Ogólnopolska Konferencja. WDRAśANIE RAMOWEJ DYREKTYWY WODNEJ OCENA STANU EKOLOGICZNEGO WÓD W POLSCE MATERIAŁY KONFERENCYJNE. Organizowana przez:

Transkrypt

1 GIOŚ Ogólnopolska Konferencja WDRAśANIE RAMOWEJ DYREKTYWY WODNEJ OCENA STANU EKOLOGICZNEGO WÓD W POLSCE MATERIAŁY KONFERENCYJNE Organizowana przez: Uniwersytet Łódzki Główny Inspektorat Ochrony Środowiska Pod patronatem: Polskiego Towarzystwa Hydrobiologicznego Konferencja dofinansowana z projektów europejskich UŁ oraz Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Łodzi Łódź, 7-9 grudnia 2005 r. WFOŚiGW w Łodzi

2 I Ogólnopolska Konferencja Naukowa WDRAśANIE RAMOWEJ DYREKTYWY WODNEJ: OCENA STANU EKOLOGICZNEGO WÓD W POLSCE Łódź, 7-9 grudnia 2005 MATERIAŁY KONFERENCYJNE PROGRAM

3 KOMITET ORGANIZACYJNY: Barbara Bis ICOZ, UŁ Przewodnicząca Wojciech Stawiany - GIOŚ Andrzej Górniak Prezes PTH Piotr Daranowski Prorektor UŁ Antoni RóŜalski Dziekan WBiOŚ, UŁ Wanda Galicka Dyrektor IEiOŚ, UŁ Stefan Niesiołowski IEiOŚ, UŁ Andrzej Piechocki- IEiOŚ, UŁ Romuald Olaczek - IEiOŚ, UŁ Maciej Maciejewski IMGW Andrzej Lewandowki - GEOMOR Jolanta Pacura BPM, UŁ Jan Bocian ICOZ, UŁ, Sekretarz SEKRETARIAT KONFERENCJI: Barbara Bis - tel. kom Jan Bocian - tel. kom Łódź, ul. Banacha 12/16; fax ; status05@biol.uni.lodz.pl Konferencja organizowana przy współpracy z: Departamentem Zasobów Wodnych Ministerstwa Środowiska, Wojewódzkim Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Łodzi Regionalnym Punktem Kontaktowym Programów Ramowych UE przy UŁ

4 Tabela 2. Punktacja Wskaźnika Integralności Biotycznej (IBI) i odpowiadająca kategoria waloryzacyjna. Punktacja IBI Kategoria waloryzacyjna Bardzo wysoka Wysoka Zadowalająca Słaba Niezadowalająca Brak ryb Tabela 3. Parametry stosowane w obliczeniach Europejskiego Wskaźnika Ryb (FAME Consortium, 2004: Manual for the application of the European Fish Index EFI. A fish-based method to assess the ecological ststus of European rivers in support of the Water Framework Directive. Version 1.1, January 2005). Zmienne abiotyczne Parametry (metryki) biologiczne Reakcja na zmiany antropogeniczne 1. Typ geologiczny zlewni Struktura troficzna 2. Wielkość zlewni 1. Zagęszczenie inventivorów spadek 3. Wysokość n.p.m. 2. Zagęszczenie omnivorów wzrost 4. Rodzaj przepływu Strategie rozrodcze 5. Obecność jezior w górze rzeki wpływających na stanowisko 3. Zagęszczenie gat. fitofilnych wzrost 6.Średnia roczna temperatura powietrza 4. % gat. Litofilnych spadek 7. Spadek rzeki Habitat 8. Odległość od źródła 5. Liczba gat. Dennych spadek 9. Szerokość rzeki 6. Liczba gat. Reofilnych spadek 10. Strategia połowu Tolerancja na zaburzenia środowiska 11. Metoda połowu 7. % gat. Podatnych spadek 12. Powierzchnia połowu 8. % gat. Odpornych wzrost Wędrówki 9. Liczba gat. Wędrownych spadek 10. Liczba gat. potamodromicznych spadek ZASTOSOWANIE WSKAśNIKÓW PRZYDATNOŚCI REKREACYJNEJ JEZIOR W OCENIE W ICH STANU EKOLOGICZNEGO Andrzej Skrzypczak, Andrzej Mamcarz Katedra Rybactwa Jeziorowego i Rzecznego, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, sandacz@uwm.edu.pl. Jeziora uwaŝane są za najcenniejszy składnik przestrzeni geograficznej z punktu widzenia ekologicznokrajobrazowego oraz uŝytkowo-gospodarczego. Coraz wyraźniej akcentowane są ich funkcje turystycznorekreacyjne. Obecność wód naturalnych bezspornie sprzyja bezinwestycyjnemu zwiększaniu atrakcyjności przestrzeni turystycznej. Podstawowym narzędziem oceny stanu ekologicznego jezior są badania monitoringowe. Opierają się na systemie analizy jakości wód poprzez wskaźniki fizyko-chemiczne i biologiczne oraz na określaniu stopnia podatności jezior na degradację z wykorzystaniem wskaźników morfometrycznych, hydrograficznych i zlewniowych. W 1960 roku Patalas opublikował opracowany przez siebie model punktowej oceny produktywności pierwotnej jezior, który w świetle dzisiejszych działań monitoringowych naleŝy określić mianem pierwszej zintegrowanej metody oceny stanu ekologicznego polskich jezior. W świetle rozwijających się metod analitycznych i badań środowiskowych, w 1994 w Warszawie wydano opracowane przez PIOŚ Wytyczne monitoringu podstawowego jezior. W ich załoŝeniu finalnym produktem systemu monitoringu mają być komunikatyo jakości jeziora, uwzględniające między innymi: charakterystykę roślinności wodnej jeziora (zanurzonej i wynurzonej), sposób uŝytkowania gruntów w zlewni bezpośredniej oraz opis aktualnego uŝytkowania jeziora, ze szczególnym uwzględnieniem uŝytkowania rybackiego. Opracowania takie wnoszą 48

5 zatem szereg cennych informacji, które istotnie przyczyniają się do wnioskowania na temat stanu ekologicznego zbiorników. Mankamentem jest, Ŝe wymagają kosztownego monitoringu bezpośredniego. To powoduje, Ŝe np. parametry oceny podatności jezior na degradację są zwykle aplikowane z kart morfometrycznych, które wypełniano w latach 50-tych i 60-tych ubiegłego stulecia, podczas sporządzania tzw. planów urządzeniowych jezior dla inicjowanej wówczas gospodarki rybackiej. Działania takie w znacznym stopniu umniejszają wartość opracowań końcowych. Badania nad przydatnością rekreacyjną jezior wskazują, Ŝe stan ekologiczny środowiska wodnego powinien być analizowany w odniesieniu do jakości samej wody oraz poprzez ocenę zjawisk zachodzących w strefie brzegowej zbiorników. Wszelkie formy uŝytkowania jezior najsilniej oddziałują właśnie na nią, poniewaŝ aktywność człowieka ma tam najintensywniejszy charakter. W Polsce, przy przewaŝającej liczbie jezior zeutrofizowanych, o wodach III klasy czystości i pozaklasowych, to charakter strefy brzegowej decyduje o wartościach uŝytkowych i atrakcyjności turystyczno-rekreacyjnej zbiorników wodnych. Proces zagospodarowania i uŝytkowania jezior wiąŝe się często z inwestycjami, które z jednej strony chronią środowisko, a z drugiej prowadzą do przekształceń strefy brzegowej, co wybitnie wpływa na stan ekologiczny samego zbiornika oraz walory ekologiczne krajobrazu. Przejawia się to między innymi w ograniczeniach ciągłości układu biocenotycznego strefy roślinności wynurzonej. Postępująca eutrofizacja oraz uwarunkowania ekonomiczne doprowadziły do zmian w klasycznym modelu zagospodarowania rybackiego jezior na rzecz modelu rybacko-rekreacyjnego. Wywołało to potrzebę waloryzacji jezior pod kątem ich przydatności dla wędkarstwa. Ta forma aktywności rekreacyjnej ma w układzie ekonomicznym znaczenie kluczowe. Ocenę atrakcyjności wędkarskiej jezior metodą mierników syntetycznych, oparto na analizie 10 cech określających uwarunkowania przyrodnicze środowiska oraz poziom jego zainwestowania. Osiem z nich bezpośrednio odzwierciedla charakter strefy brzegowej zbiorników. Na ich podstawie moŝna wyłonić cztery wskaźniki stanu ekologicznego strefy brzegowej jeziora, określające stopień jej naturalności oraz poziom przekształceń i dewastacji. Wskaźniki te dotyczą ogólnego charakteru strefy roślinności wynurzonej (helofitów) i pasa zlewni bezpośredniej o szerokości do 100 metrów oraz poziomu zabudowy hydrotechnicznej w strefie brzegowej jezior (Ryc. 1.). Szerokość pasa helofitów Strefa kontaktowa WODA - LĄD Stopień fragmentacji pasa helofitów Charakter zlewni bezpośredniej Poziom zabudowy hydrotechnicznej Ryc. 1. Proponowane wskaźniki stanu ekologicznego jezior w ocenie strefy kontaktowej woda- ląd. OCENA ROLI ŚRÓDMIEJSKICH SZTUCZNYCH ZBIORNIKÓW WODNYCH W ZACHOWANIU BIORÓśNORODNOŚCI ORAZ POPRAWIE WARUNKÓW WYPOCZYNKU MIESZKAŃCÓW MIAST, NA PRZYKŁADZIE MIASTA KRAKOWA Aleksandra Wagner Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Geodezji Górniczej i InŜynierii Środowiska, Katedra Biotechnologii Środowiskowej i Ekologii Kraków, Al. Mickiewicza 30 awagner@agh.edu.pl, tel.: 0-12/ Na terenie miasta Krakowa znajduje się stosunkowo duŝo zbiorników wodnych. Obok Wisły i jej dopływów, terenów podmokłych takich jak Łąki Nowohuckie (pierwszy uznany uŝytek ekologiczny, znajdujący się w całości w granicach miasta Krakowa) i Łąki w Kostrzu, szczególne znaczenie mają sztuczne zbiorniki wodne, zazwyczaj powstałe po wydobyciu surowców skalnych. Są one siedliskiem szeregu gatunku zwierząt i roślin, w tym gatunków objętych całkowitą bądź częściową ochroną. Zgodnie z Dyrektywą Wodną UE (Art. 4, a), (iii)) Państwa Członkowskie chronią, poprawiają i przywracają stan wszystkich sztucznie i silnie zmienionych części wód, w celu osiągnięcia dobrego potencjału ekologicznego i dobrego stanu chemicznego wód 49

6 Interdyscyplinarne Centrum Oceny i Zarządzania Wodami Śródlądowymi Uniwersytetu Łódzkiego