Marcin Wolny, Katarzyna Wiśniewska Międzynarodowe standardy postępowania w sprawach nieletnich 13

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Marcin Wolny, Katarzyna Wiśniewska Międzynarodowe standardy postępowania w sprawach nieletnich 13"

Transkrypt

1

2

3

4 Spis treści Wykaz skrótów 7 Wstęp 9 CZĘŚĆ PIERWSZA Marcin Wolny, Katarzyna Wiśniewska Międzynarodowe standardy postępowania w sprawach nieletnich 13 Ireneusz C. Kamiński Nieletni sprawcy czynów zabronionych w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka 19 Michał Szwast, Katarzyna Wiśniewska Prawa dzieci oskarżonych wedle projektu dyrektywy UE 32 Barbara Grabowska, Michał Szwast Koncepcje legislacyjne w obszarze ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich 45 CZĘŚĆ DRUGA Wojciech Jasiński, Artur Pietryka Rzetelność postępowania w sprawach nieletnich w świetle badań aktowych 57 CZĘŚĆ TRZECIA Wystąpienia prelegentów podczas seminarium Rzetelność postępowania w sprawach nieletnich, Warszawa, 8 października 2013 r. 103 Mariusz Lewandowski Postępowanie w sprawach nieletnich z perspektywy obrońcy 103 Krystyna Sergiej Ocena postępowania w sprawach nieletnich z perspektywy sędziego 107 Dominika Niemiałtowska Postępowanie w sprawach nieletnich z perspektywy kuratora sądowego 111 Wanda Mende Ocena postępowania w sprawach nieletnich z perspektywy Policji 112 5

5 Notatka urzędowa Ministerstwa Sprawiedliwości w sprawie zmian legislacyjnych w ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich 115 CZĘŚĆ CZWARTA Zapis dyskusji podczas seminarium Rzetelność postępowania w sprawach nieletnich 123 Marek Konopczyński 123 Michał Szwast 125 Tadeusz Pisarek 128 Sebastian Dec 130 Roman Kęska 132 Dorota Trautman 133 Romuald Sadowski 136 Marcin Wolny 137 Ewa Waszkiewicz 138 Przemysław Frąckowiak 139 Andrzej Martuszewicz 140 Barbara Grabowska 141 CZĘŚĆ PIĄTA Wyrok ETPC w sprawie Blokhin przeciwko Rosji 145 Autorzy artykułów i prelegenci 172 Uczestnicy dyskusji 174 Konsultanci naukowi 175 6

6 Wykaz skrótów Źródła prawa EKPC Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.) KPD Konwencja o Prawach Dziecka (Dz. U. z 1991 r. Nr 120, poz. 526 ze zm.) MPPOiP Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych (Dz. U. z 1977 r. Nr 38, poz. 167 ze zm.) Reguły pekińskie Reguły hawańskie Wytyczne z Rijadu Wzorcowe Reguły Minimum NZ dotyczące Wymiaru Sprawiedliwości wobec Nieletnich (United Nations Standard Minimum Rules for the Administration of Juvenile Justice), przyjęte rezolucją Zgromadzenia Ogólnego 40/33 z dnia 29 listopada 1985r. Reguły Narodów Zjednoczonych dotyczące Ochrony Nieletnich Pozbawionych Wolności (United Nations Rules for the Protection of Juveniles Deprived of their Liberty), przyjęte rezolucją Zgromadzenia Ogólnego 45/113 z dnia 14 grudnia 1990 r. Wskazania Narodów Zjednoczonych dotyczące zapobiegania przestępczości nieletnich (United Nations Guidelines for the Prevention of Juvenile Delinquency), przyjęte rezolucją Zgromadzenia Ogólnego 45/112 z dnia 14 grudnia 1990 r. k.k. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. z 1997 r. Nr 88, poz. 553 ze zm.) k.p.k. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz. U. z 1997 r. Nr 89, poz. 555 ze zm.) u.p.n. Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (Dz. U. z 2014 r., poz. 382 ) Organy orzekające ETPC Europejski Trybunał Praw Człowieka TK Trybunał Konstytucyjny Publikatory Dz. U. Dziennik Ustaw OTK ZU Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego Zbiór Urzędowy 7

7 Wstęp Problematyka ochrony praw dziecka od dłuższego czasu jest przedmiotem zainteresowania Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka. Realizowany od stycznia 2013 r. Program Dzieci Pozbawione Wolności: Wspólny Dorobek a Potrzeba Reformy poświęcony jest w szczególności problematyce detencji nieletnich. Oprócz Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka uczestniczą w nim: Bułgarski Komitet Helsiński, Centre for Legal Resources (Rumunia), Węgierski Komitet Helsiński oraz Stowarzyszenie na Rzecz Przestrzegania Praw Człowieka (Rumuński Komitet Helsiński). Założeniem projektu jest wymiana dobrych praktyk i przekazanie rekomendacji właściwym organom publicznym. Projekt realizowany jest ze środków Komisji Europejskiej z programu szczegółowego Prawa Podstawowe i Obywatelstwo. Jednym z filarów programu jest monitorowanie rzetelności postępowania prowadzonego w sprawach nieletnich. W wyroku z dnia 2 marca 2010 r. w sprawie Adamkiewicz przeciwko Polsce, Europejski Trybunał Praw Człowieka uznał, że doszło do naruszenia prawa do obrony, gwarantowanego w art. 6 3c Konwencji oraz prawa do rzetelnego postępowania sądowego (art. 6 1 Konwencji). W przywołanym orzeczeniu Trybunał dokonał oceny zarówno przyjętej w sprawie praktyki, jak i ogólnego kształtu regulacji krajowych. Trybunał uznał, że pojęcie dobra nieletniego powinno być powiązane z gwarancjami procesowymi przysługującymi w toczącym się postępowaniu. Postępowanie przeciwko nieletniemu, ze względu na swój represyjny charakter, powinno gwarantować możliwość skorzystania z pomocy obrońcy. Wyrok w niniejszej sprawie stał się impulsem do przeprowadzenia wnikliwej analizy postępowań w sprawach nieletnich. Mamy nadzieję, że przedstawiona publikacja będzie natomiast stanowiła asumpt do dyskusji nad polskim modelem odpowiedzialności nieletnich. Publikacja składa się z pięciu części. Na pierwszą z nich składają się cztery artykuły naukowe dotyczące problematyki prawnomiędzynarodowych uwarunkowań odpowiedzialności nieletnich oraz koncepcji legislacyjnych dotyczących tejże odpowiedzialności. Część druga to publikacja powstała w oparciu o badania akt sądowych w postępowaniu w sprawach nieletnich prowadzone w ramach Programu w 2013 r. Trzecia i czwarta część niniejszej publikacji zawiera wystąpienia prelegentów oraz uczestników dyskusji z seminarium na- 9

8 ukowego pt. Rzetelność postępowania w sprawach nieletnich zorganizowanego 8 października 2013 r. w Warszawie w siedzibie Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka. W części piątej publikacji zawarto tłumaczenie bardzo istotnego z punktu widzenia odpowiedzialności nieletnich wyroku ETPC w sprawie Blokhin przeciwko Rosji. Katarzyna Wiśniewska Michał Szwast Marcin Wolny 10

9 CZĘŚĆ PIERWSZA

10 Rzetelność postepowania w sprawach nieletnich CZĘŚĆ PIERWSZA Marcin Wolny, Katarzyna Wiśniewska Międzynarodowe standardy postępowania w sprawach nieletnich System sprawiedliwości wobec nieletnich opiera się w Polsce w głównej mierze na przepisach ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich, a także na towarzyszących jej rozporządzeniach. Wszystkie te regulacje powinny być interpretowane z uwzględnieniem bogatego dorobku prawa międzynarodowego, ponieważ ustanawia ono standardy, na których powinien opierać się system sprawiedliwości wobec nieletnich. System sprawiedliwości wobec nieletnich w Konwencji o Prawach Dziecka Jednym z najważniejszych międzynarodowych aktów prawnych który kompleksowo reguluje sytuację prawną dzieci jest Konwencja o Prawach Dziecka (dalej: KPD). W jej art. 40 znajdujemy szereg zapisów regulujących sytuację dziecka w toku prowadzonego przeciwko niemu postępowania. Ustęp 1 punkt a) wspomnianego artykułu odnosi się wprost do gwarancji nullum crimen sine lege, stanowiąc, że Państwa-Strony zapewnią, aby żadne dziecko nie było podejrzane, oskarżane bądź uznawane winnym pogwałcenia prawa karnego poprzez działanie lub zaniechanie, które nie było zabronione przez prawo wewnętrzne bądź międzynarodowe w momencie jego popełnienia. Następnie, w kolejnych przepisach art. 40 KPD, znajdujemy katalog szczegółowych gwarancji prawnych przysługujących dziecku, które podejrzewa się, oskarża lub uznaje winnym. Wśród nich Państwa strony Konwencji umieściły m.in. prawo do informacji o stawianych zarzutach, zapewnienie pomocy w przygotowaniu obrony, rozpatrzenie sprawy bez zwłoki przez niezawisłą i bezstronną władzę lub organ sądowy, niestosowanie przymusu do składania zeznań lub przyznania się do winy, a także prawo do odwołania się od orzeczenia właściwej władzy. W katalogu tym odnajdujemy także zasadę domniemania niewinności. Dodatkowo Państwa strony Konwencji zobowiązały się do takiego uregulowania swojego prawa karnego, aby została ustanowiona minimalna granica wieku, poniżej której dzieci będą uznawane za niezdolne do jego naruszenia. Zobligowały się także do tego, aby w przypadkach, gdy jest to celowe i właściwe, postępować z dziećmi naruszającymi prawo karne w inny sposób niż tylko poprzez postępowanie sądowe. W takim wypadku muszą jednak zapewnić dzieciom pełne poszanowanie praw człowieka i praw procesowych. 13

11 Rzetelność postepowania w sprawach nieletnich CZĘŚĆ PIERWSZA KPD wprost ustanawia także regułę proporcjonalnego działania względem dziecka i kierowania się jego dobrem przy wyborze środków adekwatnych do zaistniałych okoliczności, a także popełnionego naruszenia prawa. Wymienia przy tym potencjalne środki, jakie mogą być stosowane względem dzieci. Wśród nich możemy odnaleźć m.in. nadzór, probację, a także umieszczenie w rodzinie zastępczej. Państwa-Strony są zobowiązane również do zapewnienia, aby żadne dziecko nie zostało pozbawione wolności w sposób bezprawny lub arbitralny. Aresztowanie, zatrzymanie lub uwięzienie dziecka powinno być zgodne z prawem i może być zastosowane jedynie jako środek ostateczny i na możliwie najkrótszy czas. Ponadto Państwa-Strony uznają prawo każdego dziecka podejrzanego, oskarżonego bądź uznanego winnym naruszenia prawa karnego do traktowania w sposób sprzyjający poczuciu godności i wartości dziecka, które umacnia w nim poszanowanie podstawowych praw i wolności innych osób oraz uwzględnia wiek dziecka i celowość sprzyjania jego reintegracji dla podjęcia przez nie konstruktywnej roli w społeczeństwie. Zgodnie z Komentarzami Ogólnymi nr 10 (2007), które należy traktować jako oficjalną interpretację Konwencji, prawo krajowe powinno przewidywać odpowiednie środki umożliwiające traktowanie dzieci w toku prowadzonego przeciwko nim postępowania sądowego w sposób właściwy dla ich dobrego samopoczucia i proporcjonalne do okoliczności popełnionego czynu. Minimalne standardy ONZ w zakresie sądownictwa dla nieletnich Zasady, jakim powinien kierować się wymiar sprawiedliwości dla nieletnich, bardziej szczegółowo opisują przyjęte przez Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych w 1985 r. Wzorcowe minimalne reguły ONZ dotyczące wymiaru sprawiedliwości wobec nieletnich (zwane dalej Regułami Pekińskimi). Reguły Pekińskie posługują się bardzo szeroką definicją nieletniego, uznając za niego każdą osobę, która może być pociągnięta do odpowiedzialności na innych zasadach niż dorosły. Stanowią jednak, że przy ustanowieniu granicy wieku, od którego nieletni mogą odpowiadać karnie, powinna być brana pod uwagę emocjonalna, umysłowa i intelektualna dojrzałość nieletnich. Nadto oddziaływanie Reguł Pekińskich jest rozciągnięte na przypadki zachowań, które ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich określa mianem demoralizacji. Oznacza to, że Reguły Pekińskie mają znaczenie nie tylko dla przypadków popełnienia przez nieletniego czynu zabronionego w postaci np. kradzieży, lecz także na wszelkie przejawy karania go za przejawy demoralizacji wymienione przykładowo w art. 4 1 u.p.n. Wśród nich można odnaleźć popełnienie czynu zabronionego, uchylanie się od obowiązku szkolnego, czy uży- 14

12 Rzetelność postepowania w sprawach nieletnich CZĘŚĆ PIERWSZA wanie środków odurzających. Nadto Reguły Pekińskie nakładają na Państwa obowiązek czynienia wysiłków, aby jak najdalej realizowały ich postanowienia w postępowaniach opiekuńczych i wychowawczych. Takie ujęcie treści Reguł pozwala na wypracowanie jednolitego standardu sprawiedliwości proceduralnej dla nieletnich w ramach porządków krajowych. W treści samych Reguł odnajdujemy wiele wytycznych, które powinny być stosowane w postępowaniu w sprawach nieletnich. Zgodnie z Regułą 5.1, system sprawiedliwości wobec nieletnich powinien kierować się dobrem dziecka. Każda reakcja na popełnienie przez niego czynu zabronionego musi być nacechowane zasadą proporcjonalności. System sprawiedliwości nie powinien kierować się tylko i wyłącznie wagą popełnionego czynu, lecz także okolicznościami dotyczącymi osoby sprawcy. Reguły zalecają przy tym, aby przyznać kompetentnym władzom pewien zakres uznania w orzekaniu o sprawach nieletnich. Sprzyja to realizacji zasady proporcjonalności postępowania, a jednocześnie pozwala na podjęcie wobec nieletniego najbardziej uzasadnionych środków. Niezwykle ważny wydźwięk ma Reguła 7.1., która stanowi, że nieletnim przysługują podstawowe gwarancje proceduralne. Pod tym pojęciem wprost wymienia między innymi domniemanie niewinności, prawo do informacji o postawionych zarzutach, prawo do odmowy składania wyjaśnień, prawo do posiadania obrońcy, a także obecności rodziców czy opiekunów. W dalszej części Reguły Pekińskie omawiają zagadnienia wszczęcia postępowania wobec nieletniego. Ustanawiają zasadę natychmiastowego powiadomienia jego najbliższych o wszczętym postępowaniu. Jednocześnie ustanawiają preferencję środków wolnościowych, stanowiąc, że odpowiednia władza powinna jak najszybciej decydować o jego uwolnieniu. W punkcie 11 wprost stawiają na jak najszersze odformalizowanie postępowania wobec nieletnich. Zalecają korzystanie z alternatywnych form rozwiązywania sporów, a także nie podejmowanie formalnego postępowania, gdy nie jest to konieczne. Reguła nakazuje wprowadzenie możliwości zakończenia postępowania w każdym czasie. Natomiast pierwsze fazy postępowania wobec nieletnich powinni prowadzić specjalnie wyszkoleni funkcjonariusze Policji. Osobny punkt został poświęcony pozbawieniu wolności nieletnich. Reguły Pekińskie wprost stanowią, że środek w postaci izolacji nieletniego powinien być używany jako ostateczność, na jak najkrótszy czas. Zalecają przy tym stosowanie środków alternatywnych wobec pozbawienia wolności. Reguły stanowią przy tym, że nieletni w czasie detencji powinni być oddzieleni od dorosłych osadzonych i korzystać z tych samych praw, co dorośli więźniowie. 15

13 Rzetelność postepowania w sprawach nieletnich CZĘŚĆ PIERWSZA Prowadzone wobec nieletnich postępowanie powinno spełniać standardy rzetelnego procesu i być prowadzone w najlepszym interesie nieletniego, bez zbędnych opóźnień. Zgodnie Regułami Pekińskimi, w trakcie postępowania nieletni powinien mieć zapewnione prawo do pomocy prawnej, w tym tej, która jest świadczona bezpłatnie. Samo postępowanie może się natomiast toczyć w obecności rodziców lub opiekunów nieletniego. Ewentualne pozbawienie ich prawa do udziału w postępowaniu może mieć miejsce jedynie ze względu na interes nieletniego. Reguły wprowadzają także po stronie organu procesowego obowiązek zasięgnięcia informacji (np. za pomocą wywiadu kuratorskiego) na temat sytuacji nieletniego, a także okoliczności, w ramach których popełniono czyn zabroniony. Ponadto Reguły Pekińskie ustanawiają szereg ograniczeń dotyczących nakładania na nieletnich środków wychowawczych i poprawczych. Zawsze muszą być one proporcjonalne względem zachowania nieletniego. Uwzględniać okoliczności popełnienia czynu, a także warunki osobiste sprawcy. Proponują przy tym przykładowy katalog środków wychowawczych, które mogłyby być stosowane względem nieletnich. Jakakolwiek detencja nieletniego powinna być stosowana po głębokim zastanowieniu i traktowana, jako środek ostateczny. Zabronione jest karanie nieletnich karą śmierci i karami cielesnymi. Europejski system ochrony praw nieletnich Podobne standardy postępowania z nieletnimi ustanawiają europejskie organy ochrony praw człowieka. W rekomendacjach Komitetu Ministrów Rady Europy wskazuje się, że systemowi karnemu dla nieletnich powinny zawsze przyświecać takie cele, jak edukacja i integracja społeczna. Środki i działania stosowane w przypadku nieletnich powinny w pierwszej kolejności być wdrażane w ich naturalnym otoczeniu oraz powinny obejmować daną społeczność, w szczególności na poziomie lokalnym. Ponadto Komitet Ministrów w rekomendacjach z 24 września 2003 r. wskazywał, że pomimo ogólnego utrzymywania się wskaźników przestępczości nieletnich na mniej więcej stałym poziomie, charakter i poważny wymiar przestępczości wśród osób nieletnich wymagają nowych metod reagowania i interwencji. Komitet Ministrów już wtedy uznał, że same rozwiązania tradycyjnego systemu wymiaru sprawiedliwości mogą okazać się nieadekwatne w odniesieniu do postępowania z nieletnimi w związku z tym, że ich specjalne potrzeby edukacyjne i społeczne różnią się od potrzeb osób dorosłych. W konsekwencji uznano, że reagowanie na przestępczość nieletnich powinno być oparte na wszechstronnym podejściu i powinno obejmować wiele służb i podmiotów, a także powinno zostać tak zaplanowa- 16

14 Rzetelność postepowania w sprawach nieletnich CZĘŚĆ PIERWSZA ne, aby obejmowało szereg różnych istotnych czynników na poszczególnych szczeblach społeczeństwa, takich jak uwarunkowania indywidualne, czynniki związane z rodziną, szkołą czy daną społecznością lokalną. Na mocy tych rekomendacji Państwa członkowskie zostały zobligowane również do zaplanowania kompleksowego systemu reakcji na przestępczość nieletnich w ramach partnerstw lokalnych obejmujących kluczowe instytucje i służby publiczne tj. policję, kuratorów, osoby pracujące z młodzieżą, opiekę społeczną, służby sądowe, pracowników oświaty, służbę zdrowia i odnośne władze odpowiedzialne ze mieszkalnictwo oraz wolontariuszy i sektor prywatny. Rada Europy określiła również warunki, jakim powinny odpowiadać postępowania sądowe w sprawach nieletnich. Zgodnie z zaleceniami Komitetu Ministrów Nr R (87) 20 dla państw członkowskich w sprawie reakcji społecznych na przestępczość nieletnich, Państwa Rady Europy powinny podejmować działania w celu wzmocnienia prawnej pozycji nieletnich w trakcie postępowania, w tym w czasie postępowania policyjnego, między innymi poprzez poszanowanie: zasady domniemania niewinności, prawa do obrony, w tym prawa do korzystania z pomocy obrońcy, który w razie konieczności zostanie wyznaczony i opłacony z urzędu, prawa do obecności rodziców lub innych przedstawicieli prawnych, którzy powinni być informowani o przebiegu postępowania od jego początku, prawa nieletnich do wzywania i przesłuchiwania świadków oraz do konfrontacji, przysługującej nieletnim możliwości wnioskowania o opinię innego rzeczoznawcy lub wszelkie inne równoważne działania dochodzeniowe, prawa nieletnich do wypowiadania się i jeżeli zachodzi taka konieczność do wygłoszenia opinii na temat środków i działań dla nich przewidywanych, prawa do apelacji, prawa do wnioskowania o rewizję nałożonych środków i działań, prawa nieletnich do poszanowania ich życia prywatnego. Jednocześnie, rekomendacje stanowią, że kary i środki winny być nakładane przez sąd, a jeżeli mogą być nakładane przez inne, prawnie do tego upoważnione władze, muszą podlegać kontroli sądowej. Środki takie powinny być jednak stosowane w możliwie najkrótszym wymiarze czasowym i wyłącznie w prawnie uzasadnionym celu. Komitet Ministrów nakłada jednak obowiązek by stosowanie kar czy środków odbywało się w oparciu o najlepiej pojęty interes nieletnich sprawców, w zależności od wagi popełnionego czynu zabronionego (zasada proporcjonalności) oraz z uwzględnieniem wieku, fizycznego i psychicznego rozwoju, zdolności i osobistych uwarunkowań sprawcy (zasada indywidualizacji), na podstawie ewentualnych ocen i raportów psychologicznych, psychiatrycznych lub społecznych. 17

15 Rzetelność postepowania w sprawach nieletnich CZĘŚĆ PIERWSZA Wnioski Podsumowując, akty prawa międzynarodowego podkreślają szczególny charakter postępowań w sprawach nieletnich, tak ze względu na osobę, względem której prowadzone jest postępowanie, jak również wartość, wokół której są one zogniskowane, tj. dobro nieletniego. Należy jednak wyrazić ubolewanie, że pomimo tak wielu aktów prawa międzynarodowego i klarownie wskazanych w nich standardów postępowania w sprawach nieletnich, w dalszym ciągu nie są one w wystarczającym stopniu uwzględniane zarówno w toku procesu legislacyjnego, jak i praktyki organów krajowych. Summary The article describes the international law on juvenile justice, referring, for instance, to the UN Convention on the Rights of the Child. It also describes soft law relevant to the issue, in particular, the UN Standard Minimum Rules for the Administration of Juvenile Justice adopted by the United Nations General Assembly in 1985 (the so-called Beijing Rules). Moreover, the article refers to the extensive relevant case law of the European Court of Human Rights. 18

16 Rzetelność postepowania w sprawach nieletnich CZĘŚĆ PIERWSZA Ireneusz C. Kamiński Nieletni sprawcy czynów zabronionych w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka I. Uwagi wprowadzające W orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (dalej: Trybunał lub ETPC) kilkakrotnie wystąpiły zagadnienia dotyczące nieletnich sprawców czynów zabronionych. Ujawniły się one na kanwie różnych przepisów Europejskiej Konwencji Praw Człowieka (dalej: Konwencja). W pewnych sytuacjach Trybunał był gotów tworzyć wyróżnione standardy odnoszące się do nieletnich sprawców lub podejrzanych (zwłaszcza w kontekście art. 6 dotyczącego prawa do rzetelnego procesu sądowego), ale w innych już takiej potrzeby wprost nie identyfikował. W omawianych poniżej sprawach doszło ponadto do interesującej konfrontacji wymogów Konwencji z krajowymi rozwiązaniami, które nierzadko powstały w tym celu, by uwzględniając wiek sprawców, służyć ich resocjalizacji i zapobiegać użyciu wobec nich klasycznych mechanizmów oraz procedur karnych. Uwagę zwrócę też na przypadek szczególnych środków wychowawczo-opiekuńczych, zarządzanych gdy nieletni zachowywał się w aspołeczny sposób 1. W swoich orzeczeniach dotyczących nieletnich Trybunał szeroko przywoływał akty prawa międzynarodowego, które uznawał za mające znaczenie dla rozpoznawanej sprawy (część wyroku: Istotne dla sprawy prawo międzynarodowe ) 2. W praktyce jednak określone tam reguły bądź zasady prawne zasadniczo nie były bezpośrednio wykorzystane do rekonstrukcji standardu wynikającego z Konwencji 3. Zidentyfikowanie owych aktów prawnych, 1 Niniejszy szkic nie ma ambicji całościowego omówienia strasburskiego orzecznictwa dotyczącego nieletnich sprawców. Chodziło mi o to, by koncentrując się na kilku najnowszych orzeczeniach, zidentyfikować obecny kształt konwencyjnego standardu i uzasadniające go argumenty. 2 W oryginalnych wersjach językowych orzeczeń ang.: Relevant international material; fr.: Textes internationaux pertinents. 3 Odmiennie Trybunał postępował wielokroć w innych sprawach, np. rozstrzygając o tym, czy w treści standardu wynikającego z konwencyjnego prawa do stowarzyszania się (art. 11) mieści się uprawnienie związku zawodowego do zawierania układów zbiorowych oraz możliwość tworzenia związków zawodowych przez funkcjonariuszy publicznych (wyrok Wielkiej Izby ETPC z r. w sprawie Demir i Baykara przeciwko Turcji, skarga nr 34503/97). Ale w niedawnym wyroku ETPC z r. w sprawie Abdu przeciwko Bułgarii, skarga nr 26827/08, gdy Trybunał przywołał inne konwencje i dokumenty międzynarodowe, by wykorzystując je określić standard Konwencji związany z obowiązkiem państwa do podjęcia działań zwalczających rasistowskie akty przemocy (w kontekście realizacji zakazu poniżającego traktowania z art. 3), spotkało się to z niezgodą 19

17 Rzetelność postepowania w sprawach nieletnich CZĘŚĆ PIERWSZA wypracowanych nie tylko w ramach Rady Europy 4, ale i mających charakter uniwersalny 5, oddziaływało więc raczej pośrednio czy też kontekstowo na strasburskie rozstrzygnięcia. Do bezpośredniego użycia dochodziło w przypadku podobieństwa sytuacji faktycznej, w jakiej znalazł się dorosły i nieletni sprawca lub jednoznacznej tożsamości zagadnienia, w ramach którego Trybunał dokonywał wyróżnienia specyficznego standardu związanego z nieletnim. II. Sprawa Blokhin przeciwko Rosji 6 1. Okoliczności sprawy Dwunastoletni, wychowywany przez dziadka Ivan Blokhin został zatrzymany przez milicję. Nie poinformowano go, z jakiego powodu się to stało. Chłopca przewieziono na posterunek milicji i umieszczono w celi bez okien i światła. Po około godzinie został przesłuchany przez funkcjonariusza milicji. Zatrzymanemu powiedziano mu, że jest oskarżany o wymuszenie pieniędzy od innego dziecka. Zaproponowano następującą transakcję : przyznaje się do winy i natychmiast wychodzi na wolność albo zaprzecza zdarzeniu i pozostaje w areszcie. Blokhin podpisał oświadczenie o dokonaniu czynu. Zadzwoniono następnie do jego dziadka i powiedziano o zatrzymaniu chłopca oraz możliwości odebrania go do domu. Gdy dziadek przyjechał, zatrzymany wycofał swoje wcześniejsze oświadczenie 7. Opiekun miał też poinformować milicjantów, że chłopiec cierpi na zaburzenia emocjonalne. Zdiagnozowano u niego zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD) oraz enurezję (mimowolne oddawanie moczu). Lekarze specjaliści zalecili stały nadzór neudwóch sędziów (Paula Mahoneya i Krzysztofa Wojtyczka). Uważają oni, że Konwencja określa samodzielnie pewien minimalny standard, który nie może być podnoszony poprzez wykorzystanie postanowień innych aktów prawa międzynarodowego. 4 Dokumenty Komitetu Ministrów Rady Europy: rezolucja w sprawie przestępczości nieletnich i zmian społecznych, rekomendacja w sprawie społecznych reakcji na przestępczość nieletnich, rekomendacja w sprawie nowych sposobów radzenia sobie z przestępczością nieletnich, rekomendacja w sprawie europejskich reguł dotyczących nieletnich przestępców podlegających sankcjom oraz innym środkom, wskazówki dotyczące wymiaru sprawiedliwości przyjaznego dla dzieci. 5 Konwencja Praw Dziecka, Ogólne uwagi Komitetu Praw Dziecka oraz rezolucje Zgromadzenia Ogólnego ONZ: Minimalne standardy dotyczące reguł związanych z działaniami wymiaru sprawiedliwości wobec nieletnich (tzw. reguły pekińskie); Reguły dotyczące ochrony nieletnich pozbawionych wolności, Wskazówki dotyczące zapobiegania przestępczości nieletnich (tzw. reguły rijadzkie). 6 Wyrok ETPC z r., skarga nr 47152/06. 7 Odmienny opis wydarzeń przedstawiał później rosyjski rząd w toku postępowanie przed ETPC. Twierdzono, że chłopak nie został formalnie zatrzymany, lecz jedynie poproszony o złożenie wyjaśnienia. Rozmowę miał przeprowadzić funkcjonariusz mający przygotowanie pedagogiczne. Nie doszło do żadnych aktów przymusu czy zastraszania, chłopak został poinformowany o możliwości odmowy wyjaśnień, a podczas rozmowy był obecny dziadek. Trybunał uznał tę wersję za niewiarygodną. 20

18 Rzetelność postepowania w sprawach nieletnich CZĘŚĆ PIERWSZA rologiczny oraz regularne spotkania z psychologiem. Przeciwko Blokhinowi nie podjęto postępowania karnego. Chociaż uznano, że faktycznie dopuścił się wymuszenia, to jednak jako nieletni nie może ponosić odpowiedzialności. Odrzucono przy tym wniosek dziadka chłopca, by postępowanie zostało umorzone ze względu na brak dowodów winy. Wnioskodawca wskazywał na zdobycie oświadczenia w sposób niezgodny z prawem i wskutek zastraszenia. W lutym 2005 r. miejscowy wydział spraw wewnętrznych wystąpił do sądu z wnioskiem o osadzenie Blokhina w ośrodku dla nieletnich przestępców. Uzasadniono to popełnieniem kilku czynów zabronionych, brakiem opieki ze strony rodziców, którym odebrano prawa rodzicielskie, oraz nieuporządkowanym trybem życia. Pobyt w ośrodku przez 30 dni, gdy Blokhina nie można było z racji wieku pociągnąć do odpowiedzialności, miał powstrzymać przed dokonywaniem kolejnych przestępstw oraz wpłynąć naprawczo na jego zachowanie. Po krótkiej rozprawie sąd zgodził się z wnioskiem. W ośrodku Blokhin dzielił sypialnię z siedmioma innymi osobami, w której przez całą noc paliło się światło. W ciągu dnia osadzeni nie mogli korzystać z łóżek i korzystać z sypialni. Czas musieli spędzać w dużym pustym pomieszczeniu, gdzie nie było żadnych mebli. Tylko dwukrotnie Blokhin mógł wyjść na podwórze. W ośrodku były prowadzone lekcje szkolne, ale odbywały się tylko dwa razy w tygodniu, trwały trzy godziny i ograniczały do języka rosyjskiego i matematyki. Zajęcia prowadzono łącznie dla wszystkich nieletnich, mimo iż byli w różnym wieku. Wobec osadzonych wychowawcy stosowali kolektywne kary (trwające wiele godzin stanie bez ruchu przy ścianie), jeśli tylko jedna osoba zachowała się w sposób niezgodny z regulaminem. Istniał też zakaz opuszczania zbiorczej sali. Trzeba było prosić o zgodę na wyjście do toalety i czekać, aż zbierze się grupa trzech osób. Taka reguła była szczególnie dotkliwa dla Blokhina, który cierpiał na enurezję. Za częste prośby karano go wykonywaniem poniżających prac polegających na usuwaniu nieczystości. Rosyjski rząd kwestionował te dane, ale jednocześnie nie był w stanie przekazać teczki personalnej oraz kartoteki medycznej Blokhina, zażądanych przez Trybunał. Twierdzono, że odpowiednio po dwóch i trzech latach zniszczono je zgodnie z niepublikowanymi zarządzeniami ministerstwa spraw wewnętrznych 8. Nie przeszkodziło to jednak reprezentantowi Rosji na powoływanie się 8 Rząd Rosji nie przekazał też Trybunałowi kopii zarządzenia dotyczącego niszczenia dokumentacji medycznej. Należy dodać, że jednocześnie zgodnie z opublikowanymi instrukcjami ministerstwa zdrowia kartoteki medyczne pacjentów są przechowywane przez 10 lat. Władze rosyjskie nie dostarczyły ponadto protokołów zniszczeń, które rutynowo towarzyszą urzędowemu niszczeniu dokumentów. 21

19 Rzetelność postepowania w sprawach nieletnich CZĘŚĆ PIERWSZA podczas postępowania w Strasburgu na informacje pochodzące się z tych zbiorów dokumentów Po wyjściu z ośrodka Blokhin znalazł się w szpitalu, a następnie był leczony w zakładzie psychiatrycznym. 2. Wyrok Trybunału Trybunał jednomyślnie orzekł, że doszło do naruszenia trzech przepisów Konwencji: zakazu nieludzkiego i poniżającego traktowania (art. 3), prawa do wolności i bezpieczeństwa osobistego (art. 5) oraz do rzetelnego postępowania sądowego (art. 6). W związku z zarzutem dotyczącym naruszenia art. 3 Trybunał uznał za niepotwierdzoną tezę o zniszczeniu dokumentacji dotyczącej Blokhina. Nieprzekazanie przez rosyjskie władze żądanych materiałów potraktowano jako uprawniające do wyciągnięcia negatywnych dla Rosji konsekwencji co do zasadności zarzutów podniesionych w skardze (par ) 9. Poniżające i nieludzkie traktowanie było następstwem braku należytej i wymaganej opieki medycznej, którą państwo musi zapewnić osobom pozbawionym wolności 10. Władze ośrodka były informowane o szczególnych schorzeniach Blokhina. Pomimo tego chłopiec nie uzyskał dostępu do psychologa i psychiatry. Mógł skorzystać jedynie z ogólnej pomocy pediatrycznej. Podczas pobytu w ośrodku jego stan zdrowia poważnie się pogorszył (par ). Przystępując do analizy zarzutu dotyczącego prawa do wolności i bezpieczeństwa osobistego, Trybunał musiał najpierw rozstrzygnąć, czy umieszczenie w ośrodku stanowiło akt pozbawienia wolności w znaczeniu art. 5. W tej kwestii strony się różniły. Rosyjski rząd podnosił, że celem pobytu w ośrodku było zapobieżenie popełnieniu przez nieletnich kolejnych przestępstw, ochrona ich życia i zdrowia oraz podjęcie kroków naprawczych. Trybunał wskazał, że dokonywana ocena musi uwzględniać szereg czynników charakteryzujących dany przypadek, takich jak rodzaj działania, długość, skutki i sposób realizacji środka 11. Blokhin został umieszczony na 30 dni w ośrodku, który był zamknięty 9 Trybunał nie rozważał jednak, czy Rosja dodatkowo złamała art. 38 Konwencji, który wymaga od państwa podjęcia należytej współpracy z ETPC, w tym polegającej na przekazaniu żądanych dokumentów i wyjaśnień. Na temat orzecznictwa ETPC dotyczącego tej kwestii zob. I.C. Kamiński, Obowiązek współpracy państwa z Europejskim Trybunałem Praw Człowieka, Europejski Przegląd Sądowy 2013, nr Trybunał odwołał się do ogólnego obowiązku zapewnienia takiej opieki osobom pozbawionym wolności, bez statuowania specyficznego standardu dotyczącego młodocianych. Przywołał swoje następujące rozstrzygnięcia: wyroki ETPC z r. w sprawie Khudobin przeciwko Rosji, skarga nr 59696/00, ECHR 2006 XII, par. 93; z r. w sprawie Mouisel przeciwko Francji, skarga nr 67263/01, ECHR 2002 IX, par. 40; z r. w sprawie Kudła przeciwko Polsce (Wielka Izba), skarga nr 30210/96, ECHR 2000 XI, par Te czynniki zostały zidentyfikowane w wyroku ETPC z r. w sprawie Guzzardi przeciwko Włochom, skarga nr, Series A. 39, par

20 Rzetelność postepowania w sprawach nieletnich CZĘŚĆ PIERWSZA i strzeżony; miejsca nie można było opuścić bez zezwolenia. Osadzeni podlegali ścisłemu i stałemu nadzorowi, byli przeszukiwani, nie mogli posiadać osobistych rzeczy, a za naruszenie reguł zachowania karano ich sankcjami dyscyplinarnymi. Te okoliczności oznaczały, że doszło do pozbawienia wolności (par. 107). Należało ustalić, czy pozbawienie wolności wynikało z prawa krajowego (zostało dokonane w trybie ustalonym przez prawo ) i korespondowało z jedną z sytuacji określonych w ustępie 1 artykułu 5. Według rosyjskich władz umieszczenie Blokhina w tymczasowym ośrodku korespondowało z art. 5 ustęp 1 punkt (d), gdyż do pozbawienia wolności doszło w celu ustanowienia nadzoru wychowawczego. Trybunał wskazał, że w przypadku nieletnich tego rodzaju nadzór nie musi zostać połączony z rygorystycznie rozumianą nauką szkolną, lecz powinien obejmować różne aspekty wykonywania przez władze publiczne praw rodzicielskich dla dobra i ochrony danej osoby 12. Ponadto przetrzymywanie w celu ustanowienia nadzoru wychowawczego musi się dokonywać w odpowiednim miejscu, adekwatnie przygotowanym i wyposażonym. Ale jednocześnie umieszczenie ośrodku nie musi być natychmiastowe. Konwencyjny standard nie wyklucza zatrzymania jako środka tymczasowego, poprzedzającego właściwe użycie nadzoru wychowawczego. Wymaga jednak, by po środku tymczasowym doszło szybko do nadzoru wychowawczego (par ). Trybunał podkreślił, że tymczasowe zatrzymanie w ośrodku dla nieletnich może zachodzić do czasu podjęcia rozstrzygnięcia (np. przez sąd) lub znalezienia właściwego miejsca w celu umieszczenia danej osoby. Te przesłanki nie zachodziły w przypadku Blokhina. Osadzono go, by zapobiec dokonaniu kolejnych czynów przestępczych i by skorygować jego zachowanie. W ośrodku nie było też systematycznej działalności edukacyjno-wychowawczej. W takich okolicznościach pozbawienie wolności nie może zostać uznane za służące nadzorowi wychowawczemu (par ). Strasburscy sędziowie postanowili następnie rozważyć, czy pozbawienie wolności można zakwalifikować jako uzasadnione przez inne okoliczności wymienione art. 5 ust. 1 pkt (a) (c). Sformułowanie dotyczące zapobieżenia popełnieniu przestępstwa (pkt c) nie odnosi się do wszelkich nielegalnych aktów, jakie jednostka mogłaby dokonać, lecz konkretnego czynu przestępczego. Władze nie wskazały takiego zindywidualizowanego, np. ze względu na osobę lub miejsce, zagrożenia bądź przygotowywanie pewnych szczególnych działań, które należało powstrzymać. Dodatkowo zatrzymanie musi być związane z po- 12 Decyzja ETPC z r. w sprawie Koniarska przeciwko Wielkiej Brytanii, skarga nr 33670/96; wyrok ETPC z r. w sprawie D.G. przeciwko Irlandii, skarga nr 39474/98, ECHR 2002 III, par. 80; wzrok ETPC z r. w sprawie P. i S. przeciwko Polsce, skarga nr 57375/08, par

21 Rzetelność postepowania w sprawach nieletnich CZĘŚĆ PIERWSZA stawieniem przed właściwym organem, a osobę pozbawioną wolności trzeba osądzić w rozsądnym terminie. Oznacza to, że w grę może wchodzić jedynie zatrzymanie poprzedzające postawienie przed sądem, gdy dana osoba podjęła już kroki przygotowujące przestępstwo. Takie okoliczności nie zachodziły w przypadku Blokhina (par ). Analogicznie osadzenie w ośrodku nie może uchodzić za usprawiedliwione zapewnieniem realizacji określonego obowiązku (pkt b). Tu ponownie nie wolno odwoływać się do generalnie wskazanego nakazu nienaruszania prawa, lecz trzeba ten obowiązek skonkretyzować; dodatkowo zatrzymywana osoba musi odmawiać wykonania obowiązku (par. 122). Pozbawienie wolności nie było też konsekwencją skazania przez właściwy sąd (pkt a). W związku z zarzutem złamania prawa do rzetelnego procesu sądowego (w jego karnej części) rosyjskie władze podniosły, że na mocy krajowego prawa Blokhin nie był ścigany karnie, w więc art. 6 nie ma zastosowania w jego sprawie. Trybunał przypomniał tu jednak swoje utrwalone orzecznictwo, iż pojęciu oskarżenia w sprawie karnej należy nadać autonomiczne konwencyjne znaczenie. Odwołuje się ono do trzech kryteriów wskazanych w wyroku Engel i inni przeciwko Holandii. Są to: prawna kwalifikacja czynu w krajowym ustawodawstwie, natura czynu oraz charakter i surowość sankcji 13. Czyn Blokhina miał charakter karny (odpowiadał aktowi określonemu w kodeksie karnym) i tylko niepełnoletność sprawcy nie pozwoliła na ściganie. Jednocześnie postanowiono w celu zmiany postępowania sprawcy umieścić go w ośrodku dla nieletnich przestępców. Oparto się przy tym na ustaleniach poczynionych w toku wstępnego postępowania karnego. Nie ulega więc wątpliwości, że zastosowany środek stanowił bezpośrednią konsekwencję czynu uznanego za mający znamiona przestępstwa. Osadzenie w ośrodku było połączone z istotnym ograniczeniem swobody i ścisłym reżimem dyscyplinarnym. Te elementy wskazują na karny charakter sprawy, powodując zastosowanie art. 6. W części wyroku dotyczącej merytorycznego rozstrzygnięcia zarzutu dotyczącego art. 6 Trybunał sformułował ważne tezy dotyczące procesowej sytuacji nieletniego. Wskazano, przypominając istniejące już orzecznictwo, że postępowanie karne powinno być prowadzone tak, by odpowiadało najlepszym interesom dziecka 14. Należy uwzględniać zwłaszcza podczas dokonywania 13 Wyrok ETPC z r. w sprawie Engel i inni przeciwko Holandii, skargi nr 5100/71, 5101/71, 5102/71, 5354/72 i 5370/7, Series A. 22, par. 82. Dwa ostatnie kryteria Trybunał traktował jako alternatywne i niemające charakteru kumulacyjnego. Łączne uwzględnienie trzech kryteriów jest możliwe, gdy samodzielna analiza każdego z nich nie pozwalała na ustalenie, czy w sprawie występowało oskarżenie o charakterze karnym. 14 Wyroki ETPC z r. w sprawie V. przeciwko Wielkiej Brytanii (Wielka Izba), skarga nr 24888/94, ECHR 1999 IX, par 86; z r. w sprawie T. przeciwko Wielkiej Brytanii (Wielka Izba), skarga nr 24724/94, par. 84; z r. w sprawie Panovits przeciwko Cyprowi, skarga nr 4268/04, par

22 Rzetelność postepowania w sprawach nieletnich CZĘŚĆ PIERWSZA przesłuchań wiek sprawcy, jego stopień dojrzałości oraz stan intelektualny i emocjonalny, a także zdolność udziału w postępowaniu. Władze muszą podjąć działania w celu zmniejszenia uczucia zastraszenia oraz pozwalające nieletniemu na zrozumienie istoty postępowania oraz jego konsekwencji, zwłaszcza dotyczących sankcji i kar. Sprawca powinien także wiedzieć o przysługującym mu prawie do obrony i możliwości nieskładania zeznań 15. Uprawnienia nieletniego Trybunał analizował na tle swojego orzecznictwa dotyczącego dwóch kwestii: prawa do pomocy prawnej i prawa do przesłuchania świadków lub obecności podczas ich przesłuchiwania. Gdy chodzi o pierwsze z uprawnień, jest ono szczególnie ważne w początkowym etapie postępowania, aby nie doszło do samooskarżania się przesłuchiwanej jednostki. Dlatego Konwencja wymaga, by dostęp do prawnika miał zasadniczo miejsce już w czasie pierwszego przesłuchania przez policję 16. Nawet jeśli jednak zachodzą specyficzne okoliczności uzasadniające ograniczenie dostępu do prawnika, nie może to podważać prawa do rzetelnego postępowania sądowego. Dostęp do prawnika jest kluczowy w przypadku osoby nieletniej, szczególnie podatnej na wpływ i sugestie. Oskarżony powinien mieć też możliwość zakwestionowania dowodów 17. Trybunał uznał za niewiarygodne twierdzenia rosyjskich władz, że dziadek Blokhina był obecny podczas przesłuchania. Chłopiec był sam, gdy przesłuchiwał go funkcjonariusz policji. Ze względu na wiek zatrzymanemu należało zapewnić pomoc prawnika, by w ten sposób równoważyć atmosferę przesłuchania, która skłaniała do składania samooskarżających zeznań 18. Te zeznania zostały następnie użyte jako uzasadnienie dla decyzji o umieszczeniu w ośrodku. Chociaż już sam brak dostępu do prawnika podczas pierwszego przesłuchania prowadził do złamania art. 6, Trybunał postanowił jednak dokonać analizy innych aspektów rosyjskiego postępowania dotyczącego nieletnich (par ). Władze krajowe oparły się w swoich decyzjach na treści zeznań złożonych przez rzekomą ofiarę wymuszenia oraz jego matkę. Nawet jeśli te zeznania nie były jedynymi dowodami w sprawie, to na pewno okazały się rozstrzygającymi 15 Wyroki ETPC z r. w sprawie Panovits przeciwko Cyprowi, skarga nr 4268/04, par. 67; z r. w sprawie S.C. przeciwko Wielkiej Brytanii, skarga nr 60958/00, ECHR 2004 IV, par. 29; z r. w sprawie Martin przeciwko Estonii, skarga nr 35985/09, par Wyrok ETPC z r. w sprawie Salduz przeciwko Turcji (Wielka Izba), skarga nr 36391/02, ECHR-2008, par Wyroki ETPC z r. w sprawie Lucà przeciwko Włochom, skargi nr 33354/96, ECHR 2001 II, par ; z r. w sprawie Al-Khawaja i Tahery przeciwko Wielkiej Brytanii (Wielka Izba), skargi nr 26766/05 i 22228/06, par Rosyjskie władze tłumaczyły brak dostępu do prawnika faktem, że takie uprawnienie nie przysługiwało nieletniemu, który nie mógł ponosić odpowiedzialności karnej za swój czyn. Trybunał odrzucił taki argument przypominając, że już samo ustawowe ograniczenie prawa dostępu do prawnika tworzy systemowe rozwiązanie, którego nie można zaakceptować w kontekście art. 6. (par. 167). 25

23 Rzetelność postepowania w sprawach nieletnich CZĘŚĆ PIERWSZA (poza wycofanym przez Blokhina oświadczeniem). Jednak rosyjskie władze nie spowodowały, że świadkowie byli obecni w sądzie, gdzie można byłoby im zadawać pytania. Taka praktyka wynikała z przepisów ustawodawstwa dotyczącego nieletnich sprawców przestępstw 19. Niekorzystnej dla nieletniego sytuacji procesowej nie sanowało też ewentualne przyznanie mu innych uprawnień, które mogłyby prowadzić do zakwestionowania wiarygodności świadków. Chociaż wyrok nie powodował kontrowersji wśród wydających go sędziów zapadł wszak bez zdań odrębnych i równoległych zespół pięciu sędziów zaakceptował jednak wniosek Rosji o ponowne rozpoznanie sprawy przez Wielką Izbę 20. Rozprawa odbędzie się 22 października 2014 r. Ostateczny wyrok powinien następnie zapaść, zgodnie z regułą porządkową Trybunału, w ciągu dziewięciu kolejnych miesięcy. III. Sprawa A. i inni przeciwko Bułgarii 21 Skarga została wniesiona przez czworo nieletnich, wobec których zastosowano ze względu na różne formy zachowania uznane za antyspołeczne, takie jak prostytucja, ucieczki z domu, nieuczęszczanie do szkoły środek prawny w postaci umieszczenia w zakładzie wychowawczym. Skarżący podnieśli zarzuty dotyczące różnych aspektów art. 5 Konwencji. Trybunał starano się jednak przede wszystkim przekonać, że zastosowany środek miał charakter sankcji karnej, mimo iż nie doszło do skazania przez sąd (ustęp 1 pkt a). Trybunał najpierw ustalił, że ze względu na długość i zasady pobytu w zakładzie (brak swobody opuszczania, nadzór, regulamin zachowania) w sprawie doszło do ingerencji w wolność osobistą, a tym samym znajdzie tu zastosowanie art. 5 (par ). Nie zgodzono się natomiast ze stanowiskiem skarżących, że w drodze procedur karnych doszło rzekomo do skazania i wymierzenia kary (par. 65). Był to środek wychowawczy, stanowiący następstwo czynów uznanych za antyspołeczne. Tej oceny nie podważał fakt, że nieletni sprawcy drobnych przestępstw też mogli zostać umieszczeni w takim zakładzie (par. 72). Zdaniem Trybunału w grę wchodziło pozbawienie nieletniego wolności w celu ustanowienia nadzoru wychowawczego (ustęp 1 pkt d). Należało więc sprawdzić dwie okoliczności. Po pierwsze, czy osoby umieszczone w zakładzie 19 Ustawa o nieletnich ponownie ustanawiała odstępstwo od reguł procesowych zawartych w rosyjskim kodeksie postępowania karnego. 20 Stało się to r. Zgodnie z art. 43 ust. 2 Konwencji sprawa na wniosek strony podlega ponownie rozpoznaniu przez Wielką Izbę, po zaakceptowaniu wniosku przez zespół pięciu sędziów, gdy ujawnia poważne zagadnienia dotyczące interpretacji lub stosowania Konwencji i jej Protokołów lub poważna kwestię o znaczeniu ogólnym. Można podejrzewać, że wniosek rządy Rosji koncentrował się na tej części wyroku izby, która dotyczyła standardu związanego z pozbawianiem wolności w kontekście nadzoru wychowawczego. 21 Wyrok ETPC z r., skarga nr 51776/08. 26

24 Rzetelność postepowania w sprawach nieletnich CZĘŚĆ PIERWSZA miały cechy kwalifikujące je do poddania nadzorowi wychowawczemu. Po drugie, czy warunki i wyposażenie zakładu wychowawczego oraz zatrudniony w nim personel spełniały kryteria wymagane dla zapewnienia adekwatnie takiego nadzoru. Skarżący zgadzali się, że przyczyną umieszczenia w zakładzie było wystąpienie zachowania uznanego na mocy krajowego ustawodawstwa za antyspołeczne, ale uważali, że pojęcie to nie zostało dostatecznie sprecyzowane, by mogło uchodzić za prawo realizujące jakościowe wymogi nakazane przez Konwencję. Inaczej mówiąc, pojęcie antyspołecznego zachowania jest nieprecyzyjne i konieczne staje się jego uściślenie poprzez stworzenie np. listy czynów mających kwalifikowanych jako aspołeczne. Tej krytyki Trybunał nie podzielił (par. 68). Ustawowa konstrukcja odwołuje się do społecznych ocen, a jej prawnicze rozumienie zostało doprecyzowane przez orzecznictwo. Skarżący mogli więc przewidzieć, że ich zachowania daje się kwalifikować jako antyspołeczne. W ocenie Trybunału działania edukacyjne i wychowawcze podjęte w zakładzie oraz sposób ich zorganizowania odpowiadały konwencyjnemu standardowi. Takiej konkluzji nie zmienia fakt, że w placówce mogli zostać też umieszczeni nieletni sprawcy drobnych przestępstw. Nie doszło więc do złamania art. 5 ustęp 1 pkt (d). Dwa naruszenia art. 5 stwierdzone w bułgarskiej sprawie miały charakter epizodyczny. Po pierwsze, jedna ze skarżących została też umieszczona w centrum kryzysowym dla dzieci. Zgodnie z krajowym ustawodawstwem taką decyzję powinien podjąć sąd, tymczasem była to jednostka administracji miejskiej zajmująca się pomocą społeczną 22. Nie został zrealizowany proceduralny nakaz, by do pozbawienia wolności doszło w trybie ustalonym przez prawo (art. 5 ust. 1). Po drugie, inna skarżąca została dodatkowo dwukrotnie umieszczona (na 14 i 17 dni) w schronisku dla nieletnich. Od decyzji w tej sprawie nie przysługiwał jej środek odwoławczy do sądu. Doszło więc do złamania art. 5 ust IV. Sprawa Adamkiewicz przeciwko Polsce Okoliczności sprawy i tło prawne W tle skargi znalazło się postępowanie w głośnej przed laty sprawie zabójstwa dokonanego przez 15-latka na swoim koledze. Sprawca, zatrzymany kilka dni po 22 Władze bułgarskie starały się przekonywać, że umieszczenie w centrum kryzysowym dla dzieci nie skutkuje pozbawieniem wolności. Trybunał odrzucił ten pogląd, wskazując na zamknięty charakter placówki, istniejące w niej restrykcyjne reguły, a dodatkowo długotrwały pobyt skarżącej (sześć miesięcy). 23 Trybunał nie zgodził się z poglądem władz, że umieszczenie w schronisku nie stanowiło pozbawienia wolności, lecz był to środek ochronny. Wskazał, że schroniska podlegają ministerstwu spraw wewnętrznych, warunki w nich są analogiczne do istniejących w aresztach, a osoby do schroniska doprowadza policja. 24 Wyrok ETPC z r., skarga nr 54729/00). 27

25 Rzetelność postepowania w sprawach nieletnich CZĘŚĆ PIERWSZA tragicznym wydarzeniu, przyznał się do winy podczas przesłuchania na komisariacie policji; oświadczenie powtórzył następnie przed sędzią rodzinnym, który wyznaczył adwokata do obrony. Rodzice chłopca ustanowili własnego prawnika i powierzyli mu obronę syna. Adwokat wystąpiła natychmiast o zezwolenie na widzenie z zatrzymanym, przebywającym w schronisku dla nieletnich. Sędzia rodzinny wniosek odrzucił, powołując się na toczące się postępowanie wyjaśniające. Wnioski były kilkakrotnie ponawiane przez prawnika. Ostatecznie adwokat mogła spotkać się z chłopcem sześć tygodni po zatrzymaniu. Ustawa z r. o postępowaniu w sprawach nieletnich 25 odchodzi od klasycznego modelu postępowania karnego i odwołuje się do dwóch kierunkowych zasad: postępowania prowadzone przez organy państwa mają być podporządkowane dobru dziecka i uwzględniać indywidualne cechy dziecka (takie jak jego osobowość, wiek, stan zdrowia, stopień rozwoju fizycznego i emocjonalnego, zachowanie oraz stopień demoralizacji) 26. Postępowanie wyjaśniające w pierwszym rzędzie prowadzi sędzia rodzinny. Nie występuje w roli wroga nieletniego ani oskarżyciela, lecz ma zagwarantować dobro nieletniego. Na zakończenie postępowania wyjaśniającego sędzia rodzinny decyduje albo o braku zasadności kontynuowania postępowania, albo o przekazaniu sprawy do sądu rodzinnego. Rozstrzyga też, na podstawie zgromadzonego materiału i przy uwzględnieniu okoliczności, charakteru sprawy oraz osobowości nieletniego, czy postępowanie przed sądem rodzinnym będzie się toczyło w trybie przewidzianym dla zastosowania środków wychowawczych (postępowanie opiekuńczo-wychowawcze), czy też środków poprawczych (postępowanie poprawcze). W ustawie przyjęto, że sędzia rodzinny jako sędzia prowadzący postępowanie wyjaśniające i najlepiej znający czyn oraz sprawcę powinien zasiadać w sądzie rodzinnym jako osoba, której obecność przyczynia się do obrony interesów dziecka 27. Sędzia prowadzący sprawę Adamkiewicza podjął decyzję o wyborze trybu postępowania poprawczego. Nieletni został umieszczony z zakładzie poprawczym na sześć lat. 2. Wyrok Trybunału Rząd polski nie kwestionował, że w początkowym etapie postępowania doszło do szeregu nieprawidłowości: nieletni został przesłuchany przez 25 Dz.U Nr 35, poz. 228, ze zm. 26 Zob. T. Bojarski, S. Skrętowicz, Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich. Komentarz, uwagi do art. 3, Warszawa Tamże, uwagi do art

26 Rzetelność postepowania w sprawach nieletnich CZĘŚĆ PIERWSZA policję w sposób naruszający krajowe prawo (wymaga ono obecności jednej z następujących osób rodziców, opiekuna, nauczyciela lub przedstawiciela stowarzyszenia o celach wychowawczych), a adwokatowi nie wydano zezwolenia na widzenie. Podnoszono jednak, że nieprawidłowości nie wyrządziły szkód, gdyż sąd odwoławczy wnikliwie zbadał wpływ, jakie mogły one mieć na postępowanie, a sam nieletni, gdy został poinformowany przez adwokat o prawie do milczenia, nie skorzystał z tego uprawnienia, kolejny raz potwierdzając swoje wyjaśnienia. Zeznania Adamkiewicza nie były ponadto jedynym środkiem dowodowym, z jakiego skorzystał sąd rodzinny. Trybunał podkreślił znaczenie postępowania przygotowawczego dla losów późniejszego stadium sądowego (par. 83). Artykuł 6 zasadniczo wymaga, by podejrzany miał możliwość pomocy ze strony adwokata już od chwili zatrzymania lub tymczasowego aresztowania. W sprawie Adamkiewicza prawnik nie mogła się spotkać z nieletnim bezpośrednio po udzieleniu jej pełnomocnictwa procesowego. Na osiem wniosków, uzyskała tylko dwie zgody. Spotkania odbywały się w obecności innej osoby (sędziego, pracownika schroniska). Ponadto jedynie raz mogła zapoznać się z aktami sprawy. Prawo do obrony nieletniego zostało więc w znacznym stopniu ograniczone (par. 86). Strasburscy sędziowie zauważyli, że szczególnie ważne było pierwsze przesłuchanie przez policję, podczas którego nieletni przyznał się do winy. Organy ścigania weszły w posiadanie kluczowych dowodów zanim zatrzymany mógł zostać poinformowany przez prawnika o przysługującym mu prawie do zachowania milczenia. Adamkiewicz nigdy wcześniej nie był karany, przebywał w schronisku i nie miał kontaktów z rodziną. Nie mógł więc wiedzieć, że ma prawo do uzyskania pomocy prawnika. Tymczasem złożył zeznania, których treść istotnie posłużyła do uzasadnienia wyroku. Trybunał jednogłośnie orzekł, że doszło do naruszenia art. 6 ust. 3 pkt c w związku z art. 6 ust. 1. Ale w sprawie wystąpiło też pytanie o rzetelność postępowania sądowego, gdy ten sam sędzia prowadził najpierw postępowanie wyjaśniające, a później orzekał w składzie sądu rodzinnego 28. To pytanie dotyczyło wymogu bezstronności sędziego. Bezstronność jest ujmowana w strasburskim orzecznictwie dwojako. Po pierwsze, jest ona związana z osobistym przekonaniem sędziego w danej sprawie (subiektywna bezstronność). Drugie ujęcie ma charakter obiektywny i łączy 28 Problem ten zauważano jeszcze przed wyrokiem w polskiej literaturze prawnej. Zob. H. Kołakowska-Przełomiec, Dziecko jako sprawca i jako ofiara przestępstwa. Ochrona dziecka w prawie karnym, w: Konwencja o prawach dziecka (red. T. Smyczyński), Poznań 1999, s

BL TK/15 Warszawa, 7 lipca 2016 r.

BL TK/15 Warszawa, 7 lipca 2016 r. BL-112-265-TK/15 Warszawa, 7 lipca 2016 r. INFORMACJA PRAWNA O WYROKU TRYBUNAŁU KONSTYTUCYJNEGO Z 22 WRZEŚNIA 2015 R. (SYGN. AKT P 37/14) DOTYCZĄCYM USTAWY Z DNIA 6 CZERWCA 1997 R. - KODEKS KARNY I. METRYKA

Bardziej szczegółowo

Wyrok Trybunału w Strasburgu w sprawie Matyjek przeciwko Polsce - komunikat prasowy

Wyrok Trybunału w Strasburgu w sprawie Matyjek przeciwko Polsce - komunikat prasowy Wyrok Trybunału w Strasburgu w sprawie Matyjek przeciwko Polsce - komunikat prasowy Europejski Trybunał Praw Człowieka ogłosił dzisiaj wyrok w sprawie Matyjek przeciwko Polsce (skarga nr 38184/03). Trybunał

Bardziej szczegółowo

1. Pokrzywdzony w postępowaniu przygotowawczym jest stroną uprawnioną do. działania we własnym imieniu i zgodnie z własnym interesem (art kpk).

1. Pokrzywdzony w postępowaniu przygotowawczym jest stroną uprawnioną do. działania we własnym imieniu i zgodnie z własnym interesem (art kpk). 1 Podstawowe prawa pokrzywdzonego: 1. Pokrzywdzony w postępowaniu przygotowawczym jest stroną uprawnioną do działania we własnym imieniu i zgodnie z własnym interesem (art. 299 1 kpk). 2. Jeżeli pokrzywdzonym

Bardziej szczegółowo

POSTANOWIENIE Z DNIA 17 CZERWCA 2003 R. II KK 90/03

POSTANOWIENIE Z DNIA 17 CZERWCA 2003 R. II KK 90/03 POSTANOWIENIE Z DNIA 17 CZERWCA 2003 R. II KK 90/03 Przewidziana w polskim porządku prawnym ustawie z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (jedn. tekst: Dz. U. z 2002 r. Nr

Bardziej szczegółowo

POSTANOWIENIE. Sygn. akt III KK 305/14. Dnia 8 października 2014 r. Sąd Najwyższy w składzie: SSN Józef Szewczyk

POSTANOWIENIE. Sygn. akt III KK 305/14. Dnia 8 października 2014 r. Sąd Najwyższy w składzie: SSN Józef Szewczyk Sygn. akt III KK 305/14 POSTANOWIENIE Sąd Najwyższy w składzie: Dnia 8 października 2014 r. SSN Józef Szewczyk na posiedzeniu w trybie art. 535 3 kpk po rozpoznaniu w Izbie Karnej w dniu 8 października

Bardziej szczegółowo

PRAWO DO RZETELNEGO PROCESU SĄDOWEGO Łukasz Lasek, Helsińska Fundacja Praw Człowieka

PRAWO DO RZETELNEGO PROCESU SĄDOWEGO Łukasz Lasek, Helsińska Fundacja Praw Człowieka PRAWO DO RZETELNEGO PROCESU SĄDOWEGO Łukasz Lasek, Helsińska Fundacja Praw Człowieka Prawo do rzetelnego procesu jest fundamentalnym prawem każdej osoby w demokratycznym państwie prawa. Pod tą zwięzłą

Bardziej szczegółowo

DZIECKO ŁAMIĄCE PRAWO (NIELETNI)

DZIECKO ŁAMIĄCE PRAWO (NIELETNI) DZIECKO ŁAMIĄCE PRAWO (NIELETNI) 1. Kodeks karny Na zasadach określonych w kodeksie karnym odpowiadają osoby, które popełniły czyn zabroniony po ukończeniu 17 lat. Wyjątkowo na gruncie kodeksu karnego

Bardziej szczegółowo

POSTANOWIENIE. SSN Waldemar Płóciennik (przewodniczący) SSN Włodzimierz Wróbel (sprawozdawca) SSA del. do SN Piotr Mirek. Protokolant Ewa Oziębła

POSTANOWIENIE. SSN Waldemar Płóciennik (przewodniczący) SSN Włodzimierz Wróbel (sprawozdawca) SSA del. do SN Piotr Mirek. Protokolant Ewa Oziębła Sygn. akt II KK 215/14 POSTANOWIENIE Sąd Najwyższy w składzie: Dnia 29 stycznia 2015 r. SSN Waldemar Płóciennik (przewodniczący) SSN Włodzimierz Wróbel (sprawozdawca) SSA del. do SN Piotr Mirek Protokolant

Bardziej szczegółowo

POSTANOWIENIE. SSN Eugeniusz Wildowicz

POSTANOWIENIE. SSN Eugeniusz Wildowicz Sygn. akt V KK 71/16 POSTANOWIENIE Sąd Najwyższy w składzie: Dnia 11 maja 2016 r. SSN Eugeniusz Wildowicz na posiedzeniu w trybie art. 535 3 k.p.k. po rozpoznaniu w Izbie Karnej w dniu 11 maja 2016 r.,

Bardziej szczegółowo

POSTANOWIENIE UZASADNIENIE. Sygn. akt: WZ 18/16. Dnia 12 grudnia 2016 r. Sąd Najwyższy w składzie: SSN Marek Pietruszyński

POSTANOWIENIE UZASADNIENIE. Sygn. akt: WZ 18/16. Dnia 12 grudnia 2016 r. Sąd Najwyższy w składzie: SSN Marek Pietruszyński Sygn. akt: WZ 18/16 POSTANOWIENIE Sąd Najwyższy w składzie: Dnia 12 grudnia 2016 r. SSN Marek Pietruszyński przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej ppłk. Janusza Wójcika i obrońcy podejrzanego adw.

Bardziej szczegółowo

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. SSN Włodzimierz Wróbel (przewodniczący) SSN Andrzej Ryński SSN Roman Sądej (sprawozdawca)

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. SSN Włodzimierz Wróbel (przewodniczący) SSN Andrzej Ryński SSN Roman Sądej (sprawozdawca) Sygn. akt III KK 456/15 WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Sąd Najwyższy w składzie: Dnia 13 stycznia 2016 r. SSN Włodzimierz Wróbel (przewodniczący) SSN Andrzej Ryński SSN Roman Sądej (sprawozdawca)

Bardziej szczegółowo

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. SSN Andrzej Siuchniński (przewodniczący) SSN Dorota Rysińska SSN Andrzej Stępka (sprawozdawca)

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. SSN Andrzej Siuchniński (przewodniczący) SSN Dorota Rysińska SSN Andrzej Stępka (sprawozdawca) Sygn. akt V KK 392/13 WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Sąd Najwyższy w składzie: Dnia 12 lutego 2014 r. SSN Andrzej Siuchniński (przewodniczący) SSN Dorota Rysińska SSN Andrzej Stępka (sprawozdawca)

Bardziej szczegółowo

ORZECZENIE SĄDU DYSCYPLINARNEGO KRAJOWEJ IZBY DORADCÓW PODATKOWYCH

ORZECZENIE SĄDU DYSCYPLINARNEGO KRAJOWEJ IZBY DORADCÓW PODATKOWYCH Sygn. akt SDo 6/15 Poznań, dnia 4 grudnia 2015 roku ORZECZENIE SĄDU DYSCYPLINARNEGO KRAJOWEJ IZBY DORADCÓW PODATKOWYCH Wielkopolski Oddział Zamiejscowy Sądu Dyscyplinarnego Krajowej Izby Doradców Podatkowych

Bardziej szczegółowo

Marek Antoni Nowicki Europejski Trybunał Praw Człowieka - przegląd orzecznictwa : (edycja 17) Palestra 38/7-8( ),

Marek Antoni Nowicki Europejski Trybunał Praw Człowieka - przegląd orzecznictwa : (edycja 17) Palestra 38/7-8( ), Marek Antoni Nowicki Europejski Trybunał Praw Człowieka - przegląd orzecznictwa : (edycja 17) Palestra 38/7-8(439-440), 168-171 1994 Marek Antoni Nowicki Europejski Trybunał Praw Człowieka Przegląd orzecznictwa

Bardziej szczegółowo

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. SSN Jarosław Matras (przewodniczący) SSN Małgorzata Gierszon SSN Przemysław Kalinowski (sprawozdawca)

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. SSN Jarosław Matras (przewodniczący) SSN Małgorzata Gierszon SSN Przemysław Kalinowski (sprawozdawca) Sygn. akt V KK 240/13 WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Sąd Najwyższy w składzie: Dnia 22 października 2013 r. SSN Jarosław Matras (przewodniczący) SSN Małgorzata Gierszon SSN Przemysław Kalinowski

Bardziej szczegółowo

SPR!\ W I[]) LI vvości

SPR!\ W I[]) LI vvości 24/GRU/2015/CZ 11: 23 ~ Min. Sprawiedliwoici NR FAKS:225212445 S. OO 1 SPR!\ W I[]) LI vvości..._---- -_... ~ "'' ""'-'"'"-'""""",_ ""'-'( Warszawa,23grudnia 2015 r. Podsekretarz Stanu DL III 072-24/15

Bardziej szczegółowo

DECYZJA. odmawiam uwzględnienia wniosku. Uzasadnienie

DECYZJA. odmawiam uwzględnienia wniosku. Uzasadnienie GENERALNY INSPEKTOR OCHRONY DANYCH OSOBOWYCH Michał Serzycki DOLiS/DEC- 402/09 dot. DOLiS 440-937/08 Warszawa, dnia 19 maja 2009 r. DECYZJA Na podstawie art. 104 1 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks

Bardziej szczegółowo

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. SSN Andrzej Siuchniński (przewodniczący) SSN Józef Szewczyk SSN Eugeniusz Wildowicz (sprawozdawca)

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. SSN Andrzej Siuchniński (przewodniczący) SSN Józef Szewczyk SSN Eugeniusz Wildowicz (sprawozdawca) Sygn. akt V KK 252/14 WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Sąd Najwyższy w składzie: Dnia 5 listopada 2014 r. SSN Andrzej Siuchniński (przewodniczący) SSN Józef Szewczyk SSN Eugeniusz Wildowicz (sprawozdawca)

Bardziej szczegółowo

(Akty ustawodawcze) DYREKTYWY

(Akty ustawodawcze) DYREKTYWY 4.11.2016 L 297/1 I (Akty ustawodawcze) DYREKTYWY DYREKTYWA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY (UE) 2016/1919 z dnia 26 października 2016 r. w sprawie pomocy prawnej z urzędu dla podejrzanych i oskarżonych

Bardziej szczegółowo

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. SSN Krzysztof Cesarz (przewodniczący) SSN Małgorzata Gierszon (sprawozdawca) SSN Roman Sądej

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. SSN Krzysztof Cesarz (przewodniczący) SSN Małgorzata Gierszon (sprawozdawca) SSN Roman Sądej Sygn. akt II KK 19/13 WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Sąd Najwyższy w składzie: Dnia 19 lutego 2013 r. SSN Krzysztof Cesarz (przewodniczący) SSN Małgorzata Gierszon (sprawozdawca) SSN Roman Sądej

Bardziej szczegółowo

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej III. (Akty przygotowawcze) RADA (2008/C 52/01)

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej III. (Akty przygotowawcze) RADA (2008/C 52/01) 26.2.2008 C 52/1 III (Akty przygotowawcze) RADA Inicjatywa Republiki Słowenii, Republiki Francuskiej, Republiki Czeskiej, Królestwa Szwecji, Republiki Słowackiej, Zjednoczonego Królestwa i Republiki Federalnej

Bardziej szczegółowo

***I STANOWISKO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO

***I STANOWISKO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO Parlament Europejski 2014-2019 Ujednolicony dokument legislacyjny 4.10.2016 EP-PE_TC1-COD(2013)0409 ***I STANOWISKO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO przyjęte w pierwszym czytaniu w dniu 4 października 2016 r.

Bardziej szczegółowo

III. (Akty przyjęte na mocy Traktatu UE)

III. (Akty przyjęte na mocy Traktatu UE) L 81/24 Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej 27.3.2009 III (Akty przyjęte na mocy Traktatu UE) AKTY PRZYJĘTE NA MOCY TYTUŁU VI TRAKTATU UE DECYZJA RAMOWA RADY 2009/299/WSiSW z dnia 26 lutego 2009 r. zmieniająca

Bardziej szczegółowo

POSTANOWIENIE. SSN Zbigniew Puszkarski (przewodniczący) SSN Antoni Górski SSN Beata Gudowska (sprawozdawca)

POSTANOWIENIE. SSN Zbigniew Puszkarski (przewodniczący) SSN Antoni Górski SSN Beata Gudowska (sprawozdawca) Sygn. akt SNO 15/13 POSTANOWIENIE Sąd Najwyższy - Sąd Dyscyplinarny w składzie: Dnia 7 sierpnia 2013 r. SSN Zbigniew Puszkarski (przewodniczący) SSN Antoni Górski SSN Beata Gudowska (sprawozdawca) w sprawie

Bardziej szczegółowo

POSTANOWIENIE. SSN Tomasz Artymiuk

POSTANOWIENIE. SSN Tomasz Artymiuk Sygn. akt III KZ 37/13 POSTANOWIENIE Sąd Najwyższy w składzie: Dnia 9 lipca 2013 r. SSN Tomasz Artymiuk w sprawie S. S. ukaranego z art. 51 1 k.w., po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu w dniu 9

Bardziej szczegółowo

USTAWA z dnia 16 listopada 2006 r. o zmianie ustawy Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw. Art. 1.

USTAWA z dnia 16 listopada 2006 r. o zmianie ustawy Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw. Art. 1. USTAWA z dnia 16 listopada 2006 r. o zmianie ustawy Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw Art. 1. W ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553, z późn. zm.) wprowadza się

Bardziej szczegółowo

WYROK Z DNIA 15 KWIETNIA 2010 R. III KO 83/09

WYROK Z DNIA 15 KWIETNIA 2010 R. III KO 83/09 WYROK Z DNIA 15 KWIETNIA 2010 R. III KO 83/09 1. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 16 kwietnia 2009 r., P 11/08, Dz. U. Nr 163, poz. 1363, w wyniku którego utracił moc przepis 2 art. 148 k.k., stanowi

Bardziej szczegółowo

POSTANOWIENIE. SSN Tomasz Grzegorczyk (przewodniczący) SSN Jarosław Matras (sprawozdawca) SSN Dariusz Świecki

POSTANOWIENIE. SSN Tomasz Grzegorczyk (przewodniczący) SSN Jarosław Matras (sprawozdawca) SSN Dariusz Świecki Sygn. akt IV KO 96/15 POSTANOWIENIE Sąd Najwyższy w składzie: Dnia 25 maja 2016 r. SSN Tomasz Grzegorczyk (przewodniczący) SSN Jarosław Matras (sprawozdawca) SSN Dariusz Świecki w sprawie R. K. skazanego

Bardziej szczegółowo

WYROK Z DNIA 13 GRUDNIA 2000 R. II KKN 199/98

WYROK Z DNIA 13 GRUDNIA 2000 R. II KKN 199/98 WYROK Z DNIA 13 GRUDNIA 2000 R. II KKN 199/98 Jeżeli sąd przyjmuje, że popełniono przestępstwo ścigane z oskarżenia prywatnego, to niezależnie od rodzaju skargi i wyrażonej w niej prawnej oceny czynu,

Bardziej szczegółowo

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. SSN Roman Sądej (przewodniczący) SSN Kazimierz Klugiewicz (sprawozdawca) SSN Andrzej Stępka

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. SSN Roman Sądej (przewodniczący) SSN Kazimierz Klugiewicz (sprawozdawca) SSN Andrzej Stępka Sygn. akt V KK 305/14 WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Sąd Najwyższy w składzie: Dnia 16 grudnia 2014 r. SSN Roman Sądej (przewodniczący) SSN Kazimierz Klugiewicz (sprawozdawca) SSN Andrzej Stępka

Bardziej szczegółowo

Warszawa, dnia 28 maja 2014 r. Poz. 41

Warszawa, dnia 28 maja 2014 r. Poz. 41 Warszawa, dnia 28 maja 2014 r. Poz. 41 ZARZĄDZENIE NR 18 KOMENDANTA GŁÓWNEGO POLICJI z dnia 23 maja 2014 r. zmieniające zarządzenie w sprawie metod i form wykonywania zadań przez policjantów w zakresie

Bardziej szczegółowo

POSTANOWIENIE. Sygn. akt IV KK 274/14. Dnia 24 września 2014 r. Sąd Najwyższy w składzie: SSN Roman Sądej

POSTANOWIENIE. Sygn. akt IV KK 274/14. Dnia 24 września 2014 r. Sąd Najwyższy w składzie: SSN Roman Sądej Sygn. akt IV KK 274/14 POSTANOWIENIE Sąd Najwyższy w składzie: Dnia 24 września 2014 r. SSN Roman Sądej na posiedzeniu w trybie art. 535 3 k.p.k. po rozpoznaniu w Izbie Karnej w dniu 24 września 2014 r.,

Bardziej szczegółowo

POSTANOWIENIE. SSN Tomasz Grzegorczyk

POSTANOWIENIE. SSN Tomasz Grzegorczyk Sygn. akt IV KZ 13/14 POSTANOWIENIE Sąd Najwyższy w składzie: Dnia 13 marca 2014 r. SSN Tomasz Grzegorczyk w sprawie A. K. skazanego z art. 178 a 2 k.k. po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu w dniu

Bardziej szczegółowo

PE-CONS 33/1/16 REV 1 PL

PE-CONS 33/1/16 REV 1 PL UNIA EUROPEJSKA PARLAMENT EUROPEJSKI RADA Strasburg, 26 października 2016 r. (OR. en) 2013/0409 (COD) LEX 1699 PE-CONS 33/1/16 REV 1 DROIPEN 124 COPEN 232 CODEC 1009 DYREKTYWA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO

Bardziej szczegółowo

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. SSN Piotr Hofmański (przewodniczący) SSN Andrzej Stępka SSN Dariusz Świecki (sprawozdawca)

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. SSN Piotr Hofmański (przewodniczący) SSN Andrzej Stępka SSN Dariusz Świecki (sprawozdawca) Sygn. akt V KK 86/13 WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Sąd Najwyższy w składzie: Dnia 16 października 2013 r. SSN Piotr Hofmański (przewodniczący) SSN Andrzej Stępka SSN Dariusz Świecki (sprawozdawca)

Bardziej szczegółowo

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. SSN Jan Górowski (przewodniczący) SSN Krzysztof Pietrzykowski SSN Maria Szulc (sprawozdawca)

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. SSN Jan Górowski (przewodniczący) SSN Krzysztof Pietrzykowski SSN Maria Szulc (sprawozdawca) Sygn. akt III CSK 12/12 WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Sąd Najwyższy w składzie : Dnia 11 października 2012 r. SSN Jan Górowski (przewodniczący) SSN Krzysztof Pietrzykowski SSN Maria Szulc (sprawozdawca)

Bardziej szczegółowo

Lustracja a prawa człowieka standardy europejskie i standardy polskie dr Adam Bodnar

Lustracja a prawa człowieka standardy europejskie i standardy polskie dr Adam Bodnar Lustracja a prawa człowieka standardy europejskie i standardy polskie dr Adam Bodnar Zakład Praw Człowieka Instytut Nauk Prawno-Administracyjnych Wydział Prawa i Administracji UW Uwagi ogólne lustracja

Bardziej szczegółowo

POSTANOWIENIE. Sygn. akt II KK 116/14. Dnia 25 czerwca 2014 r. Sąd Najwyższy w składzie: SSN Waldemar Płóciennik

POSTANOWIENIE. Sygn. akt II KK 116/14. Dnia 25 czerwca 2014 r. Sąd Najwyższy w składzie: SSN Waldemar Płóciennik Sygn. akt II KK 116/14 POSTANOWIENIE Sąd Najwyższy w składzie: Dnia 25 czerwca 2014 r. SSN Waldemar Płóciennik na posiedzeniu w trybie art. 535 3 k.p.k. po rozpoznaniu w Izbie Karnej w dniu 25 czerwca

Bardziej szczegółowo

POSTANOWIENIE. Sygn. akt V KO 16/18. Dnia 20 lutego 2018 r. Sąd Najwyższy w składzie: SSN Jarosław Matras

POSTANOWIENIE. Sygn. akt V KO 16/18. Dnia 20 lutego 2018 r. Sąd Najwyższy w składzie: SSN Jarosław Matras Sygn. akt V KO 16/18 POSTANOWIENIE Sąd Najwyższy w składzie: Dnia 20 lutego 2018 r. SSN Jarosław Matras w sprawie D. S. i in. oskarżonych o czyn z art. 270 1 k.k. i in. po rozpoznaniu w Izbie Karnej na

Bardziej szczegółowo

UCHWAŁA Nr 216/2012 KRAJOWEJ RADY SĄDOWNICTWA. z dnia 19 lipca 2012 r.

UCHWAŁA Nr 216/2012 KRAJOWEJ RADY SĄDOWNICTWA. z dnia 19 lipca 2012 r. UCHWAŁA Nr 216/2012 KRAJOWEJ RADY SĄDOWNICTWA z dnia 19 lipca 2012 r. w sprawie wniosku do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności z Konstytucją: 1) art. 20 pkt 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r.

Bardziej szczegółowo

Opinia HFPC w przedmiocie stosowania środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania

Opinia HFPC w przedmiocie stosowania środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania Opinia HFPC w przedmiocie stosowania środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania wobec M.B. Do Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka zwrócił się adwokat, będący obrońcą M.B., przebywającego

Bardziej szczegółowo

KOMUNIKAT DLA POSŁÓW

KOMUNIKAT DLA POSŁÓW PARLAMENT EUROPEJSKI 2009-2014 Komisja Petycji 27.05.2014 KOMUNIKAT DLA POSŁÓW Przedmiot: Petycja 0436/2012, którą złożył Mark Walker (Wielka Brytania) w sprawie transgranicznego doradztwa prawnego 1.

Bardziej szczegółowo

DECYZJA RAMOWA RADY 2003/568/WSISW(1) z dnia 22 lipca 2003 r. w sprawie zwalczania korupcji w sektorze prywatnym RADA UNII EUROPEJSKIEJ,

DECYZJA RAMOWA RADY 2003/568/WSISW(1) z dnia 22 lipca 2003 r. w sprawie zwalczania korupcji w sektorze prywatnym RADA UNII EUROPEJSKIEJ, Stan prawny: 2009-03-18 Numer dokumentu LexPolonica: 63305 DECYZJA RAMOWA RADY 2003/568/WSISW(1) z dnia 22 lipca 2003 r. w sprawie zwalczania korupcji w sektorze prywatnym RADA UNII EUROPEJSKIEJ, uwzględniając

Bardziej szczegółowo

POSTANOWIENIE UZASADNIENIE

POSTANOWIENIE UZASADNIENIE Sygn. akt III KK 116/14 POSTANOWIENIE Sąd Najwyższy w składzie: Dnia 22 maja 2014 r. SSN Józef Dołhy na posiedzeniu w trybie art. 535 3 kpk po rozpoznaniu w Izbie Karnej w dniu 22 maja 2014 r., sprawy:

Bardziej szczegółowo

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. SSN Dorota Rysińska (przewodniczący) SSN Jarosław Matras SSN Roman Sądej (sprawozdawca)

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. SSN Dorota Rysińska (przewodniczący) SSN Jarosław Matras SSN Roman Sądej (sprawozdawca) Sygn. akt IV KK 199/13 WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Sąd Najwyższy w składzie: Dnia 11 lipca 2013 r. SSN Dorota Rysińska (przewodniczący) SSN Jarosław Matras SSN Roman Sądej (sprawozdawca)

Bardziej szczegółowo

z dnia 10 czerwca 2016 r.

z dnia 10 czerwca 2016 r. Kancelaria Sejmu s. 1/7 U S T AWA z dnia 10 czerwca 2016 r. Opracowano na podstawie: Dz. U. z 2016 r. poz. 1070, 2103. o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego, ustawy o zawodach lekarza i lekarza

Bardziej szczegółowo

Kolejny wyrok ETPCz w sprawie polskiej lustracji ze zdaniem odrębnym prof. Lecha Garlickiego - Prawa c

Kolejny wyrok ETPCz w sprawie polskiej lustracji ze zdaniem odrębnym prof. Lecha Garlickiego - Prawa c Kolejny wyrok ETPCz w sprawie polskiej lustracji ze zdaniem odrębnym prof. Lecha Garlickiego - Prawa c Kolejny wyrok ETPCz w sprawie polskiej lustracji ze zdaniem odrębnym prof. Lecha Garlickiego W dniu

Bardziej szczegółowo

USTAWA z dnia 16 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw 1)

USTAWA z dnia 16 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw 1) Kancelaria Sejmu s. 1/7 USTAWA z dnia 16 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw 1) Opracowano na podstawie: Dz.U. z 2004 r. Nr 93, poz. 889. Art. 1. W ustawie z dnia

Bardziej szczegółowo

Odpowiedzialność dyscyplinarna nauczycieli. Janusz Szklarczyk Rzecznik Dyscyplinarny dla Nauczycieli przy Wojewodzie Małopolskim

Odpowiedzialność dyscyplinarna nauczycieli. Janusz Szklarczyk Rzecznik Dyscyplinarny dla Nauczycieli przy Wojewodzie Małopolskim Odpowiedzialność dyscyplinarna nauczycieli Janusz Szklarczyk Rzecznik Dyscyplinarny dla Nauczycieli przy Wojewodzie Małopolskim Podstawy prawne Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (Dz.

Bardziej szczegółowo

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. SSN Tomasz Artymiuk (przewodniczący) SSN Roman Sądej (sprawozdawca) SSN Barbara Skoczkowska

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. SSN Tomasz Artymiuk (przewodniczący) SSN Roman Sądej (sprawozdawca) SSN Barbara Skoczkowska Sygn. akt III KK 477/13 WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Sąd Najwyższy w składzie: Dnia 1 kwietnia 2014 r. SSN Tomasz Artymiuk (przewodniczący) SSN Roman Sądej (sprawozdawca) SSN Barbara Skoczkowska

Bardziej szczegółowo

Postanowienie z dna 10 lutego 2006 r. I PZ 33/05

Postanowienie z dna 10 lutego 2006 r. I PZ 33/05 Postanowienie z dna 10 lutego 2006 r. I PZ 33/05 1. Wskutek uchylenia art. 411 k.p.c. ustawą z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy - Prawo o ustroju sądów

Bardziej szczegółowo

Odpowiedzialność prawna nieletnich

Odpowiedzialność prawna nieletnich Odpowiedzialność prawna nieletnich Referat poniższy ma charakter działań profilaktycznych i edukacyjnych. Mamy nadzieję, że nigdy nie wystąpi sytuacja z udziałem naszych wychowanek, w której będziemy musieli

Bardziej szczegółowo

P O S T A N O W I E N I E

P O S T A N O W I E N I E Sygn. akt III KO 114/11 P O S T A N O W I E N I E Dnia 23 lutego 2012 r. Sąd Najwyższy w składzie: SSN Zbigniew Puszkarski (przewodniczący, sprawozdawca) SSN Tomasz Grzegorczyk SSN Jarosław Matras w sprawie

Bardziej szczegółowo

DO WNIESIENIA KASACJI ROZPOCZYNA PONOWNIE BIEG OD CHWILI ZAPOZNANIA SIĘ PRZEZ STRONĘ Z

DO WNIESIENIA KASACJI ROZPOCZYNA PONOWNIE BIEG OD CHWILI ZAPOZNANIA SIĘ PRZEZ STRONĘ Z Kulikowski przeciwko Polsce wyrok Czwartej Sekcji ETPCz z 19 maja 2009 r. skarga nr 18353/03 dot. Zarzut naruszenia art. 6 Konwencji NIEWYWIĄZANIE SIĘ PRZEZ SĄD APELACYJNY Z OBOWIĄZKU POINFORMOWANIA STRONY,

Bardziej szczegółowo

Postanowienie z dnia 20 października 2010 r., III CZP 72/10

Postanowienie z dnia 20 października 2010 r., III CZP 72/10 Postanowienie z dnia 20 października 2010 r., III CZP 72/10 Zakończenie postępowania w rozumieniu art. 598 2 2 k.p.c. dotyczy jego fazy rozstrzygającej. Sędzia SN Iwona Koper (przewodniczący, sprawozdawca)

Bardziej szczegółowo

UCHWAŁA. SSN Roman Sądej (przewodniczący) SSN Krzysztof Strzelczyk (sprawozdawca) SSN Marian Kocon. Protokolant Katarzyna Wojnicka

UCHWAŁA. SSN Roman Sądej (przewodniczący) SSN Krzysztof Strzelczyk (sprawozdawca) SSN Marian Kocon. Protokolant Katarzyna Wojnicka Sygn. akt SNO 59/16 UCHWAŁA Sąd Najwyższy - Sąd Dyscyplinarny w składzie: Dnia 23 lutego 2017 r. SSN Roman Sądej (przewodniczący) SSN Krzysztof Strzelczyk (sprawozdawca) SSN Marian Kocon Protokolant Katarzyna

Bardziej szczegółowo

W Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich zostały przeanalizowane obowiązujące. przepisy normujące zasady porozumiewania się podejrzanego i oskarżonego

W Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich zostały przeanalizowane obowiązujące. przepisy normujące zasady porozumiewania się podejrzanego i oskarżonego RZECZPOSPOLITA POLSKA Rzecznik Praw Obywatelskich Irena LIPOWICZ RPO-662364-II-10/ST 00-090 Warszawa Tel. centr. 22 551 77 00 Al. Solidarności 77 Fax 22 827 64 53 Pan Krzysztof Kwiatkowski Minister Sprawiedliwości

Bardziej szczegółowo

PARLAMENT EUROPEJSKI Komisja Wolności Obywatelskich, Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych DOKUMENT ROBOCZY

PARLAMENT EUROPEJSKI Komisja Wolności Obywatelskich, Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych DOKUMENT ROBOCZY PARLAMENT EUROPEJSKI 2009-2014 Komisja Wolności Obywatelskich, Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych 31.3.2014 DOKUMENT ROBOCZY w sprawie gwarancji procesowych dla dzieci będących podejrzanymi lub oskarżonymi

Bardziej szczegółowo

Zadania kuratorów sądowych

Zadania kuratorów sądowych Krzysztof Jędrysiak Kierownik IV Zespołu Kuratorskiej służby Sądowej w Sądzie Rejonowym dla Warszawy-Woli Zadania kuratorów sądowych Kurator sądowy w strukturze Sądu Zawodowy kurator sądowy dla dorosłych

Bardziej szczegółowo

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. Protokolant Jolanta Włostowska

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. Protokolant Jolanta Włostowska Sygn. akt III KK 284/14 WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Sąd Najwyższy w składzie: Dnia 25 września 2014 r. SSN Przemysław Kalinowski (przewodniczący, sprawozdawca) SSN Andrzej Ryński SSN Dorota

Bardziej szczegółowo

RADA EUROPY KOMITET MINISTRÓW

RADA EUROPY KOMITET MINISTRÓW RADA EUROPY KOMITET MINISTRÓW Zalecenie Rec(2005)5 Komitetu Ministrów dla państw członkowskich w sprawie praw dzieci przebywających w placówkach opiekuńczo-wychowawczych (Przyjęte przez Komitet Ministrów

Bardziej szczegółowo

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. SSN Michał Laskowski (przewodniczący) SSN Rafał Malarski SSN Józef Szewczyk (sprawozdawca)

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. SSN Michał Laskowski (przewodniczący) SSN Rafał Malarski SSN Józef Szewczyk (sprawozdawca) Sygn. akt III KK 32/15 WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Sąd Najwyższy w składzie: Dnia 11 marca 2015 r. SSN Michał Laskowski (przewodniczący) SSN Rafał Malarski SSN Józef Szewczyk (sprawozdawca)

Bardziej szczegółowo

POSTANOWIENIE. Sygn. akt III CZP 5/12. Dnia 30 marca 2012 r. Sąd Najwyższy w składzie :

POSTANOWIENIE. Sygn. akt III CZP 5/12. Dnia 30 marca 2012 r. Sąd Najwyższy w składzie : Sygn. akt III CZP 5/12 POSTANOWIENIE Sąd Najwyższy w składzie : Dnia 30 marca 2012 r. SSN Barbara Myszka (przewodniczący) SSN Krzysztof Strzelczyk (sprawozdawca) SSN Anna Owczarek w sprawie z urzędu na

Bardziej szczegółowo

ORZECZENIE ORZEKA. - w okresie od (...) r. do (...) r. działając jako pełnomocnik

ORZECZENIE ORZEKA. - w okresie od (...) r. do (...) r. działając jako pełnomocnik Sygn. akt Do (...) Z., z dnia 7.07. 2017 r. ORZECZENIE Okręgowy Sąd Dyscyplinarny Okręgowej Izby Radców Prawnych w Z. w składzie: Przewodniczący: radca prawny R. O. Członkowie: radca prawny W. P. radca

Bardziej szczegółowo

Emel Boyraz przeciwko Turcji (wyrok 2 grudnia 2014r., Izba (Sekcja II), skarga nr 61960/08)

Emel Boyraz przeciwko Turcji (wyrok 2 grudnia 2014r., Izba (Sekcja II), skarga nr 61960/08) 1 Zwolnienie z pracy w spółce energetycznej należącej do państwa kobiety pracownicy ochrony ze względu na jej płeć Emel Boyraz przeciwko Turcji (wyrok 2 grudnia 2014r., Izba (Sekcja II), skarga nr Emel

Bardziej szczegółowo

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. Protokolant Anna Janczak

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. Protokolant Anna Janczak Sygn. akt II KK 340/13 WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Sąd Najwyższy w składzie: Dnia 22 maja 2014 r. SSN Tomasz Grzegorczyk (przewodniczący, sprawozdawca) SSN Jerzy Grubba SSA del. do SN Dariusz

Bardziej szczegółowo

Uchwała z dnia 14 stycznia 2010 r. III PZP 4/09

Uchwała z dnia 14 stycznia 2010 r. III PZP 4/09 Uchwała z dnia 14 stycznia 2010 r. III PZP 4/09 Przewodniczący SSN Kazimierz Jaśkowski (sprawozdawca), Sędziowie SN: Zbigniew Korzeniowski, Andrzej Wróbel. Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w

Bardziej szczegółowo

Uchwała z dnia 13 stycznia 2005 r., III CZP 69/04

Uchwała z dnia 13 stycznia 2005 r., III CZP 69/04 Uchwała z dnia 13 stycznia 2005 r., III CZP 69/04 Sędzia SN Mirosława Wysocka (przewodniczący) Sędzia SN Teresa Bielska-Sobkowicz (sprawozdawca) Sędzia SN Antoni Górski Sąd Najwyższy w sprawie nieletnich

Bardziej szczegółowo

- o zmianie ustawy o Trybunale Stanu (druk nr 2213).

- o zmianie ustawy o Trybunale Stanu (druk nr 2213). SEJM RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ VI kadencja Prezes Rady Ministrów DSPA-140-141(5)/09 Warszawa, 28 września 2009 r. Pan Bronisław Komorowski Marszałek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej Przekazuję przyjęte

Bardziej szczegółowo

A8-0165/ POPRAWKI Poprawki złożyła Komisja Wolności Obywatelskich, Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych

A8-0165/ POPRAWKI Poprawki złożyła Komisja Wolności Obywatelskich, Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych 30.9.2016 A8-0165/ 001-045 POPRAWKI 001-045 Poprawki złożyła Komisja Wolności Obywatelskich, Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych Sprawozdanie Dennis de Jong A8-0165/2015 Pomoc prawna dla podejrzanych

Bardziej szczegółowo

POSTANOWIENIE. Protokolant Beata Rogalska

POSTANOWIENIE. Protokolant Beata Rogalska Sygn. akt I CSK 825/14 POSTANOWIENIE Sąd Najwyższy w składzie: Dnia 16 kwietnia 2015 r. SSN Antoni Górski (przewodniczący, sprawozdawca) SSN Mirosław Bączyk SSN Iwona Koper Protokolant Beata Rogalska w

Bardziej szczegółowo

Cje. Postępowanie przed sądem I instancji II. Postępowanie karne

Cje. Postępowanie przed sądem I instancji II. Postępowanie karne Postępowanie karne Cje II Dr Wojciech Jasiński Katedra Postępowania Karnego Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytet Wrocławski Skierowanie sprawy na posiedzenie w celu jej rozstrzygnięcia 1)

Bardziej szczegółowo

POSTANOWIENIE. SSN Waldemar Płóciennik

POSTANOWIENIE. SSN Waldemar Płóciennik Sygn. akt II KK 354/13 POSTANOWIENIE Sąd Najwyższy w składzie: Dnia 18 grudnia 2013 r. SSN Waldemar Płóciennik na posiedzeniu w trybie art. 535 3 kpk po rozpoznaniu w Izbie Karnej w dniu 18 grudnia 2013

Bardziej szczegółowo

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. SSN Dariusz Świecki (przewodniczący) SSN Andrzej Ryński SSN Kazimierz Klugiewicz (sprawozdawca)

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. SSN Dariusz Świecki (przewodniczący) SSN Andrzej Ryński SSN Kazimierz Klugiewicz (sprawozdawca) Sygn. akt IV KS 6/18 WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Sąd Najwyższy w składzie: Dnia 14 marca 2018 r. SSN Dariusz Świecki (przewodniczący) SSN Andrzej Ryński SSN Kazimierz Klugiewicz (sprawozdawca)

Bardziej szczegółowo

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. SSN Małgorzata Gierszon (przewodniczący) SSN Michał Laskowski (sprawozdawca) SSN Barbara Skoczkowska

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. SSN Małgorzata Gierszon (przewodniczący) SSN Michał Laskowski (sprawozdawca) SSN Barbara Skoczkowska Sygn. akt V KK 298/16 WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Sąd Najwyższy w składzie: Dnia 13 lutego 2017 r. SSN Małgorzata Gierszon (przewodniczący) SSN Michał Laskowski (sprawozdawca) SSN Barbara

Bardziej szczegółowo

POSTANOWIENIE. SSN Michał Laskowski

POSTANOWIENIE. SSN Michał Laskowski Sygn. akt II KK 193/13 POSTANOWIENIE Sąd Najwyższy w składzie: Dnia 22 sierpnia 2013 r. SSN Michał Laskowski na posiedzeniu w trybie art. 535 3 k.p.k. po rozpoznaniu w Izbie Karnej w dniu 22 sierpnia 2013

Bardziej szczegółowo

POSTANOWIENIE. SSN Zbigniew Puszkarski

POSTANOWIENIE. SSN Zbigniew Puszkarski Sygn. akt IV KK 118/16 POSTANOWIENIE Sąd Najwyższy w składzie: Dnia 26 kwietnia 2016 r. SSN Zbigniew Puszkarski w sprawie P. Z. co do którego umorzono postępowanie karne o czyn z art. 157 2 k.k. po rozważeniu

Bardziej szczegółowo

Spis treści. Część I. Uwagi ogólne... 3 Rozdział 1. Uwagi wprowadzające... 3 Rozdział 2. Zasady postępowania karnego... 12

Spis treści. Część I. Uwagi ogólne... 3 Rozdział 1. Uwagi wprowadzające... 3 Rozdział 2. Zasady postępowania karnego... 12 Wstęp... Wykaz skrótów... XI XIII DZIAŁ PIERWSZY. POSTĘPOWANIE KARNE... 1 Część I. Uwagi ogólne... 3 Rozdział 1. Uwagi wprowadzające... 3 Rozdział 2. Zasady postępowania karnego... 12 Część II. Sąd...

Bardziej szczegółowo

Opinia do ustawy o zmianie ustawy Kodeks karny oraz ustawy o Policji (druk nr 1009)

Opinia do ustawy o zmianie ustawy Kodeks karny oraz ustawy o Policji (druk nr 1009) Warszawa, dnia 29 października 2010 r. Opinia do ustawy o zmianie ustawy Kodeks karny oraz ustawy o Policji (druk nr 1009) I. Cel i przedmiot ustawy Przedłożona Senatowi ustawa zmierza do zrealizowania

Bardziej szczegółowo

POSTANOWIENIE. SSN Jarosław Matras

POSTANOWIENIE. SSN Jarosław Matras Sygn. akt V KK 106/16 POSTANOWIENIE Sąd Najwyższy w składzie: Dnia 15 czerwca 2016 r. SSN Jarosław Matras w sprawie R. Ś. skazanego z art. 200 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k. i inne po rozpoznaniu w Izbie

Bardziej szczegółowo

Prawo do obrony w orzecznictwie ETPCz oraz TSUE

Prawo do obrony w orzecznictwie ETPCz oraz TSUE Prawo do obrony w orzecznictwie ETPCz oraz TSUE 22 czerwca 2012 Janusz Tomczak Praga ERA Seminar Criminal defence in the context of European criminal justice Prawo do obrony w orzecznictwie ETPCz oraz

Bardziej szczegółowo

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. SSN Jacek Sobczak (przewodniczący) SSN Eugeniusz Wildowicz (sprawozdawca) SSA del. do SN Dariusz Czajkowski

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. SSN Jacek Sobczak (przewodniczący) SSN Eugeniusz Wildowicz (sprawozdawca) SSA del. do SN Dariusz Czajkowski Sygn. akt V KK 446/14 WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Sąd Najwyższy w składzie: Dnia 7 maja 2015 r. SSN Jacek Sobczak (przewodniczący) SSN Eugeniusz Wildowicz (sprawozdawca) SSA del. do SN Dariusz

Bardziej szczegółowo

POSTANOWIENIE. postanowił: utrzymać w mocy zaskarżone zarządzenie. Sygn. akt III KZ 39/16. Dnia 22 czerwca 2016 r. Sąd Najwyższy w składzie:

POSTANOWIENIE. postanowił: utrzymać w mocy zaskarżone zarządzenie. Sygn. akt III KZ 39/16. Dnia 22 czerwca 2016 r. Sąd Najwyższy w składzie: Sygn. akt III KZ 39/16 POSTANOWIENIE Sąd Najwyższy w składzie: Dnia 22 czerwca 2016 r. SSN Dariusz Świecki w sprawie J. P. po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu, w dniu 22 czerwca 2016 r., zażalenia

Bardziej szczegółowo

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. SSN Stanisław Zabłocki (przewodniczący) SSN Zbigniew Puszkarski SSN Dorota Rysińska (sprawozdawca)

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. SSN Stanisław Zabłocki (przewodniczący) SSN Zbigniew Puszkarski SSN Dorota Rysińska (sprawozdawca) Sygn. akt III KK 381/15 WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Sąd Najwyższy w składzie: Dnia 18 grudnia 2015 r. SSN Stanisław Zabłocki (przewodniczący) SSN Zbigniew Puszkarski SSN Dorota Rysińska (sprawozdawca)

Bardziej szczegółowo

USTAWA z dnia 16 listopada 2006 r. o zmianie ustawy Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw 1)

USTAWA z dnia 16 listopada 2006 r. o zmianie ustawy Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw 1) Kancelaria Sejmu s. 1/7 USTAWA z dnia 16 listopada 2006 r. o zmianie ustawy Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw 1) Opracowano na podstawie: Dz.U. z 2006 r. Nr 226, poz. 1648. Art. 1. W ustawie z

Bardziej szczegółowo

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. SSN Kazimierz Klugiewicz (przewodniczący) SSN Andrzej Ryński (sprawozdawca) SSN Barbara Skoczkowska

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. SSN Kazimierz Klugiewicz (przewodniczący) SSN Andrzej Ryński (sprawozdawca) SSN Barbara Skoczkowska Sygn. akt V KK 452/15 WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Sąd Najwyższy w składzie: Dnia 9 marca 2016 r. SSN Kazimierz Klugiewicz (przewodniczący) SSN Andrzej Ryński (sprawozdawca) SSN Barbara Skoczkowska

Bardziej szczegółowo

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. Protokolant Anna Janczak

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. Protokolant Anna Janczak Sygn. akt II KK 111/13 WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Sąd Najwyższy w składzie: Dnia 24 maja 2013 r. SSN Andrzej Siuchniński (przewodniczący) SSN Roman Sądej (sprawozdawca) SSN Andrzej Stępka

Bardziej szczegółowo

POSTANOWIENIE. postanowił: uchylić zaskarżone zarządzenie.

POSTANOWIENIE. postanowił: uchylić zaskarżone zarządzenie. Sygn. akt I KZ 1/18 POSTANOWIENIE Sąd Najwyższy w składzie: Dnia 28 sierpnia 2018 r. SSN Dariusz Świecki w sprawie lek. P.J. obwinionego o czyn z art. 8 ustawy o izbach lekarskich i in. po rozpoznaniu

Bardziej szczegółowo

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. Protokolant Danuta Bratkrajc

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. Protokolant Danuta Bratkrajc Sygn. akt IV KK 248/12 WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Sąd Najwyższy w składzie: Dnia 5 marca 2013 r. SSN Roman Sądej (przewodniczący) SSN Eugeniusz Wildowicz SSA del. do SN Dorota Wróblewska

Bardziej szczegółowo

POSTANOWIENIE Z DNIA 16 LISTOPADA 2011 R. III KZ 77/11

POSTANOWIENIE Z DNIA 16 LISTOPADA 2011 R. III KZ 77/11 POSTANOWIENIE Z DNIA 16 LISTOPADA 2011 R. III KZ 77/11 Wyznaczenie, w trybie art. 22 k.p.s.w., obrońcy z urzędu w postępowaniu w sprawie o wykroczenia uzależnione jest od kumulatywnego spełnienia dwóch

Bardziej szczegółowo

Wyrok z dnia 9 maja 2003 r., V CK 344/02

Wyrok z dnia 9 maja 2003 r., V CK 344/02 Wyrok z dnia 9 maja 2003 r., V CK 344/02 1. Artykuł 31 ust. 1 i 2 Konstytucji nie może być stosowany przez sądy jako samoistna podstawa rozstrzygnięcia sprawy. 2. Wolność obrony w postępowaniu karnym lub

Bardziej szczegółowo

STANDARDY OPINIOWANIA RODZINNYCH OŚRODKACH DIAGNOSTYCZNO-KONSULTACYJNYCH. Ministerstwo Sprawiedliwości marzec 2011

STANDARDY OPINIOWANIA RODZINNYCH OŚRODKACH DIAGNOSTYCZNO-KONSULTACYJNYCH. Ministerstwo Sprawiedliwości marzec 2011 STANDARDY OPINIOWANIA W RODZINNYCH OŚRODKACH DIAGNOSTYCZNO-KONSULTACYJNYCH Ministerstwo Sprawiedliwości marzec 2011 Standardy opiniowania w rodzinnych ośrodkach diagnostyczno-konsultacyjnych wyznaczają

Bardziej szczegółowo

Postępowanie karne. Cje. Postępowanie przygotowawcze II

Postępowanie karne. Cje. Postępowanie przygotowawcze II Postępowanie karne Cje I Dr Wojciech Jasiński Katedra Postępowania Karnego Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytet Wrocławski Uprawnienia stron postępowania przygotowawczego 1) uprawnienia

Bardziej szczegółowo

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Sygn. akt IV KK 56/15 WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Sąd Najwyższy w składzie: Dnia 11 czerwca 2015 r. SSN Tomasz Grzegorczyk (przewodniczący) SSN Włodzimierz Wróbel (sprawozdawca) SSA del.

Bardziej szczegółowo

Wyrok Trybunału w Strasburgu w sprawie Staroszczyk i Siałkowska - kolejny sukces

Wyrok Trybunału w Strasburgu w sprawie Staroszczyk i Siałkowska - kolejny sukces Wyrok Trybunału w Strasburgu w sprawie Staroszczyk i Siałkowska - kolejny sukces Zob.: Wyrok w sprawie Staroszczyk przeciwko Polsce, Wyrok w sprawie Siałkowska przeciwko Polsce Dnia 22 marca 2007 r. Europejski

Bardziej szczegółowo

UCHWAŁA Z DNIA 21 PAŹDZIERNIKA 2008 R. SNO 81/08

UCHWAŁA Z DNIA 21 PAŹDZIERNIKA 2008 R. SNO 81/08 UCHWAŁA Z DNIA 21 PAŹDZIERNIKA 2008 R. SNO 81/08 Przewodniczący: sędzia SN Tomasz Artymiuk. Sędziowie SN: Beata Gudowska, Józef Frąckowiak (sprawozdawca). S ą d N a j w y ż s z y S ą d D y s c y p l i

Bardziej szczegółowo

POSTANOWIENIE. SSN Kazimierz Klugiewicz (przewodniczący) SSN Andrzej Ryński (sprawozdawca) SSN Andrzej Stępka

POSTANOWIENIE. SSN Kazimierz Klugiewicz (przewodniczący) SSN Andrzej Ryński (sprawozdawca) SSN Andrzej Stępka Sygn. akt V KO 56/16 POSTANOWIENIE Sąd Najwyższy w składzie: Dnia 15 września 2016 r. SSN Kazimierz Klugiewicz (przewodniczący) SSN Andrzej Ryński (sprawozdawca) SSN Andrzej Stępka w sprawie D. M. skazanego

Bardziej szczegółowo

Prawo karne intertemporalne obowiązywanie ustawy karnej w aspekcie czasowym. Pojęcie prawa intertemporalnego Obowiązywanie ustawy karnej

Prawo karne intertemporalne obowiązywanie ustawy karnej w aspekcie czasowym. Pojęcie prawa intertemporalnego Obowiązywanie ustawy karnej Prawo karne intertemporalne obowiązywanie ustawy karnej w aspekcie czasowym Pojęcie prawa intertemporalnego Obowiązywanie ustawy karnej Formy zmiany ustawy karnej Penalizacja Depenalizacja Depenalizacja

Bardziej szczegółowo

Warszawa, marca 2014 roku. RZECZPOSPOLITA POLSKA / Rzecznik Praw Dziecka. Marek Michalak

Warszawa, marca 2014 roku. RZECZPOSPOLITA POLSKA / Rzecznik Praw Dziecka. Marek Michalak Pan ZSRI5 OO/4/20 14/MM Marek Michalak Kwestię uregulowania treści wokandy sądowej określa zarządzenie Ministra Sprawiedliwości z 12 grudnia 2003 roku w sprawie organizacji i zakresu działania salą, w

Bardziej szczegółowo

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. SSN Andrzej Siuchniński (przewodniczący) SSN Dorota Rysińska SSN Andrzej Stępka (sprawozdawca)

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. SSN Andrzej Siuchniński (przewodniczący) SSN Dorota Rysińska SSN Andrzej Stępka (sprawozdawca) Sygn. akt V KK 407/13 WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Sąd Najwyższy w składzie: Dnia 12 lutego 2014 r. SSN Andrzej Siuchniński (przewodniczący) SSN Dorota Rysińska SSN Andrzej Stępka (sprawozdawca)

Bardziej szczegółowo