Międzynarodowe prawo humanitarne konfliktów zbrojnych w edukacji dla bezpieczeństwa mjr rez. dr Marek Gąska Zakład Bezpieczeństwa Państwa Wydział

Transkrypt

1 Międzynarodowe prawo humanitarne konfliktów zbrojnych w edukacji dla bezpieczeństwa mjr rez. dr Marek Gąska Zakład Bezpieczeństwa Państwa Wydział Administracji i Ekonomii Wyższa Szkoła Ekonomii i Innowacji w Lublinie

2 Dobre prawo i dobre wojsko to podstawa wszystkich dobrze funkcjonujących państw- N. Machiavelli, Książę

3 Prawo przeciwwojenne jako pierwsza linia obrony przed wojną

4 Zajęcie Krymu przez Rosję w 2014 r. złamano prawo przeciwwojenne, nie złamano prawa humanitarnego konfliktów zbrojnych

5 Deklaracja w sprawie pocisków wybuchowych małego kalibru, Petersburg, 11 grudnia z 1868 r. ( ) że jedynym legalnym celem wojny, jaki państwa winny sobie stawiać w czasie wojny, jest osłabienie sił zbrojnych nieprzyjaciela; że w tym celu wystarczy możliwie największą liczbę ludzi uczynić niezdolnymi do walki; że używanie broni, która by niepotrzebnie zwiększała cierpienie ludzi już niezdolnych do walki albo sprowadzała nieuchronnie ich śmierć, prowadziłoby poza ten, cel ( ).

6 Międzynarodowe prawo humanitarne druga linia obrony przed wojną

7 Państwa, znające powszechną powinność wojskowa, ustalają zawczasu organizację wojskową całej ludności, zdatnej do służby, aby zapewnić jej korzyści prawa wojennego. ( ) Gdy ludność w chwili wielkiego niebezpieczeństwa chwyta za broń z własnego popędu lub na wezwanie rządu, może już nie być czasu na to, aby przeprowadzić organizację wojskową, zaopatrzyć mianowicie wielkie masy walczących w odpowiednie odznaki i poddać pod komendę ludzi odpowiedzialnych. (Z. Cybichowski, Międzynarodowe prawo wojenne, Nakładem Gubrynowicza i Syna, Lwów 1914, s )

8 Prof. S. E. Nahlik: Realizm polityczny sprawia, że - poza niewielu doktrynerami - mało kto poważnie wysuwa tezę, jakoby zasadnicze postawienie samej wojny poza prawem wykluczało równoległe istnienie drugiej linii obrony w postaci norm prawnych regulujących sposób jej prowadzenia

9 Źródła m.p.h.k.z międzynarodowe prawo zwyczajowe, umowy międzynarodowe, deklaracje, porozumienia dwustronne między państwami, porozumienia między stroną rządową a stroną opozycyjną ( w przypadku konfliktu zbrojnego wewnętrznego)

10 ROZWÓJ PRAWA WOJENNEGO Deklaracja paryska w przedmiocie Prawa wojny morskiej r. Deklaracja o zakazie używania pocisków wybuchających małego kalibru PETERSBURG 11.XII.1868 r. I Konferencja pokojowa w Hadze r. Kodeks Liebera 1863 r. Deklaracja brukselska 1874 r. Oxford Manual 1880 r. I Konwencja w sprawie pokojowego załatwiania sporów międzynarodowych II Konwencja o prawach i zwyczajach wojny lądowej Deklaracja o zakazie zrzucania pocisków i środków wybuchowych z balonów lub innymi podobnymi nowymi sposobami Deklaracja o zakazie używania pocisków, których jedynym zadaniem jest rozprzestrzenianie gazów duszących lub trujących Deklaracja o zakazie używania kul, które łatwo rozszerzają się lub spłaszczają w ciele ludzkim, czyli tzw. pocisków dum-dum III Konwencja w sprawie przystosowania do wojny morskiej zasad Konwencji Genewskiej z dnia r.

11 Rozwój prawa haskiego II konferencja pokojowa w Hadze r. Konwencja o pokojowym załatwianiu sporów międzynarodowych (I konwencja haska), Konwencja dotycząca rozpoczęcia kroków nieprzyjacielskich (III konwencja haska), Konwencja dotycząca praw i zwyczajów wojny lądowej (IV konwencja haska), Załącznik do konwencji: Regulamin dotyczący praw i zwyczajów wojny lądowej (Regulamin haski), Konwencja dotycząca praw i obowiązków mocarstw i osób neutralnych w razie wojny lądowej (V konwencja haska)

12 Rozwój prawa haskiego II konferencja pokojowa w Hadze r. Konwencja dotycząca zakładania min wybuchających automatycznie za dotknięciem (VIII konwencja haska), Konwencja o bombardowaniu przez morskie siły zbrojne w czasie wojny (IX konwencja haska), Konwencja dotycząca praw i obowiązków mocarstw neutralnych w razie wojny morskiej (XIII konwencja haska),

13 Konwencja o ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego, Haga,14 maja 1954 r.; Regulamin wykonawczy do konwencji, Protokół o ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego (protokół I), Protokół do konwencji haskiej z 1954 r. o ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego (protokół II), Haga, 26 marca 1999 r.

14 ROZWÓJ PRAWA GENEWSKIEGO RANNI I CHORZY NA LĄDZIE RANNI, CHORZY, ROZBITKOWIE NA MORZU JEŃCY WOJENNI OSOBY CYWILNE I KONFERENCJA GENEWSKA CZERWONEGO KRZYŻA - w sprawie polepszenia losu rannych wojskowych w armiach w polu będących I Konferencja pokojowa w Hadze r. O przystosowaniu do wojny morskiej Konwencji Genewskiej z 1864r. II KONFERENCJA GENEWSKA II Konferencja pokojowa III KONFERENCJA GENEWSKA Konwencja o polepszeniu losu rannych i chorych w armiach w polu X Konwencja Haska z Konwencja o traktowaniu jeńców wojennych r. I Konwencja o polepszeniu losu rannych i chorych w armiach czynnych r. II Konwencja o polepszeniu losu rannych, chorych i rozbitków sił zbrojnych na morzu r. III Konwencja o traktowaniu jeńców wojennych r. IV Konwencja o ochronie osób cywilnych podczas wojny r. I Protokół dodatkowy r. II Protokół dodatkowy r. III Protokół dodatkowy 2005 r.

15 OGRANICZENIA I ZAKAZY W STOSOWANIU BRONI Konwencja o zakazie lub ograniczeniu użycia pewnych broni konwencjonalnych, które mogą być uważane za powodujące nadmierne cierpienia lub mające niekontrolowane skutki z r. Protokół w sprawie zakazu używania broni, które pozostawiają w ciele ludzkim odłamki niewykrywalne promieniami Rentgena Protokół I Protokół w sprawie zakazów lub ograniczeń użycia min, min pułapek i innych urządzeń Protokół II PROTOKÓŁ II Znowelizowany r. Protokół w sprawie zakazów lub ograniczeń użycia broni zapalających - Protokół III Zakaz użycia laserowych broni oślepiających z 13.X.1995 r. Protokół IV Protokół dotyczący ładunków wybuchowych stanowiących pozostałości wojny z 28.XI.2003 r. Protokół V

16 ZAKAZ STOSOWANI BRONI Protokół dotyczący zakazu używania na wojnie gazów duszących, trujących lub podobnych oraz środków bakteriologicznych, Genewa, 17 czerwca 1925 r. Konwencja o zakazie prowadzenia badań, produkcji i gromadzenia zapasów broni bakteriologicznej (biologicznej) i toksycznej oraz o ich zniszczeniu, Londyn, Moskwa, Waszyngton, 10 kwietnia 1972 r. Konwencja o zakazie używania technicznych środków oddziaływania na środowisko w celach militarnych lub jakichkolwiek innych celach wrogich, Genewa, 18 maja 1977 r. Konwencja o zakazie prowadzenia badań, produkcji, składowania i użycia broni chemicznej oraz o zniszczeniu jej zapasów, Paryż, 13 stycznia 1993 r.

17 ZAKAZ STOSOWANI BRONI Konwencja o zakazie używania technicznych środków oddziaływania na środowisko w celach militarnych lub jakichkolwiek innych celach wrogich, Genewa, r. Konwencja o zakazie użycia, składowania, produkcji i przekazywania min przeciwpiechotnych oraz ich zniszczeniu, Oslo, r. Konwencja o zakazie produkcji, składowania i używania bomb i pocisków kasetowych z r. ZAKAZ? Traktat o całkowitym zakazie prób jądrowych, Nowy Jork, r.

18 Podstawowe normy m.p.h.k.z. 1) Wojna jest stosunkiem między państwami, a nie między ludnością jednego państwa a drugiego. 2) Strony wojujące nie mają nieograniczonego prawa wyboru środków szkodzenia nieprzyjacielowi (art. 22 RH i art. 35 PD I). Nie wolno używać broni lub metod prowadzenia działań zbrojnych, które powodują zbędne cierpienia i niepotrzebne straty. 3) Zasadniczym celem wojny jest pokonanie przeciwnika i narzucenie mu swej woli. Dlatego też środki szkodzenia nieprzyjacielowi stosowane w walce powinny być ograniczone do osiągnięcia tego celu. 4) Działania wojenne powinny być prowadzone przeciwko siłom zbrojnym przeciwnika. Ludność cywilna, pojedyncze osoby cywilne oraz dobra kultury nie mogą być celem ataku. 5) Nie wolno zabijać żołnierzy przeciwnika, którzy się poddają. Ujęci kombatanci mają status jeńców wojennych i nie mogą być poddani jakimkolwiek represjom. 6) Każda osoba powinna mieć prawo do podstawowych gwarancji procesowych w przypadku popełnienia przestępstwa przeciwko władzy okupacyjnej. 7) Osoby wyłączone z walki (ranni, chorzy) powinni być objęci opieką i chronione.

19 Kodeks budapeszteński z 1994 r. Siły zbrojne państw sygnatariuszy obowiązane są do przestrzegania podstawowych zasad prawa międzynarodowego i zasad odnoszących się do użycia sił zbrojnych w konflikcie zgodnie z konwencjami haskimi z 1907 r. i z 1954 r., konwencjami genewskimi z 1949 r. i ich protokołami dodatkowymi z 1977 r., jak również konwencją z 1980 r. o zakazie lub ograniczeniu użycia pewnych broni konwencjonalnych. Kodeks budapeszteński w dziedzinie polityczno-wojskowych aspektów bezpieczeństwa z 6 grudnia 1994 r. art. 34.

20 Pojęcia Pojęcia międzynarodowego prawa humanitarnego konfliktów zbrojnych

21 Materialny zakres stosowania Konwencje haskie, Haga, z 1907 r. I- IV Konwencje genewskie, Genewa, 12 sierpnia 1949 r. Konwencja będzie miała zastosowanie w razie wypowiedzenia wojny lub powstania jakiegokolwiek innego konfliktu zbrojnego między dwoma lub więcej niż dwoma stronami, nawet gdyby jedna z nich nie uznała stanu wojny. Konwencja będzie również miała zastosowanie we wszystkich przypadkach okupacji całości lub części terytorium jednej ze stron, nawet gdyby ta okupacja nie napotkała żadnego oporu zbrojnego (art. 2 wspólny dla KG z 1949 r.)

22 Materialny zakres stosowania Protokół dodatkowy do konwencji genewskich z dnia 12 sierpnia 1949 r. dotyczący ochrony ofiar międzynarodowych konfliktów zbrojnych (protokół I), Genewa, 8 czerwca 1977 r. PD I uzupełnia I-IV KG z 1949 r. i ma zastosowanie w sytuacjach, o jakich mowa we wspólnym dla tych Konwencji art. 2.

23 Materialny zakres stosowania Sytuacje obejmują konflikty zbrojne, w których ludy walczą: A) przeciw panowaniu kolonialnemu, B) obcej okupacji, C) przeciw reżimom rasistowskim, wykonując swe prawo do samostanowienia zawarte w Karcie Narodów Zjednoczonych oraz w deklaracji w sprawie zasad prawa międzynarodowego

24 Konflikt niemiędzynarodowy Artykuł 3 wspólny dla I-IV KG z 1949 r.: Mówi o poszanowaniu minimalnych standardów humanitarnych Strony w konflikcie będę się ponadto starały wprowadzić w życie w drodze układów specjalnych wszystkie lub niektóre z pozostałych postanowień Konwencji. Zastosowanie powyższych postanowień nie będzie miało wpływu na sytuację prawną Stron w konflikcie.

25 Protokół dodatkowy do konwencji genewskich z dnia 12 sierpnia 1949 r. dotyczący ochrony ofiar niemiędzynarodowych konfliktów zbrojnych (protokół II), Genewa, 8 czerwca 1977 r

26 Materialny zakres stosowania PD II z 1977 r. PD II rozwija i uzupełnia art. 3, wspólny dla I-IV KG, ma zastosowanie do wszystkich konfliktów zbrojnych, które nie są objęte art. 1 PD I, i które toczą się na terytorium państwa między jego siłami zbrojnymi a rozłamowymi siłami zbrojnymi lub innymi zorganizowanymi uzbrojonymi grupami, pozostającymi pod odpowiedzialnym dowództwem i sprawującymi taką kontrolę nad częścią jej terytorium, że mogą przeprowadzać ciągłe i spójne operacje wojskowe oraz stosować PD II. (art. 1)

27 Materialny zakres stosowania PD II z 1977 r. Protokół nie ma zastosowania do takich wewnętrznych napięć i niepokojów, jak rozruchy, odosobnione i sporadyczne akty przemocy oraz inne działania podobnego rodzaju, które nie są uważane za konflikty zbrojne.

28 Pojęcia Cel wojskowy (art. 52 PD I z 1977 r. ), Czy każdy obiekt wojskowy będzie celem wojskowym? Cel cywilny - Siły zbrojne ( art. 1 i 2 RH z 1907 r., art. 4a III KG z 1949 r. art. 43 PD I z 1977 r.), Najemnicy art. 47 PD I z 1977 r.

29 Art. 52 PD I z 1977 r. Ogólna ochrona dóbr o charakterze cywilnym 1. Dobra o charakterze cywilnym nie powinny być celem ataków ani represaliów. Dobrami o charakterze cywilnym są wszystkie dobra, które nie są celami wojskowymi w rozumieniu ustępu Ataki powinny być ściśle ograniczone do celów wojskowych. Co się tyczy dóbr, celami wojskowymi są tylko takie, które z powody swej natury, swego rozmieszczenia, swego przeznaczenia lub wykorzystania wnoszą istotny wkład do działalności wojskowej i których całkowite lub częściowe zniszczenie, zajęcie lub zneutralizowanie daje określoną korzyść w danej sytuacji.

30 3. W razie wątpliwości domniemywa się, że dobra normalnie przeznaczone do użytku cywilnego, takie jak miejsce kultu religijnego, dom, inne pomieszczenia mieszkalne lub szkoła, nie są używane w celu wniesienia rzeczywistego wkładu do działania wojskowego.

31 Pojęcia Dobra o charakterze cywilnym ( art. 52 PD I z 1977 r., jest to tzw. negatywna definicja, Ludność cywilna (za cywilną uznaje się osobę nie należącą do żadnej z kategorii określonych w art. 4 A pkt 1, 2, 3, 6 III KG z 1949 r. i art. 43 PD I z 1977 r.), Obrona cywilna art PD I z 1977 r., OC na teryt. okupowanym art. 63 PD I z 1977 r., Jeńcy wojenni ( art. 1 i 2 RH z 1907 r., art. 4a III KG z 1949 r. art PD I z 1977 r.).

32 Rozdział II Osoby cywilne i ludność cywilna. Art. 50 Określenie osób cywilnych i ludności cywilnej 1. Za cywilną uważana jest każda osoba nie należąca do żadnej z kategorii określonych w artykule 4 A 1), 2), 3) i 6) Trzeciej Konwencji i, w artykule 43 PD I z 1977 r. W razie wątpliwości dana osoba będzie uważana za cywilną.

33 Strefy sanitarne I. Strefy i miejscowości sanitarne ( art. 23 I KG i art. 14 IV KG) II. Strefy zneutralizowane ( art. 15 IV KG) III. Miasta otwarte (prawo zwyczajowe) IV. Miejscowości niebronione (PD I art. 59) V. Strefy zdemilitaryzowane (PD I art. 60) VI. Strefy chronione przez ONZ strefy bezpieczeństwa (powstają na podstawie decyzji Rady Bezpieczeństwa ONZ)

34 Ochrona dóbr kultury, 1.Ochrona względna i bezwzględna 2. Trzy kręgi ochrony dóbr kultury a) Ochrona ogólna, b) Ochrona specjalna, Konwencja haska z 1954 r. i Protokół I c) Ochrona wzmocniona Protokół dodatkowy II z dnia 26 marca 1999 r.

35 Ochrona dóbr kultury: art. 53 PD I z 1977 r.- ochrona bezwzględna Zakazuje: dokonywania jakichkolwiek aktów wrogich skierowanych przeciwko budowlom historycznym, dziełom sztuki lub miejscom kultu religijnego, które stanowią dziedzictwo kulturalne lub duchowe narodów, używania takich dóbr dla wsparcia wysiłku wojskowego, czynienie z takich dóbr przedmiotu represaliów.

36 Znak ochrony dóbr kultury objętych ochroną ogólną. Tarcza skierowana ostrzem w dół, podzielona wzdłuż przekątnych na cztery pola, dwa błękitne i dwa białe (tarcza herbowa złożona z błękitnego kwadratu, którego jeden z kątów tworzy ostrze tarczy, oraz umieszczonego nad nim błękitnego trójkąta, rozgraniczonych po każdej stronie białym trójkątem) (art. 12 KH z 1954 r.)

37 Znak ochrony dóbr kultury objętych ochroną specjalną. Tarcza skierowana ostrzem w dół w układzie potrójnym. Znak rozpoznawczy w układzie potrójnym może być używany jedynie do identyfikacji: - dóbr kulturalnych nieruchomych korzystających z ochrony specjalnej; - transportów dóbr kulturalnych w warunkach określonych w art. 12 i 13 KH z 1954; - schronów zaimprowizowanych w warunkach określonych w Regulaminie Wykonawczym. (art. 12 KH z 1954 r.)

38

39 ?

40 ?

41 Znak ochrony dóbr kultury Na podstawie Traktatu o ochronie instytucji artystycznych i naukowych oraz zabytków historycznych z r.

42 Ochrona Godła Konwencja genewska I z 1949 r. art. 38, Ustawa o PCK z 1964 r.

43 Godło: art. 38 I KG z 1949 r.

44 Znak ochrony sanitarnej w byłym ZSRR

45 Czy na pewno prawidłowo?

46 Znak czerwonego krzyża niewidoczny

47 NADUŻYCIE ZNAKU CZERWONEGO KRZYŻA

48 Nadużycie znaku czerwonego krzyża

49 Można przestrzegać m.p.h.k.z.?

50 Znaki rozpoznawcze stowarzyszeń pomocy Znak rozpoznawczy (czerwony na białym tle) powinien być tak duży, jak wymagają tego okoliczności. W nocy lub gdy widoczność jest ograniczona, znak rozpoznawczy może być świetlny lub oświetlony, może on też być wykonany z materiałów czyniących go rozpoznawalnym, kiedy stosuje się techniczne środki wykrywania. Znak rozpoznawczy powinien w miarę możliwości być umieszczony na flagach lub na powierzchni płaskiej, widocznych ze wszystkich kierunków i jak największej odległości (art. 3 i 4 załącznik I do PD I).

51 Artykuł 1 Znak rozpoznawczy Artykuł 2 Użycie informacyjne znaku Trzeciego Protokołu Protokół dodatkowy III z 2005 Artykuł 2 ustęp 2, artykuł 3 ustęp 1 Protokołu Wpisanie zgodnie z art. 3

52 Obrona cywilna w systemie bezpieczeństwa powszechnego a nie jako element SOP Niestety Projektu ustawy o obronności z 23 kwietnia 2010 r. opracowany przez MON w punkcie wymienia obronę cywilną jako część systemu obronności

53 Funkcjonowanie Obrony Cywilnej Pokój Kryzys Wojna Okupacja Sytuacja kryzysowa Dr Stany nadzwyczajne Katastrofa naturalna Awaria techniczna Niepokoje społeczne Zdarzenie terrorystyczne Stan klęski żywiołowej Stan wyjątkowy Stan wojenny Stan wojny

54 Mosty chroni się tylko w czasie wojny Prezydent miasta stołecznego Warszawy (luty 2015 r.), Jak wygląda zabezpieczenie antyterrorystyczne mostów w Polsce? Czy mosty są częścią infrastruktury krytycznej? Kto ma chronić mosty w czasie pokoju, kryzysu i wojny? W czasie okupacji wiadomo - okupant!

55 Podręcznik edukacja dla bezpieczeństwa. Podręcznik dla szkół ponadgimnazjalnych, B. Boniek, A. Kruczyński, Ł. Wrycz- Rekowski, OPERON, Gdynia 2012 Rozdział podręcznika: Ochrona ludności i OC Podrozdziały 1. Międzynarodowe prawo humanitarne 2. System ostrzegania przed zagrożeniami 3. Ewakuacja zwierząt i mienia 4. Sposoby ochrony zwierząt

56 Jaką rolę pełni ten znak?

57 Podręcznik m.p.h.k.z. dla Sił Zbrojnych Austrii

58 Prawidłowy znak Obrony cywilnej?

59 Międzynarodowy znak rozpoznawczy obrony cywilnej Składa się z równobocznego niebieskiego trójkąta na pomarańczowym tle. Jest stosowany do ochrony organizacji obrony cywilnej, ich budynków, personelu i materiałów albo do ochrony schronów cywilnych (art. 66 ust. 4 PDI). Zgodnie z przepisami prawa humanitarnego zaleca się, aby tło trójkąta stanowiły flaga, opaska lub odzież w kolorze pomarańczowym. Jeden z kątów trójkąta powinien być skierowany pionowo ku górze. Ponadto żaden z rogów trójkąta nie może dotykać skraju pomarańczowego tła. Międzynarodowy znak rozpoznawczy obrony cywilnej powinien być tak duży, jak wymagają tego okoliczności. Jeżeli to jest możliwe, powinien on być umieszczony na płaskich powierzchniach lub na flagach widocznych ze wszystkich kierunków i z jak najdalszej odległości. W nocy lub gdy widoczność jest zmniejszona, znak może być świetlny lub oświetlony; może on też być wykonany z materiałów czyniących go rozpoznawalnym, kiedy zastosuje się techniczne środki wykrywania. (art. 15 załącznik I do PD I).

60 Tabliczki i karty tożsamości tożsamości

61 Tabliczki tożsamości w Iraku

62 Tabliczki tożsamości w Iraku

63 Przykłady łamania międzynarodowego prawa humanitarnego konfliktów zbrojnych

64 Odruch humanitaryzmu pod lufą karabinu

65 Antyhumanitarny sposób traktowania jeńców wojennych

66 Art. 23 RH pkt. d z 1907 r. Oprócz zakazów, ustanowionych przez specjalne konwencje, zabrania się mianowicie: oświadczać, że nikomu nie będzie darowane życie

67 Koniecznością wojskową nie można usprawiedliwiać działań stanowiących naruszenie m.p. h.k.z.

68 Przemoc wojenna winna być zgodna z przepisami m.p.h.k.z.

69 Osoba która bierze udział w działaniach wojennych i znajdzie się we władzy strony przeciwnej, jest jeńcem wojennym. Takie prawo jej przysługuje gdy domaga się statusu lub gdy wydaje się, że ma prawo do statusu jeńca wojennego na mocy III KG z 1949 r. O jej sytuacji prawnej zadecyduje sąd ( art. 45 PD I z 1977 r.)

70 Dziennikarze będą chronienie na mocy konwencji i PD I z 1977 r., pod warunkiem niepodejmowania żadnego działania, które byłoby sprzeczne z ich statusem osób cywilnych (art. 79 PD I z 1977 r.)

71