki wsparcie takŝe dla przedsiębiorców 1 Autor: Aneta Para PO Kapitał Ludzki wsparcie takŝe dla przedsiębiorców Informacje ogólne o PO KL 29 listopada br. Rada Ministrów przyjęła projekt Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki (PO KL), który jest

Bardziej szczegółowo

Wsparcie sektora MŚP w Regionalnych Programach Operacyjnych 2014-2020

Wsparcie sektora MŚP w Regionalnych Programach Operacyjnych 2014-2020 Wsparcie sektora MŚP w Regionalnych Programach Operacyjnych 2014-2020 Agnieszka Dawydzik Dyrektor Departamentu Koordynacji Strategii i Polityk Rozwoju Warszawa, 23 stycznia 2014 r. Wsparcie dla przedsiębiorstw

Bardziej szczegółowo

ZMIANY W KRYTERIACH WYBORU FINANSOWANYCH OPERACJI PO IG W RAMACH DZIAŁANIA 4.5

ZMIANY W KRYTERIACH WYBORU FINANSOWANYCH OPERACJI PO IG W RAMACH DZIAŁANIA 4.5 ZMIANY W KRYTERIACH WYBORU FINANSOWANYCH OPERACJI PO IG W RAMACH DZIAŁANIA 4.5 LP Działanie Dotychczasowe brzmienie w brzmieniu zaakceptowanym przez KM 1. 4.5 W projekcie przewidziano komponent B+R - (utworzenie

Bardziej szczegółowo

Klaster. Powiązanie kooperacyjne (PK) Inicjatywa klastrowa (IK) DEFINICJE ROBOCZE najistotniejsze elementy

Klaster. Powiązanie kooperacyjne (PK) Inicjatywa klastrowa (IK) DEFINICJE ROBOCZE najistotniejsze elementy DEFINICJE ROBOCZE najistotniejsze elementy Klaster skupisko podmiotów występujących na danym terenie, ogół podmiotów w danej branży/sektorze gospodarki itd. Powiązanie kooperacyjne (PK) podstawowy, niesformalizowany

Bardziej szczegółowo

Polityka klastrowa i wsparcie inicjatyw klastrowych doświadczenia i perspektywa 2014-2020

Polityka klastrowa i wsparcie inicjatyw klastrowych doświadczenia i perspektywa 2014-2020 2013 Joanna Podgórska Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości Polityka klastrowa i wsparcie inicjatyw klastrowych doświadczenia i perspektywa 2014-2020 Seminarium CATI Warszawa, 24 czerwca 2013 roku

Bardziej szczegółowo

Aktywne formy kreowania współpracy

Aktywne formy kreowania współpracy Projekt nr... Kształtowanie sieci współpracy na rzecz bezpieczeństwa energetycznego Dolnego Śląska ze szczególnym uwzględnieniem aspektów ekonomiczno społecznych Aktywne formy kreowania współpracy Dr inż.

Bardziej szczegółowo

Regionalne Centrum Transferu Innowacji Logistycznych. Piotr Nowak 28.04.2008, Poznań

Regionalne Centrum Transferu Innowacji Logistycznych. Piotr Nowak 28.04.2008, Poznań Regionalne Centrum Transferu Innowacji Logistycznych Piotr Nowak 28.04.2008, Poznań DZIAŁALNOŚĆ INSTYTUTU Misja: Rozwijamy, promujemy i wdraŝamy w gospodarce innowacyjne rozwiązania w zakresie logistyki

Bardziej szczegółowo

Współpraca pracowników naukowych z parkami technologicznymi na przykładzie Finlandii - propozycja implementacji rozwiązań dla Polski

Współpraca pracowników naukowych z parkami technologicznymi na przykładzie Finlandii - propozycja implementacji rozwiązań dla Polski Współpraca pracowników naukowych z parkami technologicznymi na przykładzie Finlandii - propozycja implementacji rozwiązań dla Polski Dr inż. MBA Janusz Marszalec Centrum Edisona, Warszawa 8 kwietnia 2014

Bardziej szczegółowo

IX Świętokrzyska Giełda Kooperacyjna Nowych Technologii Energii Odnawialnej Technologia Przyszłości

IX Świętokrzyska Giełda Kooperacyjna Nowych Technologii Energii Odnawialnej Technologia Przyszłości W imieniu Świętokrzyskiego Centrum Innowacji i Transferu Technologii Sp. z o.o. oraz Targów Kielce pragnę Państwa serdecznie zaprosić do bezpłatnego udziału w IX Świętokrzyskiej Giełdzie Kooperacyjnej

Bardziej szczegółowo

Mateusz Eichner. Instytut Współpracy i Partnerstwa Lokalnego

Mateusz Eichner. Instytut Współpracy i Partnerstwa Lokalnego Przykłady partnerstw w województwie śląskim, sukcesy i problemy związane z ich funkcjonowaniem w świetle badań przeprowadzonych wśród uczestników projektu Mateusz Eichner Instytut Współpracy i Partnerstwa

Bardziej szczegółowo

Znaczenie klastrow dla innowacyjności gospodarki w Polsce

Znaczenie klastrow dla innowacyjności gospodarki w Polsce Znaczenie klastrow dla innowacyjności gospodarki w Polsce Arkadiusz Michał Kowalski 4. OFICYNA WYDAWNICZA SZKOŁA GŁÓWNA HANDLOWA W WARSZAWIE OFONAWTDAWN^ WARSZAWA 2013 SPIS TREŚCI wstęp : 9 1. Przedmiot,

Bardziej szczegółowo

REGIONALNY PROGRAM OPERACYJNY WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO NA LATA

REGIONALNY PROGRAM OPERACYJNY WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO NA LATA REGIONALNY PROGRAM OPERACYJNY WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO NA LATA 2007-2013 STRUKTURA DOKUMENTU 2 1. Diagnoza sytuacji społeczno-gospodarczej województwa lubelskiego, 2. Strategia realizacji Regionalnego Programu

Bardziej szczegółowo

KONFERENCJA OTWARCIA OTK 2015 PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ NA ŚCIEŻKACH KARIERY

KONFERENCJA OTWARCIA OTK 2015 PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ NA ŚCIEŻKACH KARIERY KONFERENCJA OTWARCIA OTK 2015 PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ NA ŚCIEŻKACH KARIERY Organizatorzy: Urząd Miasta Rybnika Izba Przemysłowo - Handlowa Rybnickiego Okręgu Przemysłowego GRUPA FIRM MUTAG Temat: CIT RYBNIK

Bardziej szczegółowo

Fiszka oferty usług proinnowacyjnych

Fiszka oferty usług proinnowacyjnych Fiszka oferty usług proinnowacyjnych I. Akredytowany wykonawca 1. Nazwa wykonawcy Pracodawcy Pomorza i Kujaw Związek Pracodawców 2. Forma prawna prowadzonej działalności Związek pracodawców 3. Status Wnioskodawcy

Bardziej szczegółowo

Możliwości dofinansowania w nowej perspektywie 2014-2020 na projekty badawczo-rozwojowe oraz innowacje

Możliwości dofinansowania w nowej perspektywie 2014-2020 na projekty badawczo-rozwojowe oraz innowacje Katowice, 02.09.2015r Możliwości dofinansowania w nowej perspektywie 2014-2020 na projekty badawczo-rozwojowe oraz innowacje RPO WSL Regionalny Program Operacyjny Województwa Śląskiego (RPO WSL) przewiduje

Bardziej szczegółowo

Wsparcie małej i średniej przedsiębiorczości w ramach WRPO założenia programowe

Wsparcie małej i średniej przedsiębiorczości w ramach WRPO założenia programowe Wsparcie małej i średniej przedsiębiorczości w ramach WRPO 2014+ - założenia programowe Wielkopolskiego Departament Wdrażania Programu Regionalnego Wsparcie przedsiębiorczości w ramach WRPO 2007-2013 Podział

Bardziej szczegółowo

Analiza strategiczna SWOT innowacyjności gospodarki Małopolski

Analiza strategiczna SWOT innowacyjności gospodarki Małopolski Analiza strategiczna SWOT innowacyjności gospodarki Małopolski Kraków, 9 maja 2012 r. Tomasz Geodecki Piotr Kopyciński Łukasz Mamica Marcin Zawicki Etap diagnostyczny Diagnoza pogłębiona (załącznik do

Bardziej szczegółowo

Przekazanie Państwu specjalistycznej wiedzy z zakresu zarządzania, marketingu, finansów, rozwoju zasobów ludzkich oraz współpracy międzynarodowej.

Przekazanie Państwu specjalistycznej wiedzy z zakresu zarządzania, marketingu, finansów, rozwoju zasobów ludzkich oraz współpracy międzynarodowej. Szanowni Państwo, Mamy zaszczyt zaprosić do wzięcia udziału w projekcie organizowanym na zlecenie Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości POWIĄZANIA KOOPERACYJNE POLSKICH PRZEDSIĘBIORSTW, skierowanym

Bardziej szczegółowo

W RAMACH KRAJOWYCH PROGRAMÓW OPERACYJNYCH

W RAMACH KRAJOWYCH PROGRAMÓW OPERACYJNYCH EKSPERT FUNDUSZY UNIJNYCH POZYSKAJ Z NAMI DOTACJE UNII EUROPEJSKIEJ 0 EUROPROJEKTY Consulting Sp. z o.o. Ekspert Funduszy Unii Europejskiej Andersia Business Centre Plac Andersa 7 61-894 Poznań tel. 61

Bardziej szczegółowo

KLASTRY TRADYCYJNEJ śywności konferencja: RYNEK TRADYCYJNEJ śywności O UZNANEJ JAKOŚCI Grudnia 2007

KLASTRY TRADYCYJNEJ śywności konferencja: RYNEK TRADYCYJNEJ śywności O UZNANEJ JAKOŚCI Grudnia 2007 KLASTRY TRADYCYJNEJ śywności konferencja: RYNEK TRADYCYJNEJ śywności O UZNANEJ JAKOŚCI 10 11. Grudnia 2007 Prof.dr hab. Małgorzata Duczkowska- Piasecka Katedra Biznesu Międzynarodowego SGH I Uczestnicy

Bardziej szczegółowo

Wsparcie działalności innowacyjnej przedsiębiorców i współpracy nauki z biznesem w ramach RPO WKP

Wsparcie działalności innowacyjnej przedsiębiorców i współpracy nauki z biznesem w ramach RPO WKP Wsparcie działalności innowacyjnej przedsiębiorców i współpracy nauki z biznesem w ramach RPO WKP 2014-2020 Bydgoszcz, 28.09.2015 r. Szczegółowy Opis Osi Priorytetowych Regionalnego Programu Operacyjnego

Bardziej szczegółowo

Program Operacyjny INNOWACYJNA GOSPODARKA, 2007-2013 priorytety Ministra Gospodarki. Aneta Wilmańska. Ministerstwo Gospodarki

Program Operacyjny INNOWACYJNA GOSPODARKA, 2007-2013 priorytety Ministra Gospodarki. Aneta Wilmańska. Ministerstwo Gospodarki Program Operacyjny INNOWACYJNA GOSPODARKA, 2007-2013 priorytety Ministra Gospodarki Aneta Wilmańska Ministerstwo Gospodarki Podniesienie innowacyjności polskiej gospodarki i wsparcie dla rozwoju instytucji

Bardziej szczegółowo

FUNDUSZE EUROPEJSKIE monitoring konkursów dla przedsiębiorstw

FUNDUSZE EUROPEJSKIE monitoring konkursów dla przedsiębiorstw B+R INNOWACJE RYNKI ZAGRANICZNE str. 1/9 PROGRAMY KRAJOWE Program Operacyjny Inteligentny Rozwój Badania przemysłowe i prace rozwojowe realizowane przez przedsiębiorstwa nabór dla MŚP posiadających Pieczęć

Bardziej szczegółowo

Wsparcie dla przedsiębiorców w ramach Programu Operacyjnego Inteligentny

Wsparcie dla przedsiębiorców w ramach Programu Operacyjnego Inteligentny Wsparcie dla przedsiębiorców w ramach Programu Operacyjnego Inteligentny Rozwój, 2014-2020 Marcin Łata Departament Konkurencyjności i Innowacyjności Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju Katowice, 16 maja

Bardziej szczegółowo

8.1. KRAJOWE I MIĘDZYNARODOWE PROGRAMY PROMUJĄCE ROZWÓJ ZRÓWNOWAśONY, INTEGRACJĘ I WSPÓŁPRACĘ MIĘDZYNARODOWĄ

8.1. KRAJOWE I MIĘDZYNARODOWE PROGRAMY PROMUJĄCE ROZWÓJ ZRÓWNOWAśONY, INTEGRACJĘ I WSPÓŁPRACĘ MIĘDZYNARODOWĄ Welling ton PR Program Ochrony Środowiska 8.1. KRAJOWE I MIĘDZYNARODOWE PROGRAMY PROMUJĄCE ROZWÓJ ZRÓWNOWAśONY, INTEGRACJĘ I WSPÓŁPRACĘ MIĘDZYNARODOWĄ Po uzyskaniu przez Polskę członkostwa w Unii Europejskiej

Bardziej szczegółowo

Łukasz Urbanek. Departament RPO. Kierownik Działu Programowania i Ewaluacji. Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego

Łukasz Urbanek. Departament RPO. Kierownik Działu Programowania i Ewaluacji. Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego 1 Łukasz Urbanek Kierownik Działu Programowania i Ewaluacji Departament RPO Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego Strategia lizbońska 2007-2013 Strategia Europa 2020 2014-2020 Główne założenia

Bardziej szczegółowo

PRZYSZŁOŚĆ DORADZTWA ROLNICZEGO W KONTEKŚCIE WSPÓŁPRACY ŚRODOWISK NAUKOWYCH Z PRAKTYKAMI

PRZYSZŁOŚĆ DORADZTWA ROLNICZEGO W KONTEKŚCIE WSPÓŁPRACY ŚRODOWISK NAUKOWYCH Z PRAKTYKAMI PRZYSZŁOŚĆ DORADZTWA ROLNICZEGO W KONTEKŚCIE WSPÓŁPRACY ŚRODOWISK NAUKOWYCH Z PRAKTYKAMI dr hab. Zbigniew Brodziński Katedra Ekonomiki Przestrzennej i Środowiskowej Centrum Rozwoju Obszarów Wiejskich UWM

Bardziej szczegółowo

Katarzyna Mucha Dział Obsługi Badań Naukowych i Projektów Unijnych

Katarzyna Mucha Dział Obsługi Badań Naukowych i Projektów Unijnych Katarzyna Mucha Dział Obsługi Badań Naukowych i Projektów Unijnych Na realizacje projektów do Polski w latach 2014-2020 z budżetu Unii Europejskiej trafić ma 82,5 mld euro Kwota zostanie podzielona odpowiednio:

Bardziej szczegółowo

Możliwości finansowania transferu wiedzy ze środków dotacyjnych na Mazowszu w latach 2014-2020

Możliwości finansowania transferu wiedzy ze środków dotacyjnych na Mazowszu w latach 2014-2020 Możliwości finansowania transferu wiedzy ze środków dotacyjnych na Mazowszu w latach 2014-2020 Mariusz Frankowski p.o. Dyrektora Mazowieckiej Jednostki Wdrażania Programów Unijnych O MJWPU RPO WM PO KL

Bardziej szczegółowo

SPIS TREŚCI WSTĘP ROZDZIAŁ I

SPIS TREŚCI WSTĘP ROZDZIAŁ I SPIS TREŚCI WSTĘP... 11 ROZDZIAŁ I POLITYKA EKONOMICZNA UNII EUROPEJSKIEJ NA RZECZ ZAPEWNIENIA KONKURENCYJNEGO I SPÓJNEGO TERYTORIUM... 21 1.1. Polityka ekonomiczna w koncepcjach teoretycznych europejskiej

Bardziej szczegółowo