K. Czajkowska-Matosiuk. Postępowanie cywilne. 2. wydanie. Wydawnictwo C.H. Beck

Transkrypt

1 A PLIKACJE P RAWNICZE K. Czajkowska-Matosiuk Postępowanie cywilne 2. wydanie Wydawnictwo C.H. Beck

2 APLIKACJE PRAWNICZE Postêpowanie cywilne

3

4 Katarzyna Czajkowska-Matosiuk

5 Redakcja: Joanna Ablewicz Wydawnictwo C.H. Beck 2011 Informacje Wydawcy Opracowanie stanowi jedynie pomoc dla kandydatów przy przygotowaniach do egzaminów konkursowych na aplikacje prawnicze. Redakcja nie ponosi odpowiedzialnoœci za zmiany wynikaj¹ce z nowelizacji powo³ywanych w ksi¹ ce przepisów. Bêdziemy wdziêczni za wszelkie uwagi i sugestie skierowane na adres: redakcja@beck.pl Wydawnictwo C.H. Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, Warszawa Sk³ad i ³amanie: DTPArt Druk i oprawa: Centrum Poligrafii M.M. Jakubiccy ISBN ISBN e-book

6 Spis treści Wykaz skrótów.... II Bibliograia.... XI Wstęp.... XIII DZIAŁ I. ZAGADNIENIA WSTĘPNE Zagadnienie.1..Pojęcie,.rodzaje.i.źródła.prawa.cywilnego.procesowego Zagadnienie.2..Zasady.i.przesłanki.postępowania.cywilnego DZIAŁ II. SĄD Zagadnienie.1..Organizacja.i.skład.sądu Zagadnienie.2..Właściwość.sądu Zagadnienie.3..Wartość.przedmiotu.sporu Zagadnienie.4..Wyłączenie.osób.wchodzących.w.skład.organów.sądowych DZIAŁ III. PODMIOTY POSTĘPOWANIA CYWILNEGO Zagadnienie.1..Prokurator,.Rzecznik.Praw.Obywatelskich,. organizacje.społeczne,.inspektor.pracy,.powiatowy.(miejski). rzecznik.konsumentów Zagadnienie.2..Pojęcie.strony.procesowej..Zdolność.sądowa.i.procesowa Zagadnienie.3..Współuczestnictwo.w.sporze Zagadnienie.4..Interwencja.procesowa.i.przypozwanie Zagadnienie.5..Reprezentacja.stron.w.procesie DZIAŁ IV. PRZEDMIOT PROCESU DZIAŁ V. KOSZTY PROCESU Zagadnienie.1..Pojęcie.i.podział.kosztów.procesu Zagadnienie.2..Zasady.ponoszenia.kosztów.procesu Zagadnienie.3..Zwolnienie.od.kosztów.sądowych.i.pomoc.prawna.z.urzędu Zagadnienie.4..Zabezpieczenie.kosztów.procesu DZIAŁ VI. CZYNNOŚCI PROCESOWE Zagadnienie.1..Pojęcie.i.rodzaje.czynności.procesowych Zagadnienie.2..Pisma.procesowe Zagadnienie.3..Doręczenia Zagadnienie.4..Posiedzenia.sądowe Zagadnienie.5..Terminy DZIAŁ VII. POSTĘPOWANIE PRZED SĄDAMI I INSTANCJI Zagadnienie.1..Wszczęcie.postępowania Zagadnienie.2..Postępowanie.pojednawcze..Ugoda.sądowa Zagadnienie.3..Mediacja Zagadnienie.4..Pozew Zagadnienie.5..Obrona.pozwanego.w.procesie Zagadnienie.6..Rozprawa DZIAŁ VIII. DOWODY Zagadnienie.1..Przedmiot.i.ocena.dowodów

7 Spis treści Zagadnienie.2..Postępowanie.dowodowe Zagadnienie.3..Zabezpieczenie.dowodów DZIAŁ IX. ORZECZENIA Zagadnienie.1..Uwagi.ogólne Zagadnienie.2..Wyroki Zagadnienie.3..Postanowienia.sądu Zagadnienie.4..Prawomocność,.wykonalność.i.skuteczność.orzeczeń DZIAŁ X. ŚRODKI ODWOŁAWCZE Zagadnienie.1..Uwagi.ogólne Zagadnienie.2..Apelacja Zagadnienie.3..Zażalenie Zagadnienie.4..Skarga.kasacyjna Zagadnienie.5..Skarga.na.orzeczenie.referendarza.sądowego Zagadnienie.6..Wznowienie.postępowania Zagadnienie.7..Skarga.o.stwierdzenie.niezgodności.z.prawem. prawomocnego.orzeczenia DZIAŁ XI. POSTĘPOWANIA ODRĘBNE DZIAŁ XII. POSTĘPOWANIE NIEPROCESOWE Zagadnienie.1..Zasady.i.przesłanki.postępowania.nieprocesowego Zagadnienie.2..Podmioty.i.przedmiot.postępowania.nieprocesowego Zagadnienie.3..Czynności.procesowe Zagadnienie.4..Przebieg.postępowania.przed.sądem.I.instancji Zagadnienie.5..Orzeczenia.w.postępowaniu.nieprocesowym Zagadnienie.6..Postępowanie.nieprocesowe.w.poszczególnych. rodzajach.spraw DZIAŁ XIII. POSTĘPOWANIE W RAZIE ZAGINIĘCIA LUB ZNISZCZENIA AKT DZIAŁ XIV. POSTĘPOWANIE ZABEZPIECZAJĄCE DZIAŁ XV. POSTĘPOWANIE EGZEKUCYJNE Zagadnienie.1..Uwagi.ogólne Zagadnienie.2..Podstawy.egzekucji..tytuły.egzekucyjne.i.klauzule. wykonalności Zagadnienie.3..Wszczęcie.i.prowadzenie.egzekucji Zagadnienie.4..Zawieszenie.i.umorzenie.postępowania.egzekucyjnego Zagadnienie.5..Ograniczenia.egzekucji Zagadnienie.6..Środki.zaskarżenia.w.postępowaniu.egzekucyjnym Zagadnienie.7..Powództwa.przeciwegzekucyjne Zagadnienie.8..Rodzaje.i.sposoby.egzekucji DZIAŁ XVI. MIĘDZYNARODOWE I EUROPEJSKIE POSTĘPOWANIE CYWILNE Zagadnienie.1..Uwagi.ogólne Zagadnienie.2..Jurysdykcja.krajowa.oraz.zwolnienia.od.tej.jurysdykcji Zagadnienie.3..Postępowanie Zagadnienie.4..Uznanie.i.stwierdzenie.wykonalności DZIAŁ XVII. SĄD POLUBOWNY (ARBITRAŻOWY) INDEKS RZECZOWY I

8 Wykaz skrótów Akty prawne KC... ustawa z r. Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.) KKW... ustawa z r. Kodeks karny wykonawczy (Dz.U. Nr 90, poz. 557 ze zm.) KolejU... ustawa z r. o transporcie kolejowym (t.j. Dz.U. z 2007 r. Nr 16, poz. 94 ze zm.) Konstytucja RP... Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm. i sprost.) KP... ustawa z r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.) KPC... ustawa z r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) KRO... ustawa z r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. Nr 9, poz. 59 ze zm.) KSCU... ustawa z r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t.j. Dz.U. Nr 80, poz. 594 ze zm.) KSH... ustawa z r. Kodeks spółek handlowych (Dz.U. Nr 94, poz ze zm.) OchrKonkU... ustawa z r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz.U. Nr 50, poz. 331 ze zm.) PrBank... ustawa z r. Prawo Bankowe (t.j. Dz.U. z 2002 r. Nr 71, poz. 665 ze zm.) PrEnerg... ustawa z r. Prawo energetyczne (t.j. Dz.U. z 2006 r. Nr 89, poz. 625 ze zm.) PrSpół... ustawa z r. Prawo spółdzielcze (t.j. Dz.U. z 2003 r. Nr 188, PrUpNapr... poz ze zm.) ustawa z r. Prawo upadłościowe i naprawcze (t.j. Dz.U. z 2009 r. Nr 175, poz ze zm.) PrUSP... ustawa z r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. Nr 90, poz ze zm.) PrTelekom... ustawa z r. Prawo telekomunikacyjne (Dz.U. Nr 171, poz.1800 ze zm.) RPOU... ustawa z r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich (t.j. Dz.U. z 2001 r. Nr 14, poz. 147 ze zm.) RPDO... ustawa z r. o Rzeczniku Praw Dziecka (Dz.U. Nr 6, poz. 69 ze zm.) SNU... ustawa z r. o Sądzie Najwyższym (Dz.U. Nr 240, poz zm.) SwobGospU... ustawa z r. o swobodzie działalności gospodarczej (t.j. Dz.U. z 2010 r. Nr 220, poz ze zm.) II

9 Wykaz skrótów Czasopisma MoP... Monitor Prawniczy OSA... Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych OSN... Orzecznictwo Sądu Najwyższego OSNC... Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna OSNCK... Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izby Cywilnej i Izby Karnej OSNCP... Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izby Cywilnej i Pracy OSP... Orzecznictwo Sądów Polskich OSPiKA... Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych PiP... Państwo i Prawo Rej.... Rejent RPEiS... Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny Inne skróty art.... artykuł Dz.U.... Dziennik Ustaw dot.... dotyczy in.... inny (-e) itp.... i tym podobne KRS... Krajowy Rejestr Sądowy m.in.... między innymi nast.... następny niepubl.... niepublikowane np.... na przykład nr... numer NSA... Naczelny Sąd Administracyjny odp.... odpowiedź ONZ... Organizacja Narodów Zjednoczonych orz.... orzeczenie post.... postanowienie poz.... pozycja r.... rok RP... Rzeczpospolita Polska RPO... Rzecznik Praw Obywatelskich SN... Sąd Najwyższy sprost.... sprostowanie tj.... to jest t.j.... tekst jednolity uchw.... uchwała UKE... Urząd Komunikacji Elektronicznej URE... Urząd Regulacji Energetyki ust.... ustęp UTK... Urząd Transportu Kolejowego III

10 Wykaz skrótów ww.... wyżej wymienione wyr.... wyrok w zw.... w związku zd.... zdanie ze zm.... ze zmianami zł... złote IX

11

12 Bibliograia K. Czajkowska-Matosiuk, Aplikacje prawnicze w pytaniach i odpowiedziach. Tom 1, Warszawa K. Czajkowska-Matosiuk, Aplikacje prawnicze w pytaniach i odpowiedziach. Tom 2, Warszawa K. Czajkowska-Matosiuk, Aplikacje prawnicze w pytaniach i odpowiedziach. Tom 3, Warszawa P. Cioch, J. Nowińska, Postępowanie cywilne, Warszawa K. Flaga-Gieruszyńska, Postępowanie cywilne. Pytania, testy, kazusy, tablice, Warszawa U. Kalina-Prasznic (red.), Encyklopedia prawa, Warszawa K. Knopek, Postępowanie cywilne w pytaniach i odpowiedziach, Warszawa E. Marszałkowska-Krześ, Postępowanie cywilne, Warszawa K. Witza, Postępowanie cywilne, Kazusy, orzecznictwo, literatura, Warszawa A. Zieliński, Postępowanie cywilne, Warszawa XI

13

14 Wstęp Drogi Czytelniku! Książka, którą przekazuję do Twoich rąk jest efektem moich osobistych przygotowań do egzaminów. Powstała na podstawie setek zaktualizowanych notatek, aktów prawnych i wykładów. W sposób systematyczny omówione zostały węzłowe zagadnienia postępowania cywilnego. Ponadto opracowanie zawiera pytania testowe, ustne i pisemne opisowe, które najczęściej pojawiają się na egzaminach z tej dziedziny prawa, a także egzaminach konkursowych na aplikacje. Całość pomyślana została jako materiał służący do przyswojenia, usystematyzowania i samodzielnego sprawdzenia zdobytej wiedzy. Prezentowana publikacja adresowana jest do wszystkich studentów i aplikantów, którzy przystępują do egzaminów z postępowania cywilnego, a także dla kandydatów na aplikacje prawnicze. W opracowaniu uwzględniony został stan prawny na maj 2011 roku. Pragnę podziękować wszystkim, którzy przyczynili się do powstania tej książki, a w szczególności mojej rodzinie oraz Pani redaktor Joannie Ablewicz. Katarzyna Czajkowska-Matosiuk XIII

15

16 DZIAŁ I. ZAGADNIENIA WSTĘPNE Zagadnienie 1. Pojęcie, rodzaje i źródła prawa cywilnego procesowego PODSTAWOWE POJĘCIA Postępowanie cywilne Postępowanie cywilne jest to zespół norm prawnych regulujących postępowanie sądowe w sprawach ze stosunków z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy, jak również w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych oraz w innych sprawach, do których przepisy tego kodeksu stosuje się z mocy ustaw szczególnych (sprawy cywilne). Najistotniejszym zadaniem postępowania cywilnego jest realizacja norm prawa materialnego w zakresie spraw cywilnych na drodze ich przymusowego wykonania. Funkcje postępowania cywilnego koncentrują się na następujących zagadnieniach: 1) konkretyzowaniu i realizowaniu norm prawnych i z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, 2) wydawaniu zarządzeń, zwolnień i zezwoleń mających znaczenie prawne, 3) dokonywaniu czynności dokumentacyjno-rejestrowych, 4) dokonywaniu innych czynności przekazanych sądom na drodze ustawy. Pojęcie sprawy cywilnej Zgodnie z art. 1 KPC, sprawy cywilne to sprawy z zakresu: 1) prawa cywilnego, 2) prawa rodzinnego i opiekuńczego, 3) prawa pracy, 4) ubezpieczeń społecznych oraz 5) inne sprawy, do których przepisy KPC stosuje się z mocy ustaw szczególnych. Sprawy cywilne określane są za pomocą kryteriów materialnych lub formalnych 1. 1 A. Zieliński, Postępowanie cywilne. Kompendium, Warszawa 2008, s. 3. 1

17 Postępowanie cywilne SPRAWY CYWILNE KRYTERIA MATERIALNE Są to sprawy normowane przepisami prawa cywilnego. Do tej grupy należą sprawy z zakresu: prawa cywilnego, prawa rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy. Sprawy należące do tej grupy pozostają zawsze sprawami cywilnym, bez względu na organ właściwy do ich rozpoznawania. KRYTERIA FORMALNE Są to sprawy poddane właściwości sądów powszechnych. Do tej grupy należą sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych oraz inne sprawy, do których przepisy Kodeksu postępowania cywilnego stosuje się z mocy ustaw szczególnych, np.: zaskarżanie uchwał walnego zgromadzenia spółdzielni (art. 4 3 PrSpół) czy sprawy rejestrowe. Źródło: A. Zieliński, Postępowanie cywilne. Kompendium, Warszawa 2008, s. 3. Rodzaje postępowania cywilnego Postępowanie cywilne obejmuje różne rodzaje postępowań sądowych. RODZAJE POSTĘPOWANIA CYWILNEGO POSTĘPOWANIE NIEPROCESOWE PROCES POSTĘPOWANIE POZASĄDOWE Proces Proces stanowi zasadniczy tryb postępowania rozpoznawczego w sprawach cywilnych. Zgodnie z art KPC, sąd rozpoznaje sprawy w procesie, chyba że ustawa stanowi inaczej. W wypadkach przewidzianych w ustawie sąd rozpatruje sprawy według przepisów o postępowaniach odrębnych 2. Przepis ten wprowadza domniemanie rozpoznawania spraw cywilnych w procesie. Proces to postępowanie, w którym sąd rozpoznaje istniejący między stronami procesowymi spór prawny w drodze rozstrzygnięcia o będącym przedmiotem tego sporu stosunku prawnym i wynikających z niego prawach i obowiązkach. Procesem cywilnym nazywa się tylko taki spór prawny, który poddany został jurysdykcji sądownictwa cywilnego 3. 2 A. Zieliński, Postępowanie cywilne, s Ibidem. 2

18 Dział I. Zagadnienia wstępne Proces cywilny stanowi postępowanie modelowe (postępowanie sporne proces, Część I Księga I KPC), którego zasady, instytucje i formy stosuje się w dużej mierze także do innych rodzajów postępowań unormowanych w KPC. Pozostałe postępowania uregulowane są tylko w zakresie niezbędnym do wprowadzenia odrębności tych postępowań, natomiast w kwestiach nieunormowanych inaczej przez przepisy szczególne należy stosować przepisy o procesie, które mają znaczenie subsydiarne (por. art KPC). Do najistotniejszych zasad procesu cywilnego należą m.in.: 1) zasada kontradyktoryjności (tj. sporności) oraz 2) zasada dyspozytywności. Z zasadą dyspozytywności wiąże się ograniczony w procesie cywilnym zakres ingerencji sądu w czynności dyspozytywne stron procesowych (np. cofnięcie pozwu, ugoda sądowa). Należy podkreślić, że proces cywilny nie może być wszczęty z inicjatywy sądu, a jedynie na wniosek strony. Postępowanie nieprocesowe Postępowanie nieprocesowe to drugi obok procesu, równorzędny tryb postępowania rozpoznawczego w sprawach cywilnych. O tym, w którym trybie rozpoznawana powinna być dana sprawa, decyduje charakter spraw, jakie są w nich rozpoznawane, tj. ich procesowy lub nieprocesowy charakter. W trybie procesu rozpoznawane są sprawy, w których istnieją dwa podmioty o przeciwstawnych interesach i stanowiskach prawnych. Natomiast w trybie postępowania nieprocesowego (tzw. postępowania niespornego) rozpoznawane są sprawy, z którymi wiąże się współdziałanie sądu przy nawiązywaniu, zmianie lub zniesieniu stosunków prawnych, a także sprawy, w których brak jest strony przeciwnej. Postępowanie nieprocesowe opiera się na zasadzie uczestnictwa. Uczestnicy postępowania zajmują stanowiska samodzielne i niezależne a ich liczba może być różna w zależności od tego ile podmiotów prawnych zainteresowanych jest wynikiem tego postępowania. W przeciwieństwie do procesu, w postępowaniu nieprocesowym brak przeciwstawności stanowisk i interesów prawnych między poszczególnymi uczestnikami. W postępowaniu nieprocesowym rozpoznawane mogą być tylko te sprawy, które zostały do tego trybu wyraźnie przekazane przez ustawodawcę. Są to sprawy z zakresu: 1) prawa osobowego obejmujące postępowanie w sprawach o: a) uznanie za zmarłego, b) stwierdzenie zgonu, c) ubezwłasnowolnienie; 2) prawa rodzinnego, opiekuńczego i kurateli, obejmujące postępowania w sprawach: a) małżeńskich, b) z zakresu stosunków między rodzicami i dziećmi, c) o przysposobienie oraz 3

19 Postępowanie cywilne d) z zakresu opieki i kurateli, e) o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką; 3) prawa rzeczowego dotyczące: a) spraw o stwierdzenie zasiedzenia, b) spraw zarządu związanego ze współwłasnością i użytkowaniem, c) zniesienia współwłasności, d) ustanowienia drogi koniecznej, e) przepadku rzeczy, f) postępowania wieczystoksięgowego; 4) prawa spadkowego dotyczące przede wszystkim: a) zabezpieczenia spadku i spisu inwentarza, b) przyjęcia lub odrzucenia spadku, c) zarządu spadkiem nieobjętym, d) stwierdzenia nabycia spadku i działu spadku; 5) przepisów o przedsiębiorstwach państwowych i o samorządzie załogi przedsiębiorstwa państwowego; 6) o złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego; 7) postępowania rejestrowego. W postępowaniu nieprocesowym zasadą jest, że sąd wszczyna postępowanie na wniosek, jednak możliwe jest także w wypadkach wskazanych w ustawie wszczęcie postępowania z urzędu. Postępowania pozasądowe Postępowania pozasądowe toczą się poza sądami powszechnymi. Zalicza się tu: 1) postępowanie przed sądami polubownymi; 2) postępowanie pojednawcze przed komisjami pojednawczymi w sprawach ze stosunku pracy 4. 4 A. Zieliński, Postępowanie cywilne, s. 5. 4

20 Dział I. Zagadnienia wstępne POSTĘPOWANIA POZASĄDOWE POSTĘPOWANIE PRZED SĄDAMI POLUBOWNYMI Postępowanie polubowne unormowane jest w art. 4 7 KPC. Toczy się ono przed sądem polubownym, powołanym przez strony. Zgodnie z art. 8 KPC, w Polsce mogą działać zarówno sądy polubowne stałe, jak i sądy polubowne powoływane ad hoc. Sądy polubowne powoływane są przez strony poprzez tzw. zapis na sąd polubowny. Po rozstrzygnięciu konkretnej sprawy tego rodzaju sądy polubowne ulegają rozwiązaniu. Postępowanie przed sądem polubownym ma charakter rozpoznawczy. Wykonanie orzeczeń sądu polubownego oraz ugód zawartych przed tym sądem następuje według przepisów KPC o postępowaniu egzekucyjnym. POSTĘPOWANIE POJEDNAWCZE PRZED KOMISJAMI POJEDNAWCZYMI W SPRAWACH ZE STOSUNKU PRACY W.celu.polubownego załatwiania sporów o roszczenia pracownika ze stosunku pracy mogą być powoływane komisje pojednawcze (art. 44 KP). Komisje te wszczynają postępowania na wniosek pracownika zgłoszony na piśmie lub ustnie do protokołu. Komisję pojednawczą powołują wspólnie pracodawca i zakładowa organizacja związkowa, a jeżeli u danego pracodawcy nie działa zakładowa organizacja związkowa pracodawca, po uzyskaniu pozytywnej opinii pracowników. Przed komisjami toczy się wyłącznie postępowanie rozpoznawcze. W razie niewykonania ugody przez zakład pracy, podlega ona wykonaniu według przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, po stwierdzeniu przez sąd jej wykonalności. Źródło: A. Zieliński, Postępowanie, s. 5. Udział prokuratora Prokurator może: 1) żądać wszczęcia postępowania w każdej sprawie, jak również 2) wziąć udział w każdym toczącym się już postępowaniu, jeżeli według jego oceny wymaga tego ochrona praworządności, praw obywateli lub interesu społecznego. W sprawach niemajątkowych z zakresu prawa rodzinnego prokurator może wytaczać powództwa tylko w wypadkach wskazanych w ustawie (art. 7 KPC). Udział organizacji społecznych Organizacje społeczne, których zadanie statutowe nie polega na prowadzeniu działalności gospodarczej, mogą w wypadkach przewidzianych w ustawie dla ochrony praw obywateli: 1) spowodować wszczęcie postępowania, jak również 2) brać udział w toczącym się postępowaniu (art. 8 KPC). 5