Język i poznanie SYLABUS A. Informacje ogólne

Transkrypt

1 Język i poznanie SYLABUS A. Informacje ogólne Elementy składowe Opis sylabusu Nazwa jednostki prowadzącej kierunek Wydział Historyczno-Socjologiczny, Instytut Socjologii i Kognitywistyki Nazwa kierunku studiów Kognitywistyka i komunikacja Poziom kształcenia Studia pierwszego stopnia Profil studiów Ogólnoakademicki Forma studiów Stacjonarne Kod 0500-KS1-2JPO Język Język polsk. Rodzaj Obowiązkowy, MK_7 Rok studiów /semestr Rok II, semestr 3 Wymagania wstępne Student powinien mieć ogólną wiedzę o języku i innych systemach semiotycznych (tzw. sekwencyjny system i ich funkcjach powiązanych z ludzkimi zdolnościami poznawczymi, zdobytą w zajęć i egzaminów) trakcie studiów. Liczba godzin zajęć dydaktycznych z podziałem na formy prowadzenia zajęć Założenia i cele Metody dydaktyczne oraz ogólna forma zaliczenia wykład 30 godz. Program obejmuje najważniejsze teorie i hipotezy dotyczące pochodzenia języka, związków pomiędzy językiem, myśleniem a rzeczywistością, zarówno w kontekście historycznym, jak i w świetle badań prowadzonych współcześnie. Treść wykładu koncentruje się wokół zagadnień natury języka, jego związku z rzeczywistością wewnątrzumysłową i światem oraz poznawczymi funkcjami znaku językowego i jego zasadniczą rolą w budowaniu systemów wiedzy. Przedstawiona jest także filozoficzna perspektywa relacji pomiędzy językiem a procesami poznawczymi, uwzględniająca różne koncepcje epistemologiczne. Celem zajęć jest uświadomienie studentom wieloaspektowych związków między językiem a poznaniem. Dotyczą one zarówno zdolności kognitywnych ludzkiego umysłu odzwierciedlonych w strukturze kodu językowego i w zachowaniach symbolicznych (kreatywnych, komunikacyjnych) jego użytkowników jak i językowej kategoryzacji społecznej wiedzy o świecie wykład (metoda podawcza wzbogaconą prezentacją multimedialną) zaliczenie na ocenę (zaliczenie ustne) Efekty kształcenia i E1 Zna główne filozoficzne koncepcje umysłu i poznania; przyswaja sobie podstawowy zasób pojęć z omawianej dyscypliny i rozumie treści zawarte w literaturze ; E2 Ma wiedzę o roli języka jako narzędzia poznania i komunikacji E3 Umie posługiwać się terminologią, pojęciami i teoriami uwzględniającymi procesy poznawcze i językowe E4 Potrafi przeprowadzić analizę wypowiedzi językowej z uwzględnieniem jej wartości poznawczej i komunikacyjnej E5 Rozumie potrzebę ustawicznego doskonalenia umiejętności Odniesienie do kierunkowych efektów kształcenia K_W04 K_W21 K_W13 K_U01 K_U09 K_K01, K_K02, K-K04

2 komunikacyjnych jako podstawy rozwoju osobistego i głównego składnika kompetencji humanisty Punkty ECTS 3 Bilans nakładu pracy studenta ii Wskaźniki ilościowe uczestnictwo w zajęciach 30 godz. samodzielne lektury 25 godz. konsultacje 5 godz. Przygotowanie do zaliczenia 15 godz. Łącznie: 75 godz. Nakład pracy studenta związany z zajęciami iii Punkty : Liczba godzin ECTS wymagającymi bezpośredniego udziału 35 1,5 nauczyciela o charakterze praktycznym 40 1,5 Data opracowania: r. Koordynator : Dr hab. Irena Szczepankowska SYLABUS B. Informacje szczegółowe Elementy składowe sylabusu Nazwa Język i poznanie Opis Kod Nazwa kierunku Nazwa jednostki prowadzącej kierunek Język 0500-KS1-2JKO Kognitywistyka i komunikacja Wydział Historyczno-Socjologiczny Język polski Rok studiów/ semestr rok II, semestr 3 Liczba godzin zajęć dydaktycznych oraz forma prowadzenia zajęć wykład 30 godz. (metoda podawcza wzbogacona prezentacją multimedialną) Liczba punktów ECTS 3 Prowadzący dr hab. Irena Szczepankowska, prof., UwB Treści merytoryczne I Relacje: język umysł rzeczywistość kultura komunikacja społeczna (tradycje filozoficzne, koncepcje semiotyczne i lingwistyczne). Hipoteza Sapira-Whorfa język jako medium poznania (lingwistyka kulturowa). Język a ludzkie procesy poznawcze - interpretacje kognitywne. Badania nad komunikacją społeczną jako źródło wiedzy o procesach poznawczych i ich realizacji w zmiennym kontekście sytuacyjnym i kulturowym (socjo- i pragmalingwistyka). [4 godz.] II Od filozoficznych projektów gramatyki uniwersalnej do badań nad automatycznym przekładem i sztuczną inteligencją. Problem (nie)uniwersalności ludzkich pojęć i zachowań komunikacyjnych podejście obiektywistyczne i subiektywistyczne (uniwersalizm a relatywizm; prawda a interpretacja). Język a myśl w teoriach filozofów: Arystotelesa, Kartezjusza, Leibniza, Kanta, Wittgensteina inspiracje dla koncepcji lingwistycznych: de Saussure a, Chomsky ego, Wierzbickiej, Langackera. Filozoficzne koncepcje języka myśli i ich zastosowanie w semantyce językoznawczej (NMS

3 A. Wierzbickiej). Języki naturalne i sztuczne modelowanie zdolności językowych (wyzwania i ograniczenia). [4 godz.] III Organizacja ludzkiej wiedzy kognitywne modele lingwistyczne. Tradycja arystotelesowska i kantowska w podejściu do problemu kategoryzacji; ustalenia psychologii kognitywnej. Rola prototypów, ram interpretacyjnych, schematów wyobrażeniowych, metafory i amalgamatów w organizacji pojęć. Uniwersalia poznawcze i uwarunkowania kulturowe. Kategorie pojęciowe zgramatykalizowane podobieństwa i różnice międzyjęzykowe. [4 godz.] IV Myślenie naukowe a potoczny (językowy) obraz świata. Rola doświadczenia zmysłowego i domen przestrzennych w myśleniu potocznym. Badania JOS jako źrodło wiedzy o interpretacjach rzeczywistości (procesach postrzegania obiektów, kategoryzacji i konceptualizacji). Językowe obrazy świata społeczna wiedza utrwalona w znaczeniach słów i kliszowanych tekstów (standardy semantyczne i stereotypy; język jako przewodnik po kulturze). Sposoby definiowania pojęć kryjących się za słowami potocznego języka? Słowniki jako archiwum wiedzy 4 godz. V Aksjologiczne aspekty poznania i języka. Język jako nośnik i narzędzie wartościowania świata. Udział emocji w procesie poznania (kwestia obiektywności i subiektywności). Antropocentryzm widziany przez pryzmat języka. Międzykulturowa semantyka nazw wartości Uniwersalizm, etnocentryzm i subiektywizm w ocenie postaw emocjonalnych. Słowo a etyka (potrzeby emocjonalne jako źródło wartościowania i empatii). Słowo a ideologie (język jako narzędzie oceny, perswazji i manipulacji). [4 godz.] VI Konwencja a kreacja w języku. Językowy obraz świata a wizje indywidualne (jak poeci grają z językiem?). Stereotypy a transgresyjność pojęć i granice innowacji w komunikowaniu się. Metafory i metonimie w myśleniu potocznym; refleksja metajęzykowa; dowcip językowy i in. Przekraczanie barier kulturowo-językowych w doświadczeniu emigrantów i osób bilingwalnych. [4 godz.] VII Język a kwestia racjonalności i intencjonalności ludzkich zachowań komunikacyjnych (myśl akt mowy działanie). Funkcjonalne aspekty języka w teoriach lingwistycznych. Teoria aktów mowy J. Austina i J. Searle a (przełom pragmatyczny w lingwistyce). Kreowanie rzeczywistości społecznej za pomocą słów (skuteczność aktów prawnych i pragmatyka językowych zachowań grzecznościowych). Racjonalność zachowań komunikacyjnych (maksymy konwersacyjne H. P Grice a i problem implikatur). Systemy wiedzy dyskurs komunikacja międzykulturowa. Teksty jako formy konstytuowania wiedzy. Idee M. Foucaulta i ich lingwistyczne adaptacje. Słowa kluczowe współczesnego dyskursu publicznego. [6 godz.] Efekty kształcenia wraz ze sposobem ich weryfikacji Forma i warunki zaliczenia Wykaz literatury podstawowej i uzupełniającej E1, E2, E3, E4, E5 zaliczenie ustne, ocenianie ciągłe, dyskusja Warunkiem zaliczenia jest obecność na wykładzie. Formą zaliczenia jest rozmowa sprawdzająca znajomość zagadnień objętych programem wykładu i zawartych w podanej literaturze Uwaga! Do zaliczenia wymagana jest orientacja w literaturze podstawowej (znajomość pozycji uzupełniających nie jest obowiązkowa). W celu ułatwienia dostępu do 9 podstawowych lektur zaproponowano pozycje do wyboru w kolejności odpowiadającej rozkładowi treści merytorycznych wykładu.

4 Literatura podstawowa 1) Slobin D. I., Od myśli i języka do myślenia dla mówienia, tłum. O. i W. Kubińscy, w: Akwizycja języka w świetle językoznawstwa kognitywnego, red. E. Dąbrowska, W. Kubiński, Kraków 2003, s lub P. Bytniewski, Hipoteza Sapira-Whorfa, czyli język jako medium poznania, w: Język, rozumienie i relatywizm, red. Z. Muszyński, Warszawa 1991 lub Chomsky N., Język i jego nabywanie: debata między Jeanem Piagetem i Noamem Chomskym, tłum. A. Bielik i in., Warszawa 1995 lub Kurcz I., Język a reprezentacja świata w umyśle, Warszawa ) Eco U., W poszukiwaniu języka uniwersalnego, tłum. W. Soliński, Gdańsk- Warszawa, 2002 [rozdz. 14, 15, 16, s ] lub Święczkowska H., W poszukiwaniu tradycji. Leibnizjański projekt języka uniwersalnego, Białostockie Archiwum Językowe nr 2/2002, s lub Wierzbicka A., Semantyka: jednostki elementarne i uniwersalne, przekł. z ang. A. Głaz, K. Korżyk, R. Tokarski, Lublin 2006 [s i. 53/4; ] lub G. Steiner, Po Wieży Babel. Problemy języka i przekładu, tłum. O. i W.Kubińscy, Kraków ) Wierzbicka A., Język umysł kultura, wybór prac pod red. J. Bartmińskiego, Warszawa 1999 [rozdz. I, s , rozdz. III, s , rozdz. IV, s ] lub Kovecses Z., Język, umysł, kultura. Praktyczne wprowadzenie, tłum. A. Kowalcze-Pawlik i M.Buchta, Kraków 2011 lub B. L. Whorf, Język, myśl i rzeczywistość, tłum. T. Hołówka, wstęp A. Schaff, Warszawa 1982 [tekst pt. Język, umysł i rzeczywistość] lub E. Sapir, Kultura, język, osobowość. Wybrane eseje, tłum. B. Stanosz, R. Zimand, wstęp A. Wierzbicka, Warszawa ) Taylor J.R., Kategoryzacja w języku. Prototypy w teorii językoznawczej, tłum. A. Skucińska, Kraków 2001 [zwłaszcza rozdz.: 1, 2, 3, 4, 5, 13] lub Lakoff G., Kobiety, ogień i rzeczy niebezpieczne. Co kategorie mówią nam o umyśle?, red. E. Tabakowska, tłum. M. Buchta, A. Kotarba, A. Skucińska, Kraków 2011 lub Grzegorczykowa R., Filozoficzne aspekty kategoryzacji, w: Językowa kategoryzacja świata, red. R. Grzegorczykowa, A. Pajdzińska, Lublin 1996 lub Kardela H., Ogdena i Richardsa trójkąt uzupełniony, czyli co bada gramatyka kognitywna, w: Językowy obraz świata, red. J. Bartmiński, R. Tokarski, Lublin 1999, s. s ) Lakoff G., Johnson M., Metafory w naszym życiu, wstęp i tłum. T.P. Krzeszowski Warszawa 1988 [2010]. lub Langacker R.W., Model dynamiczny oparty na uzusie językowym, s , tłum. W. Kubiński; w: Akwizycja języka w świetle językoznawstwa kognitywnego, red. E. Dąbrowska, W. Kubiński, Kraków lub Maciejewski W., O przestrzeni w języku. Studium typologiczne z językiem polskim w centrum, Poznań 1996 [s. 9-42] lub Językoznawstwo kognitywne II. Zjawiska pragmatyczne, red. W. Kubiński, D. Stanulewicz, Gdańsk 2001 [teksty R. Kalisza, B. Bierwiaczonka, G. Fauconniera/ M. Turnera] 6) Językowy obraz świata, red. J. Bartmiński, Lublin 1999 [rozdziały autorstwa J. Anusiewicza, H. Kardeli, J. Maćkiewicz, K. Korżyka, A. Pajdzińskiej, R. Tokarskiego] lub J. Bartmiński, Językowe podstawy obrazu świata, Lublin 2006 [cz. I i II] lub Encyklopedia kultury polskiej XX wieku, t. 2: Współczesny język polski, red. J. Bartmiński, Wrocław 1993 [rozdz. autorstwa R. Tokarskiego, J. Bartmińskiego/ J. Panasiuk] lub lub Hołówka T., Myślenie potoczne. Heterogeniczność zdrowego rozsądku,warszawa ) Puzynina J., Język wartości, Warszawa 1999 [cz. I]

5 lub tejże, Słowo wartość kultura, Lublin 1997 lub Krzeszowski T. P., Aksjologiczne aspekty semantyki językowej, Toruń 1999 lub Język w kręgu wartości. Studia semantyczne, red. J. Bartmiński, Lublin ) Szczepankowska I., Człowiek język wizja świata w poezji Wisławy Szymborskiej. Studia semantyczne, Białystok 2013 [zwłaszcza rozdz. I: Potoczna i naukowa kategoryzacja świata a poetyckie transgresje] lub tejże, Różnorodność kultur i stylów w doświadczeniu emigracyjnym Emila Ciorana i Czesława Miłosza, Stylistyka, t. XXIV, 2015, s lub Tabakowska E., Obrazowanie, w: tejże, Językoznawstwo kognitywne a poetyka przekładu, tłum. A. Pokojska, Kraków 2001, s lub Pajdzińska A., Czy zaklęty krąg języka można przekroczyć? Język a Kultura, t. 26/2010: Relatywizm w języku i kulturze, red. A.Pajdzińska, R.Tokarski, Wrocław, s ) Język, dyskurs, społeczeństwo. Zwrot lingwistyczny w filozofii społecznej, red. L. Rasiński, Warszawa 2009 [zwłaszcza teksty: L. Wittgensteina, J.L. Austina, J. R. Searle a i M. Foucault] lub Searle J. R., Umysł, język, społeczeństwo. Filozofia a rzeczywistość, tłum. W. Tuporolski, Warszawa 1999 lub Ong W. J., Osoba, świadomość, komunikacja. Antologia, wybór, wstęp, przekład i oprac. J. Japola, Warszawa 2009, [zwłaszcza cz II: Pismo, tekst, myśl, świadomość] lub Lakoff G., Nie myśl o słoniu! Jak język kształtuje politykę, tłum. E. Nita i J. Wasilewski, Warszawa Literatura uzupełniająca (dla zainteresowanych) - Bartmiński J., Etyka słowa a potoczny wzorzec komunikacji, [w:] A. Markowski, R. Pawelec (red.), Oblicza polszczyzny, Warszawa 2012, s Bartmiński R.,Tokarski R., Definicja semantyczna czego i dla kogo?, w: O definicjach i definiowaniu, red. J. Bartmiński, R. Tokarski, Lublin 1993, s Bobryk, Warszawa 1995, s Berlin B., Kay P.., Basic Color Terms: Their Universality and Evolution, Berkeley Bralczyk J., O leksykalnych wyznacznikach prawdziwościowej oceny sądów, Katowice Croft W., The role of domains in the interpretation of metaphors and metonymies, Cognitive Linguistics, nr 4-4/1993, s Czas język kultura, red. A. Dąbrowska, A. Nowakowska, Język a Kultura, t. 19/ Duszak A., Tekst, dyskurs, komunikacja międzykulturowa, Warszawa 1998 [rozdz. 4, 5] - Fauconnier G., Mental Spaces. Aspects of Meaning Construction in Natural Language, Massachusetts Grice H.P, Logika i konwersacja, tłum. z ang. Jadwiga Wajszczuk, Przegląd Humanistyczny, nr 6/1977, s Gadamer H.-G, Prawda i metoda. Zarys hermeneutyki filozoficznej, tłum. B. Baran, Warszawa Gerard G., Przestrzeń i język, tłum. A. W. Labuda, Pamiętnik Literacki, z. 2/1976, s Hejwowski K., Kognitywno-komunikacyjna teoria przekładu, Warszawa Ideologie w słowach i obrazach, red. I. Kamińska-Szmaj, T. Piekota, M. Poprawa, Wrocław 2008 [cz. I]. - Język w świetle nauki, wybór i red. B. Stanosz, tłum. T. Hołówka i in.,warszawa Johnson M., The Body in the Mind: The Bodily Basis of Meaning, Imagination and Reason, Chicago Kardela H., Amalgamaty konceptualne w semantycznym opisie języka, w: Słowa, style, metody, red. H. Pelcowa, M. Wojtak, Lublin 2012, s Kopania J., Decartes i Kant. O użyteczności poznawczej języka naturalnego, Warszawa: Wydawnictwo PTS-u, Krąpiec M., Język i świat realny, Lublin Langacker R.W., Obserwacje i rozważania na temat zjawiska subiektyfikacji, tłum.

6 M. Majewska, Kraków Langacker R.W., Wykłady z gramatyki kognitywnej, Kazimierz nad Wisłą, grudzień 1993, red. H. Kardela, tłum. z ang. Joanna Berej i in., Lublin: Wydawnictwo UMCS, Libura A., Wyobraźnia w języku. Teoria przestrzeni mentalnych i integracji pojęciowej. Struktura modelu i jego funkcjonalność, Wrocław Maćkiewicz J., Językowy obraz ciała. Szkice do tematu, Mandler J. M., Opowiadania, skrypty i sceny: aspekty teorii schematów, tłum. z ang. M. Cierpisz, Kraków, Marcjanik M., Grzeczność w komunikacji językowej, Warszawa Marody M., Technologie intelektu. Językowe determinanty wiedzy potocznej i ludzkiego działania, Warszawa Mikołajczuk A., Uczucia w języku między naturą a kulturą, Poradnik Językowy, z. 6/ Pawelec A., Znaczenie ucieleśnione: propozycje kręgu Lakoffa, Kraków Searle J. R., Czy komputery mogą myśleć?, w: tegoż, Umysł, mózg, nauka, tłum. J. Bobryk, Warszawa 1995, s Stanosz B, Lingwistyka a filozofia, Warszawa Szczepankowska I., Czym jest pojęcie we współczesnym językoznawstwie?, Białostockie Archiwum Językowe, nr7/2007, s Tannen D., Ty nic nie rozumiesz! Kobieta i mężczyzna w rozmowie, tłum. A. Sylwanowicz, Warszawa Dr hab. Irena Szczepankowska, prof. UwB podpis osoby składającej sylabus i Opis zakładanych efektów kształcenia w zakresie wiedzy, umiejętności i kompetencji społecznych, z uwzględnieniem form zajęć. Uwzględnia się tylko efekty możliwe do sprawdzenia (mierzalne / weryfikowalne). ii Przykładowe rodzaje aktywności: udział w wykładach, ćwiczeniach, przygotowanie do zajęć, udział w konsultacjach, realizacja zadań projektowych, pisanie eseju, przygotowanie do egzaminu. Liczba godzin nakładu pracy studenta powinna być zgodna z przypisanymi do tego punktami ECTS wg przelicznika : 1 ECTS h. iii Zajęcia wymagające bezpośredniego udziału nauczyciela są to tzw. godziny kontaktowe (również te nieujęte w rozkładzie zajęć, np. konsultacje lub zaliczenia/egzaminy). Suma punktów ECTS obu nakładów może być większa od ogólnej liczby punktów ECTS przypisanej temu przedmiotowi.