The Copper Ship. Miedziowiec. a medieval shipwreck and its cargo. wrak średniowiecznego statku i jego ładunek

Transkrypt

1 The Copper Ship a medieval shipwreck and its cargo Miedziowiec wrak średniowiecznego statku i jego ładunek Edited by / Redaktor tomu Waldemar Ossowski Published by the National Maritime Museum in Gdańsk Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku Gdańsk 2014

2 Published with the financial assistance of the Ministry of Culture and National Heritage Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Reviewers / Recenzenci tomu prof. dr hab. Błażej Śliwiński, prof. dr hab. Witold Świętosławski Translation / Tłumaczenie Barbara Gostyńska, Junique, Krzysztof Dudek Language consultation / Redakcja Barbara Gostyńska, Anna Ciemińska Proofreading / Korekta Kathryn Sleight, Jarosław Kurek Design & DTP / Opracowanie graficzne, skład i redakcja techniczna Paweł Makowski Printed by / Druk Wydawnictwo Bernardinum Copyright Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku and individual authors Gdańsk 2014 ISBN This book is available directly from The National Maritime Museum in Gdańsk ul. Ołowianka 9 13, PL Gdańsk tel. (+48) , fax (+48) info@nmm.pl Front cover / Na okładce 15th-century city seal of Gdańsk / Pieczęć Gdańska z XV wieku from the collections of the State Archives in Gdańsk / ze zbiorów Archiwum Państwowego w Gdańsku

3 CONTENTS SPIS TREŚCI From the Publisher Od Wydawcy INTRODUCTION / WPROWADZENIE Jerzy Litwin Medieval Gdańsk centre of shipbuilding and maritime trade on the Baltic Gdańsk średniowieczne centrum okrętownictwa i handlu morskiego nad Bałtykiem Beata Możejko Shipping and maritime trade in Gdańsk at the turn of the 14th century: the maritime and commercial background of the sinking of the Copper Ship in 1408 Żegluga i handel morski Gdańska na przełomie XIV i XV wieku. Morskie i handlowe tło katastrofy Miedziowca w 1408 roku EXCAVATION AND CONSERVATION / BADANIA WYKOPALISKOWE I KONSERWACJA Waldemar Ossowski The Copper Ship excavations Badania Miedziowca Irena Jagielska, Wiesław Urbański Conservation of the Copper Ship s hull and cargo Konserwacja kadłuba oraz ładunku Miedziowca Marek Krąpiec, Paweł Krąpiec Dendrochronological analysis of the Copper Ship s structural timbers and timber cargo Analiza dendrochronologiczna drewna użytego do budowy statku oraz stanowiącego ładunek Wojciech Jegliński, Szymon Uścinowicz, Piotr Przezdziecki The geological structure and evolution of the area around the Copper Ship Budowa geologiczna i rozwój obszaru w rejonie wraku Miedziowca HULL RECONSTRUCTION / REKONSTRUKCJA KADŁUBA Jerzy Litwin The shipwreck s structural elements Elementy konstrukcyjne wraka Miedziowca Cezary Żrodowski An attempt to create a digital reconstruction of the Copper Ship Próba cyfrowej rekonstrukcji kadłuba wraku Miedziowca

4 CARGO / ŁADUNEK Waldemar Ossowski The Copper Ship s cargo Ładunek Miedziowca Aldona Garbacz-Klempka, Stanisław Rzadkosz, Ireneusz Suliga The cargo of the Copper Ship in the light of metallurgical research Ładunek Miedziowca w świetle badań metaloznawczych SHIP S EQUIPMENT AND PERSONAL EFFECTS / WYPOSAŻENIE STATKU I RZECZY OSOBISTE Waldemar Ossowski Equipment and personal belongings from the Copper Ship Elementy wyposażenia statku i przedmioty osobiste z Miedziowca Piotr Paweł Woźniak Stone cannonballs recovered from the Copper Ship analysis of the materials and surface features Kamienne kule armatnie z Miedziowca analiza materiału i cech powierzchniowych Bogdan Kościński The pottery Naczynia ceramiczne Monika Badura The plant remains Pozostałości roślinne Jerzy Maik Textile recovered from the Copper Ship Tkanina z Miedziowca Piotr Paweł Woźniak The stone and brick net sinkers from the Copper Ship analysis of the materials and surface features Kamienne i ceglane ciężarki do sieci z Miedziowca analiza materiału i cech powierzchniowych

5 Marek Krąpiec 1, Paweł Krąpiec 2 1 AGH University of Science and Technology 2 University of Agriculture in Krakow 1 Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie 2 Uniwersytet Rolniczy w Krakowie DENDROCHRONOLOGICAL ANALYSIS OF THE COPPER SHIP S STRUCTURAL TIMBERS AND TIMBER CARGO ANALIZA DENDROCHRONOLOGICZNA DREWNA UŻYTEGO DO BUDOWY STATKU ORAZ STANOWIĄCEGO ŁADUNEK Dendrochronology is the default method used for dating wooden shipwrecks. It is the only method of absolute dating that can determine the year in which a tree ceased to grow, and in particularly favourable cases, even the season. Identifying the season in which a tree was felled is possible if the last growth ring, directly beneath the bark, is preserved in the analysed sample. A completely developed tree ring consists of the early wood (also known as spring wood) and the late wood, the formation of which ends in Poland in late September. The presence in the sample of a fully developed last tree ring points to winter felling during the season when trees lie dormant, between late autumn of the year in which the last growth ring was formed and spring of the following year. In contrast, if only the early wood is present in the last growth ring, this indicates that the tree was felled in the summer. Often, only part of the sapwood layer, without the last growth rings, survives in a sample. Since the number of rings in the sapwood layer of oak trees fluctuates within a determined range, it is possible to specify a felling date accurate to within 7 8 years. Dendrochronological analysis carried out to-date has enabled the following formulae for determining felling dates to be established: sapwood/ heartwood boundary + 13 (-7/+8) in Greater Poland (Krąpiec 1998), and + 17 (-7/+8) in Western Pomerania (Ważny 1999). Where heartwood alone is present in the wood sample, only the earliest possible felling date can be estimated by adding to the date of the last surviving ring the annual equivalent of the minimum number of sapwood rings. The first attempts to establish the dates of the Copper Ship s construction and sinking using absolute dating methods were made in the 1970s. A series of radiocarbon dates were obtained by analysing samples taken from both the hull and the cargo. This analysis indicated that the most probable date for the ship s construction was the last decade of the 14th century, whereas the most probable date for her sinking was the third decade of the 15th century (Pazdur et al. 1979). The first dating attempts using dendrochronology were undertaken in the 1990s. Analysis carried out by Prof. Tomasz Ważny determined a felling date of 1399 for the Metoda dendrochronologiczna standardowo stosowana jest do datowania drewnianych jednostek pływających. Jest to jedyna metoda datowania bezwzględnego pozwalająca na ustalenie roku, a w przypadkach szczególnie korzystnych również sezonu, podczas którego drzewo zakończyło wzrost. Ustalenie sezonu ścięcia (obumarcia) drzewa jest możliwe, gdy w próbce zachował się słój podkorowy. Kompletnie wykształcony słój składa się z drewna wczesnego (tzw. wiosennego) oraz drewna późnego, którego tworzenie kończy się w Polsce pod koniec września. Jeśli w próbie występuje słój podkorowy kompletnie wykształcony, świadczy to o tzw. ścince zimowej, w okresie przerwy wegetacyjnej trwającej od późnej jesieni roku ostatniego przyrostu do wiosny kolejnego roku. Jeśli natomiast w ostatnim przyroście jest wykształcone tylko drewno wczesne, wówczas wskazuje to na ścięcie drzewa w okresie lata. Często zdarza się, że w próbkach występuje biel niekompletnie zachowany, tzn. bez słoja podkorowego. Ponieważ liczba słojów w strefie bielu dębów waha się w określonych granicach, można wówczas ustalić datę ścięcia z dokładnością do 7-8 lat. Dotychczasowe badania dendrochronologiczne pozwoliły na ustalenie formuły wyznaczania daty ścięcia drzewa: granica biel/twardziel + 13 (-7/+8) w Wielkopolsce (Krąpiec 1998), natomiast + 17 (-7/+8) na Pomorzu Zachodnim (Ważny 1999). Występowanie w badanej próbce tylko drewna twardzielowego pozwala na wyznaczenie najwcześniejszej możliwej daty ścięcia drzewa poprzez dodanie do daty ostatniego zachowanego przyrostu rocznego ekwiwalentu minimalnej liczby słojów w warstwie bielastej. Określenie czasu budowy i zatonięcia Miedziowca metodami datowania bezwzględnego podjęto już w latach 70. ubiegłego wieku. Wykonano serię analiz metodą radiowęglową próbek pobranych zarówno z kadłuba, jak i ładunku. W efekcie tych prac najbardziej prawdopodobną datę zbudowania statku wyznaczono na ostatnią dekadę XIV wieku, a najbardziej prawdopodobną datę jego zatonięcia na trzecią dekadę XV wieku (Pazdur i inni 1979). W latach 90. ubiegłego wieku podjęto pierwsze próby datowania metodą dendrochronologiczną. W efekcie przeprowadzonych przez prof. Tomasza Ważnego analiz data ścięcia drzew wykorzystanych do budowy kadłuba została 143

6 Marek Krąpiec, Paweł Krąpiec Dendrochronological analysis of the Copper Ship s structural timbers and timber cargo a b Fig 1. Preparation for making photogrametric image, samples: A staves WW3, b staves no 10 from the barrel labelled U. Il. 1. Przygotowana do sporządzenia zdjęcia fotogrametrycznego próbka: a klepki WW3, b klepki nr 10 z beczki oznaczonej jako U. Fig 2. Measurement of the annual growth sequences for stave 2 from barrel S with help of the CDendroCooRecord program. Il. 2. Pomiar sekwencji przyrostów rocznych klepki 2 z beczki S przy pomocy programu CDendroCooRecord. określona na rok 1399, zaś zatonięcie na podstawie badań drewnianych klepek ładunku na lata w przedziale (Ważny 2001). W ostatnich kilku latach autorzy na zlecenie Narodowego Muzeum Morskiego w Gdańsku wykonali badania mające na celu doprecyzowanie dat budowy i zatonięcia Miedziowca oraz ustalenie miejsca pochodzenia ładunku klepek oraz beczek. Analizą dendrochronologiczną objęto próbki drewna z kadłuba wraku Miedziowca, a także przewożonego ładunku. Z elementów konstrukcyjnych wraku oraz przewożonych sortymentów drewna (wańczos i krótkie klepki) pobrano próbki w postaci wycinków o grubości 2-4 cm. Łącznie opróbowano 23 elementy kadłuba oraz 35 klepek i wańczosu. Podczas poboru prób do badań zwracano uwagę na słoistość drewna oraz występowanie warstwy drewna bielastego. Wszystkie pobrane próbki reprezentowały drewno dębowe. Po wstępnej preparacji, polegającej na ścięciu nożami preparacyjnymi powierzchniowej warstwy drewna w celu uzyskania czytelnej struktury anatomicznej okazów, każda z prób została poddana pomiarowi przyrostów rocznych z dokładnością 0,01 mm przy użyciu aparatury do pomiarów dendrochronologicznych. Oddzielną kategorię wśród materiałów badanych z Miedziowca stanowiły beczki oraz krótkie klepki prezentowane na wystawie w NMM, ponieważ podjęto decyzję o niepobieraniu z nich prób w postaci wycinków. Zastosowano tutaj technikę polegającą na odpowiednim przygotowaniu krawędzi klepek. Preparacji podobnie jak w przypadku wycinków dokonywano, ścinając cienką, około 1-mm warstwę drewna specjalnymi nożami preparacyjnymi (il. 1). trees used in the construction of the hull, and a date range of for the sinking of the ship, based on analysis of wooden staves from her cargo (Ważny 2001). In recent years, at the request of the National Maritime Museum in Gdańsk (NMM), the present authors carried out analyses aimed at determining more precise dates for the construction and sinking of the Copper Ship, as well as identifying the provenance of staves and barrels from her cargo. Dendrochronological analysis was carried out on wood samples from the hull of the Copper Ship, as well as her cargo. Samples, in the form of 2 4-cm-thick cores were taken from structural elements of the wreck and from the timber cargo carried aboard the ship (wainscot boards and staves). Altogether 23 elements of the hull and 35 staves and boards were sampled. When taking samples for analysis attention was paid to the character of the tree rings and the appearance of the sapwood layer. All of the samples represented oak. After preliminary preparation, involving the cutting and removal of a surface layer of wood with preparation knives in order to obtain a clear picture of the anatomical structure of the specimens analysed, annual growth rings in each sample were measured, with 0.01 mm accuracy, using apparatus for dendrochronological measurements. Amongst the analysed finds from the Copper Ship, barrels and staves presented at the exhibition inexhibited at the NMM constituted a separate category, because it was decided to analyse them without removing samples in the form of cores. Instead, a technique involving special preparation of the edges of the staves, was applied. As in the case of core samples, a c. 1-mm-thick layer of wood 144

7 Marek Krąpiec, Paweł Krąpiec Analiza dendrochronologiczna drewna użytego do budowy statku oraz stanowiącego ładunek was removed with special preparation knives (Fig. 1). In the next step, high-quality macrophotographs were taken of the prepared surfaces. Annual growth ring widths were measured from the photographs using the dedicated computer program CDendroCooRecord (Cybis Elektronik & Data AB, Sweden) (Fig. 2). Measurement and processing of the measured sequences of annual growth rings was performed using the computer software packages TREE-RINGS (Krawczyk & Krąpiec 1995) and TSAP (Rinn 2005). The dendrochronological sequences obtained ranged from several dozen to more than 300 years (maximum 328 years, see Tables 1 3). In the preliminary stage of the analysis individual sequences were compared, with the aim of identifying contemporaneous dendrograms, on the basis of which average curves (chronologies) were created. The dating of these average curves was carried out based on a set of standard chronologies for Poland and neighbouring areas (Krąpiec 1998; Krąpiec et al 2005; Ważny 1999; Zielski & Krąpiec 2004). THE HULL Altogether 23 wood samples from the ship s hull were examined (Table 1); 21 of which were absolutely dated (Fig. 3). In 9 samples the sapwood layer could be observed. Samples with the last, underbark rings indicate that the wood used for construction of the vessel was gathered within two subsequent seasons: 1398 and 1399 AD. Since the underbark growths from the youngest samples consist not only of the earlywood, but well-developed latewood as well, the trees had to be felled during the vegetation break, i.e. within the period between autumn 1399 and spring 1400 AD. It may be supposed that the Copper Ship s hull was built in 1400 AD, assuming that the boatbuilders used fresh oakwood, enabling easier processing and bending the elements (cf. Crumlin Pedersen 1984). Analysis of similarities between the annual growth sequences of the individual samples allowed to distinguish three sets of the most convergent dendrograms, on the basis of which average curves were established: LMIEDZ_A covering 345 years ( AD), LMIEDZ_B covering 148 years ( AD), and LMIEDZ_C spanning 222 years ( AD). Comparison of the average curves produced (LMIEDZ_A, B and C) with the regional chronologies for Poland allowed to indicate approximate sites of the origin of wood. Results of correlation of the chronologies compared are presented in Fig. 4. In the case of the chronology LMIEDZ_A, which exhibits the highest similarity, measured with the t-rate value 1, to the Wielkopolska, Lower Silesia and Gdańsk Pomerania chronologies, NW part of the Vistula river basin may be indicated as the most probable site of the origin of wood. The second of 1 Value t calculated according to the algorithm proposed by Baillie and Pilcher (1973) is universally used in dendrochronology for identification of contemporaneous sequences of annual growths. For correlated dendrochronological sequences it is higher than 3,5. LMIEDZ18 LMIEDZ10 LMIEDZ1 LMIEDZ12 LMIEDZ4 LMIEDZ14 LMIEDZ8 LMIEDZ17 LMIEDZ13 LMIEDZ7 LMIEDZ9 LMIEDZ6 LMIEDZ3 LMIEDZ23 LMIEDZ21 LMIEDZ11 LMIEDZ2 LMIEDZ5 LMIEDZ16 LMIEDZ [AD] Fig. 3. Dendrochronological dating of wood samples from the structure of the Copper Ship s hull. Samples with underbark tree rings are marked with dots. Il. 3. Dendrochronologiczne datowanie próbek drewna z konstrukcji kadłuba Miedziowca. Kropkami oznaczono próbki ze słojami podkorowymi. Kolejnym krokiem było sporządzenie makrofotografii przygotowanych powierzchni. Pomiar szerokości przyrostów rocznych przeprowadzano na podstawie fotografii przy pomocy dedykowanego programu komputerowego CDendro- CooRecord (Cybis Elektronik & Data AB, Szwecja) (il. 2). Do pomiarów i opracowania pomierzonych sekwencji przyrostów rocznych wykorzystano pakiet programów komputerowych TREE-RINGS (Krawczyk, Krąpiec 1995) oraz TSAP (Rinn 2005). Uzyskane sekwencje dendrochronologiczne liczyły od kilkudziesięciu do 300 lat (maksymalnie 328, por. tab. 1, 2 i 3). We wstępnym etapie analizy porównano sekwencje osobnicze w celu identyfikacji jednowiekowych dendrogramów, na podstawie których wyznaczono krzywe średnie (tzw. chronologie). zestawionych krzywych średnich przeprowadzono na podstawie zestawu chronologii standardowych z terenu Polski i obszarów sąsiednich (Krąpiec 1998; Krąpiec i in. 2005; Ważny 1999; Zielski, Krąpiec 2004). KADŁUB Z kadłuba statku przebadano łącznie 23 próbki drewna (tab. 1). Wydatowano bezwzględnie 21 próbek (il. 3). Wśród nich 9 miało zachowaną warstwę bielastą. Próbki ze słojami podkorowymi wskazują, że pozyskanie drewna wykorzystanego do budowy jednostki pływającej miało miejsce podczas dwóch kolejnych sezonów: 1398 i 1399 AD. Ponieważ przyrosty podkorowe najmłodszych prób zawierają obok drewna wczesnego również dobrze wykształcone drewno późne, wskazuje to na ścinkę podczas przerwy wegetacyjnej, tzn. w okresie od jesieni 1399 do wiosny 1400 AD. Należy więc przypuszczać, że kadłub Miedziowca zbudowano w 1400 AD, zakładając, że szkutnicy wykorzystali 145

8 Marek Krąpiec, Paweł Krąpiec Dendrochronological analysis of the Copper Ship s structural timbers and timber cargo A świeże drewno dębowe, umożliwiające łatwiejszą obróbkę i zginanie elementów (por. Crumlin-Pedersen 1986). Analiza podobieństwa sekwencji przyrostów rocznych próbek pozwoliła wyróżnić trzy zespoły najbardziej zbieżnych dendrogramów, na podstawie których wyznaczono krzywe średnie: LMIEDZ_A obejmującą 345 lat ( AD), LMIEDZ_B obejmującą 148 lat ( AD) oraz LMIEDZ_C liczącą 222 lata ( AD). Porównanie zestawionych krzywych średnich LMIEDZ_A, B i C z chronologiami zestawionymi dla obszaru Polski pozwoliło na ustalenie przybliżonego miejsca pochodzenia drewna. Wyniki korelacji porównywanych chronologii przedstawiono na il. 4. W przypadku chronologii LMIEDZ_A, która wykazuje najwyższą zbieżność, mierzoną wartością współczynnika t1, z chronologią wielkopolską, dolnośląską i z Pomorza Gdańskiego, można wskazać północno-zachodnią część dorzecza Wisły jako najbardziej prawdopodobne miejsce pochodzenia drewna. Druga z krzywych średnich, LMIEDZ_B, wykazuje najwyższe podobieństwo do chronologii z Pomorza Gdańskiego oraz wyraźnie niższe do sekwencji dendrochronologicznych z obszarów sąsiednich. Na tej podstawie można wysnuć hipotezę, że prawdopodobnym miejscem pochodzenia drewna jest obszar leżący w najbliższym sąsiedztwie Pomorza Gdańskiego. Ostatnia ze średnich najwyższą zbieżność osiąga z chronologią z Pomorza Gdańskiego i okolic Olsztyna. Można to interpretować jako wskaźnik, że północno-wschodnia część Polski jest obszarem, z którego pochodzi to drewno. ŁADUNEK (KLEPKI I WAŃCZOS) B C Fig. 4. Teleconnection of the average curves established on the basis of wood samples from the Copper Ship s hull: A LMIEDZ_A; B LMIEDZ_B; C LMIEDZ_C with chronologies for various regions of Poland. Trzydzieści pięć próbek w postaci wycinków pobrano z krótkich klepek oraz długich desek (tzw. wańczos). Pomierzono również 41 makrofotografii krótkich klepek prezentowanych na ekspozycji NMM oznaczono je kodem WW (tab. 2). Zdecydowana większość próbek reprezentuje wysokiej jakości wąskosłoiste drewno dębowe. Wśród 59 klepek z zachowaną warstwą bielastą, w piętnastu stwierdzono słój podkorowy, co pozwoliło na datowanie z dokładnością roczną. Ponieważ w słojach podkorowych występowało drewno wczesne i dobrze wykształcone drewno późne, wskazuje to na ścinkę podczas przerwy wegetacyjnej. Dęby, z których wykonano badane klepki, zostały pozyskane w okresie od 1403 do 1407 AD (il. 5). Biorąc pod uwagę czas potrzebny na transport drewna z miejsca pozyskania do portu, można przypuszczać, iż zatonięcie jednostki z takim ładunkiem nie mogło nastąpić wcześniej niż na wiosnę 1408 AD. Sekwencje dendrochronologiczne zdecydowanej większości próbek krótkich klepek wykazywały wysokie podobieństwo przebiegu. Wyznaczono na ich podstawie krzywą średnią LMIE_DK1, liczącą 201 lat i obejmującą okres AD. Jej podobieństwo do chronologii z obszaru Polski zostało przedstawione na il. 6A. Najwyższe wartości 1 Il. 4. Telekonekcja krzywych średnich, zestawionych na podstawie próbek drewna z kadłuba Miedziowca: A LMIEDZ_A; B LMIEDZ_B; C LMIEDZ_C z chronologiami z różnych regionów Polski. 146 Wartość t, liczona według algorytmu zaproponowanego przez Bailliego i Pilchera (1973), jest powszechnie wykorzystywana w dendrochronologii do identyfikacji jednowiekowych sekwencji przyrostów rocznych. Dla skorelowanych sekwencji dendrochronologicznych osiąga ona wartość wyższą od 3,5.

9 Marek Krąpiec, Paweł Krąpiec Analiza dendrochronologiczna drewna użytego do budowy statku oraz stanowiącego ładunek the average curves (LMIEDZ_B) displays the highest similarity to the Gdańsk Pomerania chronology, and significantly lower to the dendrochronological sequences from the adjacent areas. Based on this, the most probable site of the origin of wood should be an area in the closest proximity of Gdańsk Pomerania. The last of the average curves (LMIEDZ_C) reaches the highest similarity with the chronologies for Gdańsk Pomerania and surroundings of Olsztyn. This may be interpreted that the analysed wood came from the north-eastern part of Poland. CARGO (STAVES AND WAINSCOTS) Thirty five samples in the form of cuttings were taken from short staves and long planks (so-called wainscots, PL wańczos). Also 41 macrophotographs of short staves presented at the NMM exhibition (marked with the code WW) were measured (Table 2). The straight majority of the samples represented high quality, narrow-ringed oakwood. Amongst 59 staves with the sapwood layer retained, in fifteen ones the underbark ring could be stated, which permitted for dating with one-year accuracy. Since the earlywood as well as well-developed latewood appeared in the underbark rings, the trees had to be felled during the vegetation break. Oak trees from which the examined staves were made were gathered in the period from 1403 to 1407 AD (Fig. 5). Considering the time needed for transport of wood from the site of gathering to the port, it may be supposed that sinking of the vessel with such a cargo could not take place earlier than in spring 1408 AD. Dendrochronological sequences of straight majority of the samples representing short staves demonstrated high convergence of their courses. Based on them, the average curve LMIE_DK1, spanning 201 years and covering the period AD, was established. Its similarity to the Polish chronologies is presented in Fig. 6A. The highest values were noted for Gdańsk Pomerania, which points out gathering wood for the staves in that region. Similar results were achieved for the average curve LMIE_WA1, representing wainscots samples. It spans 303 years, covering the period AD. Similarity pattern with Polish chronologies (Fig. 6B) points to Gdańsk Pomerania and the north-eastern part of Poland as the most probable areas of the origin of the oakwood from which the wainscots pieces were made. In this case higher values of the t-rate for sequences representing more distant areas are due to not only high similarity of their courses, but also the sequence length, amounting to over 300 years. BARRELS Altogether 196 staves were measured, which represented reconstructed barrels (total 32 ones, marked with letters from A to Z and from AA to AF), as well as loose staves from the store (marked as MG) (Table 3). In the staves of barrels the sapwood layer could be noted only occasionally; usually it was deliberately removed at production of barrels, on account of lower durability of wood from that zone. For this reason, in the straight majority of cases the barrels could be dated only terminus LMIE_L10 LMIE_L23 LMIE_L31 LMIE_L18 LMIE_L16 LMIE_L24 LMIE_L17 LMIE_L27 LMIE_L26 LMIE_L25 LMIE_L11 LMIE_L9 LMIE_L13 LMIE_L15 LMIE_L29 LMIE_L28 LMIE_L12 LMIE_L14 LMIE_L32 LMIE_L30 LMIE_L8 LMIE_L33 WW17_2 WW26_2 WW23_2 WW21_2 LMIE_L5 LMIE_L35 LMIE_L4 LMIE_L19 LMIE_L7 WW28_2 LMIE_L20 WW29_2 WW36_2 LMIE_L6 WW11_2 LMIE_L3 WW34_2 WW14_2 WW24_2 WW25_2 LMIE_L21 WW13_2 WW19_2 WW7_2 LMIE_L1 WW32_2 WW16_2 LMIE_L34 WW2_2 WW9_2 WW15_2 LMIE_L22 WW10_2 WW37_2 WW3_2 LMIE_L2 WW18_2 WW5_2 WW31_2 WW1_1 WW35_2 WW20_3 WW8_2 WW4_2 WW30_ [AD] Fig. 5. Dendrochronological dating of wood samples from the Copper Ship s cargo. A wainscots; B short staves. Samples with underbark tree rings are marked with dots. Il. 5. Dendrochronologiczne datowanie próbek drewna z ładunku Miedziowca. A wańczos; B krótkie klepki. Kropkami oznaczono próbki ze słojami podkorowymi. zanotowano dla Pomorza Gdańskiego, co wskazuje na pozyskanie drewna na klepki w tym rejonie. Podobne rezultaty osiągnięto dla krzywej średniej LMIE_WA1, reprezentującej próbki z wańczosu. Liczy ona 303 lata i obejmuje okres AD. Rozkład podobieństwa z chronologiami z terenu Polski (il. 6B) wskazuje Pomorze Gdańskie i północno-wschodnią część Polski jako najbardziej prawdopodobny obszar pochodzenia dębiny, z której wykonano wańczos. Wyższe wartości współczynnika t w przypadku chronologii pochodzących z bardziej odległych obszarów są spowodowane w tym przypadku nie tylko wysokim podobieństwem przebiegu, ale również długością sekwencji, wynoszącą ponad 300 lat. BECZKI W sumie pomierzono 196 klepek, pochodzących z 32 zrekonstruowanych beczek (oznaczone literowo od A do Z i od AA do AF), jak i luźnych klepek z magazynu (oznaczone jako MG) (tab. 3). W klepkach beczek sporadycznie występuje warstwa bielasta, intencjonalnie usunięta podczas wyrobu beczek, ze względu na mniejszą trwałość drewna A B 147

10 Marek Krąpiec, Paweł Krąpiec Dendrochronological analysis of the Copper Ship s structural timbers and timber cargo A B Fig. 6. Teleconnection of the average curves established on the basis of wood samples from the Copper Ship s cargo: A short staves LMIE_DK1; B wainscots LMIE_WA1 with chronologies for various regions of Poland. Il. 6. Telekonekcja krzywych średnich zestawionych na podstawie próbek drewna z ładunku przewożonego na Miedziowcu: A krótkich klepek LMIE_DK1; B wańczosu LMIE_WA1 z chronologiami z różnych regionów Polski. post quem, in the opposite to the staves being only a semifinished product, in which the sapwood layer was generally retained. A characteristic feature of the staves from the barrels consists in their relatively short sequences of tree rings, which, in turn, renders dendrochronological dating difficult. Therefore, the number of barrel staves sequences absolutely dated is substantially lower than in the cases of the hull elements or high-quality oakwood planks. Altogether 120 staves of barrels were absolutely dated, which represent over 60% of the population examined. On the basis of the results obtained 23 barrels were absolutely dated. For six samples, in which the staves contained sapwood layers, higher-accuracy dating was possible. The straight majority of the barrels were constructed in the 1390s and in and the first decade of the 15th c. The youngest of them were constructed from wood cut down in the years AD (cf. Table 4). Analysis of similarity of the annual growth sequences of the barrel staves with the regional chronologies demonstrates that they could come from various areas of Poland. Wood from the north-eastern part of the country and Gdańsk Pomerania seems to prevail. Barrels from these areas made almost a half of the objects dated (11 objects). Barrels made of wood from the south-eastern and eastern parts of Poland were somewhat less abundant (7 ones). Wood from central and southern Poland was significantly less frequent. It turned out that one of the barrels examined (barrel K) was obviously made from wood of various provenance, which seems to point out for making the barrel in the place, to which wood was delivered from various parts of the Vistula river basin. Some of the barrels could not be successfully dated. Most frequent causes of failure were short individual sequences and unsatisfactory state of preservation of the edge parts of the staves. z tej strefy. Powoduje to, że w zdecydowanej większości przypadków datowanie beczek ma charakter terminus post quem, w przeciwieństwie do klepek stanowiących półprodukt, na których warstwa bielasta jest w większości zachowana. Charakterystyczną cechą klepek beczek jest to, że przeważają wśród nich takie, które zawierają zdecydowanie krótsze sekwencje słojów, co utrudnia datowanie dendrochronologiczne. Ilość bezwzględnie wydatowanych sekwencji wśród klepek beczek jest wyraźnie niższa niż elementów kadłuba czy desek wysokogatunkowego drewna dębowego. W sumie wydatowano bezwzględnie 120 klepek beczek, co stanowi ponad 60% badanego zbioru. Na podstawie uzyskanych rezultatów ustalono daty powstania 23 beczek. Dla sześciu sztuk, w których klepki zawierały drewno bielaste, było to możliwe z większą dokładnością. Zdecydowana większość beczek powstała w latach 90. XIV w. i w I dekadzie XV w. Najmłodsze z nich skonstruowano z drewna pozyskanego w latach AD (por. tab. 4). Analiza podobieństwa sekwencji przyrostów rocznych klepek z beczek z chronologiami regionalnymi pokazuje, iż pochodzą one z różnych rejonów Polski. Przeważa wśród nich drewno z północno-wschodniej części kraju i Pomorza Gdańskiego. Beczki z tego obszaru stanowią prawie połowę wydatowanych obiektów (11 sztuk). Tylko nieco mniej liczne są beczki z drewna z południowo-wschodniej i wschodniej części Polski (7 sztuk). Drewno z centralnej i południowej części Polski występuje zdecydowanie rzadziej. Wśród badanych beczek stwierdzono również taką (beczka K), w której ewidentnie mamy do czynienia z drewnem o różnej proweniencji, co zdaje się wskazywać na wykonanie beczki w miejscu, gdzie dostarczano drewno z różnych części dorzecza Wisły. Części beczek nie zdołano wydatować. Najczęstszymi przyczynami były krótkie sekwencje osobnicze oraz słaby stan zachowania przykrawędziowych części klepek. 148

11 Marek Krąpiec, Paweł Krąpiec Analiza dendrochronologiczna drewna użytego do budowy statku oraz stanowiącego ładunek REFERENCES LITERATURA Crumlin-Pedersen, O., 1984, Aspects of Wood Technology in Medieval Shipbuilding. In: O. Crumlin-Pedersen, M. Vinner (Eds), Sailing into the Past, , Roskilde. Krawczyk, A., Krąpiec, M., 1995, Dendrochronologiczna baza danych. In: Materiały II Krajowej Konferencji Komputerowe wspomaganie badań naukowych, r., , Wrocław. Krąpiec, M., 1998, Oak dendrochronology of the Neoholocene in Poland. Folia Quaternaria, 69, 5-133, Kraków. Krąpiec, M., Szychowska-Krąpiec, E., Zielski, A., 2005, Nowe standardy dendrochronologiczne z północno-wschodniej Polski a ustalanie miejsca pochodzenia drewna historycznego. Prace Komisji Paleogeografii Czwartorzędu PAU, 3, , Kraków. Pazdur, M. F., Pazdur, A., Awsiuk, R., Walanus, A., 1979, Daty wodowania i zatonięcia miedziowca uzyskane na podstawie analizy metodą C14. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 27, 3, Rinn, F., 2005, TSAP-Win. Time series analysis and presentation for dendrochronology and related applications. User Reference. Heidelberg. Ważny, T., 1999, Dendrochronologia obiektów zabytkowych w Polsce. Wyd. SGGW, Warszawa. Ważny, T., 2001, Dendrochronologia obiektów zabytkowych w Polsce. Muzeum Archeologiczne Gdańsk, Gdańsk. Zielski, A., Krąpiec, M., 2004, Dendrochronologia. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. No. Lp. Laboratory code Kod labor. Table 1. Results of dendrochronological analysis of wood samples from the Copper Ship s hull. Tabela 1. Wyniki analizy dendrochronologicznej prób drewna z kadłuba Miedziowca. Sample description Opis próby tree rings przyrostów Sapwood Biel Sequence dating sekwencji Date of felling trees Data ścięcia drzewa 1 LMIEDZ1 CMM/BO/ LMIEDZ2 CMM/BO/1614/ after/po LMIEDZ3 CMM/BO/1612/ after/po LMIEDZ4 CMM/BO/1595/ (+8/-6) 5 LMIEDZ5 CMM/BO/ after/po LMIEDZ6 CMM/BO/1617/ after/po LMIEDZ7 CMM/BO/ after/po LMIEDZ8 CMM/BO/ (+8/-6) 9 LMIEDZ9 CMM/BO/ (+8/-6) 12 LMIEDZ10 CMM/BO/ LMIEDZ11 CMM/BO/ after/po LMIEDZ12 CMM/BO/bn LMIEDZ13 CMM/BO/ (+8/-6) 14 LMIEDZ14 CMM/B0/ (+8/-2) 15 LMIEDZ15 CMM/keelson/nadstępka after/po LMIEDZ16 CMM/keel/stępka after/po LMIEDZ17 CMM/460/75 (6 v 9) after/po LMIEDZ18 CMM/bn LMIEDZ19 CMM/460/75 (13) LMIEDZ20 CMM/484/ LMIEDZ21 CMM/bn (X1) after/po LMIEDZ22 CMM/460/75 (3) LMIEDZ23 CMM/2a after/po

12 Marek Krąpiec, Paweł Krąpiec Dendrochronological analysis of the Copper Ship s structural timbers and timber cargo Table 2. Results of dendrochronological analysis of wood samples from the Copper Ship s cargo. Tabela 2. Wyniki analizy dendrochronologicznej prób drewna z ładunku Miedziowca. No. Lp. Laboratory code Kod labor. Sample description Opis próby Assortment Rodzaj sortymentu tree rings przyrostów Sapwood Biel Sequence dating sekwencji Date of felling trees Data ścięcia drzewa 1 LMIE_L24 CMM/HŻ/NW/2804 Wainscot / Wańczos p LMIE_L13 CMM/HŻ/1995 Wainscot / Wańczos (+8/-2) 3 LMIE_L10 CMM/HŻ/1983 Wainscot / Wańczos p LMIE_L17 CMM/HŻ/2009 Wainscot / Wańczos (+8/-3) 5 LMIE_L11 CMM/HŻ/1985 Wainscot / Wańczos (+8/-3) 6 LMIE_L9 CMM/HŻ/1981 Wainscot / Wańczos (+8/-4) 7 LMIE_L26 CMM/HŻ/3178/4 Wainscot / Wańczos (+8/-0) 8 LMIE_L27 CMM/HŻ/3178/7 Wainscot / Wańczos p LMIE_L31 CMM/HŻ/3179/8 Wainscot / Wańczos (+8/-2) 10 LMIE_L30 CMM/HŻ/3179/6 Wainscot / Wańczos (+8/-3) 11 LMIE_L28 CMM/HŻ/3179/1 Wainscot / Wańczos (+8/-6) 12 LMIE_L29 CMM/HŻ/3179/4 Wainscot / Wańczos (+8/-0) 13 LMIE_L32 CMM/HŻ/3180/1 Wainscot / Wańczos after/po LMIE_L15 CMM/HŻ/2001 Wainscot / Wańczos (+8/-4) 15 LMIE_L14 CMM/HŻ/NW/1999 Wainscot / Wańczos (+8/-6) 16 LMIE_L23 CMM/HŻ/NW/2795 Wainscot / Wańczos p LMIE_L18 CMM/HŻ/2010 Wainscot / Wańczos (+7/-0) 18 LMIE_L12 CMM/HŻ/1992 Wainscot / Wańczos (+7/-0) 19 LMIE_L16 CMM/HŻ/2003 Wainscot / Wańczos p LMIE_L25 CMM/HŻ/NW/2805 Wainscot / Wańczos (+8/-1) 21 LMIE_L22 CMM/HŻ/2759/4 Short stave / Klepka krótka (+8/-6) 22 LMIE_L19 CMM/HŻ/2736/1 Short stave / Klepka krótka (+6/-0) 23 LMIE_L20 CMM/HŻ/2736/3 Short stave / Klepka krótka (+8/-0) 24 LMIE_L5 CMM/HŻ/982/7 Short stave / Klepka krótka p LMIE_L4 CMM/HŻ/982/4 Short stave / Klepka krótka p LMIE_L3 CMM/HŻ/982/1 Short stave / Klepka krótka (+5/-0) 27 LMIE_L35 CMM/HŻ/3206/4 Short stave / Klepka krótka p LMIE_L6 CMM/HŻ/982/8 Short stave / Klepka krótka (+8/-3) 29 LMIE_L7 CMM/HŻ/982/9 Short stave / Klepka krótka (+6/-0) 30 LMIE_L2 CMM/HŻ/978/1 Short stave / Klepka krótka after/po LMIE_L8 CMM/HŻ/NW/1378/2 Short stave / Klepka krótka p LMIE_L21 CMM/HŻ/2759/3 Short stave / Klepka krótka (+8/-6) 33 LMIE_L1 CMM/HŻ/973/2 Short stave / Klepka krótka (+8/-2) 34 LMIE_L33 CMM/HŻ/3204/2 Short stave / Klepka krótka p LMIE_L34 CMM/HŻ/3205/1 Short stave / Klepka krótka (+7/-0) 36 WW1_1 CMM/HŻ/3207 Short stave / Klepka krótka after/po WW10_2 CMM/HŻ/3308/5 Short stave / Klepka krótka (-6/+8) 38 WW11_2 CMM/HŻ/3306/3 Short stave / Klepka krótka p

13 Marek Krąpiec, Paweł Krąpiec Analiza dendrochronologiczna drewna użytego do budowy statku oraz stanowiącego ładunek No. Lp. Laboratory code Kod labor. Sample description Opis próby Assortment Rodzaj sortymentu tree rings przyrostów Sapwood Biel Sequence dating sekwencji Date of felling trees Data ścięcia drzewa 39 WW12_2 CMM/HŻ/3308/9 Short stave / Klepka krótka WW13_2 CMM/HŻ/3308/13 Short stave / Klepka krótka (-0/+8) 41 WW14_2 CMM/HŻ/3306/6 Short stave / Klepka krótka (-0/+8) 42 WW15_2 CMM/HŻ/3308/12 Short stave / Klepka krótka (-5/+8) 43 WW16_2 CMM/HŻ/3306/4 Short stave / Klepka krótka (-2/+8) 44 WW17_2 CMM/HŻ/3300/6 Short stave / Klepka krótka p WW18_2 CMM/HŻ/3308/15 Short stave / Klepka krótka (-6/+8) 46 WW19_2 CMM/HŻ/3302/2 Short stave / Klepka krótka (-0/+7) 47 WW2_2 W-5/404/75/21 Short stave / Klepka krótka (-4/+8) 48 WW20_3 CMM/HŻ/3308/7 Short stave / Klepka krótka after /po WW21_2 CMM/HŻ/3308/2 Short stave / Klepka krótka p WW22_2 CMM/HŻ/3308/20 Short stave / Klepka krótka WW23_2 CMM/HŻ/3305/2 Short stave / Klepka krótka p WW24_2 CMM/HŻ/3308/19 Short stave / Klepka krótka (-0/+8) 53 WW25_2 CMM/HŻ/3306/8 Short stave / Klepka krótka (-0/+7) 54 WW26_2 CMM/HŻ/3308/1 Short stave / Klepka krótka p WW27_2 CMM/HŻ/3308/17 Short stave / Klepka krótka WW28_2 CMM/HŻ/3308/6 Short stave / Klepka krótka (-0/+2) 57 WW29_2 CMM/HŻ/3306/7 Short stave / Klepka krótka (-0/+4) 58 WW3_2 CMM/HŻ/3304 Short stave / Klepka krótka after/po WW30_2 CMM/HŻ/3300/4 Short stave / Klepka krótka after/po WW31_2 CMM/HŻ/3301/3 Short stave / Klepka krótka (-0/+7) 61 WW32_2 CMM/HŻ/3307/7 Short stave / Klepka krótka (-4/+8) 62 WW33_2 CMM/HŻ/3285/3 Short stave / Klepka krótka WW34_2 CMM/HŻ/3307/5 Short stave / Klepka krótka (-3/+8) 64 WW35_2 CMM/HŻ/3302/1 Short stave / Klepka krótka (-0/+8) 65 WW36_2 CMM/HŻ/3307/8 Short stave / Klepka krótka (-2/+8) 66 WW37_2 CMM/HŻ/3289/2 Short stave / Klepka krótka after/po WW38_2 CMM/HŻ/3307/9 Short stave / Klepka krótka WW39_6 CMM/HŻ/3289/3 Short stave / Klepka krótka WW4_2 CMM/HŻ/3308/3 Short stave / Klepka krótka after/po WW40_2 CMM/HŻ/3300/5 Short stave / Klepka krótka WW41_2 CMM/HŻ/3287 Short stave / Klepka krótka WW5_2 CMM/HŻ/3308/14 Short stave / Klepka krótka after/po WW6_2 CMM/HŻ/3303/3 Short stave / Klepka krótka WW7_2 CMM/HŻ/3301/4 Short stave / Klepka krótka (-4/+8) 75 WW8_2 CMM/HŻ/3303/2 Short stave / Klepka krótka after/po WW9_2 CMM/HŻ/3306/2 Short stave / Klepka krótka (-3/+8) 151

14 Marek Krąpiec, Paweł Krąpiec Dendrochronological analysis of the Copper Ship s structural timbers and timber cargo Table 3. Results of dendrochronological analysis of the barrel staves from the Copper Ship (code contain barrel labels from A to Z or AA to AF and no. of the stave) and loose staves from the NMM store (labelled MG). Tabela 3. Wyniki analizy dendrochronologicznej klepek beczek z Miedziowca (kod zawiera oznaczenie beczki od A do Z i AA do AF oraz nr klepki), a także luźnych klepek z magazynu NMM (ozn. MG). No. Lp. Code Kod Description Opis Wood species Rodzaj drewna years lat sapwood rings słojów w bielu Sequence dating sekwencji Beginning Początek End Koniec Date of felling trees Data ścięcia drzewa 1 AK6_1 2 AK7_1 3 AK8_2 4 BK10_1 5 BK12 6 BK2 7 BK3 8 BK4_2 9 BK5_3 10 BK6_2 11 BK7_2 12 BK8_1 13 CK2_2 14 CK3_1 15 CK4_3 16 CK5_1 17 CK6_2 18 CK7_2 19 DK1_2 20 DK2 21 EK2_2 22 EK6_3 23 EK7_2 24 EK8_2 25 FK2_1 CMM/HŻ/3666 CMM/HŻ/3666 CMM/HŻ/3666 CMM/HŻ/3667 CMM/HŻ/3667 CMM/HŻ/3667 CMM/HŻ/3667 CMM/HŻ/3667 CMM/HŻ/3667 CMM/HŻ/3667 CMM/HŻ/3667 CMM/HŻ/3667 CMM/HŻ/508 CMM/HŻ/508 CMM/HŻ/508 CMM/HŻ/508 CMM/HŻ/508 CMM/HŻ/508 CMM/HŻ/509 CMM/HŻ/509 CMM/HŻ/507 CMM/HŻ/507 CMM/HŻ/507 CMM/HŻ/507 CMM/HŻ/2517 Quercus sp. 75 Quercus sp. 56 Quercus sp. 92 Quercus sp after/po 1348 Quercus sp. 46 Quercus sp after/po 1394 Quercus sp after/po 1354 Quercus sp after/po 1378 Quercus sp after/po 1395 Quercus sp Quercus sp after/po 1374 Quercus sp after/po 1360 Quercus sp after/po 1380 Quercus sp after/po 1372 Quercus sp after/po 1397 Quercus sp after/po 1402 Quercus sp after/po 1346 Quercus sp (+8/-6) Quercus sp. 37 Quercus sp. 64 Quercus sp after/po 1321 Quercus sp after/po 1374 Quercus sp after/po 1377 Quercus sp after/po 1390 Quercus sp

15 Marek Krąpiec, Paweł Krąpiec Analiza dendrochronologiczna drewna użytego do budowy statku oraz stanowiącego ładunek No. Lp. Code Kod Description Opis Wood species Rodzaj drewna years lat sapwood rings słojów w bielu Sequence dating sekwencji Beginning Początek End Koniec Date of felling trees Data ścięcia drzewa 26 FK3_1 27 FK5_3 28 FK7_1 29 FK9_2 30 GK1_1 31 GK2_1 32 GK3_2 33 GK4_1 34 GK5_2 35 GK6_1 36 GK7_2 37 GK8_2 38 GK9_2 39 HK1_2 40 HK2_1 41 HK3_1 42 HK4 43 HK5 44 HK6_1 45 HK7_2 46 HK9_2 47 HK10_1 48 HK11_1 49 HK12_2 50 IK1_1 51 IK1_2 52 IK10_1 CMM/HŻ/2517 CMM/HŻ/2517 CMM/HŻ/2517 CMM/HŻ/2517 CMM/HŻ/522 CMM/HŻ/522 CMM/HŻ/522 CMM/HŻ/522 Barrel for tar /Beczka na smołę, CMM/HŻ/522 CMM/HŻ/522 CMM/HŻ/522 CMM/HŻ/522 CMM/HŻ/522 W-5/520/81 W-5/520/81 W-5/520/81 W-5/520/81 W-5/520/81 W-5/520/81 W-5/520/81 W-5/520/81 W-5/520/81 W-5/520/81 W-5/520/81 CMM/HŻ/2554 CMM/HŻ/2554 CMM/HŻ/2554 Quercus sp. 35 Quercus sp. 64 Quercus sp after/po 1385 Quercus sp Quercus sp. 72 Quercus sp after/po 1379 Quercus sp after/po 1372 Quercus sp after/po 1358 Fagus sp. 55 Quercus sp. 106 Quercus sp after/po 1372 Quercus sp after/po 1358 Quercus sp. 69 Quercus sp (+8/-6) Quercus sp. 57 Quercus sp. 102 Quercus sp. 71 Quercus sp (+8/-6) Quercus sp after/po 1285 Quercus sp (+8/-6) Quercus sp after/po 1369 Quercus sp after/po 1372 Quercus sp. 57 Quercus sp after/po 1341 Quercus sp. 57 Quercus sp. 86 Quercus sp

16 Marek Krąpiec, Paweł Krąpiec Dendrochronological analysis of the Copper Ship s structural timbers and timber cargo No. Lp. Code Kod Description Opis Wood species Rodzaj drewna years lat sapwood rings słojów w bielu Sequence dating sekwencji Beginning Początek End Koniec Date of felling trees Data ścięcia drzewa 53 IK4_2 54 IK5_2 55 IK6 56 IK8_1 57 JK1_2 58 JK3_2 59 JK4_2 60 JK7_1 61 KK1_1 62 KK10_2 63 KK13 64 KK14_2 65 KK15_2 66 KK2_1 67 KK3 68 KK6_2 69 KK9_1 70 LK1_2 71 LK10_2 72 LK12_2 73 LK2_2 74 LK3_2 75 LK4_2 76 LK5_1 77 LK6_2 78 LK7_1 79 LK8_2 CMM/HŻ/2554 CMM/HŻ/2554 CMM/HŻ/2554 CMM/HŻ/2554 Quercus sp after/po 1365 Quercus sp after/po 1395 Quercus sp after/po 1378 Quercus sp after/po 1324 Quercus sp (+8/-6) Quercus sp after/po 1389 Quercus sp after/po 1395 Quercus sp after/po 1386 Quercus sp after/po 1393 Quercus sp after/po 1407 Quercus sp. 82 Quercus sp after/po 1378 Quercus sp after/po 1395 Quercus sp after/po 1396 Quercus sp after/po 1385 Quercus sp. 51 Quercus sp. 69 Quercus sp after/po 1393 Quercus sp after/po 1395 Quercus sp after/po 1402 Quercus sp after/po 1385 Quercus sp after/po 1376 Quercus sp after/po 1399 Quercus sp after/po 1394 Quercus sp after/po 1373 Quercus sp after/po 1387 Quercus sp after/po

17 Marek Krąpiec, Paweł Krąpiec Analiza dendrochronologiczna drewna użytego do budowy statku oraz stanowiącego ładunek No. Lp. Code Kod Description Opis Wood species Rodzaj drewna years lat sapwood rings słojów w bielu Sequence dating sekwencji Beginning Początek End Koniec Date of felling trees Data ścięcia drzewa 80 MK1_1 81 MK10 82 MK11 83 MK12_2 84 MK2_2 85 MK3 86 MK4 87 MK5_2 88 MK6_2 89 MK7_1 90 MK8_2 91 MK9_2 92 NK1_1 93 NK2_1 Quercus sp after/po 1386 Quercus sp after/po 1392 Quercus sp after/po 1380 Quercus sp after/po 1383 Quercus sp after/po 1391 Quercus sp after/po 1340 Quercus sp after/po 1389 Quercus sp after/po 1385 Quercus sp after/po 1395 Quercus sp after/po 1387 Quercus sp after/po 1388 Quercus sp after/po 1388 Quercus sp after/po 1403 Quercus sp (1-/+8) 94 NK3_2 Quercus sp after/po OK1_3 CMM/HŻ/2550 Quercus sp after/po OK2_2 CMM/HŻ/2550 Quercus sp after/po OK3_1 CMM/HŻ/2550 Quercus sp after/po OK4_2 99 OK7_2 100 OK8_1 101 OK9_2 102 OK10_2 103 OK12_1 104 PK2_2 105 PK4_2 106 PK5_2 107 PK6_2 CMM/HŻ/2550 CMM/HŻ/2550 CMM/HŻ/2550 CMM/HŻ/2550 CMM/HŻ/2550 CMM/HŻ/2550 CMM/HŻ/2551 CMM/HŻ/2551 CMM/HŻ/2551 CMM/HŻ/2551 Quercus sp after/po 1405 Quercus sp. 66 Quercus sp. 50 Quercus sp. 52 Quercus sp. 60 Quercus sp after/po 1405 Fagus sp. 69 Fagus sp. 57 Quercus sp after/po 1392 Quercus sp

18 Marek Krąpiec, Paweł Krąpiec Dendrochronological analysis of the Copper Ship s structural timbers and timber cargo No. Lp. Code Kod Description Opis Wood species Rodzaj drewna years lat sapwood rings słojów w bielu Sequence dating sekwencji Beginning Początek End Koniec Date of felling trees Data ścięcia drzewa 108 PK8_2 109 PK9_2 110 QK2 111 QK3_1 112 QK4 113 QK5 114 QK6 115 QK7_2 116 QK8_1 CMM/HŻ/2551 CMM/HŻ/2551 CMM/HŻ/2518 CMM/HŻ/2518 CMM/HŻ/2518 CMM/HŻ/2518 CMM/HŻ/2518 CMM/HŻ/2518 CMM/HŻ/2518 Quercus sp. 149 Quercus sp. 173 Quercus sp after/po 1382 Quercus sp after/po 1387 Quercus sp after/po 1390 Quercus sp after/po 1383 Quercus sp. 82 Quercus sp after/po 1400 Quercus sp after/po QK9_2 CMM/HŻ/2518 Quercus sp after/po RK1_1 W-5/376/18/75 Quercus sp after/po RK2_2 W-5/376/18/75 Quercus sp after/po RK3_2 W-5/376/18/75 Quercus sp after/po RK4_2 W-5/376/18/75 Quercus sp SK1_2 123 SK2_1 124 SK3_1 125 TK1_2 126 TK10_2 127 TK11_1 128 TK12_1 129 TK2_2 130 TK3_2 131 TK4_1 132 TK5_2 133 TK6_1 134 TK7_1 135 TK8_2 136 TK9_2 CMM/HŻ/518 CMM/HŻ/518 CMM/HŻ/518 Quercus sp (-0/+6) Quercus sp (-5/+8) Quercus sp Quercus sp after/po 1390 Quercus sp after/po 1390 Quercus sp after/po 1391 Quercus sp after/po 1385 Quercus sp after/po 1376 Quercus sp after/po 1390 Quercus sp after/po 1390 Quercus sp after/po 1381 Quercus sp after/po 1371 Quercus sp after/po 1383 Quercus sp after/po 1384 Quercus sp after/po

19 Marek Krąpiec, Paweł Krąpiec Analiza dendrochronologiczna drewna użytego do budowy statku oraz stanowiącego ładunek No. Lp. Code Kod Description Opis Wood species Rodzaj drewna years lat sapwood rings słojów w bielu Sequence dating sekwencji Beginning Początek End Koniec Date of felling trees Data ścięcia drzewa 137 UK1_2 138 UK5_3 139 UK6_2 140 UK7_2 141 UK9_1 142 VK10_1 143 VK9_1 144 WK1_1 145 WK2_1 146 WK3_1 147 WK3_2 148 WK4_1 149 WK6_2 150 WK7_1 151 WK8 152 XK1_1 153 XK11_2 154 XK3_2 155 XK6_3 156 XK7_2 157 YK1_2 158 YK2_2 159 YK3_2 160 YK8_2 161 YK9_1 162 ZK1_2 163 AAK1_1 R-130 Nr 5 R-130 Nr 5 R-130 Nr 5 R-130 Nr 5 R-130 Nr 5 Barrel 6 / Beczka 6 Barrel 6 / Beczka 6 Barrel 3 / Beczka 3 Barrel 3 / Beczka 3 Barrel 3 / Beczka 3 Barrel 3 / Beczka 3 Barrel 3 / Beczka 3 Barrel 3 / Beczka 3 Barrel 3 / Beczka 3 Barrel 3 / Beczka 3 Barrel 1 / Beczka 1 Barrel 1 / Beczka 1 Barrel 1 / Beczka 1 Barrel 1 / Beczka 1 Barrel 1 / Beczka 1 Barrel 4 / Beczka 4 Barrel 4 / Beczka 4 Barrel 4 / Beczka 4 Barrel 4 / Beczka 4 Barrel 4 / Beczka 4 CMM/HŻ/519 CMM/HŻ/515, Quercus sp after/po 1406 Quercus sp after/po 1399 Quercus sp after/po 1389 Quercus sp after/po 1405 Quercus sp. 70 Quercus sp. 43 Quercus sp. 32 Quercus sp after/po 1368 Quercus sp after/po 1386 Quercus sp after/po 1380 Quercus sp after/po 1381 Quercus sp after/po 1387 Quercus sp after/po 1393 Quercus sp after/po 1387 Quercus sp. 35 Quercus sp. 26 Quercus sp. 55 Quercus sp. 46 Quercus sp. 116 Quercus sp. 66 Quercus sp. 58 Quercus sp. 36 Quercus sp Quercus sp. 66 Quercus sp after/po 1395 Quercus sp. 67 Quercus sp (-0/+8) 157