wybranych sołectw w gminie wiejskiej Wejherowo (cz. 1) Ryszard Zarudzki

Transkrypt

1 Konferencja: Wczoraj, dziś i jutro wiejskich organizacji pozarządowych ; Forum Wiejskich; Łysomice k/torunia; Termin: czerwca 2013 r.; Ryszard Zarudzki; Wybrane instrumenty na rzecz aktywizacji i animacji społeczności lokalnych na przykładzie wybranych sołectw w gminie wiejskiej Wejherowo (cz. 1) Ryszard Zarudzki PołoŜenie terytorialne i administracyjne Aktywizacji Obszarów Wybrane instrumenty Gmina Wejherowo leŝy w województwie pomorskim, w wschodniej części powiatu wejherowskiego. Historycznie ziemie te, zwane przez Kaszubów Lësokami, stanowią obszar rdzennie kaszubski, zamieszkuj tu równieŝ ludność z głębi polski oraz przesiedleńcy z dawnych Kresów. Powierzchnia gminy to ha, co stanowi 15% powierzchni powiatu wejherowskiego. Ludność według stałego miejsca zameldowania na dzień r. wynosiła osób i wskazuje tendencję wzrostową. Gęstość zaludnienia to 113 osoby na 1 km², średnia gęstość zaludnienia dla powiatu to 151 osób na 1 km². W bezpośrednim sąsiedztwie gminy znajduje się aglomeracja trójmiejska z miastami Wejherowo, Rumia, Reda, Gdynia. Gospodarczo gmina ma charakter usługowo mieszkalnej z rozwijającym się sektorem usług. Mapa Gminy Wejherowo i Gmin sąsiadujących (5 gmin wiejskich i 4 miejskie). Gmina wiejska Wejherowo połoŝona w duŝej części wokół miasta Wejherowo administracyjnie została podzielona na 16 sołectw. PołoŜenie gminy wiejskiej w sąsiedztwie miasta Wejherowo dodatkowo podnosi walory turystyczne Gminy, poniewaŝ miasto Wejherowo jest miejscowością o długiej historii i bogatych tradycjach. Gmina straciłaa swój charakter rolniczy na rzecz rozwoju sieci usług, produkcji i funkcji mieszkalnej.

2 Wybrane elementy charakterystyka przyrodniczej gminy Występowanie obiektów i terenów chronionych. Na terenie gminy znajdują się następujące obszary i obiekty przyrodnicze objęte ochroną prawną: 1. Powierzchnia Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego znajdująca się w granicach gminy Wejherowo wynosi 7750 ha, co stanowi 38% całkowitej powierzchni parku, oraz blisko 40% powierzchni gminy. 2. Obszary Chronionego Krajobrazu Puszczy DarŜlubskiej i Pradoliny Redy Łeby (łączna powierzchnia 6 350,0 ha, co stanowi 33% powierzchni gminy); 3. UŜytki ekologiczne łącznie na terenie gminy jest 9 uŝytków, w tym 2 ustanowione w 2012 r. na mocy uchwały Rady Gminy Wejherowo tj.: Łąka Nad Zagórską Strugą i Migowe Wzgórze. 4. Obszary Natura 2000 Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk: Orle (PLH ), Biała, Pełcznica (PLH ) oraz Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków: Puszcza DarŜlubska (PLB ) i projektowany Bezlist koło Gniewowa. 5. Rezerwaty przyrody Gałęźna Góra, Lewice, Cisowa (część), Pełcznica (część) (łączna powierzchnia rezerwatów 111,8 ha, co stanowi 0,5% powierzchni gminy); 6. Pomniki przyrody - łącznie 71, w tym 12 ustanowionych przez Radę Gminy Wejherowo. Wśród 71 pomników przyrody: 37 pojedyncze drzewa, 8 - grupy drzew, 1 aleja, 25 głazów narzutowych. Obszary objęte róŝnymi formami ochrony przyrody zajmują w Gminie Wejherowo powierzchnię 14218,0 ha, tj. około 73% ogólnej powierzchni gminy (19408 ha). Charakterystyka społeczno-demograficzna Zgodnie z informacjami podanymi w tabeli poniŝej, w strukturze mieszkańców gminy w roku 2012 dwa sołectwa Bolszewo (6852 mieszkańców) i Gościcino (5753 mieszkańców) stanowią blisko 60 % całej populacji. Pozostałe 14 sołectw stanowi udział od 0,5% (sołectwo Reszki) do blisko 8% (sołectwo Orle i Gowino). Analizując strukturę i liczbę mieszkańców w poszczególnych sołectwach gminy Wejherowo w latach zaobserwowano, Ŝe w okresie ostatnich 10 latach liczba jej mieszkańców zwiększyła się o 41% z w 2002 roku do w Oznacza to średnio roczny przyrost jej mieszkańców o 3 5%. Jednocześnie zaobserwowano, Ŝe napływ nowych mieszkańców do poszczególnych sołectw jest nierównomierny i nieproporcjonalny. Przykładowo, w sołectwie Kąpino w ostatnich 10 latach liczba mieszkańców wzrosła o 1,7 krotnie (170%) z 317 do 876, a w Bieszkowicach z 209 do 390, czyli o 87%. Natomiast, w takich sołectwach jak Orle, Gowino, Zbychowo i Góra miał miejsce przyrost mieszkańców o %. W przypadku sołectwa Reszki w okresie 10 lat nastąpiło zmniejszenie liczby mieszkańców (o 10%). Potwierdzaniem przedstawionych informacji są zaprezentowane dane w tabeli powyŝej. MoŜemy równieŝ zaobserwować wyraźne zróŝnicowanie liczby mieszkańców w poszczególnych sołectwach. Wspomniane wcześniej największe sołectwa od 5700 do blisko 6900 mieszkańców (Bolszewo i Gościcino), średniej wielkości (Gowino i Orle), małe o liczbie mieszkańców od (ŁęŜyce, Kniewo, Nowy Dwór Wejherowski, Zbychowo, Góra, Kąpino), oraz najmniejsze poniŝej 500 mieszkańców (Gniewowo, Sopieszyno, Bieszkowice, Ustarbowo, Warszkowo, Reszki).

3 Struktura i liczba mieszkańców w poszczególnych sołectwach gminy Wejherowo w latach Sołectwo mieszkańc ów (2002 rok) mieszkańców (2005 rok) mieszkańcó w (2012 rok) Struktura liczby mieszkańców w 2012 r. (w %) Przyrost liczby mieszkańcó w od roku Stan na 20.XI.2012 Stan osobowy mieszkańców w stosunku od roku wzrost lub zmniejszenie (w %) Kąpino , ,3 Bieszkowice , ,6 Góra , ,1 Zbychowo , ,8 Gowino (Pętkowice) , ,1 Orle , ,0 ŁęŜyce , ,0 Nowy Dwór , ,5 Bolszewo , ,1 Sopieszyno , ,6 Gościcino , ,8 Gniewowo , ,9 Ustarbowo , ,7 Kniewo (Zamostne) , ,9 Warszkowo ,1 19 9,1 Reszki , ,5 Ogółemgmina Wejherowo , ,2

4 Rolnictwo, leśnictwo, rzeki, jeziora Łącznie w gminie jest 974 gospodarstw rolnych (stan na rok), podatników podatku rolnego. Wato zwrócić uwagę, Ŝe 2/3 gospodarstw to gospodarstwa małe do 5 ha powierzchni. Jedynie 17% gospodarstw (171) zajmą powierzchnie powyŝej 10 ha. Przedział wielkości gospodarstw gospodarstw % w liczbie ogółem 1-5 ha ha ha 90 9 powyŝej 15 ha 81 8 Razem ,0 Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych UG Wejherowo Według ostatniej aktualizacji danych w Gminie Wejherowo znajdowało się ha lasów i gruntów leśnych, co stanowi 59 % jej powierzchni. Lasy stanowiące własność Skarbu Państwa administrowane są przez Nadleśnictwo Wejherowo i Nadleśnictwo Gdańsk. Lesistość w gminie Wejherowo jest znacznie wyŝsza niŝ średnia dla kraju i województwa. Przez teren gminy przepływają rzeki : rz. Reda, rz. Bolszewka, rz. Gościcina, rz. Zagórska Struga, rz. Piaśnica, rz. Cedron oraz szereg bezimiennych cieków powierzchniowych, które stanowią potencjalne odbiorniki wód opadowych. Rzeka Bolszewka wypływa z jeziora Miłoszewskiego, jej zlewnia zajmuje 115,4 km 2, a długość wynosi 27,3 km. Na obszarze Pradoliny Kaszubskiej i rzeki Redy istnieje gęsta sieć rowów melioracyjnych. Na terenie całej gminy występują liczne jeziora: j. Wyspowo, j. Borowo, j. Orle, j. Pałsznik, j. Krypko, j. Wygoda, j. Bieszkowice, j. Zawiat, j. Ustarbowskie, j. Żabno, j. Rąbówko oraz duża ilość stawów i oczek wodnych. AKTYWIZACJA MIESZKAŃCÓW W Gminie Wejherowo Plany Odnowy Miejscowości (POM) posiada 14 z 16 sołectw. Rezultatem 2 lat pracy (w latach ) jest przeprowadzenie łącznie 54 spotkań z mieszkańcami w których animowano opracowanie 12 Planów Odnowy Miejscowości. Opis przebiegu opracowania Planu Odnowy Miejscowości metodą współuczestnicząca (partycypacyjną) w gminie Wejherowo opis procesu animacji społecznej Praca nad pojedynczym Planem Odnowy Miejscowości trwała od 3 4 miesięcy i przebiegała w kilku etapach. Dla zapewnienia jak najszerszego udziału mieszkańców zorganizowano kilka spotkań konsultacyjnych. Podstawową odpowiedzialność za organizację spotkań ponosił sołtys, Rada Sołecka i koordynator gminny. Do zadań wymienionych osób naleŝało powiadamianie mieszkańców o spotkaniu, organizacja spotkania, przekazywanie materiałów, uczestnictwo w dodatkowych konsultacjach i spotkaniach, stały kontakt z koordynatorem gminnym i konsultantem zewnętrznym. Koordynator gminny i konsultant zewnętrzny odpowiadali za merytoryczny przebieg spotkań, zebranie informacji i ostateczne opracowanie planu odnowy. Pierwsze spotkanie konsultacyjne i jego rezultaty. Na pierwszym spotkaniu konsultant poinformował mieszkańców o celach i zasadach opracowania planu odnowy miejscowości. Szczegółowo omówiono charakterystykę miejscowości, dokonano analizy zasobów. Określono główne problemy rozwojowe. Zebrane informacje posłuŝyły do opracowania charakterystyki miejscowości i inwentaryzacji zasobów słuŝących odnowie miejscowości. Ta część planu odnowy kończy się analizą SWOT oraz podsumowaniem sytuacji rozwojowych z wskazaniem

5 głównych barier i szans rozwojowych. W oparciu o informacje zebrane od mieszkańców opracowano drzewo problemów. Problemy poddano analizie, pogrupowano, a następnie opracowano drzewo celów. Na tej podstawie przygotowano listę obszarów problemowych. Następnie przygotowano propozycję priorytetów, celów i zadań lub przedsięwzięć eliminujących lub ograniczające istniejące problemy lub bariery rozwojowe miejscowości. Drugie spotkanie konsultacyjne. Przed drugim spotkaniem konsultacyjnym przedstawiciele mieszkańców (sołtys, rada sołecka, radni, aktywni mieszkańcy) otrzymali opracowane po pierwszym spotkaniu propozycje priorytetów, celów i zadań. Wcześniej kaŝdy mieszkaniec miał moŝliwość zapoznania się z materiałami poprzez ogólnodostępną stronie Urzędu Gminy. Drugie spotkanie poświęcone jest szczegółowemu omówieniu priorytetów, celów i zadań. Następnie rozpoczęto pracę nad opracowaniem kart zadań przyjętych do realizacji. Karty dotyczyły wybranych przez mieszkańców istotnych dla rozwoju miejscowości zadań i przedsięwzięć. Praca nad kartami zadań musi być rozłoŝona w czasie i trwa do momentu kolejnego spotkania konsultantów z grupą odnowy miejscowości. Opracowany Plany Odnowy Miejscowości zawiera wszystkie potrzeby mieszkańców, nie tylko te które kwalifikują się do wsparcia finansowego w ramach działania: Odnowa i rozwój wsi. NaleŜy pamiętać, Ŝe realizacji zadań które wykraczają poza moŝliwości programu mogą być finansowane w ramach innych funduszy (np. Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa, Funduszu Sołeckiego, budŝetu gminy i innych aktualnie dostępnych środków). Opracowany Plan Odnowy Miejscowości nie jest dokumentem zamkniętym. Na kaŝdym etapie jego wdrąŝania wraz z zmieniającymi się okolicznościami i wymaganiami będzie moŝliwość jego uzupełniania, poprawiania i udoskonalania. KaŜde z wymienionych spotkań było dokumentowane, a listy obecności są zarchiwizowane. W niektórych przypadkach dokonano dokumentacji fotograficznej spotkań. Ostatnim elementem pracy nad Planem Odnowy Miejscowości jest opracowanie zebranych materiałów. Za tą część pracy odpowiedzialny jest konsultant zewnętrzny przy współpracy koordynatora gminnego. Zebrane dane poddano szczegółowej analizie. Dokument uzupełnia się o informacje zebrane na podstawie danych statystycznych udostępnionych przez Urząd Gminy. Do pracy wykorzystuję się równieŝ lokalną bazę danych statystycznych GUS Wojewódzkich Oddziałów Regionalnych. Korzystać moŝna równieŝ z informacji udostępnionych przez mieszkańców miejscowości dla której opracowuję się plan odnowy, lub innych danych historycznych z zasobów bibliotecznych, archiwów i dostępnych danych z Internetu. Odnowa miejscowości to nie tylko opracowany dokument, to proces społeczny dziejący się wewnątrz danej miejscowości. Jeśli ma on być trwały i w perspektywie 5 do 7 lat dokonać widocznych zmian powinien opierać się na odpowiednich zasadach. Sołtys i Rada Sołecka jest odpowiedzialna nie tylko za opracowanie dokumentu, ale takŝe za zarządzanie całym procesem wprowadzania planu w Ŝycie, ustalanie harmonogramu prac, kontakty z gminą i społecznością lokalną, innymi instytucjami zaangaŝowanymi w proces realizacji odnowy miejscowości. Organizacja wdraŝania Planu Odnowy Miejscowości, jako proces ciągły wymaga systematyczności i stwarza najwięcej trudności, stąd teŝ waŝny jest podział obowiązków w grupie i cykliczne dobrze przygotowane spotkania robocze. Postęp w realizacji Planu Odnowy danej Miejscowości będzie oceniany raz do roku na zebraniach wiejskich. W razie potrzeby przeprowadzana będzie aktualizacja dokumentu. Monitorowanie jest procesem ciągłym, przez systematyczne zarządzanie i ocenę postępu prac przy realizacji określonych w planie zadań. Proces zmian powinien być dokumentowany przez prowadzenie kroniki i wykonywanie zdjęć. Ewaluacja dokonywana przez ocenę realizacji załoŝonych celów, realizacji zadań i przedsięwzięć. Cele i działania określone do realizacji w ramach Planu Odnowy Miejscowości są komplementarne z innymi celami i działaniami określonymi w innych dokumentach strategicznych na wszystkich poziomach.

6 Ostatnim etapem opracowania planu odnowy jest przyjęcie Uchwały Zebrania Wiejskiego mieszkańców o zatwierdzeniu do realizacji Planu Odnowy Miejscowości na 7 10 lat. Następnie Rada Gminy podejmuje podobne czynności, uchwalając plan na posiedzeniu Rady Gminy. Po zrealizowaniu opisanych czynności pozostaje juŝ tylko codzienna zespołowa praca nad wdraŝaniem zadań i przedsięwzięć aktywizujących lokalną społeczność i przyczyniających się do rozwoju miejscowości. Rezultatem 2 lat pracy związanych z animacją i aktywizacją mieszkańców w Gminie wiejskiej Wejherowo w latach jest opracowanie metodą partycypacji społecznej 12 Planów Odnowy Miejscowości, w ramach których: dokonano diagnozy stanu miejscowości i analizy jej zasobów (społecznych, gospodarczych, przyrodniczych, stanu infrastruktury), przeprowadzono identyfikację mocnych i słabych stron miejscowości (w 12 sołectwach), dokonano analizy problemów społecznych, środowiskowych oraz związanych z infrastrukturą techniczną, społeczną i małą infrastrukturą turystyczną, wypracowano i wskazano obszary priorytetowe na rzecz rozwoju, realizacji celów szczegółowych oraz zadania inwestycyjne i przedsięwzięci integrujące mieszkańców, przedstawiciele mieszkańców z poszczególnych sołectw wynegocjowali z Urzędem Gminy (zastępcą Wójta i Wójtem) podział zdania i przedsięwzięć do realizacji przez: mieszkańców, stowarzyszenia, gminę, innych partnerów publicznych i społecznych, dokonano identyfikacji i wyboru zdań o szczególnym znaczeniu dla mieszkańców do realizacji w pierwszej kolejności, wskazano kluczowe sposoby finansowania zaplanowanych przedsięwzięć i zadań, łącznie opracowano 120 kart opisu planowanych do realizacji w pierwszej kolejności zadań inwestycyjnych lub przedsięwzięć aktywizujących społeczność lokalną w okresie realizacji Planu Odnowy Miejscowości na lata r., mieszkańcy sołectwa Gniewowo dokonali rejestracji Stowarzyszenia Odnowy Miejscowości Gniewowo Stowarzyszenie przyjaciół Gniewowa (w trakcie rejestracji w ramach projektu Dobry Start ).