Analiza oferty edukacyjnej i szkoleniowej na terenie Kalisza i powiatu kaliskiego

Transkrypt

1 Analiza oferty edukacyjnej i szkoleniowej na terenie Kalisza i powiatu kaliskiego Kalisz 2010

2 Spis treści Spis treści... 2 Streszczenie... 3 Wstęp... 8 System edukacyjny w Polsce Oferta edukacyjna na terenie Kalisza i powiatu kaliskiego Szkolnictwo ponadgimnazjalne na terenie Kalisza i powiatu kaliskiego Wybór szkoły ponadgimnazjalnej przez absolwentów gimnazjów Szkoły policealne na terenie Kalisza i powiatu kaliskiego Szkoły wyższe na terenie Kalisza Rynek usług szkoleniowych w Polsce Miejsce szkoleo w systemie oświaty Ogólne informacje na temat usług szkoleniowych w Polsce Instytucje szkoleniowe według rejestru szkoleo Instytucje szkoleniowe w Polsce Oferta szkoleniowa na terenie Kalisza i powiatu kaliskiego Oferta szkoleniowa Powiatowego Urzędu Pracy w Kaliszu Podsumowanie. Wnioski i rekomendacje... 61

3 Streszczenie W latach została przeprowadzona w Polsce reforma oświaty, skracająca czas trwania nauki w szkołach podstawowych z 8 do 6 lat, tworząca 3-letnie gimnazjum oraz skracająca czas trwania nauki w szkołach ponadgimnazjalnych (liceach ogólnokształcących, technikach i zasadniczych szkołach zawodowych) o rok. Dodatkowo utworzono nowy typ szkoły, który zgodnie z założeniami miał byd hybrydą szkoły technicznej ze szkołą ogólnokształcącą liceum profilowane. Głównym założeniem reformatorów było podniesienie wykształcenia polskiego społeczeostwa, jednakże obecnie reforma ta oceniania jest zazwyczaj negatywnie. Dostrzega się w niej jedną z głównych przyczyn degradacji szkolnictwa zawodowego braku rzemieślników i wykwalifikowanych pracowników fizycznych na rynku pracy. Kształcenie na poziomie szkoły gimnazjalnej jest obowiązkowe. Jego ukooczenie jest równoznaczne z posiadaniem wykształcenia podstawowego. Na zakooczenie tego etapu nauki, uczniowie podchodzą do egzaminu gimnazjalnego, którego wynik w dużej mierze przesądza o dalszym kierunku kształcenia. Począwszy od 1999 roku bardzo dynamicznie wzrastała liczba nowych placówek tego typu. W samym 2008 roku na obszarze Kalisza i powiatu kaliskiego było 2306 absolwentów szkół gimnazjalnych, z których zdecydowana większośd decydowała się na kontynuację nauki w szkołach ponadgimnazjalnych liceach ogólnokształcących i profilowanych oraz technikach i szkołach zawodowych. W Kaliszu i powiecie kaliskim mieści się aktualnie 9 szkół będących liceami ogólnokształcącymi dla młodzieży. Reforma oświaty spowodowała z kolei zamknięcie wielu klas w zasadniczych szkołach zawodowych, a także likwidację całych szkół. Począwszy od 2002 roku odnotowuje się znaczny wzrost liceów ogólnokształcących w całej Wielkopolsce. Obok liceów ogólnokształcących funkcjonuje nieco inny typ szkół: licea profilowane. Wbrew powszechnemu przekonaniu ten typ szkoły nie jest szkołą zawodową, a ukooczenie liceum profilowanego nie pozwala na uzyskanie tytułu zawodowego. Obecnie w Kaliszu i powiecie kaliskim są zaledwie 2 licea profilowane. Następnym działem placówek

4 edukacyjnych są technika. Ukooczenie techników umożliwia jego uczniom po zdaniu egzaminu uzyskanie dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe, a także możliwośd zdania egzaminu maturalnego otwierającego możliwośd rozpoczęcia studiów zawodowych lub wyższych (oba egzaminy nie są obowiązkowe). Absolwenci szkół gimnazjalnych regionu kaliskiego mogą wybierad szkołę tego typu spośród 10 dostępnych na tym terenie. W otoczeniu Kalisza zasadniczych szkół zawodowych jest tyle samo, co liceów ogólnokształcących (9). Są to szkoły na podbudowie gimnazjalnej, gdzie realizowany jest program nauczania z jednej strony w zakresie kształcenia ogólnego, z drugiej kształcenia zawodowego. Sama szkoła zawodowa nie umożliwia przystąpienia do egzaminu maturalnego, nie oznacza to jednak, że wybór takiej szkoły zamyka dalszą drogę kształcenia. Niewątpliwie reforma oświaty przeprowadzona w latach spowodowała jednak znaczny spadek zainteresowania tego typu szkołami. Doprowadziło to do zamknięcia wielu placówek, oddziałów lub chodby klas z powodu niskiego naboru. Dziś wielkimi wysiłkami próbuje się przywrócid pozycję szkolnictwa zawodowego, jednakże z uwagi na jego charakter jest to niezwykle trudne brakuje chociażby sprzętu, urządzeo i maszyn, na których jeszcze przed reformą uczyli się i pracowali uczniowie na szkolnych praktykach. Przez wiele lat maturzyści z Kalisza i powiatu kaliskiego, którzy chcieli rozpocząd studia wyższe, musieli wyjeżdżad z miejsca swojego zamieszkania do któregoś z największych miast Polski. Najczęściej wybór padał na Poznao i Łódź, jako miejsca najbliżej położone. W ostatnich latach sytuacja się znacząco zmieniła powstało wiele szkół wyższych o charakterze niepublicznym (prywatnych), a także zamiejscowe oddziały Uniwersytetów. Obecnie szkoły wyższe znajdują się nie tylko w największych ośrodkach miejskich subregionu kaliskiego Kaliszu, Jarocinie, Ostrowie Wielkopolskim, ale także w mniejszych miejscowościach (np. Opatówek). Ogółem, jednostek funkcjonujących w Kaliszu i jego najbliższym otoczeniu (powiat ostrowski i jarocioski), które mają uprawnienia szkoły wyższej jest ponad 10. Oferują one kształcenie zarówno na kierunkach ścisłych (np. informatyka), jak i humanistycznych (np. pedagogika). Poza możliwością ukooczenia studiów na poziomie licencjata lub magistra, pozwalają one na podjęcie dalszego kształcenia w systemie pozaedukacyjnym (szkoleniowym), a także poprzez podjęcie studiów podyplomowych.

5 Oferta szkół wyższych skierowana do mieszkaoców Kalisza i powiatu kaliskiego jest zatem stosunkowo bogata. Zgodnie z ustawą o systemie oświaty, która stanowi podstawę systemu oświaty w Polsce, zapewnione zostało każdemu obywatelowi, niezależnie od wieku, prawo dokształcania się i możliwośd uzupełniania wykształcenia ogólnego, zdobywania lub zmiany kwalifikacji zawodowych. W odniesieniu do osób dorosłych, a więc tych, które nie podlegają już obowiązkowi szkolnemu, stosuje się pozaszkolne formy kształcenia oraz szeroko rozumiane kształcenie ustawiczne. Obecnie (lipiec 2010) w rejestrze instytucji szkoleniowych znajduje się niemalże 8,5 tys. instytucji zarejestrowanych na obszarze całego kraju. Zgodnie z danymi Rejestru na terenie Kalisza i powiatu kaliskiego znajduje się 50 instytucji szkoleniowych (41 z nich na terenie samego miasta). Zdecydowaną większośd instytucji szkoleniowych działających i świadczących usługi na obszarze Kalisza i powiatu kaliskiego stanowią małe, prywatne firmy. Konsekwencją tego faktu jest brak obowiązku sprawozdawczości Głównemu Urzędowi Statystycznymi, co powoduje, że analiza tego obszaru staje się niezwykle trudna. Czynnikiem ograniczającym rynek usług szkoleniowych jest z pewnością bliskośd dwóch znacznie większych, regionalnych ośrodków miejskich, jakimi są Poznao i Łódź. Powoduje to, że podobnie jak w przypadku oferty edukacyjnej (w szczególności na poziomie studiów wyższych i podyplomowych) wielu zainteresowanych skorzystaniem z usług szkoleniowych wybiera któreś z tych miast, gdyż oferta jest znacznie szersza, a ceny bardziej konkurencyjne. W samym tylko Poznaniu według Rejestru Instytucji Szkoleniowych jest 325 firm oferujących szkolenia, zaś w Łodzi 273. Podmiotami oferującymi największy dostęp do szkoleo obejmujących swym zakresem bardzo zróżnicowaną tematykę, są powiatowe urzędy pracy. Ich funkcjonowanie skierowane jest przede wszystkim na osoby pozostające bez pracy, w tym szczególnie długotrwale bezrobotne. Jednakże oferowane w tych instytucjach szkolenia, kursy, warsztaty dostępne są także dla osób, które znajdują się na etapie zmiany pracy (jeszcze niezatrudnieni), który może trwad bardzo krótko.

6 Główne wnioski z przeprowadzonej analizy dotyczą przede wszystkim zawyżonych aspiracji edukacyjnych absolwentów gimnazjów, których wybory w zakresie kontynuacji nauki w szkołach ponadgimnazjalnych przyczyniają się do braku równowagi w zakresie dopasowania oferty edukacyjnej do potrzeb pracodawców. Dynamiczny przyrost liczby uczniów i absolwentów liceów ogólnokształcących w ostatnich latach wynikający m.in. z zawyżonych aspiracji edukacyjnych i braku wiedzy na temat potrzeb rynku pracy przyczyniają się do pogłębiania nierównowagi w zakresie podaży i popytu na pracowników w całym subregionie. Drugim zasadniczym wnioskiem, jaki wynika z analizy oferty edukacyjnej jest spadek znaczenia kształcenia zawodowego na przestrzeni ostatnich kilku lat, który także jest bezpośrednio związany z zawyżonymi aspiracjami edukacyjnymi młodzieży, ale również jest efektem ostatniej reformy oświaty oraz stereotypowego wizerunku kształcenia zawodowego i rzemiosła. Niedopasowanie oferty edukacyjnej do potrzeb rynku pracy przy niedostatecznej informacji na temat sytuacji na rynku pracy oraz nieskutecznym doradztwie zawodowym kierowanym do uczniów gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych powinny spotkad się ze zdecydowanymi działaniami organów prowadzących szkoły gimnazjalne i ponadgimnazjalne, publicznych służb zatrudnienia, a także zrzeszeo i związków pracodawców. Oferta edukacyjna powinna podlegad modyfikacjom wynikającym z analizy zapotrzebowania pracodawców na określone kwalifikacje i umiejętności potencjalnych pracowników. Zarówno popyt jak i podaż absolwentów wg określonych zawodów powinny podlegad stałemu monitoringowi i ocenie przez powiatowy urząd pracy oraz byd wykorzystywane przez dyrekcje i organy prowadzące szkół, powiatową radę zatrudnienia do kształtowania oferty edukacyjnej zgodnej z potrzebami rynkowymi. Absolwenci gimnazjów oraz uczniowie i absolwenci szkół ponadgimnazjalnych (jak też ich rodzice) powinni mied szeroki dostęp do wiedzy na temat potrzeb pracodawców i sytuacji na lokalnym rynku pracy. Ponadto wymagane jest skuteczne i kompleksowe doradztwo zawodowe zarówno na poziomie gimnazjów, jak i szkół ponadgimnazjalnych (proces rozpoznawania predyspozycji i zainteresowao zawodowych uczniów).

7 Wyraźny spadek zainteresowania szkołami zawodowymi oraz spadek liczby absolwentów szkół zawodowych w ostatnich latach wymagają działao w zakresie podniesienia atrakcyjności kształcenia zawodowego poprzez promocję szkolnictwa zawodowego i przekazywania informacji o zawodach i potrzebach rynku pracy. Szczególnie ważne w tym kontekście powinno byd badanie motywacji wyboru profilu kształcenia wśród młodzieży szkół gimnazjalnych oraz ponadgimnazjalnych. Powinna mied także miejsce ściślejsza współpraca między pracodawcami a szkołami. Niski odsetek absolwentów ZSZ w strukturze absolwentów szkół ponadgimnazjalnych przy najwyższym odsetku absolwentów liceów ogólnokształcących wyraźnie uwidacznia zawyżone aspiracje edukacyjne młodzieży. Zdecydowana większośd uczniów kooczących gimnazja wybiera bowiem licea ogólnokształcące, przez co coraz bardziej ujawnia się kryzys szkolnictwa zawodowego. Podniesienie poziomu nauczania jest jednym z czynników zwiększających konkurencyjnośd i atrakcyjnośd absolwentów szkół zawodowych w oczach potencjalnych pracodawców. Należy zatem podnieśd atrakcyjnośd kształcenia zawodowego poprzez promocję szkolnictwa zawodowego i przekazywania informacji o zawodach i potrzebach rynku pracy. Za realizację tych działao powinny byd odpowiedzialne organizacje rzemieślnicze, organy prowadzące szkoły gimnazjalne i ponadgimnazjalne, dyrektorzy szkół ponadgimnazjalnych, powiatowa rada zatrudnienia, powiatowy urząd pracy oraz zrzeszenia i związki pracodawców. Instrumentami, które pozwolą na osiągnięcie poprawy sytuacji w zakresie zdiagnozowanych problemów oraz skuteczną interwencję są fundusze unijne (w szczególności środki pochodzące z Europejskiego Funduszu Społecznego i Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, m.in. działania 3.3.2, 3.3.4, 3.4.3, 4.1.1, 6.1.1, 6.1.2, 9.1.2, 9.2 i 9.4.), środki finansowe jednostek samorządu terytorialnego oraz badania i analizy rynku pracy i potrzeb pracodawców.

8 Wstęp Prezentowane opracowanie pt. Analiza oferty edukacyjnej i szkoleniowej na terenie Kalisza i powiatu kaliskiego powstało w ramach realizacji Projektu pt. Kaliski rynek pracy szanse i zagrożenia który jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki (Priorytet VI Rynek pracy otwarty dla wszystkich, Działanie 6.1 Poprawa dostępu do zatrudnienia oraz wspieranie aktywności zawodowej w regionie, Poddziałanie Wsparcie powiatowych i wojewódzkich urzędów pracy w realizacji zadao na rzecz aktywizacji zawodowej osób bezrobotnych w regionie). Przedmiotowy Projekt jest realizowany przez Powiatowy Urząd Pracy w Kaliszu oraz Gminę Brzeziny w partnerstwie z Biurem Handlowym Euroconsult. Celem głównym projektu jest poprawa sytuacji na rynku pracy powiatu kaliskiego, dzięki opracowaniu kompleksowej diagnozy rynku pracy powiatu kaliskiego i obszarów z nim bezpośrednio związanych oraz przygotowanie rekomendacji koniecznych do wdrożenia działao w roku Diagnoza rynku pracy powiatu kaliskiego w szczególnym stopniu dotyczyd będzie także sytuacji na rynku pracy poszczególnych kategorii społecznych (w tym w szczególności kategorii zagrożonych wykluczeniem społecznym na rynku pracy: kobiet, długotrwale bezrobotnych, niepełnosprawnych, absolwentów). Analiza danych zastanych została sporządzone w oparciu o dostępne źródła i dane statystyczne pozyskane przede wszystkim z Głównego Urzędu Statystycznego, a także Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Poznaniu oraz Powiatowego Urzędu Pracy w Kaliszu. Wykorzystano ponadto dostępne raporty z wcześniejszych badao oraz literaturę przedmiotu. Dostępne dane statystyczne i liczbowe zostały poddane agregacji i obliczeniom w celu analizy podmiotów terytorialnych wchodzących w skład omawianego terenu (miasto Kalisz i powiat kaliski). Analiza danych (źródeł) zastanych opiera się na kwerendzie dostępnych danych pochodzących z różnych opracowao, raportów z badao danych statystycznych, literatury przedmiotu, itp. Narzędziem wykorzystanym przy użyciu metody analizy danych zastanych

9 jest wykaz poszukiwanych informacji związanych z problematyka badawczą. Wykaz ten miał charakter listy poszukiwanych informacji wraz ze szczegółowym opisem, który wynika z postawionych celów i problemów badawczych. Do każdej z poszukiwanych informacji przyporządkowane zostały źródła, na podstawie których pozyskiwany był materiał badawczy. Uzasadnieniem wykorzystania tego narzędzia badawczego przy analizie danych zastanych jest relatywnie szeroki zakres informacji, jakie można pozyskad, stosując tę metodę. Określenie listy poszukiwanych informacji, wynikających wprost z postawionych celów i pytao badawczych, pozwala na adekwatny, celowy i spójny logicznie wybór materiału badawczego, który został poddany dalszej analizie. Ponadto dokładne określenie źródeł materiału badawczego pozwoliło na trafny i rzetelny dobór poszukiwanych informacji. Opracowanie jest analizą dostępnej oferty edukacyjnej (szkolnictwo ponadgimnazjalne) oraz szkoleniowej (szkolenia, kursy oraz studia podyplomowe), które są dostępne w mieście Kaliszu i powiecie kaliskim.

10 System edukacyjny w Polsce Począwszy od 1 września 1999 roku, w wyniku przeprowadzonej reformy oświatowej, uczniowie rozpoczynają rok szkolny w 6-letniej szkole podstawowej oraz 3-letnim gimnazjum (w rzeczonym roku powstała jedynie pierwsza klasa gimnazjalna, starsze roczniki kontynuowały naukę systemem sprzed reformy). W 2002 roku nastąpił kolejny etap reformy wprowadzający zmiany w szkolnictwie ponadgimnazjalnym. Powstały wówczas jednostki takie jak 3-letnie licea ogólnokształcące, 3-letnie licea profilowane, 4-letnie technika oraz 2- i 3-letnie zasadnicze szkoły zawodowe. 1 Strukturę systemu edukacji w Polsce przedstawiono na rysunku zamieszczonym niżej: 1 Kwiatkowski S.M., System edukacji zawodowej w kontekście rynku pracy i procesów integracyjnych w Europie [w:] Jeruszka U. (red.), Optymalizacja kształcenia zawodowego z punktu widzenia potrzeb rynku pracy, IPiSS, Warszawa 2002, s.59

11 Rysunek 1. System edukacji w Polsce od 2002 roku Źródło: Narodowe Obserwatorium Kształcenia i Szkolenia Zawodowego, Raport 2001, Biuro Koordynacji Kształcenia Kadr Fundacja Fundusz Współpracy, Warszawa 2002 *za:+ Ministerstwo Edukacji Narodowej Głównym założeniem reformy było, aby w celu podnoszenia wykształcenia społeczeostwa do pożądanego poziomu, wykształcenie średnie poświadczone egzaminem maturalnym zdobywało w najbliższych latach około 80% młodych Polaków, zaś pozostałe 20% młodzieży kooczyło szkoły zawodowe. 2 Przyjęta w Polsce formuła 80:20 doprowadziła jednak do daleko posuniętej marginalizacji kształcenia zawodowego. Warto ponadto zauważyd, iż struktura kształcenia ponadgimnazjalnego w Polsce zdecydowanie odbiega od średniej unijnej. Przyjęty tam system 70:30 zakłada 30% uczniów z wykształceniem ogólnym, zaś aż 70% - z wykształceniem zawodowym. 2 Reforma systemu edukacji. Szkolnictwo ponadgimnazjalne, MEN, Warszawa 2000, s. 5-6

12 Kolejnym celem polskiej reformy był dynamiczny wzrost liczby studentów w wyższych uczelniach * +. W drugiej połowie najbliższej dekady (tj. bezpośrednio po wdrożeniu nowej struktury szkolnej) * % absolwentów szkół średnich będzie miało możliwośd podjęcia studiów wyższych i będzie chciało z tych możliwości skorzystad. 3 Powszechne stało się więc inwestowanie w wyższe wykształcenie w przekonaniu, że daje ono szansę zatrudnienia na coraz bardziej wymagającym rynku pracy. Jednak efektem wielkiego zainteresowania szkołami wyższymi, nieproporcjonalnego do wymagao rynku pracy, jest wzrastające bezrobocie wśród absolwentów kooczących studia. Trzeci priorytet reformy traktował o tym, iż * + ewentualne niedobory wykwalifikowanych robotników i rzemieślników powinny byd uzupełnione na kursach zawodowych lub w pomaturalnych szkołach zawodowych. 4 Tutaj głównym założeniem było zapewnienie młodym ludziom elastycznego, szerokoprofilowego nauczania tak, aby przyszłych pracowników cechowała poliwalencja, czyli zdolnośd do wykonywania różnych jakościowo zadao. Ewentualne braki czy luki w wiedzy praktycznej mieliby oni zdobywad w trybie zaocznym, krótkoterminowym. Jednakże, już po wprowadzeniu reformy w życie, jasnym stało się, iż kształcenie młodzieży pod kątem zawodowym na kilkumiesięcznych kursach doszkalających na pewno nie będzie konkurencją dla fachowców uczących się zawodu przez dwa lub trzy lata. 5 3 Ibidem 4 Ibidem, s.6 5 Kabaj M., Optymalizacja struktur kształcenia zawodowego i popytu na pracę, s.28 [w]: Jeruszka U. (red.), Optymalizacja kształcenia zawodowego z punktu widzenia potrzeb rynku pracy, IPiSS, Warszawa 2002

13 Oferta edukacyjna na terenie Kalisza i powiatu kaliskiego Na podstawie reformy oświaty z 1999 roku czas trwania nauki w szkołach podstawowych został skrócony z 8 do 6 lat. Wprowadzono dodatkowo obowiązek kształcenia w trzyletnich gimnazjach. Uczęszczają do niego uczniowie w wieku lat. Jego ukooczenie jest równoznaczne z posiadaniem wykształcenia podstawowego, które obecnie jest obowiązkowe. Na zakooczenie tego etapu nauki, uczniowie podchodzą do egzaminu gimnazjalnego, którego wynik w dużej mierze przesądza o dalszym kształceniu. Obecnie w planie nauczania gimnazjum znajdują się następujące zajęcia: język polski i język obcy nowożytny, historia, matematyka, fizyka, chemia, geografia, wiedza o społeczeostwie, plastyka, muzyka, technika, informatyka, wychowanie fizyczne oraz w zależności od uznania rodziców lub opiekunów religia lub etyka oraz wychowanie do życia w rodzinie. Począwszy od 1999 roku bardzo dynamicznie wzrasta liczba nowych placówek tego typu. Wynika to z faktu, że okrojono czas nauki w szkołach ponadgimnazjalnych, co w wielu przypadkach, kiedy to szkoły prowadziły np. klasy dwujęzyczne, powodowało niemożnośd zrealizowania założeo programowych. Z tego też powodu wiele liceów ogólnokształcących zdecydowało się na utworzenie gimnazjum (a więc tworzono zespoły szkół) i wprowadzenie młodszych uczniów w mury szkolne. Obecnie w Kaliszu i powiecie kaliskim funkcjonują 33 szkoły gimnazjalne dla młodzieży. Liczba ich w powiecie systematycznie rośnie, natomiast w samym Kaliszu spadła w 2006 roku z 13 do 9 placówek. Szczegółowe dane na temat liczby gimnazjów w latach na omawianym obszarze przedstawia wykres zamieszczony poniżej:

14 Wykres 1. Liczba szkół gimnazjalnych w latach na obszarze miasta Kalisza i powiatu kaliskiego powiat kaliski miasto Kalisz Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Podsumowując w roku 1999, a więc w pierwszym roku funkcjonowania tego typu szkół, w powiecie kaliskim i mieście Kaliszu było ich 29. Obecnie liczba ta się zwiększyła i wynosi 33 placówki. We wszystkich szkołach regionu w 2008 roku naukę pobierało 6746 uczniów w wieku gimnazjalnym (13-16 lat), z czego nieco ponad połowę (3477) stanowili uczniowie uczęszczający do szkół w Kaliszu. Liczba uczniów na przestrzeni ostatnich lat utrzymuje się na stałym poziomie (ponad 7 tysięcy), zależy przede wszystkim od sytuacji demograficznej regionu. Jedynie w pierwszym i drugim roku funkcjonowania była znacząco niższa z uwagi na fakt, że w 1999 roku utworzona została jedynie pierwsza klasa gimnazjum (starsze roczniki kontynuowały naukę w 8-klasowej szkole podstawowej), natomiast w 2000 roku funkcjonowały jedynie dwie klasy. W pełnym cyklu kształcenia gimnazja zaczęły działad w 2001 roku.

15 Wykres 2. Liczba uczniów szkół gimnazjalnych miasta Kalisza i powiatu kaliskiego w latach ,000 8,000 6,000 5,666 8,081 7,914 7,772 7,726 7,528 7,233 7,033 6,746 4,000 2, , Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Ukooczenie szkoły gimnazjalnej jest równoznaczne z posiadaniem wykształcenia podstawowego. Dopiero później absolwenci szkół gimnazjalnych (po zdanym egzaminie gimnazjalnym) mogą wybrad dalszą drogę kształcenia w różnego typu szkołach. O ile system kształcenia w gimnazjach jest stosunkowo ujednolicony, o tyle dalsze kształcenie jest bardzo urozmaicone. W zależności od wyboru młodych absolwentów mogą oni kształcid się w przedmiotach ogólnych (na poziomie podstawowym lub rozszerzonym) albo też w przedmiotach technicznych, zawodowych, pozwalających na szybsze zdobycie umiejętności i kwalifikacji do wykonywania pracy. Wykres 3. Liczba absolwentów szkół gimnazjalnych w Kaliszu i powiecie kaliskim w latach ,000 2,500 2,811 2,602 2,456 2,565 2,515 2,360 2,306 2,000 1,500 1, Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

16 Szkolnictwo ponadgimnazjalne na terenie Kalisza i powiatu kaliskiego Co roku jedynie niewielki odsetek młodzieży kooczy naukę na etapie szkoły gimnazjalnej, zdecydowana większośd podejmuje decyzję o kontynuowaniu nauki w szkołach ponadgimnazjalnych liceach ogólnokształcących i profilowanych oraz technikach i szkołach zawodowych. Najbardziej popularnym typem szkoły ponadgimnazjalnej pozostają licea ogólnokształcące, to do nich próbuje się dostad co roku największy odsetek absolwentów gimnazjów. Obecnie mogą się oni starad o przyjęcie do jednego z 9 liceów, spośród których aż 7 znajduje się w samym Kaliszu. Wykres 4. Liczba liceów ogólnokształcących w Kaliszu i powiecie kaliskim w latach Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Liczba szkół ogólnokształcących ponadgimnazjalnych na omawianym obszarze nie ulega dużym zmianom. W Kaliszu począwszy od 2002 roku ich liczba pozostaje na takim samym poziomie 7 placówek. Jedynie w powiecie kaliskim ulega ona niewielkim zmianom od 2006 roku liczba wzrosła o dwie szkoły.

17 Wykres 5. Liczba uczniów pobierających naukę w liceach ogólnokształcących na terenie Kalisza i powiatu kaliskiego 4,000 3,000 2,000 1, ,455 3,626 3,568 3,568 3,635 3,316 2,506 1, powiat kaliski miasto Kalisz Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS W kaliskich liceach ogólnokształcących naukę pobiera ok uczniów (wszystkie 3 klasy), w pierwszym i drugim roku funkcjonowania trzyletnich liceów liczba uczniów była niższa z uwagi na brak starszych roczników. Analogiczna sytuacja ma miejsce w powiecie kaliskim, jednakże tu funkcjonuje znacznie mniej szkół (obecnie dwie) niż w Kaliszu. Naukę w nich pobiera znacznie mniej uczniów ok. 150, a w ubiegłym roku zaledwie 67. Dane te odzwierciedlają sytuację demograficzną na omawianym obszarze, a także wskazują na liczbę klas w poszczególnych rocznikach w szkołach kaliskich klas jest znacznie więcej niż w miejscowościach powiatu ziemskiego. Jak już wspomniano, po reformie oświaty przeprowadzonej w 1999 roku, nauka w liceach ogólnokształcących trwa 3 lata i kooczy się egzaminem maturalnym. Klasy w tych szkołach są profilowane, to oznacza, że uczniowie mają możliwośd nauki w ramach wybranych przedmiotów na poziomie rozszerzonym (co w praktyce oznacza odpowiednią zwiększoną liczbę godzin lekcyjnych). W ramach jednej profilowanej klasy możliwe jest prowadzenie maksymalnie 4 przedmiotów na ponadprzeciętnym poziomie, przy czym istnieją w liceach także klasy, gdzie nie naucza się żadnego przedmiotu na poziomie rozszerzonym. Są to klasy ze wszystkimi przedmiotami na poziomie podstawowym. Ponadto w liceach ogólnokształcących istnieją klasy dwujęzyczne, w których niektóre przedmioty wykładane są w języku obcym (najczęściej: angielskim, niemieckim bądź francuskim). Uczniowie pobierają naukę w ramach kilkunastu przedmiotów, w tym języka polskiego,

18 dwóch języków obcych nowożytnych, matematyki, chemii, fizyki, geografii, biologii oraz historii, a także wiedzy o społeczeostwie, wiedzy o kulturze, technologii informacyjnej, przysposobienia obronnego, podstaw przedsiębiorczości czy też wychowania fizycznego. Możliwe jest także podjęcie nauki łaciny i kultury antycznej oraz religii lub etyki. Wraz z wprowadzeniem reformy przyjęto za cel upowszechnienie nauczania na poziomie średnim i wyższym, a więc założenie, zgodnie z którym 80% młodzieży ma trafid do szkół ogólnokształcących liceów, a jedynie 20% do szkół zawodowych. W konsekwencji doprowadziło to do niedostosowania systemu edukacji do potrzeb rynku pracy, swoistego konfliktu między nauczycielami a pracodawcami. Liczba bezrobotnych absolwentów danego kierunku nie wypływa na zmiany w szkolnictwie w szczególności ilości klas, nadal przyjmuje się uczniów chętnych do podjęcia nauki. Można w tym przypadku mówid wręcz o zawyżonych aspiracjach edukacyjnych. Na rynku pracy brakuje pracowników fizycznych oraz technicznych, natomiast kształcenie wciąż idzie w kierunku humanistycznym i takich też absolwentów corocznie jest najwięcej. 6 Reforma oświaty spowodowała zamknięcie wielu klas i szkół o charakterze zasadniczym zawodowym, natomiast począwszy od 2002 roku odnotowuje się znaczny wzrost liczby liceów ogólnokształcących: np. w Wielkopolsce w 2002 roku funkcjonowało 173 szkół takiego typu, obecnie jest ich o 10 więcej. Obok liceów ogólnokształcących funkcjonuje nieco inny typ szkół, z nazwy i budowy nieco podobny: licea profilowane. Wbrew powszechnemu przekonaniu ten typ szkoły nie jest szkołą zawodową. Pierwotnie miała to byd szkoła funkcjonująca obok liceum ogólnokształcącego i zasadniczej szkoły zawodowej, jako jeden z trzech typów szkół ponadgimnazjalnych. Pierwotnie bowiem (tzw. reforma Handkego) zrezygnowano bowiem w ogóle z techników, jako średnich szkół zawodowych. Ostatecznie jednak pomysłu tego nie wcielono w życie. Obecnie licea profilowane borykają się z wieloma problemami. Wśród nich najpoważniejszym jest ciągły brak chętnych absolwentów gimnazjów do podjęcia nauki, a co za tym idzie groźba zamknięcia tego typu placówek jako takich, które nie spełniły 6

19 pokładanych w nich nadziei absolwenci nie mogą poszczycid się dobrze zdaną maturą (szacuje się, że ponad 1/3 przystępujących do egzaminu maturalnego z liceów profilowanych tego egzaminu nie zdaje) ani też nie mają zadowalającej wiedzy zawodowej. Sami absolwenci gimnazjów także nie spieszą się z wyborem tej szkoły najlepsi uczniowie tradycyjnie wybierają licea ogólnokształcące, przede wszystkim te cieszące się dobrą marką, nieco słabsi wszystkie pozostałe. Uczniowie, którzy z egzaminu gimnazjalnego uzyskali niewielką liczbę punktów zazwyczaj zostają uczniami zasadniczych szkół zawodowych. Do techników kierują się absolwenci z określonymi zainteresowaniami zawodowymi, którzy uzyskali odpowiednio wysoką liczbę punktów. Zatem uczniem liceum profilowanego zostaje ten, któremu zabrakło punktów do liceum ogólnokształcącego lub technikum, a który ma aspiracje niepozwalające na podjęcie nauki w szkole zasadniczej. 7 Przed szkołami wszelkiego typu kolejne wyzwanie, jakie stawia obecny niż demograficzny. Spowodował on rozpoczęcie tzw. walki o ucznia, a więc walki o etaty nauczycielskie, a także o utrzymanie bytu szkoły. Już dzisiaj widad wyraźnie, że wzrost w poprzednich latach liczby liceów ogólnokształcących doprowadził do sytuacji, że słabsze szkoły przyjmują niemal wszystkich chętnych. Może się zatem okazad, że pod pretekstem niżu licea profilowane zostaną zamknięte. Poniższy wykres obrazuje bardzo niekorzystną obecną sytuację liceów profilowanych: Wykres 6. Liczba liceów profilowanych w Kaliszu i powiecie kaliskim w latach powiat kaliski miasto kalisz Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS 7

20 Obecnie na całym omawianym terenie zaledwie dwa licea profilowane (obie placówki w Kaliszu, w powiecie ani jedna). Tymczasem w szczytowym okresie lata było ich aż 10. Uczniowie wybierający ten typ szkół (funkcjonujący jako element zespołów szkół) mogą zdecydowad się na jeden z kilkunastu profilów: Tabela 1. Profile do wyboru w liceach profilowanych Lp. Profile w liceach profilowanych 1. chemiczne badanie środowiska 2. ekonomiczno-administracyjny 3. elektroniczny 4. elektrotechniczny 5. kreowanie ubiorów 6. kształtowanie środowiska 7. leśnictwo i technologia drewna 8. mechaniczne techniki wytwarzania 9. mechatroniczny 10. rolniczo-spożywczy 11. socjalny 12. transportowo-spedycyjny 13. usługowo-gospodarczy 14. zarządzanie informacją. Źródło: dane na podstawie ROZPORZĄDZENIA MINISTRA EDUKACJI NARODOWEJ I SPORTU z dnia 26 lutego 2002 r. w sprawie podstawy programowej kształcenia w profilach kształcenia ogólnozawodowego. (Dz. U. Nr 50, poz. 451), Opracowanie własne

21 Następnym działem placówek edukacyjnych są technika, które powstały jako alternatywa dla liceów ogólnokształcących. Do czasów reformy oświaty nauka w tego typu szkołach trwała 5 lat, możliwe także było rozpoczęcie nauki w technikum dla wszystkich absolwentów zasadniczych szkół zawodowych wówczas nauka trwała 2 lata. Obecnie skrócony został czas trwania do 4 lat dla absolwentów gimnazjów. Z kolei absolwenci ZSZ mogą kontynuowad naukę w trzyletnich technikach uzupełniających. Ukooczenie technikum umożliwia jego absolwnetom po zdaniu egzaminu uzyskanie dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe, a także możliwośd zdania egzaminu maturalnego otwierającego możliwośd rozpoczęcia studiów zawodowych lub wyższych (oba egzaminy nie są obowiązkowe). Uczniowie wybierający technikum mogą kształcid się w ponad 100 zawodach, uzyskując po ukooczeniu szkoły tytuł technika. Wśród najpopularniejszych zawodów od lat odnotowuje się następujące kierunki: Tabela 2. Najpopularniejsze zawody w technikach Lp. Zawód 1. Kucharz 2. Protetyk słuchu 3. Ratownik medyczny 4. Technik administracji 5. Technik dentystyczny 6. Technik budownictwa 7. Technik drogownictwa 8. Technik dróg i mostów kolejowych 9. Technik ekonomista 10. Technik elektronik 11. Technik elektryk

22 12. Technik farmaceutyczny 13. Technik fotograf 14. Technik handlowiec 15. Technik hotelarstwa 16. Technik informatyk 17. Technik inżynierii środowiska i melioracji 18. Technik logistyk 19. Technik mechanik 20. Technik mechatronik 21. Technik ochrony fizycznej osób i mienia 22. Technik ochrony środowiska 23. Technik usług fryzjerskich 24. Technik usług kosmetycznych 25. Technik usług pocztowych i telekomunikacyjnych 26. Technik weterynarii Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych szkół Absolwenci szkół gimnazjalnych mogą wybierad szkołę tego typu spośród 10 funkcjonujących na obszarze miasta i powiatu. Zdecydowana większośd z nich znajduje się w Kaliszu, na terenie powiatu jedynie 3 placówki. Poniższy wykres przedstawia liczbę techników w Kaliszu i powiecie kaliskim w latach

23 Wykres 7. Liczba techników dla młodzieży w Kaliszu i powiecie kaliskim w latach powiat kaliski miasto kalisz Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Można przypuszczad, że niepochlebne opinie na temat liceów profilowanych przyczyniły się do ponownego wzrostu zainteresowania technikami. Niewątpliwie, nie tylko po liczbie chętnych do nauki w tego typu szkołach, ale też na podstawie analizy liczby placówek można potwierdzid taką tezę. Jedynie w ubiegłym roku liczba uczniów takich placówek nieznacznie się zmniejszyła, co ma jednak swoją przyczynę także w sytuacji demograficznej. Wykres 8. Liczba uczniów techników w Kaliszu i powiecie kaliskim w latach ,000 2,000 1, ,674 2,802 2,761 2,049 2,304 1, powiat kaliski miasto kalisz Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

24 O wzrastającej popularności techników wśród młodzieży kaliskiej świadczy systematycznie zwiększająca się liczba absolwentów tego typu szkół, co potwierdza poniższy wykres: Wykres 9. Liczba absolwentów techników w Kaliszu i powiecie kaliskim w latach Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS W ostatnich latach coraz więcej mówi się o potrzebie kształcenia ponadgimnazjalnego w konkretnych zawodach, a nie jedynie w szkołach ogólnokształcących. Te ostatnie powinna wybierad młodzież, która już wybrała ścieżkę swojej kariery i studia wyższe są jej niezbędne, aby uzyskad np. zawód lekarza bądź prawnika. Znaczną rolę powinni pełnid tu nauczyciele-doradcy zawodowi, pomagając młodym ludziom nie tylko w określeniu ich predyspozycji, ale także w wyborze przyszłej szkoły. Technika, podobnie jak zasadnicze szkoły zawodowe pozwalają na zdobycie umiejętności i kwalifikacji do wykonywania pracy niemal zaraz po ukooczeniu szkoły. W Kaliszu i powiecie kaliskim zasadniczych szkół zawodowych jest niewiele mniej niż liceów ogólnokształcących. Są to szkoły na podbudowie gimnazjalnej, gdzie realizowany jest program nauczania z jednej strony w zakresie kształcenia ogólnego, z drugiej kształcenia zawodowego. Kształcenie odbywa się na poziomie czeladniczym. Uczeo ZSZ może ukooczyd szkołę zawodową i otrzymad jedynie świadectwo jej ukooczenia, bowiem przystąpienie do egzaminu zawodowego przed Okręgową Komisją Egzaminacyjną nie jest obowiązkowe. Przystąpienie i pozytywne zaliczenie tego egzaminu pozwala na uzyskanie dyplomu

25 poświadczającego kwalifikacje zawodowe. Ponadto uczeo szkoły zawodowej może zdawad egzamin czeladniczy w Izbie Rzemieślniczej, a następnie rozpocząd kształcenie mistrzowskie. Sama szkoła zawodowa nie umożliwia przystąpienia do egzaminu maturalnego, nie oznacza to jednak, że wybór takiej szkoły zamyka dalszą drogę kształcenia. Po skooczonej szkole zawodowej uczeo może kontynuowad naukę w uzupełniającym liceum ogólnokształcącym (czas trwania nauki to dwa lata) lub w technikum uzupełniającym trwającym trzy lata. Niewątpliwie reforma oświaty przeprowadzona w latach spowodowała znaczny spadek zainteresowania tego typu szkołami. Doprowadziło to do zamknięcia wielu placówek, oddziałów lub chodby klas z powodu miernego naboru. Dziś wielkimi wysiłkami próbuje się przywrócid znaczenie szkolnictwa zawodowego, jednakże z uwagi na jego charakter jest to niezwykle trudne brakuje sprzętu, urządzeo i maszyn, na których jeszcze przed reformą uczyli się i pracowali uczniowie na szkolnych praktykach. Potwierdzeniem tezy, o znaczącym udziale reformy oświaty w upadku polskiego szkolnictwa zawodowego jest poniższy wykres przedstawiający liczbę placówek w Kaliszu i powiecie kaliskim w latach poprzedzających reformę i kolejnych: Wykres 10. Liczba zasadniczych szkół zawodowych w Kaliszu i powiecie kaliskim w latach Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

26 Obecnie młodzież gimnazjalna może dokonad wyboru spośród 9 zasadniczych szkół zawodowych w Kaliszu (7 placówek) i powiecie kaliskim (2 placówki). Są to jedynie szkoły dla młodzieży, przy czym powyższe zestawienie nie uwzględnia szkół specjalnych. Wybór szkoły ponadgimnazjalnej przez absolwentów gimnazjów Jak wskazują wyniki prowadzonych badao, gimnazjaliści wybierając kolejną szkołę liceum, technikum lub zawodową sugerują się atrakcyjnością przyszłego, wyuczonego zawodu, co w przyszłości wpłynie na możliwośd zatrudnienia, renomą i marką szkoły (szczególnie dotyczy to uczniów planujących w przyszłości kształcenie na poziomie wyższym), a przede wszystkim kryteriami przyjęd. Z bardziej prozaicznych kryteriów niewątpliwie decydujący wpływ ma często odległośd od miejsca zamieszkania. 8 Wykształcenie podstawowe wymaga ukooczenia gimnazjum, a więc podejścia do egzaminu gimnazjalnego, który jest powszechny i obowiązkowy. Obecnie składa się on z 3 części humanistycznej, matematyczno-przyrodniczej i egzaminu z języka obcego. W zależności od uzyskanej liczby punktów, młodzi absolwenci mogą się ubiegad o miejsce w 4 różnych typach szkół ponadgimnazjalnych. Spośród nich największym zainteresowaniem cieszą się corocznie licea ogólnokształcące, oprócz nich gimnazjaliści kontynuowad mogą naukę w liceach profilowanych, technikach i zasadniczych szkołach zawodowych. Liczba absolwentów, którzy co roku opuszczają licea ogólnokształcące w Kaliszu i powiecie kaliskim, świadczy o tym, że ten typ szkół cieszy się największym zainteresowaniem wśród młodzieży ponadgimnazjalnej. Również technika cieszą się sporą popularnością przyciągają rocznie nieco poniżej 30% absolwentów gimnazjów. Kolejną pozycję w tym rankingu zajmują zasadnicze szkoły zawodowe corocznie przyciągają kilkanaście procent młodzieży. Zdecydowanie najmniejszym powodzeniem cieszą się licea profilowane zazwyczaj nie przyciągają więcej niż kilka czasem kilkanaście procent młodzieży. Dodatkowo widoczny jest spadek zainteresowania tego typu szkołami na przestrzeni ostatnich trzech lat o ponad połowę. 8 Na podstawie:

27 Wykres 11. Absolwenci różnego typu szkół ponadgimnazjalnych w latach % 27% 6% 51% zasadnicze szkoły zawodowe % 25% 12% 47% technika % 17% 23% 25% 14% 13% 45% 45% licea profilowane 0% 20% 40% 60% 80% 100% licea ogólnokształcące Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Znamienne, że taki rozkład charakterystyczny jest nie tylko dla Kalisza i powiatu kaliskiego, ale także całego województwa wielkopolskiego i innych obszarów kraju. Przykładem może byd chodby sytuacja województwa zachodniopomorskiego, w którym większośd uczniów po ukooczeniu gimnazjum kontynuuje edukację w szkołach ponadgimnazjalnych według szacunków opartych na danych Urzędu Statystycznego w Szczecinie dotyczy to około 93% absolwentów gimnazjów pochodzących z województwa zachodniopomorskiego. Absolwenci szkół gimnazjalnych najczęściej kontynuują swoją edukację w liceach ogólnokształcących (około 45%). Ponad 30% decyduje się na technika, a 5% na licea profilowane. 15% uczniów po zakooczeniu edukacji w gimnazjum kontynuuje naukę w zasadniczych szkołach zawodowych. Ci z nich, którzy nie będą kształcid się dalej zasilą w krótkiej perspektywie czasu zachodniopomorski rynek pracy. 9 Uderzające podobieostwo procentowe pozwala postawid tezę, że struktura uczniów i absolwentów szkół ponadgminazjalnych w Kaliszu i powiecie kaliskim nie odbiega od innych części Polski. 9 Plany i preferencje zawodowe uczniów szkół gimnazjalnych, Badanie zrealizowane na zlecenie Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Szczecinie w ramach projektu Regionalny Barometr Rynku Pracy i Edukacji współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego i Budżetu Paostwa

28 Szkoły policealne na terenie Kalisza i powiatu kaliskiego Szkoły policealne przeznaczone są dla absolwentów szkół średnich, a więc liceów ogólnokształcących, liceów profilowanych oraz techników. Konieczne jest ukooczenie jednej z tych szkół, chod matura nie jest wymagana. Czas trwania nauki w tego typu placówkach to zasadniczo dwa lata, chod szczegółowo określa go program tworzony przez Ministerstwo Edukacji Narodowej. Koniec nauki związany jest z możliwością podejścia do egzaminu zawodowego a po jego zdaniu otrzymania tytułu technika w danym zawodzie. Szkół policealnych w regionie Kalisza jest niewiele, bo zaledwie 7. Wszystkie z nich znajdują się w Kaliszu. 10 Szkoły te kształcą w systemie dwuletnim lub rocznym. Ranking najbardziej popularnych zawodów - nauczanych w większości szkół policealnych subregionu kaliskiego, pokazuje poniższe zestawienie: Tabela 3. Najbardziej popularne kierunki w szkołach policealnych Kalisza Lp. Kierunki w szkołach policealnych 1. technik administracji 2. technik wizażu i stylizacji paznokci 3. technik usług kosmetycznych 4. technik obsługi turystycznej 5. technik hotelarstwa 6. technik logistyk 7. technik farmaceutyczny 8. technik BHP 9. technik informatyk 10 Takie dane istnieją w Banku Danych Regionalnych GUS, natomiast w wykazie szkół policealnych na stronie jest informacja o 10 różnych szkołach policealnych funkcjonujących na terenie Kalisza.

29 10. technik handlowiec 11. technik ekonomista Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych szkół Szkoły wyższe na terenie Kalisza Przez wiele lat maturzyści z subregionu kaliskiego, którzy marzyli o studiach, musieli wyjeżdżad z miejsca swojego zamieszkania do któregoś z największych miast Polski. Najczęściej wybór padał na Poznao i Łódź, jako miejsca najbliżej położone miasta Kalisza. W ostatnich latach sytuacja się znacząco zmieniła powstało wiele szkół wyższych o charakterze niepublicznym (prywatne), a także zamiejscowe oddziały Uniwersytetów. Obecnie w pobliżu Kalisza szkoły wyższe znajdują się w największych ośrodkach miejskich subregionu, a więc w Kaliszu, Jarocinie, Ostrowie Wielkopolskim. Z danych kaliskiego Informatora Miejskiego 11 wynika, że w samym Kaliszu funkcjonują trzy jednostki 12 o charakterze szkoły wyższej: 1. Paostwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Prezydenta Stanisława Wojciechowskiego w Kaliszu (Instytut Politechniczny oraz Instytut Medyczny), 2. Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Wydział Pedagogiczno- Artystyczny w Kaliszu, 3. Wyższa Szkoła Finansów i Informatyki im. prof. Janusza Chechlioskiego w Łodzi, Wydział Ekonomii w Kaliszu. Wskazane uczelnie wyższe kształcą studentów w kilkunastu różnych kierunkach: 11 (dostęp z dnia z 13 maja 2010) 12 3 szkoły wyższe oraz wyższe seminarium duchowne w Kaliszu

30 Tabela 4. Kierunki kształcenia studentów na uczelniach kaliskich Paostwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Prezydenta Stanisława Wojciechowskiego w Kaliszu Zarządzanie Biznes i marketing międzynarodowy Zarządzanie bezpieczeostwem Uniwersytet im. Adama Mickiewicza Wydział Pedagogiczno- Artystyczny w Kaliszu Edukacja artystyczna w zakresie sztuki muzycznej Edukacja artystyczna w zakresie sztuk plastycznych Filologia angielska Wyższa Szkoła Finansów i Informatyki im. prof. Janusza Chechlioskiego w Łodzi, Wydział Ekonomii w Kaliszu Finanse i rachunkowośd Ekonomia Praca socjalna Zarządzanie biznesem Filologia polska Bezpieczeostwo narodowe Zarządzanie kulturą Zarządzanie mediami Zarządzanie sportem, turystyką i rekreacją Zarządzanie w instytucjach samorządowych Zarządzanie logistyką Finanse publiczne i polityka fiskalna Finanse przedsiębiorstw i controlling Organizacja i zarządzanie przedsiębiorstwem Administracja i gospodarka samorządowa Fizyka informatyka stosowana Historia Malarstwo Ochrona dóbr kultury Pedagogika Informacja naukowa i bibliotekoznawstwo Pedagogika edukacja biblioteczna Pedagogika edukacja wczesnoszkolna z arteterapią Pedagogika edukacja wczesnoszkolna z językiem angielskim

31 Zarządzanie działalnością socjalną Pedagogika edukacja społeczna w zakresie samorządności lokalnej Gospodarowanie nieruchomościami Mechanika i budowa maszyn Budowa silników lotniczych Informatyka przemysłowa Technologia maszyn Elektrotechnika Elektroenergetyka Odnawialne źródła energii Technologia informacyjna w elektrotechnice Inżynieria środowiska Inżynieria ochrony środowiska Wentylacja i klimatyzacja Położnictwo Pielęgniarstwo Kosmetologia Fizjoterapia Ratownictwo medyczne Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych uczelni wyższych Wszystkie uczelnie wyższe funkcjonujące w Kaliszu i jego najbliższym otoczeniu (Jarocin, Ostrów Wielkopolski) prowadzą zdecydowaną większośd kierunków zarówno w trybie stacjonarnym, jak i niestacjonarnym, dostosowując się tym samym do możliwości

32 studentów. Organizują także studia podyplomowe w wybranych kierunkach. Pod względem liczby kierunków prym wiedzie Paostwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Prezydenta Stanisława Wojciechowskiego w Kaliszu. Prowadzi ona naukę w ponad 30 kierunkach na różnych wydziałach związanych z medycyną, administracją, zarządzaniem a także na wydziałach technicznych. Wydział zamiejscowy UAM z kolei prowadzi naukę w kilkunastu przedmiotach, głównie artystyczno-pedagogicznych oraz na filologiach. Z kolei Wyższa Szkoła Finansów i Informatyki z siedzibą w Łodzi oferuje studentom naukę na zaledwie 4 kierunkach, o profilu ekonomicznym i socjalnym. Każda spośród placówek posiadających uprawnienia szkoły wyższej oferuje studia uzupełniające magisterskie oraz podyplomowe w różnorakich zakresach. Studia dyplomowe są nieco inną niż studia wyższe formą kształcenia, a przeznaczone są dla osób legitymujących się dyplomem ukooczenia studiów wyższych. Tabela 5. Kierunki studiów podyplomowych oferowane na uczelniach kaliskich Paostwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Prezydenta Stanisława Wojciechowskiego w Kaliszu Zarządzanie kryzysowe Uniwersytet im. Adama Mickiewicza Wydział Pedagogiczno- Artystyczny w Kaliszu Bibliotekoznawstwo i informacja naukowa Edukacja przedszkolna w reformowanym systemie oświatowym w stronę dziecka Podyplomowe studia pedagogiczne Wyższa Szkoła Finansów i Informatyki im. prof. Janusza Chechlioskiego w Łodzi, Wydział Ekonomii w Kaliszu Logistyka Psychologia i negocjacje w biznesie Bezpieczeostwo w edukacji Zarządzanie kryzysowe Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych uczelni

33 Sam Kalisz oferuje 8 kierunków studiów podyplomowych skierowanych do licencjatów i magistrów dostępnych na kaliskich uczelniach. Dwa pozostałe miasta subregionu Jarocin i Ostrów Wielkopolski razem oferują 11 możliwości podnoszenia swoich kwalifikacji po uzyskaniu dyplomu. Wskazane powyżej wyższe szkoły nie są jedynymi funkcjonującymi w najbliższym otoczeniu Kalisza, a więc kierującymi ofertę do mieszkaoców miasta i powiatu kaliskiego. W ostatnich latach niezwykle popularne stało się otwieranie filii zarówno przez uczelnie paostwowe, jak i prywatne, najczęściej w postaci wydziałów zamiejscowych. Znamienne, że tendencja ta charakterystyczna jest nie tylko dla większych miast regionu (w tym przypadku Kalisza, Jarocina i Ostrowa Wielkopolskiego), ale także dla mniejszych miejscowości, czego najlepszym przykładem jest Opatówek. W 2004 roku otwarto tam wydział zamiejscowy uczelni niepaostwowej z Łodzi Wyższej Szkoły Informatyki. Należy przypuszczad, że wraz z coraz większym zainteresowaniem podjęcia studiów wśród młodzieży ta tendencja może się utrzymywad Z drugiej strony należy jednak mied także na uwadze tendencje demograficzne, a więc kilkuletni niż, który rozpoczął się pod koniec lat 90-tych ubiegłego wieku i dotyczy osób rozpoczynających obecnie studia.

34 Rynek usług szkoleniowych w Polsce Miejsce szkoleo w systemie oświaty Zgodnie z ustawą o systemie oświaty 14, która stanowi podstawę systemu oświaty w Polsce, zapewnione zostało każdemu obywatelowi, niezależnie od wieku, prawo dokształcania się i możliwośd uzupełniania wykształcenia ogólnego, zdobywania lub zmiany kwalifikacji zawodowych. W odniesieniu do osób dorosłych, a więc tych, które nie podlegają już obowiązkowi szkolnemu, stosuje się pozaszkolne formy kształcenia oraz szeroko rozumiane kształcenie ustawiczne. Jednostkami powołanymi do tego pozaszkolnego kształcenia dorosłych, zgodnie z przepisami wspomnianej ustawy, są placówki kształcenia ustawicznego i praktycznego oraz ośrodki dokształcania i doskonalenia zawodowego, zarówno publiczne, jak i niepubliczne. Możliwe jest także tworzenie w tym celu specjalnych szkół dla dorosłych. 15 Ustawa o systemie oświaty dzieli ją na częśd publiczną (a więc wszystkie te placówki, które podlegają Ministrowi Oświaty i Wychowania) oraz częśd niepubliczną, to znaczy działającą w oparciu o przepisy dotyczące prowadzenia działalności gospodarczej. Świadczenie usług szkoleniowych dla dorosłych, realizowane w formach pozaszkolnych przez osoby fizyczne lub prawne odbywa się zgodnie z ustawą o swobodzie działalności gospodarczej 16, podporządkowując prowadzenie tego typu działalności w sektorze publicznym przepisom ustawy o systemie oświaty. Szkolenia mogą byd prowadzone przez przedsiębiorców będących: a. Osobą fizyczną, b. Osobą prawną, c. Spółka cywilna, 14 Dz. U. z 2004 roku Nr 173, poz H. Paluch, Prawne podstawy świadczenia usług szkoleniowych na rynku niepublicznym, na podstawie: 16 Dz.U. z 2004 roku Nr 173, poz. 1807

35 d. Jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, której zdolnośd prawną nadano na mocy odrębnej ustawy, a która realizuje ją we własnym imieniu. Ogólne informacje na temat usług szkoleniowych w Polsce Instytucje szkoleniowe są jedną z kategorii instytucji rynku pracy, obok publicznych służb zatrudnienia, OHP (Ochotniczych Hufców Pracy), agencji zatrudnienia oraz instytucji dialogu społecznego. Wszystkie one realizują zadania paostwa w zakresie promocji zatrudnienia, łagodzenia skutków bezrobocia oraz aktywizacji zawodowej. Zadania te realizowane są w następujących celach: dążenie do produktywnego zatrudnienia, rozwój zasobów ludzkich, osiągnięcie wysokiej jakości pracy, wzmacnianie integracji oraz solidarności społecznej. Szkolenie, to zgodnie z zapisem ustawowym pozaszkolne zajęcia mające na celu uzyskanie, uzupełnienie lub doskonalenie umiejętności kwalifikacji zawodowych lub ogólnych, potrzebnych do wykonywania pracy, w tym umiejętności poszukiwania zatrudnienia. 17 Zgodnie z art. 40 pkt 6 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy: przy kierowaniu na szkolenie obowiązuje zasada równości w korzystaniu ze szkoleo bez względu na płed, wiek, niepełnosprawnośd, rasę, pochodzenie etniczne, narodowośd, orientację seksualną przekonania polityczne i wyznanie religijne lub przynależnośd związkową. Instytucje szkoleniowe w Polsce mają różny status: 1. Publiczna instytucja szkoleniowa instytucja szkoleniowa utworzona przez Paostwo reprezentowana przez właściwy organ władzy lub administracji publicznej, 2. Niepubliczna instytucja szkoleniowa instytucja szkoleniowa utworzona przez osobę 17 (art. 2 ust 1 pkt. 37 Ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy Dz. Ustaw Nr 99 poz 1001/2004 z późn. zm.)

36 fizyczną albo osobę prawną nie będącą paostwową ani samorządową osobą prawną. Tabela 6. Forma organizacyjna instytucji szkoleniowych i podstawa prawna Nazwa formy Szkoła średnia, policealna (szkoły ponadgimnazjalne) Szkoła wyższa Podstawa prawna ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (tekst jedn. Dz.U. z 2004 r., Nr 256 poz z późn. zm.) ustawa z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz.U. Nr 164 poz. 1365) Centrum kształcenia ustawicznego, Centrum kształcenia praktycznego ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (tekst jedn. Dz.U. z 2004 r. N. 256 poz z późn. zm.) rozporządzenie MEiN z 13 czerwca 2003 r. (Dz.U. Nr 132, poz. 1225) w sprawie rodzajów, organizacji oraz sposobu działania publicznych placówek kształcenia ustawicznego i publicznych placówek kształcenia praktycznego, w tym publicznych placówek dokształcania i doskonalenia zawodowego Ośrodek dokształcania i doskonalenia zawodowego ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (tekst jedn. Dz.U. z 2004 r. N. 256 poz z późn. zm.) rozporządzenie MEiN z 13 czerwca 2003 r. (Dz.U. Nr 132, poz. 1225) w sprawie rodzajów, organizacji oraz sposobu działania publicznych placówek kształcenia ustawicznego i publicznych placówek kształcenia praktycznego, w tym publicznych placówek dokształcania i doskonalenia zawodowego Placówka naukowa, Placówka naukowo-badawcza, Ośrodek badawczo-rozwojowy ustawa z dnia 25 lipca 1985 r. o jednostkach badawczorozwojowych (tekst jednolity Dz.U. z 2001r. Nr 33, poz. 388 z późn. zm.) Zakład pracy (przedsiębiorstwo, instytucja, firma, organizacja gospodarcza oferująca produkty lub usługi, która obok swojej podstawowej działalności podejmuje także działania o charakterze szkoleniowym na rzecz swoich pracowników, kandydatów na pracowników lub pracowników innych przedsiębiorstw działających w porozumieniu) Stowarzyszenie Fundacja ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (tekst jednolity Dz.U z 1998 r., Nr 21, poz. 94 z późn. zm.) ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 79 poz. 855 z późn. zm.) ustawa z dnia 6 kwietnia o fundacjach (tekst jedn. Dz.U. z 1991 r., Nr 46 poz. 203 z późn. zm.)

37 Spółka Inna osoba prawna (przykłady innych osób prawnych: kościół, spółdzielnia, związek zawodowy, partia polityczna, fundusz, instytucja kultury i inne) Osoba fizyczna (jednoosobowy przedsiębiorca będący osobą fizyczną, wykonującą działalnośd gospodarczą na podstawie przepisów o swobodzie działalności gospodarczej) ustawa z dnia 15 września 2000r. Kodeks spółek handlowych (Dz.U. Nr 94, poz z późn. zm.) stosownie dla danej osoby prawnej ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. Nr 173, poz z późn. zm.) Źródło: Rejestr Instytucji Szkoleniowych (RIS) Raport , Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej Departament Rynku Pracy, Warszawa 2007 Instytucje szkoleniowe mogą oferowad szkolenia w różnorodnych formach, a więc w postaci kursów, warsztatów, czy obecnie bardzo popularnych studiów podyplomowych. Poniżej zamieszczona tabela przedstawia możliwości oraz definiuje poszczególne formy. Tabela 7. Oferowane formy kształcenia Nazwa formy kształcenia Definicja Kurs Warsztaty szkoleniowe Seminarium Konferencja Praktyki Pozaszkolna forma kształcenia, której ukooczenie umożliwia uzyskanie lub uzupełnienie wiedzy ogólnej, umiejętności lub kwalifikacji zawodowych, realizowana zgodnie z programem nauczania przyjętym przez instytucję szkoleniową. Pozaszkolna forma kształcenia, której ukooczenie umożliwia uzyskanie lub uzupełnienie praktycznych umiejętności zawodowych, realizowana zgodnie z programem nauczania z wykorzystaniem dwiczeo i metod aktywizujących. Pozaszkolna forma kształcenia, której ukooczenie umożliwia uzyskanie lub uzupełnienie wiedzy na określony temat, realizowana zgodnie z programem nauczania przyjętym przez instytucję szkoleniową. Seminarium nie powinno trwad krócej niż 5 godzin. Zebranie, posiedzenie grupy osób poświęcone omówieniu określonych zagadnieo i wymianie doświadczeo, umożliwiające uzyskanie lub uzupełnienie wiedzy w określonej dziedzinie lub na określony temat. Pozaszkolna forma kształcenia, której ukooczenie umożliwia uzyskanie lub uzupełnienie praktycznych umiejętności zawodowych, z wykorzystaniem wiedzy i doświadczenia zawodowego uczestników. Czas trwania praktyki jest z reguły uzależniony od złożoności umiejętności niezbędnych do

38 wykonywania zadao zawodowych. Staże Przygotowanie zawodowe Studia podyplomowe Inne formy pozaszkolne Instrument rynku pracy umożliwiający młodym osobom bezrobotnym nabywanie umiejętności praktycznych, poprzez wykonywanie zadao w miejscu pracy, według programu uzgodnionego pomiędzy starostą i pracodawcą, bez nawiązania stosunku pracy. Instrument rynku pracy umożliwiający osobom bezrobotnym będącym w szczególnej sytuacji na rynku pracy zdobywanie nowych kwalifikacji poprzez wykonywanie zadao zawodowych na stanowisku pracy, według ustalonego programu uzgodnionego pomiędzy starostą i pracodawcą, bez nawiązywania stosunku pracy. Forma kształcenia przeznaczona dla osób legitymujących się dyplomem ukooczenia studiów wyższych, organizowana przez szkoły wyższe lub inną uprawnioną jednostkę organizacyjną. Doradztwo finansowe, doradztwo biznesowe, doradztwo podatkowe, doradztwo kredytowe, odczyty, audytoria, prelekcje, itp. Źródło: Rejestr Instytucji Szkoleniowych (RIS) Raport , Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej Departament Rynku Pracy, Warszawa 2007 Odnośnie poszczególnych form kształcenia pozaszkolnego istnieją odpowiednie wytyczne, sformułowane w rządowych dokumentach i określające stosunkowo precyzyjne ich definicje w odniesieniu do konkretnych działao. I tak na przykład zgodnie z Wytycznymi w zakresie organizacji staży/ praktyk zawodowych oraz szkoleo/ kursów w ramach Poddziałania Wsparcie osób pozostających bez zatrudnienia na regionalnym rynku pracy w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki , stażem lub praktyką zawodową jest nabywanie umiejętności praktycznych do wykonywania pracy przez wykonywanie zadao w miejscu pracy bez nawiązania stosunku pracy z pracodawcą. Natomiast szkoleniami lub kursami są wszystkie pozaszkolne zajęcia mające na celu podniesienie, uzupełnienie lub zmianę kwalifikacji zawodowych, potrzebnych do wykonywania pracy, w tym umiejętności poszukiwania zatrudnienia. Integralną częścią szkolenia może byd praktyka zawodowa, której celem jest zastosowanie i pogłębienie wiedzy i umiejętności zawodowych zdobytych podczas szkolenia/kursu w rzeczywistych warunkach zawodowych Wytycznymi w zakresie organizacji staży/ praktyk zawodowych oraz szkoleo/ kursów w ramach Poddziałania Wsparcie osób pozostających bez zatrudnienia na regionalnym rynku pracy w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki na podstawie:

39 Instytucje szkoleniowe według rejestru szkoleo Każda instytucja szkoleniowa zainteresowana korzystaniem ze środków publicznych na prowadzenie szkoleo osób bezrobotnych i poszukujących pracy jest zobowiązana posiadad wpis do Rejestru Instytucji Szkoleniowych 19. Podstawę prawną stanowi art. 20 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz.U. Nr 99 poz ze zmianami). Ewidencji dokonują wojewódzkie urzędy pracy. Szczegółowy tryb dokonywania wpisu do Rejestru określa rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 października 2004 r. w sprawie rejestru instytucji szkoleniowych (Dz.U. Nr 236, poz. 2365). Rozporządzenie określa też tryb wykreślania instytucji, uaktualniania danych w rejestrze, wzór wniosku o wpis oraz wymagane dokumenty. Rejestr Instytucji Szkoleniowych zawiera między innymi informacje o: nazwie i adresie instytucji szkoleniowej, kadrze prowadzącej szkolenia, bazie lokalowej, jej wyposażeniu i środkach dydaktycznych, metodach oceny jakości szkoleo, liczbie bezrobotnych i poszukujących pracy objętych szkoleniami w okresie ostatniego roku, pomocy udzielanej uczestnikowi szkolenia po jego ukooczeniu, obszarze i tematyce szkoleo. Usługi szkoleniowe oferują przede wszystkim instytucje prowadzone przez osoby fizyczne. W ogólnej liczbie zarejestrowanych instytucji szkoleniowych: 41% to instytucje prowadzone przez osoby fizyczne w formie działalności gospodarczej, 34% to stowarzyszenia, fundacje, spółki oraz inne osoby fizyczne, 19 Na podstawie: Rejestr Instytucji Szkoleniowych (RIS) Raport , Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej Departament Rynku Pracy, Warszawa 2007

40 15% to pozostałe formy organizacyjne takie jak: centra kształcenia ustawicznego i praktycznego, szkoły średnie, policealne i szkoły wyższe, ośrodki dokształcania i doskonalenia zawodowego oraz placówki naukowe, naukowo-badawcze i ośrodki badawczo- -rozwojowe 10% zarejestrowanych instytucji reprezentuje inną formę organizacyjną. Osoba fizyczna, zamierzająca rozpocząd działalnośd szkoleniową, zobowiązana jest uzyskad wpis do Ewidencji Działalności Gospodarczej, natomiast pozostałe podmioty wpis do Rejestru Przedsiębiorców (jest to element Krajowego Rejestru Sądowego). Jedną z podstawowych informacji podawanych zarówno we wniosku o wpis do Ewidencji Działalności Gospodarczej oraz przy wpisie do Sądowego Rejestru Przedsiębiorców, jest podanie rodzaju działalności w oparciu o Polską Klasyfikację Działalności (PKD). Grupuje ona usługi w 27 działach, jednak nie wyodrębniono z nich usług szkoleniowych. Dlatego też znajdują się one w dziale 74 - Usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej pozostałe. Świadczenie usług szkoleniowych w formach pozaszkolnych dla zdobywania, poszerzania lub zmiany kwalifikacji zawodowych i specjalistycznych przez osoby dorosłe (pracowników lub osoby poszukujące pracy), znajduje się w grupie 80 - Usługi w zakresie edukacji w dziale Usługi kształcenia ustawicznego dla dorosłych i pozostałych form kształcenia, klasie Usługi kształcenia dorosłych i pozostałe formy kształcenia, gdzie indziej niesklasyfikowane, jako następujące kategorie: Usługi kształcenia dorosłych, gdzie indziej niesklasyfikowane Usługi w zakresie pozostałych form kształcenia. Dodatkowo istnieje możliwośd zakwalifikowania tych usług do działu 93 - Usługi pozostałe. Warto podkreślid, iż szkoleniami są wszystkie ustrukturowane formy kształcenia pracownika, których celem jest podniesienie poziomu jego kompetencji. Szkolenie może byd realizowane przez trenerów zarówno wewnętrznych, jak i zewnętrznych, a także przez

41 samego pracownika przy wykorzystaniu dostępnych materiałów szkoleniowych w formie papierowej bądź elektronicznej. 20 Tematyka prezentowanych przez instytucje szkoleniowe ofert z roku na rok staje się coraz bardziej różnorodna. Związane jest to przede wszystkim ze zmieniającymi się potrzebami rynku pracy. Można stwierdzid, że oferta szkoleniowa dostosowuje się do tych zmian, co znajduje także odzwierciedlenie w Rejestrze Instytucji Szkoleniowych. Dla potrzeb ewidencji instytucji szkoleniowych, które w sposób bardzo różnorodny określają zakres tematyki szkoleo, przyjęto klasyfikację ofert według ustalonych z góry kategorii szkoleo 32 obszarów tematycznych. Tematyka prowadzonych szkoleo ustalana jest zatem na podstawie kodu obszaru szkolenia. Każde szkolenie klasyfikowane jest do jednego spośród 32 obszarów, przy czym zaklasyfikowanie szkolenia do obszaru 32 Inne obszary szkoleo powinno następowad jedynie w przypadkach, w których nie ma możliwości przyporządkowania szkolenia do żadnego z obszarów wymienionych w pozycjach od 1 do 31. Pomocne w klasyfikowaniu szkoleo są wyjaśnienia i przykłady kierunków szkoleo w poszczególnych obszarach przedstawione w tabeli. Tabela 8. Obszary szkoleo, w jakich instytucje szkoleniowe prowadzą szkolenia Kod Obszar szkolenia Przykłady szkoleo 1 2 Podstawowe programy ogólne, w tym: kształcenie umiejętności pisania, czytania i liczenia Rozwój osobowościowy i kariery zawodowej Kursy szybkiego czytania Szkolenia dla repatriantów Programy wyrównawcze dla dorosłych Autoprezentacja CV i list motywacyjny Aktywne poszukiwanie pracy Trening interpersonalny Walka ze stresem Przeciwdziałanie wypaleniu zawodowemu Jak byd asertywnym? Komunikacja interpersonalna 20 Def. Szkolenia pochodzi z Ekspertyzy "Rynek usług szkoleniowych dla przedsiębiorstw w Polsce" opracowanej przez Instytut Zarządzania na zlecenie Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2004

42 3 4 5 Szkolenie nauczycieli i nauka o kształceniu Sztuka, kultura, rzemiosło artystyczne Nauki humanistyczne (bez języków obcych) i społeczne, w tym: ekonomia, socjologia, psychologia, politologia, etnologia, geografia 6 Języki obce 7 Dziennikarstwo i informacja naukowo-techniczna Kompetencje społeczne Zarządzanie czasem Organizacja pracy Negocjacje Skuteczne negocjacje z trudnym partnerem Praca zespołowa Outplacement pracowników szansą na nową pracę Psychologiczne problemy lokalnego rynku pracy Kurs pedagogiczny Nowe trendy w edukacji Wczesna edukacja dziecięca Oligofrenopedagogika Pedagogika dla kształcących młodocianych Instruktor sportu Nauczanie w przedszkolu Nauczanie specjalne Dydaktyka Ocena, mierzenie i testowanie kształcenia Ewaluacja i badania nad edukacją Praca z uczniem z ADHD, FAS Awans zawodowy nauczyciela Instruktor taoca Tkactwo artystyczne Rękodzieło z wikliną Jubiler Florystyka Teoria sztuki Filozofia sztuki Grafika Rzeźba Techniki malarskie Aktorstwo i reżyseria Choreografia Sztuki cyrkowe Kompozycja Dyrygentura Taniec Wzornictwo przemysłowe Zasady funkcjonowania Unii Europejskiej Gospodarka narodowa sektor finansowy (makroekonomia) Kurs socjologii Szkolenie dla ankieterów Warsztaty humanistyczne dla gimnazjalistów Języki obce Szkolenia tłumaczy Komunikacja masowa Dziennikarstwo prasowe Dziennikarstwo radiowe i telewizyjne

43 Sprzedaż, marketing, public relations, handel nieruchomościami Rachunkowośd, księgowośd, bankowośd, ubezpieczenia, analiza inwestycyjna Zarządzanie i administrowanie Prace sekretarskie i biurowe 12 Prawo Reportaż Kasjer Techniki skutecznej sprzedaży Pośrednik nieruchomości Obsługa kas fiskalnych Obsługa klienta Trudny klient Pozyskiwanie klientów Skuteczna prezentacja Techniki organizacji i reklamy Akademia marketingu PR w instytucjach kultury Relacje z mediami Wycena i gospodarka nieruchomościami Samodzielny księgowy-finansista Pracownik do spraw kadr i płac Podatki Rozliczenia gotówkowe i bezgotówkowe w firmie Finanse publiczne Ubezpieczenia społeczne Otwarte Fundusze Emerytalne Bankowa obsługa klienta Inwestycje gospodarcze Analiza ekonomiczna Systemy jakości ISO Opracowanie i wdrażanie systemy HACCP w branży spożywczej Rekrutacja Motywowanie pracowników Etyka menedżera Zarządzanie projektami współfinansowanymi z UE Pozyskiwanie środków UE dla MŚ, Zakładanie i prowadzenie własnej firmy ABC przedsiębiorczości Podstawy biznesplanu Kontrola i audyt wewnętrzny Szkolenia z zakresu projektów na rzecz rozwoju społeczeostwa informacyjnego Prace sekretarskie i obsługa urządzeo biurowych Szkolenia dla recepcjonistów Bezwzrokowe pisanie Asystentka/Asystent dyrektora Historia prawa Prawo pracy Prawo handlowe Prawo karne Prawo administracyjne Prawo cywilne Aspekty prawno-ekonomiczne prowadzenia działalności gospodarczej 13 Nauki o życiu i nauki Kursy przygotowujące do matury lub egzaminów na studia

44 przyrodnicze, w tym: biologia, zoologia, chemia, fizyka 14 Matematyka i statystyka Informatyka i wykorzystanie komputerów Technika i handel artykułami technicznymi, w tym: mechanika, metalurgia, energetyka, elektronika, telekomunikacja, miernictwo, naprawa i konserwacja pojazdów Górnictwo i przetwórstwo przemysłowe, w tym: przemysł spożywczy, lekki, chemiczny 18 Architektura i budownictwo 19 Rolnictwo, leśnictwo, rybołówstwo 20 Weterynaria wyższe z biologii, chemii, fizyki Spotkanie edukacyjne z filmem ekologicznym, Poznajemy ogrody, Podyplomowe Studium Fizyki z Astronomią Kursy przygotowujące do matury lub egzaminów na studia wyższe z matematyki i statystyki Programy rachunkowe Programy przetwarzające dane Edytory tekstu MS Office Webmaster w tym tworzenie stron www. Administrator baz danych Projektowanie systemów komputerowych Języki programowania Grafika komputerowa Techniki spawania Palacze kotłów CO Tokarz Ślusarz Diagnostyka samochodowa Montaż rusztowao Elektromonter Formierz Górnictwo Wydawcy materiałów wybuchowych w odkrywkowych zakładach górniczych Opróżnianie zbiorników z cieczy niebezpiecznych Wstępna obróbka mleka Aparatowy maślarz Nowoczesne technologie budowlane Projektowanie wnętrz Planowanie przestrzenne Kurs rysunku architektonicznego Kurs czeladniczy ogólnobudowlany Kosztorysowanie Układanie tradycyjnych pokryd dachowych Zbiór pieczarek Wykwalifikowany robotnik rolny Zwykła Dobra Praktyka Rolnika Produkty tradycyjne i regionalne Drwal-pilarz Środki ochrony roślin Hodowla zwierząt Uprawa roślin Uprawa grzybów Agroenergetyka drogą aktywizacji rolników Ultrasonografia kotów i psów Humanitarny ubój zwierząt Profilaktyka weterynaryjna w gospodarstwie rolnym

45 21 Opieka zdrowotna 22 Opieka społeczna, w tym: opieka nad osobami niepełnosprawnymi, starszymi, dziedmi, wolontariat 23 Ochrona własności i osób 24 Ochrona środowiska 25 Usługi hotelarskie, turystyka i rekreacja 26 Usługi gastronomiczne 27 Usługi fryzjerskie, kosmetyczne Leczenie wad postawy Naturoterapia Kurs pierwszej pomocy i pomocy przedlekarskiej Masaż leczniczy Profilaktyka i terapia problemów alkoholowych Podstawy onkologii dla lekarzy rodzinnych Fizjoterapia Ochrona zdrowia pracowników Terapia tkanek miękkich Opieka nad dziedmi, starszymi i niepełnosprawnymi (z modułem językowym) Czym jest wolontariat? Pracownik socjalny domowa opieka osobista Budowanie lokalnego systemu opieki nad dzieckiem i rodziną Asystent osoby niepełnosprawnej Asystent osoby starszej Nowe świadczenia rodzinne Zasady dialogu interpersonalnego z osobami niepełnosprawnymi Pracownicy ochrony fizycznej I i II stopnia Pracownicy ochraniających imprezy masowe Windykacja Ochrona patentowa Ochrona mienia Kurs na stopieo ratownika WOPR Kurs kwalifikacyjny szeregowych Paostwowej Straży Pożarnej Biologiczne kryteria oceny prac oczyszczalni ścieków Ochrona środowiska na obszarach wiejskich po integracji z UE Odkażanie zbiorników Zrównoważone wykorzystanie zasobów w Europie surowce z odpadów Pilot wycieczek Animator ruchu turystycznego Gospodarstwo agroturystyczne Turystyka konna Turystyka kajakowa Fitness, masaż, odnowa biologiczna Zielona szkoła Kurs barmana Kurs kucharza i kelnera Pomocnik kucharza Kucharz-garmażer Kucharz małej gastronomii Obsługa cateringowa Zbiorowe żywienie Fryzjerstwo Masaże Kosmetyczne Percing

46 28 Usługi krawieckie, obuwnicze 29 Usługi stolarskie, szklarskie 30 Usługi transportowe, w tym kursy prawa jazdy 31 Pozostałe usługi 32 Inne obszary szkoleo Makijaż Wizaż Stylizacja paznokci Depilacja Odnowa Biologiczna Szwacz Obuwnik Kurs kroju i szycia Gorseciarz Modelowanie odzieży ze stopniowaniem komputerowym Modelowanie odzieży ze stopniowaniem szablonów Stolarz Szklarz Monter wymiany okien Cieśla Nauka jazdy Kursy dla motorniczych Obsługa wózków jezdniowych Przewóz osób i towaru Transport towarów niebezpiecznych (ADR) Instruktorzy i egzaminatorzy nauki jazdy Usługi sanitarne Sprzątanie kompleksowe Szkolenia BHP Minimum sanitarne Źródło: Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 października 2004 r. w sprawie rejestru instytucji szkoleniowych (Dz.U. Nr 236, poz. 2365) Instytucje szkoleniowe w Polsce Obecnie (lipiec 2010) w rejestrze instytucji szkoleniowych znajduje się niemalże 8,5 tys. instytucji zarejestrowanych na obszarze całego kraju. Najwięcej znajduje się w województwie mazowieckim niemal 1,5 tys., najmniej w województwie świętokrzyskim. Szczegółowe dane liczby instytucji w poszczególnych województwach przedstawia poniższy rysunek:

47 Rysunek 2. Liczba instytucji szkoleniowych w poszczególnych województwach Polski Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Rejestru Instytucji Szkoleniowych W województwie mazowieckim znajduje się najwięcej instytucji szkoleniowych, ten wynik znacząco zawyża sama Warszawa tam bowiem ma swoją siedzibę aż 847 instytucji. Dla porównania, w innych dużych miastach Polski liczba ta jest mniejsza często kilkukrotnie. W Poznaniu jest zarejestrowanych 335 instytucji, w Gdaosku 195, Wrocławiu 264, w Krakowie 345, w Szczecinie i w Łodzi po 274. Udział w ogóle zarejestrowanych instytucji szkoleniowych na terenie Polski przedstawia wykres zamieszczony poniżej:

48 Wykres 12. Odsetek zarejestrowanych instytucji szkoleniowych w RIS według województw zachodniopomorskie 6,2% dolnośląskie 6,7% małopolskie 7,3% śląskie 9,2% pomorskie łódzkie 5,9% lubelskie 5,9% 5,8% wielkopolskie 9,6% mazowieckie 17,2% kujawskopomorskie 5,6% Inne 20,8% podkarpackie 4,4% warmioskomazurskie 4,2% podlaskie 3,5% opolskie 3,1% lubuskie 2,8% świętokrzyskie 2,8% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Rejestru Instytucji Szkoleniowych ( Szkolenia z zasady dzieli się na wewnętrzne i zewnętrzne. Te pierwsze przewidują prowadzenie szkolenia przez osobę zatrudnioną w firmie dla pozostałych pracowników, przy czym szkolenie może odbywad się zarówno w siedzibie przedsiębiorstwa, jak i poza nią. Z kolei szkolenia zamknięte prowadzone są przez osobę z zewnątrz trenera niezatrudnionego w firmie i w tym przypadku szkolenie może odbywad się w siedzibie firmy szkoleniowej, w siedzibie przedsiębiorstwa, które jest klientem lub w innym, wyznaczonym do tego celu miejscu. Ze względu na formę prowadzenia szkoleo rozróżnia się szkolenia otwarte i zamknięte. To drugie organizowane jest dla konkretnego klienta przedsiębiorstwa, dla określonej grupy uczestników, zgodnie z potrzebami takiej grupy, przedsiębiorstwa czy nawet wybranego działu firmy. Otwarte szkolenia natomiast dostępne są dla wszystkich po spełnieniu określonych warunków, najczęściej wniesienia opłaty lub posiadania kwalifikacji. Termin i miejsce szkolenia otwartego podawane są z większym wyprzedzeniem, a tematyka

49 często dotyczy kwestii ogólnych, mniej specjalistycznych, nastawionych często na zdobywanie umiejętności miękkich. Ponadto można także zastosowad podział szkoleo ze względu na formę prowadzenia zajęd: mowa tu o studiach, e-learningu, seminariach, konferencjach lub zajęd prowadzonych w formie korespondencyjnej. 21 Dynamiczny rozwój firm szkoleniowych na Polskim rynku przypada na początek lat 90. XX wieku. Wskazuje się, iż eksplozja ich działalności jest bezpośrednim skutkiem wyraźnie odczuwanych braków w kwalifikacjach pracowników, które hamowały przemiany rynkowe. Stąd też z jednej strony rozwój rynku szkoleniowego jest sygnałem koniunktury gospodarczej, 22 a z drugiej rynek szkoleo jest sektorem niezwykle ważnym dla dynamicznego wzrostu gospodarczego, gdyż kreuje nowe kompetencje, podnosi poziom zarządzania w przedsiębiorstwach, co w efekcie pozwala zwiększyd wydajnośd gospodarki. Kolejnym etapem, w którym odnotowano znaczny wzrost ilości firm szkoleniowych i popytu na ich usługi, był czas wejścia Polski do struktur Unii Europejskiej. Wówczas to możliwe było podjęcie takiej działalności z dofinansowaniem ze strony unijnej, a także finansowanie prowadzenia poszczególnych szkoleo. Ze względu na niskie ceny szkoleo wiele firm zatrudniających pracowników decydowało się także na wysłanie ich na różnorodne kursy bądź warsztaty. Obecnie można uznad, że rynek odbiorców usług szkoleniowych jest silnie spolaryzowany. Popyt na szkolenia tworzą z jednej strony większe firmy (zazwyczaj międzynarodowe korporacje), przeznaczające na ten cel duże środki finansowe. Z drugiej zaś strony natomiast istnieje spora liczba małych i średnich firm, które korzystają ze szkoleo sporadycznie. Świadczy to o tym, że w mniejszych firmach świadomośd korzyści, jakie niesie za sobą inwestowanie w rozwój pracowników jest niewielka. Barierą są także finansowe możliwości takich przedsiębiorstw. Obecnie na polskim rynku usług szkoleniowych funkcjonują różnorodne podmioty z uwagi na ich formę prawną, wielkośd i zasoby organizacyjno-merytoryczne. Należą do nich 21 Ekspertyza "Rynek usług szkoleniowych dla przedsiębiorstw w Polsce" opracowanej przez Instytut Zarządzania na zlecenie Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2004, s Na podstawie:

50 przede wszystkim prywatne firmy polskie, prywatne firmy polskie z dopływem know-how z zagranicy, zagraniczne firmy sieciowe, ośrodki akademickie, publiczne instytucje szkoleniowe, stowarzyszenia, fundacje, indywidualni szkoleniowcy oraz dostawcy maszyn, urządzeo lub usług niezbędnych przy realizacji szkoleo. W ostatnich latach (2008, 2009) odnotowuje się jednak wśród przedsiębiorców rosnącą świadomośd z korzyści, jakie płynąd mogą z udziału pracowników w szkoleniach. W 2008 roku 2/3 pracodawców wysłało pracowników na szkolenia zewnętrzne, a rok później aż stanowili ponad 3/4 (76%) ogółu pracodawców. 23 Nadal jednak najchętniej ze szkoleo zewnętrznych korzystają średnie i duże firmy, podmioty gospodarcze w skali mikro są niezwykle rzadkimi klientami. Dodatkowo te ostatnie zazwyczaj nie mają skonkretyzowanych planów szkoleniowych ani wyodrębnionego budżetu szkoleniowego. W związku z tym bardzo często wybór szkolenia kierowany jest doraźną potrzebą. Poniższy wykres przedstawia zależnośd pomiędzy wielkością przedsiębiorstw a ich korzystaniem ze szkoleo zewnętrznych w Polsce: Wykres 13. Korzystanie ze szkoleo zewnętrznych w 2008 roku a wielkośd zatrudnienia duże firmy (powyżej 250) 8% 92% średnie firmy (50-249) 6% 94% małe firmy (10-49) 40% 60% 0% 20% 40% 60% 80% 100% nie tak Źródło: Opracowanie własne, badanie na zlecenie firmy Altkom z 2009 roku, na podstawie: Rynek usług szkoleniowych w 2008 i 2009 roku ( 23 Badanie przeprowadzone zostało na zlecenie firmy Altkom przez instytut badawczy Millward Brown / SMG KRC. Odbyło się ono między grudniem 2008 r. a marcem 2009 r., na podstawie:

51 Obecnie w Polsce rynek usług szkoleniowych jest bardzo rozdrobniony, istnieje wiele firm oferujących usługi szkoleniowe i organizujące szkolenia w różnych obszarach tematycznych. W 2009 roku największym zainteresowaniem wśród przedsiębiorców cieszyły się szkolenia z zakresu rachunkowości, księgowości i finansów oraz przepisów prawa. W dalszej kolejności pracownicy kierowani są na tzw. szkolenia miękkie, a także na szkolenia informatyczne i komputerowe. Oferta szkoleniowa na terenie Kalisza i powiatu kaliskiego Zgodnie z danymi z Rejestru Instytucji Szkoleniowych w Kaliszu, powiecie kaliskim i najbliższym ich otoczeniu (powiecie ostrzeszowskim, kępioskim, krotoszyoskim, ostrowskim, pleszewskim i jarocioskim) znajdują się 133 instytucje szkoleniowe (spis według powiatów rejestracji instytucji). Znacząca ich większośd aż 127 instytucji zajmujących się szkoleniami znajduje się natomiast w największych ośrodkach miejskich tego regionu, a mianowicie: Kaliszu, Jarocinie, Ostrowie Wielkopolskim, Pleszewie, Kępnie, Krotoszynie i Ostrzeszowie.

52 Rysunek 3. Położenie Kalisza i powiatu kaliskiego w województwie wielkopolskim. Rozkład instytucji szkoleniowych na terenie omawianego obszaru w 2010 roku powiat kaliski 9 zarejestrowanych instytucji szkoleniowych miasto Kalisz 41 zarejestrowanych instytucji szkoleniowych Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Rejestru Instytucji Szkoleniowych ( Zdecydowaną większośd instytucji szkoleniowych działających i świadczących usługi na obszarze subregionu kaliskiego stanowią małe, prywatne firmy. Konsekwencją tego faktu jest brak obowiązku sprawozdawczości Głównemu Urzędowi Statystycznymi, co powoduje, że analiza tego obszaru staje się niezwykle trudna. Czynnikiem ograniczającym rynek usług szkoleniowych jest z pewnością bliskośd dwóch znacznie większych, regionalnych ośrodków miejskich, jakimi są Poznao i Łódź. Powoduje to, że podobnie jak w przypadku oferty edukacyjnej (w szczególności na poziomie studiów wyższych i podyplomowych) wielu zainteresowanych skorzystaniem z usług szkoleniowych wybiera któreś z tych miast, gdyż oferta jest znacznie szersza, a ceny

53 bardziej konkurencyjne. W samym tylko Poznaniu według Rejestru Instytucji Szkoleniowych jest 325 firm oferujących szkolenia, zaś w Łodzi 273. Oferta szkoleniowa Powiatowego Urzędu Pracy w Kaliszu Podmiotami oferującymi największy dostęp do szkoleo obejmujących swym zakresem bardzo zróżnicowaną tematykę, są powiatowe urzędy pracy. Ich funkcjonowanie skierowane jest przede wszystkim na osoby pozostające bez pracy, w tym szczególnie długotrwale bezrobotne. Jednakże oferowane w tych instytucjach szkolenia, kursy, warsztaty dostępne są także dla osób, które znajdują się na etapie zmiany pracy (jeszcze niezatrudnieni), który może trwad bardzo krótko. Analizując dane z Powiatowego Urzędu Pracy w Kaliszu (zasięgiem swojego działania obejmuje Miasto Kalisz i powiat ziemski) można zauważyd, że w samym 2009 roku oferował on niemal 100 kursów (rozłożone były one w czasie na cały rok, więc niektóre z nich te cieszące się największym zainteresowaniem klientów urzędu były cyklicznie powtarzane). Wśród najczęściej powtarzanych szkoleo w ciągu 2009 roku można wyróżnid: Tabela 9. Lista szkoleo i kursów przeprowadzonych w 2009 roku w Powiatowym Urzędzie Pracy w Kaliszu (kursy odbywające się więcej niż raz w ciągu roku) Lp. Kurs liczba szkoleo w ciągu roku 1 Kurs prawa jazdy kat. C 8 2 Kurs prawa jazdy kat. E do C 7 3 Kurs kierowcy wózków jezdniowych 6 4 Kurs spawacza 5 5 Kurs obsługi komputera, kurs kasy fiskalnej 5 6 Kurs z zakresu przewozu rzeczy 4 7 Kurs specjalisty finansowo-księgowego, Kurs księgowego 4 8 Kurs stylistki paznokci i kosmetyczki 4

54 9 Kurs obsługi programów graficznych, projektowania stron www 4 10 Kurs z zakresu przewozu osób 3 11 Kurs sprzedawcy-magazyniera z obsługą wózka jezdniowego 3 12 Kurs prawa jazdy kat. D 3 13 Kurs z zakresu przewozu towarów niebezpiecznych 3 14 Kurs obsługi obrabiarek 2 15 Kurs fryzjerski 2 16 Kurs bukieciarza 2 17 Kurs sekretarki, asystentki szefa z podstawami angielskiego 2 18 Kurs przedsiębiorczości 2 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z PUP Kalisz Widad wyraźnie, że najwięcej szkoleo oferowanych osobom bezrobotnym to kursy prawa jazdy, w tym w szczególności kat. C, a także kursy operatora wózków jezdniowych (często połączone z kursem sprzedawcy lub magazyniera). W dalszej kolejności proponowano stosunkowo dużą liczbę kursów spawania różnymi technikami. Większośd kursów, które oferowano miały na celu podniesienie kwalifikacje bezrobotnych, a nie uczenie konkretnego, nowego zawodu (np. elektryk, murarz, tapeciarz, krawiec, tapicer, tokarz). Jeśli chodzi o finansowanie szkoleo, to w 2009 wydano ponad 916 tysięcy złotych. Szczegółowy wykaz wysokości środków wydanych na szkolenia w 2009 roku z podziałem na poszczególne źródła finansowania przedstawia tabela zamieszczona poniżej: Tabela 10. Środki wydane na szkolenia oraz źródło ich finansowania w PUP Kalisz w 2009 roku Lp. Źródło finansowania Wysokośd środków 1. Fundusz Pracy ,27 zł 2. Fundusz Pracy - projekt Skorzystaj z szansy ,13 zł 3. Fundusz Pracy - projekt Teraz My ,82 zł

55 4. Fundusz Pracy - projekt Nasze wsparcie - Twój sukces ,89 zł 5. Paostwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych ,70 zł 6. Europejski Fundusz Społeczny - projekt Dobry start - lepsze jutro Razem ,10 zł ,91 zł Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych PUP Kalisz Źródłem finansowania szkoleo jest przede wszystkim Fundusz Pracy, z którego pochodziło ponad 57% wszystkich wydatków na kursy oferowane w 2009 roku. W ramach Funduszu Pracy wyodrębnione zostały podfundusze, których zadaniem było finansowanie określonych projektów, np. Skorzystaj z szansy czy Teraz my. W dalszej kolejności finansowanie szkoleo pochodziło z Europejskiego Fundusz Społecznego (w ramach projektu Dobry start - lepsze jutro ) ponad 38% oraz z Paostwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych ponad 4%. Wykres 14. Udział środków wydanych na szkolenia w 2009 roku z podziałem na poszczególne źródła finansowania Fundusz Pracy 11,5% Europejski Fundusz Społeczny - projekt Dobry start - lepsze jutro ,4% Fundusz Pracy - projekt Skorzystaj z szansy 17,7% Paostwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych 4,3% Fundusz Pracy - projekt Teraz My 14,7% Fundusz Pracy - projekt Nasze wsparcie - Twój sukces 13,3% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych PUP Kalisz