Dziedzictwo Kulturowe - rewaloryzacja rewitalizacja - przekształcenia

Transkrypt

1 Semestr VII Teoria urbanistyki i projektowanie urbanistyczne Wykłady dr inż. arch. Jadwiga Kiernikiewicz-Wieczorkiewicz Zakład Urbanistyki i Planowania Regionalnego * Pracownia Urbanistyki Wydział Architektury * Politechnika Gdańska Dziedzictwo Kulturowe - rewaloryzacja rewitalizacja - przekształcenia Definicje kultury (cywilizacji?), tradycji Wartości kulturowe przestrzeni środowiska zbudowanego Wzory kulturowe, normy estetyczne, moda Kryteria oceny wartości materialnych dóbr kultury środowiska zbudowanego (Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami- DURP Nr 162, poz.1568, r.) ) Definicje rewitalizacji (Wprowadzenie do dyskusji na temat założeń nowego projektu ustawy o rewitalizacji obszarów miejskich) Definicje rewaloryzacji (Zalecenia dotyczące ochrony zespołów zabytkowych i tradycyjnych oraz ich roli w życiu współczesnym (tzw. zalecenie warszawskie), Warszawa-Nairobi 1976) (Wytyczne do opracowania problematyki ochrony wartości kulturowych w planach zagospodarowania przestrzennego opracowane przez Komisję międzyresortową ds. Rewaloryzacji Miast I Zespołów Staromiejskich Warszawa 1981) (Międzynarodowa Karta Ochrony Miast i Dzielnic Zabytkowych ICOMOS, Toledo 1986) Studium przypadków 1. Gdańsk-pomnik historii, 2. tekst wpisu do rejestru zabytków a współczesne plany dla obszaru wpisanego 3. przekształcenia w przestrzeni objętej ochroną konserwatorską w odbudowie powojennej i realizacjach współczesnych 4. Targ Węglowy w Gdańsku, 5. Plac Teatralny w Warszawie 6. Rynek Krakowski (przekształcenia XIX Wierność przeszłości w kontekście współczesnych standardów środowiska zbudowanego Odziedziczone środowisko zbudowane a wytyczne równoważenia rozwoju. Prawo do naprawy odziedziczonego środowiska zbudowanego? Przykłady: Współczesność XIX-wiecznego Paryża Nowa architektura wśród historycznej Historyczna architektura w zabytkowym kontekście Nowe oblicze bieda-architektury Architektura - zabytek pamięci

2 WYBÓR TEKSTÓW... tworzenie harmonijnego krajobrazu to zadanie wykonalne,... nie jest utopią stworzenie współczesnemu społeczeństwu lepszej oprawy fizycznej rzeczywistości, w której przyszło mu żyć. (L. Benevolo "Miasto w Europie"1990). [...] By uratować przedmioty nieożywione, wystarczą prace konserwatorskie miejsce w muzeum, lecz by zachować miasta, musi zostać przywrócona harmonijna proporcja interesów i podejmowanych decyzji, która sprawia, że struktury przestrzenne społeczne miasta zgodne są ze sobą. [...] (L. Benevolo "Miasto w Europie" 1990)... jedyną niekłamaną koniecznością historyczną jest naprawa stanu posiadania. (P. Jasienica Rozważania o wojnie domowej 1968)... każde pokolenie ludzkie (...) pojawia się na widowni zapełnionej rzeczami idealnymi i materialnymi, które są wytworzone przez pokolenia starsze i przez układ społeczny, działający poprzednio. Musi się spod nagromadzenia wytworów tych wyzwolić w tej przynajmniej mierze, by je opanować i przyswoić przekształcić na swoją modłę. (S. Czarnecki Dawność a teraźniejszość w kulturze 1956) Kryteria oceny wartości materialnych dóbr kultury w odniesieniu do środowiska zbudowanego: stopień przetrwania elementów historycznego układu przestrzennego, wartości estetyczne poszczególnych obiektów i zespołów, reprezentatywność obiektów i zespołów jako materialnego dokumentu ewolucji form przestrzennych środowiska zbudowanego unikatowość obiektu, zespołu w skali lokalnej, regionalnej lub krajowej, bogactwo tradycji historycznej Kultura * ogół materialnych i niematerialnych wytworów człowieka; wszystko, co nie powstało drogą naturalną, ale w rezultacie działania ludzi * system wyuczonych i przekazywanych wartości, norm, wzorów oraz zachowań wspólnych danej zbiorowości (Encyklopedia powszechna, Kraków 2001) Zabytek nieruchomość lub rzecz ruchoma, ich części lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową; Dz. U. RP Nr 182 poz z 23. lipca 2003 r, art. 3, ust.1

3 Prace konserwatorskie działania mające na celu zabezpieczenie i utrwalenie substancji zabytku, zahamowanie procesów jego destrukcji oraz dokumentowania tych działań; Dz.U.RP Nr 182 poz 1568 z 23. lipca 2003 r, art. 3, ust.6 Prace restauratorskie działania mające na celu wyeksponowanie wartości artystycznych i estetycznych zabytku, w tym, jeżeli istnieje taka potrzeba, uzupełnienie lub odtworzenie jego części, oraz dokumentowanie tych działań; Dz.U.RP Nr 182 poz 1568 z 23. lipca 2003 r, art. 3, ust.7 Historyczny układ urbanistyczny lub ruralistyczny, przestrzenne założenie miejskie lub wiejskie, zawierające zespoły budowlane, pojedyncze budynki i formy zaprojektowanej zieleni, rozmieszczone w układzie historycznych podziałów własnościowych i funkcjonalnych w tym ulic lub sieci dróg Dz.U.RP Nr 182 poz 1568 z 23. lipca 2003 r, art. 3, ust.12 Historyczny zespół budowlany powiązaną przestrzennie grupę budynków wyodrębnioną ze względu na formę architektoniczną, styl, zastosowane materiały, funkcję, czas powstania lub związek z wydarzeniami historycznymi Dz.U.RP Nr 182 poz 1568 z 23. lipca 2003 r, art. 3, ust.13 Krajobraz kulturowy przestrzeń historycznie ukształtowana w wyniku działalności człowieka, zawierająca wytwory cywilizacji oraz elementy przyrodnicze Dz.U.RP Nr 182 poz 1568 z 23. lipca 2003 r, art. 3, ust.14 Otoczenie teren wokół lub przy zabytku wyznaczony w decyzji o wpisie tego terenu do rejestru zabytków w celu ochrony wartości widokowych zabytku oraz jego ochrony przed szkodliwym oddziaływaniem czynników zewnętrznych Dz.U.RP Nr 182 poz 1568 z 23. lipca 2003 r, art. 3, ust.15 Ochronie i opiece podlegają bez względu na stan zachowania: zabytki nieruchome będące w szczególności: krajobrazami kulturowymi, układami urbanistycznymi, ruralistycznymi i zespołami budowlanymi, dziełami architektury i budownictwa, dziełami budownictwa obronnego, obiektami techniki a zwłaszcza kopalniami, hutami, elektrowniami i innymi zakładami przemysłowymi, cmentarzami, parkami, ogrodami i innymi formami zaprojektowanej zieleni,

4 miejscami upamiętniającymi wydarzenia historyczne, bądź działalność wybitnych osobowości lub instytucji;... Dz.U.RP Nr 182 poz 1568 z 23. lipca 2003 r, art. 6, ust.1 Formy i sposoby ochrony zabytków Formami ochrony zabytków są: wpis do rejestru zabytków, uznanie za pomnik historii, ustalenia ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego; Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami Dz.U.RP Nr 182 poz.1568 z 23 lipca 2003 r, art..7 Ład przestrzenny takie ukształtowanie przestrzeni, które tworzy harmonijną całość oraz uwzględnia w uporządkowanych relacjach wszelkie uwarunkowania i wymagania funkcjonalne, społeczno-gospodarcze, środowiskowe, kulturowe oraz kompozycyjno-estetyczne Dobra kultury współczesnej niebędące zabytkami dobra kultury, takie jak pomniki, miejsca pamięci, budynki, ich wnętrza i detale, zespoły budynków, założenia urbanistyczne i krajobrazowe, będące uznanym dorobkiem współcześnie żyjących pokoleń, jeżeli cechuje je wysoka wartość artystyczna lub historyczna Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, Ustawa przekazana do Senatu RP z 13. lutego 2003 r, art. 2, Zadania na przyszłość Chronić cenne dziedzictwo Tworzyć nowe wartości kulturowe Uwzględniać harmonijnie różnorodne potrzeby społeczne Sterować elastycznie rozwojem miasta Dążyć do jedności w różnorodności Dbać o symbiozę ze środowiskiem przyrodniczym Starać się o warunki sprzyjające osiągnięciu celu (Wacław Ostrowski, Wprowadzenie do historii budowy miast,warszawa 2001) Największą trudnością, przed jaką stoi architekt podejmujący się zadania przekształceń zastanego środowiska kulturowego jest panująca tendencja budowania przeszłości w obszarach historycznych miast. Ta bardzo w Polsce rozpowszechniona, niebezpieczna z punktu widzenia rozwoju kultury, tendencja czy moda znajduje swoje uzasadnienie w czasie, w jakim się pojawiła i w jakim, niestety, triumfuje. A jest to czas głębokich przemian. Przekształcenia społeczno-gospodarcze, jakie się dokonują, problemy z nimi związane, pytania o nowe rozwiązania, o nieznane, trudne do przewidzenia ich skutki wszystko to rodzi strach przed jutrem i chęć powrotu do znanej przeszłości. Ta przeszłość oznacza w płaszczyźnie gospodarczej reguły

5 wyidealizowanego kapitalizmu, w płaszczyźnie kulturowej a w interesującej nas tu dziedzinie sztuki po upadku idei kultury modernistycznej - nawrót i gloryfikacja wcześniejszej epoki estetycznej epoki historyzmów w sztuce architektonicznej. Te tendencje znajdują swoją wyrazistą egzemplifikację szczególnie w sytuacjach podejmowania problematyki zagospodarowywania zabytków i obszarów zabytkowych. Na naszych oczach urodziła się w obszarze kultury masowej moda, jeśli nie nakaz, budowania, odtwarzania przeszłości, w rzeczywistości sprowadzająca się do budowy sztucznej przeszłości, budowania kopii, falsyfikatów udających zabytki - moda tworzenia obrazu świata historycznego wedle prymitywnej i wyjątkowo powierzchownej wiedzy o tym świecie. Niebezpieczeństwem tej tendencji jest ucieczka od konieczności naprawy środowiska zbudowanego naprawy, która pozostawałaby w zgodzie z paradygmatem zrównoważonego rozwoju. (JKW 2006) Jednym z podstawowych wymogów, definiowanych powszechnie we wszystkich współczesnych międzynarodowych dokumentach z zakresu ochrony dóbr kultury, zabytków i rewaloryzacji przestrzeni środowiska zbudowanego jest wymóg unikania tworzenia mylących przekazów dotyczących historii, wymóg unikania fałszu. Oznacza to dopuszczenie w obszarach zabytkowych miast przekształceń operujących architekturą o formach współczesnych nie odwołujących się do stylizacji historycznej (JKW 2004) Ochrona miast i dzielnic zabytkowych jest rozumiana jako zespół działań niezbędnych do ochrony, konserwacji i restauracji tego rodzaju miast i dzielnic, ich harmonijnego rozwoju oraz poprawnej adaptacji do potrzeb współczesnego życia. Aby zwiększyć swą skuteczność, ochrona miast i dzielnic historycznych powinna stanowić integralną część polityki rozwoju społecznego i gospodarczego określonej na wszystkich szczeblach planowania miejscowego i regionalnego Międzynarodowa Karta Ochrony Miast i Dzielnic Zabytkowych ICOMOS-Toledo 1986 Terminem rewaloryzacji staromiejskich zespołów dziedzictwa kulturowego określa się całokształt działań gospodarczych na rzecz przywrócenia i utrwalenia ich historycznych walorów, nadania im współczesnych treści, jak również ich funkcjonalnej i kompozycyjnej integracji z całością organizmów miejskich. (Ustalenia Międzyresortowej Komisji ds. Rewaloryzacji Miast i Zespołów Staromiejskich Warszawa 1981) Rewaloryzacja przywrócenie rzeczywistej wartości obiektom, przedmiotom, które z jakichś powodów (np. wskutek zaniedbania) straciły na wartości. (Słownik języka polskiego PWN, Warszawa 1989)

6 Rewitalizacja przestrzeni miejskiej zmiany strukturalne polegające na wzmocnieniu aktywności i atrakcyjności przestrzeni miejskiej wskutek skoordynowanej strategii sektorów publicznego i prywatnego. Kategorie przestrzeni rewitalizacji: nowa przestrzeń fizyczna wartości rynkowe przestrzeni; przestrzeń dziedzictwa kultury wartości dziedzictwa kulturowego; przestrzeń społeczności lokalnej zbiór wartości postrzeganych przez społeczność lokalną. (Zbigniew Zuziak Strategie rewitalizacji przestrzeni miejskiej - Politechnika Krakowska, Kraków 1998) Ochrona dziedzictwa kulturowego jako kategoria planowania regionalnego: * Koncepcja polityki przestrzennego zagospodarowania kraju (s. 1: i 1: ): programy rządowe.służące realizacji ponadlokalnych celów publicznych wpływające na przestrzenne zagospodarowanie kraju - rejestr programów. * Studium zagospodarowania przestrzennego województwa (skale 1: i 1: ): - uwzględnienie uwarunkowań, celów i kierunków polityki przestrzennej państwa na obszarze województwa; - programy wojewódzkie służące realizacji ponadlokalnych celów publicznych wpływające na przestrzenne zagospodarowanie województwa - wojewódzki rejestr programów (zadania rządowe wynikające z programów oraz zadania realizowane na terenach i obiektach chronionych na podstawie ustaw szczególnych). Por.: art. 61 i 62 ustawy z 7 lipca 1994 r. Ochrona dziedzictwa kulturowego jako kategoria planowania miejscowego: * Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy (s. 1: i 1:25.000): - uwzględnienie uwarunkowań, celów i kierunków polityki przestrzennej państwa na obszarze województwa w ramach polityki przestrzennej gminy w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego. * Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego (skale od 1:1000 do 1:5000): - wprowadzenie zadań rządowych wynikających z programów oraz zadań realizowanych na terenach i obiektach chronionych na podstawie ustawy o ochronie dóbr kultury do miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Ochrona dziedzictwa kulturowego jako kategoria projektowania urbanistycznego: * Decyzja o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu (skala l :500) - warunki wynikające z przepisów szczególnych. * Projekt zagospodarowania terenu (skala 1:500)

7 Brak czytelnych definicji określeń odnoszących się do problematyki środowiska kulturowego: * obszar zabytkowy * tereny chronione * diagnoza stanu środowiska kulturowego * funkcjonowanie środowiska kulturowego * obszary objęte ochroną środowiska kulturowego * obszary objęte ochroną konserwatorską * obszary, dla których sporządzanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego jest obowiązkowe na podstawie przepisów szczególnych