Strategia konwersji do systemu ERA

Transkrypt

1 Part-financed by the European Union (European Regional Development Fund and European Neighbourhood and Partnership Instrument) Strategia konwersji do systemu Mariusz Matyka Jerzy Kopiński Andrzej Madej Jarosław Stalenga Puławy 2013

2

3 Wstęp Zgodnie z wymogami systemu (Ecological Recycling Agriculture) zrównoważone gospodarstwo rolne powinno prowadzić produkcję zwierzęcą i roślinną z maksymalnie zamkniętym obiegiem substancji odżywczych azotu i fosforu. Liczba zwierząt w gospodarstwie powinna być utrzymywana na racjonalnym poziomie pozwalającym na ich żywienie w oparciu głównie o pasze własne. Gospodarowanie w systemie wiąże się również ze stosowaniem zróżnicowanego płodozmianu oraz zaniechaniem stosowania (syntetycznych nawozów mineralnych, chemicznych środków ochrony roślin itd.). Zakłada się także, że dochody gospodarstwa powinny pochodzić z różnych źródeł 1. Większość obecnie funkcjonujących gospodarstw rolniczych w Polsce nie realizuje wymogów systemu. W związku z tym ewentualne wdrożenie lub dostosowanie do wymienionych norm będzie musiało się wiązać z podjęciem szeregu działań organizacyjnych i inwestycyjnych. Jednak, aby przyniosły one oczekiwany skutek, muszą opierać się na jasno zdefiniowanych celach, metodach i środkach. Całość tego procesu można określić mianem strategii. Zgodnie z definicją sformułowaną przez A. Chandlera: Strategia to określenie głównych, długofalowych celów firmy i przyjęcia takich kierunków działania oraz takiej alokacji zasobów, które są konieczne do realizowania jej celów 2. W celu zobrazowania kierunków i zakresu przekształceń w opracowaniu, przedstawiono strategię konwersji do systemu czterech przykładowych gospodarstw rolniczych. Założenia metodyczne Przykładowe gospodarstwa zdefiniowano w oparciu o wyniki standardowe uzyskane w 2011 r. przez polskie gospodarstwa rolne uczestniczące w europejskim systemie zbierania danych rachunkowych (FADN). em tym było objęte ponad 11 tys. gospodarstw o wielkości ekonomicznej równej lub większej niż 4 tys. Euro. Powyższy zbiór był reprezentatywny dla ponad 738 tys. ogółu gospodarstw w Polsce 3. Strategię konwersji przygotowano dla gospodarstw następujących typów rolniczych: uprawy polowe, krowy mleczne, zwierzęta ziarnożerne (głównie trzoda chlewna), mieszane. Charakterystykę stanu wyjściowego w gospodarstwach przygotowano w oparciu o średnie wartości dla całej zbiorowości w ramach danego typu rolniczego. Przyjęto, zgodnie z założeniami systemu, że analizowane gospodarstwa po zakończeniu procesu konwersji: nie będą wykorzystywać (syntetycznych nawozów mineralnych, chemicznych środków ochrony roślin itd.), będą posiadać obsadę zwierząt na poziomie 0,6-0,8 DJP/ha, wartościowy udział pasz z zakupu nie będzie przekraczał 15% ich ogólnego zużycia 4,5. Założono również, że po zakończeniu procesu przekształcania bezpośrednie wyniki produkcyjne osiągane przez gospodarstwa będą niższe w porównaniu do okresu wyjściowego. Spadek wartości będzie natomiast kompensowany mniejszymi kosztami (wyeliminowanie zakupów, ograniczenia zakupu pasz), wyższymi cenami uzyskiwanymi za płody rolne i produkty zwierzęce oraz subwencjami pozyskiwanymi w ramach wspólnej polityki rolnej (WPR) do metodami Chandler A.D Strategy and Structure. Cambridge: MIT Press. 3 Goraj L., Mańko S., Osuch D., Bocian M., Płonka M Wyniki standardowe 2011 uzyskane przez gospodarstwa rolne uczestniczące w Polskim FADN. IERiGŻ-PIB, Warszawa. 4 Granstedt A., Schnelder T., Seuri P., Olof T Ecological Recycling Agriculture to Reduce Nutrient Pollution to the Baltic Sea. Biological Agriculture and Horticulture, Vol. 26, pp Granstedt A Farming for future with a focus on the Baltic Sea Region. Trosa Tryckeri AB. 3

4 Charakterystyka gospodarstw Spośród analizowanych gospodarstw największą powierzchnią użytków rolnych ogółem (własnych i dzierżawionych) charakteryzowało się gospodarstwo o roślinnym profilu, najmniejszą natomiast gospodarstwo mieszane (tab. 1). Zdecydowanie największą wielkością ekonomiczną cechowało się zaś gospodarstwo utrzymujące zwierzęta ziarnożerne. Wszystkie z omawianych typów gospodarstw osiągały wysokie i zbliżone plony kukurydzy oraz pszenicy. Poziom obsady zwierząt zapewniał realizację celów systemu jedynie w gospodarstwie o mlecznym profilu i w niewielkim stopniu odbiegał od założonego poziomu w gospodarstwie mieszanym. Był natomiast zdecydowanie za niski w gospodarstwie o roślinnym profilu i za wysoki w gospodarstwie utrzymującym zwierzęta ziarnożerne. Wszystkie z omawianych gospodarstw wykorzystywały przemysłowe środki, co jest niezgodne z założeniami systemu. W każdym z gospodarstw udział pasz z zakupu przekraczał 15% próg przyjęty dla systemu, przy czym największy udział pasz z zakupu odnotowano w gospodarstwie o mlecznym profilu. Najwyższy dochód ogółem z gospodarstwa, jak i w przeliczeniu na osobę pełnozatrudnioną (członka rodziny) osiągało gospodarstwo o roślinnym kierunku. Był on ponad dwukrotnie wyższy niż w przypadku gospodarstwa mieszanego. Gospodarstwa wyspecjalizowane w zwierzęcej osiągały w 2011 r. zbliżone dochody, przy czym były one nieznacznie wyższe w przypadku gospodarstw utrzymujących zwierzęta ziarnożerne. Największą produktywnością ziemi wyrażoną dochodem w zł/ha cechowały się gospodarstwa utrzymujące zwierzęta. Natomiast w gospodarstwach roślinnych i mieszanych dochodowość tego czynnika była znacznie niższa. Tabela 1. Charakterystyka gospodarstw przed rozpoczęciem konwersji do systemu Wyszczególnienie Powierzchnia użytków rolnych UR (własne + dzierżawione); [ha] Wielkość ekonomiczna wyrażona wartością standardowej [Euro] Uprawy polowe Krowy mleczne Typ rolniczy Zwierzęta ziarnożerne Mieszane 70,1 27,0 24,6 20, Plony pszenicy [t/ha] 5,3 5,1 5,1 4,7 Plony kukurydzy [t/ha] 8,8 8,5 8,7 8,8 Obsada zwierząt [DJP*/UR]** 0,02 0,74 1,66 0,54 Koszt nawozów** zł zł/ha Koszt środków ochrony zł roślin** zł/ha Koszty pasz ogółem [zł] w tym pasze własne [zł] Udział pasz własnych [%]** Dochód z rodzinnego gospodarstwa rolnego Dochód z rodzinnego gospodarstwa rolnego na osobę pełnozatrudnioną rodziny [zł] Źródło: Opracowanie własne w oparciu o dane Polskiego FADN *DJP duża jednostka przeliczeniowa, ** wskaźniki uwzględnione w strategii konwersji do systemu. zł zł/ha

5 Indywidulane strategie konwersji do systemu W oparciu o przedstawioną charakterystykę gospodarstw dla każdego z 4 omawianych typów rolniczych, opracowano strategię konwersji do systemu. Wszystkie z analizowanych gospodarstw powinny zrezygnować z wykorzystania przemysłowych środków, co umożliwi ograniczenie kosztów z tym związanych od ok. 6,5 tys. zł w gospodarstwie utrzymującym zwierzęta ziarnożerne do 58,5 tys. zł w gospodarstwie z uprawami polowymi. Gospodarstwa powinny również przystąpić do certyfikowanego systemu żywności metodami, co umożliwi korzystanie ze specjalnych dotacji w ramach wspólnej polityki rolnej (WPR). Gospodarstwo z uprawami polowymi powinno ponadto znacznie zwiększyć obsadę zwierząt i przeznaczyć część użytków rolnych pod potrzeby pasz kosztem roślin towarowych (rys. 1). Gospodarstwo o mlecznym profilu powinno natomiast w znacznym stopniu zwiększyć udział pasz własnych w żywieniu zwierząt. Biorąc pod uwagę, że obsada zwierząt w tym gospodarstwie jest zbliżona do optymalnego poziomu, może ono realizować powyższe założenie jedynie poprzez zakup lub wydzierżawienie ziemi i zwiększenie powierzchni paszowej (rys. 2). metodami Znaczne zwiększenie obsady zwierząt Przeznaczenie części użytków rolnych pod potrzeby pasz Rys. 1. Strategia konwersji gospodarstwa o roślinnym profilu do systemu metodami Wzrost udziału pasz własnych w żywieniu zwierząt poprzez zakup lub wydzierżawienie ziemi i zwiększenie powierzchni paszowej Rys. 2. Strategia konwersji gospodarstwa utrzymującego krowy mleczne do systemu 5

6 Gospodarstwo utrzymujące zwierzęta ziarnożerne powinno o ponad 50% zmniejszyć obsadę zwierząt. Może to zrealizować w dwojaki sposób: przez obniżenie pogłowia zwierząt, co może mieć niekorzystny wpływ na wyniki ekonomiczne lub poprzez zwiększenie powierzchni użytków rolnych. Podjęte działania powinny skutkować dodatkowo zwiększeniem udziału pasz własnych do poziomu co najmniej 85% (rys. 3). metodami Zmniejszenie obsady zwierząt poprzez obniżenie pogłowia zwierząt lub zwiększenie powierzchni użytków rolnych Wzrost udziału pasz własnych w żywieniu zwierząt Rys. 3. Strategia konwersji gospodarstwa utrzymującego zwierzęta ziarnożerne do systemu Gospodarstwo mieszane musi nieznacznie zwiększyć obsadę zwierząt oraz udział pasz własnych wykorzystywanych w ich żywieniu. Może to zrealizować poprzez zwiększenie pogłowia zwierząt i przeznaczenie części użytków rolnych pod potrzeby pasz kosztem roślin towarowych (rys. 4). metodami Nieznaczne zwiększenie obasady zwierząt Przeznaczenie części użytków rolnych pod potrzeby pasz Rys. 4. Strategia konwersji gospodarstwa mieszanego do systemu 6

7 BS Implementation ( ) is part-financed by EU with partners from all countries in the Baltic Sea region, including Russia and Belarus. The ambition of the project is to develop so lutions for environmentally, economically and socially sustainable food practices, including and involving farmers, processors, distributors, retailers, restaurants, consumers, public institutions, schools, universities, researchers and policymakers. A strong partnership between all countries around the Baltic Sea SWEDEN Södertörn University The Biodynamic Research Institute, Södertälje Municipality, Swedish Rural Natwork, Swedish Rural Economy and Agricultural societies, Gotland Kalmar, hs-h.hush.se FINLAND MTT Agrifood Research Centre for Economic Development, Transport and the Environment for Uusimaa, Finnish Environment Institute, University of Helsinki, Department of Agricultural Sciences, ESTONIA Estonian University of Life Sciences, Estonian Organic Farming Foundation (EOFF), LATVIA Latvian Rural Advisory and Training Centre, LITHUANIA Aleksandras Stulginskis University Baltic Foundation HPI Kaunas District Municipality, POLAND Institute of Soil Science and Plant Cultivation National Research Institute, Kujawsko-Pomorski Agricultural Advisory Centre in Minikowo, Polish Ecological Club in Krakow, City of Gliwice Chapter, Independent Autonomous Association of Individual Farmers Solidarity Pomeranian Agricultural Advisory Center in Gdańsk, GERMANY Leibniz-Centre for Agricultural Landscape Research, DENMARK The Danish Ecological Council, BELARUS International Public Association of Animal Breeders East-West