Zima, zima! Zdrowa dieta. SpecjaliÊci: GASTROLODZY. Niedawno odkryta bakteria Helicobacter pylori. zima kwartalnik 1 wydawca: LUX MED sp. z o.o.

Transkrypt

1 issn nr 4 /13 rok III kwartalnik 1 wydawca: LUX MED sp. z o.o. Zima, zima! Zdrowa dieta Niedawno odkryta bakteria Helicobacter pylori SpecjaliÊci: GASTROLODZY

2 Proponujemy: Zima, Êwi ta i karnawa to czas, gdy nie tylko si spotykamy, bawimy. Równie sporo jemy. Najcz Êciej troch za du o. I dlatego ca y nasz numer kwartalnika poêwi ciliêmy uk adowi pokarmowemu. Co jeêç, ile, kiedy? I co si dzieje, gdy ten wra liwy uk ad zacznie niedomagaç? Oby zresztà jak najrzadziej, czego yczymy goràco (bo to przecie zima). na stronie 2 Flesz czyli imprezy, w których uczestniczyliêmy. Z ogromnà satysfakcjà na stronach 2 i 3 Szanowni Paƒstwo! Minà pierwszy rok trzeciego Millenium. PrzekonaliÊmy si, e tzw. okràg e daty nie majà magicznego znaczenia, e nie zaistnia y adne wydarzenia radykalnie zmieniajàce nasze ycie, e nie ustàpi y problemy i troski, e w dalszym ciàgu musimy borykaç si z ró nymi przeciwnoêciami losu. Minà kolejny rok doêwiadczeƒ, nie zawsze najlepszych; spe nionych i niespe nionych nadziei, sukcesów i pora ek. Koniec ka dego okresu, tak e roku, zawsze sk ania do refleksji i bilansu dokonaƒ, zw aszcza w asnych. ChcielibyÊmy, aby takie podsumowanie by o zawsze korzystne, eby aktywa przewa a y, eby pozwala o na optymistyczne oczekiwanie przysz oêci. Na prze omie lat sk adamy sobie yczenia. Sà one wyrazem naszego stosunku do bliskich sobie osób, ale tak e do nas samych. Chodzi o to, eby by y one szczere, przemyêlane a co najwa niejsze dobre. Sk adajàc je chcielibyêmy oczywiêcie, aby w stu procentach spe ni y si. My wszyscy pracownicy LUX MED sp. z o.o. yczymy naszym przyjacio om pacjentom przede wszystkim pe ni zdrowia, zadowolenia z pracy zawodowej, komfortu i szcz Êcia w yciu osobistym, yczliwoêci w stosunku do otoczenia, przychylnoêci ze strony bliskich i obcych, najbardziej trafnych pomys ów, skutecznoêci w dzia aniu, zadowolenia z siebie i innych. Zdrowa dieta w po àczeniu z regularnie wykonywanymi wysi kami fizycznymi niezb dna jest dla utrzymania stanu pe nego zdrowia i dobrego samopoczucia na stronach 3, 4 i 11 Helicobacter pylori to najbardziej rozpowszechnione zaka enie na Êwiecie. W dodatku stosunkowo niedawno odkryte na stronach 6, 7, 9 i 10 Nasi specjaliêci: gastrolodzy. Badania endoskopowe, nowe techniki badaƒ, profilaktyk i leczenie w gastrologii przybli à nam specjaliêci: prof. dr hab. med. Jerzy Gil i prof. dr hab. med. Ireneusz Wojciech Krasnod bski. Tam te znajdziecie Paƒstwo syntetyczny opis badaƒ endoskopowych w diagnostyce gastrologicznej: gastroskopii, rektoskopii i kolonoskopii. I jak zwykle na stronie 12 Z wiedzà w XXI wiek Ciekawostki medyczne, wêród których szczególnie polecamy temat odwieczny: kawa czy herbata? ChcielibyÊmy, aby nic nie przeszkadza o w spe nieniu si tych yczeƒ, eby wszyscy, którzy chcà uszcz Êliwiaç nas na si musieli skoncentrowaç si na samych sobie i eby zrozumieli, e zdrowie, rozsàdek, praca i màdroêç stanowià gwarancj realizacji wszystkich naszych pragnieƒ. dr n. med. Wojciech Paw owski i wszyscy pracownicy LUX MED sp. z o.o. Te i inne informacje zebra dla Paƒstwa Jarecki. dr n. med. Marek Wydawca: LUX MED sp. z o.o Warszawa; ul. Rac awicka 132b Recepcja , Sekretariat , Dzia Marketingu i Reklamy Fax Zdj cia: archiwum LUX MED, Digital Vision. Projekt: M.R. Makowski / Pracownia Druk: DIM-Agpol strona 1

3 Przedsi biorstwo Fair Play Mi o nam poinformowaç Paƒstwa, e firma nasza otrzyma a tytu Przedsi biorstwo Fair Play za rok 2001 oraz nominacj do nagrody g ównej. Ide ogólnopolskiego konkursu Przedsi biorstwo Fair Play, którego organizatorami sà Krajowa Izba Gospodarcza oraz Fundacja Instytut Badaƒ nad Demokracjà i Przedsi biorstwem Prywatnym, jest wyró nienie firm kierujàcych si w swej dzia alnoêci gospodarczej zasadami etyki. Na zdj ciu: Katarzyna KuÊnieruk Dyrektor ds. Promocji i Marketingu podczas uroczystego wr czania nominacji (7 XII 2001 r.). Âwi ty Miko aj Konny W dniach grudnia 2001 r. w hali Torwaru odby y si Mi dzynarodowe Halowe Zawody Jeêdzieckie w Skokach i Uje d aniu. Zawody, pod nazwà Âwi ty Miko aj Konny, zaplanowane w okresie przedêwiàtecznym, by y po àczeniem widowiska sportowego z atrakcyjnym programem pokazów majàcych za zadanie promowanie sportów jeêdzieckich. Organizatorzy, doceniajàc wychowawcze i terapeutyczne znaczenie jeêdziectwa, du à wag po o yli na udost pnienie imprezy dzieciom z domów dziecka i m odzie y z zak adów wychowawczych. LUX MED sponsorowa opiek medycznà podczas tych zawodów. Zdrowa dieta aktualne poglàdy Dla utrzymania stanu pe nego zdrowia i dobrego samopoczucia niezb dne jest przestrzeganie prawid owej diety, zw aszcza w po àczeniu z regularnym wysi kiem fizycznym. Zgodnie z wynikami wieloletnich obserwacji klinicznych i licznych badaƒ kontrolowanych, za prawid owà diet uznaje si obecnie diet niskot uszczowà, z du à zawartoêcià z o onych w glowodanów. Dietetycy zalecajà obecnie, aby 55-60% dziennej racji kalorii pochodzi o ze z o onych w glowodanów (warzywa, kartofle, chleb, produkty zbo owe, makarony, owoce), 10-15% z bia ka (chude mi so, najlepiej kurczaki, indyki, ryby, soja, groch, fasola) i nie wi cej ni 30% z t uszczu, przy czym t uszcze nasycone nie powinny dostarczaç wi cej ni 10% dziennej racji kalorii. Tak zestawiona dieta zawiera ponadto dostatecznà iloêç niezb dnego dla zdrowia b onnika pokarmowego, witamin i minera ów a ma o niekorzystnych cukrów prostych i t uszczów. Ile i co? Liczba posi ków nie powinna byç mniejsza ni 3 dziennie (Êniadanie, obiad, wczesna kolacja), a korzystne jest ponadto zjadanie lekkiego drugiego Êniadania i podwieczorku. Nale y przy tym tak dobraç kalorycznoêç spo ywanych posi ków, aby uzyskaç i utrzymaç prawid owà, odpowiednià do wzrostu, wag cia a. O tym, czy nasza waga mieêci si w prawid owym zakresie Êwiadczy wartoêç tzw. wskaênika masy cia a (BMI = body mass index) pomi dzy 20 a 25. Wskaênik ten oblicza si dzielàc aktualnà wag cia a przez wzrost, wyra ony w metrach, podniesiony do kwadratu. Np. dla osoby wa àcej 78 kg, o wzroêcie 180 cm, wskaênik masy cia a wynosi 78 : 1,8 2 = 24. WartoÊci wskaênika Êwiadczà o nadwadze, a przekraczajàca 30 o oty oêci. W prawid owej diecie w praktycznie ka dym posi ku powinny znaleêç si produkty pochodzenia zbo owego: p atki, muesli, makarony, chleb najlepiej z dodatkiem pe nych ziaren, kluski, ry i inne potrawy zawierajàce màk i ziarna zbó, przy czym im mniej przetworzone tym zdrowsze. Sà one znakomitym êród em w glowodanów z o onych, b onnika, wapnia, elaza i witamin z grupy B. Zdrowa dieta musi zawieraç du à iloêç warzyw powinny one stanowiç sk adnik prawie ka dego posi ku. Do najzdrowszych nale à: szpinak, kapusta, kie ki, groch, marchew, cebula, czosnek, pomidory, broku y oraz soki jarzynowe Êwie e lub w puszkach. Dostarczajà one znacznych iloêci tzw. antyoksydontów, czyli substancji o dzia aniu przeciwmia d ycowym, witamin A i C, kwasu foliowego i b onnika. Prawie nie zawierajà t uszczu i sà niskokaloryczne. Podobne w aêciwoêci majà tak e owoce, spoêród których szczególnie godne polecenia sà porzeczki, grapefruity, kiwi, ananasy, czarne jagody, pomaraƒcze, cytryny, brzoskwinie, morele, jab ka. Istotnà cz Êç codziennego jad ospisu stanowi mi so, w miar mo liwoêci przede wszystkim mi so indyków i kurczàt, a tak e w niewielkich iloêciach chuda strona 2

4 Helicobacter pylori najbardziej rozpowszechnione zaka enie na Êwiecie wo owina. Bardzo istotne jest, aby przynajmniej 2-3 razy w tygodniu jadaç ryby, najlepiej morskie, t uste (Êledê, maklera, osoê), poniewa zawierajà one nies ychanie korzystne dla organizmu kwasy t uszczowe omega-3. W zdrowym menu powinny tak e znaleêç si mleko i produkty mleczne o obni onej zawartoêci t uszczu, a tak e jaja w iloêci 2 sztuk tygodniowo oraz orzechy. S odycze i t uszcze powinniêmy jadaç rzadko i w ma ych iloêciach, przy czym nale y preferowaç t uszcze roêlinne o niskiej zawartoêci nasyconych kwasów t uszczowych, np. oliw z oliwek, olej rzepakowy bezerukowy, mi kkie margaryny. Sà one êród em niezb dnych kwasów t uszczowych i rozpuszczalnych w t uszczach witamin A, D, E i K. Prawid owa dieta charakteryzuje si du à ró norodnoêcià sk adników, przy czym jej kalorycznoêç powinna byç dostosowana do potrzeb energetycznych wynikajàcych z pracy zawodowej i uprawianych sportów tak, aby zapewnia a utrzymanie prawid owej wagi cia a. Opisana wy ej, prawid owo zestawiona dieta dostarcza organizmowi wszystkich niezb dnych dla zdrowia sk adników energetycznych i witamin, a ponadto przeciwdzia a przedwczesnemu stwardnieniu t tnic czyli mia d ycy. Czego unikaç? Dla zapobiegania temu procesowi z naszej diety nale y wyeliminowaç w jak najwi kszym stopniu t uszcze zwierz ce. Nie chodzi tu wy àcznie o eliminacj s oniny, boczku, bekonu, ale tak e o zmniejszenie iloêci spo ywanej wieprzowiny i wo owiny. Te rodzaje mi s nale y zastàpiç rybami i drobiem. Warto te pami taç, e niedocenianym w Polsce a znakomitym êród em bia ka sà roêliny: groch, fasola, soczewica, a przede wszystkim soja, która dostarcza wszystkich niezb dnych dla cz owieka aminokwasów i powoduje obni enie poziomu cholesterolu w surowicy krwi. W Polsce dost pne sà obecnie, bardzo agresywnie reklamowane zarówno w telewizji jak i ró nych czasopismach, liczne preparaty wielowitaminowe z dodatkiem minera ów. Prawid owa mieszana dieta, zawierajàca znaczne iloêci warzyw i owoców oraz niewielkie iloêci mi sa i t uszczu w pe ni pokrywa zapotrzebowanie zdrowego organizmu na bia ka, witaminy i minera y i powoduje, e w warunkach normalnej aktywnoêci fizycznej nie ma potrzeby stosowania suplementów witaminowo-mineralnych. Mówiàc o dobroczynnym wp ywie prawid owej diety warto wspomnieç e alkohol, spo ywany 3-5 razy w tygodniu w iloêci odpowiadajàcej 20 g etanolu dziennie przez m czyzn (1 1/2 kieliszka wina) a 12 g etanolu dziennie przez kobiety (1 kieliszek wina) tak e przeciwdzia a mia d ycy t tnic i zmniejsza ryzyko wystàpienia choroby wieƒcowej i zawa u serca. Tak wi c przestrzeganie prawid owej diety mo e byç nie tylko korzystne dla zdrowia, ale i bardzo przyjemne. dr n. med. Marek Jarecki Helicobacter pylori (H. pylori) jest niedawno odkrytà bakterià, osiedlajàcà si w o àdku i dwunastnicy. W ciàgu ostatnich kilkunastu lat udowodniono, e bakteria ta powoduje wyst powanie wielu chorób, szczególnie w zakresie górnej cz Êci przewodu pokarmowego. Farmakologiczne usuni cie zaka enia pozwala na skuteczne wyleczenie niektórych z tych chorób. Dzi ki tej metodzie zrewolucjonizowaniu uleg o leczenie choroby wrzodowej o àdka i dwunastnicy. Wyglàd Helicobacter pylori H. pylori jest pod u nà bakterià o d ugoêci zaledwie kilku mikronów. Zwykle jest zagi ta lub ma kilka agodnych zwojów i jest zakoƒczona kilkoma (2 do 6) pojedynczymi rz skami (witkami). Bakteria osiedla si tylko na powierzchni b ony Êluzowej wyêcie ajàcej o àdek lub na b onie Êluzowej dwunastnicy lub prze yku, je eli z jakichê powodów nab onek b ony Êluzowej tych miejsc upodobni si do o àdkowego. yje pod Êluzem pokrywajàcym b on Êluzowà w warunkach ma ej dost pnoêci tlenu. Drobnoustrój ten wykazuje niezwyk à ruchliwoêç, tak e w g stym Êluzie. RuchliwoÊç t zawdzi cza g ównie aktywnym ruchom rz sków. Charakterystycznà cechà H. pylori jest wytwarzanie przez nià w du ych iloêciach pewnego enzymu, nazywanego ureazà, pobudzajàcego chemiczne rozk adanie mocznika. W ten sposób bakteria zoboj tnia ràcy kwas o àdkowy i mo e sobie zapewniç prze ycie w niekorzystnym Êrodowisku. Stwierdzenie produktów tej reakcji jest jednym z podstawowych sposobów wykrycia bakterii. W warunkach niesprzyjajàcych H. pylori mo e przyjàç postaç przetrwalnikowà. Wyglàda wtedy jak ma a kulka i nie jest aktywny. W sprzyjajàcych warunkach postaç przetrwalnikowa zmienia si ponownie w aktywnà bakteri. Historia odkrycia H. pylori H. pylori zosta odkryty stosunkowo niedawno, bo w 1983 roku, przez australijskich badaczy Warrena i Marshalla. Z odkryciem wià e si ciekawa anegdota. Poczàtkowo nie by o jasne, czy ta bakteria ma jakiekolwiek dzia anie szkodliwe. Aby je udowodniç, Marshall wypi zawiesin zawierajàcà hodowl bakterii. Wystàpi y u niego objawy ostrego zapalenia o àdka, co by o wa nym dowodem na chorobotwórcze dzia anie H. pylori. Rozprzestrzenienie zaka enia Zaka enie H. pylori jest niezwykle rozpowszechnione. Ocenia si, e dotyczy ponad po owy ludzi na ca ym Êwiecie. W krajach rozwijajàcych si zaka enie stwierdza si niemal u wszystkich osób. W wysoko rozwini tych paƒstwach Ameryki Pó nocnej i Europy Zachodniej dotyczy ono 20-40% populacji. W Polsce cz stoêç zaka enia jest wysoka, ocenia si jà na 60-80% ca ej populacji. cd. na str. 4 strona 3

5 ˇ cd. ze str. 3 Helicobacter pylori najbardziej rozpowszechnione zaka enie na Êwiecie Do zaka enia dochodzi najcz Êciej we wczesnym dzieciƒstwie. Bakterie mogà utrzymywaç si wewnàtrz o àdka i mno yç si w nim przez wiele dziesiàtków lat. U osób doros ych zaka enie jest równie mo liwe, ale wyst puje zdecydowanie rzadziej. Ocenia si, e mo e ono dotyczyç nie wi cej ni 1% populacji w ciàgu jednego roku. Nie stwierdzono jakiejkolwiek zale noêci pomi dzy zaka eniem H. pylori a piciem alkoholu oraz paleniem papierosów. Sposób przenoszenia zaka enia Droga przenoszenia zaka enia H. pylori nie zosta a w pe ni poznana. Nie wiadomo równie, w jakiej postaci H. pylori yje poza organizmem cz owieka. Przyjmuje si, e zaka enie przenosi si bezpoêrednio od cz owieka do cz owieka. G ównà drogà sà wydzieliny i wydaliny. Zarazki mogà byç obecne na przyk ad w Êlinie. U ma ych dzieci mo e dojêç do zaka enia drogà wymiany zabawek trzymanych uprzednio w ustach. Innym êród em zaka enia mo e byç zaka ony ka przy panujàcych z ych warunkach sanitarnych. Mo na z pewnym przybli eniem przyjàç, e cz stoêç zaka enia odpowiada ogólnej higienie w danym Êrodowisku. Im lepsze warunki higieniczne, tym mniejsza cz stoêç zaka enia. Prawdopodobnie z tego powodu zaka enie w m odszych przedzia ach wiekowych jest spotykane w Polsce rzadziej ni u ludzi starszych. H. pylori wydalony z ka em mo e doêç d ugo przebywaç w formie przetrwalnikowej w wodzie, mogàc równie w ten sposób powodowaç zaka enie. Zaka eniu sprzyja niedo ywienie dziecka i niedobór witamin w diecie. Nie ma dotychczas pewnych dowodów na przenoszenie H. pylori ze zwierzàt na ludzi. Mechanizm szkodliwego dzia ania bakterii H. pylori osiedla si tylko na b onie Êluzowej typu o àdkowego. Wnika przez warstw Êluzu na powierzchni b ony Êluzowej i przyczepia si do komórek nab onka b ony Êluzowej. W tym miejscu bakterie namna ajà si i mogà przetrwaç nawet przez ca e ycie cz owieka. Wydzielajàc enzym ureaz H. pylori rozk ada mocznik do amoniaku i dwutlenku w gla, w ten sposób neutralizujàc kwas solny. Pozwala to na prze ycie bakterii w obecnoêci kwasu o àdkowego. Do otaczajàcego Êrodowiska wydziela ona poza ureazà szereg innych toksyn. Najwa niejsza z nich jest nazywana cytokosynà wakuolizujàcà. Dzia anie toksyn uszkadza b on Êluzowà uruchamiajàc miejscowà reakcj zapalnà z udzia em wielu skomplikowanych sk adników uk adu odpornoêciowego organizmu. Reakcja odpornoêciowa (immunologiczna) nie jest jednak w stanie wyeliminowaç bakterii z b ony Êluzowej i dlatego przebywajà one w o àdku bardzo d ugo. Zaka enie H. pylori zawsze powoduje zmiany zapalne w b onie Êluzowej o àdka w jego dolnej cz Êci i opuszce dwunastnicy, czego konsekwencjà jest powstanie owrzodzenia dwunastnicy. Cz sto zmiany te obejmujà równie górnà cz Êç o àdka, u tych pacjentów mo e powstaç owrzodzenie, a nawet w odsetku przypadków rak tego narzàdu. Obliczono, e u oko o 10% zaka onych dochodzi do powstania powa niejszych zmian, w tym owrzodzeƒ. Wystàpienie choroby zale y prawdopodobnie od zjadliwoêci szczepu bakterii (o czym decydujà niektóre odkryte geny bakterii: caga, vaca, picb), prawdopodobnie istotnà rol odgrywa równie stan odpornoêci cz owieka. W ostatnim okresie, zgodnie z Konsensusem z Maastricht, wprowadzono nowe zasady leczenia pacjentów z dolegliwoêciami z górnego odcinka przewodu pokarmowego. W przypadku wystàpienia bólów brzucha u osób poni ej 45 roku ycia, przy jednoczesnym braku objawów alarmujàcych (np. niedokrwistoêci, chudni cia, krwawienia) celowe jest wykonanie badania na obecnoêç zaka enia H.pylori (najlepiej testem oddechowym), a nast pnie w przypadku stwierdzenia zaka enia, przeprowadzenie leczenia przeciwbakteryjnego, bez wykonywania bardziej inwazyjnej diagnostyki, jak np. gastroskopia, co upraszcza i zmniejsza koszty leczenia. Zaka enie H. pylori a choroby spoza przewodu pokarmowego W ostatnich latach pojawi y si przypuszczenia o mo liwoêci wp ywu zaka enia H. pylori na rozwój szeregu chorób poza przewodem pokarmowym. Do tych chorób nale à: choroba niedokrwienna serca i zawa serca zespó Raynaud (nadmierne kurczenie si drobnych naczyƒ ràk i nóg) migrena nieprzyjemny zapach z ust MALT-limfoma kilka chorób skórnych (np. tràdzik ró owaty i przewlek a pokrzywka niektóre choroby autoimmunologiczne (np. zespó Schonlaina- Henocha). Jak dotàd przypuszczenia te sà tylko hipotetyczne. Opierajà si na wykazaniu w pojedynczych badaniach cz stszego zaka enia H. pylori u osób chorych w porównaniu z grupà osób zdrowych lub na stwierdzeniu poprawy po wyleczeniu infekcji u poszczególnych chorych. Sposoby rozpoznawania zaka enia Testy inwazyjne: a) test ureazowy wymaga wykonania gastroskopii, jest wi c inwazyjny, a jego interpretacja mo e byç czasem doêç subiektywna; b) badanie histologiczne wycinków wymaga wykonania gastroskopii i dodatkowo badania mikroskopowego pobranych wycinków. Podnosi to koszty badania, zw aszcza e dla stwierdzenia zaka enia celowe by oby zastosowanie dodatkowych barwieƒ; c) badania mikrobiologiczne (posiewy) nie sà rutynowo stosowane w diagnostyce z uwagi na bardzo du e trudnoêci w hodowli tej bakterii. Testy nieinwazyjne: a) badania serologiczne sà relatywnie ma o swoiste i czu e dla wykrycia zaka enia, majà równie powa nà niedogodnoêç. Nie nadajà si one do oceny skutecznoêci leczenia infekcji H. pylori. Niezale nie od rezultatu leczenia przeciwcia a sà obecne we krwi jeszcze przez kilka lat. Dlatego dodatni rezultat testu serologicznego wykonanego po leczeniu H. pylori nie Êwiadczy o nieskutecznoêci terapii; b) testy molekularne sà bardzo kosztowne i trudne w praktycznym zastosowaniu, z tego powodu nie sà rutynowo stosowane w diagnostyce; c) test oddechowy. Sposób wykonywania testu oddechowego Badany spo ywa posi ek zawierajàcy znakowany mocznik. Je eli w o àdku znajduje si H. pylori, to mocznik jest rozk adany w reakcji chemicznej stymulowanej przez ureaz enzym produkowany przez bakteri. Produkty tej reakcji mo na wykryç w próbkach wydychanego powietrza, które pobiera si po spo yciu testowego napoju. strona 4 dokoƒczenie na str. 11

6 Wdro yç w aêciwe leczenie Na nasze pytania odpowiada prof. dr hab. n. med. Jerzy Gil Panie Profesorze, prosz nam powiedzieç, jak to si sta o, e zosta Pan lekarzem? Tak naprawd w dzieciƒstwie marzy em o tym, aby zostaç w przysz oêci leênikiem. Uwielbiam przyrod, szczególnie zwierz ta i moim skrytym marzeniem by zawód leênika. O zawodzie lekarza zaczà em powa nie myêleç w po owie szko y ogólnokszta càcej. Zdecydowa a o tym opinia moich kolegów, którzy studiowali medycyn i oni w aênie zainspirowali mnie do wyboru tego kierunku studiów. Zda em pomyêlnie egzaminy na Wojskowà Akademi Medycznà, którà ukoƒczy em z wyró nieniem. Sta odby em w szpitalu wojskowym w Gliwicach, nast pnie pracowa em w jednostce wojskowej w Zabrzu, majàc mo liwoêç dalszego kszta cenia si w cywilnej Akademii Medycznej. Pomóg mi w tym ówczesny rektor Âlàskiej Akademii Medycznej prof. Witold Zachorski, który zgodzi si mnie przyjàç jako wolontariusza do Kliniki Chorób Wewn trznych i Zawodowych. Po dwóch miesiàcach pracy, prof. Zachorski zaproponowa mi robienie doktoratu. W ciàgu dwóch lat pobytu na Âlàskiej Akademii Medycznej uda o mi si zdaç egzamin na pierwszy stopieƒ specjalizacji z zakresu chorób wewn trznych oraz obroniç doktorat. Nast pnie zosta em przeniesiony do Warszawy do Kliniki Gastroenterologii na etat starszego asystenta. W krótkim okresie utworzy em samodzielnà Pracowni Endoskopii, nast pnie kolejno Zak ad Endoskopii z Pododdzia em Diagnostycznym, OÊrodek Endoskopii Klinicznej, Prof. dr hab. med. Jerzy Gil ukoƒczy Wydzia Lekarski Wojskowej Akademii Medycznej w odzi (1970). Stopieƒ naukowy doktora nauk medycznych uzyska w 1975 r. na podstawie rozprawy doktorskiej pt. Wp yw spalin samochodowych na niektóre ogniwa przemian lipidów i bia ek, a stopieƒ naukowy doktora habilitowanego w roku 1984 na podstawie rozprawy habilitacyjnej pt. Badania doêwiadczalne i kliniczne nad dzia aniem preparatu Propionibacterium Granulosum w zaka eniach wirusowych wàtroby ze szczególnym uwzgl dnieniem PAZW HbsAg (+). Na stanowisko docenta zosta mianowany w 1986 roku. W 1993 roku otrzyma nadanà przez Rad Paƒstwa nominacj na profesora zwyczajnego. Mianowany w 1995 roku na stopieƒ genera a Wojska Polskiego. Jest Kierownikiem Kliniki Gastroenterologii z Pododzia em Endoskopii w Centralnym Szpitalu Klinicznym WAM przy ul. Szaserów. Jest konsultantem w dziedzinie Gastroenterologii Wojskowych Zak adów Leczniczych. W poczàtkowym okresie pracy naukowej zajmowa si wp ywem szkodliwych substancji na ustrój, patofizjologià chorób zawodowych. Nast pny etap pracy naukowej dotyczy gastroenterologii klinicznej i endoskopii przewodu pokarmowego. Jest wysokiej klasy specjalistà w tej dziedzinie. Zajmowa i zajmuje si wdra eniem do diagnostyki i terapii schorzeƒ przewodu pokarmowego nowych technik endoskopowych i ultrasonograficznych. W centrum jego zainteresowaƒ mieêci si tak e chirurgia endoskopowa. Odby liczne sta e naukowe w znanych Êwiatowych klinikach i instytutach gastroenterologii (Japonia, Niemcy, Francja). Autor licznych prac naukowych z zakresu gastrologii, gastroenterologii i endoskopii klinicznej. Opublikowany dorobek naukowy liczy ponad 168 prac. Jest laureatem wielu presti owych nagród paƒstwowych oraz medycznych. a obecnie klinik Gastroenterologii z Pododdzia em Endoskopii. Tutaj w aênie, przygotowujàc si jednoczeênie do habilitacji, prowadzi em prace kliniczne zwiàzane z hepatologià, a w szczególnoêci ró nymi postaciami przewlek ego zapalenia wàtroby. W ciàgu ponad trzydziestoletniej pracy zawodowej uzyska em tytu profesora oraz zosta em awansowany na stopieƒ genera a brygady Wojska Polskiego (1995 r.). Od dziesi ciu lat jestem konsultantem w zakresie endoskopii i ultrasonografii, a od pi ciu lat konsultantem w zakresie gastroenterologii wojskowych zak adów s u by zdrowia, przewodniczàcym komisji egzaminacyjnej przyznajàcej specjalizacje w zakresie gastroenterologii w wojskowej s u bie zdrowia. Na rozwój gastroenterologii ogromny wp yw mia o na pewno wprowadzenie do badaƒ nowoczesnej aparatury. Pozwala ona bardzo dok adnie obejrzeç narzàdy wewn trzne pacjenta podczas wykonywania takich badaƒ jak kolonoskopia, czy gastroskopia. W jakim stopniu aparatura jest pomocna w diagnozowaniu i leczeniu schorzeƒ gastrologicznych? Wprowadzenie do diagnostyki i terapii badania endoskopowego pozwala na wczeêniejsze wykrywanie wielu chorób przewodu pokarmowego. Z kolei techniki endoskopowe (p tla diatermiczna, beamer argonowy, terapia fotodynamiczna) umo liwiajà leczenie stanów i zmian przedrakowych, a nawet wczesnych postaci raka. Dzi ki endoskopii mo na niejednokrotnie uniknàç operacji bez zwi kszenia ryzyka onkologicznego w tej grupie osób. O koƒcowym sukcesie decyduje jednak nie tylko rozwój techniki i wymagana sprawnoêç endoskopisty, ale równie prawid owa ocena histopatologiczna usuni tej zmiany. Endoskopy najnowszej generacji dajà absolutnie wiarygodny obraz badanego narzàdu. Po àczenie technik radiologicznych z badaniem endoskopowym, pozwala na wizualizacj niedost pnych innym badaniem Êródwàtrobowych dróg ó ciowych i trzustkowych. Skonstruowanie systemu endoskopowego typu matka dziecko umo liwia przezustne oglàdanie i wykonywanie zabiegów w Êwietle dróg ó ciowych i trzustkowych. Wbudowanie w koƒcówk endoskopu g owicy ultrasonograficznej, pozwala wykrywaç zmiany patologiczne istniejàce nie tylko na powierzchni b ony Êluzowej przewodu pokarmowego, ale tak e w poszczególnych warstwach danego narzàdu, jak i w najbli szym otoczeniu. O wysokiej skutecznoêci endoskopowej diagnostyki i terapii przesàdza mo liwoêç celowanej biopsji z nast powym badaniem histologicznym, cz sto uzupe nione badaniem cytologicznym jak i mo liwoêç szerokiego zakresu zabiegów operacyjnych dawniej zarezerwowanych tylko do leczenia chirurgicznego. Najcz stszà przyczynà wykonywania endoskopii w trybie pilnym sà zabiegi ratujàce ycie chorego w przebiegu krwawienia, czy te niedro noêci spowodowanej np. obecnoêcià cia a obcego. Drugà grup stanowià zabiegi endoskopowe, które ze wzgl du na ma à inwazyjnoêç w stosunku strona 6

7 do klasycznych zabiegów chirurgicznych, wykonuje si jako pierwszoplanowe, tam gdzie sà takie mo liwoêci, np. leczenie zw eƒ agodnych, usuwanie polipów, kamica dróg ó ciowych i trzustkowych, czy te drena torbieli. Do trzeciej grupy interwencyjnej zaliczy bym wszystkie zabiegi paliatywne w przypadku, gdy z ró nych powodów musiano odstàpiç od leczenia chirurgicznego, np. nieoperacyjne nowotwory prze yku, o àdka, jelita grubego, dróg ó ciowych i trzustki. Zw enie i niedro noêç prze yku i wpustu spowodowane sà najcz Êciej procesem nowotworowym lub stanem zapalnym o ró nej etiologii. Dlatego te endoskopia i wielokrotne pobieranie materia u do badaƒ morfologicznych w przypadkach podejrzanych, pozwalajà na klinicznà ocen zaawansowanej choroby. W przypadku nowotworów agodnych rosnàcych do Êwiat a prze yku, mo na usunàç je za pomocà polipektomii lub endoskopowej resekcji. Endoskopowe, poliatywne udra nienie zw eƒ nowotworowych, wykonywane jest u chorych zdyskwalifikowanych do leczenia operacyjnego z powodu zaawansowania choroby nowotworowej, lub du ego ryzyka operacyjnego. W takich przypadkach najcz Êciej stosuje si nast pujàce metody: termiczne fotokoagulacj laserowà, elektrokoagulacj w strumieniu argonu, metody mechaniczne poszerzenie rozszerzad ami metalowymi lub winylowymi, balonami i wprowadzanie protez winylowych lub samorozpr arnych protez metalowych. Badanie endoskopowe górnego odcinka przewodu pokarmowego, z pobraniem wycinków do badania histologicznego, jest równie podstawowà metodà dla wczesnego wykrywania raka o àdka. Obowiàzuje wi c zasada pobierania wycinków z ró nych cz Êci widocznej zmiany. Bardzo pomocne jest wykonywanie w czasie badania gastroskopowego barwienia b ony Êluzowej, poprawia to skutecznoêç wykrywania wczesnych postaci raka, a przede wszystkim form powierzchniowych (zmian wieloogniskowych). Nowotwory mezenchemalne jak i polipy gruczolakowate wyst pujà w o àdku i powinny byç usuwane w ca oêci z zastosowaniem ró nych technik endoskopowych i poddane ocenie morfologicznej. Nowotwory jelita grubego àcznie u obu p ci sta y si drugà przyczynà zarówno zachorowaƒ jak i zgonów z powodu wszystkich nowotworów z oêliwych w Polsce. PoÊród ró nych typów nowotworów jelita grubego dwa majà pierwszorz dne znaczenie, sà to gruczolak i gruczolakorak. Rozpoznanie makroskopowe polipa jest wskazaniem do jego usuni cia i weryfikacji pozosta ych odcinków jelita grubego. Jest to SpecjaliÊci ZESPÓ LEKARZY GASTROLOGÓW W CENTRUM MEDYCZNYM LUX Dr n. med. Bogdan Pirwitz specjalista gastrolog. W swojej pracy doktorskiej zajmowa si badaniem czynnoêci wàtroby za pomocà radioaktywnej selenometioniny. Jest ordynatorem oddzia u wewn trznego Szpitala Sióstr El bietanek. Dr n. med. Marek Jarecki specjalista gastrolog, kardiolog. By y wieloletni ordynator II Oddzia u Chorób Wewn trznych CSK MSWiA. Jego praca doktorska poêwi cona by a ocenie wybranych parametrów hemodynamicznych w doêwiadczalnym wstrzàsie endotoksycznym. Dr n. med. Jerzy urakowski jest adiunktem w Klinice Chirurgii Ogólnej i Chirurgii Wàtroby CSK AM. Wykonuje poza konsultacjami równie badania endoskopowe, gastroskopi, kolonoskopi. Dr n. med. Tadeusz Tacikowski specjalista gastrolog. Adiunkt w Klinice Gastroenerologii i Chorób Metabolicznych Instytutu ywnoêci i ywienia. Tematem pracy doktorskiej by o st uszczenie wàtroby u osób z hiperliproteinemià. Wykonuje równie badania endoskopowe, kolonoskopi, gastroskopi. niezb dne ze wzgl du na wyst powanie zmian synchronicznych u 30-50% i metachronicznych u 30-40%. Zabiegi endoskopowe na trwa e wesz y w sk ad metod leczenia wi kszoêci patologii dróg ó ciowych i trzustkowych. Jakie sà zalety tych badaƒ? Jednà z wi kszych zalet ERCP (rodzaj badania endoskopowego) w porównaniu z innymi technikami obrazowania jest mo liwoêç uwidocznienia brodawek dwunastnicy. Znajàc obraz prawid owej brodawki mo na oceniç jej nieprawid owoêci. Wprowadzane coraz szerzej do praktyki klinicznej nowe metody diagnostyczne takie jak endosonografia endoskopowa, czy Êródprzewodowa, pozwalajà na bardziej precyzyjnà ocen samej zmiany w stosunku do struktur naczyniowych i zmian w okolicznych w z ach ch onnych. Najcz stszym wskazaniem do ERCP jest kamica przewodowa zewnàtrzwàtrobowa. Post powaniem z wyboru w tych przypadkach jest sfinkterotomia (przeci cie zwieracza przewodu ó ciowego) z nast powym wydobyciem z ogów. Du ym post pem w technice endoskopowej sà wykonywane coraz cz Êciej zabiegi na przewodzie p cherzowym i p cherzyku ó ciowym. Dzi ki nowszemu rodzajowi hydrofilnych prowadnic sta o si mo liwe dotarcie do p cherzyka, co pozwala na umieszczenie protezy utrzymujàcej dro noêç przewodu p cherzykowego lub umieszczenie cewnika, przez który mo emy podawaç substancj rozpuszczajàcà z ogi. W przypadkach wàtpliwych, nale y wykonaç biopsj cienkoig owà, która powinna byç zawsze wykonywana gdy dyskwalifikujemy chorego do leczenia operacyjnego. Podstawowà metodà leczenia nowotworów dróg ó ciowych jak i trzustki jest zabieg operacyjny. Niestety w wi kszoêci przypadków ze wzgl du na póêne objawy chorobowe, radykalne leczenie bywa niemo liwe. Mo emy wtedy wykonywaç paliatywne zabiegi odbarczajàce (zespolenie omijajàce, za o enie protezy przez przeszkod ) lub endoskopowe (za o enie protezy po uprzednio wykonanej sfinkterotomii). Jest to wi c diagnostyka na miar dwudziestego pierwszego wieku. Pacjent trafia do szpitala ju zdiagnozowany, poniewa ca à t diagnostyk mo e przeprowadziç w warunkach ambulatoryjnych. Pozwala to wczeêniej rozpoczàç w aêciwe specjalistyczne leczenie. To prawda. Przyk adem mo e byç tu LUX MED, wiodàca prywatna placówka medyczna, która wykonuje bardzo specjalistyczne badania, wyposa ona jest w aparatur najnowszej generacji. Obok tomografu, rezonansu magnetycznego, który ma specjalne programy badawcze dla narzàdów jamy brzusznej, LUX MED dysponuje pe nà diagnostycznà endoskopià. Ambulatoryjnie nie prowadzi si endoskopii zabiegowej oprócz usuwania drobnych zmian i pobierania materia u do badaƒ morfologicznych. Jest jednak bardzo wa ne, e na podstawie wszystkich badaƒ diagnostycznych, pacjent zostaje skierowany do odpowiedniej placówki, celem dalszego post powania leczniczego. Pozwala to szczególnie w przypadku chorób nowotworowych szybciej wdro yç w aêciwe leczenie. Zdecydowana wi kszoêç pacjentów mo e byç jednak diagnozowana i leczona ambulatoryjnie. Czy gastroenterologia jest popularnà dziedzinà medycyny? Czy du o lekarzy zainteresowanych jest dalszym kszta ceniem si w tej dziedzinie? Zainteresowanie jest bardzo du e, ale trzeba przyznaç, e zdobycie tak wszechstronnej wiedzy, jaka jest w tej dziedzinie niezb dna, wymaga wykonania ogromnej iloêci wysokospecjalistycznych badaƒ endoskopowych i ultrasonograficznych, co nie zawsze w naszych warunkach jest mo liwe. Zale y nam na kszta ceniu wysokiej klasy specjalistów. Ró ne wzgl dy uniemo liwiajà kszta cenie wszystkich zainteresowanych tà nowoczesnà dyscyplinà medycznà lekarzy. Dzi kuj bardzo za rozmow. rozmawia a Anna Kowalska strona 7

8 Wa ne jest wczesne wykrywanie Panie Profesorze, prosz nam powiedzieç jak to si sta o, e zosta Pan lekarzem? Czy by o to powo anie, czy te mo e zadecydowa o tym przypadek? Musz przyznaç, e zawsze marzy em o tym, aby zostaç lekarzem. Zawsze fascynowa y mnie przedmioty zwiàzane z wykonywaniem tego zawodu takie jak: strzykawki, s uchawki. MyÊl, e jestem lekarzem z powo ania nie widzia em siebie w przysz oêci w adnej innej roli ni lekarza, mimo e za bardzo dobre wyniki nauczania po maturze zosta em wytypowany bez egzaminów na chemi na Politechnik. Chcia em byç lekarzem naukowcem. Od poczàtku studiów, mog em rozwijaç swoje zainteresowania dzia ajàc aktywnie w ko ach naukowych. Pasjonowa em si mikroskopem elektronowym, wykonywa em ró nego typu doêwiadczenia. Od czwartego roku zainteresowa em si chirurgià. Zaczà em braç udzia jako wolontariusz w dy urach w kilku klinikach i oddzia ach u prof. Nielubowicza w Szpitalu Dzieciàtka Jezus i u prof. apiƒskiego w Szpitalu Praskim. Tam te w Szpitalu Praskim rozpoczà em prac jako student w Ambulatorium Nag ych Wypadków na etacie sanitariusza. Na piàtym roku medycyny dy urowa em w szpitalu dziewi ç nocy w miesiàcu. Po odbyciu sta u podyplomowego, w 1972 roku wygra em konkurs na etat asystenta w IV Oddziale Chirurgicznym Szpitala Praskiego. Po dwóch latach pracy, w 1974 roku uzyska em pierwszy stopieƒ Prof. dr hab. n. med. Ireneusz Wojciech Krasnod bski Kierownik Katedry i Kliniki Chirurgii Ogólnej, Gastroenterologicznej i ywienia Akademii Medycznej w Warszawie. Wysokiej klasy specjalista z zakresu chirurgii ogólnej. Ukoƒczy Wydzia Lekarski Akademii Medycznej w Warszawie, uzyskujàc w 1970 roku dyplom lekarza. Po skoƒczeniu studiów pracowa jako sta ysta w Szpitalu Ginekologiczno-Po o niczym przy ul. Inflanckiej, nast pnie w Szpitalu Praskim. Od 1975 roku do chwili obecnej zwiàzany z Centralnym Szpitalem Klinicznym Akademii Medycznej przy ul. Banacha. Od tego czasu jest nauczycielem akademickim w Klinice Chirurgii Gastroenterologicznej AM w Warszawie. W 1984 roku zosta doktorem nauk medycznych na podstawie pracy pt. Stopieƒ zaawansowania i mo liwoêci chirurgicznego leczenia raka o àdka, okr nicy i odbytnicy. W 1994 roku uzyska stopieƒ doktora habilitowanego na podstawie pracy pt. Biochemiczne markery nowotworowe i immunoscyntygrafia w raku jelita grubego. Od 1999 roku pe ni funkcj Kierownika Katedry i Kliniki Chirurgii Ogólnej, Gastroenterologicznej i ywienia Akademii Medycznej w Warszawie. W listopadzie 1999 roku powo any na stanowisko profesora nadzwyczajnego w Akademii Medycznej w Warszawie. Odby liczne szkolenia i sta e zagraniczne w renomowanych oêrodkach naukowych (Szwecja, W ochy, Niemcy). Uczestniczy w zjazdach, konferencjach naukowych, sympozjach krajowych i mi dzynarodowych. Jest autorem, lub wspó autorem 101 prac i doniesieƒ naukowych opublikowanych w polskich czasopismach lekarskich oraz materia ach ze zjazdów i sympozjów krajowych i zagranicznych. Jego hobby to film i teatr. Jest wielkim mi oênikiem przyrody. Na nasze pytania odpowiada prof. dr hab. n. med. Ireneusz Wojciech Krasnod bski specjalizacji z chirurgii ogólnej. Specjalizacj drugiego stopnia z chirurgii ogólnej uzyska em w 1978 roku pracujàc ju w Klinice Chirurgii Gastroenterologicznej Akademii Medycznej w Warszawie, z którà by em zwiàzany od 1975 roku kolejno jako asystent, adiunkt, doktor habilitowany. W 1999 roku wygra em konkurs na stanowisko kierownika Katedry i Kliniki Chirurgii Ogólnej, Gastroentorologicznej i ywienia AM w Warszawie. W 1999 roku zosta em mianowany na stanowisko profesora nadzwyczajnego w Akademii Medycznej w Warszawie. Chirurgia jest bardzo rozleg à dziedzinà medycyny. Jaka cz Êç chirurgii pasjonuje Pana najbardziej? Chirurgia jest rzeczywiêcie bardzo rozleg à dziedzinà. Jestem specjalistà w zakresie chirurgii ogólnej, od poczàtku natomiast w centrum mojego zainteresowania mieêci a si chirurgia przewodu pokarmowego. Uwa am, e chirurgia ogólna to przede wszystkim chirurgia brzuszna, inaczej mówiàc gastroenterologiczna. Zawsze mnie pasjonowa a, w szczególnoêci leczenie nowotworów przewodu pokarmowego. Czy zachorowalnoêç na choroby nowotworowe uk adu pokarmowego w Polsce i na Êwiecie jest wysoka? Nowotwory sà trzecià przyczynà wszystkich zgonów, po urazach i chorobach serca. Nowotwory przewodu pokarmowego stanowià 15-20% wszystkich nowotworów. Klinika, w której pracuj, od wielu lat specjalizuje si w aênie w leczeniu nowotworów przewodu pokarmowego o àdka, trzustki, jelita grubego, p cherzyka ó ciowego, jak równie innych guzów w obr bie jamy brzusznej. Czy wprowadzenie do diagnostyki nowoczesnej aparatury specjalistycznej zwi kszy o wykrywalnoêç chorób nowotworowych uk adu pokarmowego? Z pewnoêcià tak. Wa ne jest jednak to, e nowotwory przewodu pokarmowego dajà zbyt póêno charakterystyczne dla nich objawy. Naszà bolàczkà jest tak e to, e chorzy trafiajà na chirurgi nadal podstawowà specjalizacj leczenia nowotworów za póêno. U 70% zg aszajàcych si do chirurga pacjentów wyst puje zaawansowane stadium choroby nowotworowej. Jest to bardzo istotny problem, poniewa wczesne wykrycie daje szans na wyleczenie i jest jednà z najwa niejszych metod zwalczania nowotworów. Du e znaczenie ma tak e profilaktyka, styl ycia, dieta. Przyk adem mo e byç chocia by rak o àdka. Cz stoêç wyst powania raka o àdka spada na ca ym Êwiecie, poniewa zmieni y si na korzyêç nawyki ywieniowe. Ludzie lepiej od ywiajà si spo ywajà wi cej bia ka, warzyw, owoców. Wróçmy jeszcze do problemu wczesnej wykrywalnoêci. Dzi ki wprowadzeniu wysokospecjalistycznej aparatury diagnostycznej nastàpi a znaczna poprawa w wykrywaniu guzów ma o zaawansowanych. Bardzo pomocne sà te badania przesiewowe, których celem jest wczesne rozpoznanie nowotworu. Masowo prowadzone sà one w krajach, które mogà sobie na to pozwoliç. Przyk adem mo e byç Japonia, gdzie wskaênik zachorowalnoêci na raka o àdka jest bardzo wysoki, chocia podobnie jak w innych krajach, w porównaniu z okresem powojennym, znacznie si obni y. strona 9

9 Specjalistyczne badania, wykonywane przy u yciu nowoczesnych aparatów, dajà szans na wczesne wykrycie wyst pujàcych patologii. Jaka jest rola nowoczesnych technologii w tych przemianach? Wprowadzenie od po owy lat 70. do diagnostyki gi tkich fiberoskopów dokona o prawdziwej rewolucji. Dzi ki temu mo na dok adnie obejrzeç ka dà cz Êç o àdka, jak równie pobraç wycinki do badaƒ histopatologicznych, cytologicznych. Wszystko to pozwala na wykrycie ka dego raka niezale nie od stopnia zaawansowania. Wczesne raki rozwijajàce si w warstwie Êluzówki, najbli ej Êwiat a o àdka w por wykryte, dajà 100% pi cioletnich wyleczeƒ. Natomiast w polskich warunkach, wykrywanie tych wczesnych postaci raka jest niestety rzadkie i raczej przypadkowe. W Japonii natomiast sà one wykrywane w 40-50% przypadków wszystkich raków o àdka. Wyniki leczenia raków o àdka sà wprost proporcjonalne do stopnia zaawansowania. Coraz cz Êciej niestety spotykamy si z rakiem trzustki. Jest to rak o wysokiej z oêliwoêci. Najcz Êciej dotyczy g owy trzustki kiedy guz naciska na drogi ó ciowe wyst puje ó taczka. Leczenie raka trzustki jest bardzo trudne i wyniki sà bardzo z e. Rak zlokalizowany w pobli u brodawki Vatera lepiej rokuje, bo szybciej daje ó taczk i pacjent wczeêniej trafia do lekarza, szybciej wi c rozpocz te jest leczenie. Jedynà szansà na wyleczenie jest doêç rozleg e wyci cie g owy trzustki wraz z dwunastnicà. Mimo skomplikowanego, trudnego technicznie leczenia chirurgicznego, które obejmuje tak e rozszerzonà limfadenektomi, czyli wyci cie okolicznych, regionalnych, a nawet odleg ych w z ów ch onnych wyniki leczenia tego typu raka sà z e. Niewiele te mo emy zaproponowaç chorym po leczeniu chirurgicznym. Bardzo istotne bowiem jest nie tylko wyleczenie samej choroby, ale tak e dba oêç o jakoêç ycia, niezale nie od prowadzonego leczenia. Rak jelita grubego ma najlepsze wyniki leczenia ze wszystkich raków przewodu pokarmowego. Co prawda, w stosunku do wyników osiàganych w krajach zachodnich, sà one w Polsce o po ow gorsze. Mamy tam 50% wyleczeƒ, u nas 25%. Wynika to z tego, e chorzy zg aszajà si u nas do lekarza w bardzo zaawansowanym stadium rozwoju choroby nowotworowej. Uwa a si, e leczenie oko o 70% raków jelita grubego okr nicy i odbytnicy, rozpoczyna si w trzecim i czwartym stopniu zaawansowania procesu nowotworowego, kiedy wyst pujà ju przerzuty do w z ów ch onnych i narzàdów odleg ych. A wynik leczenia zale ny jest przecie od stopnia zaawansowania choroby! Czy jest jakiê sposób, który umo liwia wczesne wykrycia raka przewodu pokarmowego? Bardzo istotne sà profilaktyka i badania przesiewowe. Je eli chodzi o jelito grube to bardzo wa nym badaniem jest badanie ka u na krew utajonà, a tak e badania kolonoskopowe. Objawy takie jak: zaburzenia w rytmie wypró nieƒ, pewien dyskomfort i pobolewania w dolnym odcinku przewodu pokarmowego, pojawienie si Êluzu czy krwi sà sygna em, e obligatoryjnie powinno si rozpoczàç proces diagnostyczny. Osoby powy ej 50. roku ycia, przy nawet mniejszych, delikatniejszych objawach tego typu powinny udaç si do lekarza specjalisty, który zleci wykonanie koniecznych badaƒ diagnostycznych, endoskopowych, USG czy tomografii komputerowej. W przypadku schorzeƒ jelita grubego podstawowym badaniem jest kolonoskopia i badanie radiologiczne. Nie nale y oczywiêcie zapominaç o prostym, podstawowym badaniu per rectum tzn. badaniu palcem, które pozwala oceniç czy w dost pnej do tego badania cz Êci odbytnicy wyst puje guz. Niestety badanie to jest cz sto pomijane, nie wykonywane, szczególnie przez lekarzy pierwszego kontaktu. Wi kszoêç guzów umiejscowiona jest w koƒcowym lub Êrodkowym odcinku odbytnicy i mo e byç wykryta tym prostym badaniem jakim jest badanie per rectum, które daje mo liwoêç natychmiastowego rozpoznania wyst pujàcej tam patologii. Tymczasem cz sto zdarza si, e u pacjentów leczonych przez wiele lat z powodu ylaków odbytu, tzw. hemoroidów, nie by o to badanie wykonywane. Cz sto ylaki od- Badania endoskopowe w diagnostyce gastrologicznej strona 10 W Centrum Medycznym LUX dysponujemy najnowszej generacji sprz tem wideoendoskopów s u àcych do diagnostyki gastrologicznej umo liwiajàcych wykrywanie najbardziej z o onych chorób prze yku, o àdka, dwunastnicy, jelita grubego, a równie koƒcowej cz Êci jelita cienkiego. Mo liwe jest równie wykonywanie dokumentacji zdj ciowej i w przysz oêci rejestracji w systemie cyfrowym przy u yciu komputera. Gastroskopia polega na wprowadzeniu przez usta elastycznego wziernika z wideokamerà. Uzyskany obraz dost pny na monitorze jest analizowany przez wykonujàcego badanie lekarza. Jak dotàd gastroskopia jest najlepszym badaniem prze yku, o àdka i poczàtkowej cz Êci dwunastnicy, wypierajàc w wi kszoêci przypadków badania radiologiczne górnego odcinka przewodu pokarmowego. Gastroskopia pozwala na rozpoznanie zapalenia b ony Êluzowej, choroby wrzodowej, stanów przednowotworowych i raków. W trakcie badania mo liwe jest pobranie wycinków do badania mikroskopowego, co umo liwia sprecyzowanie diagnozy. Rektoskopia polega na wprowadzeniu przez kana odbytu sztywnego wziernika do dolnego odcinka przewodu pokarmowego. Badanie rektoskopowe zwykle umo liwia obejrzenie kilkunastu centymetrów jelita grubego, pozwala na ocen guzków krwawniczych (tzw. ylaków odbytu), stanów zapalnych b ony Êluzowej odbytnicy (np. wrzodziejàcego zapalenia jelita grubego), a równie polipów i raków odbytnicy. Kolonoskopia jest badaniem endoskopowym, w trakcie którego za pomocà elastycznego wziernika oceniane jest Êwiat o ca ego jelita grubego (oko o 140 cm). Jest to badanie trudne zarówno dla pacjenta jak i lekarza. Dla jego prawid owego wykonania niezb dne jest dobre oczyszczenie jelita z mas ka owych. Z tego powodu tak wa ne jest wykonanie wszystkich otrzymanych zaleceƒ dotyczàcych diety i Êrodków przeczyszczajàcych, które pacjent powinien wykonaç przed badaniem. Kolonoskopia pozwala na wykrywanie chorób zapalnych i nowotworowych jelita grubego, jest niezastàpiona w diagnostyce krwawieƒ z odbytu. Szczególna rola kolonoskopii polega na mo liwoêci wykrycia polipów gruczo owych, z których mo e rozwinàç si rak jelita grubego. Usuni cie polipów (polipectomia) mo liwa przy kolonoskopii, zapobiega rozwojowi raka. Warto pami taç, e rak jelita grubego zajmuje trzecie miejsce co do cz stoêci wyst powania, spoêród wszystkich nowotworów w Polsce. Kolonoskopia jest badaniem kosztownym poniewa wymaga drogiego sprz tu, który zu ywa si znacznie szybciej ni gastroskop. Z tych powodów dost p do tego badania w ramach powszechnych ubezpieczeƒ jest wcià niedostateczny. Dr n. med. Tadeusz Tacikowski

10 bytu maskujà wyst pujàce w tym miejscu guzy, które niezauwa one, rozwijajà si. Je eli chodzi o leczenie guzów jelita grubego okr nicy, czy odbytnicy, to chirurgia osiàgn a szczyty swoich mo liwoêci, a wyniki leczenia zale ne sà od stopnia zaawansowania nowotworu. Pewnego rodzaju novum w leczeniu chirurgicznym guzów odbytu jest ca kowite wyci cie krezki odbytnicy, tzn. wyci cie odbytnicy wraz z otaczajàcymi tkankami, co jest niezwykle wa ne, poniewa powoduje zmniejszenie liczby nawrotów nowotworu. Reasumujàc bardzo du e znaczenie majà badania przesiewowe, àcznie z badaniem per rectum, po którym mo na wykonaç specjalistyczne badania poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego rektoskopi, sigmoidoskopi, w koƒcu kolonoskopi, za pomocà której mo na obejrzeç ca e jelito grube. Guzy jelita grubego rozwijajà si na podstawie polipa. Bardzo istotne w zwiàzku z tym jest wczesne wykrywanie polipów. Du e znaczenie pe ni w tym zakresie kolonoskopia, za pomocà której nie tylko mo na wykryç polipy, ale tak e kolonoskopowo je usunàç, a po leczeniu monitorowaç. Od 16 lat prowadzimy w klinice monitorowanie pooperacyjne u chorych po radykalnych operacjach z powodu raka. System, pod nazwà follow-up, w polskim znaczeniu obserwacja odleg a wprowadzony jako post powanie przez naukowców z Uniwersytetu Minnesota w 1944 roku, mia na celu jak najwczeêniejsze wykrywanie nawrotów raka. Jednak e, jak dotàd, w niewielkim stopniu udaje si wychwyciç nawroty na tyle wczeênie, e mo na jeszcze wykonaç reoperacj leczàcà. Niemniej monitorowanie pooperacyjne niesie pomoc wielu pacjentom oraz pozwala na lepsze poznanie natury raków jelita grubego. Jakie nowoczesne metody w leczeniu i diagnozowaniu chorych na raka przewodu pokarmowego sà najbardziej pomocne? Za najwa niejsze uzna bym wprowadzenie ma o inwazyjnych metod leczenia chirurgicznego, równie w gastrologii. Jednà z nich jest laparoskopia stosowana do wyci cia p cherzyka ó ciowego, leczenia przepukliny i chorób jelita grubego nie zwiàzanych z nowotworem oraz odtwarzania ciàg oêci przewodu pokarmowego. Niezwykle wa ne w leczeniu i diagnozowaniu wszystkich chorób, nie tylko nowotworowych, jest wprowadzenie bardzo zaawansowanych technik obrazowania ultrasonografii, tomografii komputerowej, rezonansu magnetycznego. Badania te s u à do bardzo precyzyjnego zobrazowania wszelkich patologii, przede wszystkim guzów w obr bie narzàdów mià szowych jamy brzusznej trzustki, wàtroby. Sà to obecnie badania rutynowe. Guz, który mo e byç agodny albo z oêliwy, rozpoznajemy w badaniu histopatologicznym lub cytologicznym. Stàd ró nego rodzaju biopsje, nak ucia przezskórne pod kontrolà USG czy tomografii komputerowej. Badania cytologiczne sà miarodajne wtedy, gdy biopsja jest wykonana w taki sposób, e uzyskany materia pochodzi z miejsca nowotworu. Chcia bym tak e zwróciç uwag na ca à sfer zabiegów procedur diagnostyczno-terapeutycznych. Sà one stosowane w ca ym przewodzie pokarmowym, poczàwszy od jego górnego odcinka, gdzie mo emy endoskopem wejêç do o àdka i dwunastnicy, pobraç wycinek, za o yç protez do dróg ó ciowych w przypadku ó taczki w raku trzustki, za o yç protez odbarczajàcà przewód trzustkowy. Bardzo pomocne jest USG wykonywane z zastosowaniem koƒcówek endoskopowych, szczególnie w rozpoznawaniu guzów trzustki. Mimo stosowania wielu najró niejszych badaƒ, diagnostyka trzustki jest nies ychanie trudna. Czasami bardzo trudno jest ustaliç, czy mamy do czynienia z przewlek ym zapaleniem trzustki, czy z rakiem i w niektórych przypadkach w aêciwe rozpoznanie zostaje ustalone podczas zabiegu operacyjnego. Badania diagnostyczne, wykonywane w oparciu o nowoczesnà, wysokiej klasy aparatur w Centrum Medycznym LUX, dajà szans szybkiego zdiagnozowania najró niejszych schorzeƒ uk adu pokarmowego i rozpocz cia w aêciwego leczenia. Dzi kuj bardzo za rozmow. rozmawia a Anna Kowalska Helicobacter pylori najbardziej rozpowszechnione zaka enie na Êwiecie ˇ dokoƒczenie ze str. 4 Jest to test bardzo dobry (przez wielu ekspertów uznawany jako z oty standard w diagnostyce H. pylori), w dodatku nie obcià ajàcy badanego. Mo e byç wykonywany równie u dzieci i kobiet w cià y. Czu oêç i swoistoêç testu si ga prawie 100%. Zaletà testu jest fakt, e nadaje si do sprawdzenia wyniku leczenia zaka enia H. pylori. Do niedawna test ten by wykonywany tylko przez jeden oêrodek w Polsce i to poza Warszawà. Obecnie sà du e szanse, e b dzie wykonywany w Centrum Medycznym LUX. Sposoby leczenia infekcji Podobnie jak inne bakterie, infekcj H. pylori leczy si za pomocà antybiotyków. Ze wzgl du na specyficzny sposób wegetacji H. pylori nale y stosowaç specjalne rodzaje antybiotyków, na które bakteria jest wra liwa. Leczenie jest skuteczne tylko przy zastosowaniu jednoczeênie dwóch rodzajów antybiotyków podawanych doustnie oraz dodatkowo leku zmniejszajàcego wydzielanie kwasu o àdkowego. Antybiotyki mogà zwalczyç infekcj tylko przy znacznym ograniczeniu wydzielania kwasu solnego. Leczenie trwa przewa nie 7 dni, a leki zwykle przyjmuje si dwa razy dziennie. Nawet przy zastosowaniu najlepszych leków wyleczenie mo na uzyskaç tylko u 80-90% zaka onych osób. Wiadomo, e palenie papierosów zmniejsza szanse na skutecznà kuracj. Dla okreêlenia ca kowitego wyleczenia infekcji lekarze u ywajà terminu eradykacja. Oznacza on nieobecnoêç bakterii po co najmniej 4 tygodniach od zakoƒczenia leczenia. W przypadku nieskutecznoêci pierwszego leczenia stosuje si nast pnie inny zestaw leków. Wskazania do leczenia Na podstawie licznych badaƒ okreêlono nast pujàce wskazania do leczenia zaka enia H. pylori: 1. Wrzód dwunastnicy 2. Wrzód o àdka 3. Choroba wrzodowa o àdka lub dwunastnicy w wywiadzie 4. Przebyta operacja z powodu choroby wrzodowej 5. Zapalenie o àdka przy istnieniu nasilonych zmian z nad erkami 6. Dyspepsja czynnoêciowa tylko przy braku poprawy lub nawrocie po leczeniu typowym 7. Operacja o àdka z powodu wczesnego raka o àdka 8. Rak o àdka w bliskiej rodzinie 9. Zmiany przedrakowe potwierdzone w badaniu histologicznym wycinków (wieloogniskowe zapalenie zanikowe, metaplazja, dysplazja) 10. Stan po usuni ciu polipów o àdka (gruczolakowate i hiperplastyczne) 11. Ch oniak o àdka 12. Zapalenie o àdka typu Menetriera. W ostatnim okresie coraz wi cej jest sugestii, e byç mo e nale y leczyç wszystkich zaka onych. Uzasadnieniem tego post powania jest ryzyko rozwoju gruczo owego raka o àdka. Dr n. med. Tadeusz Tacikowski strona 11