Wykład 15. GRYZONIE I NACZELNE. Jerzy Dzik. Instytut Paleobiologii PAN Instytut Zoologii UW. Warszawa 2006
|
|
- Krystian Pawlak
- 7 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Wykład 15. GRYZONIE I NACZELNE Jerzy Dzik Instytut Paleobiologii PAN Instytut Zoologii UW Warszawa 2006
2 PLACENTALIA SZCZUR naszym krewnym pokrewieństwa molekularne wiążą nadrzewne tupaje i naczelne z gryzoniami synapomorfie powstały długo po oddzieleniu linii ewolucyjnych Glires Primates prazajęczak? Zalambdalestes 70 mln lat
3 GLIRES GAŁĄŹ gryzoni Lagomorpha Rodentia szczekuszka (piszczucha) Ochotona stale rosnące siekacze bez gruczołów potowych długie jelito ślepe czaszka Ochotona czaszka świstaka Marmota
4 LAGOMORPHA ZAJĄCE trawożerne królik Oryctolagus mleczne siekacze nie wypadają podwójne trawienie połykanie nocnego kału oddzielona tylna część czaszki zając Lepus diastema
5 RODENTIA GRYZONIE pierwotne Sciuridae wiewiórka Sciurus pierwotne gryzonie odżywiają się nasionami zęby policzkowe z korzeniami dwa przedtrzonowce chomik Spermophilus świstak Marmota
6 RODENTIA GAMA przystosowań Gliridae & Castoridae popielica Glis bóbr Castor tylko jeden ząb przedtrzonowy wzrastająca wysokość koron zębów policzkowych skoczek Dipodomys
7 RODENTIA OPORTUNIZM ekologiczny Muridae etc. mysz Mus tylko trzonowce, z guzkami wysokoenergetyczny pokarm szczur Rattus skoczek Dipus
8 RODENTIA GRYZONIE afrykańskie Hystricidae etc. azjatycki jeżozwierz Hystrix poprzeczne listwy na trzonowcach eurazjatyckie jeżozwierze bliskie wspólnemu przodkowi krańcem ewolucji podziemne społeczne golce Heterocephalus skalny szczur Petromus ryjący Bathyergus
9 RODENTIA GRYZONIE Caviidae etc. świnka morska Cavia południowoamerykańskie szynszyla Chinchilla podległy wielkiemu różnicowaniu w izolacji geograficznej kapibara największym gryzoniem mara Dolichotis kapibara Hydrochoerus
10 RODENTIA NORNIKI trawożerne leming Lemmus tylko 3 trzonowce o pofałdowanej emalii ścierane, stale rosną przerabiają duże ilości niskokalorycznego pokarmu roślinnego dość krótki ogon karczownik Arvicola piżmak Ondatra
11 DERMOPTERA NADRZEWNE relikty colugo Cynocephalus błona lotna między kończynami a także między palcami dziś tylko w płd. Azji pospolite i różnorodne na płn. półkuli tuż po upadku dinozaurów
12 PRIMATES STAN wyjściowy Tupaiidae tupaia Tupaia ostre pazury, oczy skierowane na boki ale zamknięty oczodół chrapy rozdzielają wargę dolne przednie zęby tworzą grzebyk oczyszczany podjęzyczkiem trzymają pokarm łapkami żyją w lasach płd. Azji; dzienne Anathana Ptilocercus
13 PRIMATES LEMURY madagaskarskie Prosimiae lemur Lemur lemur Microcebus chwytają gałęzie dłońmi i stopami; pazury nad opuszkami stereoskopia, ale długi pysk 4 P grzebyk z siekaczy i podjęzyczek pierwotną różnorodność zachowały tylko na Madagaskarze; niegdyś w Europie i Ameryce Płn indri Propithecus
14 PRIMATES WIĄŻĄCE ogniwo Tarsius tarsjusz Tarsius owłosiona warga pod chrapami wielkie oczy i zaczątkowe kostne dno oczodołu; skrócony pysk dziś wyspecjalizowane nocne; kilka gatunków w płd. Azji
15 PRIMATES MAŁPY szerokonose Platyrrhina kapucynka Cebus szeroka przegroda nosowa krótszy pysk 3 P długi chwytny ogon; Ameryka Płd marmozeta Callithrix
16 PRIMATES MAŁPY wąskonose CATARRHINA Cercopithecidae rezus Macaca wąska przegroda nosowa jeszcze mniej zębów policzkowych 2 P, choć pysk dość długi, wystający; duże górne kły długi niechwytny ogon; Stary Świat Aegyptopithecus 28 mln lat pawian Papio
17 PRIMATES PIERWSZE człekokształtne Hylobatidae gibbon Hylobates bez ogona ale modzele siedzeniowe naga twarz długie kły; tropikalna Azja Pliopithecus 15 mln lat
18 PRIMATES TYPOWE człekokształtne Pongidae azjatycki orangutan Pongo, afrykańskie szympans Pan i goryl Gorilla leśne emalia zębów cieńsza niż w linii człowieka goryl Gorilla Proconsul 18 mln lat samiec samica
19 PRIMATES MAŁPI RODOWÓD sens przemian Hominidae Homo 50 tys lat rozrost mózgu Australopithecus 4 mln lat dwunożność Proconsul 18 mln lat wzrok i chwyt dłoni kluczowe osłona oczu: zamknięcie łuku jarzmowego, skostnienie dna oczodołu i wały nadoczodołowe skracanie pyska doskonali stereoskopowe widzenie skutkiem redukcja liczby zębów skracanie szczęk Aegyptopithecus 30 mln lat kostne dno oczodołu Notharctus 45 mln lat Palaechthon 60 mln lat chwytne dłonie i stopy Ptilocercus
20 HOMINIDAE SENS dwunożności Australopithecus 3,8 mln lat tropy w tufie z Laetoli dowodem dwunożności 3,5 mln lat temu uwolnienie rąk do transportu; nogi do wytrwałego biegania? dlatego dodatkowe zabezpieczenia przed przegrzaniem: naga skóra i więcej gleju w mózgu (tylko 10% to neurony)?
21 HOMINIDAE KONSEKWENCJE dwunożności Homo Homo Sahelanthropus 5 mln lat Pan pionowa postawa powodem reorganizacji anatomii rozbieżna ewolucja płci osiadłe rodziny, polowanie w hordach; pogłębianie dymorfizmu
22 HOMINIDAE POCZĄTKI człowieka Homo Homo erectus 1,5 mln lat pierwsze narzędzia kamienne 2,6 mln lat dowód obróbki wtórnej brak grzebienia ciemieniowego wynika z rozrostu mózgoczaszki zasięg m. temporalis mocniejsze uzębienie przodków przedczwartorzędowy zapis wyłącznie w Afryce Australopithecus afarensis 3,5 mln lat Homo habilis 2,6 mln lat
23 HOMINIDAE MÓZG funkcja ruchowe ] [ czuciowe noga tułów ramię dłoń twarz rozumienie mowa język mowy słuch węch wzrok równowaga kolumny kory ośrodka wzrokowego Tupaia corpus callosum kora neopallium podzielona na funkcjonalne moduły funkcje uszkodzonego ośrodka przenoszone gdzie indziej zapewne mechanizm selekcji źródłem organizacji myśli chiasma opticum hypophysis thalamus hypothalamus pons pineale cerebellum
24 HOMINIDAE MÓZG rozrost przemiany nie tyle wielkości mózgu, co jego stosunku do masy ciała; inny w liniach małp, australopiteków i człowieka czynnik termoregulacji przy pogoni Homo za zwierzyną? drastyczne ograniczenie śmiertelności dzieci zakończyło ewolucję anatomii człowieka
25 HOMO PITEKANTROP ekspansja jaskinie w przekopie kolejowym przez Sierra de Atapuerca głównym źródłem wiedzy w Europie imigracje ku północy w Eurazji od co najmniej 1 mln lat Sima de Los Huesos 0,35 mln lat Gran Dolina 0,8 mln lat
26 HOMO KONIEC epoki lodowej pigmentacja skóry Omo Kibish 195 tys lat Quafzeh 100 tys lat Jana 30 tys lat Monte Verde 14,8 tys lat szkielet Lake Mungo 45 tys lat Australijczycy współcześni neandertalczykom liczne fale zasiedlania Ameryk kultura Clovis 13,5 tys lat
27 HOMO NEANDERTALCZYK kultura mustierska kultura Moustierian w łagodnych początkach ostatniego zlodowacenia tys. lat temu anatomicznie i kulturowo człowiek neandertalski odmienny od późniejszych łowców mamutów ale jest pośrednia kultura Chatelperonian porównanie kromaniończyka z neandertalczykiem
28 HOMO ŁOWCY mamutów czaszka z Cro-Magnon kultura Solutré w trakcie, Aurignacian w początkach ostatniego zlodowacenia człowiek z Cro-Magnon w Europie od 40 tys. lat temu; anatomia nowoczesna szałas z Mezynia k. Czernihowa 18 tys lat Venus z Willensdorf
29 HOMO OCIEPLENIE Europy klimat neolitu pozwalał na zasiedlenie północy kontynentu Baskowie są być może potomkami pierwszych europejskich rolników Lapończycy mogą być pozostałością przedneolitycznej ludności Europy ekosystemy Europy na początku neolitu nieukorzeniony fenogram pokrewieństw genetycznych grup etnicznych
30 gradient jednego z czynników zmienności genetycznej ludności Europy HOMO EUROPA indoeuropejska ojczyzna Indoeuropejczyków? kladogram języków indoeuropejskich romańskie germańskie celtyckie bałtyjskie słowiańskie iliryjskie greckie Grecy, Ilirowie i Celtowie to być może pierwsze ludy indoeuropejskie Europy
31 WNIOSKI prawa biologii nie są uniwersalne ich stosowalność rozpoczyna się od ewolucyjnego powstania przystosowania, którego dotyczą ma więc ścisłe czasoprzestrzenne koordynaty na drzewie rodowym organizmów nie da się uprawiać biologii bez ich określenia
Ewolucja 11. ANTROPOGENEZA. Jerzy Dzik. Instytut Paleobiologii PAN Instytut Zoologii UW
Ewolucja 11. ANTROPOGENEZA Jerzy Dzik Instytut Paleobiologii PAN Instytut Zoologii UW 2015 POCZĄTKI naczelnych Dryomomys paleocen 55 mln lat Bloch et al. (2007) tupaje najbliższymi krewniakami są gryzonie
Bardziej szczegółowoEwolucja 11. ANTROPOGENEZA. Jerzy Dzik. Instytut Paleobiologii PAN Instytut Zoologii UW
Ewolucja 11. ANTROPOGENEZA Jerzy Dzik Instytut Paleobiologii PAN Instytut Zoologii UW 2016 POCZĄTKI naczelnych Dryomomys paleocen 55 mln lat Bloch et al. (2007) tupaje sutki jak u nietoperzy i góralków
Bardziej szczegółowoRóżnorodność świata zwierząt
Różnorodność świata zwierząt Dwiczenie 15 SSAKI NACZELNE Więcej informacji: Fleagle. 1998. Primate Adaptation and Evolution. Academic Press. Sylwia Łukasik Zakład Biologii Ewolucyjnej Człowieka Instytut
Bardziej szczegółowoANTROPOGENEZA KARTA PRACY DLA UCZNIA
ANTROPOGENEZA KARTA PRACY DLA UCZNIA 1. STANOWISKO SYSTEMATYCZNE CZŁOWIEKA Przedstaw systematykę człowieka, korzystając z przedstawionego poniżej schematu, ilustrującego uproszczone drzewo genealogiczne
Bardziej szczegółowoEwolucja człowieka. Ostatnie 5 milionów lat
Ewolucja człowieka Ostatnie 5 milionów lat 1 Złożone zagadki } } Odnaleziono wiele skamieniałości naczelnych, różne gatunki w tym samym czasie Trudno ustalić relacje między nimi } Przodkowie, czy boczne
Bardziej szczegółowoEwolucja człowieka. Ślady w ziemi i ślady w genach
Ewolucja człowieka Ślady w ziemi i ślady w genach Gdyby Ziemia istniała 1 rok 26 XII wymierają dinozaury 28 XII małpy 31 XII, 14:00 rozdzielenie linii przodków ludzi i szympansów 31 XII, 20:00 Homo erectus
Bardziej szczegółowoEwolucja człowieka. Ślady w ziemi i ślady w genach
Ewolucja człowieka Ślady w ziemi i ślady w genach!1 Złożone zagadki Odnaleziono wiele skamieniałości naczelnych, różne gatunki w tym samym czasie Trudno ustalić relacje między nimi Przodkowie, czy boczne
Bardziej szczegółowo(Cricetinae) podrodzina gryzoni z rodziny chomikowatych (Cricetinae).
Gryzonie (Rodentia, od łacińskiego rodere, obgryzać) rząd ssaków charakteryzujący się pojedynczą parą ciągle wzrastających siekaczy zarówno w szczęce, jak i w żuchwie. Zalicza się doń około 40% gatunków
Bardziej szczegółowoTemat 3. Specyfika i zróżnicowanie naczelnych
Temat 3 Specyfika i zróżnicowanie naczelnych Metody badania ekologii naczelnych Badanie zwierząt żyjących: na wolności (dziko żyjące), na wpół-wolności (na wpół dziko żyjące): dokarmianie, opieka ze strony
Bardziej szczegółowoTemat 9. Lokomocja naczelnych
Temat 9 Lokomocja naczelnych Lokomocja nadrzewna problemy Problemy związane z poruszaniem się po drzewach: gałąź pionowa grawitacja wnoszenia ciężaru ciała trudne dla dużych gatunków, gałąź pozioma konieczność
Bardziej szczegółowoEwolucja człowieka. Ślady w ziemi i ślady w genach
Ewolucja człowieka Ślady w ziemi i ślady w genach Gdyby Ziemia istniała 1 rok 26 XII wymierają dinozaury 28 XII małpy 31 XII, 14:00 rozdzielenie linii przodków ludzi i szympansów 31 XII, 20:00 Homo erectus
Bardziej szczegółowoKLASYFIKACJA NACZELNYCH
KLASYFIKACJA NACZELNYCH Rząd: Primates (Naczelne) Podrząd: Prosimii (Małpiatki) Zespół: Lemuriformes (Lemurokształtne) Zespół: Tarsiiformes (Wyrakokształtne) Podrząd: Anthropoidea (Małpy właściwe) Infrarząd:
Bardziej szczegółowoEwolucja człowieka. Ślady w ziemi i ślady w genach
Ewolucja człowieka Ślady w ziemi i ślady w genach Gdyby Ziemia istniała 1 rok 26 XII wymierają dinozaury 28 XII małpy 31 XII, 14:00 rozdzielenie linii przodków ludzi i szympansów 31 XII, 20:00 Homo erectus
Bardziej szczegółowoAntropogeneza - konspekt lekcji z wykorzystaniem technologii komputerowej.
Antropogeneza - konspekt lekcji z wykorzystaniem technologii komputerowej. Cele edukacyjne i wychowawcze wymagania. Po zajęciach uczeń potrafi: Wiadomości: - zdefiniować terminy: antropogeneza, hominizacja.
Bardziej szczegółowoEwolucja człowieka. Ślady w ziemi i ślady w genach
Ewolucja człowieka Ślady w ziemi i ślady w genach Źródła informacji Analiza sekwencji współczesnych inferencja filogenetyczna koalescencja Badanie antycznego DNA (adna) częściowe i kompletne sekwencje
Bardziej szczegółowoEwolucja molekularna człowieka okiem bioinformatyka. Justyna Wojtczak Jarosław Jeleniewicz
Ewolucja molekularna człowieka okiem bioinformatyka Justyna Wojtczak Jarosław Jeleniewicz Informatyka w biologii - bioinformatyka Jest to szeroka dziedzina zajmująca się tworzeniem zaawansowanych baz danych,
Bardziej szczegółowoEwolucja człowieka. Czy człowiek pochodzi od małpy?
Dnia 6 czerwca 2013 roku odbyła się prezentacja projektów edukacyjnych przygotowanych przez uczniów klasy II gimnazjum. Ewolucja człowieka. Czy człowiek pochodzi od małpy? Uczennice próbowały odpowiedzieć
Bardziej szczegółowoTemat: Świat ssaków. Ssaki gromadą królestwa zwierząt lądowych wodnych stałocieplności Hibernację Estywację
Temat: Świat ssaków. Ssaki, w ujęciu systematycznym, są gromadą i należą do królestwa zwierząt. Są szeroko rozpowszechnione na Ziemi żyją we wszystkich środowiskach, zarówno lądowych, jak i wodnych. Tę
Bardziej szczegółowoEwolucja człowieka 1
1 Ewolucja cz owieka Z ożone zagadki } } Odnaleziono wiele skamieniałości naczelnych, różne gatunki w tym samym czasie Trudno ustalić relacje między nimi } Przodkowie, czy boczne odgałęzienia drzewa 2
Bardziej szczegółowoMałpa. Małpy żyją w stadach albo grupach rodzinnych. Niektóre małpy łączą się w pary na całe życie. Większość małp żyje w lasach tropikalnych.
Małpa Jest wiele gatunków małp. Dzielimy je na te z Nowego Świata i te ze Starego Świata. Stary Świat to Europa, Azja i Afryka. Małpy z tych kontynentów nazywamy małpami wąskonosymi. Wśród małp ze Starego
Bardziej szczegółowoTak chodziły australopiteki: https://www.youtube.com/watch?v=b1ozky8xefq#t=107 Film BBC.
W etiopskim stanowisku Aramis, w środkowym biegu rzeki Auasz w Afarze, odkopano szczątki pięknie zachowanego i bardzo starego przodka człowieka w linii prostej ardipiteka. Dr Marcin Ryszkiewicz, ewolucjonista.
Bardziej szczegółowoEwolucja życia w nowej podstawie programowej biologii w szkole podstawowej. Anna Kimak-Cysewska
Ewolucja życia w nowej podstawie programowej biologii w szkole podstawowej Anna Kimak-Cysewska KOSZALIN 2019 Podstawa programowa VI. Ewolucja życia. Uczeń: 1) wyjaśnia istotę procesu ewolucji organizmów
Bardziej szczegółowoPsychologia zwierząt
Psychologia zwierząt WYKŁAD 15 Ssaki 5 Rząd naczelne Krzysztof Turlejski Instytut Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN WSZiP im. H. Chodkowskiej Rząd naczelne Jest to stary rząd (ponad 60 mln lat),
Bardziej szczegółowoEwolucja człowieka. Ślady w ziemi i ślady w genach
Ewolucja człowieka Ślady w ziemi i ślady w genach!1 !2 !3 Nie taka prosta historia } mtdna współczesnych Europejczyków różni się od mtdna Europejczyków sprzed 10 000 lat } fala migracji neolitycznej (~
Bardziej szczegółowoZęby dentes. Budowa zęba. CEJ cemento- enamel junction
Osteologia Zęby Budowa zęba CEJ cemento- enamel junction Płaszczyzny zębów Rodzaje zębów siekacze dentes incisivi kły dentes canini przedtrzonowe dentes premolares trzonowe dentes molares uzębienie mleczne
Bardziej szczegółowoUzębienie jelenia z grandlami
szczęka żuchwa Uzębienie jelenia z grandlami Ustawienie zębów szczęki i żuchwy u jeleniowatych Uzębienie żuchwy jeleniowatych Stałe zęby policzkowe (boczne) jelenia: P 1, P 2, P 3 przedtrzonowe, M 1, M
Bardziej szczegółowoAntropogeneza i człowiek - Jako gatunek biologiczny Definicja Antropogeneza (z języka greckiego anthropos - człowiek, genesis - początek) - filogeneza człowieka, historia rodowa człowieka i człowiekowatych;
Bardziej szczegółowoPsychologia zwierząt WYKŁAD 12. Ssaki II Szczerbaki. Owadożerne. Nietoperze. Zajęczaki. Gryzonie. Krzysztof Turlejski
Psychologia zwierząt WYKŁAD 12. Ssaki II Szczerbaki. Owadożerne. Nietoperze. Zajęczaki. Gryzonie. Krzysztof Turlejski Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego Ssaki łożyskowe Ssaki łożyskowe (ponad 4500
Bardziej szczegółowoEwolucja człowieka. Ślady w ziemi i ślady w genach
Ewolucja człowieka Ślady w ziemi i ślady w genach Migracje z Afryki Wnioski Model OAR zasadniczo utrzymany, ale nie taki prosty, jak się zdawało Mogło dochodzić do krzyżowania się migrantów z populacjami
Bardziej szczegółowoPakiet edukacyjny - W słowach kilku o wydrze, bobrze i wilku. Bóbr - opis
Bóbr - opis masywny tułów przechodzi bez zaznaczenia szyi w okrągłą głowę niewielkie oczy chronione są trzecią powieką, która podczas nurkowania chroni je nie ograniczając jednocześnie widzenie charakterystyczny
Bardziej szczegółowoEwolucja człowieka. Ślady w ziemi i ślady w genach
Ewolucja człowieka Ślady w ziemi i ślady w genach 1 Złożone zagadki } } Odnaleziono wiele skamieniałości naczelnych, różne gatunki w tym samym czasie Trudno ustalić relacje między nimi } Przodkowie, czy
Bardziej szczegółowoDr Marta Polańska Dr Paweł Majewski Mgr Tomasz Czerwik Ćwiczenie 13 Ssaki
Dr Marta Polańska Dr Paweł Majewski Mgr Tomasz Czerwik Ćwiczenie 13 Ssaki Gromada MAMMALIA (ssaki) Cechy wyróżniające Ssaki dzisiejsze charakteryzuje i odróżnia od innych kręgowców występowanie włosów
Bardziej szczegółowoTemat 4. Środowisko i tryb życia naczelnych
Temat 4 Środowisko i tryb życia naczelnych Rozmieszczenie biomów Zasięg naczelne Głównie rejony gorące (obszar międzyzwrotnikowy) i wilgotne (las, sawanna). Na innych obszarach występują jedynie pojedyncze
Bardziej szczegółowoUkład pokarmowy. Układ pokarmowy
Układ pokarmowy Układ pokarmowy Układ pokarmowy przekształca pokarm spożywany przez psa, dostarczając jego organizmowi energii i składników odżywczych, których potrzebuje do spełnienia różnorodnych funkcji
Bardziej szczegółowoNAUKI O CZŁOWIEKU. Osteologia Kości zwierzęce
NAUKI O CZŁOWIEKU Osteologia Kości zwierzęce Pierwszy krok: Czy to naprawdę kość? ludzka kośd udowa fragment drewna mocno zwietrzała kośd Pierwszy krok: Czy to naprawdę kość? kośd zabarwiona od miedzi
Bardziej szczegółowoKonspekt lekcji historii
Konspekt lekcji historii 1. Szkoła: Liceum Ogólnokształcące 2. Klasa: I (poziom rozszerzony) 3. Temat lekcji: Najdawniejsze dzieje człowieka (w dobie gospodarki przyswajającej) 4. Cele: a) uczeń po lekcji
Bardziej szczegółowoTematyka prac dyplomowych 2016/2017 Instytut Antropologii UAM Zakład Biologii Rozwoju Człowieka Kierownik: prof. dr hab.
Zakład Biologii Rozwoju Człowieka Kierownik: prof. dr hab. Maria Kaczmarek Prace dyplomowe licencjackie Prof. UAM dr hab. Magdalena Kosińska pokój 2.32 gdusia@amu.edu.pl Główne zagadnienie proponowanych
Bardziej szczegółowoOd autorów Z perspektywy czasu... 12
Spis treści Od autorów... 11 Z perspektywy czasu... 12 1. Wiadomości ogólne... 15 Zadania modelarstwa i rysunku we współczesnej protetyce dentystycznej. 15 Mianownictwo i ogólne uwagi o kształcie zębów...
Bardziej szczegółowoCechy charakterystyczne: uszy długie, z czarnymi zakończeniami. Wielkość: długość ciała ok. 60 cm, ogona 10 cm, masa ciała ok. 4 kg.
ZAJĄC Królestwo: zwierzęta Typ: strunowce Podtyp: kręgowce Gromada: ssaki Podgromada: łożyskowce Rząd: zajęczaki Rodzina: zającowate Rodzaj: zając Gatunek: zając europejski (Lepus europaeus) Cechy charakterystyczne:
Bardziej szczegółowoLas jako zjawisko geograficzne. (Biomy leśne)
Las jako zjawisko geograficzne (Biomy leśne) Dlaczego lasy na Ziemi w Europie, Afryce, Ameryce, Azji są takie a nie inne? Są pochodną klimatu zmieniającego się w przestrzeni i czasie Lasy (ekosystemy,
Bardziej szczegółowoSowy. Przygotowała Zuzia Górska
Sowy Przygotowała Zuzia Górska Puchacz Długość ciała (wraz z dziobem i ogonem): 60 78 cm Długość ogona: 23 29 cm Rozpiętość skrzydeł: 155 180 cm Waga: 1,6 2,8 kg samce; 2,3 4,2 kg samice Liczba jaj: 2
Bardziej szczegółowoTest sprawdzający z biologii - Organizm człowieka. Skóra. II gimnazjum 1. Na kongresie naukowym jeden z profesorów przedstawił wyniki swojej pracy dotyczącej budowy ciała człowieka. Podaj nazwę dziedziny
Bardziej szczegółowoTEMOZOLOMIDUM. Załącznik C.64. NAZWA SUBSTANCJI CZYNNEJ ORAZ, JEŻELI DOTYCZY- DROGA PODANIA. Lp.
Załącznik C.64. TEMOZOLOMIDUM 1. TEMOZOLOMIDUM C16 2. TEMOZOLOMIDUM C16.0 3. TEMOZOLOMIDUM C16.1 4. TEMOZOLOMIDUM C16.2 5. TEMOZOLOMIDUM C16.3 6. TEMOZOLOMIDUM C16.4 7. TEMOZOLOMIDUM C16.5 8. TEMOZOLOMIDUM
Bardziej szczegółowoUczenie się biologii wymaga dobrej organizacji pracy Sposoby odżywiania się organizmów
Temat Uczenie się biologii wymaga dobrej organizacji pracy Sposoby odżywiania się Sposoby oddychania Sposoby rozmnażania się Bakterie a wirusy Protisty Glony przedstawiciele trzech królestw Wymagania na
Bardziej szczegółowoStrona Głowna. Uwaga: Aby bliżej poznać poszczególne elementy kliknij na napis ze zdjęcia. Kufa. Mostek i. Zad. piersiowa Kłąb. Ogon. Wibryssy.
Strona Głowna Czaszka Czaszka Potylica Kufa Gsarzbie t no Mostek i Szyja Klatka piersiowa Kłąb Słabizna Zad Lędźwie Zad Ogon Wibryssy Ogon Fafle Łapa Udo Opuszek Opuszek piątego palca Łapa Uwaga: Aby bliżej
Bardziej szczegółowoMechanoreceptory (dotyk, słuch) termoreceptory i nocyceptory
Mechanoreceptory (dotyk, słuch) termoreceptory i nocyceptory Iinformacja o intensywności bodźca: 1. Kodowanie intensywności bodźca (we włóknie nerwowym czuciowym) odbywa się za pomocą zmian częstotliwość
Bardziej szczegółowoTemat 8. Dieta naczelnych
Temat 8 Dieta naczelnych Potrzeby pokarmowe Wraz z pokarmem dostarczane są: cukry (=węglowodany) i tłuszcze energia, białko budulec, sole mineralne budulec (kości, zęby), regulacja (ciśnienie, reakcje
Bardziej szczegółowoEkstrakcje zębów ze wskazań ortodontycznych planowanie leczenia. Zakład Ortodoncji WUM
Ekstrakcje zębów ze wskazań ortodontycznych planowanie leczenia Zakład Ortodoncji WUM 1 Rys historyczny 636 r. Paweł z Eginy, 994r. Hali Abbas zalecali usuwanie zębów nadliczbowych i zębów stojących poza
Bardziej szczegółowoDNO ŻOŁ DKA TRZON ŻOŁ DKA UJŚCIE ODŹWIERNIKA ODŹWIERNIK KRZYWIZNA MNIEJSZA ŻOŁ DKA, NIEOKREŚLONA KRZYWIZNA WIĘKSZA ŻOŁ DKA, NIEOKREŚLONA
Zał cznik C.64. TEMOZOLOMIDUM L.p. 1. TEMOZOLOMIDUM C16 2. TEMOZOLOMIDUM C16.0 3. TEMOZOLOMIDUM C16.1 4. TEMOZOLOMIDUM C16.2 5. TEMOZOLOMIDUM C16.3 6. TEMOZOLOMIDUM C16.4 7. TEMOZOLOMIDUM C16.5 8. TEMOZOLOMIDUM
Bardziej szczegółowoCharakterystyka uzębienia ludzkiego
Charakterystyka uzębienia ludzkiego Po raz pierwszy w świecie zwierząt zęby pojawiły się u kręgowców. Uzębienie ludzkie jest: 1. heterodontyczne / heterodoncja / 2. tekodontyczne / tekodoncja / 3. difiodontyczne
Bardziej szczegółowoWarszawa, dnia 3 września 2014 r. Pozycja 49
Warszawa, dnia 3 września 2014 r. Pozycja 49 OBWIESZCZENIE MINISTRA NAUKI I SZKOLNICTWA WYŻSZEGO 1) z dnia 27 sierpnia 2014 r. w sprawie raportu o liczbie zwierząt wykorzystanych do celów doświadczalnych
Bardziej szczegółowoDzieje życia 3. Świat przedlodowy. Jerzy Dzik. Instytut Paleobiologii PAN Instytut Zoologii UW
Dzieje życia 3. Świat przedlodowy Jerzy Dzik Instytut Paleobiologii PAN Instytut Zoologii UW 2015 PITEKANTROP zasiedlanie Europy Neanderthal Taubach Ochtendung Ehringsdorf Steinheim Sima de Los Huesos
Bardziej szczegółowoEwolucja człowieka. Ślady pozostawione w genach
Ewolucja człowieka Ślady pozostawione w genach Złożone zagadki } } Odnaleziono wiele skamieniałości naczelnych, różne gatunki w tym samym czasie Trudno ustalić relacje między nimi } Przodkowie, czy boczne
Bardziej szczegółowoŚladami mamutów. W wykładzie szczegółowo poruszone zostały następujące zagadnienia: 1. Przynależność systematyczna mamutów
Śladami mamutów. W dniu 20.10.2012 r. tj. sobota, wybraliśmy się z nasza Panią od geografii do Instytutu Nauk Geologicznych Uniwersytetu Wrocławskiego na tegoroczną XI już edycję cyklu Tajemnice Ziemi
Bardziej szczegółowoEarly evolution of lizards in the fossil record
Zakład Paleobiologii i Ewolucji Wydział Biologii Uniwersytet Warszawski Early evolution of lizards in the fossil record Mateusz Tałanda Nr albumu: 251917 Autoreferat rozprawy doktorskiej wykonanej w Zakładzie
Bardziej szczegółowoImię i nazwisko . Błotniaki
Imię i nazwisko email Błotniaki Błotniaki, to liczący 13 gatunków rodzaj ptaków drapieżnych z rodziny jastrzębiowatych (Accipitridae), rzędu sokołowych (Falconiformes), występujących w Eurazji, Afryce
Bardziej szczegółowoWykład Bioinformatyka 2012-09-24. Bioinformatyka. Wykład 7. E. Banachowicz. Zakład Biofizyki Molekularnej IF UAM. Ewolucyjne podstawy Bioinformatyki
Bioinformatyka Wykład 7 E. Banachowicz Zakład Biofizyki Molekularnej IF UAM http://www.amu.edu.pl/~ewas 1 Plan Bioinformatyka Ewolucyjne podstawy Bioinformatyki Filogenetyka Bioinformatyczne narzędzia
Bardziej szczegółowoFORMULARZ LICENCJI HODOWLANEJ owczarka niemieckiego (FCI 166)
Klub Owczarka Niemieckiego (KON) FORMULARZ LICENCJI HODOWLANEJ owczarka niemieckiego (FCI 166) pies suka odmiana: krótkowłosa długowłosa miejsce licencji: data licencji: Sędzia licencjator:... Nazwa psa:.
Bardziej szczegółowoWspólne pochodzenie. Ślady ewolucji.
Wspólne pochodzenie Ślady ewolucji. Wspólne pochodzenie Wspólni przodkowie Dla wszystkich organizmów na Ziemi można odnaleźć wspólnego przodka przeszłość Wspólny przodek Drzewo i klasyfikacja hierarchiczna
Bardziej szczegółowoPakiet edukacyjny - W słowach kilku o wydrze, bobrze i wilku. Wydra - opis
Wydra - opis oczy chronione są trzecią powieką, która podczas nurkowania chroni je nie ograniczając jednocześnie widzenia długie smukłe ciało umożliwia wysoką zwinność i zwrotność w wodzie mała spłaszczona
Bardziej szczegółowoTeoria ewolucji. Podstawowe pojęcia. Wspólne pochodzenie.
Teoria ewolucji Podstawowe pojęcia. Wspólne pochodzenie. Ewolucja Znaczenie ogólne: zmiany zachodzące stopniowo w czasie W biologii ewolucja biologiczna W astronomii i kosmologii ewolucja gwiazd i wszechświata
Bardziej szczegółowoSPECJALNOŚĆ - BIOLOGIA CZŁOWIEKA
SPECJALNOŚĆ - BIOLOGIA CZŁOWIEKA 1. Naczelne odróżnia od innych ssaków to że: a. maja strzemiączko b. mają zamknięty oczodół c. są nadrzewne d. mają paznokcie 2. Haplorhini należą do: a. Rzędu Simiae i
Bardziej szczegółowoTeoria ewolucji. Ślady wspólnego pochodzenia
Teoria ewolucji. Ślady wspólnego pochodzenia Dowody wspierające wspólne pochodzenie } Skamieniałości } Homologia } Cechy szczątkowe } Hierarchiczna klasyfikacja } Zgodność drzew dla różnych genów } Biogeografia
Bardziej szczegółowoGdy się chce trafić do umysłu kogoś trzeba przemawiać językiem jego zainteresowań. Zbigniew Trzaskowski (1933-1998) Projekt realizowany w Zespole Szkół Gimnazjum w Tryńczy w dniach od 1 lutego do 31 marca
Bardziej szczegółowoKONSEKWENCJE PŁCIOWOŚCI (dlaczego osobniki są podobne?)
Wstęp do biologii 6. KONSEKWENCJE PŁCIOWOŚCI (dlaczego osobniki są podobne?) Jerzy Dzik Instytut Paleobiologii PAN Instytut Zoologii UW 2016 PŁEĆ OGRANICZA bioróżnorodność horyzontalny przepływ i rekombinacja
Bardziej szczegółowoTERAPIA ZABURZEŃ CZYNNOŚCI SYSTEMU ŻUCHWOWO-GNYKOWO-CZASZKOWEGO PROGRAM KURSU
TERAPIA ZABURZEŃ CZYNNOŚCI SYSTEMU ŻUCHWOWO-GNYKOWO-CZASZKOWEGO PROGRAM KURSU Dla stomatologów, foniatrów, laryngologów, okulistów i fizjoterapeutów WERSJA 2014.2 20 godzin akademickich zrealizowanych
Bardziej szczegółowoRÓŻNORODNOŚĆ BIOSFERY WBNZ 845
RÓŻNORODNOŚĆ BIOSFERY WBNZ 845 (Biogeografia ekologiczna i ewolucyjna) WYKŁAD 1 January Weiner INOŚ ORGANIZACJA KURSU OK. 15 SPOTKAŃ: WYKŁADY OBECNOŚĆ NIE JEST OBOWIĄZKOWA, ALE ZALECANA JEDNO ZADANIE DOMOWE
Bardziej szczegółowoCopyright Wydawnictwo SBM Sp. z o.o., Warszawa 2013
Copyright Wydawnictwo SBM Sp. z o.o., Warszawa 2013 Wydanie I Opracowanie tekstu: Natalia Kawałko Redakcja i korekta: Natalia Kawałko, Elżbieta Wójcik Opracowanie graficzne, skład, okładka i przygotowanie
Bardziej szczegółowoCi wspaniali lotnicy przystosowanie ptaków do lotu i dalekich wędrówek
Ci wspaniali lotnicy przystosowanie ptaków do lotu i dalekich wędrówek Tomasz Mazgajski Muzeum i Instytut Zoologii PAN Generalia Przystosowania do lotu Pióra i pierzenie Wędrówki Pochodzenie ptaków Archeopteryx
Bardziej szczegółowoWilk - opis. rolę w komunikacji i utrzymaniu. 1/3 długości ciała (pełni istotną. puszysty ogon stanowi prawie
ubarwienie bardzo zróżnicowane od białego, przez żółto-pomarańczowe, brązowe, szare do czarnego puszysty ogon stanowi prawie 1/3 długości ciała (pełni istotną rolę w komunikacji i utrzymaniu równowagi)
Bardziej szczegółowozdolny Ślązak Gimnazjalista
Wynik sumaryczny (wypełnia WKK) WPISZ SWÓJ KOD zdolny Ślązak Gimnazjalista XIII Dolnośląski Konkurs Polonistyczny DLA UCZNIÓW SZKÓŁ GIMNAZJALNYCH Finał przedmiotowy - część pisemna III ETAP WOJEWÓDZKI
Bardziej szczegółowoTeoria ewolucji. Dryf genetyczny. Losy gatunków: specjacja i wymieranie.
Teoria ewolucji. Dryf genetyczny. Losy gatunków: specjacja i wymieranie. Dziaanie doboru Dobór kierunkowy Przesuwa rozkład cechy Dobór stabilizujący Utrzymuje średni fenotyp, odrzuca skrajne Dobór równoważący
Bardziej szczegółowoPytania na egzamin z Ekologii ewolucyjnej naczelnych
Pytania na egzamin z Ekologii ewolucyjnej naczelnych Temat 1 Wprowadzenie 1 Co to jest ekologia? Jakie są jej główne definicje? Która jest najlepsza w odniesieniu do naczelnych? 2 Co to jest ewolucja?
Bardziej szczegółowoZarząd Okręgowy Polski Związek Łowiecki w Olsztynie. dr inż. Dariusz Zalewski
JELEŃ OCENA WIEKU Zarząd Okręgowy Polski Związek Łowiecki w Olsztynie Zespół Gospodarki Łowieckiej Katedra Hodowli Zwierząt Futerkowych i Łowiectwa Wydział Bioinżynierii Zwierząt Uniwersytet Warmińsko-Mazurski
Bardziej szczegółowoKręgowce. 7 7. Podkreśl cechy, które świadczą o przystosowaniu żaby do życia na lądzie. (0 2) grupa a
grupa a Kręgowce Poniższy test składa się z 19 zadań Przy każdym poleceniu podano liczbę punktów możliwą Imię i nazwisko do uzyskania za prawidłowe odpowiedzi Za rozwiązanie całego sprawdzianu możesz uzyskać
Bardziej szczegółowoPOWTÓRZENIE TREŚCI NAUCZANIA Z BIOLOGII KLASY III ROZPISKA POWTÓRZEŃ ROK 2007/2008 Klasa I Treści programowe Dział powtórzeniowy Przewidziana data
POWTÓRZENIE TREŚCI NAUCZANIA Z BIOLOGII KLASY III ROZPISKA POWTÓRZEŃ ROK 2007/2008 Klasa I Treści programowe Dział powtórzeniowy Przewidziana data 1. Struktura organizmu i funkcje, jakim ona służy ( komórki,
Bardziej szczegółowoRozkład materiału z biologii dla klasy III AD. 7 godz / tyg rok szkolny 2016/17
Rozkład materiału z biologii dla klasy III AD zakres rozszerzony LO 7 godz / tyg rok szkolny 2016/17 Biologia na czasie 2 zakres rozszerzony nr dopuszczenia 564/2/2012 Biologia na czasie 3 zakres rozszerzony
Bardziej szczegółowoTeoria ewolucji. Podstawy wspólne pochodzenie.
Teoria ewolucji. Podstawy wspólne pochodzenie. Ewolucja biologiczna } Znaczenie ogólne: } proces zmian informacji genetycznej (częstości i rodzaju alleli), } które to zmiany są przekazywane z pokolenia
Bardziej szczegółowoDENTES I C P M DECIDUI 3/3 1/1 3/3 0/0 PERMANENTES 3/3 1/1 3/3 3/3 DENTES I C P M DECIDUI 0/4 0/0 3/3 0/0 PERMANENTES 0/4 0/0 3/3 3/3
ROZPOZNAWANIE WIEKU U ZWIERZĄT I- dentes incisivi C- d. canini P- d. praemolares M- d. molares KOŃ DECIDUI 3/3 1/1 3/3 0/0 PERMANENTES 3/3 1/1 3/3 3/3 Ogiery i wałachy 40 zębów, klacze- 36 PRZEŻUWACZE
Bardziej szczegółowoBUDOWA MÓZGU (100 MILIARDÓW NEURONÓW) NEUROFIZJOLOGICZNE PODSTAWY
NEUROFIZJOLOGICZNE PODSTAWY UCZENIA SIĘ I PAM IĘCI BUDOWA MÓZGU (100 MILIARDÓW NEURONÓW) Objętość ok. 1300 cm 3 Kora mózgowa powierzchnia ok. 1m 2 Obszary podkorowe: Rdzeń przedłużony (oddychanie, połykanie,
Bardziej szczegółowoPytania na II-gi termin poprawkowy z anatomii prawidłowej człowieka dla studentów Oddziału Stomatologicznego
Pytania na II-gi termin poprawkowy z anatomii prawidłowej człowieka dla studentów Oddziału Stomatologicznego CZASZKA 1. Połączenia ścisłe kości czaszki. Ciemiączka 2. Staw szczytowo-potyliczny 3. Staw
Bardziej szczegółowoOsteologia. Określanie płci
Osteologia Określanie płci 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Cecha Wielkość ogólna Jama oczodołu Powierzchnia otworu wielkiego Wyrostki sutkowate Kresy skroniowe Łuki nadoczodołowe Wysokość czaszki Spłaszczenie okolicy
Bardziej szczegółowoEwolucja cz owieka. Historia i przysz ość
Ewolucja cz owieka Historia i przysz ość Z ożone zagadki } } Odnaleziono wiele skamieniałości naczelnych, różne gatunki w tym samym czasie Trudno ustalić relacje między nimi } Przodkowie, czy boczne odgałęzienia
Bardziej szczegółowoTemat: Stawonogi zwierzęta o członowanych odnóżach.
Temat: Stawonogi zwierzęta o członowanych odnóżach. Stawonogi to najliczniejsza gatunkowo grupa zwierząt występujących na Ziemi. Organizmy te żyją w wodach słodkich i słonych oraz niemal we wszystkich
Bardziej szczegółowoCiekawy przypadek przewlekłe ropne zapalenie zatok.
Ciekawy przypadek przewlekłe ropne zapalenie zatok. Zdjęcia radiologiczne i endoskopowe 7 letniej klaczy, która trafiła do kliniki z powodu okresowego, lewostronnego wypływu z nosa. Wypływ ten miał charakter
Bardziej szczegółowoBIOLOGIA EGZAMIN KLASYFIKACYJNY 2015/16. KLASA III Gimnazjum. Imię:... Nazwisko:... Data:...
BIOLOGIA EGZAMIN KLASYFIKACYJNY 2015/16 KLASA III Gimnazjum Imię:... Nazwisko:... Data:... 1. Ponumeruj poziomy organizacji materiału genetycznego, rozpoczynając od poziomu najniższego: - chromatyna -
Bardziej szczegółowoFCI-Standard N 264 / MASTIFF
FCI-Standard N 264 / 18. 04. 2007 MASTIFF Wersja polska lipiec 2010. POCHODZENIE : Wielka Brytania. PATRONAT : FCI. 2 DATA PUBLIKACJI OBOWIĄZUJACEGO WZORCA : 06.03.07. UŻYTKOWOŚĆ : Pies stróżujący i obronny.
Bardziej szczegółowoZ ANATOMII PRAWIDŁOWEJ
KOMPENDIUM Z ANATOMII PRAWIDŁOWEJ CZŁOWIEKA ć i ; 4 T m»4 TOM I Redakcja wydania II MedPharm T O M I KOMPENDIUM Z ANATOMII PRAWIDŁOWEJ CZŁOWIEKA Redakcja wydania II autorzy: Elżbieta Błaszczyk Danuta Biegańska-Dembowska
Bardziej szczegółowoPRZEMIANY ZIEMI (jak zmienia się środowisko?)
Wstęp do biologii 12. PRZEMIANY ZIEMI (jak zmienia się środowisko?) Jerzy Dzik Instytut Paleobiologii PAN Instytut Zoologii UW 2016 ŚRODOWISKO ekspansji życia zwiększa się różnorodność form żywych zarówno
Bardziej szczegółowoJAK ZWIERZĘTA DRAPIEŻNE ZDOBYWAJĄ POKARM?
Przyroda (SP, kl. 4) JAK ZWIERZĘTA DRAPIEŻNE ZDOBYWAJĄ POKARM? Czas realizacji tematu 45 min Cele lekcji Uczeń: podaje przykłady organizmów samożywnych i cudzożywnych; rozpoznaje na ilustracji wybrane
Bardziej szczegółowoA. Ewolucja to proces powolnych zmian budowy i funkcji organizmów prowadzacy do powstawania nowych gatunków.
ID Testu: J2U2382 Imię i nazwisko ucznia Klasa Data 1. Rozstrzygnij, które zdania sa prawdziwe, a które fałszywe. W tabeli obok każdego zdania wpisz odpowiednio P (prawda) lub F (fałsz). Zdania P/F A.
Bardziej szczegółowoWszyscy jesteśmy mieszańcami. Ewolucja i różnorodność genetyczna człowieka
Wszyscy jesteśmy mieszańcami Ewolucja i różnorodność genetyczna człowieka Prezentacja www.igib.uw.edu.pl Jesteśmy zwierzętami - naczelnymi milionów lat temu Człowiek Szympans Goryl Orangutan Makak Gibon
Bardziej szczegółowoIRINOTECANUM. Załącznik C.35.a. NAZWA SUBSTANCJI CZYNNEJ ORAZ, JEŻELI DOTYCZY- DROGA PODANIA
Załącznik C.35.a. IRINOTECANUM Lp 1. IRINO TECANUM C15 RAK PRZEŁYKU 2. IRINO TECANUM C15.0 SZYJNA CZĘŚĆ PRZEŁYKU 3. IRINO TECANUM C15.1 PIERSIOWA CZĘŚĆ PRZEŁYKU 4. IRINO TECANUM C15.2 BRZUSZNA CZĘŚĆ PRZEŁYKU
Bardziej szczegółowoTemat 7. Rozród i rozwój osobniczy naczelnych
Temat 7 Rozród i rozwój osobniczy naczelnych Strategie rozwojowe W momencie narodzin (lub, u ptaków, wyklucia) rozwój może być słabo lub mocno zaawansowany. Gniazdowniki (ang. altricial, nieporadne): ciąża
Bardziej szczegółowoDziennik Urzędowy Ministra Zdrowia 1097 Poz. 42 Załącznik C.35. IRINOTECANUM
Dziennik Urzędowy Ministra Zdrowia 1097 Poz. 42 Załącznik C.35. IRINOTECANUM 1. IRINOTECANUM C15 RAK PRZEŁYKU 2. IRINOTECANUM C15.0 SZYJNA CZĘŚĆ PRZEŁYKU 3. IRINOTECANUM C15.1 PIERSIOWA CZĘŚĆ PRZEŁYKU
Bardziej szczegółowoEWOLUCJA. Jerzy Dzik. Warszawa 2006
1 EWOLUCJA Jerzy Dzik Warszawa 2006 2 Rozdział 1. Wprowadzenie w zasady zjawiska Temat 1. Teorie ewolucji Rozdział 2. Pochodzenie człowieka i środowiska jego życia Temat 1. Zaludnienie Europy Temat 2.
Bardziej szczegółowoANALIZA ANTROPOLOGICZNA CMENTARZYSKA CIAŁOPALNEGO Z TARGOWISKA, STANOWISKA 10 I 11 II. KATALOG SZCZĄTKÓW KOSTNYCH
Jarosław Wróbel Analiza antropologiczna cmentarzyska ciałopalnego z Targowiska, stanowiska 10 i 11 II. Katalog szczątków kostnych Analiza antropologiczna cmentarzyska ciałopalnego z Targowiska, stanowiska
Bardziej szczegółowoAnatomia mózgu. Kacper Łukasiewicz
Anatomia mózgu cz. 4 Plan prezentacji Międzymózgowie - podział Podwzgórze - opis struktur Wzgórzomózgowie - opis struktur Podział międzymózgowia Międzymózgowie (diencephalon) dzielimy na dwie części: -
Bardziej szczegółowoKARTA ODPOWIEDZI - KONKURS Z BIOLOGII ETAP WOJEWÓDZKI
nr zad. max punktów 1. 5 pkt. 2. 2 pkt. 3. 3. pkt. KARTA ODPOWIEDZI - KONKURS Z BIOLOGII ETAP WOJEWÓDZKI prawidłowe odpowiedzi punktacja uwagi zdania należy uzupełnić następująco: Watson Crick deoksyrybozy
Bardziej szczegółowo