Studien zur Archäologie in Ostmitteleuropa Studia nad Pradziejami Europy Środkowej Band / Tom 6

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Studien zur Archäologie in Ostmitteleuropa Studia nad Pradziejami Europy Środkowej Band / Tom 6"

Transkrypt

1 Studien zur Archäologie in Ostmitteleuropa_ _Studia nad Pradziejami Europy Środkowej Band / Tom 6

2

3 Bruszczewo II Ausgrabungen und Forschungen in einer prähistorischen Siedlungskammer Großpolens Badania mikroregionu osadniczego z terenu Wielkopolski Band 6.1 Herausgegeben von / Redaktorzy Johannes Müller, Kiel, Janusz Czebreszuk, Poznań und Jutta Kneisel, Kiel In Kommission bei Dr. Rudolf Habelt GmbH, Bonn 2010

4 Studien zur Archäologie in Ostmitteleuropa Studia nad Pradziejami Europy Środkowej Band /Tom Herausgegeben von / Redaktorzy Johannes Müller, Kiel Janusz Czebreszuk, Poznań Sławomir Kadrow, Kraków Gedruckt mit Unterstützung der Deutschen Forschungsgemeinschaft Die Deutsche Nationalbibliothek verzeichnet diese Publikation in der Deutschen Nationalbibliografie. Detaillierte bibliografische Daten sind im Internet über < abrufbar. In Kommission bei / W komisie w Redaktion / Sekretariat redakcja Übersetzungen / Tłumaczenie Grafik, Layout und technische Redaktion / Redakcja technicza Umschlagentwurf / Projekt okładki ISBN Druck / Druk Dr. Rudolf Habelt GmbH, Bonn Jutta Kneisel, Kiel und Mateusz Jaeger, Poznań J. Czebreszuk, M. Jaeger, T. Staniewicz, M. Szmyt (Poznań) und S. Slodowicz, P. Uhl, I. Petri (Kiel) Holger Dieterich und Ines Reese, Kiel Holger Dieterich und Ines Reese, Kiel Wachholtz Verlag, Neumünster Autoren Kein Teil des Buches darf in irgendeiner Form (Druck, CD-ROM, Internet oder einem anderen Verfahren) ohne schriftliche Genehmigung reproduziert oder unter Verwendung elektronischer Systeme verarbeitet, vervielfältigt oder verbreitet werden. Żadna część ksążki nie może być bez pisemnej zgody autorów: reprodukowana w jakiejkolwiek formie (druk, kopiowanie, CD, DVD, Internet oraz inne sposoby) jak również przepracowywana, powielana lub też rozpowszechniana. 2010

5 Band 1 Inhaltsverzeichnis / Spis treści Vorwort der Herausgeber / Od Redakcji 9 Vorwort / Słowo wstępne 11 Introduction 13 Topografie und Ökologie / Topografia i ekologia Iwona Hildebrandt-Radke Hans-Rudolf Bork Jean Nicolas Haas und Notburga Wahlmüller Janusz Czebreszuk und Marcin Szydłowski Das geologische Alter und die Hauptphasen der Denudations- und Akkumulationsprozesse vor dem Hintergrund topografischer Verhältnisse des archäologischen Fundplatzes Bruszczewo Wiek i główne fazy procesów denudacji i akumulacji w świetle uwarunkowań topograficznych stanowiska archeologicznego w Bruszczewie 16 Archäologische und umweltgeschichtliche Untersuchung eines markanten Sporns am westlichen Talrand der Samica Analiza archeologiczna oraz historyczno-przyrodnicza półwyspu na krawędzi doliny rzeki Samica 38 Floren-, Vegetations- und Milieuveränderungen im Zuge der bronzezeitlichen Besiedlung von Bruszczewo (Polen) und der landwirtschaftlichen Nutzung der umliegenden Gebiete Przemiany środowiska, wegetacji i flory w ramach osadnictwa epoki brązu w Bruszczewie oraz gospodarcze użytkowanie otoczenia osady 50 Die Prospektionen im Umfeld von Bruszczewo Badania powierzchniowe wokół stanowiska w Bruszczewie 82 Jutta Kneisel Fundplatz und Grabung / Stanowisko i wykopaliska Die Grabungskampagnen Bruszczewo Badania wykopaliskowe w Bruszczewie w sezonach Jutta Kneisel Tomasz Ważny Stratigrafie und Chronologie / Stratygrafia i chronologia Das östliche Feuchtbodenareal: Stratigrafie des Schnitt 30, Fläche 1 4 Wschodnia, wilgotna strefa stanowiska: stratygrafia wykopu 30, działki Bericht zur dendrochronologischen Datierung von Bruszczewo, Grabungen Informacja na temat datowań dendrochronologicznych z Bruszczewa, sezon

6 Jutta Kneisel Karl-Uwe Heußner und Tomasz Ważny Die dendrochronologische Auswertung der Pfosten in Bezug auf die Grabungsbefunde Ocena dendrochronologiczna pali w relacji do obiektów archeologicznych. 238 Synchronisation der Dendrodaten für Bruszczewo nach der ostdeutschen Kurve Synchronizacja dat dendrochronologicznych z Bruszczewa z krzywą wschodnioniemiecką 244 Subsistenzwirtschaft / Gospodarka ŻywnoŚciowa Helmut Kroll Daniel Makowiecki und Agata Drejer Arkadiusz Marciniak Die Archäobotanik von Bruszczewo Darstellung und Interpretation der Ergebnisse Archeobotanika w Bruszczewie wyniki i interpretacja 250 Chronologische und chorologische Analyse der in Bruszczewo gefundenen Knochenreste aus den Jahren Analiza chronologiczna i przestrzenna zwierzęcych szczątków kostnych wydobytych w Bruszczewie w latach Taphonomie der Knochenfunde aus Bruszczewo ein Vorbericht Tafonomia materiałów kostnych z Bruszczewa Wprowadzenie 316 Band 2 Sarah Diers Hauke Dibbern Janusz Czebreszuk und Paulina Suchowska Siedlungsareale und Keramik / Osadnictwo i ceramika Feinstratigrafie und Chronologie: Archäologische und palynologische Analysen. Eine Fallstudie zum Fundplatz Bruszczewo 5 in Großpolen Precyzyjna stratygrafia i chronologia: analizy archeologiczne i palinologiczne. Studium na przykładzie stanowiska Bruszczewo 5 w Wielkopolsce 344 Das Keramikinventar aus Schnitt 30: Untersuchungen am Fundmaterial der Flächen 3 und 4 und Rekonstruktion des bronzezeitlichen Besiedlungsverlaufes im Seeuferbereich Ceramika z wykopu 30: analiza zabytków z działek 3 i 4 oraz rekonstrukcja zasiedlenia w strefie brzegowej stanowiska 470 Die Kulturschicht am östlichen Spornrand Warstwa kulturowa w centralnej części stanowiska 554 Geräteindustrie und Holzwirtschaft / Gospodarka zbożowa i użytkowanie drewna Jutta Kneisel und Helmut Kroll Die Holzanalysen aus dem östlichen Feuchtbodenareal Analizy drewna z części torfowej stanowiska 576 6

7 Jutta Kneisel Die Knochen- und Geweihartefakte der Schnitte Wyroby z kości i poroża z wykopów Bernstein und Metall / Bursztyn i Metal Janusz Czebreszuk,Jutta Kneisel und Johannes Müller Knut Rassmann Eine Bernsteinperle aus Bruszczewo Paciorek bursztynowy z Bruszczewa 702 Neue chemische Analysen von Kupferartefakten aus der Siedlung von Bruszczewo Nowe analizy chemiczne wyrobów miedzianych z osady w Bruszczewie 712 Siedlungsbestattung / PochÓwek na osadzie Jutta Kneisel Beata Iwanek, Janusz Piontek und Oskar Nowak Eine Siedlungsbestattung der Frühbronzezeit Pochówek na osadzie z wczesnej epoki brązu 724 Anthropologische Analyse des Skelettes aus Bruszczewo Analiza antropologiczna szkieletu z Bruszczewa 730 Bruszczewo: Ergebnisse und Interpretation / Bruszczewo: Wyniki i Interpretacje Johannes Müller Bruszczewo: Production, distribution, consumption, and the formation of social differences 756 Pudliszki / Pudliszki Mateusz Jaeger Untersuchungen zum Fundplatz 5 Pudliszki und seine Zugehörigkeit zum Netz frühbronzezeitlicher befestigter Siedlungen in Großpolen Stanowisko Pudliszki 5 w ramach domniemanej sieci wczesnobrązowych osad obronnych Wielkopolski 784 Zur Datenverarbeitung / Przyczynki do upoeządkowania danych Benjamin Ducke und Paulina Suchowska Jutta Kneisel, Benjamin Ducke und Paulina Suchowska Two and Three-Dimensional Representations of the Bruszczewo Site Data Using GIS 822 Correlation of the old and new excavation plans 834 Literaturverzeichnis / Bibliografia 836 Dankesworte / Od Władz regionalnych Beilagen / 10 Załączniki 860 DVD mit Daten und hochauflösenden Abbildungen / DVD z danymi i ilustracjami o wysokiej rozdzielczości 7

8

9 Od Redakcji Vorwort der Herausgeber W ramach jednoczącej się Europy podejmowane są też liczne inicjatywy kooperacji między krajami naszego kontynentu. Wspólne projekty wykopaliskowe nie należą już więc do rzadkości. W naszej serii wydawniczej publikujemy następny tom wyników pierwszego tego rodzaju polskoniemieckiego partnerskiego projektu wykopaliskowego. Bruszczewo to istotna poznawczo osada obronna z epoki brązu, położona ok. 60 km na południe od Poznania. W tomie Bruszczewo 1 (SPEŚ 2) Czytelnik uzyskał pełen obraz historii badań i wyniki z sezonów wykopaliskowych przed rokiem Prezentowana aktualnie druga część monografii stanowiska zawiera istotne efekty kampanii W aneksie znajdują się załączniki z profilami pyłkowymi oraz planami. Na załączonym CD znajdują się tabele oraz fotografie wyższej jakości odnoszące się do poszczególnych artykułów. Wzmiankowane w tekście bazy danych oraz listy znajdują się także na płycie CD. Winni jesteśmy podziękowania poszczególnym autorom, którzy swoimi artykułami przyczynili się do powodzenia przedkładanego tomu. Serdeczne podziękowania kierujemy również do osób, które wzięły na siebie trud technicznego przygotowania niniejszego tomu: Holger Dieterich oraz Ines Reese za redakcję techniczną; S. Jagiolla oraz A. Heitmann za zdjęcia zabytków oraz obiektów; S. Beyer oraz K. Winter za rysunki drewna oraz A. Link za przygotowanie tablic. Im Rahmen des zusammenwachsenden Europas nehmen auch die Kooperationen zwischen den europäischen Ländern zu. Gemeinsame Grabungsprojekte sind keine Seltenheit mehr. Im Rahmen unseres partnerschaftlichen Publikationsorgans erfolgt hier eine weitere Veröffentlichung der ersten gemeinsamen deutsch-polnischen Grabung. Bruszczewo ist eine wichtige bronzezeitliche befestigte Siedlung ca. 60 km südlich von Posen. Im Band Bruszczewo 1 erhielt die Leserschaft Einblick in Forschungsgeschichte und die Grabungsergebnisse aus den Jahren vor 2004 (SAO 2). Dieser zweite Band der Grabungspublikation präsentiert wichtige Resultate der Kampagnen Im Anhang finden sich Beilagen mit Pollenprofilen und Übersichtsplänen. Die beigefügte CD-ROM enthält die Tabellen und Fotos einzelner Artikel. Im Text genannte Datenbanken und Listen sind ebenfalls auf der Daten-CD einsehbar. Unser Dank gilt den zahlreichen Autoren, die mit ihren Beiträgen zum Gelingen des vorliegenden Bandes beigetragen haben. Ebenso sei dem gesamten grafischen Team für den Einsatz, dieses Buch zum Druck zu bringen, herzlich gedankt: Holger Dieterich und Ines Reese für die technische Redaktion; Sara Jagiolla und Agnes Heitmann für die Fund- und Befundfotos; Susanne Beyer und Karin Winter für die Holzzeichnungen und Andreas Link für die Gestaltung der Tafeln. Johannes Müller Janusz Czebreszuk Sławomir Kadrow 9

10 10

11 Słowo wstępne Vorwort Wykopaliska na osiedlu z epoki brązu w Bruszczewie prowadzono w latach , zarówno w części mineralnej jak i torfowej.t W niniejszym tomie publikowane są kolejne informacje na temat strefy mineralnej, które z danymi ujętymi w tomie Bruszczewo 1 pozwalają na ogólny przegląd rozwoju zasiedlenia tej części stanowiska. Ze strony polskiej prace prowadzono w ramach projektu MNiSZW (nr 1 H01H ). Dla części torfowej prezentujemy większą część wyników badań wykopaliskowych i interdyscyplinarnych przeprowadzonych w ramach projektu DFG. Wielorakość badań i danych przyniosła w efekcie podział pracy na części dotyczące: topografii, przebiegu badań wykopaliskowych, stratygrafii i chronologii, gospodarki, stref zasiedlenia, analiz ceramiki, produkcji narzędzi oraz użytkowania drewna, bursztyniarstwa, metalurgii a także jedynego odkrytego pochówku. Ponadto prezentowane są informacje dotyczące osady w Pudliszkach, które pozwoliły zweryfikować stan wiedzy o osadnictwie obronnym wczesnej epoki brązu w Wielkopolsce. Etap prac terenowych niemieckich partnerów projektu dobiegł końca. Określone dalsze analizy będą jeszcze wykonane w ramach polsko-niemieckiej współpracy. Kilka opracowań, dotyczących zabudowy oraz pozostałych analiz palinologicznych i paleobotanicznych wejdzie w skład kolejnego tomu, przygotowywanego głównie przez stronę polską i poświęconego przede wszystkim zmineralizowanej części osady. Zgodnie z wcześniej przyjętymi zasadami niniejszy tom jest dwujęzyczny: polsko -niemiecki, zawiera jednak pojedyncze artykuły w języku angielskim. Chcielibyśmy w tym miejscu podziękować urzędom Starosty Kościańskiego i Burmistrza Miasta i Gminy Śmigiel za wszechstronną pomoc. Die Grabungen in der bronzezeitlichen Siedlung Bruszczewo 5 wurden in den Jahren sowohl im Mineral- als auch im Feuchtbodenbereich fortgesetzt. Darüber hinaus liegen zahlreiche naturwissenschaftliche Analysen vor, die das gewonnene Bild abrunden. Entsprechend veröffentlichen wir hier einige Vorberichte zum Mineralbodenareal, die zusammen mit dem vorliegenden Band Bruszczewo 1 einen Überblick vermitteln zur dortigen Besiedlungsgeschichte. Auf polnischer Seite wurde das Projekt durch MNiSW (1 H01H ) gefördert. Zum Feuchtbodenbereich können wir einen großen Teil der im Rahmen einer DFG-Sachbeihilfe durchgeführten Grabungen und Auswertungen präsentieren, so dass eine synthetische Betrachtung der gewonnenen Ergebnisse bereits möglich ist. Die Vielfalt der Untersuchungen und Daten ergibt eine Gliederung nach den Aspekten Topografie Grabungsablauf Stratigrafie / Chronologie Subsistenzwirtschaft Siedlungsareale / Keramik Geräteindustrie / Holznutzung Bernstein / Metall Siedlungsbestattung Ergebnisse / Interpretation. Die Ergebnisse des Fundplatzes Pudliszki schließen sich an. Was die deutschen Aktivitäten am Fundplatz Bruszczewo 5 betrifft, so sind diese abgeschlossen. Einige naturwissenschaftliche Analysen werden noch gemeinsam mit der polnischen Seite vorgenommen. Beiträge zu Häusern, weiteren archäobotanischen Untersuchungen werden im nächsten Band die Publikation der DFG-Sachbeihilfe abschließen. Die Aufarbeitung und Publikation des Mineralbodenbereichs wird im Wesentlichen von polnischer Seite vorgenommen. Die Publikation erfolgt altbewährt in polnisch-deutsch, mit englischen Artikeln. Wir danken auch dem Landratsamt Kościan und Bürgermeisteramt Śmigiel für die Hilfe im Projekt. Johannes Müller Janusz Czebreszuk Jutta Kneisel 11

12

13 Synchronizacja dat dendrochronologicznych z Bruszczewa z krzywą wschodnioniemiecką Karl -Uwe Heußner, Berlin i Tomasz Ważny, Toruń / Ithaca Dla czterech pali z wykopalisk w Bruszczewie zdołano przeprowadzić synchronizację z przedstawioną przez K.-U. Heussnera krzywą Łużyce-Odra (Ryc. 1 5) Ryc. 1. Dopasowanie regionalnej krzywej dębu z Bruszczewa z przedstawioną przez K.-U. Heussnera krzywą chronologiczną dębów z obszaru środkowej Odry Abb. 1. Die Anpassung der regionalen Eichenkurve von Bruszczewo an die von Heußner erstellte Kurve der Eichenchronologie an der mittleren Oder Ryc. 3. Próby nr P886033_ F , pal P6039. Abb. 3. Proben Nr. P886033_F , Pfahl P Wynikające z powyższego nowe datowania zostały przedstawione w formie katalogowej poniżej. Wykop 15, pal A77/2001 DateEnd = -1790; Length = 49; Species = QUSP; Sap- WoodRings = 19; WaldKante = +1wk; Pers Id = Heu; KeyCode = F ; TimberType = 1/1; Missing- RingsBefore = -1; CreationDate = ; DataFormat = Tree; Dated = Dated; DateBegin = Wykop 15, pal A85 DateEnd = -1787; Length = 44; Species = QUSP; Sap- WoodRings = 13; WaldKante = wwk; Pers Id = Heu; KeyCode = F ; TimberType = 1/1; Missing- RingsBefore = -2; CreationDate = ; DataFormat = Tree; Dated = Dated; DateBegin = Wykop 15, pal P87 DateEnd = -1787; Length = 45; Species = QUSP; Sap- WoodRings = 18; WaldKante = wwk; Pers Id = Heu; 244 J. Müller et al. (red.), Wykopaliska w Bruszczewie II, SAO / SPEŚ 6, S , Bonn 2010

14 Synchronisation der Dendrodaten für Bruszczewo nach der ostdeutschen Kurve Von Karl -Uwe Heußner, Berlin und Tomasz Ważny, Toruń / Ithaca Für vier Pfähle aus der Grabung Bruszczewo gelang die Synchronisation mit der von K.-U. Heußner erstellten Lausitz- Oder Kurve (Abb. 1 5) Ryc. 2. Próby nr P886045b_F , pal P Abb. 2. Proben Nr. P886045b_F , Pfahl P Ryc. 4. Próby nr P886086b_F , przedmiot drewniany HA Abb. 4. Proben Nr. P886086b_F , Holzartefakt HA5009. J. Müller u. a. (Hrsg.), Ausgrabungen in Bruszczewo II, SAO / SPEŚ 6, S , Bonn

15 Ryc. 5. Próby nr P886201c_F , pal P6039. Abb. 5. Proben Nr. P886201c_F , 10 Pfahl P KeyCode = F ; TimberType = 1/1; Missing- RingsBefore = -1; CreationDate = ; DataFormat = Tree; Dated = Dated; DateBegin = Wykop 15, pal A76/2000 Length = 40; Species = QUSP; SapWoodRings = 12; WaldKante = wwk; PersId = Heuss; Key- Code = F ; TimberType = 1/1; Creation Date = ; DataFormat = Tree; Dated = Undated; DateBegin = -1826; GlobalMathComment- Count = 0; ImageCount = 0; CommentCount = 0; BibliographyCount = 0. Wykop 15, pal A76 Length = 39; Species = QUSP; SapWoodRings = 12; WaldKante = wwk; Pers Id = Heuss; Key- Code = F , Timber Type = 1/; MissingRingsBefore = -2; CreationDate = ; DataFormat = Tree; Dated = Undated; DateBegin = -1825; GlobalMath- CommentCount = 0; ImageCount = 0; Comment- Count = 0; BibliographyCount = 0. Wykop 15, pal A90 DateEnd = -1790; Length = 24; Species = QUSP; Sap- WoodRings = 9; WaldKante = +swk; Pers Id = Heu; Key- Code = F ; TimberType = 1/1; MissingRingsBefore = -1; CreationDate = ; DataFormat = Tree; Dated = Dated; DateBegin = Wykop 15, pal A77/2000 DateEnd = -1787; Length = 47; Species = QUSP; Sap- WoodRings = 20; WaldKante = wk; Pers Id = Heu; Key- Code = F ; TimberType = 1/1; MissingRingsBefore = -1; CreationDate = ; DataFormat = Tree; Dated = Dated; DateBegin = Wykop 15, pal A57 Length = 43; Species = QUSP; SapWoodRings = 16; WaldKante = wwk; Pers Id = Heuss; Key- Code = F ; TimberType = 26; Missing- RingsBefore = -2; CreationDate = ; Data- Format = Tree; Dated = Undated; DateBegin = -1839; GlobalMathCommentCount = 0; ImageCount = 0; CommentCount = 0; BibliographyCount = 0 Wykop 31, działka 6, pal P6037 DateEnd = -1787; Length = 55; KeyCode = P886038a; Unit = 1/100 mm; DataFormat = Tree; Dated = Dated; DateBegin = Wykop 31, działka 6, pal P6061 DateEnd = -1793; Length = 34; KeyCode = P886039a; Unit = 1/100 mm; DataFormat = Tree; Dated = Dated; DateBegin = Wykop 31, działka 6, pal P6061 DateEnd = -1793; Length = 33; KeyCode = P886039b; Unit = 1/100 mm; DataFormat = Tree; Dated = Dated; DateBegin = Wykop 30, działka 3, pal P3029 DateEnd = -1792; Length = 51; KeyCode = P ; Unit = 1/100 mm; DataFormat = Tree; Dated = Dated; DateBegin = Wykop 30, działka 3, pal P3007 DateEnd = -1794; Length = 75; KeyCode = P886042b; Unit = 1/100 mm; DataFormat = Tree; Dated = Dated; DateBegin = Wykop 31, działka 6, pal P6045 DateEnd = -1787; Length = 44; KeyCode = P ; Unit = 1/100 mm; DataFormat = Tree; Dated = Dated; DateBegin = Wykop 30, działka 3, pal P3011 DateEnd = -1797; Length = 35; KeyCode = P886085a; Unit = 1/100 mm; DataFormat = Tree; Dated = Dated; DateBegin = Wykop 31, działka 6, pal P6031A DateEnd = -1797; Length = 35; KeyCode = P886093b; Unit = 1/100 mm; DataFormat = Tree; Dated = Dated; DateBegin = Ze względu na modyfikację wynikającą z zastosowania krzywej dębów z obszaru środkowej Odry, dla pali z wykopalisk sezonu 2000/2001 (z wykopu 15), wynikają obecnie zmiany w wartościach absolutnych dat ścięcia drzew (Tabele 1). Przypuszczalnie można im przyporządkować kolejne pale z wykopu 15, które już w roku 2004 zostały opublikowane wraz z relatywizacją względem siebie (Spurk 2004, 309). A86 z datą ścięcia 1787 przed Chr.; A przed Chr.; A przed Chr. 246 K.-U. Heußner u. T. Ważny Synchronizacja dat dendrochronologicznych

16 Tab. 1. Übersicht über die Fälldaten der Pfähle aus dem Feuchtboden. wwk winter waldkante; swk sommerwaldkante. Tabela 1. Przegląd dat ścięcia pali ze strefy torfowej. wwk przynost zimowy, wewnętrzmy ysłój; swk przynost letni, zewnętrzmy słój. A77/ wk 1790 v./p. Chr. A85 wwk 1787 v./p. Chr. P87 wwk 1787 v./p. Chr. A76/2000 wwk 1787 v./p. Chr. A76 wwk 1787 v./p. Chr. A90 +swk 1790 v./p. Chr. A77/2000 wk 1787 v./p. Chr. A57 wwk 1787 v./p. Chr. Die sich daraus ergebenen Neudatierungen werden hier anhand eines Kataloges beigefügt. Schnitt 15, Pfahl A77/2001 DateEnd = -1790; Length = 49; Species = QUSP; Sap- WoodRings = 19; WaldKante = +1wk; Pers Id = Heu; KeyCode = F ; TimberType = 1/1; Missing- RingsBefore = -1; CreationDate = ; DataFormat = Tree; Dated = Dated; DateBegin = Schnitt 15, Pfahl A85 DateEnd = -1787; Length = 44; Species = QUSP; Sap- WoodRings = 13; WaldKante = wwk; Pers Id = Heu; KeyCode = F ; TimberType = 1/1; Missing- RingsBefore = -2; CreationDate = ; DataFormat = Tree; Dated = Dated; DateBegin = Schnitt 15, Pfahl P87 DateEnd = -1787; Length = 45; Species = QUSP; Sap- WoodRings = 18; WaldKante = wwk; Pers Id = Heu; KeyCode = F ; TimberType = 1/1; Missing- RingsBefore = -1; CreationDate = ; DataFormat = Tree; Dated = Dated; DateBegin = Schnitt 15, Pfahl A76/2000 Length = 40; Species = QUSP; SapWoodRings = 12; WaldKante = wwk; PersId = Heuss; Key- Code = F ; TimberType = 1/1; Creation Date = ; DataFormat = Tree; Dated = Undated; DateBegin = -1826; GlobalMathComment- Count = 0; ImageCount = 0; CommentCount = 0; BibliographyCount = 0. Schnitt 15 Pfahl A76 Length = 39; Species = QUSP; SapWoodRings = 12; WaldKante = wwk; Pers Id = Heuss; Key- Code = F , Timber Type = 1/; MissingRingsBefore = -2; CreationDate = ; DataFormat = Tree; Dated = Undated; DateBegin = -1825; GlobalMath- CommentCount = 0; ImageCount = 0; Comment- Count = 0; BibliographyCount = 0. Schnitt 15, Pfahl A90 DateEnd = -1790; Length = 24; Species = QUSP; Sap- WoodRings = 9; WaldKante = +swk; Pers Id = Heu; Key- Code = F ; TimberType = 1/1; MissingRingsBefore = -1; CreationDate = ; DataFormat = Tree; Dated = Dated; DateBegin = Schnitt 15, Pfahl A77/2000 DateEnd = -1787; Length = 47; Species = QUSP; Sap- WoodRings = 20; WaldKante = wk; Pers Id = Heu; Key- Code = F ; TimberType = 1/1; MissingRingsBefore = -1; CreationDate = ; DataFormat = Tree; Dated = Dated; DateBegin = Schnitt 15, Pfahl A57 Length = 43; Species = QUSP; SapWoodRings = 16; WaldKante = wwk; Pers Id = Heuss; Key- Code = F ; TimberType = 26; Missing- RingsBefore = -2; CreationDate = ; Data- Format = Tree; Dated = Undated; DateBegin = -1839; GlobalMathCommentCount = 0; ImageCount = 0; CommentCount = 0; BibliographyCount = 0. Schnitt 31, Fläche 6, Pfahl P6037 DateEnd = -1787; Length = 55; KeyCode = P886038a; Unit = 1/100 mm; DataFormat = Tree; Dated = Dated; DateBegin = Schnitt 31, Fläche 6, Pfahl P6061 DateEnd = -1793; Length = 34; KeyCode = P886039a; Unit = 1/100 mm; DataFormat = Tree; Dated = Dated; DateBegin = Schnitt 31, Fläche 6, Pfahl P6061 DateEnd = -1793; Length = 33; KeyCode = P886039b; Unit = 1/100 mm; DataFormat = Tree; Dated = Dated; DateBegin = Schnitt 30, Fläche 3, Pfahl P3029 DateEnd = -1792; Length = 51; KeyCode = P ; Unit = 1/100 mm; DataFormat = Tree; Dated = Dated; DateBegin = Schnitt 30, Fläche 3, Pfahl P3007 DateEnd = -1794; Length = 75; KeyCode = P886042b; Unit = 1/100 mm; DataFormat = Tree; Dated = Dated; DateBegin = Schnitt 31, Fläche 6, Pfahl P6045 DateEnd = -1787; Length = 44; KeyCode = P ; Unit = 1/100 mm; DataFormat = Tree; Dated = Dated; DateBegin = Schnitt 30, Fläche 3, Pfahl P3011 DateEnd = -1797; Length = 35; KeyCode = P886085a; Unit = 1/100 mm; DataFormat = Tree; Dated = Dated; DateBegin = Schnitt 31, Fläche 6, Pfahl P6031A DateEnd = -1797; Length = 35; KeyCode = P886093b; Unit = 1/100 mm; DataFormat = Tree; Dated = Dated; DateBegin = Aufgrund der veränderten Eichenkurve im mittleren Odergebiet ergeben sich für die Pfähle der Grabungen aus Schnitt 15 nun veränderte Fälldaten in absoluten Werten (Tab. 1). Dem lassen sich vermutlich weitere Pfähle aus Schnitt 15 zuordnen, die bereits 2004 mit ihrer relativen Einordnung zueinander publiziert wurden (Spurk 2004, 309). A86 mit einem Fälldatum von 1787 v. Chr.; A v. Chr.; A v. Chr. K.-U. Heußner u. T. Ważny Synchronisation der Dendrodaten 247

17

18 SUBSISTENZWIRTSCHAFT GOSPODARKA ŻYWNOŚCIOWA

19 Literatur / Bibliografia Akeret et al. 1999: Ö. Akeret/J. N. Haas/U. Leuzinger/S. Jacomet, Plant macrofossils and pollen in goat/sheep faeces from the Neolithic lake-shore settlement Arbon Bleiche 3, Switzerland. The Holocene 9, 1999, Andersen 1979: S. T. Andersen, Identification of wild grass and cereal pollen. Danmarks Geologiske Undersøgelse. Årbog 1978 (1979), Aniol 1983: R. W. Aniol, Tree-ring analyses using CATRAS. Dendrochronologia 1, 1983, Arroyo-Bishop/Zarzosa 1995: D. Arroyo- Bishop/L. Zarzosa, To be or not to be: Will an object-space-time GIS/AIS become a reality or end up an archaeological entity? In: G. Lock/Z. Stancic (Eds.), Archaeology and Geographic Information Systems: A European Perspective (London 1995) Aufderheide/Rodriguez-Martin 1998: A. C. Aufderheide/C. Rodriguez-Martin, The Cambridge Encyklopedia of Human Paleopathology (Cambridge 1998). Äyräpää 1945: A. Äyräpää, Die Verbreitung des Bernsteins im Kammkeramischen Gebiet. Finska Fornminnesföreningens Tidskrift 45, 1945, Bach 1978: A. Bach, Neolithische Populationen im Mittelelbe-Saale-Gebiet. Weimarer Monographien zur Ur- und Frühgeschichte (Weimar 1978). Bachmann 2004: A. Bachmann, Die Pfahlbauer 150 Objekte erzählen 150 Geschichten. Begleitband zur Ausstellung im Schweizerischen Landesmuseum Zürich 27. Februar bis 13. Juni 2004 (Zürich 2004). Bąk 1985: U. Bąk, Przemysl kosciany i rogowy w grupie nowocerekwisnskiej (Knochen und Horngewerbe in der Nowa-Cerekwia-Gruppe in Oberschlesien). Archeologia polski 30, 1985, Bąk 1985 a: U. Bąk, Knochenerzeugnisse aus der frühbronzezeitlichen Siedlung Jedrychowice, Woiw. Opole. In: M. Gedl (Ed.), Frühbronzezeitliche befestigte Siedlungen in Mitteleuropa. Materialien der Internationalen Arbeitstagung vom in Kraków. Archaeologia interregionalis 6, Wydawn. Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1985, Bartelheim 1998: M. Bartelheim, Studien zur böhmischen Aunjetitzer Kultur: chronologische und chorologische Untersuchungen. Universitätsforschungen zur prähistorischen Archäologie 46 (Bonn 1998). Batóra 2000: J. Bátora, Das Gräberfeld von Jelšovce/Slowakei. Ein Beitrag zur Frühbronzezeit im nordwestlichen Karpatenbecken. Prähistorische Archäologie in Südosteuropa 16 (Kiel 2000). Bátora 2002: J. Bátora, Contribution to the problem of craftsmen graves at the end of Aeneolithic and in the Early Bronze Age in Central, Western and Eastern Europe. Slovenska archeológia 2, 2002, Bátora/Pernicka 2000: J. Bátora/E. Pernicka, Chemische Zusammensetzung der Kupferartefakte aus dem frühbronzezeitlichen Gräberfeld von Jelšovce. In: Das Gräberfeld von Jelšovce / Slowakei. Ein Beitrag zur Frühbronzezeit im nordwestlichen Karpatenbecken (Kiel 2000) Batora/Schalk 1997: J. Batora/E. Schalk, Zur Problematik der Textilabdrücke auf frühbronzezeitlicher Keramik in der Südwestslowakei. In: C. Becker (Hrsg.), Chronos Beiträge zur prähistorischen Archäologie zwischen Nordund Südosteuropa. Festschrift für Bernhard Hänsel (Espelkamp 1997) Becker et al. 1989: B. Becker/K.-D. Jäger/D. Kaufmann/T. Litt, Dendrochronolog ische Datierung von Eichenhölzern aus den frühbronzezeitlichen Fürstengräbern bei Helmsdorf und Leubingen und an bronzezei tlichen Flusseichen bei Merseburg. Jahresschrift für Mitteldeutsche Vorgeschichte 72, 1989, Behrensmeyer 1978: A. K. Behrensmeyer, Taphonomic and ecological information from bone weathering. Paleobiology 4, 1978, Behre 1981: K.-E. Behre, The Interpretation of Anthropogenic Indicators in Pollen Diagrams. Pollen et Spores 23, 1981, Behre 1998: K.-E. Behre, Landwirtschaftliche Entwicklungslinien und die Veränderung der Kulturlandschaft in der Bronzezeit Europas. In: B. Hänsel (Hrsg.), Mensch und Umwelt in der Bronzezeit Europas. Abschlußtagung der Kampagne des Europarates: Die Bronzezeit. Das erste goldene Zeitalter Europas in Berlin, März 1997 (Kiel 1998) Bertemes 1989: F. Bertemes, Das frühbronzezeitliche Gräberfeld von Gemeinlebarn. Kulturhistorische und paläometallurgische Studien. Saarbrückener Beiträge zur Altertumskunde 45 (Bonn 1989). Beug 2004: H.-J. Beug, Leitfaden der Pollenbestimmung für Mitteleuropa und angrenzende Gebiete (München 2004). Billig 1963: G. Billig, Ein frühbronzezeitlicher Hortfund von Tilleda, Kr. Sangerhausen. Jahresschrift Halle 47, 1963,

20 Biukstra/Ubelaker 1994: J. E. Biukstra/D. Ubelaker, Standards for Data Collection from Human Skeletal Remains, Proceedings of a Seminar at The Field Museum of Natural History, Arkansas Archaeological Survey Research Series 44 (Fayetteville 1994). Blajer 1985: W. Blajer, Uwagi o materiale zabytkowym z Jędrychowic. In: Frühbronzezeitliche befestigte Siedlungen in Mitteleuropa. Materialien der internationalen Arbeitstagung September Kraków 1983 (Warschau 1985) Blajer 1990: W. Blajer, Skarby z wczesnej epoki brazu na ziemiach polskich. Polska Akademia NAUK - Oddzial w Krakowie. Prace Komisji Archeologicznej 28 (Krakow 1990). Blott/Pye 2001: S. J. Blott/ K. Pye, Gradistat. A grain size distribution and statistics package for the analysis of unconsolidated sediments. Earth Surface Processes and Landforms 26, 2001, Blytt 1876: A. Blytt, Essay on the immigration of the Norwegian flora during alternating rainy and dry periods (Kristiania 1876). Bokelmann 1971: K. Bokelmann, Duvensee, Ein Wohnplatz des Mesolithikums in Schleswig Holstein. Offa 28, 1971, Bönisch 1996: E. Bönisch, Die urgeschichtliche Besiedlung am Niederlausitzer Landrücken. Untersuchungen am Oberlauf der Kzschischoka. (Potsdam 1996). Bönisch 1999: E. Bönisch, Lausitzer Kulturen vor dem Braunkohlentagebau. Ausgrabungen des Jahres Ausgrabungen im Niederlausitzer Braunkohlenrevier 1998 (Pritzen 1999) Bönisch/Nikolaus 1994: E. Bönisch/K. Nikolaus, Mit Schippe und Kratze freigelegt. Archäologie in Berlin und Brandenburg , 1994, Breddin 1989: R. Breddin, Die bronzezeitlichen Lausitzer Gräberfelder von Tornow, Kr. Calau. Veröffentlichungen des Museums für Ur- und Frühgeschichte Potsdam 23, 1989, Breddin 1992: R. Breddin, Die bronzezeitlichen Lausitzer Gräberfelder von Tornow, Kr. Calau. Veröffentlichungen des Museums für Ur- und Frühgeschichte Potsdam 26, Breuer/Meller 2004: H. Breuer/H. Meller, Tränen der Götter. In: H. Meller (Hrsg.), Der geschmiedete Himmel. Die weite Welt im Herzen Europas vor 3600 Jahren. Ausstellung Halle (Saale) vom 15. Oktober 2004 bis 24. April 2005 (Halle 2004) Brierly/Stankoviansky 2003: G. Brierly/M. Stankoviansky, Geomorphic responses to land use change. Editorial, Catena 51, 2003, Bronk Ramsey 1995: C. Bronk Ramsey, Radiocarbon Calibration and Analysis of Stratigraphy: The OxCal Program. Radiocarbon 37(2), 1995, v. Brunn 1959: W. A. v. Brunn, Die Hortfunde der frühen Bronzezeit aus Sachsen-Anhalt, Sachsen und Thüringen. Bronzezeitliche Hortfunde 1. Schriften der Sektion für Vorund Frühgeschichte 7 (Berlin 1959). Buck 1979: D. W. Buck, Die Billendorfer Gruppe. Bd. 2. Veröffentlichungen des Museums für Ur- u. Frühgeschichte 13 (Potsdam 1979). Buck 1986: D.-W. R. Buck, Siedlungswesen und sozialökonomische Verhältnisse bei den Stämmen der Lausitzer Kultur. In: Siedlung, Wirtschaft und Gesellschaft während der jüngeren Bronze- und Hallstattzeit in Mitteleuropa. Veröffentlichungen des Museums für Vor- und Frühgeschichte Potsdam 20 (Potsdam 1986) Buck 1989: D. W. Buck, Zur chronologischen Gliederung der Lausitzer Gruppe. Veröffentlichungen des Museums für Vor- und Frühgeschichte Potsdam 23, 1989, Buck 1991: D. W. Buck, Untersuchungen im Vorfeld des Braunkohletagebaues Cottbus- Nord. Veröffentlichungen des Brandenburgischen Landesmuseums für Ur- und Frühgeschichte. 25, 1991, Buck 1992: D. W. Buck, Die Entwicklung der Besiedlungsverhältnisse bei den Stämmen der Lausitzer Gruppe (Forschungsstand). In: B. Gediga (Red.), Problemy badán nad osadnictwem pradziejowym (Wroclaw 1992) Buck 1997: D. W. Buck, Sonderbestattungen in der westlichen Lausitzer Kultur. In: K.-F. Rittershofer (Hrsg), Sonderbestattungen in der Bronzezeit im östlichen Mitteleuropa. Kolloquium der Arbeitsgemeinschaft Bronzezeit vom Juni 1990 in Pottenstein (Fränkische Schweiz (Espelkamp 1997) 69. Busch 1975: R. Busch, Die spätbronzezeitliche Siedlung an der Walkemühle in Göttingen. Göttinger Schriften zur Vor- und Frühgeschichte 16 (Neumünster 1975). Bukowski 2002: Z. Bukowski, Znaleziska bursztynu w zespołach z epoki brązu i z wczesnej epoki żelaza z dorzecza Odry oraz Wisły (Warszawa 2002). Burmeister 2004: S. Burmeister, Neolithische und bronzezeitliche Moorfunde aus den Niederlanden, Nordwestdeutschland und Dänemark. In: Rad und Wagen. Ausstellung Oldenburg (Mainz 2004) Byers 1991: S. N. Byers, Technical note: calculation of age at formation of radiopaque transverse lines, American journal of physical anthropology 9, ; 85, Byers 2002: S. N. Byers, Introduction to Forensic Anthropology (Boston 2002). Capitani et al. 2002: A. de Capitani/S. Deschler-Erb/U. Leuzinger, Die jungsteinzeitliche Seeufersiedlung Arbon Bleiche 3. Funde Archäologie im Thurgau 11 (Frauenfeld 2002). Chapman 2006: H. Chapman, Landscape Archaeology and GIS (Gloucestershire 2006). Casparie/Haas 2006: W. A. Casparie/J. N. Haas, Zur Vegetationsgeschichte im Umfeld der neolithischen Siedlung Gachnang TG, Niederwil-Egelsee. Archäologie im Thurgau 13 (Thurgau 2006)

21 Castro 1998: P. Castro/R. Chapman/S. Gili/V. Lull/R. Micó/ C. Rihuete/R. Risch/ M E. Sanahuja (Hrsg.), Aguas Project - Palaeoclimatic reconstruction and the dynamics of human settlement and land-use in the area of the middle Aguas (Almería) of the south-east of the Iberian Peninsula. Publications of the European Comission. Science, Research and Development, Luxembourg (Luxemburg 1998). Chochorowski 2007: J. Chochorowski, Metodyczne i metodologiczne problemy datowania radiowęglowego pozostałości kremacji z grobów ciałopalnych kultury łużyckiej. In: J. Chochorowski (Red.), Studia nad Epoką Brązu i wczesną Epoką Żelaza w Europie. Księga jubileuszowa poświęcona Markowi Gedlowi (Festschrift für Marek Gedl) (Krakau 2007) Chochorowski/Janiak/Kovaljukh 2000: J. Chochorowski /R. Janiak /N. Kovaljukh, Dating of great settlements in the basin of the upper Warta and Prosna rivers. Geochronometria, 19, 2000, Coblenz 1963: W. Coblenz, Die Ausgrabungen auf dem Burgwall von Nieder-Neundorf. Arbeits- und Forschungsberichte zur Sächsischen Bodendenkmalpflege, 11/12, 1963, Coblenz 1966: W. Coblenz, Die befestigte Siedlung der Lausitzer Kultur auf dem Schafberg bei Löbau, Arbeits- und Forschungsberichte zur Sächsischen Bodendenkmalpflege, 14/15, 1966, Coblenz 1986: W. Coblenz, Ein frühbronzezeitlicher Verwahrfund von Kyhna, Kr. Delitsch, Arbeits- und Forschungsberichte zur sächsischen Bodendenkmalpflege 30, 1986, Coblenz 1989: W. Coblenz, Befestigte Siedlungen der sächsisch-lausitzischen Gruppe als Zentren von Siedlungskammern. In: B. Gediga (Ed.), Studia nad grodami epoki brązu I wczesnej epoki żelaza w Europie Środkowej ( Wrocław 1989) Cofta-Broniewska 1999: A. Cofta-Broniewska, Amber in the Material Culture of the Communities of the Region of Kuiavia during the Roman Period. In: B. Kosmowska- Ceranowicz/H. Paner (Hrsg.), Investigations into Amber (Gdańsk 1999) Collins et al. 1998: E. Collins/E. Cziesla/A. Kühl/S. Schwarzländer, Vom Friedhof zum Kaufhof. Archäologie in Berlin und Brandenburg 1997 (1998), Conolly/Lake 2006: J. Conolly/M. Lake, Geographical Information Systems in Archaeology. Cambridge Manuals in Archaeology (Cambridge 2006). Cooper 1998: J. C. Cooper, Zwierzęta symboliczne i mityczne (Poznań 1998). Czarnetzky 1972: A. Czarnetzky, Epigenetische Skelettmerkmale im Populationsvergleich. II. Frequenzunterschiede zwischen den Geschlechtern. Zeitschrift für Morphologie und Anthropologie, 63, 1972, Czebreszuk 2004: J. Czebreszuk, Stratigraphien des zentralen Siedlungsareales und des Grabens. In: J. Czebreszuk/J. Müller (Hrsg.), Bruszczewo. Ausgrabungen und Forschungen in einer prähistorischen Siedlungskammer Großpolens. Studien zur Archäologie in Ostmitteleuropa 2 (Rahden/Westf. 2004) Czebreszuk 2007: J. Czebreszuk, The role of the Sambian center in creating cultural meaning of amber in the third and second millennium BC. The outline of major problems. In: J. Baron/I. Lasak (Hrsg.),Long Distance Trade in the Bronze Age and Early Iron Age (Wrocław 2007) Czebreszuk 1998: J. Czebreszuk, Trzciniec An alternative view. In: A. Kośko/J. Czebreszuk (Eds.), The Trzciniec Area of the Early Bronze Age Civilization: BC. Baltic-Pontic Studies 6 (Poznań 1998) Czebreszuk/Hildebrandt-Radke 2007: J. Czebreszuk/Hildebrandt-Radke, Man-made transformations of the relief at the Bruszczewo archaeological site (Wielkopolska Lakeland). Quaestiones Geographicae 26 A (Poznań 2007) Czebreszuk/Müller 2003: J. Czebreszuk/J. Müller, Bruszczewo eine frühbronzezeitliche Siedlung mit Feuchtbodenerhaltung in Großpolen. Germania, 81, 2003, Czebreszuk/Müller (Hrsg.) 2004: J. Czebreszuk/J. Müller (Hrsg,), Bruszczewo I. Ausgrabungen und Forschungen in einer prähistorischen Siedlungskammer Großpolens. Forschungsstand Erste Ergebnisse Das östliche Feuchtbodenareal. In: J. Czebreszuk/J. Müller/S. Kadrow (Hrsg.), Studien zur Archäologie in Ostmitteleuropa 2 (Poznań 2004). Czebreszuk/Müller 2004 a: J. Czebreszuk/J. Müller, Die Lage des Fundplatzes. In: J. Czebreszuk/J. Müller (Hrsg.), Bruszczewo I (Poznań 2004) Czebreszuk/Müller 2004 b: J. Czebreszuk/J. Müller, Zur Absolutchronologischen Datierung des Siedlungsgeschehens. In: J. Czebreszuk/J. Müller (Hrsg.), Bruszczewo I (Poznań 2004) Czebreszuk/Müller 2005: J. Czebreszuk/J. Müller, A Polish-German research project into a Bronze Age fortified settlement at Bruszczewo in Wielkopolska. Archaeologia Polona, 43, 2005, Czebreszuk et al. 2004: J. Czebreszuk/B. Ducke/J. Müller/P. Silska, Die Siedlungsstrukturen und Siedlungstopographie. In: J. Czebreszuk/J. Müller (Hrsg.), Bruszczewo I (Poznań 2004) Czebreszuk et al a: J. Czebreszuk/J. Müller/P. Silska, Forschungsgeschichte und Grabungsverlauf. In: J. Müller/J. Czebreszuk (Hrsg.), Bruszczewo I (Poznań 2004) Czebreszuk et al b: J. Czebreszuk/A. Romańska/P. Silska Zur Keramiktypologie ausgewählter Befunde im zentralen Bereich der Siedlung. In: J. Czebreszuk/J. Müller (Hrsg.), Bruszczewo I (Poznań 2004)

22 Deschler-Erb et al. 2002: S. Deschler-Erb/E. Marti-Grädel/J. Schibler, Die Knochen-, Zahn- und Geweihartefakte. In: A. de Capitani/S. Deschler-Erb /U. Leuzinger/E. Marti-Grädel /J. Schibler (Hrsg.), Die jungsteinzeitliche Seeufersiedlung Arbon Bleiche 3. Funde. Archäologie im Thurgau 11 (Frauenfeld 2002) Dibbern 2007: H. Dibbern, Stare Bojanowo, Bericht zur Sondagegrabung Starigard 2007, 8, Dieckmann 2006: B. Dieckmann, Hornstaad- Hörnle IA. Die Befunde einer jungneolithischen Pfahlbausiedlung am westlichen Bodensee. Siedlungsarchäologie im Alpenvorland IX (Stuttgart 2006). Diers 2007: S. Diers, Feinstratigraphie und Chronologie Archäologische und palynologische Analysen. Eine Fallstudie zur Fundstelle 5 von Bruszczewo in Großpolen. Die Keramik der Flächen 1 und 2 von Schnitt der Grabungen 2004 und 2005 sowie ein Pollenprofil aus dem Nordprofil der Fläche 2 von Palynologische und archäologische Untersuchungen am Fundplatz Bruszczewo 5. Diplomarbeit Universität Kiel Dörfler 2001: W. Dörfler, Von der Parklandschaft zum Landschaftspark. Rekonstruktion der neolithischen Landschaft anhand von Pollenanlysen aus Schleswig-Holstein. In: R. Kelm (Hrsg.), Zurück zur Steinzeitlandschaft. Archäobiologische und ökologische Forschung zur jungsteinzeitlichen Kulturlandschaft und ihrer Nutzung in Nordwestdeutschland. Drittes Albersdorfer Kolloquium vom 7. bis 9. Februar 2001 im Alberdorfer Bürgerhaus (Heide 2001) Dörfler 2005: W. Dörfler, Eine Pollenanalyse aus dem Horstenmoor bei Albersdorf. In: R. Kelm (Hrsg.), Frühe Kulturlandschaften in Europa. Forschung, Erhaltung und Nutzung. Albersdorfer Forschungen zur Archäologie und Umweltgeschichte Band 3 (Heide 2005) Dohnal 1989: V. Dohnal, Die Frage der urnenfelderzeitlichen Burgen in Mähren hinsichtlich ihrer wirtschaftlichen und gesellschaftlichen Lage. In: B. Gediga (Ed.), Studia nad grodami epoki brązu i wczesnej epoki żelaza w Europie Środkowej (Wrocław 1989) Drejer 2006: A. Drejer, Gospodarka zwierzętami na wczesnobrązowej osadzie w Bruszczewie. Analiza weryfikacyjna materiałów osteologicznych z lat. 60. XX wieku. Praca Magisterska, napisana pod kierunkiem J. Czebreszuka. Wydział Historyczny (Poznań 2006, ungedr. Magisterarbeit) Ducke/Müller 2004: B. Ducke/J. Müller, Die geomagnetische Prospektion. In: J. Czebreszuk/J. Müller (Hrsg.), Bruszczewo I (Poznań 2004) Durczewski 1975: D. Durczewski, Pudliszki, pow. Gostyń, stanowisko 5. Informator Archeologiczny, badania 1974 (1975) Durczewski 1977: D. Durczewski, Sprawozdanie z badań ratunkowych na osadzie z II okresu Epoki brązu w Pudliszkach woj. Leszno. Fontes Archaeologici Posnanienses, 26, 1977, Durczewski/Śmigielski 1966: D. Durczewski/W. Śmigielski, Materiały kultury łużyckiej z Wielkopolski. Fontes Archaeologici Posnanienses 17, 1966, Dzieduszycka-Machnik/Machnik 1974: A. Dzieduszycka-Machnik/J. Machnik, Frühbronzezeitlicher Siedlungskomplex in Iwanowice (Kleinpolen) und seine Verbindungen zum Karpatenbecken. Preistoria Alpina 10. Atti del Simposio Internazionale Sulle. Antica Eta del Bronzo in Europe (Trento 1974) Dzierżyńska-Cybulko/Fruziński 1997: B. Dzierżyńska-Cybulko/B. Fruziński, Dziczyzna jako źródło żywności. Wartość żywieniowa i przetwórcza (Poznań 1997). Earle et al. 1998: T. Earle/J.-H. Bech/K. Kristiansen/P.Aperlo/K. Kelertas/J. Steinberg, The political economy of late Neolithic and early Bronze Age society The Thy archaeological project. Norwegian archaeological review 31, H. 1, 1998, Eckstein et al. 1984: D. Eckstein/M. G. L. Baillie/H. Egger, Dendrochronological Dating. Handbook for Archaeologists No. 2 (Strasbourg 1984). Eiteljorg et al. 2002: H. Eiteljorg /K. Fernie/ J. Huggett/D. Robinson, Archaeology Data Service CAD: A Guide to Good Practice (2002). Eiteljorg 2007: H. Eiteljorg, Archaeological Computing. Center for the Study of Architecture Bryn Mawr, PA (2007). Ender 1996: W. Ender, Neue Untersuchungen im Gräberfeld von Liebersee. Archäologie aktuell im Freistaat Sachsen 4, 1996, Evans/Daly 2006: Thomas L. Evans/Patrick Daly, Digital Archaeology: Bridging Method and Theory (London 2006). Farat 2004: R. Farat (Hrsg.), Atlas Klimatu Województwa Wielkopolskiego (Poznań 2004). Faron-Bartels/Döhle 2006: R. Faron-Bartels/H.-J. Döhle, Siedlungsspuren der Trichterbecherkultur bei Esperstedt. In: Archäologie auf der Überholspur. Ausgrabungen an der A 38. Archäologie in Sachsen-Anhalt Sonderband 5, 2006, Fægri/Iversen 1989: K. Fægri/J. Iversen, Textbook of pollen analysis (Chichester 1989). Firbas 1949: F. Firbas, Die spät- und nacheiszeitliche Waldgeschichte Mitteleuropas nördlich der Alpen Bd. 1. Allgemeine Waldgeschichte (Jena 1949). Förtsch 1905: O. Förtsch, Ein Depotfund der älteren Bronzezeit aus Dieskau bei Halle. Jahresschrift für die Vorgeschichte der sächsisch-thüringischen Länder (Jahresschrift für Vorgeschichte Halle) 4, 1905, Fogel 1977: J. Fogel, Z badán nad kontaktami społeczeństw ziem polskich wczesnej epoki brązu z kręgiem egejskim (Zur Frage der 839

23 Kontakte zwischen der frühbronzezeitlichen Bevölkerung der polnischen Länder und dem ägäischen Kreis). Archeologia Polski 22, 1977, Frank 2006: K.-S. Frank, Botanische Makroreste aus Tauchgrabungen in den frühbronzezeitlichen Seeufersiedlungen Bodman-Schachen 1 am nordwestlichen Bodensee unter besonderer Berücksichtigung der Morphologie und Anatomie der Wildpflanzenfunde. Aussagemöglichkeiten zu Nutzpflanzen, Vegetationsverhältnissen und zur Lage des Siedlungsareals. In: J. Köninger, Siedlungsarchäologie im Alpenvorland 8. Die frühbronzezeitlichen Ufersiedlungen von Bodman- Schachen 1 Befunde und Funde aus den Tauchsondagen und Forschungen und Berichte zur Vor- und Frühgeschichte in Baden-Württemberg 85 (Stuttgart 2006) Franke 1985: W. Franke, Nutzpflanzenkunde. Nutzbare Gewächse der gemäßigten Breiten, Subtropen und Tropen (Stuttgart 1985) 3. Aufl.. Fritsch 1998: B. Fritsch, Die linienbandkeramische Siedlung Hilzingen Forsterbahnried und die altneolithische Besiedlung des Hegaus (Rahden/Westf. 1998). Fröhlich 1983: S. Fröhlich, Studien zur mittleren Bronzezeit zwischen Thüringer Wald und Altmark, Leipziger Tieflandsbucht und Oker. Veröffentlichungen des Braunschweigischen Landesmuseum 34 (Göttingen 1983). Furger 1981: A. R. Furger, Die neolithische Ufersiedlung von Twann 13. Die Kleinfunde aus den Hogener Schichten (Bern 1981). Furmánek et al. 1999: V. Furmánek/L. Veliačic/J. Vladár, Die Bronzezeit im slowakischen Raum. Prähistorische Archäologie in Südosteuropa 15 (Rahden/Westf. 1999). Gaffney/Gaffney 2006: C. Gaffney/V. Gaffney, No further territorial demands: on the importance of scale and visualisation within archaeological remote sensing. From Artefacts to Anomalies: Papers inspired by the contribution of Arnold Aspinall. University of Bradford 1 2 December Gawriuczenkow 2005: I. Gawriuczenkow, Iły poznańskie jako bariery geologiczne składowisk odpadów komunalnych. Przegląd Geologiczny, 53.8, 2005, Gašaj 2002: D. Gašaj, Ladislaw Olexa, Jan Gancarski, Wojciech Brzezinski (Hrsg.), Between Mycenae and the Baltic Sea. The Ottomani- Füzesabony Culture. (Krosno und Warschau 2002). Gediga 1983: B. Gediga B Die befestigte Siedlungen in Polen während der Bronzezeit. Archeologické Rozhledy, 35, 1983, Gedl 1975: M. Gedl, Kultura przedłużycka. Polska Akademia Nauk (PAN). Prace Komisji Archeologicznej 14 (Wrocław 1975). Gedl 1982: M. Gedl Frühbronzezeitliche Burgen in Polen. In : B. Chropovsky/J. Herrmann (Eds.), Beiträge zum bronzezeitlichen Burgenbau in Mitteleuropa (Berlin- Nitra 1982) Gedl 1992: M. Gedl, Die Vorlausitzer Kultur. Prähistorische Bronzefunde XXI, 2 (Stuttgart 1992). van Geel 2001: B. van Geel, Non-Pollen Palynomorphs. In: J. P. Smol/H. J. B. Birks/W. M. Last (Eds.), Tracking Environmental Change Using Lake Sediments 3. Terrestrial, Algal and Siliceous Indicators (Kluwer 2001) Genz 2004: H. Genz, Stabdolche Waffen und Statussymbole, In: H. Meller (Hrsg.), Der geschmiedete Himmel. Die weite Welt im Herzen Europas vor 3600 Jahren. Ausstellung Halle (Saale) vom 15. Oktober 2004 bis 24. April 2005 (Halle 2004) Giesecke 2001: T. Giesecke, Pollenanalytische und sedimentchemische Untersuchungen zur Landschaftsgeschichte am Großen Treppelsee (Ost-Brandenburg, Deutschland). Sitzungsberichte der Gesellschaft Naturforschen der Freunde zu Berlin 39, 2001, Gogâltan 1993: F. Gogâltan, Foeni, eine frühbronzezeitliche Siedlung aus dem Südwesten Rumäniens. Vorläufiger Bericht. Thraco- Dacica 14, 1/2, 1993, Gogaltan 2008: F. Gogaltan, Fortified Bronze Age Tell Settlements in the Carpathian Basin. A general overview. In: J. Czebreszuk/S. Kadrow/J. Müller (Hrsg.), Defensive Structures from Central Europe to the Aegean in the 3rd and 2nd millennia BC. Studien zur Archäologie in Ostmitteleuropa 5 (Poznan/ Bonn 2008) Goodman 1991 a: A. H. Goodman, Stress, adaptation, and enamel developmental defects. In: D. J. Ortner/A. C. Aufderheide (Eds.), Human Paleopathology: Current Syntheses and Future Options. (Washington 1991) Goodman 1991 b: A. H. Goodman, Health, Adaptation, and Maladaptation in Past Societies. In: H. Bush/M. Zvelebil (Eds.), Health in Past Societies: Biocultural Interpretations of Human Skeletal Remains in Archaeological Contexts. BAR International Series 567 (Oxford 1991) Goodman/Armelagos 1988: A. H. Goodman/G. J. Armelagos, Childhood Stress and Decreased Longevity in Prehistoric Population. American Anthropologist 1988, 90.4, Goodman et al. 1984: A. H. Goodman/D. L. Martin/G. J. Armelagos/G. Clark, Indications of stress from bone and teeth. In: M. N. Cohen/G. J. Armelagos (Eds.), Paleopathology at the origins of agriculture (Orlando 1984) Goodman et al. 1988: A. H. Goodman/R. B. Thomas/A. C. Swedlund/G. J. Armelagos, Biocultural Perspectives on Stress in Prehistoric, Historical and Contemporary Population Research. Yearbook of Physical Anthropology. 1988, 31, Gorski 1994: J. Gorski, Materiały kultury Trzcinieckiej z kopca wschodniego w Rosiejowie. 840

24 Materiały Archeologizne Nowej Huty XVII, 1994, Greenacre 1993: M. J. Greenacre, Correspondence Analysis in practice (London 1993). Griesa 1982: S. Griesa, Die Göritzer Gruppe. Veröffentlichungen des Museums Ur- und Frühgeschichte Potsdam 16 (Berlin 1982). Gröning/Kegler/Weniger 2005: F. Gröning/J. F. Kegler/G.-C. Weniger, TNT The Neanderthal Tools: Providing an Online Database and Collaboration Platform for Neanderthal Research. Workshop 10, Archäologie und Computer, November 2005, Stadtarchäologie CD-ROM publication (Vienna 2005). Grossmann 1998: A. Grossmann, Kto użytkował wczesnobrązowy Biskupin, czyli stanowisko 2a w Biskupinie w świetle najnowszych badań, In: A. Kośko/J. Czebreszuk (Eds.), Trzciniec. System kulturowy czy interkulturowy porces? (Poznań 1998) Grünberg 1943: W. Grünberg, Die Grabfunde der jüngeren und jüngsten Bronzezeit im Gau Sachsen (Berlin 1943). Gollnisch-Moos 1999: H. Gollnisch-Moos, Ürsch hausen-horn. Haus- und Siedlungsstrukturen der spätbronzezeitlichen Siedlung. Forschungen im Seebachtal 3. Archäologie im Thurgau 7 (Frauenfeld 1999). Haas 1996: J. N. Haas, Neorhabdocoela oocytes palaeoecological indicators found in pollen preparations from Holocene freshwater lake sediments. Review of Palaeobotany and Palynology , 1996, Haas 2002: J. N. Haas, 6000 years of tree pollarding and leaf-hay foddering of livestock in the Alpine Area. Austrian Journal of Forest Science /4, 2002, Haas 2004: J. N. Haas, Mikroskopische Analyse von Schaf-/Ziegenkoprolithen. In: S. Jacomet/U. Leuzinger/J. Schibler, Die jungsteinzeitliche Seeufersiedlung Arbon-Bleiche 3. Umwelt und Wirtschaft. Archäologie im Thurgau 12 (Thurgau 2004) Haas et al. 1998: J. N. Haas/I. Richoz/W. Tinner/L. Wick, Synchronous Holocene climatic oscillations recorded on the Swiss Plateau and at timberline in the Alps. The Holocene 8, 1998, Haas et al. 2007: J. N. Haas/S. Karg/R. Starnberger, Vegetationswandel, Klima und prähistorische Landwirtschaftssysteme im Umfeld der neolithischen Pfahlbausiedlung Pfyn Breitenloo. In: U. Leuzinger, Pfyn Breitenloo Die jungsteinzeitliche Pfahlbausiedlung. Archäologie im Thurgau 14 (Thurgau 2007) Haas/Hadorn 1998: J. N. Haas/Ph. Hadorn, Die Vegetations- und Kulturlandschaftsgeschichte des Seebachtals von der Mittelsteinzeit bis zum Frühmittelalter anhand von Pollenanalysen. In: A. Hasenfratz/M. Schnyder, Das Seebachtal Eine archäologische und paläoökologische Bestandesaufnahme. Forschungen im Seebachtal 1. Archäologie im Thurgau 4 (Thurgau 1998) Haas/Rasmussen 1993: J. N. Haas/Rasmussen, Zur Geschichte der Schneitel- und Laubfutterwirtschaft in der Schweiz - Eine alte Landwirtschaftspraxis kurz vor dem Aussterben. In: C. Brombacher/S. Jacomet/J. N. Haas (Eds.), Festschrift Zoller. Dissertationes Botanicae 196 (Berlin 1993) Haas/Wahlmüller 2004: J. N. Haas/N. Wahlmüller, Pollenanalytische Untersuchungen im Bereich der bronzezeitlichen Seeuferstation Bruszczewo Badania palinologiczne na stanowisku z epoki brazu w Bruszczewie. In: J. Czebreszuk/J. Müller (Hrsg.), Bruszczewo I (Poznań 2004) Hahn 1992: J. Hahn, Zeichnen von Stein- und Knochenartefakten. Archaeologica Venatoria 13 (Tübingen 1992). Hähnel 2003: E. Hähnel, Fachwerkinstandsetzung Ein Praxishandbuch (Berlin 2003). Hänsel 2009: B. Hänsel, Die Bronzezeit ( v. Chr.). In: S. von Schnurbein (Hrsg.), Atlas der Vorgeschichte. Europa von den ersten Menschen bis Christi Geburt (Stuttgart 2009) Harding et al. 2004: A. Harding/J. Ostoja- Zagórski/C. Palmer/J. Rackham, Sobiejuchy: A Fortified Site of the Early Iron Age in Poland (Warszawa 2004). Harris 1989: E. C. Harris, Principles of Archaeological Stratigraphy. Second edition (London 1989). Harris/Lock 1990: T. M. Harris, G. R. Lock: The diffusion of a new technology: a perspective on the adoption of geographic information systems within UK archaeology. In: K. M. A. Allen/ S. W. Green/E. B. W. Zubrow (Eds.), Interpreting space: GIS and archaeology (London 1990) Hawkey 1998: D. E. Hawkey, Disability, Compassion and Skeletal Record: Using Musculoskeletal Stress Markers (MSM) to Construct an Osteobiography from Early New Mexico. International Journal of Osteoarcheology 1998, 8, Hawkey/Merbs 1995: D. E. Hawkey/C. F. Merbs, Activity-Induced Musculoskeletal Stress Markers (MSM) and Subsistance Strategy Changes among Ancient Hudson Bay Eskimos. International Journal of Osteoarcheology 1995, 5, Hengen 1971: O. P. Hengen, Cribra orbitalia: pathogenesis and probable etiology. Homo 1971, 22, Herbig 2001: Chr. Herbig, Getreide aus einer bandkeramischen Grube auf der Bahntrasse bei Ingersleben, Lkr. Gotha. Alt-Thüringen 34, 2001, Herking 2004: C. M. Herking, Pollenanalytische Untersuchungen zur holozänen Vegetationsgeschichte entlang des östlichen unteren Odertals und südlichen unteren Wartatals in Nordwestpolen (Göttingen 2004). Hermann 1969: J. Hermann, Burgen und befestigte Siedlungen der jüngeren Bronzezeit und frühen Eisenzeit in Mitteleuropa. In: J. Hermann (Hrsg.), Siedlung, Burg und Stadt. Studien zur ihren Anfängen (Berlin 1969). 841

Demographischer Wandel in Polen, Deutschland und Europa. Przemiany demograficzne w Polsce, Niemczech i Europie. Interdisciplinary Polish Studies 2

Demographischer Wandel in Polen, Deutschland und Europa. Przemiany demograficzne w Polsce, Niemczech i Europie. Interdisciplinary Polish Studies 2 Demographischer Wandel in Polen, Deutschland und Europa Przemiany demograficzne w Polsce, Niemczech i Europie Interdisciplinary Polish Studies 2 Tim Buchen, Dagmara Jajeśniak-Quast, Mark Keck-Szajbel,

Bardziej szczegółowo

Archeologia Jeziora Powidzkiego. redakcja naukowa Andrzej Pydyn

Archeologia Jeziora Powidzkiego. redakcja naukowa Andrzej Pydyn Archeologia Jeziora Powidzkiego redakcja naukowa Andrzej Pydyn Toruń 2010 Spis treści Lista autorów... 9 Wstęp... 11 Andrzej Pydyn Archeologiczne penetracje podwodne strefy przybrzeżnej Jeziora Powidzkiego...

Bardziej szczegółowo

OPISU MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS)

OPISU MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS) OPISU MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS) I. Informacje ogólne 1. Nazwa modułu Najdawniejsze dzieje cywilizacji śródziemnomorskiej - cywilizacja minojska i mykeńska 2. Kod modułu 05-NDCS-12 3. Rodzaj modułu Obowiązkowy

Bardziej szczegółowo

Tomasz Gralak BIBLIOGRAFIA

Tomasz Gralak BIBLIOGRAFIA Tomasz Gralak BIBLIOGRAFIA 1996 1. Konczewski P., Dąbrowa T., Opalińska M., Gralak T., Kwaśnica K., Żuchliński P. Osada kultury łużyckiej Ślęża Plasterki, woj. Wrocławskie, Śląskie Sprawozdania Archeologiczne,

Bardziej szczegółowo

Janusz Czebreszuk. Bibliografia. Monografie/Books

Janusz Czebreszuk. Bibliografia. Monografie/Books Janusz Czebreszuk Bibliografia Monografie/Books 1. Czebreszuk J., Szmyt M. 1992 Osadnictwo neolityczne i wczesnobrązowe w Dębach woj. włocławskie, stanowisko 29 [The Neolithic and Early Bronze Age settlement

Bardziej szczegółowo

PRACTPLANT WIZYTA STUDYJNA WE FRANKFURCIE N. ODRĄ / SŁUBICACH STUDIENBESUCH IN FRANKFURT (O) / SLUBICE LUTY / FEBRUAR 2014

PRACTPLANT WIZYTA STUDYJNA WE FRANKFURCIE N. ODRĄ / SŁUBICACH STUDIENBESUCH IN FRANKFURT (O) / SLUBICE LUTY / FEBRUAR 2014 WIZYTA STUDYJNA WE FRANKFURCIE N. ODRĄ / SŁUBICACH STUDIENBESUCH IN FRANKFURT (O) / SLUBICE 12-14 LUTY / FEBRUAR 2014 Józef T. Finster O projekcie PRACTPLANT Über das Projekt PRACTPLANT Historia projektu

Bardziej szczegółowo

Arbeitnehmerfreizügigkeit zwischen Deutschland und Polen. Swobodny przepływ pracowników między Polską a Niemcami. Interdisciplinary Polish Studies 1

Arbeitnehmerfreizügigkeit zwischen Deutschland und Polen. Swobodny przepływ pracowników między Polską a Niemcami. Interdisciplinary Polish Studies 1 Arbeitnehmerfreizügigkeit zwischen Deutschland und Polen Swobodny przepływ pracowników między Polską a Niemcami Interdisciplinary Polish Studies 1 Dagmara Jajeśniak-Quast, Laura Kiel, Marek Kłodnicki (Hg./red.)

Bardziej szczegółowo

OPISU MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS)

OPISU MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS) OPISU MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS) I. Informacje ogólne 1. Nazwa modułu 2. Kod modułu 05-ASB-23 3. Rodzaj modułu obowiązkowy lub fakultatywny fakultatywny 4. Kierunek studiów archeologia 5. Poziom studiów

Bardziej szczegółowo

EU-Net Oderpartnership

EU-Net Oderpartnership EU-Net Oderpartnership Netzwerktreffen Stettin, 23.01.2009 Das Projekt EU-Net Oderpartnership wird vom Land Berlin gefördert und aus Mitteln des Europäischen Fonds für Regionale Entwicklung (EFRE) kofinanziert.

Bardziej szczegółowo

Wspólna Koncepcja Przyszłości 2030 dla polsko-niemieckiego obszaru powiązań

Wspólna Koncepcja Przyszłości 2030 dla polsko-niemieckiego obszaru powiązań Wspólna Koncepcja Przyszłości 2030 dla polsko-niemieckiego obszaru powiązań Gemeinsames Zukunftskonzept 2030 für den deutsch-polnischen Verflechtungsraum Magdalena Zagrzejewska Jens Kurnol Dr Maciej Zathey

Bardziej szczegółowo

Steuerberaterin Ria Franke

Steuerberaterin Ria Franke Polnische Arbeitnehmer mit Wohnsitz in Polen Polscy pracownicy z miejscem zamieszkania w Polsce Steuerberaterin Ria Franke Verdienst > 450 / Monat Wynagrodzenie > 450 /miesięcznie Entscheidung über die

Bardziej szczegółowo

Od pogranicza do spotkania Vom Grenzraum zum Begegnungsraum

Od pogranicza do spotkania Vom Grenzraum zum Begegnungsraum Zwischen Randow und Oder Od pogranicza do spotkania Vom Grenzraum zum Begegnungsraum Między rzekami Randow i Odrą für die Region, für uns dla regionu, dla nas Sie möchten sich für das Zusammenleben in

Bardziej szczegółowo

ARCHEOLOGIA PRADZIEJOWA I ŚREDNIOWIECZNA PREHISTORIC AND MEDIEVAL ARCHAEOLOGY. pkt. ECTS / ECTS credit s

ARCHEOLOGIA PRADZIEJOWA I ŚREDNIOWIECZNA PREHISTORIC AND MEDIEVAL ARCHAEOLOGY. pkt. ECTS / ECTS credit s Program III-letnich studiów stacjonarnych pierwszego stopnia (tzw. licencjackich) o profilu akademickim na kierunku ARCHEOLOGIA w Instytucie Prahistorii UAM (wersja programu obowiązująca od roku akad.

Bardziej szczegółowo

Cena franco szt. Dźwig/netto / 1.000szt. (obszar zastosowania: domki jednorodzinne, bliźniaki, domki szeregowe, wielorodzinne) 0,70 kg/dm³ 8

Cena franco szt. Dźwig/netto / 1.000szt. (obszar zastosowania: domki jednorodzinne, bliźniaki, domki szeregowe, wielorodzinne) 0,70 kg/dm³ 8 Unsere Homepage www.juwoe.de Kein Medium ist so aktuell wie das Internet In dieser Preisliste finden Sie alle unsere neuen und bekannten Produkte. Aber was ist mit Ziegeln, die erst nach dem Druck entwickelt

Bardziej szczegółowo

Lehrerfachnetzwerk Sieć fachowej współpracy nauczycieli

Lehrerfachnetzwerk Sieć fachowej współpracy nauczycieli 16 Lehrerfachnetzwerk Sieć fachowej współpracy nauczycieli Lehrerfachnetzwerk Zusammenfassung Netzwerk für Spracherwerb und Vermittlung von Kenntnissen über das Nachbarland für sächsische Lehrer Einreicher

Bardziej szczegółowo

ANLAGEN UND AKTIVITÄTEN DES SEEHAFENS SWINOUJSCIE

ANLAGEN UND AKTIVITÄTEN DES SEEHAFENS SWINOUJSCIE Vortrag (4) ANLAGEN UND AKTIVITÄTEN DES SEEHAFENS SWINOUJSCIE Marek Trojnar, Swinoujscie 33 Komplex der Häfen in Szczecin und Świnoujście Strategische Lage Der kürzeste Weg aus Skandinavien nach Südeuropa

Bardziej szczegółowo

Die heutige Veranstaltung versteht sich aber auch

Die heutige Veranstaltung versteht sich aber auch Die heutige Veranstaltung versteht sich aber auch Einführung durch Berlin wird den Erwartungen seiner polnischen Nachbarn bislang nicht gerecht Ergebnisse des 85. Stadtforums am 5. Oktober 2001 Unter dem

Bardziej szczegółowo

Tarcze diamentowe. Katalog do zamówień. Tarcze diamentowe do odcinania, nadawania kształtu i wykonywania separacji

Tarcze diamentowe. Katalog do zamówień. Tarcze diamentowe do odcinania, nadawania kształtu i wykonywania separacji Tarcze diamentowe. Katalog do zamówień. Tarcze diamentowe do odcinania, nadawania kształtu i wykonywania separacji Innowacyjne tarcze diamentowe Optymalny rodzaj powłoki oraz innowacyjny kształt zwiększają

Bardziej szczegółowo

Informacja i promocja w projekcie, realizacja zasady dostępności/ Kommunikationsmaßnahmen und Projektzugänglichkeit

Informacja i promocja w projekcie, realizacja zasady dostępności/ Kommunikationsmaßnahmen und Projektzugänglichkeit Informacja i promocja w projekcie, realizacja zasady dostępności/ Kommunikationsmaßnahmen und Projektzugänglichkeit Wspólny Sekretariat Programu Współpracy INTERREG Polska Saksonia 2014-2020/ Gemeinsames

Bardziej szczegółowo

MAJĄ PRZYJEMNOŚĆ ZAPREZENTOWAĆ

MAJĄ PRZYJEMNOŚĆ ZAPREZENTOWAĆ oraz MAJĄ PRZYJEMNOŚĆ ZAPREZENTOWAĆ tom V serii MONUMENTA ARCHAEOLOGICA BARBARICA. SERIES GEMINA a także elektroniczną wersję części 1. XIX tomu serii MONUMENTA ARCHAEOLOGICA BARBARICA Wydawnictwo dofinansowano

Bardziej szczegółowo

Publikacje w serwisie zostały pogrupowane w 4 kolekcje, zwizane na przykład z instytucjami, rónymi wydarzeniami czy projektami.

Publikacje w serwisie zostały pogrupowane w 4 kolekcje, zwizane na przykład z instytucjami, rónymi wydarzeniami czy projektami. http://elib.uni-stuttgart.de/opus/ nazwa oryginalna: Elektronische Hochschulschriften der Universität Stuttgart nazwa w jzyku angielskim: Publication Server of the University of Stuttgart nazwa w jzyku

Bardziej szczegółowo

Od pogranicza do spotkania Vom Grenzraum zum Begegnungsraum

Od pogranicza do spotkania Vom Grenzraum zum Begegnungsraum Zwischen Randow und Oder Od pogranicza do spotkania Vom Grenzraum zum Begegnungsraum Między rzekami Randow a Odrą Wer und was ist perspektywa? Die Akteure von perspektywa sind die Bewohnerinnen und Bewohner

Bardziej szczegółowo

Einkommensteuergesetz Körperschaftsteuergesetz Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych Ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych

Einkommensteuergesetz Körperschaftsteuergesetz Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych Ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych Zweisprachige Textausgabe Tekst dwuj zyczny Einkommensteuergesetz Körperschaftsteuergesetz Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych Ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych T umaczenie Rödl &

Bardziej szczegółowo

nr prezentacji MDW-049/SPD

nr prezentacji MDW-049/SPD nr prezentacji MDW-049/SPD STUDIENBESUCH BIO-LANDWIRTSCHAFTSBETRIEB JUCHOWO 13. September 2016. MARIAN MARYNOWSKI Die Fläche der Wojewodschaft beträgt 2 289 248 ha, was 7,3 % der Landesfläche ausmacht.

Bardziej szczegółowo

BRAK POŁĄCZEŃ TRANSGRANICZNYCH HAMULCEM ROZWOJU GOSPODARCZEGO REGIONU NA PRZYKŁADZIE KOSTRZYNA NAD ODRĄ

BRAK POŁĄCZEŃ TRANSGRANICZNYCH HAMULCEM ROZWOJU GOSPODARCZEGO REGIONU NA PRZYKŁADZIE KOSTRZYNA NAD ODRĄ BRAK POŁĄCZEŃ TRANSGRANICZNYCH HAMULCEM ROZWOJU GOSPODARCZEGO REGIONU NA PRZYKŁADZIE KOSTRZYNA NAD ODRĄ MANGELNDE GRENZÜBERGÄNGE ALS DIE BREMSE DER WIRTSCHAFTLICHEN ENTWICKLUNG DER REGION AUF BEISPIEL

Bardziej szczegółowo

Zamość Rotunde im Museum des Martyriums

Zamość Rotunde im Museum des Martyriums Zamość Rotunde im Museum des Martyriums Geschichte Gedenkstätte zur Erinnerung an die Opfer deutscher Verbrechen im ehemaligen Artilleriegefechtsstand der Festung Zamość, an der ul. Męczenników [Straße

Bardziej szczegółowo

ARCHEOLOGIA ORIENTALNA I ANTYCZNA ORIENTAL AND CLASSICAL ARCHAEOLOGY. Sylabus z efektami kształcenia/ Syllabus with learning outcomes

ARCHEOLOGIA ORIENTALNA I ANTYCZNA ORIENTAL AND CLASSICAL ARCHAEOLOGY. Sylabus z efektami kształcenia/ Syllabus with learning outcomes Program III-letnich studiów stacjonarnych pierwszego stopnia (tzw. licencjackich) o profilu akademickim na kierunku ARCHEOLOGIA w Instytucie Prahistorii UAM (wersja programu obowiązująca od roku akad.

Bardziej szczegółowo

Typowo polskie, typowo niemieckie: czy to tylko stereotypy?

Typowo polskie, typowo niemieckie: czy to tylko stereotypy? Spotkanie dyskusyjne Typowo polskie, typowo niemieckie: czy to tylko stereotypy? 19 maja 2011 r. ////// godz.17 20 Endorfina Foksal, ul. Foksal 2, Warszawa Typowo polskie, typowo niemieckie: czy to tylko

Bardziej szczegółowo

ZESPÓŁ OSADNICZY Z EPOKI KAMIENIA RZUCEWO, GMINA PUCK, STANOWISKO 1 SETTLEMENT COMPLEX FROM STONE AGE RZUCEWO, COMMUNITY PUCK, SITE 1

ZESPÓŁ OSADNICZY Z EPOKI KAMIENIA RZUCEWO, GMINA PUCK, STANOWISKO 1 SETTLEMENT COMPLEX FROM STONE AGE RZUCEWO, COMMUNITY PUCK, SITE 1 ZESPÓŁ OSADNICZY Z EPOKI KAMIENIA RZUCEWO, GMINA PUCK, STANOWISKO 1 SETTLEMENT COMPLEX FROM STONE AGE RZUCEWO, COMMUNITY PUCK, SITE 1 FONTES COMMENTATIONESQUE AD RES GESTAS GEDANI ET POMERANIÆ TOM VII

Bardziej szczegółowo

Lubuskie Metall Cluster

Lubuskie Metall Cluster Lubuskie Metall Cluster (LUBUSKI KLASTER METALOWY) ul. Jagiellończyka 17/1 66-400 Gorzów Wlkp. Tel./fax: +48 95 722 75 30 E-mail: biuro@lubuskiklaster.pl www.lubuskiklaster.pl INITIATIVEANFÄNGE POCZĄTKI

Bardziej szczegółowo

Polen und Deutsche in Europa- Polacy i Niemcy w Europie

Polen und Deutsche in Europa- Polacy i Niemcy w Europie Schriften des Zentrums für Osteuropa-Studien (ZOS) der Universität Kiel 6 Polen und Deutsche in Europa- Polacy i Niemcy w Europie Beiträge zur internationalen Konferenz, 25. und 26. Oktober 2012, Kiel-

Bardziej szczegółowo

Nazwa projektu: Nowe czasy nowe zagrożenia wspólne wyzwania. Polsko-niemiecka specjalistyczna grupa ratownictwa wysokościowego.

Nazwa projektu: Nowe czasy nowe zagrożenia wspólne wyzwania. Polsko-niemiecka specjalistyczna grupa ratownictwa wysokościowego. Nazwa projektu: Nowe czasy nowe zagrożenia wspólne wyzwania. Polsko-niemiecka specjalistyczna grupa ratownictwa wysokościowego. Projektbezeichnung: Neue Zeiten Neue Gefahren gemeinsame Herausforderungen.

Bardziej szczegółowo

BADANIA POZNAŃSKICH ARCHEOLOGÓW NAD OSADNICTWEM OBRONNYM EPOKI BRĄZU INVESTIGATIONS OF BRONZE AGE FORTIFIED SETTLEMENTS BY ARCHAEOLOGISTS FROM POZNAŃ

BADANIA POZNAŃSKICH ARCHEOLOGÓW NAD OSADNICTWEM OBRONNYM EPOKI BRĄZU INVESTIGATIONS OF BRONZE AGE FORTIFIED SETTLEMENTS BY ARCHAEOLOGISTS FROM POZNAŃ FOLIA PRAEHISTORICA POSNANIENSIA T. XVIII 2013 INSTYTUT PRAHISTORII, UAM POZNAŃ ISBN 978-83-232-2776-2 ISSN 0239-8524 BADANIA POZNAŃSKICH ARCHEOLOGÓW NAD OSADNICTWEM OBRONNYM EPOKI BRĄZU INVESTIGATIONS

Bardziej szczegółowo

Der Grenzraum von oben Pogranicze z lotu ptaka

Der Grenzraum von oben Pogranicze z lotu ptaka Der Grenzraum von oben Pogranicze z lotu ptaka Das Projekt wird von der Europäischen Union aus Mitteln des Europäischen Fonds für Regionale Entwicklung im Rahmen des Operationellen Programms der grenzübergreifenden

Bardziej szczegółowo

KONTROLA DZIAŁANIA ADMINISTRACJI ZUR KONTROLLE DES VERWALTUNGSHANDELNS CONTROL OVER THE OPERATION OF ADMINISTRATION

KONTROLA DZIAŁANIA ADMINISTRACJI ZUR KONTROLLE DES VERWALTUNGSHANDELNS CONTROL OVER THE OPERATION OF ADMINISTRATION KONTROLA DZIAŁANIA ADMINISTRACJI ZUR KONTROLLE DES VERWALTUNGSHANDELNS CONTROL OVER THE OPERATION OF ADMINISTRATION 1 2 Seria PRAWO PUBLICZNE PORÓWNAWCZE 3(11) Jan Boć, Konrad Nowacki, Lothar Knopp, Wolfgang

Bardziej szczegółowo

CMENTARZ SALWATORA PIERWSZA NEKROPOLA WROCŁAWSKICH PROTESTANTÓW CEMETERY OF OUR SAVIOUR THE FIRST PROTESTANT BURIAL SITE IN WROCŁAW

CMENTARZ SALWATORA PIERWSZA NEKROPOLA WROCŁAWSKICH PROTESTANTÓW CEMETERY OF OUR SAVIOUR THE FIRST PROTESTANT BURIAL SITE IN WROCŁAW WRATISLAVIA ANTIQUA 21 CMENTARZ SALWATORA PIERWSZA NEKROPOLA WROCŁAWSKICH PROTESTANTÓW CEMETERY OF OUR SAVIOUR THE FIRST PROTESTANT BURIAL SITE IN WROCŁAW ZESPÓŁ DO BADAŃ ŚREDNIOWIECZNEGO I NOWOŻYTNEGO

Bardziej szczegółowo

Grenzüberschreitende Promenade zwischen Świnoujście und der Gemeinde Heringsdorf Transgraniczna promenada pomiędzy Świnoujściem i Gminą Heringsdorf

Grenzüberschreitende Promenade zwischen Świnoujście und der Gemeinde Heringsdorf Transgraniczna promenada pomiędzy Świnoujściem i Gminą Heringsdorf 43 Grenzüberschreitende Promenade zwischen Świnoujście und der Gemeinde Heringsdorf Transgraniczna promenada pomiędzy Świnoujściem i Gminą Heringsdorf Grenzüberschreitende Promenade zwischen Świnoujście

Bardziej szczegółowo

Digitalizacja szlaku konnego w Borach Dolnośląskich i jego promocja. Digitalisierung Reitwege in Bory Dolnośląskie und deren Werbung

Digitalizacja szlaku konnego w Borach Dolnośląskich i jego promocja. Digitalisierung Reitwege in Bory Dolnośląskie und deren Werbung Digitalizacja szlaku konnego w Borach Dolnośląskich i jego promocja Digitalisierung Reitwege in Bory Dolnośląskie und deren Werbung Konferencja organizowana w ramach projektu Digitalizacja szlaku konnego

Bardziej szczegółowo

Język akademicki Wstęp

Język akademicki Wstęp - Rozpoczęcie W mojej pracy zbadam/rozważę/będę oceniać/przeanalizuję... Ogólny wstęp do wypracowania/pracy Aby móc odpowiedzieć na to pytanie, musimy przyjrzeć się bliżej... Przybliżenie przedmiotu swoich

Bardziej szczegółowo

PARLAMENT EUROPEJSKI

PARLAMENT EUROPEJSKI PARLAMENT EUROPEJSKI 2004 ««««««««««««2009 Komisja Ochrony Środowiska Naturalnego, Zdrowia Publicznego i Bezpieczeństwa Żywności 6.4.2005 WERSJA TYMCZASOWA 2004/0225(COD) ***I PROJEKT SPRAWOZDANIA w sprawie

Bardziej szczegółowo

Kostenloses Internet in Posen und Umgebung

Kostenloses Internet in Posen und Umgebung Kostenloses Internet in Posen und Umgebung Posen bietet seinen Bewohnern und allen Touristen kostenlose WLAN-Hotspots. Für Gäste, die geschäftlich in der Stadt sind, ist es ein wesentliches Kommunikationsmittel,

Bardziej szczegółowo

Inhaltsverzeichnis spis rzeczy

Inhaltsverzeichnis spis rzeczy Inhaltsverzeichnis spis rzeczy Begrüßung..........................................VII Powitanie.......................................... VIII Jerzy Jendrośka Rechtliche Hintergründe der grenzüberschreitenden

Bardziej szczegółowo

Przebudowa stacji uzdatniania wody w Pieńsku z wykonaniem sieci wodociągowej dla Gminy Neißeaue Umbau Wasseraufbereitungsstation Pieńsk Mit Bau

Przebudowa stacji uzdatniania wody w Pieńsku z wykonaniem sieci wodociągowej dla Gminy Neißeaue Umbau Wasseraufbereitungsstation Pieńsk Mit Bau 28 Przebudowa stacji uzdatniania wody w Pieńsku z wykonaniem sieci wodociągowej dla Gminy Neißeaue Umbau Wasseraufbereitungsstation Pieńsk Mit Bau Wasserüberleitung in die Gemeine Neißeaue Umbau Wasseraufbereitungsstation

Bardziej szczegółowo

Raport Ergotest. Raport Ergotest. Arbeit und Gesundheit Das polnische Forum für Arbeitssicherheit

Raport Ergotest. Raport Ergotest. Arbeit und Gesundheit Das polnische Forum für Arbeitssicherheit Arbeit und Gesundheit Das polnische Forum für Arbeitssicherheit Das Entscheider-Magazin für den polnischen Arbeitsschutz MEDIADATEN Titelporträt Kurzcharakteristik Arbeitsschutz in Polen Verstärkte Initiativen

Bardziej szczegółowo

Entwicklung Beschäftigte aus den 8 neuen EU-Mitgliedstaaten in Deutschland/ Wzrost liczby zatrudnionych z 8 nowych państw członkowskich w Niemczech

Entwicklung Beschäftigte aus den 8 neuen EU-Mitgliedstaaten in Deutschland/ Wzrost liczby zatrudnionych z 8 nowych państw członkowskich w Niemczech Bilanz des geöffneten deutschen Arbeitsmarktes für polnische Arbeitnehmer/innen und Engagement für Faire Mobilität Bilans całkowitego otwarcia niemieckiego rynku pracy dla polskich pracowników i uczestnictwo

Bardziej szczegółowo

Firmenname / Nazwa firmy: Rechnungsadresse / Adres do wystawienia rachunku: Straße / Ulica: PLZ / Kod pocztowy: Ort / Miejscowość:

Firmenname / Nazwa firmy: Rechnungsadresse / Adres do wystawienia rachunku: Straße / Ulica: PLZ / Kod pocztowy: Ort / Miejscowość: Halle B7, Stand B7. 319 Anmeldeformular für den Polnischen Gemeinschafsstand auf der WindEnergy Hamburg 2016, 27.-30. September, Hamburg Formularz rejestracyjny na polskie wspólne stoisko podczas WindEnergy

Bardziej szczegółowo

Wspólny bilet Gorzów Wlkp. Berlin Gemeinsames Ticket Gorzów Wlkp.-Berlin

Wspólny bilet Gorzów Wlkp. Berlin Gemeinsames Ticket Gorzów Wlkp.-Berlin Wspólny bilet Gorzów Wlkp. Berlin Gemeinsames Ticket Gorzów Wlkp.-Berlin Zdefiniowane potrzeby: Definierte Bedürfnisse: Koniecznośd promocji wymiany turystycznej między województwem lubuskim a Berlinem

Bardziej szczegółowo

WIZYTA STUDYJNA WE FRANKFURCIE N. ODRĄ / SŁUBICACH STUDIENBESUCH IN FRANKFURT (O) / SLUBICE 12-14 LUTY / FEBRUAR 2014

WIZYTA STUDYJNA WE FRANKFURCIE N. ODRĄ / SŁUBICACH STUDIENBESUCH IN FRANKFURT (O) / SLUBICE 12-14 LUTY / FEBRUAR 2014 PRACTPLANT WIZYTA STUDYJNA WE FRANKFURCIE N. ODRĄ / SŁUBICACH STUDIENBESUCH IN FRANKFURT (O) / SLUBICE 12-14 LUTY / FEBRUAR 2014 Projekt PRACTPLANT (nr projektu 0855.01.J2.2.280813.1.10) jest dofinansowany

Bardziej szczegółowo

ŚRODKI ZWALCZANIA PRZESTĘPCZOŚCI PRANIA PIENIĘDZY W UJĘCIU PRAWNOPORÓWNAWCZYM

ŚRODKI ZWALCZANIA PRZESTĘPCZOŚCI PRANIA PIENIĘDZY W UJĘCIU PRAWNOPORÓWNAWCZYM Marek Prengel ŚRODKI ZWALCZANIA PRZESTĘPCZOŚCI PRANIA PIENIĘDZY W UJĘCIU PRAWNOPORÓWNAWCZYM EINE RECHTSVERGLEICHENDE ERFASSUNG DER BEKÄMPFUNGSMITTEL DER GELDWÄSCHEKRIMINALITÄT Toruń 2003 SPIS TREŚCI -

Bardziej szczegółowo

Akademia Humanistyczna im. Aleksandra Gieysztora

Akademia Humanistyczna im. Aleksandra Gieysztora Akademia Humanistyczna im. Aleksandra Gieysztora Polska mi^dzy Niemcami arosja Materiaty z mi^dzynarodowych kolokwiöw Gödelitz, 27-29 marca 2009 Pultusk, 24-26 wrzesnia 2010 pod redakcjq Karola Czejarka

Bardziej szczegółowo

PRZYKŁADOWY ARKUSZ CZĘŚCI USTNEJ EGZAMINU MATURALNEGO 2013 JĘZYK NIEMIECKI

PRZYKŁADOWY ARKUSZ CZĘŚCI USTNEJ EGZAMINU MATURALNEGO 2013 JĘZYK NIEMIECKI PRZYKŁADOWY ARKUSZ CZĘŚCI USTNEJ EGZAMINU MATURALNEGO 201 JĘZYK NIEMIECKI KWIECIEŃ 201 ZESTAW ISN_0 1 minuty (Wersja dla zdającego) Wybierasz się ze znajomymi na pieszą wycieczkę po okolicy. Porozmawiaj

Bardziej szczegółowo

Informacja i promocja w projekcie, realizacja zasady dostępności/ Kommunikationsmaßnahmen und Projektzugänglichkeit

Informacja i promocja w projekcie, realizacja zasady dostępności/ Kommunikationsmaßnahmen und Projektzugänglichkeit Informacja i promocja w projekcie, realizacja zasady dostępności/ Kommunikationsmaßnahmen und Projektzugänglichkeit Wspólny Sekretariat Programu Współpracy INTERREG Polska Saksonia 2014-2020/ Gemeinsames

Bardziej szczegółowo

SPIS TREŚCI. I Studia. II Miscellanea i materiały. III Przeglądy

SPIS TREŚCI. I Studia. II Miscellanea i materiały. III Przeglądy SPIS TREŚCI I Studia Aleksander K w i a t e k, O antynomii Wschód Zachód w II Rzeczypospolitej i jej śląskim kontekście. Część 2 15 Mirosław S i k o r a, Nazistowskie plany zagospodarowania przestrzennego

Bardziej szczegółowo

Europa-Universitiit Viadrina Zusatzausbildung im polnischen Recht GroBe Scharrnstr. 59 15230 Frankfurt (Oder)

Europa-Universitiit Viadrina Zusatzausbildung im polnischen Recht GroBe Scharrnstr. 59 15230 Frankfurt (Oder) Verzeichnis der Referenten und Diskussionsteilnehmer Mag. Jaroslaw Dudzicz Europa-Universitiit Viadrina Zusatzausbildung im polnischen Recht Prof. Dr. Jan Grajewski Uniwersytet Gdanski Katedra Prawa Karnego

Bardziej szczegółowo

Recent Developments in Poland: Higher Education Reform Qualifications Frameworks Environmental Studies

Recent Developments in Poland: Higher Education Reform Qualifications Frameworks Environmental Studies 544524-TEMPUS-1-2013-1-PL-TEMPUS-SMHES Qualifications Frameworks for Environmental Studies at Ukrainian Universities Recent Developments in Poland: Higher Education Reform Qualifications Frameworks Environmental

Bardziej szczegółowo

EGZAMIN MATURALNY Z JĘZYKA NIEMIECKIEGO

EGZAMIN MATURALNY Z JĘZYKA NIEMIECKIEGO ARKUSZ ZAWIERA INFORMACJE PRAWNIE CHRONIONE DO MOMENTU ROZPOCZĘCIA EGZAMINU! Miejsce na naklejkę dysleksja MJN-R1_1P-092 EGZAMIN MATURALNY Z JĘZYKA NIEMIECKIEGO MAJ ROK 2009 POZIOM ROZSZERZONY CZĘŚĆ I

Bardziej szczegółowo

PRZYKŁADOWY ARKUSZ CZĘŚCI USTNEJ EGZAMINU MATURALNEGO 2013 JĘZYK NIEMIECKI

PRZYKŁADOWY ARKUSZ CZĘŚCI USTNEJ EGZAMINU MATURALNEGO 2013 JĘZYK NIEMIECKI PRZYKŁADOWY ARKUSZ CZĘŚCI USTNEJ EGZAMINU MATURALNEGO 201 JĘZYK NIEMIECKI KWIECIEŃ 201 ZESTAW ISN_0 1 minuty (Wersja dla zdającego) W czasie pobytu za granicą mieszkasz u znajomych. Z nimi odwiedziłeś/-łaś

Bardziej szczegółowo

Platforma Dostawców VW

Platforma Dostawców VW PROCES REJESTRACJI Proces rejestracji Dostawcy na światowej platformie dostawców Koncernu VW składa się z trzech etapów: informacja własna od dostawcy (SSR) akceptacja umowy ramowej B2B wypełnienie bazy

Bardziej szczegółowo

Centrala Bank PKO BP o/ Choszczno Sąd Rejonowy Szczecin

Centrala Bank PKO BP o/ Choszczno Sąd Rejonowy Szczecin Es ist uns ein Vergnügen, Ihnen das von uns mitentwickelte Montagesystem für PV Module vorstellen zu dürfen. Wir empfehlen vor Beginn der Montage eine kurze Unterweisung bzw. Schulung bei unseren Fachleuten

Bardziej szczegółowo

1983-2013. 30 lat współpracy 30 Jahre Schüleraustausch

1983-2013. 30 lat współpracy 30 Jahre Schüleraustausch 1983-2013 30 lat współpracy 30 Jahre Schüleraustausch 1983 Poznań 1983 - Posen Wymianę szkolną pomiędzy Bismarckschule z Hanoweru a V Liceum Ogólnokształcącym im. Klaudyny Potockiej w Poznaniu zapoczątkowali:

Bardziej szczegółowo

Plan zajęć - Archeologia SEMESTR LETNI 2018/2019

Plan zajęć - Archeologia SEMESTR LETNI 2018/2019 Plan zajęć - Archeologia SEMESTR LETNI 2018/2019 Rok I wt 09:45-11:15 322 Prahistoria świata II. Neolit dr J. Budziszewski W I 2 E wt 11:30-13:00 322 Prahistoria świata II. Neolit dr J. Budziszewski CW

Bardziej szczegółowo

Sprachpolitik und Zertifizierung Polityka językowa a certyfikacja

Sprachpolitik und Zertifizierung Polityka językowa a certyfikacja Polityka językowa a certyfikacja Das System der europäischen Niveaustufen als Element der Sprachpolitik des Europarats System europejskich poziomów biegłości jako jeden z elementów polityki językowej Rady

Bardziej szczegółowo

Anna Garczewska, Krzysztof Garczewski Polskie i niemieckie narracje historyczne w filmach na tle prawa i polityki

Anna Garczewska, Krzysztof Garczewski Polskie i niemieckie narracje historyczne w filmach na tle prawa i polityki Akademia Humanistyczna im. Aleksandra Gieysztora ost-west-forum Gut Gödelitz e.v. Anna Garczewska, Krzysztof Garczewski Polskie i niemieckie narracje historyczne w filmach na tle prawa i polityki Pułtusk

Bardziej szczegółowo

dodatkowych opłat? Fragen, ob Gebühren anfallen, wenn man in einem bestimmten Land Geld abhebt

dodatkowych opłat? Fragen, ob Gebühren anfallen, wenn man in einem bestimmten Land Geld abhebt - Allgemeines Kann ich in [Land] gebührenfrei Geld abheben? Czy mogę podjąć gotówkę w [nazwa kraju] bez dodatkowych opłat? Fragen, ob Gebühren anfallen, wenn man in einem bestimmten Land Geld abhebt Welche

Bardziej szczegółowo

3. Rodzaj modułu kształcenia obowiązkowy lub fakultatywny Fakultatywny

3. Rodzaj modułu kształcenia obowiązkowy lub fakultatywny Fakultatywny OPIS MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS) I. Informacje ogólne 1. Nazwa modułu Elity społeczne egejskiej epoki brązu 2. Kod modułu 3. Rodzaj modułu obowiązkowy lub fakultatywny Fakultatywny 4. Kierunek studiów

Bardziej szczegółowo

Lodz Museum der Unabhängigkeitstraditionen Abteilung Radogoszcz

Lodz Museum der Unabhängigkeitstraditionen Abteilung Radogoszcz Lodz Museum der Unabhängigkeitstraditionen Abteilung Radogoszcz Geschichte Das Museum befindet sich in der ehemaligen Fabrik von Samuel Abbe an der Ecke der Straßen ul. Sowińska und ul. Zgierska. Ab Dezember

Bardziej szczegółowo

PRÓBNY EGZAMIN MATURALNY Z JĘZYKA NIEMIECKIEGO

PRÓBNY EGZAMIN MATURALNY Z JĘZYKA NIEMIECKIEGO ARKUSZ ZAWIERA INFORMACJE PRAWNIE CHRONIONE DO MOMENTU ROZPOCZĘCIA EGZAMINU! Miejsce na naklejkę dysleksja MJN-R1_1P-091 PRÓBNY EGZAMIN MATURALNY Z JĘZYKA NIEMIECKIEGO STYCZEŃ ROK 2009 POZIOM ROZSZERZONY

Bardziej szczegółowo

Seite 1 DEUTSCH HAT KLASSE NIEMIECKI MA KLASĘ W SZKOLE PODSTAWOWEJ

Seite 1 DEUTSCH HAT KLASSE NIEMIECKI MA KLASĘ W SZKOLE PODSTAWOWEJ Seite 1 DEUTSCH HAT KLASSE NIEMIECKI MA KLASĘ W SZKOLE PODSTAWOWEJ WARSZAWA, 31.03.2017 AGENDA 1. WPROWADZENIE Seite 2 2. O PROJEKCIE DHK/NMK 3. PARTYCYPACJA W DHK/NMK 4. PROJEKT DHK/NMK W SZKOLE PODSTAWOWEJ

Bardziej szczegółowo

ARKUSZ PRÓBNEJ MATURY Z OPERONEM

ARKUSZ PRÓBNEJ MATURY Z OPERONEM Miejsce na identyfikację szkoły ARKUSZ PRÓBNEJ MATURY Z OPERONEM JĘZYK NIEMIECKI POZIOM ROZSZERZONY CZĘŚĆ I LISTOPAD 2012 Instrukcja dla zdającego Czas pracy: 120 minut 1. Sprawdź, czy arkusz egzaminacyjny

Bardziej szczegółowo

EGZAMIN MATURALNY Z JĘZYKA NIEMIECKIEGO część ustna

EGZAMIN MATURALNY Z JĘZYKA NIEMIECKIEGO część ustna EGZAMIN MATURALNY Z JĘZYKA NIEMIECKIEGO część ustna 2012 Halina Wachowska Egzamin maturalny 2012 r. Część ustna 1 3 minuty Jesteś na wymianie młodzieżowej w Niemczech. Koleżankę / kolegę z Niemiec interesuje

Bardziej szczegółowo

Zakresy tematyczne prac dyplomowych, które mogą być przygotowywane przez studentów pod kierunkiem pracowników Instytutu Archeologii UKSW

Zakresy tematyczne prac dyplomowych, które mogą być przygotowywane przez studentów pod kierunkiem pracowników Instytutu Archeologii UKSW Zakresy tematyczne prac dyplomowych, które mogą być przygotowywane przez studentów pod kierunkiem pracowników Instytutu Archeologii UKSW Prof. dr hab. Martin Gojda Prace w języku angielskim The development

Bardziej szczegółowo

Przyimki. Präpositionen

Przyimki. Präpositionen Przyimki Präpositionen Przyimki to słowa współpracujące z rzeczownikiem lub z zaimkiem: pod stołem do szkoły w pokoju dla ciebie z rodzicami od babci Tak samo funkcjonują przyimki w języku niemieckim.

Bardziej szczegółowo

www.mniejszosci.narodowe.mac.gov.pl www.jezyki-mniejszosci.pl

www.mniejszosci.narodowe.mac.gov.pl www.jezyki-mniejszosci.pl www.mniejszosci.narodowe.mac.gov.pl www.jezyki-mniejszosci.pl Polski system oświaty umożliwia uczniom należącym do mniejszości narodowych i etnicznych podtrzymywanie poczucia tożsamości narodowej, etnicznej,

Bardziej szczegółowo

Europäische Begegnungsstätten Europejskie Miejsca Spotkań

Europäische Begegnungsstätten Europejskie Miejsca Spotkań 20 Europäische Begegnungsstätten Europejskie Miejsca Spotkań Europäische Begegnungsstätten Zusammenfassung Ausbau der Infrastruktur von Begegnungsstätten und deren Betrieb zwecks Realisierung gemeinsamer

Bardziej szczegółowo

PRÓBNY EGZAMIN MATURALNY Z JĘZYKA NIEMIECKIEGO

PRÓBNY EGZAMIN MATURALNY Z JĘZYKA NIEMIECKIEGO Miejsce na naklejkę z kodem dysleksja PRÓBNY EGZAMIN MATURALNY Z JĘZYKA NIEMIECKIEGO ARKUSZ III STYCZEŃ ROK 2005 Instrukcja dla zdającego czas pracy 110 minut 1. Proszę sprawdzić, czy arkusz egzaminacyjny

Bardziej szczegółowo

EGZAMIN MATURALNY 2012 JĘZYK NIEMIECKI

EGZAMIN MATURALNY 2012 JĘZYK NIEMIECKI Centralna Komisja Egzaminacyjna w Warszawie EGZAMIN MATURALNY 2012 JĘZYK NIEMIECKI POZIOM PODSTAWOWY Kryteria oceniania odpowiedzi MAJ 2012 ZADANIA ZAMKNIĘTE Zadanie 1. Obszar standardów ze słuchu 1.1.

Bardziej szczegółowo

Pobranie makr firmy Rittal oraz wstawianie do projektu systemu EPLAN electric P8

Pobranie makr firmy Rittal oraz wstawianie do projektu systemu EPLAN electric P8 Pobranie makr firmy Rittal oraz wstawianie do projektu systemu EPLAN electric P8 Zgodność od wersji 1.8 Copyright 2007 EPLAN Software & Service GmbH & Co. KG. Die EPLAN Software & Service GmbH & Co. KG

Bardziej szczegółowo

1. Noch ist nicht verloren, Solange wir. Das, was fremde Übermacht uns raubte, Werden wir mit dem Schwert wiedergewinnen. Marsch, marsch, Dąbrowski...

1. Noch ist nicht verloren, Solange wir. Das, was fremde Übermacht uns raubte, Werden wir mit dem Schwert wiedergewinnen. Marsch, marsch, Dąbrowski... TEXT DER POLNISCHER NATIONALHYMNE Z tekstu Hymnu Polski Mazurka Dąbrowskiego przetłumaczonego na język niemiecki usunięto wyrazy. Uzupełnijcie luki wyrazami z ramki. Policzcie ile wyrazów, którymi uzupełniliście

Bardziej szczegółowo

- %& #! &.& & ( # + % '/

- %& #! &.& & ( # + % '/ !"#$#%&!'%()!'' () ''()## * " +'()!"#!# # +'()!!$ $#%#&%'#!#%&,-.' $#%!#%!/0" '%&(%&#!&%%& )&!%*+!, 12 1%#2 3*#(4)%#2 3,-.%()2 3(/0)2 3$$$#( )2!$$456178*,*.1656,99+:*199+; 513

Bardziej szczegółowo

Tłumaczenie pisma Stowarzyszenia Castillo Morales e.v. z dnia

Tłumaczenie pisma Stowarzyszenia Castillo Morales e.v. z dnia Tłumaczenie pisma Stowarzyszenia Castillo Morales e.v. z dnia 8.04.2019 Stowarzyszenie Castillo Morales e.v. Brehmestr. 13 13187 Berlin Ważna informacja dla kolegów / koleżanek w Polsce, zainteresowanych

Bardziej szczegółowo

Grenzüberschreitende Metropolregion Stettin: Die Stadt Szczecin und ihr Speckgürtel

Grenzüberschreitende Metropolregion Stettin: Die Stadt Szczecin und ihr Speckgürtel Grenzüberschreitende Metropolregion Stettin: Die Stadt Szczecin und ihr Speckgürtel Zusammenfassung Institutionalisierung grenzübergreifender Kooperation im Metropolraum Szczecin, noch ohne Beteiligung

Bardziej szczegółowo

Liczba godzin zajęć/ Number of contact hours. ECTS/ ECTS credits. S/ Seminar. Ć-K/ Classes. L/ Lab

Liczba godzin zajęć/ Number of contact hours. ECTS/ ECTS credits. S/ Seminar. Ć-K/ Classes. L/ Lab Program III-letnich studiów stacjonarnych pierwszego stopnia (tzw. licencjackich) o profilu akademickim na kierunku ARCHEOLOGIA w Instytucie Prahistorii UAM Full-time, First Cycle Studies Programme (undergraduate

Bardziej szczegółowo

Scenariusz lekcji języka niemieckiego

Scenariusz lekcji języka niemieckiego Termin realizacji:. Czas trwania : 45 min. Klasa III gim Temat lekcji: Wie feierst du? Scenariusz lekcji języka niemieckiego Cele językowe: Uczeń zna słownictwo ze świętami Bożego Narodzenia Rozumie tekst

Bardziej szczegółowo

Studia i Materiały Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Nr 47. Redaktor serii: ks. Artur Malina

Studia i Materiały Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Nr 47. Redaktor serii: ks. Artur Malina Studia i Materiały Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach Nr 47 Redaktor serii: ks. Artur Malina Biblioteki kościelne i klasztorne w Polsce Historia i współczesność Redakcja: Ks. Henryk

Bardziej szczegółowo

III Oś priorytetowa Programu Współpracy INTERREG. Polska Saksonia

III Oś priorytetowa Programu Współpracy INTERREG. Polska Saksonia III Oś priorytetowa Programu Współpracy INTERREG Polska Saksonia 2014-2020 Priotitätsachse III des Kooperationsprogramms INTERREG Polen Sachsen 2014-2020 Wspólny Sekretariat Programu Współpracy INTERREG

Bardziej szczegółowo

Niemcy i Polska w wielobiegunowym ładzie międzynarodowym. Strategiczna wizja i potencjalne sojusze

Niemcy i Polska w wielobiegunowym ładzie międzynarodowym. Strategiczna wizja i potencjalne sojusze Niemcy i Polska w wielobiegunowym ładzie międzynarodowym. Strategiczna wizja i potencjalne sojusze Deutschland und Polen in der multipolaren Welt. Strategische Vision und wahrscheinliche Allianzen Kierownik

Bardziej szczegółowo

Czy mogę podjąć gotówkę w [nazwa kraju] bez dodatkowych opłat? Fragen, ob Gebühren anfallen, wenn man in einem bestimmten Land Geld abhebt

Czy mogę podjąć gotówkę w [nazwa kraju] bez dodatkowych opłat? Fragen, ob Gebühren anfallen, wenn man in einem bestimmten Land Geld abhebt - Allgemeines Czy mogę podjąć gotówkę w [nazwa kraju] bez dodatkowych opłat? Fragen, ob Gebühren anfallen, wenn man in einem bestimmten Land Geld abhebt Jakie opłaty obowiązują za korzystanie z obcych

Bardziej szczegółowo

Opis projektu. Projektbezeichnung

Opis projektu. Projektbezeichnung Projektbezeichnung Entwicklung, Errichtung und grenzüberschreitende Nutzung eines Brandübungshauses sowie Beschaffung und Nutzung von Feuerwehreinsatzfahrzeugen Opis projektu Opracowanie, wykonanie i transgraniczne

Bardziej szczegółowo

Czy mogę podjąć gotówkę w [nazwa kraju] bez dodatkowych opłat? Fragen, ob Gebühren anfallen, wenn man in einem bestimmten Land Geld abhebt

Czy mogę podjąć gotówkę w [nazwa kraju] bez dodatkowych opłat? Fragen, ob Gebühren anfallen, wenn man in einem bestimmten Land Geld abhebt - Allgemeines Czy mogę podjąć gotówkę w [nazwa kraju] bez dodatkowych opłat? Czy mogę podjąć gotówkę w [nazwa kraju] bez dodatkowych opłat? Fragen, ob Gebühren anfallen, wenn man in einem bestimmten Land

Bardziej szczegółowo

PRÓBNY EGZAMIN MATURALNY Z JĘZYKA NIEMIECKIEGO

PRÓBNY EGZAMIN MATURALNY Z JĘZYKA NIEMIECKIEGO ARKUSZ ZAWIERA INFORMACJE PRAWNIE CHRONIONE DO MOMENTU ROZPOCZĘCIA EGZAMINU! Miejsce na naklejkę Wypełnia zespół nadzorujący KOD ZDAJĄCEGO dysleksja PESEL ZDAJĄCEGO MJN-R1_4P-091 PRÓBNY EGZAMIN MATURALNY

Bardziej szczegółowo

km². 2,9 Mio. Einwohner / mieszkańców. 126 Mio. Euro EFRE / EFRR. Fördergebiet / Obszar wsparcia. Fördersatz / Wysokość wsparcia: <= 85%

km². 2,9 Mio. Einwohner / mieszkańców. 126 Mio. Euro EFRE / EFRR. Fördergebiet / Obszar wsparcia. Fördersatz / Wysokość wsparcia: <= 85% Fördergebiet / Obszar wsparcia 42.000 km² 2,9 Mio. Einwohner / mieszkańców 126 Mio. Euro EFRE / EFRR Fördersatz / Wysokość wsparcia:

Bardziej szczegółowo

Człowiek i środowisko w erze przedindustrialnej po obu stronach Odry

Człowiek i środowisko w erze przedindustrialnej po obu stronach Odry POLSKO-NIEMIECKIE SYMPOZJUM NAUKOWE pod tytułem: Człowiek i środowisko w erze przedindustrialnej po obu stronach Odry (Man and environment in the preindustrial era on both sides of the Odra River) and

Bardziej szczegółowo

3.

3. 1 2 3 4. :.1 1392 1390..2 m.adib@sbu.ac.ir 3. mkzadeh@gmail.com ) 1385 15. (..4 yousefi.mary@gmail.com....... 134. 22. 1347 1389 1391. 1392. .. 1392 1389.. 5... 6 : (4 (3 (2 (1 (5 (10 (9 (8 (7 (6 (14 (13

Bardziej szczegółowo

GEFÖRDERTE DEUTSCHKURSE AM ÖSTERREICH INSTITUT:

GEFÖRDERTE DEUTSCHKURSE AM ÖSTERREICH INSTITUT: Deutschkurse im Ausland im Auftrag der Republik Österreich GEFÖRDERTE DEUTSCHKURSE AM ÖSTERREICH INSTITUT: Seite 1 AM ÖSTERREICH INSTITUT: FüR WEN?: Mikro-, kleine und mittlere Unternehmen und Selbstständige,

Bardziej szczegółowo

2. Thematischer Workshop der Schülerreiseagenturen am März 2017 in Hoyerswerda Erarbeitung eines regionalen touristischen Angebots

2. Thematischer Workshop der Schülerreiseagenturen am März 2017 in Hoyerswerda Erarbeitung eines regionalen touristischen Angebots RegionalManagement. Berufskompetenzen und -perspektiven in der sächsisch-polnischen Grenzregion RegionalManagement. Kompetencje i perspektywy zawodowe w polsko-saksońskim regionie przygranicznym 2. Thematischer

Bardziej szczegółowo

Biogram naukowy. Projekty badawcze. Stypendia i pobyty badawcze

Biogram naukowy. Projekty badawcze. Stypendia i pobyty badawcze dr Michał Smułczyński Asystent w Zakładzie Języka Niemieckiego i Pracowni Skandynawistyki pok. 202 tel.: +48 71 3752 240 e-mail: michal.smulczynski@uwr.edu.pl Biogram naukowy 2002-2007 studia magisterskie

Bardziej szczegółowo

Arbeitnehmerfreizügigkeit zwischen Deutschland und Polen. Swobodny przepływ pracowników między Polską a Niemcami. Interdisciplinary Polish Studies 1

Arbeitnehmerfreizügigkeit zwischen Deutschland und Polen. Swobodny przepływ pracowników między Polską a Niemcami. Interdisciplinary Polish Studies 1 Arbeitnehmerfreizügigkeit zwischen Deutschland und Polen Swobodny przepływ pracowników między Polską a Niemcami Interdisciplinary Polish Studies 1 Dagmara Jajeśniak-Quast, Laura Kiel, Marek Kłodnicki

Bardziej szczegółowo

Program Współpracy INTERREG Polska Saksonia Kooperationsprogramm Interreg Polen Sachsen

Program Współpracy INTERREG Polska Saksonia Kooperationsprogramm Interreg Polen Sachsen Program Współpracy INTERREG Polska Saksonia 2014-2020 Kooperationsprogramm Interreg Polen Sachsen 2014-2020 Paweł Kurant Kierownik Wspólnego Sekretariatu Geschäftsleiter des Gemeinsamen Sekretariats Zgorzelec

Bardziej szczegółowo

WSPÓŁPRACA POLSKO NIEMIECKA W LATACH 2008 2015 POLNISCH - DEUTSCHEN ZUSAMMENARBEIT IN DEN JAHREN 2008-2015

WSPÓŁPRACA POLSKO NIEMIECKA W LATACH 2008 2015 POLNISCH - DEUTSCHEN ZUSAMMENARBEIT IN DEN JAHREN 2008-2015 WSPÓŁPRACA POLSKO NIEMIECKA W LATACH 2008 2015 POLNISCH - DEUTSCHEN ZUSAMMENARBEIT IN DEN JAHREN 2008-2015 Krystyna Adaśko - dyrektor PCE i PPP w Wołowie Ewa Mazurek - psycholog Poradni Wychowawczej w

Bardziej szczegółowo