RADA i WÓJT GMINY SUBKOWY STRATEGIA ROZWOJU GMINY SUBKOWY NA LATA Z PROGNOZĄ DO ROKU SUBKOWY, kwiecień 2016 r.

Transkrypt

1 RADA i WÓJT GMINY SUBKOWY STRATEGIA ROZWOJU GMINY SUBKOWY NA LATA Z PROGNOZĄ DO ROKU 2025 SUBKOWY, kwiecień 2016 r.

2 ul. Dyrekcyjna 7, Gdańsk / tel.: / fax: biuro@rigp.pl NIP / REGON Opracował zespół w składzie: Michał Górski Bogdan Ołdakowski Grzegorz Wieczerniak Marcin Włodarski Tomasz Duchnowski

3 Spis treści Wstęp 1.1 Zakres i metodologia opracowania 1.2 Przedmiot i podstawa opracowania Charakterystyka Gminy 2.1 Cechy charakterystyczne położenia geograficzno-przestrzennego 2.2 Charakterystyka elementów środowiska przyrodniczego 2.3 Charakterystyka elementów dziedzictwa kulturowego 2.4 Struktura administracji samorządowej 2.5 Współpraca krajowa i zagraniczna Demografia 3.1 Ogólna charakterystyka procesów demograficznych Infrastruktura techniczna 4.1 Drogi publiczne 4.2 Transport publiczny 4.3 Elektroenergetyka, gazownictwo, ciepłownictwo 4.4 Zagospodarowanie przestrzenne terenu Infrastruktura społeczna 5.1 Budownictwo mieszkaniowe 5.2 Oświata i wychowanie 5.3 Pomoc społeczna 5.4 Służba zdrowia 5.5 Bezpieczeństwo publiczne 5.6 Kultura i sport 5.7 Organizacje pozarządowe Ochrona przyrody, krajobrazu i środowiska 6.1 Ochrona przyrody i krajobrazu 6.2 Gospodarka wodno-ściekowa 6.3 Gospodarka odpadami stałymi 6.4 Ochrona powietrza 6.5 Ochrona przed hałasem Gospodarka i rynek pracy 7.1 Podmioty gospodarcze 7.2 Charakterystyczne cechy funkcji gospodarczych 7.3 Bezrobocie i rynek pracy Rolnictwo 8.1 Warunki agroprzyrodnicze 8.2 Warunki społeczne, techniczne ekonomiczne Turystyka i rekreacja 9.1 Baza turystyczna 9.2 Atrakcje dziedzictwa kulturowego Dochody i wydatki budżetu gminy 10.1 Dochody i wydatki budżetu Gminy Uwarunkowania związane z członkostwem w Unii Europejskiej 11.1 Analiza głównych rozporządzeń Wspólnoty Europejskiej na lata Uwarunkowania zewnętrzne rozwoju Gminy 11.3 Zasady finansowania na lata Obszary priorytetowe RPO WP Programy Europejskiej Współpracy Terytorialnej 11.6 Programy operacyjne dostępne na szczeblu krajowym 11.7 Programy finansowane z budżetu państwa Główne problemy gminy i analiza SWOT 12.1 Główne problemy o obszary rozwojowe gminy 12.2 Synteza wyników analizy SWOT Cele strategiczne rozwoju gmin 13.1 Cele średniookresowe rozwoju gminy Działania i wskaźniki rezultatu oraz finanse strategii rozwoju Wizja rozwoju gminy w 2025 roku Analiza zgodności celów strategicznych gminy z nową polityką regionalną Unii Europejskiej Propozycje gminnych projektów do wsparcia w ramach funduszy UE na lata Misja gminy Wdrażanie, monitoring i ewaluacja

4 1. WSTĘP 1.1 ZAKRES I METODOLOGIA OPRACOWANIA Celem niniejszego opracowania jest sformułowanie Strategii Rozwoju Gminy na lata z prognozą do roku Strategia rozwoju gminy to koncepcja systemowego działania, polegająca na formułowaniu długookresowych celów rozwoju i ich modyfikacji w zależności od zmian zachodzących w otoczeniu, określaniu zasobów i środków niezbędnych do realizacji tych celów oraz sposobów postępowania, zapewniających optymalne ich rozmieszczenie i wykorzystanie, w celu elastycznego reagowania na wyzwania otoczenia i zapewnienia gminie korzystnych warunków egzystencji i rozwoju. Zapewnienie zrównoważonego rozwoju gminy wymaga planowania strategicznego. Planowanie strategiczne należy rozumieć jako świadomy, systematyczny i ukierunkowany na przyszłość proces ciągłego przygotowania i podejmowania decyzji dotyczących przyszłego poziomu rozwoju danego obszaru oraz koordynację i integrację działań podejmowanych na rzecz realizacji uzgodnionych i przyjętych celów, zadań i strategii. Strategia Rozwoju Gminy na lata z prognozą do roku 2025 jest dokumentem otwartym, który powinien być uzupełniany o nowe treści, pomysły i sposoby rozwiązywania problemów. Uchwalenie strategii nie zamyka dalszych prac, lecz otwiera kolejną fazę polegającą na opracowaniu programów operacyjnych oraz weryfikację i aktualizację celów i priorytetów rozwoju. Harmonogram prac nad strategią Wprowadzenie (zakres i metodologia opracowania) Opracowanie ankiety uwarunkowań wewnętrznych i zewnętrznych rozwoju Przedstawienie ankiety zamawiającemu do akceptacji Umieszczenie ankiety na stronie internetowej zamawiającego Utworzenie rejestru wniosków i propozycji z konsultacji społecznych Opracowanie i analiza ankiet Przeprowadzenie seminarium diagnostyczno-projektowego z opiniotwórczymi przedstawicielami gminy Opracowanie diagnozy strategicznej (uwarunkowania wewnętrzne) Analiza głównych rozporządzeń WE na lata Opracowanie diagnozy strategicznej (uwarunkowania zewnętrzne) Opisanie nowych zasad pomocy publicznej na lata Przekazanie diagnozy strategicznej zamawiającemu do akceptacji Umieszczenie uwag zamawiającego w diagnozie strategicznej Przygotowanie prezentacji diagnozy w Power Point Umieszczenie prezentacji diagnozy strategii na stronie internetowej zamawiającego Wykonanie analizy SWOT Opracowanie wizji i misji gminy Opracowanie obszarów strat, celów priorytetowych i kierunków działań Analiza strategiczna zgodności dokumentów programowych gminy z nową polityką regionalną Unii Europejskiej

5 Określenie ram strategicznych rozwoju gminy dla proj. UE i propozycji projektów priorytetowych gminy do wsparcia UE na lata Opracowanie prognozy finansowej na lata Analiza planowanych inwestycji pod kątem kryteriów strategicznych programu operacyjnego UE na lata : Przedstawienie instrumentów wdrażania strategii Zasady monitoringu i ewaluacji strategii Wytyczne wdrożeniowe strategii Przedstawienie wstępnej wersji strategii zamawiającemu Naniesienie uwag zamawiającego do strategii Wyłożenie do publicznego wglądu projektu strategii Przygotowanie ostatecznej wersji strategii po etapie wyłożenia do publicznego wglądu Przedstawienie ostatecznej wersji strategii Komisjom Rady Gminy Przedstawienie ostatecznej wersji strategii Radzie Gminy Uchwalenie strategii przez Radę Gminy 1.2 PRZEDMIOT I PODSTAWA OPRACOWANIA Przedmiotem opracowania jest: ogólna charakterystyka gminy, diagnoza stanu Gminy, perspektywa rozwojowa gminy wynikająca z przewidywanego kształtowania się sytuacji w otoczeniu, misja gminy oraz wizja jej rozwoju do 2025 roku, cele strategiczne rozwoju gminy, oraz propozycje programów operacyjnych i kluczowych przedsięwzięć do realizacji, badanie zgodności celów strategicznych gminy ze Strategią Rozwoju Województwa Pomorskiego i Regionalnym Programem Operacyjnym Województwa Pomorskiego na lata oraz zgodności z Krajowymi Programami Operacyjnymi, lista wskaźników monitoringu realizacji strategii rozwoju gminy. Niniejsze opracowanie powstało na podstawie wyników ankiety adresowanej do mieszkańców Gminy, wyników prac seminarium diagnostyczno-projektowego oraz analizy danych statystycznych GUS, a także wywiadów środowiskowych przeprowadzonych z poszczególnymi jednostkami organizacyjnymi Gminy. Uczestnikami seminarium byli przedstawiciele Urzędu i Rady Gminy oraz przedsiębiorstw, organizacji, instytucji i miejscowych środowisk gospodarczych, społecznych, kulturalnych itp. W niniejszym opracowaniu uwzględnione zostały również wszystkie udostępnione przez Gminę opracowania analityczne, programowe, planistyczne, projektowe, sprawozdawcze i promocyjne dotyczące Gminy. W opracowaniu wykorzystane będą także dokumenty zewnętrzne dotyczące: Powiatu Tczewskiego, Województwa Pomorskiego oraz Polski, w tym także tych związanych z obszarami wsparcia realizowanymi przez Unię Europejską. W opracowaniu uwzględniono następujące opracowania: Podstawowe informacje o gminie do diagnozy stanu istniejącego,

6 Diagnoza potencjału kulturotwórczego Gminy, Ocena potencjału turystycznego obszaru LGD Wstęga Kociewia w związku z realizacją programu Leader (oś 4 PROW), Plan rozwoju lokalnego Gminy w okresach programowania Unii Europejskiej na lata wraz z koncepcyjnym planem na lata , Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy, Miejscowe Plany Zagospodarowania Przestrzennego gminy, Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy na lata z perspektywą do roku 2019, Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy na lata , Gminny program opieki nad zabytkami na terenie Gminy, Założenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe dla Gminy, Wieloletni plan rozwoju i modernizacji urządzeń wodociągowych i kanalizacyjnych, Gminny Program Ochrony i Promocji Zdrowia Psychicznego na lata , Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie oraz Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie na lata , Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy na lata , Cele polityki regionalnej Unii Europejskiej, Regionalny Program Operacyjny Województwa Pomorskiego , Strategia Województwa Pomorskiego 2020, Kontrakt Terytorialny dla Województwa Pomorskiego, Regionalne Programy Strategiczne (Pomorski Port Kreatywności, Pomorska Podróż, Aktywne Pomorze, Zdrowie dla Pomorzan, Mobilne Pomorze, Ekoefektywne Pomorze), Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata , Regionalna Strategia Innowacji dla Pomorza na lata , Polska 2030, Koncepcja polityki przestrzennego zagospodarowania kraju, Strategia Rozwoju Kraju , Program Operacyjny Inteligentny Rozwój, Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko, Program Operacyjny Wiedza, Edukacja, Rozwój, Narodowa Strategia Ochrony Środowiska, Narodowa Strategia Rozwoju Transportu, Rocznik Statystyczny Województwa Pomorskiego 2014, Raport Ochrony Środowiska Województwa Pomorskiego. 2. CHARAKTERYSTYKA GMINY SUBKOWY 2.1 CECHY CHARAKTERYSTYCZNE POŁOŻENIA GEOGRAFICZNO - PRZESTRZENNEGO

7 Gmina zlokalizowana jest we wschodniej części województwa pomorskiego, w centralnej części powiatu tczewskiego, na lewym brzegu rzeki Wisły. Jej obszar znajduje się w regionie określanym nazwą Kociewia Wschodniego położonego w sąsiedztwie Żuław Wiślanych. Obejmuje ona obszar o powierzchni 7780 ha i zamieszkiwało ją 5483 osób1. graniczą z gminami: Tczew od północy, Starogard Gdański od zachodu, Pelplin od południa. Wschodnią granicę gminy wyznacza rzeka Wisła, za którą znajduje się gmina Miłoradz. Przez gminę przebiegają ważne arterie komunikacji samochodowej i kolejowej. Jest to droga krajowa 91, która zaczyna się przy Porcie Gdańsk, skąd biegnie na południe stanowiąc fragmenty tras europejskich: E75 i E77. Powyżej północnej granicy gminy przebiega także droga krajowa nr 22 prowadząca od przejścia granicznego polsko-rosyjskiego w Grzechotkach (skąd biegnie do Kaliningradu) do granicy polsko-niemieckiej w Kostrzynie. Fragment drogi nr 22 jest częścią dawnej autostrady mającej połączyć Berlin z Królewcem (stąd zwana jest potocznie,,berlinką ). Oprócz tego przebiega tu magistrala kolejowa łącząca Śląsk z portami Gdańska i Gdyni. W pobliskim Swarożynie (gmina Tczew) znajduje się też węzeł, przebiegającej przez gminę, autostrady A1. W niedalekiej odległości znajdują się duże miasta województwa pomorskiego: Gdańsk 40 km, Tczew 10 km, Starogard Gdański 25 km, Malbork 20 km. W bezpośredniej bliskości jest także Specjalna Strefa Ekonomiczna w Tczewie i Starogardzie Gdańskim. W skład gminy wchodzi 11 miejscowości wiejskich. Do większych miejscowości należy pełniąca funkcję siedziby władz gminnych miejscowość oraz pełniące rolę sołectw: Gorzędziej, Radostowo, Mała Słońca, Wielka Słońca, Mały Garc, Rybaki, Wielgłowy, Brzuśce, Waćmierz, Narkowy. Pod względem geograficznym jednostka ta należy do dwóch mezoregionów Pojezierza Starogardzkiego oraz Doliny Kwidzyńskiej, choć zdecydowana jej większość leży w granicach tego pierwszego. W powierzchni gminy największy odsetek zajmują użytki rolne. Z tego powodu to rolnictwo jest podstawą lokalnej gospodarki. Obok tego rodzaju działalności funkcjonują tu niewielkie zakłady prowadzące działalność produkcyjną, handlową i usługową. Ukształtowanie powierzchni Według podziału fizyczno-geograficznego Kondrackiego (2002), obszar omawianej gminy należy do następujących makroregionów i mezoregionów: Makroregion Wschodniopomorski: mezoregion Pojezierze Starogardzkie, który od północnego wschodu graniczy z Żuławami Wiślanymi i Doliną Dolnej Wisły na jej odcinku kwidzyńskim, od południowego zachodu z sandrową Równiną Tucholską. Większość powierzchni gminy: 78%, zajmują użytki rolne. Lasy i grunty zadrzewione zajmują z kolei 12% powierzchni gminy. Zlokalizowane są w jej zachodniej części i łączą się z kompleksem leśnym w gminach Starogard i Tczew. Gmina leży w dorzeczu rzeki Wisły nad jednym z jej dopływów - rzeką Drybok. Tab. 1 Wielkość i struktura gruntów rolnych nazwa gruntu grunty orne sady łąki pastwiska trwałe grunty rolne zabudowane 1 Stan na 31 grudnia 2014 r. Bank Danych Lokalnych pow. w ha

8 grunty pod stawami grunty pod rowami użytki rolne ogółem, a w tym: nieużytki lasy grunty zakrzewione tereny mieszkaniowe tereny przemysłowe Inne tereny zurbanizowane zurbanizowane tereny niezabudowane tereny wypoczynkowo-rekreacyjne Tereny komunikacyjne (drogi) Teren komunikacyjne (tereny kolejowe) Grunty pod wodami (płynącymi) Grunty pod wodami powierzch. stojącymi Tereny różne Razem powierzchnia gminy Dane: ewidencja gruntów i budynków Starostwo Powiatowe w Tczewie Gmina obejmuje obszar 7780 ha. Jedynym jeziorem występującym na terenie gminy jest Jezioro Pelplińskie położone w obrębie geodezyjnym Wielka Słońca w miejscowości Mały Garc. Ponadto w zachodniej części znajdują się niewielkie polodowcowe oczka wodne. 2.2 CHARAKTERYSTYKA ELEMENTÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Największy udział w powierzchni gminy ma Pojezierze Starogardzkie. Dolina Kwidzyńska obejmuje, zasięgiem południowo wschodnie jej krańce. Mezoregion: Pojezierze Starogardzkie - obejmuje obszar o powierzchni 1440 km². Jest on dość gęsto zaludniony, przy czym większość ludności mieszka w miastach: Pelplinie, Gniewie, Starogardzie Gdańskim i Tczewie. Ostatnie z wymienionych miast należy do najbardziej uprzemysłowionych na terenie omawianej jednostki. Dolina Kwidzyńska jest północną częścią Doliny Dolnej Wisły - położoną między Kotliną Grudziądzką a Żuławami Wiślanymi. Mierzy ona około 40 km długości, od 7 d 9 km szerokości i zajmuje powierzchnię około 400 km². Część gminy obejmująca Pojezierze jest terenem morenowym, o silnie sfalowanej powierzchni, o niewielkich wyniesieniach względnych i nielicznych ciekach i zbiornikach wodnych. Fragment gminy położony w Dolinie Dolnej Wisły jest terenem płaskim, urozmaiconym nielicznymi starorzeczami. Wzdłuż rzeki Wisły biegnie wschodnia granica gminy. Na obszarze jej doliny znajduje się największy w gminie zbiornik wodny i starorzecze wiślane Jezioro Pelplińskie. Ogólnie wodami pokryte jest jedynie 2,8% powierzchni gminy, przy czym wody płynące pokrywają 2,2% jej powierzchni. Charakterystyczną cechą gminy jest także małe zalesienie. Lasy zajmują 12,0 % (2014 r.) jej powierzchni, co jest wartością niższą zarówno w odniesieniu do średniej wartości odnotowywanej dla powiatu (14,5 %) jak i województwa pomorskiego (36,3 %)2. Najwięcej ich znajduje się w zachodniej części gminy, gdzie tworzą rozległy pas ciągnący się od Waćmierza w kierunku południowym, poza granice gminy. Oprócz tego 2 Na podstawie: stat.gov.pl wszystkie dane z 2014 r.

9 niewielkie, rozproszone lasy pokrywają najczęściej tereny trudne do zagospodarowania rolniczego. Dominującym typem tutejszych zbiorowisk leśnych są grądy - czyli lasy liściaste i mieszane oraz buczyny. W obrębie kompleksu leśnego w zachodniej części gminy stwierdzono też występowanie dwunastu gatunków roślin objętych ochroną prawną, trzydziestu dwóch gatunków roślin uznanych za rzadkie w rejonie gdańskim, a także szereg gatunków roślin zagrożonych wyginięciem. W dolinie Wisły duży udział mają z kolei łąki i pastwiska. Ponadto znajdują się tu zbiorowiska szuwarowe zlokalizowane w starorzeczach przede wszystkim nad Jeziorem Pelplińskim. Występują tu na przykład szuwary trzcinowe, pałkowe, wielkoturzycowe oraz inne gatunki roślin w tym grążel żółty. Wspomniane jezioro jest także najcenniejszym pod względem faunistycznym zbiornikiem zlokalizowanym na terenie gminy. Stanowi ono ostoję dla wielu rzadkich w regionie ptaków: cyranki, perkoza, kokoszki wodnej ponadto, w jego otoczeniu dostrzeżono obecność czajki, derkacza oraz błotniaka stawowego 3. W produkcji roślinnej dominuje uprawa zbóż, głównie pszenicy, pszenżyta, rzepaku i buraka cukrowego. W produkcji zwierzęcej przeważa hodowla trzody chlewnej. Grunty mocno przekształcone przez człowieka, poddane antropopresji, stanowią około 6,0% jej powierzchni. Jeśli chodzi o stan tutejszego środowiska naturalnego to jest on dobry. Nie występują tu duże zanieczyszczenia powietrza, poza wywoływanymi natężeniem ruchu samochodowego na autostradzie i drodze krajowej. Daje to możliwość rozwoju agroturystyki, turystyki weekendowej i rekreacji. Najwięcej walorów krajoznawczych i kulturowych posiada rzeka Wisła CHARAKTERYSTYKA ELEMENTÓW DZIEDZICTWA KULTUROWEGO Rys historyczny Prahistoryczne ślady osadnictwa z terenu gminy datowane są na okres wczesnego średniowiecza, kiedy to rozwijało się osadnictwo w rejonie dzisiejszej miejscowości Radostowo. Z tego okresu pochodzą też zachowane fragmenty grodzisk w Małym Garcu i Waćmierzu. Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1282 r. Ziemia, na której zlokalizowana jest miejscowość została przekazana przez księcia pomorskiego Mściwoja II rycerzowi Michałowi. Ten zdradził jednak swego dobroczyńcę na rzecz margrabiów brandenburskich, w związku z czym jego ziemia została podarowana stolicy biskupiej we Włocławku. W 1290 r. biskup Wisław uzyskał dla wsi prawo chełmińskie jej lokacja nastąpiła w 1301 r. W tym samym roku erygowano we wsi parafię pod wezwaniem Świętego Stanisława Biskupa i Męczennika. Fundatorami wzniesionej już w XIII w. świątyni byli biskupi włocławscy. W latach wybudowany tu zostaje pałac z kaplicą, pełniący przez długi czas rolę rezydencji biskupiej. W nim odbywały się święcenia kapłańskie a także synody diecezjalne. Podczas Wielkiej Wojny z zakonem krzyżackim ( ), biskup Jan przyjął w nim pełnomocnika gdańskiego Konrada Leczkowa, którego chciał namówić do złożenia hołdu przez Gdańsk królowi polskiemu Władysławowi Jagielle. Ten, po bitwie pod Grunwaldem jako przedstawiciel Rady Miasta uznał zwierzchność Polski. Po odzyskaniu kontroli przez Zakon nad Gdańskiem w 1411 r. został zamordowany przez Krzyżaków. W 1626 r. podczas pierwszej wojny szwedzko-polskiej w miejscowości wraz z orszakiem gościł król Zygmunt III Waza. W czasie wojen 3 Zob. także : Załącznik do Uchwały Rady Gminy: Program Ochrony Środowiska Dla Gminy, Zob. także Załącznik do Uchwały Nr XVI/162/05 Rady Gminy z dnia 27 stycznia 2005 r.: Plan Rozwoju Lokalnego Gminy w okresach programowania Unii Europejskiej na lata wraz z koncepcyjnym planem na lata , 2005.

10 napoleońskich, w 1807 r. w Narkowach k. miejscowości przebywał, ranny w walkach o Tczew z wojskami pruskimi, Henryk Dąbrowski. W okresie drugiej wojny światowej ( ) wielu mieszkańców wsi i gminy zostało zamordowanych przez hitlerowców na terenie Placu Koszarowego w Tczewie, w Lesie Szpęgawskim i w Obozie Zagłady Stutthof. W 1977 r. z inicjatywy Koła Związku Bojowników o Wolność i Demokrację w Subkowach został uroczyście odsłonięty pomnik ku czci pomordowanych przez hitlerowców mieszkańców gminy. Na obszarze omawianej gminy znajduje się wiele ciekawych i cennych zabytków. Zaprezentowano je w tabelach5. Tab. 2 Obiekty nieruchome włączone do Gminnej Ewidencji Zabytków Gminy : Lp. Nazwa Czas powstania 1 d. cmentarz epidemiczny kapliczka przy skrzyżowaniu dróg do Płaczewa XIX w. Miejscowoś Ulica ć Brzuśce Brzuśce 3 kapliczka przy drodze do Waćmierza koniec XIX w. Brzuśce 4 kapliczka przy drodze do Płaczewa koniec XIX w. Brzuśce 5 kapliczka przy drodze do Radostowa koniec XIX w. Brzuśce szkoła dom mieszkalny, d. karczma dom mieszkalny aleja Brzuśce Brzuśce Brzuśce Brzuśce Milenijna Milenijna Milenijna Polna 10 dom mieszkalny Brzuśce Polna kapliczka kurnik spichlerz magazyn leśniczówka d. wozownia Brzuśce Bukowiec Bukowiec Bukowiec Bukowiec Bukowiec Polna 17 układ ruralistyczny wsi 18 zespół dworsko-parkowy 19 kapliczka przydrożna 20 cmentarz przykościelny 21 dom mieszkalny pocz. XX w. koniec XIX w. I poł. XIX w.; 1899 geneza średniowieczna; układ zmodyfikowany przez zespół dworsko-folwarczny II poł. XIX - pocz. XX w. geneza średniowieczna ; przebudowany 2 5 Gorzędziej Gorzędziej Gorzędziej ks. Hundsdorfa ks. Gorzędziej Hundsdorfa Gorzędziej Na podstawie: Załącznik do Uchwały Nr XI/104./08 Rady Gminy z dnia 6 marca 2008 r. Gminny program opieki nad zabytkami na terenie gminy.

11 22 kościół pw. św.wojciecha XIV w. 23 dom mieszkalny ks. Hundsdorfa Gorzędziej Tczewska 24 park w zespole dworsko-parkowym XIX w. Gorzędziej Tczewska 25 dwór w zespole dworsko-parkowym II poł. XIX w. Gorzędziej Tczewska Gorzędziej Tczewska pocz. XX w. Gorzędziej Tczewska Gorzędziej Tczewska Gorzędziej Tczewska Gorzędziej Gorzędziej Gorzędziej Gorzędziej Gorzędziej magazyn zbożowy w zespole dworskoparkowym budynek gospodarczy w zespole dworsko-parkowym budynek gospodarczy w zespole dworsko-parkowym bud. gosp. w zespole dworskoparkowym dom mieszkalny dom mieszkalny dom mieszkalny budynek gospodarczy 34 dwór poł. XIX w. Gorzędziej 35 zespól dworsko-parkowy poł. XIX w. Gorzędziej 36 park poł. XIX w. Gorzędziej dom mieszkalny kapliczka przydrożna park podworski Gorzędziej Mała Słońca Mała Słońca 40 układ ruralistyczny wsi szkoła dom mieszkany dom mieszkalny dom mieszkalny dom mieszkalny, d. karczma dom mieszkalny dom mieszkalny dom mieszkalny 49 dom mieszkalny d. cmentarz ewangelicki zespół fortyfikacji dom mieszkalny koniec XIX w. geneza średniowieczna pocz. XX w koniec XIX w. ; przebudowany XIX w koniec XIX w. 53 d. mleczarnia; ob. dom mieszkalny koniec XIX w. Mały Garc Jeziorna budynek gospodarczy d. lodownia budynek gospodarczy d. rzeźnia d. owczarnia park k. XIX w. II poł. XIX w. Mały Garc Mały Garc Mały Garc Mały Garc Mały Garc Mały Garc Tczewska Tczewska Tczewska Tczewska tzw. Mały Gorzędziej tzw. Mały Gorzędziej tzw. Mały Gorzędziej Wąska Mała Słońca Mała Słońca Długa Mała Słońca Świerkowa Mała Słońca Świerkowa Mała Słońca Tczewska Mała Słońca Wiślana Mała Słońca Wiślana Mała Słońca Wiślana Mała Słońca Wiślana Mała Słońca Wiślana Mały Garc Mały Garc Mały Garc Jeziorna Pelplińska Pelplińska Pelplińska Pelplińska Pelplińska Pelplińska

12 zespól pałacowo -parkowy budynek gospodarczy d. gołębnik d. kuźnia pałac budynek gospodarczy podworski, d. owczarnia koniec XIX w. Mały Garc Mały Garc Mały Garc Mały Garc Mały Garc Pelplińska Pelplińska Pelplińska Pelplińska Pelplińska Narkowy Tczewska 66 kapliczka przy drodze na Rajkowy 1900 Radostowo poł. XIX w. koniec XIX w. pocz. XX w. lata 30. XX w. Radostowo Radostowo Radostowo Radostowo Radostowo Radostowo Radostowo Radostowo Radostowo Radostowo Radostowo Radostowo Radostowo Radostowo lata 30. XX w. Radostowo Pielgrzymów lata 30. XX w. Radostowo Pielgrzymów lata 30. XX w. Radostowo Pielgrzymów lata 30. XX w. lata 30. XX w. lata 30. XX w. Radostowo Pielgrzymów Radostowo Pielgrzymów Radostowo Pielgrzymów lata 30. XX w. Radostowo Pielgrzymów gorzelnia park pałac warsztat, d. stajnia budynek mieszkalny spichlerz zespól pałacowo-parkowy obora stodoła dom, d. czworak dom mieszkalny budynek gospodarczy dom mieszkalny, sklep dom mieszkalny - poniatówka budynek gospodarczy w zespole poniatówki stodoła w zespole poniatówki budynek gospodarczy w zespole poniatówki dom mieszkalny - poniatówka stodoła w zespole poniatówki dom mieszkalny - poniatówka budynek gospodarczy w zespole poniatówki stodoła w zespole poniatówki układ ruralistryczny wsi Radostowo Pielgrzymów Rybaki 90 budynek gospodarczy budynek mieszkalny budynek gospodarczy dom mieszkalny zespół pałacowo-parkowy park budynek bramny I budynek bramny II d. rządcówka d. stodoła d. obora budynek gospodarczy pałac d. silos dom mieszkalny lata 30. XX w. pocz. XX w. pocz. XX w.; przebudowany pocz. XX w. pocz. XX w. XIX w II poł. XIX w. III ćw. XIX w. pocz. XX w. pocz. XX w Dworcowa Dworcowa Dworcowa Dworcowa Dworcowa Dworcowa Dworcowa Dworcowa Dworcowa Dworcowa Leśna Leśna Leśna Pielgrzymów Rybaki Kociewska Rybaki Rybaki Rybaki Rybaki Rybaki Rybaki Rybaki Rybaki Rybaki Rybaki Rybaki Rybaki Rybaki Rybaki Kociewska Kociewska Kociewska Kociewska Kociewska Kociewska Kociewska Kociewska Kociewska Kociewska Kociewska Kociewska Kociewska Kociewska

13 strażnica w zespole śluzy śluza stacja pomp w zespole śluzy stacja pomp w zespole śluzy zespół śluzy dom mieszkalny stodoła obora cmentarz parafialny koniec XIX w. koniec XIX w. I ćw. XX w. I ćw. XX w. I ćw. XX w. XIX w. geneza średniowieczna Rybaki Rybaki Rybaki Rybaki Rybaki Starzęcin Starzęcin Starzęcin Cicha Cicha Cicha Cicha Cicha Cicha Cicha I ćw. XX w. Cicha I ćw. XX w. Cicha Cicha XIX-XX w ok Cicha Cicha Dworcowa Dworcowa ok Dworcowa 130 budynek WC w zespole dworca ok Dworcowa 131 zespół dworca PKP 132 dom mieszkalny ok ok Dworcowa Dworcowa 133 d. poczta, ob. dom mieszkalny ok Dworcowa ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok ok Dworcowa Dworcowa Dworcowa Dworcowa Dworcowa Dworcowa Dworcowa Dworcowa Dworcowa Dworcowa Dworcowa Dworcowa 146 budynek mieszkalny w zespole dworca ok Dworcowa 147 d. spichlerz Gdańska 114 układ ruralistyczny wsi budynek gospodarczy stodoła poniatówka stodoła budynek gospodarczy poniatówka poniatówka budynek gospodarczy w zespole 122 dworsko-parkowym 123 budynek gospodarczy przy dworze park z aleją w zespole dworskoparkowym 125 zespół dworsko-parkowy 126 dwór 127 dworzec PKP budynek gospodarczy w zespole dworcaok budynek gospodarczy w zespole dworca dom mieszkalny budynek gospodarczy dom mieszkalny budynek gospodarczy dom mieszkalny budynek gospodarczy dom mieszkalny budynek gospodarczy dom mieszkalny budynek gospodarczy dom mieszkalny budynek gospodarczy ok Wałowa Wałowa Wałowa Wałowa Wałowa

14 148 ogrodzenie kościoła z 2 bramami pocz. XX w. Kościelna pocz. XX w. I ćw. XX w. XIV/XV w. XIV/XV w. IV ćw. XX w. IV ćw. XIX w.; przebudowany IV ćw. XIX w. IV ćw. XIX w IV ćw. XIX w. XVIII-XIX w. IV ćw. XIX w. XVIII/XIX w.; 1925 II poł. XIX w. XIX w. XIX w. koniec XIX w. Kościelna Kościelna Kościelna Kościelna Kościelna Kościelna Kościelna Kościelna Kościelna Kościelna Kościelna Kościelna Kościelna Kościelna Kościelna Pałacowa Pałacowa Pałacowa Pałacowa Pałacowa Pałacowa Spółdzielcza Spółdzielcza Spółdzielcza Spółdzielcza Wybickiego 175 dom mieszkalny; ob. biblioteka Wybickiego 176 dom mieszkalny/sklep/piekarnia I ćw. XX w. Wybickiego I ćw. XX w. ok ; przebudowany koniec XIX w. pocz. XX w. I ćw. XX w. II poł. XIX w. Wybickiego Wybickiego Wybickiego Wybickiego Wybickiego Wybickiego Wybickiego Wybickiego Wybickiego Wybickiego Wybickiego II poł. XIX w. Wybickiego II poł. XIX w. Wybickiego II poł. XIX w. Wybickiego dom przedpogrzeboiwy kapliczka przydrożna kościół pw. św. Stanisława cmentarz przykościelny d. szpital parafialny dom mieszkalny 155 dom mieszkalny budynek mieszkalny dom mieszkalny dom mieszkalny dom mieszkalny dom mieszkalny dom mieszkalny plebania dom mieszkalny budynek gospodarczy zespół dworsko-folwarczny budynek gosposdarczy dwór d. rządcówka park z aleją d. cmentarz ewangelicki kapliczka przydrożna budynek gospodarczy dom mieszkalny kapliczka przydrożna d. młyn dom mieszkalny budynek gospodarczy dom mieszkalny 181 budynek gospodarczy dom mieszkalny dom mieszkalny dom mieszkalny dom mieszkalny dom mieszkalny zespół dworsko-parkowy 188 park w zespole dworsko-parkowym 189 budynek gospodarczy w zespole dworsko-parkowym 190 dwór w zespole dworsko-parkowym

15 pocz. XIX w./na d. dwór, ob. szkoła, w zespole dworsko191 reliktach d. pałacu parkowym biskupiego z XIV w. 192 zespół dworsko-parkowy XIX w. Zamkowa Zamkowa 193 park w zespole dworsko-parkowym XIX w XIX w. Waćmierz Kasztanowa Waćmierz Kasztanowa Waćmierz Kasztanowa Wielgłowy 198 kapliczka przy drodze do Tczewa pocz. XX w. Wielgłowy 199 park podworski koniec XIX w. 200 dom mieszkalny 201 dom mieszkalny koniec XIX w. 202 dom mieszkalny koniec XIX w. 203 budynek gospodarczy 204 dworek I poł. XIX w. 205 dom mieszkalny koniec XIX w. 206 dom mieszkalny koniec XIX w. 207 dworek d. obora 209 dom mieszkalny 210 budynki gospodarcze aleja dom mieszkalny budynek gospodarczy d. cmentarz ewangelicki Wielka Słońca Wielka Słońca Wielka Słońca Wielka Słońca Wielka Słońca Wielka Słońca Wielka Słońca Wielka Słońca Wielka Słońca Wielka Słońca Wielka Słońca Wielka Słońca Zamkowa Główna Główna Główna Główna Główna Główna Główna Rymarska Rymarska Rymarska Rymarska Tab. 3 Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru Zabytków Województwa Pomorskiego nr rejestru data wpisu zabytków woj. do rejestru pomorskiego zabytków obiekt kościół parafialny pw. św. Stanisława Biskupa Męczennika z cmentarzem, murem cmentarnym i kaplicą miejscowość ulica Kościelna nr

16 *** Kościelna dwór Zamkowa (d. 89) zespół dworsko-parkowy Rybaki (dwór; dom mieszkalny; stodoła; 2 budynki bramne; park) zespół dworsko-parkowy Mały Garc (dwór; kuźnia; gołębnik; park) zespół dworsko-parkowy Radostowo (dwór; kuźnia, spichlerz; park) zespół dworsko-parkowy Gorzędziej (dwór; park) Tczewska zespół dworsko-parkowy (dwór; dwa budynki gospodarcze; park) Pałacowa (d. 120) zespół dworsko-parkowy z folwarkiem (dwór, budynek gospodarczy przy dworze, budynek gospodarczy ze spichlerzykiem, park) Cicha (d. 88) kościół parafialny pw. św. Wojciecha wraz z cmentarzem przykościelnym Rys. 1 Potencjał kulturotwórczy gminy Gorzędziej

17 Źródło: Z powyższej grafiki wynika, iż krajobraz kulturowy obszaru gminy jest dość zróżnicowany6. Na terenie gminy znajdują się obiekty o średniowiecznej metryce, a także nowsze obiekty, na przykład hydrologiczne o dawniej militarnym charakterze. W Strategii rozwoju Domu Kultury w Subkowach przytoczone zostały następujące obiekty, jako wyróżniki gminy: 1 - wieś Gorzędziej z Sanktuarium Świętego Wojciecha z XIV w., położoną na 2 pagórkach lewobrzeżnej skarpy wiślanej, 3 - gotycki Kościół pod wezwaniem Św. Stanisława Biskupa i Męczennika w Subkowach, 4 - przepompownie wody Pokój i Nadzieja pochodzące z 1897 r. wraz 5 z zespołem śluz wałowych w Rybakach. 6 - zespoły dworsko parkowe w Małym Garcu, Rybakach i Radostowie 7. Oprócz wymienionych, dużą ciekawostką jest także, pominięta w zestawieniach, Bateria Mały Garc wniesiona przez Niemców w latach 1901 i 1902 dla ochrony rozgałęzienia Wisły i Nogatu oraz śluzy w Białej Górze. Składają się na nią stanowiska artyleryjskie, schrony załogi oraz schrony amunicyjne. Niestety nie została ona dotychczas poddana rewitalizacji, a tym samym dostosowana do obsługi ruchu turystycznego. Oprócz tego na uwagę zasługują stanowiska archeologiczne zlokalizowane w Radostowie, Małym Garcu i Waćmierzu które także nie zostały odpowiednio wyeksponowane na mapie turystycznej regionu. Z punktu widzenia spuścizny historycznej istotnymi obiektami są również pomniki i tablice upamiętniające postacie i wydarzenia związane z regionem. W Narkowach zlokalizowane jest popiersie Jana Pawła II oraz tablica upamiętniająca pobyt gen. Jarosława Dąbrowskiego. 6 Diagnoza potencjału kulturotwórczego gminy Program Dom Kultury + Inicjatywy Lokalne Dom Kultury w Subkowach, s Strategia Rozwoju Domu Kultury w Subkowach na lata Główne kierunki działania strategicznego, Dom Kultury w Subkowach, 2011, s. 3.

18 W miejscowości znajduje się pomnik ku czci pomordowanych mieszkańców gminy w czasie II Wojny Światowej - w Gorzędzieju, Izba Pamięci Huberta Stangenberga, która znajduje się w budynku świetlicy wiejskiej. Do niezwykle interesujących elementów krajobrazu kulturowego należą także cmentarze (istniejące i nieistniejące). Na uwagę zasługuje cmentarz, znanej głównie z Gdańska, rodziny Uphagenów (Dwór Uphagena przy ul. Długiej w Gdańsku pełniący funkcje muzealne), oraz cmentarze chorych na hiszpankę i dżumę. Obecnie przez gminę przebiegają dwa szlaki o charakterze przyrodniczo historycznym: - Rowerowy Szlak Nadwiślański Doliny Dolnej Wisły (czarny) początek w miejscowości Cierpice, koniec na Zamku Bierzgłowskim. Na obszarze Gminy przebiega przez Rybaki i Gorzędziej; - Szlak Ziemi Tczewskiej im. R. Klima (zielony) początek w Tczewie, koniec w miejscowości Opalenie. W Gminie przebiega przez Waćmierz; Fot. 1 Zespół śluz wałowych w Rybakach Źródło: archiwum RIGP - Terenowa ścieżka dydaktyczna Nad Drybokiem przebiega na terenie miejscowości. Powstała ona w wyniku realizacji projektu Jeden kłos razem dla wspólnej sprawy dofinansowanego ze środków Programu Działaj Lokalnie III Polsko Amerykańskiej Fundacji Wolności. Ścieżka ta ma na celu wyeksponowanie walorów architektonicznych, przyrodniczych i ekologicznych miejscowości. Powyższe szlaki nie przebiegają przez wiele atrakcyjnych miejscowości gminnych i przez wiele innych ciekawych miejsc zlokalizowanych w gminie. W procesie wzmacniania tożsamości jej mieszkańców (a także całego powiatu i województwa) za właściwe należało by uznać budowę tzw. ścieżek dydaktycznych przebiegających przez najatrakcyjniejsze w punktu widzenia przyrodniczego i kulturowego miejsca. Ścieżki te mogłyby działać jako rozgałęzienia istniejących szlaków turystycznych lub z czasem wejść w skład nowych. Propozycja tematyki ścieżek dydaktycznych na terenie gminy : - ścieżka nadwiślańska: uwzględniająca walory przyrodnicze rzeki i jej starorzeczy z tablicami informacyjnymi na temat jej fauny i flory, dodatkowo uwzględniająca i opisująca obiekty tutejszej kultury materialnej: wały przeciwpowodziowe, dzieła hydrotechniki, Baterię w Małym Garcu itp. - ścieżka patriotyczna: uwzględniająca takie elementy jak pomniki, miejsca martyrologii, cmentarze itd., dodatkowo omawiająca sposoby dbania o tego typu obiekty,

19 - ścieżka o charakterze sakralnym: uwzględniająca zabytki kultu religijnego jako elementy tożsamości tutejszych mieszkańców, uwzględniająca też ich walory estetyczne (style w architekturze, malarstwie itd.). Ważnym elementem byłyby tu informacje o wieku niektórych zabytków, korelującym z latami budowy najstarszych budowli w województwie, - ścieżka obejmująca swoim zasięgiem pałace i dwory: omawiająca nie tylko same zabytki, lecz także zabytkowe układy przestrzenne np. parków przy dworach. Oprócz tego znaleźć by się tu mogły opisy ciekawych drzew czy innych roślin posadzonych w czasach świetności tych założeń. 2.4 STRUKTURA ADMINISTRACJI SAMORZĄDOWEJ Gmina wykonuje zadania publiczne zgodnie na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. z 2015 r. poz. 1045, 1515 i 1890). Jej zadania są realizowane przez powołane, w wyników wyborów, władze samorządowe, które przedstawiają się następująco 8: Rada Gminy - władza uchwałodawcza (15 radnych, w tym przewodniczący) Władza wykonawcza - Wójt Gminy W ramach Rady Gminy działają komisje: 1) rewizyjna, 2) budżetu i mienia komunalnego, 3) ochrony środowiska i rolnictwa, 4) spraw społecznych., 5) statutowa Ponadto w strukturze gminy działają następujące jednostki: pomocnicze: - Sołectwo Brzuśce, - Sołectwo Gorzędziej, - Sołectwo Mała Słońca, - Sołectwo Mały Garc, - Sołectwo Narkowy, - Sołectwo Radostowo, - Sołectwo Rybaki, - Sołectwo, - Sołectwo Waćmierz, - Sołectwo Wielgłowy, - Sołectwo Wielka Słońca. Gminne organizacyjne: - Urząd Gminy W Subkowach, - Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Subkowach, - Zespół Kształcenia Podstawowego i Przedszkolnego w Małej Słońcy, - Zespół Szkół w Subkowach. Instytucje kultury: - Gminna Biblioteka Publiczna w Subkowach - Dom Kultury w Subkowach 8 Uchwała Nr III/30/2003 Rady Gminy z dnia 13 lutego 2003 r. w sprawie: Statutu Gminy.

20 Gmina posiada herb. Według,,Uchwały Nr III/30/2003 Rady Gminy z dnia 13 lutego 2003 r. w sprawie: Statutu Gminy : Herbem gminy i miejscowości jest wizerunek pół gryfa książęcego z zadartym ogonem na tle biało-zielonym. Dziób i szpony złote nawiązują do znaku napieczętnego Sambora II. Na zielonym tle połowa koła wozowego, jako symbol rolniczej egzystencji miejscowej ludności, od czasów najdawniejszych po dzień dzisiejszy. Złote kłosy pszenicy w szponach gryfa podkreślają urodzajność ziem i rolniczy charakter tych okolic. Fot.2 Herb Gminy Źródło: Współpraca krajowa i zagraniczna Gmina jest członkiem: Związku Gmin Wiejskich RP, Związku Gmin Pomorskich, Obszaru Metropolitalnego Gdańsk, Gdynia, Sopot, Lokalnej Grupy Działania Wstęga Kociewia, Lokalnej Organizacji Turystycznej Kociewie. Współpracuje też z gminami: niemiecką Steimbke oraz ukraińską Wielikoddinskoje DEMOGRAFIA Ogólna charakterystyka procesów demograficznych Ludność Gminy w latach wykazywała niewielkie wahania ilościowe. Tab.4 Ludność w latach Rok Stan ludności Saldo Osoby 11-4 Opracowano na podstawie: r Rys.2 Ludność w latach Tab.5 Ludność gminy z podziałem na płeć w latach Ludność stan w dniu 31 XII

21 ogółem w tys. kobiety na 100 mężczyzn ,2 5,4 5,5 5, Opracowano na podstawie: r. W 2014 r. gmina odnotowała niewielki spadek ludności w porównaniu z rokiem poprzednim. Jej liczba była jednak i tak większa niż we wcześniej analizowanych rocznikach. Podobnie sytuacja przedstawiała się całym powiecie tczewskim, który w 2005 r. zamieszkiwało 112,5 tys.; w 2010 r. 115,7 tys.; w tys.; w tys. osób. W gminie odwrotnie niż w powiecie kształtował się stopień feminizacji. W powiecie na 100 mężczyzn w 2005 r. przypadało 105 kobiet, zaś w latach kobiety. Większa liczba mężczyzn w stosunku do kobiet jest jednak typowa dla małych gmin wiejskich powiatu. Liczba osób w wieku produkcyjnym nieznacznie obniżyła się (o 0,5 %). Jednak jest i tak wyższa niż w roku 2005 i Jest ona zbliżona do odsetka osób w wieku produkcyjnym w całym powiecie tczewskim, który w 2014 r. wyniósł 63,1%. Podobnie jak w całym województwie rośnie odsetek osób w wieku poprodukcyjnym. Tab.6 Ruch naturalny ludności gminy Małżeństwa ,4 6, na 1000 ludności 4,7 13,8 4,4 Urodzenia żywe ,8 14,4 Zgony ,1 5,8 7,8 6,4 Przyrost naturalny w tym niemowląt na 1000 urodzeń żywych x 11,1 na 1000 ludności x x x ,8 8,0 3,3 8,0 Opracowano na podstawie: r. Liczba małżeństw na 1000 osób nieznacznie wzrosła w 2014 r. w porównaniu do poprzedniego roku. Jednak i tak jest niższa niż w latach: 2005 i Podobną tendencję odnotowano w całym powiecie tczewskim (2005-5,7%; ,2%; ,6%; ,9%). Spośród przytaczanych roczników w 2014 r. odnotowano najwięcej urodzeń żywych na 1000 mieszkańców. Jeśli chodzi o zgony to ich liczba w poszczególnych latach nie przekraczała 9 na 1000 mieszkańców. Gmina odnotowała znacznie wyższy niż w całym powiecie przyrost naturalny - tu wyniósł on na 1000 osób: w 2005 r. - 2,4; ,6; ,6; ,8. Tab.7 Powierzchnia i ludność gminy (stan w dniu 31 XII 2014 r.) Powierzchnia w km2 78 Ludność ogółem mężczyźni kobiety na 1 km2 Kobiety na 100 mężczyzn Opracowano na podstawie:

22 Tab.8 Ludność gminy według wieku (stan w dniu 31 XII 2014 r.) W wieku 0-2 lata lat i więcej 536 Opracowano na podstawie: Rys.3 Struktura wiekowa ludności w 2014 r. Dane: Urząd Gminy Rys.4 Struktura wiekowa powiatu tczewskiego dnia 31 grudnia 2014 r. Dane: GUS Najwięcej osób zamieszkujących gminę w 2014 r. było w przedziale wiekowym od 30 do 39 i od 40 do 49 lat - następnie od 50 do 59 lat. Podobnie w skali całego powiatu, tu również trzy wymienione przedziały wiekowe zajmowały czołowe pozycje. Tab.9 Ludność gminy w wieku produkcyjnym i nieprodukcyjnym. (stan w dniu 31. XII r.) Ludność W wieku w wieku nieprodukcyjnym produkcyjnym poprodukcyjnym Ogółem przedprodukcyjnym na 100 osób w tym w tym w tym razem razem razem w wieku kobiety kobiety kobiety

23 produkcyjnym 54,9 453 Opracowano na podstawie: Jeśli chodzi o przedziały wiekowe ludności Gminy odnoszące się do ich zdolności produkcyjnej to największą grupę stanowiły osoby w wieku produkcyjnym następnie przedprodukcyjnym, na końcu poprodukcyjnym. w liczbach bezwzględnych naturalnyprzyrost niemowlątw tym Zgony ogółem żyweurodzenia Małżeństwa naturalnyprzyrost niemowlątw tym Zgony ogółem żyweurodzenia Małżeństwa Tab.10 Ruch naturalny ludności gminy na 1000 ludności 44 4,7 14,4 6,4 x 8,0 Opracowano na podstawie: Tab.11 Saldo migracji w latach w gminie Opracowano na podstawie: Tab.12 Wymeldowania ogółem w poszczególnych latach w gminie Opracowano na podstawie: Cechą charakterystyczną gminy jest wysokie ujemne saldo migracji w trzech ostatnich latach, mimo dodatniego przyrostu naturalnego. Wskazuje to na negatywny trend odpływu ludzi młodych i w wieku produkcyjnym z terenu gminy. 4. INFRASTRUKTURA TECHNICZNA 4.1 Drogi publiczne i kolej Gmina zlokalizowana jest niedaleko aglomeracji trójmiejskiej, pośrodku powiatu tczewskiego. Rozciąga się ona na wschód od Autostrady Bursztynowej (A1), której niewielki fragment przecina północno-zachodni fragment jej terytorium. W pobliskim Swarożynie (gmina Tczew) znajduje się jej węzeł. Przez gminę oraz wieś przebiega też droga krajowa 91. Rozpoczyna się ona przy Porcie Gdańsk, skąd biegnie na południe - stanowiąc fragmenty tras europejskich: E75 i E77. Parę

24 kilometrów na północ od granicy gminy biegnie trasa 22, tzw. Berlinka (fragment łączący Starogard Gdański z Malborkiem) prowadząca od przejścia granicznego polsko-rosyjskiego w Grzechotkach (skąd biegnie do Kaliningradu) do granicy polskoniemieckiej w Kostrzynie. Fot. 3 Dworzec kolejowy w Subkowach Źródło: archiwum RIGP Oprócz tego przebiega tu magistrala kolejowa łącząca Śląsk z Portami. Mieszkańcy mogą korzystać z tutejszej linii kolejowej jednak jedyna stacja na terenie gminy zlokalizowana jest w miejscowości. Ważną, aczkolwiek mało wykorzystywaną do transportu arterią jest także rzeka Wisła. Takie położenie wskazuje, iż atutem gminy jest lokalizacja w rejonie ważnych arterii drogowych i kolejowych wschód zachód i północ południe. Łączna długość dróg w gminie wynosi 122,09 km, z czego dróg gminnych jest 68,66 km co stanowi 56,2% udziału w długości wszystkich dróg w gminie. Długość drogi krajowej to 6,68 km, wojewódzkiej 7,6 km, a powiatowych 39,15 km. Długości tych dróg stanowią odpowiednio 5,5%, 6,2% i 32,1% udziału w całości. Stan techniczny układu drogowego, określony na podstawie danych z odpowiednich organów zarządczych oraz wizji lokalnej w terenie, pozostawia wiele do życzenia Transport publiczny leżą na trasach komunikacyjnych między gminami: Pelplin, Gniew i Tczew. Transport publiczny obsługiwany jest między innymi przez busy prywatnej firmy transportowej, mającej swoją siedzibę w gminie i obsługującej szereg linii w regionie. Stąd wiele linii obsługujących bardziej odległe od Tczewa zakątki powiatu przebiega przez. Daje to możliwość funkcjonowania sprawnego transportu między wymienionymi gminami. Istniejące w pobliżu gminy przeprawy drogowe i kolejowe przez Wisłę, pozwalają na połączenia z miejscowościami leżącymi na wschodnim jej brzegu na linii wschód-zachód. Jeśli chodzi o transport kolejowy to miejscowość posiada dogodne połączenia z Tczewem, a także z Trójmiastem. Średnia łączność kolejowa gminy z aglomeracją gdańską to częstotliwość 12 połączeń w ciągu doby. Przystanek jest umiejscowiony stacji kolejowej, do której dojazd środkami komunikacji publicznej nie funkcjonuje. Wskazane jest wybudowanie drugiego przystanku w miejscowości którego lokalizacja byłaby wskazana w sąsiedztwie osiedli mieszkaniowych im. Witosa i Jana Pawła II. 9 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy

25 Ze względu na rozwiniętą komunikację publiczną z dużymi ośrodkami miejskimi i bliską ich lokalizację (przy niskich perspektywach zatrudnienia w gminie ) wiele osób podróżuje do nich z dużą częstotliwością w celach zarobkowych. Także całe szkolnictwo ponadgimnazjalne zlokalizowane jest poza gminą, co powoduje, iż osoby w wieku ponadgimnazjalnym spędzają dużo czasu poza nią. Z kolei po ukończeniu szkół częstokroć znajdują zatrudnienie w większych miastach regionu, do których się ostatecznie przeprowadzają, albo dojeżdżają do nich z terenu gminy. Zauważalna jest również sytuacja, w której mieszkańcy większych ośrodków miejskich przeprowadzają się na teren,,spokojniejszej gminy, gdzie także koszty budowy są niższe. 4.3 Elektroenergetyka, gazownictwo, ciepłownictwo Zaopatrzenie w energię cieplną Gmina nie posiada systemów scentralizowanego zaopatrzenia w ciepło. Lokalne kotłownie związane są z obiektami użyteczności publicznej (szkoły, obiekty administracji publicznej, zakład Fregata w Waćmierzu). Kotłownie zostały zmodernizowane, przez wymianę kotłów węglowych i przejście z paliw stałych na oleje i gaz. Kotłownie takie znajdują się: w przedszkolu w Subkowach, budynku Urzędu Gminy, szkołach w Małej Słońcy i Brzuścach, gimnazjum w Subkowach oraz w w Domu Kultury i świetlicach wiejskich (z wyłączeniem świetlicy w Gorzędzieju, Wielkiej Słońcy i Rybakach). Pozostałe budynki ogrzewane są indywidualnie, przy użyciu paliw stałych poprzez ogrzewanie etażowe, piecowe i elektryczne oraz indywidualnie gazem, prądem i olejem opałowym. Charakterystyka zaopatrzenia w gaz ziemny Według danych Pomorskiej Spółki Gazowniczej za 2014 r. do gazu przewodowego podłączone są 92 budynki. Wokół gazociągu wysokiego ciśnienia w części przebiegającego przez teren gminy, obowiązują strefy ochronne ograniczające w pasie m. swobodne zagospodarowanie terenu (odległości budynków mieszkalnych - 35 m., budowle użyteczności publicznej 65 m., budynki wolnostojące mieszkalne jednorodzinne - 25 m., zakłady przemysłowe 50 m.). Charakterystyka systemu zaopatrzenia w energię elektryczną Przez obszar gminy biegnie tranzytowa linia wysokiego napięcia 110 kv z głównym punktem zasilania (GPZ) w Subkowach, w okolicach dworca kolejowego. Istniejące linie średniego napięcia 15 kv i stacje transformatorowe nie mają większych rezerw dla ewentualnego dodatkowego obciążenia. Linie kablowe i napowietrzne niskiego i średniego napięcia wymagają sukcesywnych modernizacji i wymiany, zgodnie z potrzebami rozwojowymi. Na terenie gminy znajduje się dziewięć elektrowni wiatrowych. Wokół Radostowa energię produkują cztery turbiny z kolei w okolicach Waćmierza i Brzuśc działa farma składająca się z pięciu turbin. Każda z turbin produkuje około 2 MW energii i znajduje się na maszcie o 90-metrowej wysokości. W związku z tą inwestycją powstało kilka kilometrów utwardzonych dróg dojazdowych do wiatraków oraz ponad kilometr drogi asfaltowej z chodnikiem w Radostowie. Fot. 4 Farma wiatraków w Radostowie

26 Źródło: archiwum RIGP 4.4 Zagospodarowanie przestrzenne terenu Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy zostało przyjęte uchwałą Rady Gminy w marcu 2015 r. Przyjęto założenie. że będzie następował stopniowy wzrost liczby mieszkańców gminy (około 9% do roku 2030). Prognozy dla kraju przewidują w tym czasie 8% spadek liczby ludności. W latach następować będą dość istotne zmiany w strukturze wieku ludności. Wpłyną one w dużym stopniu na potrzeby społecznogospodarcze rozwoju gminy. Gmina jest gminą o charakterze rolniczym. Aktualne procesy inwestycyjne prowadzą do wyodrębniania się obszarów o charakterze innym niż rolniczy. W celu ustalenia zasad rozwoju przestrzennego poszczególnych części obszaru gminy studium ustaliło obszary o wyróżniającym się przeznaczeniu innym niż rolnicze. W obszarze gminy wyodrębniono następujące obszary10: A wielofunkcyjne ośrodki wiejskie obejmuje zwarty obszar miejscowości. W tym obszarze następuje koncentracja podstawowych usługi dla ludności (oświata, administracja, opieka społeczna, infrastruktura komunalna, handel i gastronomia). Jest to obszar korzystnie położony komunikacyjnie (skupiony wzdłuż drogi krajowej nr 91) położony w centralnej części gminy. Występuje tu duży nacisk inwestycyjny zarówno o charakterze zabudowy mieszkaniowej jak i usługowej (szczególnie wzdłuż drogi krajowej nr 91). B tradycyjne wsie o charakterze rolniczym obejmuje zwarte obszary większości miejscowości w gminie: Mała Słońca, Wielka Słońca, Mały Garc, Rybaki, Narkowy, Radostowo, Brzuśce, Waćmierz. Są to miejscowości o największej ilości zabudowy związanej z rolnictwem (zabudowy zagrodowej, duże gospodarstwa rolnicze) oraz o zachowanym układzie przestrzennym miejscowości. Miejscowości te nie rozrastają się w niekontrolowany sposób nacisk inwestycyjny występuje głównie wzdłuż ciągów komunikacyjnych. C nowe obszary zabudowy mieszkaniowej obejmuje miejscowości z większymi obszarami położonymi poza zwartą zabudową miejscowości, w okolicach wsi: Wielgłowy, Brzuśce oraz rozrastający się obszar wsi Gorzędziej i (po zachodniej stronie wsi). Są to głównie obszary objęte miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego będącymi w opracowaniu o przeznaczeniu jako wiodąca zabudowa mieszkaniowa z drobnymi usługami. D obszary możliwej lokalizacji farm wiatrowych obejmuje obszary możliwej lokalizacji turbin elektrowni wiatrowych wraz ze strefą ochronną. Są to zarówno tereny wskazane jako najkorzystniejsze do lokalizacji farm elektrowni wiatrowych w opracowaniu ekofizjograficznym jak i obszary, których przeznaczenie zostało już określone uchwalonymi lub będącymi w opracowaniu miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego oraz wydanymi decyzjami o lokalizacji zabudowy, a także rezerwowane na ten cel w poprzednim studium. W obszarze tym (poza lokalizacjami turbin, sieci i urządzeń infrastruktury technicznej oraz dróg) dopuszcza się prowadzenie gospodarki rolnej, ale może 10 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy

27 być ustanowiony zakaz lokalizacji zabudowy dla zabudowy zagrodowej, np. budynków o funkcji mieszkalnej oraz ograniczenia w zagospodarowaniu i użytkowaniu terenów. E strefy poszukiwań nowych terenów inwestycyjnych potencjalna oferta inwestycyjna gminy w zakresie różnych funkcji obejmuje obszary rozwoju zabudowy o wiodącej funkcji produkcyjnej i magazynowo-składowej, usługowo-produkcyjnej oraz mieszkaniowo-usługowej położone dogodnie w stosunku do ponadlokalnych szlaków komunikacyjnych (węzeł autostrady A1 Swarożyn oraz droga krajowa nr 91 i 22 oraz droga wojewódzka nr 230, a także linia kolejowa), obszary koncentrują się na północ od wsi, w rejonie miejscowości Dworzec, na północ od wsi Wielgłowy oraz w rejonie wsi Waćmierz. W obszarach tych możliwa jest lokalizacja zabudowy, w szczególności o charakterze usługowo-produkcyjnym z przeznaczeniem dla tzw. modułów wielkopowierzchniowych, związanych np. z rozwojem strefy gospodarczej towarzyszącej planowanej elektrowni konwencjonalnej lokalizowanej w rejonie wsi Rajkowy gmina Pelplin wraz z uzupełniającą zabudową mieszkaniowousługową (dotyczy w szczególności obszarów wyznaczonych w południowej części gminy). Obszary nowych terenów inwestycyjnych. Dla poszczególnych rodzajów przeznaczenia terenów wyznaczonych w studium ustalono podstawowe wskaźniki dotyczące zagospodarowania i użytkowania terenów. Tereny o wiodącej funkcji mieszkaniowej, położone w obszarze funkcjonalnym A podstawowe przeznaczenie terenów zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna, dopuszcza się nieuciążliwe usługi oraz tereny zieleni publicznej (skwery, zieleńce, boiska, place zabaw, itp.) i komunikacja wewnętrzna; wydzielane działki budowlane o minimalnej powierzchni ok. 900m ², powierzchnia zabudowy ok. 25% powierzchni działek; dla zespołu zabudowy w ilości 10 działek budowlanych zaleca się urządzenie terenu zieleni publicznej o powierzchni 1500m²i co najmniej 3 miejsca postojowe ogólnodostępne; tereny wymagają podłączenia do sieci energetycznej, wodociągowej i kanalizacji sanitarnej. Tereny o wiodącej funkcji mieszkaniowej, położone w obszarach funkcjonalnych B podstawowe przeznaczenie terenów zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna, dopuszcza się nieuciążliwe usługi; wydzielane działki budowlane o minimalnej powierzchni ok. 1100m ², powierzchnia zabudowy ok. 20% powierzchni działek; tereny wymagają podłączenia do sieci energetycznej, wodociągowej i docelowo, po rozbudowie sieci w gminie do kanalizacji sanitarnej. Tereny o wiodącej funkcji mieszkaniowej, położone w obszarach funkcjonalnych C podstawowe przeznaczenie terenów zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna, dopuszcza się nieuciążliwe usługi oraz tereny zieleni publicznej (skwery, zieleńce, boiska, place zabaw, itp.) i komunikacja wewnętrzna; wydzielane działki budowlane o minimalnej powierzchni ok. 1000m ², powierzchnia zabudowy ok. 30% powierzchni działek; dla zespołu zabudowy w ilości 10 działek budowlanych zaleca się urządzenie terenu zieleni publicznej o powierzchni 1500m² i co najmniej 3 miejsca postojowe ogólnodostępne; tereny wymagają podłączenia do sieci energetycznej, wodociągowej i docelowo, po rozbudowie sieci w gminie do kanalizacji sanitarnej. Tereny o wiodącej funkcji usługowej, położone w obszarze funkcjonalnym A podstawowe przeznaczenie terenów zabudowa usługowa, teren przeznaczony pod prowadzenie różnorakich działalności o charakterze usługowym i komunikacja wewnętrzna; dopuszcza się zabudowę mieszkaniową, jako towarzyszącą zabudowie podstawowej (wyłącznie mieszkanie dla właściciela); dopuszcza się wydzielanie działek budowlanych w zależności od prowadzonej działalności (nie mniejsze niż 1800m2); konieczność zabezpieczenia miejsc parkingowych w ramach własnych terenów.

28 Tereny o wiodącej funkcji usługowo-produkcyjnej i składowej położone w obszarach funkcjonalnych E podstawowa funkcja terenu zabudowa usługowo-produkcyjna, teren przeznaczony pod prowadzenie różnorakich działalności; dopuszcza się zabudowę mieszkaniową, jako towarzyszącą zabudowie podstawowej (wyłącznie mieszkanie dla właściciela); inwestycyjne zagospodarowanie terenu strefy poszukiwań terenów inwestycyjnych pod wyznaczony rodzaj działalności nie może przekroczyć 50% obszaru strefy poszukiwań terenów inwestycyjnych; dopuszcza się wydzielanie działek budowlanych w zależności od prowadzonej działalności (nie mniejsze niż 2000m²); konieczność zabezpieczenia miejsc parkingowych w ramach własnych terenów. Tereny o wiodącej funkcji usługowej położone w obszarach funkcjonalnych E podstawowa funkcja terenu zabudowa usługowa, teren przeznaczony pod prowadzenie różnorakich działalności o charakterze usługowym; dopuszcza się zabudowę mieszkaniową, jako towarzyszącą zabudowie podstawowej (wyłącznie mieszkanie dla właściciela); inwestycyjne zagospodarowanie terenu strefy poszukiwań terenów inwestycyjnych pod wyznaczony rodzaj działalności nie może przekroczyć 60% obszaru strefy poszukiwań terenów inwestycyjnych; dopuszcza się wydzielanie działek budowlanych w zależności od prowadzonej działalności (nie mniejsze niż 1800m²); konieczność zabezpieczenia miejsc parkingowych w ramach własnych terenów. Tereny o wiodącej funkcjonalnych E funkcji mieszkaniowo-usługowej położone w obszarach podstawowa funkcja terenu zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna i zabudowa usługowa, teren przeznaczony pod prowadzenie różnorakich działalności gospodarczych, w szczególności z zakresu rzemiosła usługowego handlu czy gastronomi; inwestycyjne zagospodarowanie terenu strefy poszukiwań terenów inwestycyjnych pod wyznaczony rodzaj działalności nie może przekroczyć 60% obszaru strefy poszukiwań terenów inwestycyjnych; przy projektowaniu zagospodarowania terenu położonego w miejscowości Gorzędziej należy uwzględnić ekspozycję miejscowości od strony drogi krajowej 22, w szczególności poprzez ograniczenie wysokości budynków do 10 m (w części wschodniej i północnej terenu) oraz zastosowanie pasów zieleni izolacyjno-krajobrazowej wokół zabudowy przemysłowej; dopuszcza się wydzielanie działek budowlanych w zależności od prowadzonej działalności (nie mniejsze niż 1500m²); konieczność zabezpieczenia miejsc parkingowych w ramach własnych terenów. Tereny obszarów funkcjonalnych D teren potencjalnej lokalizacji oraz istniejących urządzeń do produkcji energii z odnawialnych źródeł energii farm elektrowni wiatrowych oraz elektrowni fotowoltaicznych, w obszarze ustala się lokalizację elementów niezbędnych do funkcjonowania farmy wiatrowej oraz strefy ochronnej, lokalizacja zabudowy zagrodowej związanej z rolnictwem możliwa tylko po określeniu lokalizacji turbin elektrowni wiatrowych i ich stref wpływu w procesie sporządzania mpzp, dopuszcza się lokalizację niezbędnych urządzeń i obiektów związanych z lokalizacją specjalistycznych obiektów, obszary z istniejącymi elektrowniami wiatrowymi (położone w zachodniej części gminy, w okolicach miejscowości Radostowo i Waćmierz), wskazują potencjalną strefę ochronną turbin wiatrowych zakazuje się lokalizację większej liczby turbin wiatrowych ponad istniejące. 5. INFRASTRUKTURA SPOŁECZNA 5.1 Budownictwo mieszkaniowe

29 Budownictwo mieszkaniowe w gminie realizowane jest prawie wyłącznie w ramach budownictwa indywidualnego. W 2014 r. gmina dysponował a niewielkimi zasobami mieszkaniowymi (komunalnymi) w postaci 3 mieszkań. Tab.13 Sytuacja mieszkaniowa na obszarze gminy Lata Liczba mieszkań (ogółem) Mieszkania oddane do użytkowania Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania na 1 osobę (w m kw.) 23,7 23,3 23, ,9 Źródło: stat.gov.pl Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania na 1 osobę w powiecie tczewskim wyniosła w 2014 r. 21,4 m. kw., zaś w całym województwie pomorskim 25,6 m. kw. Pod tym względem sytuacja przeciętnego mieszkańca omawianej gminy była lepsza niż w całym powiecie (o 2,3 m. kw.) i gorsza biorąc pod uwagę całe województwo (o 1,9 m. kw.) Oświata Na infrastrukturę edukacyjną w gminie składały się w 2014 r.: dwa przedszkola, dwie szkoły podstawowe w tym jedna ze szkołą filialną oraz jedno gimnazjum. Obydwa przedszkola mają charakter samorządowy i zlokalizowane są w następujących miejscowościach: - Przedszkole Samorządowe w Subkowach, ul. Gen. Władysława Sikorskiego 7, ; - Przedszkole Samorządowe w Małej Słońcy - ul. Długa 1, Mała Słońca. Na terenie omawianej jednostki administracyjnej nie ma przedszkoli specjalnych. Zatem całkowita liczba dzieci w tutejszych placówkach kształtowała się w latach na poziomie ujętym w tabeli: Dana na podst. SIO z , które nie uwzględniają klas O w szkołach. Tab.14 Liczba dzieci w przedszkolach w latach Rok Liczba dzieci Na podstawie: stat.gov.pl 2015 r. W podanej statystyce nie ujęto dzieci klas O i poniżej w szkołach podstawowych: dzieci dzieci dzieci dzieci 11 Na podstawie: stat.gov.pl

30 dzieci Z przytoczonego zestawienia wynika, że w 2014 r. liczba dzieci w placówkach przedszkolnych była najwyższa w porównaniu do lat poprzednich. Najniższą ich liczbę odnotowano w roku Do szkół podstawowych należą: Szkoła Podstawowa im. Leonida Teligi w Subkowach- ul. Zamkowa 2, ; Szkoła Podstawowa w Małej Słońcy ul. Długa 1, Mała Słońca; Szkoła w Brzuścach. Filia szkoły w Subkowach. Największy kompleks o charakterze szkolnym zlokalizowany jest w miejscowości. Szkoła Podstawowa im. Leonida Teligi wraz ze Szkołą Filialną w Brzuścach, Przedszkole Samorządowe w Subkowach oraz Gimnazjum im. Zjednoczonej Europy wchodzi w skład Zespołu Szkół w Subkowach, który jest prowadzony przez Gminę. Również Zespół Kształcenia Podstawowego i Przedszkolnego w Małej Słońcy jest dość dużą jak na wieś placówką, gdyż uczy się w niej ponad 100 uczniów (147) (dane w roku szkolnym 2013/2014) 12. W skład zespołu w Małej Słońcy wchodzi także przedszkole. Nadzór na placówkami sprawuje Pomorski Kurator Oświaty. Liczbę uczniów uczęszczających do szkół podstawowych w gminie przedstawiono w tabeli. Dodatkowo ujęto w niej ich liczbę przypadającą na jeden oddział. Tab.15 Liczba uczniów szkół podstawowych w gminie Rok Na podstawie: stat.gov.pl Liczba uczniów Liczba uczniów przypadających na jeden oddział w szkołach podstawowych Liczba oddziałów stan SIO na Liczba uczniów w szkołach podstawowych w gminie była niższa w 2014 r. porównaniu z latami: 2010 i W roku 2014 zanotowano niewielki jej wzrost w porównaniu z latami: 2012 i 2013 r. W całym województwie pomorskim liczba uczniów przypadających na jeden oddział w szkołach podstawowych wynosiła w 2014 r. 19, natomiast w powiecie tczewskim 20. Pod tym względem w 2014 r. sytuacja w gminie była korzystniejsza gdyż wyniosła 17 uczniów na jeden oddział. W gminie znajduje się jedno gimnazjum: - Gimnazjum im. Zjednoczonej Europy w Subkowach ul. Zamkowa 2, Zob. Spmalaslonca.edupage.org

31 Jeśli chodzi o liczbę uczniów uczęszczających do tego gimnazjum w latach to zestawiono ją w tabeli. Dodatkowo ujęto w niej ich liczbę przypadającą na jeden oddział. Tab.16 Liczba uczniów gimnazjum w Subkowach Rok Liczba uczniów Liczba uczniów przypadających na jeden oddział w szkołach gimnazjalnych Na podstawie: stat.gov.pl Liczba oddziałów stan SIO na Liczba uczniów w gimnazjum w gminie w 2014 r. była niższa w porównaniu z latami: 2010, 2011 i W roku 2014 zanotowano niewielki jej wzrost w porównaniu z rokiem W całym województwie pomorskim liczba uczniów przypadających na jeden oddział w szkołach gimnazjalnych wynosiła w 2014 r. 21, natomiast w powiecie tczewskim 22. Pod tym względem w 2014 r. sytuacja w gminie jest nieco niekorzystniejsza gdyż o dwóch uczniów odbiega od średniej wojewódzkiej i jednego powiatowej. W gminie liczbę przedszkoli, szkół podstawowych i gimnazjalnych należy uznać za wystarczającą. Dane dotyczące ilości uczniów szkół przypadających na jeden oddział były w 2014 r. na zbliżonym do powiatowego i wojewódzkiego poziomu. Na terenie omawianej jednostki administracyjnej nie odnotowano natomiast żadnego żłobka i szkoły ponadgimnazjalnej. Za wskazane należałoby tu uznać powołanie placówki o charakterze zasadniczej szkoły zawodowej realizującej program profilowy wg wytycznych Ministerstwa Edukacji oraz zawodowe kursy dokształcające dla osób w różnym wieku. Również za wskazane należy uznać podjęcie działań mających na celu powstanie na terenie gminy żłobka. 5.3 Pomoc społeczna Na terenie gminy działa Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej. Udziela on pomocy potrzebującym realizując ustawowe zadania zlecone, finansowane ze środków rządowych, oraz zadania własne gminy, finansowane ze środków z budżetu gminy. Placówka posiada dobre rozpoznanie osób wymagających pomocy i opieki. Dodatkowo w Narkowach działa Środowiskowy Dom Samopomocy, oferujący niepełnosprawnym zajęcia terapeutyczne, logopedyczne, rehabilitację społeczną oraz ruchową 13. Tab.17 Gospodarstwa domowe korzystające z pomocy społecznej wg kryterium dochodowego Rok 13 Gospodarstwa domowe

32 Na podstawie: stat.gov.pl 2015 r. W przeciągu analizowanych pięciu lat liczba gospodarstw domowych korzystających z pomocy społecznej wg kryterium dochodowego była na podobnym poziomie. 5.4 Służba zdrowia Potrzeby mieszkańców w zakresie podstawowej opieki medycznej zabezpiecza Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej Hipokrates oraz punkt apteczny w Subkowach. Zakład świadczy usługi w zakresie POZ oraz prowadzi gabinet stomatologiczny, ginekologiczny i rehabilitacyjny. Świadczone usługi medyczne, warunki lokalowe i wyposażenie Zakładu są na odpowiednim poziomie. Natomiast brakuje innych poradni specjalistycznych pediatrycznej, laryngologicznej, kardiologicznej, neurologicznej, reumatologicznej świadczących usługi chociażby dwa razy w okresie miesiąca. Tab.18 Liczba porad (ogółem) udzielanych w ramach podstawowej opieki zdrowotnej w gminie w latach Rok Porady ogółem Źródło: Stat.gov.pl 2015 r. Z przedstawionego zestawienia wynika, że liczba porad udzielonych w ramach podstawowej opieki zdrowotnej w gminie w latach stale rośnie. Pomiędzy skrajnymi latami tego okresu zwiększyła się aż o Bezpieczeństwo publiczne Zagrożenia bezpieczeństwa ludności występują na skutek kataklizmów w środowisku przyrodniczym, niewłaściwego funkcjonowania urządzeń technicznych i na skutek przestępstw kryminalnych. Zagrożenia przyrodnicze Tereny nizinne obszarów sołectw Rybaki i Mały Garc, w okresie spływów roztopowych i długotrwałych ulewnych dreszczów, pomimo istniejących obwałowań, są zagrożone powodziowo ze strony Wisły, a w szczególności są to: zespół zabudowy Pasiska i Śluza Międzyłęska. Ze względu na małe zalesienie niebezpieczeństwo pożaru lasów nie zagraża bezpośrednio istniejącym skupiskom zabudowy wsi, ale sąsiedztwo z dużymi obszarami upraw polowych może stanowić zagrożenie, szczególnie w okresie letnim. Zagrożenia cywilizacyjne Zagrożenia cywilizacyjne, wynikają z wadliwego funkcjonowania elementów i urządzeń technicznych, a to:

33 zagrożenia wynikające z funkcjonowania układu komunikacyjnego głównie autostrady A 1 oraz drogi krajowej nr 91 pogarszających ekologiczne warunki życia w najbliższym otoczeniu (hałas, zanieczyszczenia atmosferyczne, zagrożenia bezpieczeństwa), negatywnie oddziaływująca na wartość produkcyjną gleby, niekorzystnie wpływająca na roślinność przydrożną. Droga nr 91 jest też ewentualnym, potencjalnym źródłem nadzwyczajnych zagrożeń ze względu na fakt przewozu materiałów niebezpiecznych; zagrożenia wynikające z funkcjonowania linii kolejowej Gdynia-Śląsk jako potencjalnie źródło nadzwyczajnych skażeń środowiska w sytuacji katastrof, ze względu na charakter przewozów. W większości swego przebiegu przez obszar gminy linia ta nie jest osłonięta naturalnymi przeszkodami. zagrożenia wynikające z przebiegu tras infrastruktury ponadlokalnej gazociągu w/c Dn 400 i Dn 500 oraz rurociągu ropy naftowej Płock-Gdańsk, są to potencjalne źródła ewentualnych zagrożeń spowodowanych gwałtownymi zdarzeniami, w sytuacjach awaryjnych, mogących powodować skażenie gleby, wód podziemnych i powierzchniowych oraz zagrożenie dla zdrowia ludzi i zwierząt; zagrożenia te nie występują w trakcie normalnej eksploatacji. zagrożenia wynikające z funkcjonowania obiektów, które ze względu na swój charakter, technologie i wielkość produkcji mogą pogarszać stan środowiska, są to: Zakłady Chemiczne w Waćmierzu, gospodarstwo rolne w Radostowie. Zagrożenia z tytułu przestępstw kryminalnych i wypadków drogowych Na terenie gminy funkcjonuje: Posterunek Policji w Subkowach zlokalizowany przy ul. Wybickiego 33. Podlega on Komendzie Powiatowej Policji w Tczewie. Oprócz policji działają tu trzy jednostki Ochotniczej Straży Pożarnej w miejscowościach:, Brzuśce i Gorzędziej. Zagrożenia powyższe występują na każdej z rodzajów dróg publicznych przebiegających przez teren gminy a także w przypadku przestępstw kryminalnych dotyczą potencjalnie każdego z mieszkańców gminy. Dostępne dane na temat przestępstw dotyczą całego powiatu tczewskiego bez podziału na poszczególne gminy. Tab. 19 Przestępstwa na terenie powiatu tczewskiego w latach Lata Przestępstwa ogółem Przestępstwa kryminalne Przestępstwa gospodarcze Przestępstwa drogowe Wykrywalność 69,7 69,8 71,0 przestępstw w % Przestępstwa na 26,3 26,69 26, ludności Dane: GUS 2015 r. Analiza przestępstw na terenie powiatu tczewskiego wskazuje na kilka prawidłowości. Liczba przestępstw w ostatnich 3 latach pozostaje praktycznie na nie

34 zmienionym poziomie, natomiast zmniejsza się liczba przestępstw kryminalnych o ok. 400 natomiast wyraźnie zwiększa się liczba przestępstw o charakterze gospodarczym o ok. 500 w ostatnich dwóch latach. Pozytywnym elementem analizy jest fakt wyraźnego zmniejszenia się liczby przestępstw drogowych o ok. 1/3. Natomiast wskaźniki wykrywalności przestępstw i liczby przestępstw na 1000 mieszkańców od 3 lat pozostają na praktycznie na nie zmienionym poziomie. 5.6 Kultura i sport Najważniejszą placówką na terenie gminy realizującą zadania z zakresu kultury jest Dom Kultury w Subkowach14. Obiekt ten od kilku lat wpisuje się w wizję instytucji kultury jako nie tylko przedstawiającej gotowe produkty kulturalne, mające zaspokoić oczekiwania odbiorców z terenu gminy, ale także stara się włączać mieszkańców do działalności na różnych poziomach15. Na terenie omawianej gminy zlokalizowanych jest osiem świetlic lub wiejskich domów kultury podlegających Domowi Kultury w Subkowach: w Radostowie, Małym Garcu, Waćmierzu, Gorzędzieju, Rybakach, Brzuścach, Wielkiej Słońcy oraz Wielgłowach. Budynki świetlic wykorzystywane są między innymi do działalności warsztatowej i organizowania wydarzeń - odbywają się w nich również zajęcia socjoterapeutyczne i spotkania Kół Gospodyń Wiejskich. We wsi działa Gminna Biblioteka Publiczna, mająca punkt biblioteczny w Waćmierzu. Oprócz tego w Subkowach funkcjonuje osada średniowieczna: Gród Żywej Historii KERIN - prowadzona przez lokalne bractwo rycerskie. Bractwo to od blisko dwudziestu lat zajmuje się działalnością edukacyjno - wychowawczą, we współpracy z wieloma szkołami organizuje różnego rodzaju imprezy w,,historycznym klimacie. Od kilkunastu lat prężnie działają stowarzyszenia sportowe skupione przy klubach piłkarskich w Subkowach i Radostowie. Istotnymi elementami kulturotwórczymi w gminie są także obiekty powiązane z tutejszymi świątyniami. W Domu Parafialnym w Subkowach realizowane są działania na rzecz społeczności. W ogrodzie klasztornym w Gorzędzieju organizowane są m.in. spotkania przy ognisku lub imprezy okolicznościowe, takie jak obchody Dnia Dziecka. Działania na rzecz rozwoju kultury fizycznej realizowane są za pomocą infrastruktury sportowej tj.: gminnych boisk o nawierzchni trawiastej wraz z boiskami do piłki siatkowej w Subkowach, boiska w miejscowościach Radostowo, Brzuśce, Wielgłowy, Waćmierz, Narkowy, Gorzędziej, Wielka Słońca, Mały Garc. Dodatkowo funkcjonuje kompleks sportowy przy Zespole Szkół w Subkowach: boisko o sztucznej nawierzchni (wybudowane w ramach programu ORLIK 2012), dwie sale gimnastyczne i skocznia do skoków w dal. Również Zespół Kształcenia Podstawowego i Przedszkolnego w Małej Słońcy wyposażony jest w boisko o sztucznej nawierzchni wybudowane w ramach programu Blisko Boisko. W miejscowościach, Narkowy i Gorzędziej zamontowane są siłownie plenerowe. W osadzie Bukowiec zlokalizowana jest Stanica Myśliwska ze ścieżką dydaktyczną i zagospodarowanym terenem pod rekreację. 14 Zob. Strategia Rozwoju Domu Kultury w Subkowach na lata Główne kierunki działania strategicznego, Dom Kultury w Subkowach, Za: Diagnoza potencjału kulturotwórczego gminy. Program Dom Kultury + Inicjatywy Lokalne 2014, s. 3.

35 Według gminnego kalendarza imprez na poszczególne lata, wśród stałych wydarzeń, są imprezy o charakterze społecznym, kulturalnym i sportowym, których pomysłodawcami są Dom Kultury i organizacje pozarządowe. Wśród głównych wydarzeń wymienić należy: 1 - Dożynki Gminne; 2 - Finał Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy; 3 - Koncert Fundacji Uśmiech Dziecka; 4 - Gminna Gala Wolontariatu; 5 - Bieg Papieski (Parafialny Oddział Akcji Katolickiej); 6 - Sympozjum Kulinarne "O jeściu na Kociewiu"; 7 - Tydzień Kultury Chrześcijańskiej, 8 - zajęcia warsztatowe; 9 obchody okolicznościowe.16. Na terenie gminy ukazują się dwie gazetki: miesięcznik Emaus, wydawany przez parafię w Subkowach oraz nieregularnie rozpowszechniane Wojciechowe Wieści - publikowane przez parafię w Gorzędzieju. Oprócz treści o charakterze religijnym, w obu czasopismach, ukazują się informacje dotyczące życia społecznego i kulturalnego gminy. Fot. 5 Plac zabaw w Gorzędzieju Źródło: archiwum RIGP Ważnym źródłem informacji o wydarzeniach kulturalnych są także strony internetowe przede wszystkim: Gminy i Domu Kultury. O sprawach dotyczących gminy informują też inne portale o charakterze regionalnym. Dla potrzeb rozwoju gminy pod kątem kulturowym opracowany został przez tutejszy Dom Kultury dokument: Diagnoza potencjału kulturotwórczego gminy. Program Dom Kultury + Inicjatywy Lokalne Na podstawie przeprowadzonej diagnozy udało się wyodrębnić następujące kierunki rozwoju gminy pod kątem kulturowym, zapisane w tym dokumencie: 1 - rozpowszechnianie informacji (stworzenie takiej informacji, która byłaby na tyle efektywna, że nie wykluczała by tej części społeczności gminy, która ze względu na wiek i możliwości nie ma dostępu do Internetu); 1 - wspieranie postaw aktywności i partycypacyjnego podejścia do działań kulturalnych, promowanie działania na rzecz swojego otoczenia; 16 Ibidem, s. 9. Zob. także: Regulamin Programu Narodowego Centrum Kultury Dom Kultury + Inicjatywy Lokalne 2014, Warszawa

36 2 - zróżnicowanie wydarzeń pod kątem grupy odbiorców oraz organizowanie kompleksowych wydarzeń, w których zaangażowane byłby różne grupy wiekowe 18. Przytaczany dokument wymienia również rodzaje działań, które należało by podjąć lub kontynuować w gminie. Są to: 1 - spotkania z twórcami, autorytetami w dziedzinie kultury i sztuki - pisarzami, muzykami, poetami, działania o charakterze teatralnym, spotkania z kulturą wyższą, projekcje filmowe; 2 - działalność twórcza, manualna, warsztatowa; 3 - rozwój i zagospodarowanie świetlic, rozwijanie oferty, angażowanie społeczności lokalnej do działania w świetlicach ze wsparciem od animatora, stworzenie kompleksowej oferty dla różnych grup wiekowych; 4 - wydarzenia dla młodzieży w wieku gimnazjalnym i ponadgimnazjalnym jak: dyskoteki, warsztaty, koncerty; 5 - działania związane z regionalizmem, tematycznie związane z historią swojego miejsca, odkrywaniem spuścizny historycznej miejsca; 6 - działania integrujące różne grupy wiekowe, w tym skierowane do młodzieży i dzieci (tak, by kierować swoją propozycję uwzględniając sytuację rodzinną potencjalnych beneficjentów); 7 - wycieczki i wyjazdy poza gminę19. Z wymienionych inicjatyw i podjętych działań wyłania się troska władz i działaczy lokalnych o utrzymanie tożsamości mieszkańców gminy z zamieszkiwanym przez nich terytorium. W tym zadaniu ważną rolę odgrywa kultura (rozumiana też jako spuścizna kulturowa), stąd za bardzo ważne należałoby uznać nauczanie dzieci już w szkole podstawowej o historii i walorach kulturowych własnego regionu. Przy czym proces nauczania mógłby być tu rozumiany jako budowanie wyjątkowej relacji każdego mieszkańca ze swoją,,małą ojczyzną. 5.7 Organizacje pozarządowe W Diagnozie potencjału kulturotwórczego gminy, Program Dom Kultury + Inicjatywy Lokalne 2014 organizacje pozarządowe wymieniane są jako partnerzy działań na rzecz rozwoju kultury w gminie. Tab. 20 Nazwy i adresy organizacji pozarządowych w gminie (bez OSP) Nazwa Fundacja "Uśmiech Dziecka" Koło Gospodyń Wiejskich w Brzuścach Stowarzyszenie Rozwoju Wsi Gorzędziej Koło Gospodyń Wiejskich w Gorzędzieju Koło Gospodyń Wiejskich w Radostowie Koło Gospodyń Wiejskich w Waćmierzu Koło Gospodyń Wiejskich w Małej Słońcy Klub Piłkarski "Świt" Radostowo Uczniowski Klub Sportowy w Subkowach Parafialny Zespół Caritas Stowarzyszenie Krzewienia Kultury Fizycznej "Orzeł " Stowarzyszenie "Pomoc za jeden Uśmiech" Adres siedziby, ul. Zamkowa 1 Brzuśce, ul. Milenijna 30 Gorzędziej, ul. Tczewska 7, Gorzędziej, ul. Tczewska 21, Radostowo, ul. Pielgrzymów, Waćmierz Małą Słońca Radostowo, ul. Pielgrzymów 17 b/6, ul. Zamkowa 2, ul. Kościelna 8, ul. Sportowa 3a, ul. Sadowa 6 Za: Diagnoza potencjału kulturotwórczego gminy..., s Ibidem, s

37 Stowarzyszenie Rozwoju Wsi Brzuśce Stowarzyszenie Rodzina Kolpinga przy Parafii św. Stanisława Biskupa i Męczennika w Subkowach Brzuśce, ul. Milenijna 17, ul. Kościelna 8 Oprac. na podstawie: Wymienionych czternaście organizacji pozarządowych realizuje na terenie gminy różnorakie cele, między innymi: pozyskiwanie środków finansowych na rozwój szkolnictwa, działania na rzecz rozwoju społecznego i kulturalnego mieszkańców sołectw poprzez propagowanie dziedzictwa kulturalnego i walorów turystycznych regionu, popularyzowanie wśród młodzieży uprawiania sportu, rozwijanie ducha braterstwa między wszystkimi ludźmi i narodami ze szczególnym uwzględnieniem chrześcijańskiej integracji Europy, rozwijanie kontaktów z krajowymi i zagranicznymi środowiskami i fundacjami związanymi z działalnością oświatową i kulturalną oraz działania wspierające i wspomagające oświatę i kulturę. Na terenie gminy funkcjonuje system wspierania organizacji pożytku publicznego poprzez m. in. wsparcie finansowe dla realizacji zadań z obszaru działań społecznych, kulturalnych, sportowych i innych. Tutejsze organizacje mogą się też poszczycić wieloma osiągnięciami: zbiórką środków na budowę Gimnazjum im. Zjednoczonej Europy w Subkowach i na stypendia dla zdolnych dzieci pochodzących z ubogich rodzin, coroczną organizacją rajdów i imprez rekreacyjnych promujących zdrowie i aktywne spędzanie wolnego czasu, organizacją koncertów i spotkań kulturalnych itd OCHRONA PRZYRODY, KRAJOBRAZU I ŚRODOWISKA 6.1 Ochrona przyrody i krajobrazu Rolniczy charakter gminy znajduje swoje odzwierciedlenie w zróżnicowaniu zbiorowisk roślinnych występujących na terenie gminy. Niemal na całym obszarze dominują zbiorowiska roślinne związane z różnymi uprawami rolnymi. Jedynie na terenach położonych wzdłuż doliny Wisły występują zbiorowiska łąkowe. Lasy i inne tereny zadrzewione zajmują na terenie gminy tylko 954 ha, co stanowi około 12 % ogólnej jej powierzchni. Wśród nich wyróżnić można: lasy mieszane żyzne lasy dębowo grabowe (grądy), łęgi jesionowo olszowe, olsy porzeczkowe, zarośla wierzbowe, nasadzenia drzew i krzewów. Zbiorowiska łąk wilgotnych i świeżych występują na terenie całej gminy. Łąkom często towarzyszą pastwiska, a tworzą je głównie gatunki odporne na wypasania takie jak: życica trwała, kupkówka pospolita oraz koniczyna biała. Niewielką powierzchnię zajmują murawy napiaskowe. Szata roślinna jaka występuje na terenie gminy cechuje się przeciętną, a jedynie lokalnie dużą różnorodnością biologiczną. Występująca różnorodność i mozaikowatość zbiorowisk roślinnych korzystnie wpływa na odporność środowiska przyrodniczego (szaty roślinnej) na szkodliwe oddziaływania zewnętrzne. Obszary i obiekty chronione 20 Szerzej:

38 Na terenie gminy występuje wiele pojedynczych oraz pięć grup drzew umieszczonych w rejestrze pomników przyrody. Ewidencja pomników przyrody na terenie gminy Lp. Gatunek i ilość sztuk Lokalizacja 1 Dąb szypułkowy Działka nr 413/3 Pas drogi krajowej nr 91 2 Klon zwyczajny Działka nr 418/1 Teren Szkoły Podstawowej 3 Lipa drobnolistna Działka nr 418/1 Teren Szkoły Podstawowej 4 4 sztuki drzew z gatunku lipa drobnolistna Nadleśnictwo Starogard, Leśnictwo Bukowiec oddz. 9d 5 4 sztuki drzew z gatunku buk zwyczajny Nadleśnictwo Starogard, Leśnictwo Bukowiec oddz. 9d 6 Dąb szypułkowy Nadleśnictwo Starogard, Leśnictwo Bukowiec oddz. 9d 7 Dąb szypułkowy Nadleśnictwo Starogard, Leśnictwo Bukowiec oddz. 9d 8 Dąb szypułkowy Nadleśnictwo Starogard, Leśnictwo Bukowiec oddz. 9d 9 Orzesznik Nadleśnictwo Starogard, Leśnictwo Bukowiec oddz. 9d 10 Daglezja zwyczajna Nadleśnictwo Starogard, Leśnictwo Bukowiec oddz. 8n 11 Daglezja zwyczajna Nadleśnictwo Starogard, Leśnictwo Bukowiec oddz. 24f 12 6 sztuk drzew z gatunku choina kanadyjska Nadleśnictwo Starogard, Leśnictwo Bukowiec oddz. 9f sztuk drzew z gatunku daglezja zwyczajna Nadleśnictwo Starogard, Leśnictwo Bukowiec oddz. 9k 14 7 sztuk drzew z gatunku daglezja zwyczajna Nadleśnictwo Starogard, Leśnictwo Bukowiec oddz. 24a 15 Miłorząb dwuklapkowy Gospodarstwo Rolne Mały Garc 16 Platan Gospodarstwo Rolne Mały Garc 17 Lipa Gospodarstwo Rolne Mały Garc NATURA 2000 Największe znaczenie w europejskich koncepcjach ochrony przyrody przypisuje się aktualnie sieci ekologicznej sieci NATURA Wschodnie fragmenty gminy

39 (692,1 ha), położone w bezpośrednim sąsiedztwie koryta Wisły zostały włączone w granice Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków PLB Dolina Dolnej Wisły Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura Obszar ten ustanowiony został Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2004 r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 (Dz. U. Nr 229, poz. 2313). Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków PLB Dolina Dolnej Wisły obejmuje odcinek doliny Wisły w jej dolnym biegu, od Włocławka do Przegaliny, zachowując naturalny charakter i dynamikę rzeki swobodnie płynącej. Według Standardowego Formularza Natura 2000 jest to ostoja ptasia o randze europejskiej E 39, w której występuje co najmniej 49 gatunków ptaków wymienionych w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej oraz 4 gatunki z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). W obrębie obszaru gniazduje około 180 gatunków ptaków oraz występuje niezwykle cenna ostoja ptaków migrujących i zimujących, w tym przede wszystkim ważny teren zimowania bielika. W okresie lęgowym teren ten zasiedla co najmniej 1 % krajowej populacji takich ptaków, jak: nurogęś, ohar, rybitwa białoczelna, rybitwa rzeczna, zimorodek, ostrygojad. Gatunkami, które występują w stosunkowo wysokim zagęszczeniu są: derkacz, mewa czarnogłowa i sieweczka rzeczna. W okresie wędrówek ptaki wodnobłotne mogą występować w koncentracjach nawet do osobników. W okresie zimy występuje co najmniej 1 % populacji szlaku wędrówkowego takich ptaków, jak: bielik, gągoł, nurogęś, bielaczek. Na terenie obszaru występują 3 siedliska wymienione w Załączniku I Dyrektywy Siedliskowej: starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion, niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie, łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe. Fot. 6 Natura Dolina Dolnej Wisły Źródło: archiwum RIGP Drugim obszarem włączonym do proponowanej Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000, który w całości znajduje się na terenie gminy jest Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk PLH Waćmierz. Położony on jest około 150 m na południowy zachód od drogi łączącej miejscowości Waćmierz i Brzuśce. Jest to niewielki dystroficzny zbiornik wodny położony pomiędzy morenowymi pagórami. Największy z nich ma około 300 m długości. Głębokość wody sięga 2 m. Roślinność przybrzeżną tworzą tatarak, trzcina pospolita, skrzyp błotny, marek szerokolistny i manny mielec, zaś od strony wschodniej także pałka szerokolistna. Na znacznej części odkrytego lustra wody występują rośliny reprezentowane przede wszystkim przez rdestnicę pływającą oraz grążela żółtego. Na brzegach zbiornika na krawędzi wody występują krzewy wierzby szarej, a od strony wschodniej i północnej także brzozy

40 brodawkowatej oraz omszonej. Strome brzegi zbiornika od strony zachodniej i południowej porastają robinie akacjowe. Zbiorniki wodne stanowią największe stanowisko strzebli błotnej (kod 4009) na terenie województwa pomorskiego, choć populacja nie jest oceniana na najbardziej liczną, ale ze względu na znaczna powierzchnię i głębokość wody istnieje duża szansa długotrwałego przetrwania tego gatunku. Oprócz strzebli błotnej występują w zbiornikach także: karaś, słonecznica oraz szczupak. Wschodnie fragmenty gminy położone w dolinie Wisły zostały włączone w granice Specjalnego Obszaru Ochrony Siedlisk PLH Dolina Wisły Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura Obszar obejmuje odcinek doliny Wisły w jej dolnym biegu, od południowej granicy woj. pomorskiego do mostu na Wiśle, na południe od Tczewa. W granicach ostoi znajduje się także obszar wideł Wisły i Nogatu w rejonie Białej Góry. Rzeka płynie korytem w dużym stopniu naturalnym, z łachami piaszczystymi. W dolinie zachowane są starorzecza, otoczone mozaiką zarośli wierzbowych i lasów łęgowych, a także pól uprawnych i pastwisk. Miejscami zbocza doliny tworzą wysokie skarpy, na których utrzymują się ciepłolubne murawy napiaskowe i grądy zboczowe. Jest to stosunkowo dobrze zachowany rozległej doliny rzecznej z naturalnymi układami roślinności. Występujące zbiorowiska roślinne charakteryzują się dużym zróżnicowaniem zbiorowisk roślinnych, w tym dobrze wykształcone i zachowane różne typy łęgów. Wyróżniona na obszarze 9 rodzajów siedlisk wymienionych w Załączniku I Dyrektywy Rady 92/43/EWG i 13 gatunków z Załącznika II tej Dyrektywy. Szczególnie bogata i cenna jest ichtiofauna, natomiast we florze roślin naczyniowych zinwentaryzowano liczne gatunki zagrożone i prawnie 16 chronione w Polsce. Obszar ten stanowi fragment ważnej ostoi ptasiej o randze europejskiej. Stan czystości wód powierzchniowych Na terenie gminy nie prowadzono badań czystości wód powierzchniowych, jednak w odniesieniu do badań prowadzonych na terenie sąsiednich jednostek administracyjnych zakłada się, że ciekiem o znacznym zanieczyszczeniu wód jest rzeka Wisła, która wyznacza wschodnią granicę gminy. Badania czystości wód rzeki Wisły wykonywane są w punktach monitoringu podstawowego, w miejscowości Opalenie i okolicach mostu Knybawskiego, przez Wojewódzki Inspektorat Środowiska w Gdańsku. Ostatnie badania przeprowadzono w 2002 r. Stwierdzono, że wody Wisły w Opaleniu zaliczają się do II klasy czystości, a w okolicach Knybawy do III klasy. Przez większą część roku zawartość bakterii typu fekalnego coli w wodach rzeki spełniała wymogi II klasy czystości. Wyniki miana coli wskazujące na III klasę pojawiły się okresowo, jednak wzrost ich udziału do 25% miał wpływ na obniżenie jakości wód tylko w rejonie mostu Knybawskiego. W okresie od marca do września obserwowano w wodach rzeki wzrost zawartości chlorofilu a do ilości odpowiadającej III klasie czystości lub wodom pozaklasowym. Jego najwyższe stężenie (185,0 mg/m3) odnotowano w sierpniu w Opaleniu. Skład organizmów planktonowych w całym okresie badań odpowiadał strefie betamezosaprobowej (II klasa). Ocena zmian jakości wód Wisły z ostatnich lat wskazuje na ich poprawę, spada zasięg wód w III klasie i nadmiernie zanieczyszczonych na rzecz spełniających wymogi nawet II klasy. Na terenie województwa pomorskiego obszary szczególnie narażone na zanieczyszczenia azotem ze źródeł rolniczych (OSN) wyznaczono po raz pierwszy w 2012 roku na mocy rozporządzenia Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Gdańsku nr 1/2012 z dnia 15 czerwca 2012 roku, w sprawie określenia w regionie wodnym Dolnej Wisły w granicach województwa pomorskiego wód

41 wrażliwych na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych oraz obszarów szczególnie narażonych, z których odpływ azotu ze źródeł rolniczych do tych wód należy ograniczyć (Dz.U. z 2012 r., poz. 2180). Za wody wrażliwe na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych w regionie wodnym Dolnej Wisły zostały uznane wody powierzchniowe: rzeki Drybok na terenie gmin wiejskich: i Pelplin w powiecie tczewskim; Występują tu przekroczenia norm w zakresie zawartości azotu i fosforu. 6.2 Gospodarka wodno-ściekowa Na koniec 2014 roku z wodociągów korzystało 98,9% mieszkańców, natomiast z sieci kanalizacyjnych 42,9% mieszkańców. Tab. 21 Zużycie wody na 1 mieszkańca w latach od 2010 do 2014 Lata Zużycie wody w m3 Korzystanie z sieci wodociągowej Korzystanie z sieci kanalizacyjnej , , , , ,7 84,7% 84,8% 85,1% 86,2% 98,9% 10,1% 12,1% 22,6% 26,7% 42,9% Dane: GUS 2015 r. Rys. 5 Zużycie wody na 1 mieszkańca w latach Dane: GUS 2015 r. Należy zauważyć dobrą i stabilną sytuację związaną z dostępem mieszkańców gminy do sieci wodociągowej na wysokim poziomie przeszło 98%. Gorzej przedstawia się sytuacja mieszkańców związana z dostępem do sieci kanalizacyjnej, gdzie jedynie ok. 43% mieszkańców z niej korzysta. Od co najmniej 3 lat spada zużycie wody na mieszkańca gminy, co można uznać za pozytywny przejaw oszczędzania wody. Na terenie gminy działają dwie oczyszczalnie ścieków: w Subkowach i Gorzędzieju. Oczyszczalnia w Subkowach obsługuje ok mieszkańców. Biologiczna oczyszczalnia ścieków w miejscowości Gorzędziej obsługuje 96% jej

42 mieszkańców, a jedynie trzy gospodarstwa nie są podłączone ze względu na znaczne oddalenie od sieci kanalizacyjnej. W miejscowości Mały Garc ścieki odprowadzane są do zbiornika IMHOFFA. Działa także przyzakładowa oczyszczalnia ścieków w Waćmierzu w zakładach Fregata S.A. Ścieki z pozostałych miejscowości na terenie gminy odprowadzane są do przydomowych zbiorników bezodpływowych skąd wywożone są wozami asenizacyjnymi do oczyszczalni ścieków w Pelplinie i Tczewie. Znaczna część ścieków trafia do wód powierzchniowych względnie niedostatecznie podczyszczana w osadnikach gnilnych, przenika do wód powierzchniowych, co poważnie zanieczyszcza środowisko. 6.3 Gospodarka odpadami stałymi Rada Gminy podjęła w 2014 roku uchwałę w sprawie określenia szczegółowego sposobu i zakresu świadczenia usług w zakresie odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości i zagospodarowania tych odpadów. W ramach tej uchwały określono sposób i zakres usług w zakresie odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości. Gmina zapewnia wyposażenie nieruchomości zamieszkałych w pojemniki i worki do zbierania odpadów komunalnych oraz utrzymanie pojemników w odpowiednim stanie sanitarnym, porządkowym i technicznym, organizuje także uliczną zbiórkę odpadów oraz prowadzi Punkt Selektywnej Zbiórki Odpadów Komunalnych. Ponadto gmina zapewnia dodatkowe pojemniki na popiół oraz prowadzi system edukacji ekologicznej w zakresie gospodarowania odpadami komunalnymi. Tab. 22 Dane o ilości odpadów zebranych na terenie gminy za 2013 i 2014 rok Nazwa Odpady zmieszane Odpady biodegradowalne Szkło Plastik Zużyte opony Odpady wielkogabarytowe Urządzenia elektryczne i elektroniczne Baterie i akumulatory Leki Makulatura Inne RAZEM Ilość w Mg (2013 r.) 862,40 130,00 40,03 27,00 12,10 6,56 3,30 Ilość w Mg (2014 r.) 886,0 312,6 64,6 44,6 7,7 20,2 4,1 0,02 0, , ,55 0,04 0,06 2,0 1,2 1343,1 Oprac. na podstawie: Część mieszkańców gminy nie złożyła deklaracji dot. odpadów komunalnych. Prawdopodobnie jest to wynik takiej sytuacji, że część mieszkańców zamieszkuje czasowo w innym miejscu. 6.4 Ochrona powietrza Stan czystości powietrza atmosferycznego Na obszarze gminy nie ma większych zakładów przemysłowych, (z wyjątkiem zakładu Fregata) które miałyby wpływ na stan sanitarny powietrza

43 atmosferycznego, niemniej w niedalekim sąsiedztwie zlokalizowane jest miasto Tczew z dużymi zakładami produkcyjnymi. Przy niekorzystnej cyrkulacji atmosferycznej mogą napływać zanieczyszczenia z tego obszaru. Emisja tych zanieczyszczeń ściśle związana jest z aspektem sezonowości i zwiększoną emisją w półroczu chłodnym (tzw. sezon grzewczy). Pewną uciążliwością są również emitowane odory, głównie przez największe gospodarstwa rolno produkcyjne. Częściowo przez teren gminy i w jej pobliżu przebiega autostrada A1, która generuje znaczne zanieczyszczenia komunikacyjne przedostające się na teren gminy. Dane dotyczące emisji zanieczyszczeń gazowych i pyłowych są dostępne dla całego obszaru powiatu tczewskiego i pokazujemy je poniżej. Tab. 23 Zanieczyszczenia gazowe i pyłowe w powiecie tczewskim w latach od 2010 do 2014 Rok Zanieczyszczenia gazowe w tys. ton Zanieczyszczenia pyłowe w tonach , , , , , Dane: GUS 2015 r. Jak wynika z powyższego wykresu zarówno emisja gazów i pyłów z zakładów szczególnie uciążliwych na terenie powiatu tczewskiego wykazuje od kilku lat stały lub nieznacznie podwyższający się poziom. 6.5 Ochrona przed hałasem Największa uciążliwość akustyczna na terenie gminy pochodzi z komunikacji samochodowej. Występuje ona głównie wzdłuż drogi krajowej nr 91 o charakterze tranzytowym i dużym natężeniu ruchu. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Gdańsku prowadzi badania hałasu komunikacyjnego wzdłuż głównych tras komunikacyjnych, w tym m.in. wzdłuż drogi krajowej nr 91. Wśród punktów pomiarowych wyznaczonych wzdłuż tej trasy, dwa punkty znajdowały w Tczewie. Obydwa punkty wykazały przekroczenie norm hałasu zarówno w nocy jak i w ciągu dnia (pomiary wykonano w 2014 r.) We wsi badanie przeprowadzono w latach od 2003 do 2005 i stwierdzono, że poziomy statystyczne dźwięku w tym okresie kształtowały się następująco: Leq=76,1dB(A), Lmin=57,3dB(A), Lmax=89,2dB(A) (Raport o stanie środowiska w województwie pomorskim w 2005r., WIOŚ Gdańsk, 2006r.) i przekraczały dopuszczalne normy. Mimo, że przez obszar gminy przechodzi trakcja kolejowa, ze względu na niskie natężenie ruchu, nie stanowiące istotnej uciążliwości akustycznej, punkty pomiarowe nie były tam lokalizowane. Sygnalizowany jest hałas od istniejących turbin wiatrowych w Radostowie i Brzuścach. 7. GOSPODARKA I RYNEK PRACY 7.1 Podmioty gospodarcze W gminie funkcjonują (dane za 2014 r.) 443 podmioty gospodarcze. Tab. 24 Podmioty gospodarcze według działów Nazwa rolnictwo, leśnictwo i rybołówstwo Liczba 11

44 przetwórstwo przemysłowe budownictwo handel, naprawa sam. transport zakwaterowanie i gastronomia Informacja i komunikacja finanse i ubezpieczenia nieruchomości działalność profesjonalna i techniczna usługi administracyjne adm. publiczna i obrona narodowa edukacja opieka zdrowotna i społ. kultura, turystyka, rekreacja pozostałe RAZEM w tym sektor publiczny Dane: GUS 2015 r. Powyższe zestawienie pokazuje praktycznie model struktury przedsiębiorstw charakteryzujący się wysokim udziałem firm usługowych, a w szczególności wymienić należy znaczną liczbę firm transportowych i stosunkowo niską w obszarze usług hotelarskich i gastronomicznych. Tab.25 Wykaz zmian ilościowych podmiotów gospodarczych w gminie w latach od 2010 do 2014 Rok Liczba Opracowano na podstawie: r. Rys.6 Wykaz zmian ilościowych podmiotów gospodarczych w gminie w latach Oprac. na podstawie: W latach od 2010 do 2014 wystąpił systematyczny wzrost w tworzeniu nowych podmiotów gospodarczych na terenie gminy. Jedynie w latach 2011 i 2012 liczba podmiotów gospodarczych utrzymywała się na nie zmienionym poziomie.

45 W przeliczeniu na ludności na terenie gminie zarejestrowanych jest 1192 podmiotów gospodarczych, podczas gdy na terenie powiatu średnia ta jest wyższa i wynosi CHARAKTERYSTYCZNE CECHY FUNKCJI GOSPODARCZYCH Główne czynniki wpływające na funkcje gospodarcze gminy: od kilku lat systematycznie spada liczba firm działających w obszarze rolnictwa, leśnictwa i rybołówstwa, systematycznie rośnie także liczba firm budowlanych i przetwórstwa przemysłowego, zdecydowana większość podmiotów gospodarczych to zakłady osób fizycznych, firmy nie wykorzystują korzystnego położenia komunikacyjnego i geograficznego, konieczna jest rozbudowa infrastruktury ( kanalizacja, gaz), lepsze powinno być dostosowanie kierunków kształcenia młodzieży do potrzeb lokalnego rynku pracy. 7.3 BEZROBOCIE I RYNEK PRACY Większość mieszkańców utrzymuje się z pracy na terenie gminy oraz w pobliskim Tczewie. Tab. 26 Liczba pracujących i bezrobotnych w latach od 2010 do 2014 Lata pracujący* bezrobotni stopa bezrobocia w % 8,8 8,1 8,4 8,9 6,6 stopa bezrobocia w powiecie tczewskim w % 14,2 13,4 13,7 14,0 11,3 Dane: analiza własna RIGP *Dane dotyczą podmiotów gospodarczych, w których liczba pracujących przekracza 9 osób; bez pracujących w gospodarstwach indywidualnych w rolnictwie. Największe bezrobocie występuje w przedziale wiekowym lat. Występuje następująca prawidłowość: im niższe wykształcenie - tym większy odsetek osób bezrobotnych. Ponadto bardzo wyraźnie zaznacza się niedopasowanie zawodowe osób poszukujących pracy do potrzeb tego rynku. Na tle danych powiatu tczewskiego, stopa bezrobocia w gminie jest wyraźnie niższa od średniej powiatowej.

46 Bezrobocie na terenie Gminy jest jednym z najniższych w Województwie Pomorskim. Obserwowane w ostatnich latach bezrobocie wykazuje od dwóch lat tendencję malejącą. Pośrednictwem pracy zajmuje się Powiatowy Urząd Pracy w Tczewie. 8. ROLNICTWO 8.1 WARUNKI AGROPRZYRODNICZE Cechy agroklimatu korzystne i średnio-korzystne dla rozwoju rolnictwa: > Długa i ciepła jesień oraz chłodniejsze lato sprzyjają plonowaniu roślin trawiastych, motylkowych, krzyżowych, krzewów jagodowych, > Wydłużona jesień i łagodna zima oraz opóźniona i chłodna wiosna wymuszają uprawę roślin ozimych. Cechy agroklimatu mało korzystne dla rozwoju rolnictwa: > Opóźnione i chłodne wiosny, późne przymrozki wiosenne, a wczesne jesienne, > Częste występowanie wiatrów przesuszających glebę, > Zwiększone opady w okresie jesieni. Na terenie gminy występują sprzyjające warunki klimatyczne charakteryzujące się małą rozpiętością temperatur, przy średniej rocznej wynoszącej 7,3oC, dobrym nasłonecznieniem i przewietrzaniem z przewagą wiatrów zachodnich i północnozachodnich. To powoduje, iż długość okresu wegetacyjnego wynosi 200 do 210 dni w roku. Z tych względów obszar gminy nadaje się do uprawy zbóż i roślin okopowych, natomiast mniej korzystne warunki są dla upraw sadowniczych i warzywniczych, o czym decyduje znaczna liczba dni przymrozkowych i mroźnych w okresie wegetacyjnym. Warunki klimatyczne Podstawą gospodarki w gminie jest rolnictwo. Sprzyjają temu tak warunki naturalne jak i dotychczasowe tradycje. Obszar gminy charakteryzuje się najwyższym wskaźnikiem waloryzacji wśród gmin powiatu tczewskiego. Wskaźnik ten, opracowany przez Instytut Upraw, Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach, wynosi dla gminy 92,2 punktu, natomiast dla województwa pomorskiego osiąga ona wartość 64,9 punktu. Atutem ziemi subkowskiej są doskonałe gleby o wysokiej I III klasie bonitacji, które stanowią ok. 73% użytków rolnych, zaś same użytki rolne stanowią ok. 78% ogólnej powierzchni gminy, w tym grunty orne ok. 68%. Należy zaznaczyć tu, że ponad 190 ha stanowią sady, a produkcja sadownicza stanowi ważną część produkcji rolnej w Gminie. Wiodącymi kierunkami produkcji rolnej są: w produkcji roślinnej uprawa zbóż, głównie pszenicy i pszenżyta, rzepaku i buraka cukrowego; w produkcji zwierzęcej hodowla trzody chlewnej i bydła mlecznego. Fot.7 Krajobraz Gminy

47 Źródło: archiwum RIGP Struktura użytków rolnych według przeznaczenia w gminie : Tabela 27 Struktura użytków rolnych w gminie Wyszczególnienie Powierzchnia w ha Struktura w % Grunty orne ,3 Sady 172 2,8 Łąki i pastwiska Grunty rolne zabudowane 158 2,5 Grunty pod stawami i rowami 29 0,5 Razem ,0 * podstawa: ewidencja gruntów i budynków, Starostwo Powiatowe w Tczewie Rys.7 Wykres struktury użytków rolnych w gminie Dane: podstawa: dane Urzędu Gminy za 2014 r. ewid. gr. i bud. Użytki rolne zajmują ponad 78,0% ogółu powierzchni gminy. Charakterystyka wielkości gospodarstw rolnych w Subkowach W Gminie jest 360 gospodarstw rolnych. Średnia wielkość gospodarstwa w Gminie wynosi 16,2 ha i jest prawie dwukrotnie wyższa od średniej krajowej. Tab.28 Podział gospodarstw pod względem powierzchni do 2 ha 2-5 ha 5-10 ha ha ha ha * podstawa: dane ha 8 pow

48 . 8.2 WARUNKI SPOŁECZNE, TECHNICZNE, EKONOMICZNE Ludność gminy, zamieszkuje jedenaście 13 osadniczych, stanowiących 11 sołectw zróżnicowanych pod względem liczby mieszkańców, cech fizycznych, stopnia zainwestowania i wyposażenia technicznego. Na okres perspektywiczny zakłada się znaczny przyrost terenów zajętych pod różne formy zabudowy, który szacuje się na około 20% powierzchni, w tym 15% pod zabudowę mieszkaniową. Zdecydowana większość, bo prawie 95% powierzchni gruntów zmieniających sposób użytkowania stanowi własność indywidualną, a około 40% tych gruntów to grunty rolne wysokich klas. Wsie rozwojowe. Pod określeniem wsie rozwojowe rozumiemy te obszary, które z racji swego położenia w bezpośrednim sąsiedztwie głównych dróg oraz bliskości już istniejących i potencjalnych obszarów oferujących miejsca pracy stopniowo zmieniają swój pierwotnie rolniczy charakter i zapoczątkowały procesy przekształceniowe widoczne już częściowo w strukturze zatrudnienia ich mieszkańców. Należą do nich wsie, Narkowy, Brzuśce i Gorzędziej, a w dalszej perspektywie również Wielgłowy i Waćmierz. Wsie stabilnego wzrostu. Wsie sołeckie określone jako wsie stabilnego wzrostu są to miejscowości, dla których nie przewiduje się istotnych zmian zarówno w liczbie zamieszkałych osób, jak i w zakresie pełnionych funkcji rolniczych. Zaliczyć do nich należy Radostowo, Wielka Słońca, Mała Słońca, Rybaki i Mały Garc, gdzie tradycyjną funkcję rolniczą wzbogacą funkcje agroturystyki i obsługi ruchu turystycznego. Natomiast istotne zmiany nastąpią w zakresie wyposażenia w infrastrukturę techniczną i społeczną szczególnie akcentowane w Lokalnych Planach Rozwoju poszczególnych miejscowości. 9. TURYSTYKA I REKREACJA 9.1 Baza turystyczna Gmina posiada znaczące walory turystyczne. Niestety nie ma obecnie znaczącej infrastruktury w tym zakresie. Na terenie gminy zinwentaryzowano 7 obiektów noclegowych, które posiadają minimum 65 miejsc noclegowych. Tab.29 Liczba niekategoryzowanych miejsc noclegowych w poszczególnych miejscowościach gminy. L.p. 1) 2) 3) Miejscowość sołeckie Liczba Liczba miejsc obiektów noclegowych noclegowych Sołectwo Radostowo 1 b.d. Sołectwo 5 55 Sołectwo Wielgłowy 1 gosp. agrotur. 10 razem 7 65 Dane: opracowanie własne RIGP

49 Do infrastruktury turystycznej zaliczyć należy także punkty gastronomiczne, których na terenie gminy można wymienić dwa: Stary Młyn i pizzernię. Rys. 8 Mapa szlaków rowerowych (Kociewskie Trasy Rowerowe). źródło: Przez teren Gminy przebiegają dwa szlaki rowerowe: 1.Zielony szlak Ziemi Tczewskiej Szlak Ziemi Tczewskiej im. Romana Klima (Tczew - Rakowiec - zajazd), kolor zielony, długość 78,9 km. Szlak przebiegający w całości we wschodniej części Kociewia niemalże wyłącznie na terenie powiatu tczewskiego, co uzasadnia nazwę szlaku. Trasa jego generalnie biegnie z północy na południe. Został nazwany imieniem Romana Klima, zasłużonego nie tylko dla Tczewa, Wisły i Kociewia krajoznawcy i pomysłodawcy trasy. 2.Czarny - szlak Po Dolinie Dolnej Wisły Jeden z najdłuższych szlaków rowerowych w Polsce o długości 480 km. Rozpoczyna się na lewym brzegu Wisły w Cierpicach pod Toruniem i prowadzi w okolicach Doliny Dolnej Wisły do Tczewa. Tam szlak przekracza Wisłę i wraca prawym brzegiem do Zamku Bierzgłowskiego między Bydgoszczą a Toruniem.

50 9.2 ATRAKCJE DZIEDZICTWA KULTUROWEGO W latach od 1323 do 1366 wybudowano w Subkowach pałac z kaplicą, który pełnił rolę drugiej rezydencji biskupiej. Ważnym wydarzeniem w historii Subków była wizyta w tym pałacu w 1626 roku króla Zygmunta III Wazy wraz z orszakiem. Było to podczas pierwszej wojny szwedzkiej. W 1807 roku przebywał w Narkowach k.subków gen. Henryk Dąbrowski ranny w walkach z wojskami pruskimi o Tczew. Znajduje się tu też kościół gotycki pw. św. Stanisława Biskupa Męczennika z XIV wieku o wnętrzu barokowym i z murowaną kapliczką z XVIII wieku. Mały Gorzędziej Dwór w Małym Gorzędzieju został wybudowany prawdopodobnie około roku 1856 przez rodzinę Rausch. W latach 90-tych XX wieku budynek, a właściwie cały majątek przeszedł gruntowny remont. Tereny wokół przekształcono w przepiękny ogród krajobrazowy, w którym nasadzono ponad 2000 młodych drzew i krzewów. Ogród krajobrazowy stanowi niezwykle bogaty zespół zieleni, tak pod względem wiekowym, jak i kompozycyjnym. Najstarszymi są klony, dęby, lipy jesiony oraz modrzewie, które pochodzą z pierwotnego układu parkowego. Z uwagi na walory kulturowe, przestrzenno - historyczne oraz przyrodnicze, jakie przedstawia drzewostan parku Dworek w Małym Gorzędzieju został wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa pomorskiego. Sanktuarium św. Wojciecha w Gorzędzieju Według tradycji w Gorzędzieju, po odprawieniu mszy, biskup misjonarz św. Wojciech przepływał na drugi brzeg Wisły. Dzisiaj miejscowy kościół jest sanktuarium św. Wojciecha. Obecny kościół, o którym dowiadujemy się w XIV w. należy do kościołów gotyckich. Jest murowany z czerwonej cegły, posiada wieżę, którą pierwotnie wieńczył drewniany hełm. Podczas gruntownego remontu hełm drewniany zmieniono na murowany, za zgodą konserwatora zabytków. Wystrój wnętrza w stylu barokowym. W jednonawowym wnętrzu znajduje się zawieszony krucyfiks oraz rzeźby Matki Boskiej i św. Jana Ewangelisty pochodzące z roku Oprócz tego główny ołtarz z obrazem św. Wojciecha również z XVII w. Dnia 29 kwietnia 1995 r. do kościoła sprowadzono z Gniezna relikwie św. Wojciecha a 30 kwietnia 1995 r. parafia została podniesiona do rangi Sanktuarium Diecezjalnego Św. Wojciecha. Dwór w Radostowie Obszerniejsze wiadomości o Radostowie sięgają drugiej połowy XVI w. W kwietniu 1637 roku wielki pożar zniszczył część majątku Radostowo. Spaliła się obora i czworaki. W połowie XVII w. z polecenia ekonoma O. Andrzeja Guskiego wybudowano w majątku małą kaplicę. Po północnej stronie dworu na obecnym terenie parku stoi kuźnia jest to budynek ceglany z otwartym podcieniem wspartym na drewnianych słupach, przykryty dwuspadowym daszkiem pokrytym dachówką. W części folwarcznej znajdują się obok innych obiektów gospodarczych spichlerz zbudowany w 1737 roku, jest to budynek ceglany, III kondygnacyjny z wy-

51 sokim dwukondygnacyjnym poddaszem i oknach przesklepionych łukowo; gorzelnia pochodząca z 1899 roku, zbudowana z cegły, dwukondygnacyjna, o wysokim poddaszu, z zachowaną stolarką okienną. Oprócz dworu oczywiście jest jeszcze park ze zróżnicowaną wiekowo i gatunkowo zielenią. W zespole dworskoparkowym znajduje się obecnie Gospodarstwo Agroturystyczne Pod Platanem. Zespół dworsko-pałacowy w Rybakach Pochodzi z początków XX wieku, kiedy to założony został jako rezydencja mieszkalna ściśle powiązana z zapleczem folwarcznym gospodarstwa rolnego. Wielkość zarówno dworu, jak i budynków gospodarczych świadczy o wielkiej zamożności i wysokim poziomie gospodarki rolnej. Posiadłość położona jest na krawędzi skarpy wiślanej przy drodze prowadzącej z Gręblina do Tczewa przez Małą Słońcę. Rybaki węzeł hydrotechniczny Unikatowy węzeł hydrotechniczny o zabytkowym charakterze, składający się ze śluzy i przepompowni odwadniający cały obszar Niziny Walichnowskiej do Wisły. Śluza wybudowana została w latach i wykonana jest z muru ceglanego oraz posiada wrota w części wlotowej drewniane, a w części wylotowej stalowe. Dwu-skrzydłowe potężne wrota wylotowe o konstrukcji nitowanej zamykają się samoczynnie przy naporze wody od strony Wisły. Przed śluzą znajdują się przepompownie o nazwach Nadzieja i Pokój, które usytuowane są pomiędzy wałami przeciwpowodziowymi Wisły a Jeziorem Pelplińskim. Obie pompy stanowią drugi stopień pompowania wody w stosunku do pompowni Zgoda, która odwadnia Nizinę i tłoczy wody do Jeziora Pelplińskiego. Na wprost śluzy widać w międzywale zarysy dawnego kanału biegnącego bezpośrednio do Wisły, którym niegdyś po przejściu przez śluzę płynęły do Jeziora Pelplińskiego barki z węglem, przeznaczone dla stacji pomp zasilanych napędem parowym. Obecnie śluza nie pełni już swojej podstawowej funkcji, a bieg kanału został zmieniony poprzez wydłużenie by w końcu połączyć się z Wisłą. Tab. 30 Zestawienie kapliczek na terenie gminy L.p. Miejscowość występowania kapliczek Sołectwo Brzuśce Sołectwo Gorzędziej Sołectwo Mała Słońca Sołectwo Mały Garc Sołectwo Radostowo Sołectwo Sołectwo Waćmierz Sołectwo Wielgłowy Sołectwo Wielka Słońca razem Dane: RIGP Liczba kapliczek na terenie sołectwa

52 Dziedzictwo kultury gminy, bogata historia, dobre położenie i skomunikowanie oraz obecność zabytków stanowią pomyślne warunki do rozwoju wszelkich form wypoczynku i rekreacji dla mieszkańców gminy i okolicznych miast (Malbork, Starogard Gdański, Tczew itp.). Fot. 8 Węzeł hydrotechniczny w Rybakach Źródło: archiwum RIGP Pomimo korzystnych warunków środowiskowych oraz występowania obiektów mogących pełnić funkcje turystyczne i rekreacyjne, brak jest odpowiednich zorganizowanych ośrodków turystyki i rekreacji kwalifikowanej, zarówno dla potrzeb gminy jak i potrzeb ponadlokalnych. 10. DOCHODY I WYDATKI BUDŻETU GMINY Wielkość dochodów osób fizycznych jest jednym charakteryzujących poziom zamożności społeczeństwa z grupy wskaźników DOCHODY I WYDATKI BUDŻETU GMINY SUBKOWY Tab.31 Dochody i wydatki gminy w latach od 2009 do 2014 Dochody w tys. zł Wydatki w tys. zł Rok Dochody na 1 Wydatki na 1 mieszk. w zł Podsumowanie: Dane GUS mieszk. w zł

53 Dochody i wydatki budżetu Gminy sytuują się powyżej średniej dla gmin powiatu tczewskiego, gdzie średnia dochodów na mieszkańca w 2014 roku wynosi zł, a średnia wydatków zł. Rys.9 Dochody i wydatki budżetu gminy w tys. zł. Z powyższego zestawienia wynika cykliczność zadłużania się gminy i cykliczność spłaty zadłużenia. Dochody przeważały nad wydatkami w latach 2009, 2012 i 2013, natomiast wydatki były wyższe niż dochody w latach 2010, 2011 i Zgodnie z harmonogramem spłat gmina powinna spłacić w 2015 roku kwotę ,00 zł. posiadanego zadłużenia. Zadłużenie gminy stanowi 46,6% dochodów gminy. Tab. 32 Dochody własne budżetu gminy w 2014 r. (w tys. zł) wyszczególnienie gmina Dochody razem, a w tym m. in. podatek rolny podatek leśny pod. od nieruchomości pod. od śr. transportowych opłata skarbowa opłata od czynności cyw.-praw. karta podatkowa wpływy z majątku opłaty inne wpływy z PIT i CIT Dane: GUS 2015 r. W strukturze dochodów gminy obserwuje się znaczną coroczną dynamikę wzrostów dochodów gminy. Szczególnie wysokie wpływy do budżetu gminy obserwuje się w dziale podatków od nieruchomości. Średnia wielkość dochodów i wydatków budżetu na jednego mieszkańca mieści się w grupie gmin poniżej średniej województwa pomorskiego, co dowodzi średniej aktywności lokalnej gospodarki.

54

55 Tab. 33 Wydatki budżetu gminy według działów w 2014 r. w tys. zł. Działy 2014 r. Wydatki Ogółem Rolnictwo i łowiectwo Transport i łączność Gospodarka kom. i ochr. środ. Gosp. mieszk. Oświata i wychowanie Edukacyjna opieka wychowawcza Kultura i ochrona dziedzictwa Ochrona zdrowia Pomoc społeczna Kultura fiz. i sport Administracja samorządowa Bezpieczeństwo publiczne Urzędy władzy państwowej Dane: GUS 2015 r. W polityce budżetowej gminy zauważyć można tendencję do zadłużania się na cele inwestycji infrastrukturalnych. Po wykonaniu zadania inwestycyjnego następuje spłata kredytów. W zestawieniu wydatków gminy dają się zauważyć znaczne, ponad przeciętne, wydatki budżetu na pomoc społeczną w wysokości 20,1% budżetu oraz na administrację samorządową w wysokości 11,9% budżetu. Wydatki na oświatę w wysokości 38,8% budżetu nie odbiegają od średnich. Należy także zauważyć bardzo niskie wydatki na kulturę fizyczną i sport. Poważne wydatki wydawane są ponadto na kulturę i ochronę dziedzictwa kulturowego, co należy uznać za stan pozytywny. 11. Uwarunkowania związane z członkostwem w Unii Europejskiej 11.1 Analiza głównych rozporządzeń Wspólnoty Europejskiej na lata od 2014 do 2020 W związku z globalnym kryzysem gospodarczym, który rozpoczął się pod koniec ubiegłej dekady, Komisja Europejska opracowała dokument strategiczny pt. Europa 2020, której celem jest korekta mechanizmów gospodarczego funkcjonowania Unii Europejskiej, które wzmocnią wzrost gospodarczy i zwiększą odporność na czynniki mogące wywołać kryzys gospodarczy. W tym celu powinny zostać stworzone warunki, dzięki którym wzrost będzie następował w sposób zrównoważony i sprzyjał włączeniu społecznemu, czyli przyniesie korzyści jak największej liczbie mieszkańców Unii, włączając tych najgorzej sytuowanych. Priorytetem strategii jest wzrost gospodarczy charakteryzujący się następującymi cechami: inteligentny, dzięki większym nakładom na edukację, badania naukowe i innowacje zrównoważony, dzięki zdecydowanemu przesunięciu w kierunku gospodarki niskoemisyjnej

56 sprzyjający włączeniu społecznemu, czyli przekładający się na tworzenie miejsc pracy i ograniczaniu ubóstwa. Priorytety strategii Europa 2020 przekładają się na następujące cele: 1. Zatrudnienie - poziom zatrudnienia wśród osób w wieku lat powinien wynosić 75% 2. Badania i rozwój udział badań i rozwoju w Unii Europejskiej powinien wynosić 3 % PKB 3. Zmiany klimatu i zrównoważone wykorzystanie energii: ograniczenie emisji gazów cieplarnianych o 20% w stosunku do poziomu z 1990 r., a w sprzyjających warunkach nawet o 30%. 20% energii powinno pochodzić ze źródeł odnawialnych (cel dla Polski to 15%) efektywność energetyczna powinna wzrosnąć o 20% 4. Edukacja Ograniczenie liczby uczniów przedwcześnie kończących edukację do poziomu poniżej 10% co najmniej 40% osób w wieku powinno mieć wykształcenie wyższe 5. Walka z ubóstwem i wykluczeniem społecznym - zmniejszenie liczby osób zagrożonych ubóstwem i wykluczeniem społecznym o co najmniej 20 mln. Działania zawarte w strategii Europa2020 przekładają się na cele polityki regionalnej UE, będącej w istocie rzeczy planem inwestycyjnym, realizowanym przy pomocy narzędzi finansowych takich jak Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR), Europejski Fundusz Społeczny (EFS) oraz Fundusz Spójności (FS). Priorytety polityki regionalnej zostały zdefiniowane w ramach 11 obszarów/celów tematycznych. Wymienionym poniżej celom towarzyszy Informacja (w nawiasach) o instrumencie finansowania, stosowanym do ich osiągnięcia. 1) Wspieranie badań naukowych, rozwoju technologicznego i innowacji (EFRR) 2) Zwiększanie dostępności, stopnia wykorzystania i jakości technologii informacyjnokomunikacyjnych (EFRR) 3) Podnoszenie konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw (EFRR) 4) Wspieranie przechodzenia na gospodarkę niskoemisyjną (EFRR, FS) 5) Propagowanie przystosowywania się do zmian klimatu, zapobiegania zagrożeniom i zarządzania ryzykiem (FS) 6) Ochrona środowiska naturalnego i wspieranie efektywności wykorzystywania zasobów (FS) 7) Promowanie zrównoważonego transportu oraz poprawa najważniejszych infrastruktur sieciowych (FS) 8) Promowanie trwałego i wysokiej jakości zatrudnienia oraz wspieranie mobilności siły roboczej (EFS) 9) Promowanie włączenia społecznego oraz zwalczanie ubóstwa i wszelkich form dyskryminacji (EFS) 10)Inwestowanie w edukację, umiejętności i uczenie się przez całe życie (EFS) 11)Poprawa wydajności administracji publicznej (EFS, FS). Poza wymienionymi wyżej rozporządzeniami ustanawiającymi instrumenty wykonawcze dla celów realizacji strategii Europa 2020, funkcjonuje szereg aktów prawnych regulujących funkcjonowanie poszczególnych obszarów gospodarki Unii Europejskiej. Cele konieczne do osiągnięcia przez kraje UE ustanawiane są za pomocą

57 dyrektyw narzucających ogólne ramy, natomiast sposoby osiągnięcia celów, wypracowywane są przez kraje członkowskie poprzez akty prawne, umożliwiające dostosowanie sposobów osiągnięcia celów do specyfiki danego kraju. Działania regulacyjne Unii Europejskiej odnoszą się do 32 obszarów tematycznych określających cele i zasady funkcjonowania m.in. takich dziedzin jak: edukacja, szkolenia, młodzież, sport energia, kultura, polityka regionalna, środowisko i zmiany klimatu, rolnictwo transport zatrudnienie i polityka społeczna zdrowie publiczne. W ramach każdego z wymienionych obszarów funkcjonują dodatkowe podobszary klasyfikujące działania Unii Europejskiej oraz regulujące je dyrektywy, rozporządzenia, komunikaty. Szczegółowy wykaz dyrektyw, rozporządzeń, komunikatów i decyzji znajduje się w streszczeniu aktów prawnych UE, dostępnych w bazie aktów prawnych Unii Europejskiej Eur-Lex ( Uwarunkowania zewnętrzne rozwoju gminy Uwarunkowania zewnętrzne dla gminy wyznaczane są przez działania planistyczne, inwestycyjne i organizacyjne realizowane przez gminy sąsiadujące, administrację powiatową i regionalną, a także podmioty realizujące zadania administracji centralnej. Uwarunkowania lokalne, wynikają z aktywności gmin sąsiadujących oraz stowarzyszeń gmin mających na celu osiągnięcie efektu synergii w realizowanych przedsięwzięciach. Wśród najważniejszych dla Gminy, znajdują się Lokalna Grupa Działania Wstęga Kociewia oraz Lokalna Organizacja Turystyczna Kociewie. Członkostwo w Lokalnej Grupie Działania umożliwia pozyskiwanie zewnętrznych funduszy na rozwój infrastruktury lokalnej, jednakże przynoszącej korzyści w skali kilku gmin. Podobnie działania w ramach Lokalnej Organizacji Turystycznej umożliwiają wspólny rozwój infrastruktury i produktów turystycznych. W skali regionu, gmina jest również członkiem Obszaru Metropolitalnego Gdańsk Gdynia Sopot, którego członkowie tworzą stowarzyszenie gmin i powiatów Związek Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych Województwa Pomorskiego. W ramach ZPT, gmina może ubiegać się o dofinansowanie projektów lokalnych, również inwestycyjnych, o istotnym znaczeniu dla regionu. Gmina jest także członkiem Związku Gmin Pomorskich i Związku Gmin Wiejskich RP.

58 Istotnym uwarunkowaniem dla rozwoju lokalnego są inicjatywy polityczne i legislacyjne podejmowane przez administrację centralną, które mają bezpośredni wpływ na funkcjonowanie lokalnych społeczności m.in. poprzez zmiany w kompetencjach gmin, alokację środków na realizację zadań własnych administracji centralnej, zleconych samorządowi lokalnemu czy też stanowienie prawa warunkującego rozwój lokalnej gospodarki. W perspektywie do 2020 roku, istotnymi z punktu widzenia rozwoju lokalnego możliwości rozwoju inwestycji energetycznych na terenach wiejskich jest ustawa o odnawialnych źródłach energii, która umożliwiła dostęp do sieci elektroenergetycznej indywidualnym wytwórcom dysponującym źródłami fotowoltaicznymi o mocy do 40 kw. Zgodnie z ustawą, wsparcie może mieć formę gwarantowanej ceny energii (Feed-In Tarriff) i mogą je otrzymać właściciele instalacji fotowoltaicznych do czasu osiągnięcia w skali kraju łącznej mocy 800 MW. Inną formą wsparcia jest dotacja do kosztów inwestycyjnych dostępna w ramach programu Prosument, realizowanego przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Wśród programów NFOŚiGW dysponujących środkami krajowymi, znajdują się również programy na rzecz efektywności energetycznej, adresowane do samorządów lokalnych. Uwarunkowania zewnętrzne zostały wymienione w podziale na trzy części, z których każda poświęcona jest uwarunkowaniom zewnętrznym w odniesieniu do poziomu lokalnego, obejmującego sąsiadujące gminy i powiat oraz regionalnego i krajowego. Uwarunkowania zewnętrzne o charakterze krajowym: dostępność środków, w ramach programów Komisji Europejskiej (program LIFE) wspomagających zrównoważony rozwój obszarów zlokalizowanych w ramach sieci korytarzy ekologicznych Natura2000 oraz możliwości dofinansowania działań ze środków krajowych, administrowanych przez NFOŚiGW, możliwości rozwoju indywidualnych, prosumenckich instalacji fotowoltaicznych i wiatrowych, wytwarzających energię elektryczną, wynikające z ustawy o odnawialnych źródłach energii oraz dostępność programów wsparcia, obecnie funkcjonujący, nieefektywny system wsparcia OZE opierający się na świadectwach pochodzenia (tzw. zielonych certyfikatach) nie sprzyja rozwojowi innowacyjnych rozwiązań do wytwarzania ciepła i energii elektrycznej wykorzystujących biogaz rolniczy, system wsparcia dla energetyki odnawialnej wynikający z nowej ustawy o odnawialnych źródłach energii wykluczy możliwość upowszechnienia biogazowni rolniczych, wysokie koszty inwestycyjne technologii biogazowych ograniczają lub uniemożliwiają realizację inwestycji w biogazownie rolnicze rolnikom indywidualnym bądź spółdzielniom rolniczym, usankcjonowana prawnie możliwość produkcji zielonej energii w oparciu o współspalanie węgla i biomasy leśnej i rolniczej przez zawodowe elektrociepłownie znacząco ogranicza podaż biomasy na poziomie gmin i powiatów, a tym samym uniemożliwia rozwój lokalnej, zrównoważonej energetyki, znaczące polityczne wsparcie dla efektywności energetycznej, w tym oraz dostępność programów finansowanych ze środków krajowych, administrowanych przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz w ramach programów operacyjnych, dysponujących środkami FS, EFRR i innych.

59 11.3 Zasady finansowania na lata W porównaniu do okresu programowania i wcześniejszych, najważniejszą zmianą, która zaszła w systemie wyboru działań do współfinansowania z funduszy Unii Europejskiej jest upowszechnienie podejścia promującego działania zintegrowane, których efekty mają szerszy zakres oddziaływania. W celu zapewnienia optymalnego, zrównoważonego i dostosowanego do uwarunkowań lokalnych wyboru projektów, Komisja Europejska powołała nowy instrument terytorialny o nazwie Rozwój lokalny kierowany przez społeczność (RLKS) pochodzący od angielskiego terminu Community led local development (CLLD). Założenia nowego instrumentu bazują na metodologii LEADER, stosowanej w okresie w ramach Wspólnej Polityki Rolnej (WPR) i Wspólnej Polityki Rybołówstwa (WPRyby). Podstawowymi cechami nowego instrumentu jest: a) skoncentrowanie na konkretnych obszarach poniższej szczebla regionalnego b) kierowanie przez lokalne grupy działania, w których skład wchodzą przedstawiciele władz publicznych, lokalnych partnerów społecznych i gospodarczych oraz mieszkańców. Natomiast na poziomie podejmowanie decyzji ani władze publiczne ani żadna z grup interesu nie posiada więcej niż 49% praw głosu c) prowadzenie na podstawie zintegrowanych i wielosektorowych lokalnych strategii rozwoju (LSR) d) proces projektowania uwzględnia lokalne potrzeby i potencjał oraz zawiera elementy innowacyjne w kontekście lokalnym i zakłada tworzenie sieci kontaktów oraz współpracę. Stosowalność instrumentu RLKS, odmiennie niż w przypadku podejścia LEADER, nie ogranicza się jedynie do ram WPR i WPRyby lecz obejmuje również Politykę Spójności, wskutek czego RLKS stanowi obecne jeden instrument, stosowany dla 4 funduszy, czyli Europejskiego Fundusz Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW), Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego (EFMR), Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) i Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS). Instrument musi być obowiązkowo stosowany jedynie przy działaniach realizowanych w ramach WPR (min. 5% środków EFRROW), natomiast pozostaje dobrowolne dla pozostałych funduszy i zależy od decyzji każdego państwa członkowskiego UE. W Polsce, podstawą do zastosowania instrumentu RLKS są zapisy Umowy Partnerstwa (UP) strategicznego dokumentu na poziomie krajowym określającego kierunki interwencji Polityki Spójności, WPR oraz WPRyby, w okresie programowania Warunki wdrażania RLKS z funduszy europejskich zostały uszczegółowione w Ustawie o rozwoju lokalnym z udziałem lokalnej społeczności, z dnia 20 lutego 2015 roku. Ustawa określa m.in. zasady: a) organizacji i działania lokalnych grup działania, b) dokonywania wyboru strategii rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność (LSR) c) udzielania wsparcia z udziałem poszczególnych funduszy. Szczegółowe zasady organizacji i funkcjonowania LGD opisuje artykuł 5 ustawy, wskazując na formułę stowarzyszenia jako właściwą dla tworzenia i działania porozumień samorządów. Zgodnie z zapisami ustawy członkami LGD mogą być

60 osoby fizyczne i osoby prawne, w tym JST, z wyłączeniem województw i w celu realizacji lokalnej strategii rozwoju, LGD mogą prowadzić działalność gospodarczą. Ustawa określa także szczegółowo proces konkursu na wybór LSR do współfinansowania ze środków UE, wymogi dotyczące regulaminu konkursu na LSR, wymogi formalne wobec wniosków, kryteria wyboru oraz procedurę zatwierdzenia LSR. Zgodnie z artykułem 36 rozporządzenia w sprawie wspólnych przepisów nr 1303/2013, w odniesieniu do obszarów miejskich oraz innych strategii i paktów terytorialnych, które wymagają podejścia zintegrowanego obejmującego inwestycje ze środków EFS, EFRR lub Funduszu Spójności w ramach więcej niż jednej osi priorytetowej jednego lub kilku programów operacyjnych, działania mogą być przeprowadzane w postaci zintegrowanych inwestycji terytorialnych ( ZIT ) lub zintegrowanych porozumień terytorialnych ( ZPT ). W województwie pomorskim partnerstwo Zintegrowane Inwestycje Terytorialne odnosi się do Obszaru Metropolitalnego Gdańsk Gdynia Sopot, natomiast Zintegrowane Porozumienie Terytorialne dotyczy ośmiu Miejskich Obszarów Funkcjonalnych: Słupska, Chojnic-Człuchowa, Kwidzyna, Lęborka, Malborka, Starogardu Gdańskiego, Kościerzyny i Bytowa. Projekty zidentyfikowane w ramach ZIT i ZPT będą mogły liczyć na preferencyjne traktowanie w naborze projektów Regionalnego Programu Operacyjnego. W przypadku województwa pomorskiego na realizację przedsięwzięć w ramach porozumień terytorialnych przeznaczone zostało prawie 14% budżetu RPO WP, co odpowiada kwocie prawie 260 milionów Euro. Współfinansowanie otrzymają projekty wskazane w porozumieniach jednostek samorządu terytorialnego wchodzących w skład obszaru funkcjonalnego, które zostały wynegocjowane z instytucją Zarządzającą RPO WP , czyli Zarządem Województwa Pomorskiego. Wyodrębniona w ramach RPO WP kwota posłuży do realizacji przedsięwzięć w następujących obszarach, istotnych dla rozwoju Obszaru Metropolitalnego Trójmiasta: rozwoju przedsiębiorczości, przeciwdziałania bezrobociu i wykluczeniu, ochrony zdrowia, rewitalizacji zdegradowanych obszarów miejskich, rozwoju transportu publicznego (m.in. istotnych dla mieszkańców węzłów integrujących różnego rodzaju środki transportu zbiorowego, np. tramwaj, autobus lub kolej, w drodze do pracy, szkoły lub poza miasto), modernizacji i rozbudowy miejskiej sieci ciepłowniczej, efektywności energetycznej Obszary priorytetowe Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Pomorskiego Szczegółowy opis priorytetów, celów oraz rodzajów przedsięwzięć, które mogą uzyskać wsparcie w ramach RPO WP, znajdują się w dokumencie Szczegółowy opis osi priorytetowych Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Pomorskiego na lata Oś priorytetowa 3: Edukacja

61 Celem wsparcia jest m.in. wzrost udziału dzieci w edukacji przedszkolnej, poprawa jakości kształcenia, w szczególności pod kątem nabywania kluczowych kompetencji, w tym społecznych oraz ułatwiających dostęp do rynku pracy, wzrost zainteresowania nauką w zawodowych szkołach ponadgimnazjalnych oraz skuteczne wspieranie rozwoju uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Wspierane będą także projekty kompleksowego wspomagania przedszkoli, łączące działania skierowane do nauczycieli, dzieci oraz ich opiekunów prawnych, realizowane w formule partnerstwa przez organy prowadzące z co najmniej jednym z podmiotów, takich jak organizacje pozarządowe, instytucje edukacyjne/szkoły wyższe, instytucje kultury. Działanie będzie finansowane ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego, a maksymalny poziom dofinansowania wynosi 85%. Zarówno poziom dofinansowania jak i wkład własny będą każdorazowo uzależnione od decyzji Zarządu Województwa jako Instytucji Zarządzającej RPO WP. Oś priorytetowa 5: Zatrudnienie W ramach osi priorytetowej znajdują się m.in. takie obszary wsparcia jak: Działanie Aktywizacja zawodowa osób pozostających bez pracy oferujące wsparcie dla działań na rzecz kompleksowych rozwiązań w zakresie aktywizacji zawodowej osób pozostających bez pracy. Oferta adresowana jest do obszarów o wysokiej stopie bezrobocia, pozostających poza mechanizmem ZIT. Działanie 5.3. Opieka nad dziećmi do lat 3 mające na celu zwiększenie zatrudnienia osób opiekujących się dziećmi do lat 3, Beneficjentami działań są JST i ich jednostki organizacyjne, związki i stowarzyszenia JST, organizacji pozarządowe, podmioty ekonomii społecznej, przedsiębiorcy, osoby prawne i jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej. Maksymalny poziom dofinansowania to 85%. Oś priorytetowa 7: Zdrowie Działania mają na celu zwiększenie dostępności opieki zdrowotnej oraz podniesienie jej jakości, m.in. poprzez modernizację i zakup nowoczesnej aparatury medycznej, rozbudowa i modernizacja obiektów pod kątem udostępnienia dla osób starszych i niepełnosprawnych. Finansowane będą wyłącznie projekty wynikające z map potrzeb zdrowotnych i zgodne z Planem działań w sektorze zdrowia akceptowanym przez Komitet Sterujący ds. koordynacji EFSI w sektorze zdrowia. Oś priorytetowa 10: Energia Efektami działań finansowanych w ramach osi priorytetowej mają być wzrost poziomu wykorzystania OZE, przekładający się na wzrost bezpieczeństwa energetycznego, poprawa efektywności energetycznej, szczególnie w sektorze publicznym i mieszkaniowym, wzrost niezawodności lokalnej infrastruktury energetycznej oraz racjonalizacja zużycia energii w gospodarstwach domowych i rozwój energetyki prosumenckiej. Działania realizowane w ramach osi obejmą:

62 Przedsięwzięcia na rzecz efektywności energetycznej w budynkach użyteczności publicznej i mieszkaniowej. Działania podzielone zostały terytorialnie - w ramach mechanizmu ZIT i poza mechanizmem. Wsparcie przyjmie formę dotacyjną i pozadotacyjną. Minimalna wartość projektu to złotych. Działania na rzecz odnawialnych źródeł energii. Oprócz oczywistych działań dotyczących budowy nowych źródeł OZE, wsparcie będzie kierowane także na wzmocnienie dystrybucyjnej sieci elektroenergetycznej, celem zwiększenia możliwości przyłączeniowych nowych źródeł OZE. Redukcja emisji wspierane będą działania uwzględnione w planach gospodarki niskoemisyjnej, mające na celu poprawę niezawodności lokalnej infrastruktury energetycznej sieci dystrybucji ciepła oraz kotłowni lokalnych. Oś priorytetowa 11: Środowisko Dofinansowanie otrzymają projekty w następujących obszarach: ograniczanie zagrożeń naturalnych - zapobieganie powodziom i suszom gospodarka odpadami gospodarka wodno-ściekowa ochrona różnorodności biologicznej Maksymalny poziom dofinansowania w każdym z obszarów osi priorytetowej nie może wynieść więcej niż 85% Programy Europejskiej Współpracy Terytorialnej Poniższy podział programów EWT wymienia programy, w których mogą brać udział podmioty z województwa pomorskiego: transgraniczne umożliwiające współpracę między sąsiadującymi regionami, położonymi w różnych państwach (Program Południowy Bałtyk) transnarodowe umożliwiające współpracę podmiotów z regionów sąsiadujących krajów członkowskich UE (Region Morza Bałtyckiego, Europa Środkowa) program międzyregionalny (Interreg Europa) Program Południowy Bałtyk budżet programu to miliony Euro z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Zasięg geograficzny to regiony nadmorskie pięciu państw członkowskich UE: Danii, Litwy, Niemiec (Meklemburgii-Pomorza Przedniego), Polski, Szwecji Celem programu jest wzmocnienie współpracy sektora morskiego oraz branż przyczyniających się do zrównoważonego wykorzystania zasobów naturalnych. Program adresowany jest do regionów o znacznych dysproporcjach w poziomie rozwoju społecznogospodarczego. Wsparcie programu będzie udzielane na działania z zakresu wzmacniania innowacyjności przedsiębiorstw na arenie międzynarodowej, ochronę i promocję dziedzictwa naturalnego i kulturalnego, transferu zielonych technologii, zrównoważonego transportu. Pomoc kierowana jest do projektów miękkich, nie infrastrukturalnych.

63 Region Morza Bałtyckiego program dysponuje budżetem 264 milionów Euro z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Zasięg geograficzny to państwa UE: Polska, Dania, Szwecja, Finlandia, Litwa, Łotwa, Estonia oraz wybrane regiony północnowschodnich Niemiec. Uczestnikami programu mogą być również państwa spoza UE: Norwegia, Białoruś, Rosja (wybrane regiony). W programie w latach wspierane będą projekty dotyczące współpracy w dziedzinach: innowacyjności, efektywnego gospodarowania zasobami naturalnymi oraz zrównoważonego transportu. Najwięcej pieniędzy przeznaczono na priorytet 1 (Potencjał dla innowacji) oraz 2 (Efektywne gospodarowanie zasobami naturalnymi). Program ten stanowi również wsparcie dla realizacji Strategii UE dla Regionu Morza Bałtyckiego. Program Europa Środkowa budżet programu to 246 milionów Euro z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Celem programu jest współpraca między regionami na rzecz podniesienia jakości życia i pracy. W ramach projektów mogą współpracować instytucje publiczne i prywatne (posiadające osobowość prawną) oraz instytucje międzynarodowe. Tematyka programu obejmuje innowacje i zwiększenie konkurencyjności, strategie niskoemisyjne, zasoby naturalne i kulturowe oraz powiązania transportowe. Najwięcej pieniędzy przeznaczono na priorytet 1 (Współpraca w dziedzinie innowacyjności dla podniesienia konkurencyjności) oraz priorytet 3 (Współpraca w dziedzinie zasobów naturalnych i kulturowych). Zasięg geograficzny programu to: Austria, Chorwacja, Czechy, Polska, Słowacja, Słowenia, Węgry, wybrane regiony Niemiec, wybrane regiony Włoch. Interreg Europa program dysponuje budżetem 359 milionów Euro. W jego ramach współpracę mogą podejmować instytucje z obszaru całej Unii Europejskiej oraz Norwegii i Szwajcarii. Instytucje z różnych części Europy mogą współpracować nad wybraną dziedziną polityki regionalnej. Rezultatem przedsięwzięcia może być opracowanie koncepcji nowego projektu do sfinansowania ze środków programów regionalnych lub krajowych oraz zmiany w systemie zarządzania nimi w regionie. Tematyka programu obejmuje: badania i innowacje, konkurencyjność MŚP, wspieranie gospodarki niskoemisyjnej, ochronę środowiska i efektywne gospodarowanie zasobami Programy operacyjne dostępne na szczeblu krajowym W zakresie rozwoju infrastruktury, w tym na rzecz ochrony środowiska oraz niskoemisyjnej energetyki, możliwa jest realizacja przedsięwzięć wspieranych środkami Funduszu Spójności, dostępnych w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko Cele poszczególnych osi priorytetowych POIiŚ mogą znajdować częściowo odbicie w priorytetach Regionalnych Programów Operacyjnych, jednak główną różnicą jest skala podejmowanych przedsięwzięć. Instytucją wdrażającą program operacyjny w zakresie działań na rzecz ochrony środowiska, efektywności energetycznej oraz odnawialnych źródeł energii jest Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Program Operacyjny Polska Cyfrowa (POPC)

64 POPC dysponuje środkami Europejskiej Funduszu Rozwoju Regionalnego, przeznaczonymi na działania upowszechniające dostęp do szerokopasmowego Internetu, wykorzystanie technologii informatyczno-komunikacyjnych w celu ułatwienia kontaktów między społeczeństwem i administracją, wzrost umiejętności wykorzystania narzędzi internetowych w celu ułatwienia dostępu do administracji, kultury i służby zdrowia oraz zwiększenie efektywności funkcjonowania służby zdrowia poprzez jej szerszą informatyzację. W kontekście rozwoju infrastruktury, celem programu jest zmniejszenie różnic terytorialnych w możliwości dostępu do Internetu szerokopasmowego oraz eliminacja ryzyka wykluczenia cyfrowego obszarów, gdzie budowa wysokoprzepustowych łączy jest nieefektywna ekonomicznie. Środki POPC zostaną także przeznaczone na podniesienie jakości kontaktów drogą elektroniczną między administracją, a społeczeństwem, poprzez uczynienie dostępnych rozwiązań bardziej przyjaznymi dla użytkowników. Kierunki wsparcia obejmują także zwiększenie poziomu cyfryzacji wewnętrznych procesów wymiany informacji w administracji publicznej. Program Operacyjny Cyfrowa Polska dysponuje środkami Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Pełne dokumenty programów operacyjnych wraz uszczegółowieniem priorytetów znajduje się na stronie Programy finansowane z budżetu państwa Ministerstwo Sportu i Turystyki 1. Program rozwoju szkolnej infrastruktury sportowej Cel programu: Poprawa stanu przyszkolnej infrastruktury sportowej, przeznaczonej na potrzeby realizacji zajęć wychowania fizycznego, służącej lokalnym społecznościom do aktywnego spędzania czasu wolnego, jak również w miarę możliwości umożliwiającej współzawodnictwo sportowe. Podmioty upoważnione do ubiegania się o dofinansowanie zadań inwestycyjnych: Jednostki sektora finansów publicznych, posiadające osobowość prawną i prowadzące działalność w dziedzinie kultury fizycznej, Stowarzyszenia, fundacje i inne podmioty posiadające osobowość prawną w zakresie kultury fizycznej, prowadzące działalność non-profit, które przeznaczają całość dochodu na realizację celów statutowych. Wysokość wsparcia: Oprócz wyjątków zdefiniowanych w kolejnych punktach, poziom dofinansowania wynosi do 33% kosztów kwalifikowanych, Do 50% wydatków kwalifikowanych, w przypadku realizacja zadania inwestycyjnego realizowanego w gminach o wskaźniku G nie przekraczającym 60% wskaźnika Gg (art. 20 ustawy z dnia o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (Dz.U.2015 poz. 513 z późn. zm.) Do 70% kosztów kwalifikowanych w przypadku: o Budowy pełnowymiarowej sali gimnastycznej w gminie, która nie posiada na swoim terenie tego typu obiektu. Potwierdzenie faktu nieposiadania przez gminę pełnowymiarowej sali, wnioskodawca potwierdza w formie pisemnego oświadczenia) o Realizowanego w gminach o wskaźniku G nie przekraczającym 40% wskaźnika Gg. Do 80% kosztów kwalifikowanych w przypadku realizacji zadania inwestycyjnego dotyczącego obiektu sportowego uszkodzonego lub zniszczonego w wyniku działania

65 żywiołu, zlokalizowanego w miejscowości ujętej w przepisach wydanych na podstawie ustawy o szczególnych zasadach odbudowy, remontów i rozbiórek obiektów budowlanych zniszczonych lub uszkodzonych w wyniku działania żywiołu. 2. Program modernizacji infrastruktury sportowej Cel programu: Poprawa warunków uprawiania sportu wraz z przeciwdziałaniem procesom utraty wartości użytkowej obiektów sportowych znajdujących się w niedostatecznym stanie techninczym, służących przed wszystkim uprawianiu sportów olimpijskich, jak również obiektów umożliwiających szerokie upowszechnianie sportu. Podmioty upoważnione do ubiegania się o dofinansowanie zadań inwestycyjnych: Jednostki sektora finansów publicznych, posiadające osobowość prawną i prowadzące działalność w dziedzinie kultury fizycznej, Stowarzyszenia, fundacje i inne podmioty posiadające osobowość prawną w zakresie kultury fizycznej, prowadzące działalność non-profit, które przeznaczają całość dochodu na realizację celów statutowych. Zakres zadań kwalifikujących się do dofinansowania: Przebudowa i/lub remont (w tym dostosowanie do potrzeb osób niepełnosprawnych), takich obiektów sportowych, w szczególności, jak: Sale sportowe (sale gimnastyczne, siłownie, sale do sportów walki, hale sportowe) Kryte pływalnie Lodowiska stałe oraz tory lodowe Boiska sportowe oraz terenowe urządzenia sportowe Kompleksy lub urządzenia lekkoatletyczne bieżnie proste i okrężne, skocznie i rzutnie, pod warunkiem zgodności z dokumentem pt. Budowa i przebudowa obiektów lekkoatletycznych. Wytyczne dla wnioskodawców ubiegających się o dofinansowanie z Funduszu Rozwoju Kultury Fizycznej. Korty tenisowe o docelowej nawierzchni akrylowej lub z mączki ceglanej, ewentualnie poliuretanowej dla kortów o funkcji rekreacyjno-sportowej, korty badmintonowe oraz ścianki treningowe do tenisa Przystanie kajakowe, wioślarskie i żeglarskie Tory kolarskie, wrotkarskie, trasy nartorolkowe i skateparki Obiekty dla sportów jeździeckich Zaplecza szatniowo-sanitarne do ww. obiektów. Wysokość dofinansowania: Do 50% wydatków kwalifikowanych zadania, jednak nie więcej niż 2 mln złotych, a w przypadku krytej pływalni nie więcej niż 3 mln zł. Minimalna wartość wydatków kwalifikowanych nie może być niższa niż 200 tysięcy złotych. 3. Program rozwoju regionalnej infrastruktury sportowej Cel programu: Rozwój i poprawa stanu podstawowej infrastruktury sportowej, poprzez wsparcie realizacji zadań dotyczących obiektów sportowych na terenie całego kraju. Program obejmuje obiekty ogólnodostępne, a w szczególności umożliwiające masowe uprawianie sportu. Dofinansowanie zadań inwestycyjnych zawartych w wojewódzkich wieloletnich programach rozwoju bazy sportowej Zakres zadań kwalifikujących się do dofinansowania:

66 Pełnowymiarowe sale gimnastyczne, w tym szkolne hale sportowe Kryte pływalnie o wymiarach niecki nie mniejszych niż 25 x 12,5 m i głębokości 1,2 1,8 m, w szczególności na terenach powiatów nie posiadających tego typu obiektów. Ograniczenie dotyczące wymiarów nie ma zastosowana do działań polegających na remoncie i przebudowie; Boiska, w tym wielofunkcyjne, do streetball a oraz sportów plażowych; Korty tenisowe (o nawierzchni akrylowej lub z mączki ceglanej, ewentualnie poliuretanowej lub z trawy syntetycznej dla kortów o funkcji reakreacyjno-sportowej) i badmintonowe; Tory rowerowe oraz trasy kolarstwa górskiego; Obiekty i urządzenia lekkoatletyczne, w szczególności bieżnie okrężne o obwodzie krótszym niż 300m, skocznie i rzutnie, pod warunkiem zgodności z dokumentem pn. Budowa i przebudowa obiektów lekkoatletycznych. Wytyczne dla wnioskodawców ubiegających się o dofinansowanie z Funduszu Rozwoju Kultury Fizycznej. Terenowe urządzenia sportowe siłownie zewnętrzne, ścianki wspinaczkowe, place sprawnościowe (parkour/street workout park/kalistenika); Skateparki, trasy oraz tory wrotkarskie, rolkowe i nartorolkowe; Lodowiska stałe oraz tory lodowe; Place zabaw sprzyjające aktywności fizycznej i rozwijaniu siły, zwinności, wytrzymałości i zmysłu równowagi dzieci. Działania poza wymienionym powyżej wymagają wcześniejszego uzyskania akceptacji Ministra Sportu i Turystyki. Wysokość wsparcia: Oprócz wyjątków zdefiniowanych w kolejnych punktach, poziom dofinansowania wynosi do 33% kosztów kwalifikowanych, Do 50% wydatków kwalifikowanych, w przypadku realizacja zadania inwestycyjnego realizowanego w gminach o wskaźniku G nie przekraczającym 60% wskaźnika Gg (art. 20 ustawy z dnia o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (Dz.U.2015 poz. 513 z późn. zm.) Do 70% kosztów kwalifikowanych w przypadku: o Budowy pełnowymiarowej sali gimnastycznej w gminie, która nie posiada na swoim terenie tego typu obiektu. Potwierdzenie faktu nieposiadania przez gminę pełnowymiarowej sali, wnioskodawca potwierdza w formie pisemnego oświadczenia) o Realizowanego w gminach o wskaźniku G nie przekraczającym 40% wskaźnika Gg. Do 80% kosztów kwalifikowanych w przypadku realizacji zadania inwestycyjnego dotyczącego obiektu sportowego uszkodzonego lub zniszczonego w wyniku działania żywiołu, zlokalizowanego w miejscowości ujętej w przepisach wydanych na podstawie ustawy o szczególnych zasadach odbudowy, remontów i rozbiórek obiektów budowlanych zniszczonych lub uszkodzonych w wyniku działania żywiołu. 4. Program rozwoju infrastruktury lekkoatletycznej Cel programu: Poprawa stanu infrastruktury lekkoatletycznej w ujęciu ilościowym i jakościowym. Wsparcie przeznaczone jest na obiekty w różnych wariantach funkcjonalnych i realizacyjnych, zarówno na potrzeby treningu i realizacji zajęć wychowania fizycznego, jak również umożliwiające w miarę możliwości - profesjonalne współzawodnictwo sportowe. Cel średniookresowy skoordynowanie procesów inwestycyjnych w samorządach aby na terenie każdej gminy funkcjonował przynajmniej 1 obiekt lekkoatletyczny, a na terenie powiatu 1 certyfikowany obiekt lekkoatletyczny)

67 Wsparcie kierowane jest w pierwszej kolejności do ośrodków, na terenie których funkcjonują kluby uczestniczące w ogólnopolskim współzawodnictwie sportowym organizowanym przez Polski Związek Lekkiej Atletyki. Rodzaje zadań inwestycyjnych dofinansowywanych w ramach programu: Dokument programu określa 4 warianty realizacyjne obiektów lekkoatletycznych, zawierające elementy obligatoryjne oraz elementy fakultatywne. Podstawowym kryterium różnicującym poszczególne warianty jest długość bieżni: 200m, 300/330 m, 400 m oraz wariant z bieżnią prostą. Do elementów obligatoryjnych infrastruktury należą: Bieżnia okrężna 4-torowa o długości wyznaczonej przez wariant realizacyjny; Bieżnia prosta jako przedłużenie odcinka prostego bieżni okrężnej o długości do wyboru 80 m/120 m/130 m Rzutnia do pchnięcia kulą; Skocznia do skoku w dal Wyposażenie lekkoatletyczne (wykaz dostępny pod adresem Wykaz wyposażenia fakultatywnego uwzględnia: Boisko wewnątrz bieżni wraz z piłkochwytami Skocznia do skoku wzwyż Skocznia do skoku o tyczce Rzutnia do rzutu dyskiem (w przypadku płyty boiska z trawy naturalnej); Rzutnia do rzutu oszczepem (w przypadku płyty boiska z trawy naturalnej); Obiekty zaplecza: szatniowo-sanitarne, pomieszczenie dla trenerów, magazyn sprzętu sportowego; Dodatkowe elementy: oświetlenie, ogrodzenie, piesze ciągi komunikacyjne, podstawowe zagospodarowanie terenu. Wysokość dofinansowania: Do 50% wydatków kwalifikowanych, nie więcej niż kwota maksymalna wskazana dla poszczególnych wariantów. Maksymalne kwoty dofinansowania dla poszczególnych wariantów: o 400 tysięcy złotych dla wariantu 200 m o 600 tysięcy złotych dla wariantu 300/330 m (do 1 mln zł dla obiektu certyfikowanego) o 900 tysięcy złotych dla wariantu 400 m (do 1,5 mln zł dla obiektu certyfikowanego) o 175 tysięcy złotych dla wariantu bieżnia prosta. 5 Program Bezpieczna+ na lata Na każdy kolejny rok (2016, 2017, 2018) zostanie przeznaczone po 20 mln zł. Program jest komplementarnym działaniem w stosunku do realizowanego już rządowego programu na lata Bezpieczna i Przyjazna Szkoła. Celem Bezpiecznej+ jest przede wszystkim poprawa bezpieczeństwa uczniów, zarówno w szkole, jak i poza nią. Realizowane w ramach programu działania będą obejmowały następujące obszary: bezpieczne korzystanie z cyberprzestrzeni, kształtowanie otwartości i budowanie pozytywnego klimatu szkoły, poprawę bezpieczeństwa fizycznego w szkołach, tworzenie warunków do prowadzenia przez powiatowe i miejskie jednostki Państwowej Straży Pożarnej praktycznych zajęć dla dzieci z zakresu bezpieczeństwa przeciwpożarowego.

68 Program jest adresowany m.in. do uczniów, rodziców, nauczycieli i innych pracowników szkół. Bezpieczna+ przewiduje działania dotyczące m.in.: podniesienia poziomu kompetencji pracowników szkoły, uczniów i ich rodziców w zakresie bezpiecznego korzystania z cyberprzestrzeni oraz reagowania na zagrożenia, które w niej występują. Dotyczy to np. opracowania i upowszechnienia rekomendacji w zakresie zabezpieczeń szkolnych sieci komputerowych, materiałów informacyjnych i dydaktycznych dotyczących bezpiecznego funkcjonowania w cyberprzestrzeni. Celem programu jest także podniesienie jakości procedur postępowania w sytuacjach kryzysowych poprzez przegląd stanu bezpieczeństwa szkół, opracowanie i wdrożenie rekomendowanych rozwiązań oraz upowszechnianie wśród wszystkich pracowników szkoły umiejętności rozpoznawania sytuacji zagrożenia oraz postępowania w sytuacjach kryzysowych; Działania będą prowadzone we współpracy z organizacjami pozarządowymi oraz instytucjami zajmującymi się sprawami bezpieczeństwa. 6. Fundusz sołecki Fundusz sołecki ustanawiany jest uchwałą Rady Gminy i stanowi część środków wydzielonych z budżetu gminy, na realizację celów wskazanych przez mieszkańców wsi. Wysokość środków przypadających na sołectwo obliczana jest na podstawie metody zdefiniowanej w ustawie o funduszu sołeckim z dnia 21 lutego 2014 (Dz.U ), która definiuje również zasady tworzenia funduszu oraz zwrotu części wydatków poniesionych w jego ramach ze środków budżetu państwa, procedury przyznawania środków na przedsięwzięcia i zasady wydatkowania. Zgodnie z ustawą o funduszu sołeckim, z jego środków finansowane mogą być przedsięwzięcia spełniające następujące kryteria: Służą poprawie jakości życia mieszkańców wsi, Stanowią zadania własne gminy, Wynikają ze strategii rozwoju gminy. Przedsięwzięcia realizowane ze środków funduszu sołeckiego mogą być dotyczyć wszystkich obszarów działalności gminy, w tym m.in.: Przygotowanie dokumentacji dotyczącej planowanej inwestycji, Działania związane z bezpieczeństwem oświetlenie uliczne, budowa lub modernizacja chodników, dróg; Poprawa jakości przestrzeni publicznej mała architektura, plac zabaw, siłownia na otwartym powietrzu, Działania edukacyjne i kulturalne. Zgodnie z ustawą, możliwa jest realizacja wspólnych przedsięwzięć realizowanych przez kilka sołectw. W takim przypadku każde z sołectw przygotowuje wniosek ze wskazaniem konkretnego przedsięwzięcia. Szczegółowe omówienie zasad wydatkowania środków funduszu, wraz z odniesieniem do przypadków dotyczących różnego rodzaju celów i przedsięwzięć, zawarte zostało w publikacji Fundusz sołecki w pytaniach i odpowiedziach, opracowanym przez Stowarzyszenie Liderów Lokalnych Grup Obywatelskich, dostępnym na portalu Cele, na które przeznaczone będą środki z funduszu sołeckiego wskazywane są we wniosku, wraz z uzasadnieniem, uchwałą zebrania wiejskiego oraz listą uczestników

69 zebrania, które powinny być przekazane wójtowi gminy do dnia 30 września. Z propozycją wniosku może wystąpić: Sołtys, Rada sołecka Piętnastu pełnoletnich mieszkańców sołectwa. Wysokość środków przypadających na sołectwo, w ramach funduszu sołeckiego, może wahać się od kilkunastu do kilkudziesięciu tysięcy złotych i jest zależna od ilości mieszkańców oraz tzw. kwoty bazowej, nie może jednak przekroczyć dziesięciokrotności kwoty bazowej. Definiowana jest ona jako iloraz wykonanych dochodów bieżących danej gminy, o których mowa w przepisach o finansach publicznych, za rok poprzedzający rok budżetowy o dwa lata oraz liczby mieszkańców zamieszkałych na obszarze danej gminy, według stanu na dzień 31 grudnia roku poprzedzającego rok budżetowy o dwa lata, ustalonej przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego. 12. GŁÓWNE PROBLEMY GMINY SUBKOWY I ANALIZA SWOT 12.1 Główne obszary i problemy rozwojowe gminy Najważniejszym atutem gminy jest z jednej strony znakomita jakość gleb i rozwinięte rolnictwo na większości obszaru gminy, a z drugiej strony jest nim wysoki poziom aktywności społecznej wsparty rozwiniętą infrastrukturą społeczną i dobrze funkcjonującym samorządem terytorialnym. Gmina posiada znaczną ilość będących w dobrym stanie obiektów zabytkowych, sakralnych, turystycznych i historycznych, które są i będą podstawą rozwoju turystyki i aktywności gospodarczej mieszkańców. Prawdziwym potencjałem gminy są jej mieszkańcy, których cechuje wysoki poziom utożsamiania się z miejscem zamieszkania, wysoka aktywność w działalności organizacji pozarządowych i związków religijnych oraz dobre relacje międzyludzkie. Ważnym atutem gminy jest przynależność do regionu kulturowego Kociewia i bardzo dobre skomunikowanie z aglomeracją Gdańską oraz Tczewem, Starogardem i Malborkiem. Gmina posiada dodatni przyrost naturalny, wysoką atrakcyjność przyrodniczą i dobry stan środowiska naturalnego, co służyć będzie w przyszłości rozwojowi osadnictwa i ograniczać będzie migrację z terenu gminy. Gmina oferuje ponadto dobrą dostępność i jakość usług w podstawowej opiece zdrowotnej oraz korzystne warunki do prowadzenia działalności gospodarczej. Główną słabością gminy, najczęściej wymienianą, są niedostatki infrastruktury technicznej związane ze stanem dróg lokalnych, stanem kanalizacji, gazownictwa oraz niską dostępnością do Internetu szerokopasmowego. Podobnie wygląda sytuacja z infrastrukturą turystyczną, którą cechuje: brak ścieżek pieszo-rowerowych, mała liczba miejsc noclegowych i punktów gastronomii, niski poziom wykorzystania turystycznego zasobów kulturowych i historycznych oraz atrakcji gminnych, a do tego słabo funkcjonujący transport lokalny (sieć połączeń). Wiele do poprawienia jest w ofercie usług opieki zdrowotnej (utrudniony dostęp do usług specjalistów opieki zdrowotnej). W obszarze kultury obserwuje się zbyt niski poziom oferty kulturalnej adresowanej do mieszkańców gminy, na co nakłada się zbyt niski poziom aktywności społecznej mieszkańców i uczestnictwa mieszkańców w kulturze a także niewystarczająca oferta rozrywkowa oraz spędzania wolnego czasu adresowana do dorosłych. Obserwuje się niski poziom rozwoju przedsiębiorczości w gminie oraz niedostateczną jakość wsparcia dla osób planujących rozpocząć działalność gospodarczą, do tego dochodzą niedostatki

70 działań promocyjnych. Mieszkańców gminy martwi brak miejsc pracy na terenie gminy oraz ucieczka ludzi młodych z terenu gminy. Taka sytuacja spowodowana jest z jednej strony trudnościami ze ściąganiem inwestorów na obszar gminy oraz brakiem oferty edukacji ponadgimnazjalnej. Z tych m. in. powodów gmina posiada niskie dochody własne i nie jest w stanie zapewnić mieszkańcom oczekiwanego przez nich poziomu życia. Jedyny przystanek PKP jest nieszczęśliwie zlokalizowany poza miejscowością. Rzeka Drybok płynąca przez teren gminy jest silnie zanieczyszczona odrolniczymi związkami azotu i fosforu, a rzeka Wisła nie jest wykorzystywana gospodarczo w żaden sposób. Najistotniejszą szansą rozwojową gminy jest położenie wzdłuż korytarza transportowego północ południe oraz wybitne walory geograficzne terenów przyległych do Wisły. Do pozytywnych elementów zaliczyć należy wysoki poziom dostępności zewnętrznych środków finansowych i możliwość absorpcji środków UE. Dla mieszkańców gminy znaczną szansą jest wykorzystanie trendu rozwoju funkcji turystycznych, rekreacyjnych i osadniczych mieszkańców województwa pomorskiego. Cały region charakteryzuje się wysoką atrakcyjnością przyrodniczą, osadniczą, uzdrowiskową i rekreacyjną. Szansą rozwojową dla gminy jest budowa elektrowni Północ w Rajkowach oraz rozwój alternatywnych źródeł energii a także możliwość gospodarczego wykorzystania rzeki Wisły w przyszłości. Głównym zewnętrznym zagrożeniem dla społeczności gminy wydaje się być brak skuteczności w wykorzystaniu ruchu tranzytowego dla rozwoju gminy, a tym samym nieobecność inwestorów i turystów, których dodatkowo przejmują sąsiednie gminy posiadające skuteczniejszą promocję. Z terenu gminy emigrują wykształceni, młodzi mieszkańcy, którzy dodatkowo nie otrzymują oferty edukacji ponadgimnazjalnej. Mieszkańcy gminy obawiają się niekorzystnego prawa nakładającego na gminy dodatkowe obowiązki bez zabezpieczenia finansowego oraz z ograniczeniami inwestycyjnymi związanymi z obszarami chronionej przyrody. Zagrożeniem powodziowym dla gminy są znaczne wahania lustra wody w rzece Wiśle. Fot. 9 Kościół w Gorzędzieju Źródło: archiwum RIGP 12.2 SYNTEZA WYNIKÓW ANALIZY SWOT

71 Poniżej przedstawiono listę atutów, słabości, szans i zagrożeń zewnętrznych dla rozwoju gminy. Kolejność umiejscowienia poszczególnych uwarunkowań nie koreluje z wagą tych uwarunkowań. WEWNĘTRZNE UWARUNKOWANIA ROZWOJU GMINY ATUTY GMINY - położenie geograficzne gminy (bliskość Tczewa, Wisły, węzła autostrady A1), - dobrze funkcjonujący system oświaty, a w tym sieć palcówek oświatowych, - dobrze rozwinięte rolnictwo i jego zasoby, - znaczna ilość i dobry stan obiektów zabytkowych, sakralnych, turystycznych i historycznych, - funkcjonowanie pomocy społecznej, - zasoby infrastruktury społecznej (sieć świetlic, działalność Środowiskowego Domu Pomocy Społecznej i kół gospodyń wiejskich), - oferty spędzania wolnego czasu dla młodzieży, - jakość infrastruktury sportowo-rekreacyjnej na terenie gminy (place zabaw, siłownie zewn. itp.), - niektóre zasoby infrastruktury technicznej gminy (sieć telekomunikacyjna i wodociągowa), - wysoki poziom utożsamiania się mieszkańców gminy z miejscem zamieszkania, żywa kultura tradycje lokalne, - atrakcyjność przyrodnicza i stan środowiska naturalnego gminy, - dobrze funkcjonujący samorząd gminny, mający doświadczenie w realizacji projektów partnerskich, - dobrze funkcjonujący system segregacji i zbierania odpadów, - działalność organizacji pozarządowych i związków religijnych w różnych sferach, aktywności organizacji pozarządowych (zespół Subkowiaki, funkcjonowanie Grodu Żywej Historii, turnusy rekolekcyjne w Gorzędzieju, wolontariat wśród młodzieży itp.), - planowanie przestrzenne w gminie, a w tym zarezerwowanie zasobów powierzchni pod budownictwo mieszkaniowe, - stan zagospodarowania przestrzeni publicznej oraz stan obiektów użyteczności publicznej, - dobry klimat dla rozwoju działalności sportowej, - dobre relacje międzyludzkie, - liczba i jakość obiektów usługowych, - dostępność mieszkańców do usług aptecznych, - funkcjonująca przychodnia zdrowia, oferująca usługi w podstawowej opiece zdrowotnej, - korzystne warunki do prowadzenia działalności gospodarczej w gminie. SŁABOŚCI GMINY - zły stan infrastruktury technicznej w gminie, a w szczególności: zły stan dróg gminnych (zła nawierzchnia, brak oświetlenia, brak chodników), sieci kanalizacyjnej, sieci energetycznych, niski poziom gazyfikacji przewodowej, brak dostępu do internetu szerokopasmowego, - niska zdolność organizacji pozarządowych do pozyskiwania zewn. finansowania, - niezadawalający stan obiektów infrastruktury społecznej gminy, a to: - zły stan techniczny szkoły podstawowej w Subkowach, brak żłobka, krótki czas funkcjonowania przedszkoli,

72 - brak edukacji ponadgimnazjalnej na terenie gminy, - brak inwestora strategicznego oraz - brak terenów inwestycyjnych, trudności ze ściągnięciem inwestorów na teren gminy, - zbyt niski poziom aktywności społecznej mieszkańców oraz zbyt niski poziom uczestnictwa mieszkańców w kulturze, - niewystarczająca oferta kulturowa i rozrywkowa oraz oferta spędzania wolnego czasu adresowana do dorosłych. - zły stan i niska atrakcyjność infrastruktury turystycznej (brak ścieżek pieszo-rowerowych, mała liczba miejsc noclegowych i punktów gastronomii, niski poziom wykorzystania turystycznego zasobów kulturowych i historycznych oraz atrakcji gminnych, - niezbyt dobrze funkcjonujący transport lokalny (sieć połączeń), - niedostateczna oferta usług opieki zdrowotnej (np. utrudniony dostęp do usług specjalistów opieki zdrowotnej). - brak środków lub zbyt niskie nakłady finansowe na kulturę (nieregularne zajęcia w świetlicach) i opiekę społeczną, - na terenie gminy obserwuje się niewystarczający poziom oferty kulturalnej adresowanej do mieszkańców gminy, - utrudniony dostęp do różnorodnych form rekreacji i aktywnego spędzania wolnego czasu, - poziom przystosowania infrastruktury dla potrzeb osób niepełnosprawnych jest niewystarczający, - niski poziom rozwoju przedsiębiorczości w gminie oraz jakość wsparcia dla osób planujących rozpocząć działalność gospodarczą, - niedostatki jakości działań promocyjnych, - brak wykorzystania Wisły do celów gospodarczych, - brak dbałości o rzekę Drybok zanieczyszczonej związkami azotu i fosforu, - ucieczka ludzi młodych z terenu gminy, - brak miejsc pracy na terenie gminy, - brak mieszkaniowego budownictwa gminnego, - brak dodatkowego przystanku PKP na terenie miejscowości, - niskie dochody własne gminy. ZEWNĘTRZNE UWARUNKOWANIA ROZWOJU GMINY SZANSE ROZWOJU GMINY - dostępność zewnętrznych środków finansowych a w tym środków Unii Europejskiej, - budowa elektrowni Północ w Rajkowach, która da zatrudnienie wielu mieszkańcom gminy i zamówienia lokalnym przedsiębiorcom, - planowana budowa elektrowni Północ może spowodować wzmocnienie sieci przesyłowych energii elektrycznej, a tym samym zwiększyć możliwości przyłączania nowych źródeł odnawialnych na terenie gminy. - korzystniejsze położenie geograficzne gminy w stosunku do gmin sąsiednich, - rozwój infrastruktury drogowej i technicznej w regionie, a tym samym zwiększenie dostępności gminy, - trend rozwoju edukacji, a w tym przemian w edukacji zawodowej, która może być częściowo ulokowana na terenie gminy, - coraz wyższa świadomość, że to ludzie są głównym kapitałem rozwojowym społeczeństw lokalnych, - dobra koniunktura gospodarcza w kraju i regionie wpływać będzie w istotny sposób na rozwój gospodarczy gminy,

73 - rozwój alternatywnych źródeł energii (OZE), - potencjał dla ponadgminnych działań na rzecz poprawy efektywności energetycznej obiektów mieszkalnych oraz modernizacji źródeł ciepła, - gospodarcze wykorzystanie Wisły szansa na przyspieszenie rozwoju gminy, - zewnętrzna promocja gminy szansą na rozwój turystyki, gospodarki i osadnictwa, - funkcjonowanie porozumień samorządowych Lokalnej Grupy Działania Wstęga Kociewia oraz Lokalnej Organizacji Turystycznej oraz związane z nimi możliwości rozwoju wspólnej infrastruktury oraz wspólnej promocji, - funkcjonowanie wspólnej, sieciowej infrastruktury turystycznej (szlaki turystyczne), - uwarunkowania geograficzno-przyrodnicze lokalizacja nad Wisłą, umożliwia rozwój turystyki kwalifikowanej wodnej, rowerowej, pieszej, a także aktywności sportowych, takich jak paralotniarstwo (strome brzegi Wisły), latawcowe sporty zimowe (snowkiting) ze względu na dostępność otwartych, rozległych przestrzeni bez większych przeszkód terenowych, - możliwość wykorzystania modelowych, replikowalnych rozwiązań funkcjonujących w sąsiednich powiatach np. nowoczesny, energooszczędny budynek szkoły podstawowej w gminie Czarna Woda, - doświadczenie sąsiednich gmin i powiatów w zakresie redukcji kosztów energii elektrycznej i realizacji inwestycji poprawiających efektywność energetyczną, - lokalizacja w pobliżu silnych ośrodków miejskich województwa pomorskiego, będących zapleczem eksperckim, naukowo-badawczym i doradczym, - członkostwo w Obszarze Metropolitalnym Gdańsk, Gdynia, Sopot. ZAGROŻENIA ROZWOJU GMINY - niekorzystna demografia dla rozwoju gminy (niż demograficzny w Polsce, ujemna migracja, starzenie się społeczeństwa), - brak umiejętności wykorzystania ruchu tranzytowego przez gminę dla rozwoju gminy, - brak zainteresowania inwestorów i brak dużych terenów pod inwestycje, - duże obszary objęte ochroną środowiskową NATURA 2000 (zagrożenie dla planowanych inwestycji), - niekorzystne zmiany prawa nakładające na samorządy dodatkowe obowiązki bez zabezpieczenia finansowego, - zły stan infrastruktury technicznej w otoczeniu gminy, - rozwój inwestycji w otoczeniu negatywnie wpływających na środowisko, - wyniki wyborów do parlamentu premiujące partie populistyczne, - zbyt wolna poprawa infrastruktury drogowej w otoczeniu gminy, - trudności w uzyskaniu środków pomocowych z powodu braku zabezpieczenia wkładu własnego, - intensywna promocja sąsiednich gmin, będąca zagrożeniem dla rozwoju turystyki w gminie, - zagrożenie powodziowe ze strony Wisły, - sąsiedztwo autostrady A1 może również oddziaływać negatywnie na lokalną gospodarkę wskutek odpływu siły roboczej do aglomeracji trójmiejskiej.

74 - bezpośrednie sąsiedztwo autostrady A1 przyczynia się do zwiększonych emisji zanieczyszczeń gazowych i hałasu, - planowana budowa elektrowni Północ, w sąsiedztwie gminy, może przyczynić się do pogorszenia stanu powietrza i gleby na terenie gminy, - utrudniona łączność kolejowa z sąsiednimi powiatami, wymagająca przesiadki na węźle w Tczewie. 13. CELE STRATEGICZNE ROZWOJU GMIN SUBKOWY 1. Wzmocnienie integracji mieszkańców gminy w oparciu o wysoki poziom ich utożsamiania się z miejscem zamieszkania i więzy kulturowe. 2. Podniesienie poziomu życia mieszkańców gminy poprzez rozwiązanie problemów infrastruktury społecznej i technicznej oraz rozwój kultury i edukacji. 3. Ciągłe rozwiązywanie problematyki ludzi starszych, ubogich i wykluczonych poprzez aktywizację GOPS oraz organizacji pozarządowych i wolontariatu. 4. Przeorientowanie rozwoju przestrzennego gminy na rozwój osadnictwa, uwypuklenie atrakcji historycznej zabudowy oraz na rozwiązanie problematyki komunikacji zbiorowej. 5. Oparcie rozwoju gospodarczego gminy na lokalnej przedsiębiorczości i rolnictwie, a w szczególności na: rozwoju turystyki, wykorzystaniu wyjątkowej dostępności komunikacyjnej, a w tym drogi wodnej Wisły oraz na rozwoju energetyki odnawialnej i klasycznej. 6. Rozwój działań pro-środowiskowych związanych ze zmniejszeniem uciążliwości cywilizacyjnych i poprawą stanu środowiska na terenie gminy. 7. Aktywna promocja gminy w oparciu o porozumienia samorządowe: lokalna grupa działania Wstęga Kociewia, lokalna organizacja turystyczna, obszar metropolitalny Gdańsk, Gdynia, Sopot i współpracę międzygminną. Fot. 10 Stary cmentarz w miejscowości

75 Źródło: archiwum RIGP 13.1 Cele średniookresowe rozwoju gminy 1. Wzmocnienie integracji mieszkańców gminy w oparciu o wysoki poziom ich utożsamiania się z miejscem zamieszkania i więzy kulturowe rozwój sieci komunikacji zbiorowej na terenie gminy wraz z regularną komunikacją do dworca PKP i budowa dodatkowego przystanku w Subkowach w obszarze sąsiadującym z osiedlami im. Witosa i Jana Pawła II w Subkowach, wykorzystanie dobrze funkcjonującej administracji gminnej do wzmocnienia integracji mieszkańców, wzrost poziomu oferty kulturalnej adresowanej do mieszkańców gminy, szczególnie do młodzieży w wieku gimnazjalnym i ponadgimnazjalnym, wzrost poziomu uczestnictwa mieszkańców w kulturze, zapewnienie mieszkańcom zwiększonego dostępu do różnorodnych form rekreacji i aktywnego spędzania wolnego czasu na terenie gminy, dalszy rozwój oferty spędzania wolnego czasu dla młodzieży, pobudzanie aktywności i zdolności pozyskiwania zewnętrznego finansowania przez organizacje pozarządowe oraz pobudzanie aktywności społecznej mieszkańców, rozwój działań związanych z regionalizmem i z odkrywaniem spuścizny historycznej miejsca zamieszkania, wzmocnienia istniejących organizacji pozarządowych, aktywizacja, stworzenie alternatywnych form wykorzystania czasu dla osób starszych, dywersyfikacja oferty skierowanej do młodzieży i dzieci (tak, by kierować swoją propozycję uwzględniając sytuację rodzinną potencjalnych beneficjentów), wspieranie organizowania wycieczek i wyjazdów grup mieszkańców poza gminę, opracowanie i wdrożenie systemu przekazywanie informacji, która by dochodziła skutecznie do odbiorców i pozwoliła przełamywać bariery wynikające z problemów związanych z przemieszczaniem się mieszkańców. 2. Podniesienie poziomu życia mieszkańców gminy poprzez rozwiązanie problemów infrastruktury społecznej i technicznej oraz rozwój kultury i edukacji. rozbudowa sieci gazowej dla większych skupisk ludności gminy, rozbudowa sieci kanalizacyjnej i dalsze wdrażanie systemów przydomowych oczyszczalni ścieków, budowa, modernizacja i remonty dróg gminnych, powiatowych, wojewódzkiej i krajowej nr 91, rozwój sieci internetu szerokopasmowego w oparciu o finansowanie zewnętrzne, podniesienie jakości nauczania,

76 rozwój zajęć pozalekcyjnych i dodatkowych, zwiększenie zakresu i poziomu doradztwa zawodowego w gimnazjum, budowa i modernizacja obiektów infrastruktury społecznej, zwiększenie udziału mieszkańców w kulturze, sporcie i rekreacji, doskonalenie jakość usług oraz dostępności usług w podstawowej opiece zdrowotnej, poprawienie dostępu do usług specjalistów opieki zdrowotnej, przeciwdziałanie patologiom, budowa lub rozbudowa Szkoły Podstawowej w Subkowach, uruchomienie żłobka i szkoły zawodowej, wykorzystanie dobrego klimatu dla rozwoju działalności sportowej, lepsze wykorzystanie zasobów infrastruktury społecznej, uruchomienie mieszkaniowego budownictwa gminnego. 3. Ciągłe rozwiązywanie problematyki ludzi starszych, ubogich i wykluczonych poprzez aktywizację GOPS oraz organizacji pozarządowych i wolontariatu. podniesienie poziomu przystosowania infrastruktury dla potrzeb osób niepełnosprawnych, ograniczenie migracji ludzi młodych z terenu gminy, wyjście naprzeciw problemowi starzenia się społeczeństwa, przygotowanie projektów unijnych oraz współpraca z innymi podmiotami m. in. w kierunku rozwiązywania problemów ludzi starszych i wykluczonych, zaktywizowanie PUP w Tczewie celem aktywizacji działań na rzecz bezrobotnych, szczególnie absolwentów (np. szkolenia, staże i praktyki), organizacja placówek o charakterze dziennym wraz z rozwojem usług opiekuńczych dla rodziców pracujących z małymi dziećmi, wdrożenie różnorodnych metod organizowania czasu wolnego dla osób starszych, ubogich i wykluczonych, uruchomienia działań gminnych dla zapewnienia rodzicom właściwych umiejętności i wiedzy na temat prawidłowego funkcjonowania rodziny, stymulowanie rozwoju organizacji pozarządowych, które wspierają osoby uzależnione, przeprowadzenie audytu działań GOPS. 4. Rozwój osadnictwa na terenie gminy w oparciu o zabudowę historyczną na obszarze gminy oraz gospodarcze wykorzystanie Wisły powiększenie i uzbrojenia obszarów inwestycyjnych, a w tym przeznaczonych dla budownictwa mieszkaniowego, zwiększenie obszaru gminy objętego miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego, wprowadzenie do planowania zapisów o gminnej strefie ekonomicznej, zwrócenie szczególnej uwagi na stan środowiska naturalnego w obszarach przeznaczonych na osadnictwo, wykorzystanie problematyki gospodarczego wykorzystania Wisły oraz elementów historycznych budownictwa regionalnego dla rozwoju osadnictwa, analiza budżetu gminy pod kątem możliwości zapewnienia wkładu własnego dla uzyskania zewnętrznego finansowania realizacji strategii rozwoju gminy.

77 5. Oparcie rozwoju gospodarczego gminy na lokalnej przedsiębiorczości i rolnictwie, a w szczególności na rozwoju turystyki, dostępności komunikacyjnej i na rozwoju energetyki odnawialnej i klasycznej rozwijanie lokalnej przedsiębiorczości w oparciu o dobrą dostępność komunikacyjną, wsparcie logistyczne i finansowe dla osób uruchamiających działalność gospodarczą, wykorzystanie atrakcyjności przyrodniczej i kulturowej gminy dla rozwoju gospodarczego, stymulowanie rozwoju bazy turystyczno-wypoczynkowej na terenie gminy przez zwiększenie liczby miejsc noclegowych i punktów gastronomii, rozwój wspólnej, sieciowej infrastruktury turystycznej (szlaki turystyczne), która może stanowić podstawę dla dalszego rozwoju sektora usług turystycznych, rozwój turystyki kwalifikowanej wodnej, rowerowej, pieszej, a także aktywności sportowych, takich jak paralotniarstwo (strome brzegi Wisły), latawcowe sporty zimowe (snowkiting) ze względu na dostępność otwartych, rozległych przestrzeni bez większych przeszkód terenowych, ukierunkowanie transportu lokalnego (sieć połączeń) dla polepszenia turystycznej dostępności atrakcji gminnych, wspieranie inicjatywy budowy elektrowni Północ, wspieranie inicjatyw rozwoju energetyki odnawialnej na terenie gminy w tym związanych z inwestycjami prosumenckimi, podjęcie działań dla gospodarczego wykorzystania Wisły, stymulowanie rozwoju zatrudnienia na terenie gminy, poprzez podniesienie poziomu wsparcia udzielanego bezrobotnym. 6. Rozwój działań pro środowiskowych związanych ze zmniejszeniem uciążliwości cywilizacyjnych i poprawą stanu środowiska na terenie gminy upowszechnienie idei ekorozwoju we wszystkich sferach życia gminy, przeciwdziałanie zanieczyszczeniu Wisły i rzeki Drybok w zakresie przekroczenia norm w zawartości azotu i fosforu, stymulowanie i rozwój agroturystyki, rozwój rolnictwa ekologicznego, oddziaływanie na rozwój grup producenckich w rolnictwie, pomoc w tworzeniu spożywczych produktów regionalnych i lokalnych, utrzymanie standardów jakości powietrza, redukcja emisji pyłów, gazów i odorów, ograniczenie wpływu na stan środowiska budowy elektrowni Północ, zminimalizowanie uciążliwego hałasu i utrzymanie jak najlepszej jakości stanu akustycznego środowiska wokół drogi krajowej, autostrady i szlaku kolejowego, racjonalizacja zużycia energii, surowców i materiałów oraz wzrost udziału zasobów odnawialnych w energetyce,

78 7. Aktywna promocja gminy w oparciu o porozumienia samorządowe: Lokalna Grupa Działania Wstęga Kociewia, Lokalna Organizacja Turystyczna, Obszar Metropolitalny Gdańsk, Gdynia, Sopot i współpracę międzygminną. zwiększenie zakresu promocji gminy i uzyskanie stabilnego impulsu rozwojowego, przekierowanie promocji gminy na inwestorów i osadnictwo, przygotowanie takich form promocji, które będą docierać indywidualnie do grup docelowych, oparcie promocji gminy o zasoby kulturowe i historyczne gminy, podjęcie próby wykorzystania Wisły do celów promocji gospodarczej i turystycznej, organizowanie działań promocyjnych w oparciu o funkcjonowanie porozumień samorządowych Lokalnej Grupy Działania Wstęga Kociewia oraz Lokalnej Organizacji Turystycznej i Obszaru Metropolitalnego Gdańsk, Gdynia, Sopot, wykorzystanie modelowych, replikowalnych rozwiązań funkcjonujących w sąsiednich powiatach np. nowoczesny, energooszczędny budynek szkoły podstawowej w gminie Czarna Woda dla celów promocyjnych, wykorzystania ruchu tranzytowego przez gminę dla promocji i rozwoju gminy. 14. DZIAŁANIA I WSKAŹNIKI REZULTATU ORAZ FINANSE STRATEGII ROZWOJU W celu ułatwienia nadzoru i kontroli nad realizacją strategii rozwoju Gminy proponujemy dla każdego celu strategicznego wprowadzenie zestawu kilku obiektywnych mierników pozwalających skutecznie monitorować postępy w realizacji strategii rozwoju. Cele strategiczny: 1. wzmocnienie integracji mieszkańców gminy w oparciu o wysoki poziom ich utożsamiania się z miejscem zamieszkania i więzy kulturowe Rodzaje działań: uruchomienie regularnej, gminnej komunikacji na terenie gminy z regularnym połączeniem do dworca PKP, budowa dodatkowego przystanku PKP w Subkowach, wprowadzenie systematycznej oferty kulturalnej i sportowej dla młodzieży, wprowadzenia ułatwień przy rejestracji stowarzyszeń (wzór statutu, pomoc przy rejestracji, utworzenie stanowiska koordynatora rozwoju ngo),

79 utworzenie Uniwersytetu III wieku, wprowadzenie do gimnazjum zajęć związanych z regionalizmem, wdrożenie systemu permanentnej internetowej komunikacji na linii urząd gminy mieszkańcy. Oczekiwane efekty: Wzrost liczby organizacji pozarządowych (ngo), Skrócenie czasu dojazdu do ościennych miast, Zwiększenie liczby mieszkańców korzystających z oferty kulturalnej gminy, Zwiększenie poziomu zamieszkania, Lepsza znajomość tradycji i historii gminy. utożsamiania się mieszkańców gminy z miejscem Wskaźniki rezultatu: Definicja Wartość bazowa Wartość docelowa Źródło weryfikacji (2025 rok) Liczba nowych organizacji pozarządowych (szt.) Liczba członków Uniwersytetu III Wieku 0 50 Dane urzędu gminy Dane urzędu gminy Koszt wdrożenia dla w/w działań ,00 zł Cele strategiczny: 2. Podniesienie poziomu życia mieszkańców gminy poprzez rozwiązanie problemów infrastruktury społecznej i technicznej oraz rozwój kultury i edukacji Rodzaje działań: zawarcie porozumienia z dostawcami gazu w celu przyspieszenia budowy sieci gazowej na terenie gminy, uzyskanie wsparcia z funduszy UE na rozbudowę sieci kanalizacyjnej i internetu szerokopasmowego oraz ich realizacja, uzyskanie współfinansowania dla realizacji remontów dróg gminnych będących w złym stanie technicznym, przystąpienie do budownictwa typu TBS, podjęcie decyzji o remoncie starej szkoły podstawowej lub budowie nowej, utworzenie ośrodka interwencji kryzysowej,

80 lobbing gminy na rzecz ustanowienia prywatnego żłobka na terenie gminy, wydłużenie czasu pracy przedszkoli, zapewnienie wzrostu wydatków na kulturę fizyczną i sport w budżecie gminy, wprowadzenie zajęć dodatkowych w szkołach np. język angielski, matematyka, fizyka, astronomia itp., wprowadzenie doradztwa zawodowego i systematycznych zajęć w świetlicach gminnych. Oczekiwane efekty: Wzrost liczy przyłączeń gospodarstw domowych do gazu, kanalizacji i internetu szerokopasmowego, Poprawa stanu dróg gminnych, Udostępnienie mieszkańcom mieszkań komunalnych na bazie TBS, Zmniejszenie liczby wybryków chuligańskich i drobnych przestępstw, Lepszy wynik testów gimnazjalnych w gminie. Wskaźniki rezultatu: Definicja Wartość bazowa Wartość docelowa Źródło weryfikacji (2025 rok) Ludność korzystająca z sieci kanalizacyjnej Ludność korzystająca z sieci gazowej Zmniejszenie liczby przestępstw na terenie gminy (%) Dane urzędu gminy Dane urzędu gminy Dane policji Koszt wdrożenia dla w/w działań ,00 zł Cele strategiczny: 3. Ciągłe rozwiązywanie problematyki ludzi starszych, ubogich i wykluczonych poprzez aktywizację GOPS oraz organizacji pozarządowych i wolontariatu. Rodzaje działań: przegląd budynków użyteczności publicznej pod katem ich dostosowania do osób niepełnosprawnych, utworzenie szkoły ponadgimnazjalnej na terenie gminy, stymulowanie powstania klubów seniora, wprowadzenie edukacji z zakresu psychologii rodziny dla dzieci i dorosłych,

81 uruchomienie dofinansowywania wyjazdów na ferie letnie i zimowe. Oczekiwane efekty: Dostosowanie wszystkich niepełnosprawnych, obiektów użyteczności Utworzenie szkoły ponadgimnazjalnej na terenie gminy, Powstanie klubów seniora. publicznej dla osób Wskaźniki rezultatu: Definicja Stopień dostosowania obiektów użyteczności publicznej dla osób niepełnosprawnych (%) Liczba uczniów uczęszczających do szkoły ponadgimnazjalnej Liczba klubów seniora Wartość bazowa Wartość docelowa (2025 rok) 0 100% Źródło weryfikacji Dane urzędu gminy Dane urzędu gminy Dane urzędu gminy Koszt wdrożenia dla w/w działań ,00 zł Cel strategiczny 4. Rozwój osadnictwa na terenie gminy w oparciu o zabudowę historyczną na obszarze gminy oraz gospodarcze wykorzystanie Wisły Rodzaje działań: opracowanie modelu budownictwa regionalnego bazującego na lokalnej tradycji budownictwa, utworzenie ścieżek dydaktycznych przebiegających przez najatrakcyjniejsze w punktu widzenia przyrodniczego i kulturowego miejsca na obszarze gminy, utworzenie gminnej strefy ekonomicznej z preferencjami podatkowymi dla inwestorów, budowa przystani żeglarskiej na brzegu Wisły np. w Gorzędzieju. Oczekiwane efekty: Poprawa wizerunku architektonicznego gminy, Zwiększenie liczby turystów przebywających na terenie gminy, Zwiększenie liczby podmiotów gospodarczych w gminie. Wskaźniki rezultatu: Definicja Wartość bazowa Wartość docelowa Źródło weryfikacji

82 (2025 rok) Wzrost długości ścieżek edukacyjnych na terenie gminy (%) Wzrost powierzchni gminy objętej planami miejscowymi (%) 0 50% 0 25% Dane urzędu gminy Dane urzędu gminy Koszt wdrożenia dla w/w działań ,00 zł Cel strategiczny 5. Oparcie rozwoju gospodarczego gminy na lokalnej przedsiębiorczości i rolnictwie, a w szczególności na rozwoju turystyki, dostępności komunikacyjnej i na rozwoju energetyki odnawialnej i klasycznej Rodzaje działań: opracowanie i wdrożenie programu promocji przedsiębiorczości, wprowadzenie elementów promocji działalności gospodarczej do szkół, utworzenie lokalnego punktu wsparcia dla małych i średnich przedsiębiorców, stworzenie pakietu turystycznego ściągającego mieszkańców okolicznych miast na teren gminy w celach turystycznych, uruchomienie akcji informacyjnej o energetyce odnawialnej w szkołach gminnych, uruchomienie łodziowej komunikacji wzdłuż Wisły, prosumenckie w zakresie energii Oczekiwane efekty: Wzrost liczby przedsiębiorstw na terenie gminy, Wzrost samozatrudnienia mieszkańców gminy, Większa liczba turystów przyjeżdżających do gminy, Zmniejszenie się bezrobocia na terenie gminy, Zwiększenie samowystarczalności w zakresie potrzeb energetycznych Wskaźniki rezultatu: Definicja Wartość bazowa Wartość docelowa Źródło weryfikacji (2025 rok) Wzrost liczby przedsiębiorstw w gminie Wzrost liczby turystów na terenie gminy (%) 0 40% Wzrost liczby obiektów posiadających urządzenia OZE wskutek działań prosumenckich 0 20 Dane urzędu gminy Dane urzędu gminy Dane urzędu gminy

83 Koszt wdrożenia dla w/w działań ,00 zł Cel strategiczny 6. Rozwój działań pro środowiskowych związanych ze zmniejszeniem uciążliwości cywilizacyjnych i poprawą stanu środowiska na terenie gminy Rodzaje działań: - wdrożenie monitoringu środowiska w otoczeniu inwestycji elektrowni konwencjonalnej, - wdrożenie edukacji ekologicznej jako edukacji interdyscyplinarnej w szkolnictwie gimnazjalnym gminy, - opracowanie i wdrożenie systemu ochrony rzeki Drybok przed zanieczyszczeniem azotem i fosforem, - zainstalowanie elementów monitoringu hałasu wokół dróg krajowych i autostrady, - inicjowanie powstawania grup producenckich, - zwiększenie powierzchni upraw ekologicznych. Oczekiwane efekty: Objęcie ciągłą kontrolą zanieczyszczeń pyłowych i gazowych z elektrowni, Zwiększenie świadomości ekologicznej mieszkańców, Oczyszczenie wód rzeki Drybok, Ciągła kontrola zanieczyszczenia hałasem terenów przyległych do dróg krajowych i autostrady, Zwiększenie liczby grup producenckich, Zwiększenie powierzchni upraw ekologicznych. Wskaźniki rezultatu: Definicja Wartość bazowa Wartość docelowa Źródło weryfikacji (2025 rok) Poziom czystości wód rzeki Drybok (klasa) IV II Wzrost liczby grup producenckich (%) 0 50% Wzrost powierzchni upraw ekologicznych (%) 0 100% Koszt wdrożenia dla w/w działań ,00 zł Cel strategiczny Dane urzędu gminy Dane urzędu gminy Dane urzędu gminy

84 7. Aktywna promocja gminy w oparciu o porozumienia samorządowe: lokalna grupa działania Wstęga Kociewia, Lokalna Organizacja Turystyczna, Obszar Metropolitalny Gdańsk, Gdynia, Sopot i współpracę międzygminną. Rodzaje działań: - promocja gminy poprzez aktywność Bractwa Rycerskiego Kerin, zespołu SUBKOWIAKI itp., - przygotowanie i wdrożenie programu promocji osadnictwa w Tczewie, Starogardzie i Pelplinie, - wytyczenie nowych szlaków turystycznych w oparciu o atrakcje gminy, - ustawienie tablic informacji turystycznej przy drodze krajowej 91 i A 1, - audyt aktywności gminy w porozumieniach samorządowych. Oczekiwane efekty: Zwiększenie migracji na teren gminy, Rozwój nowych sportów kwalifikowanych na terenie gminy, Zwiększenie długości szlaków turystycznych, Wskaźniki rezultatu: Definicja Wartość bazowa Wartość docelowa Źródło weryfikacji (2025 rok) Poziom migracji z terenu gminy Wzrost długości szlaków turystycznych (%) 0 20% Wzrost liczby imprez sportowych na terenie gminy (%) 0 30% Koszt wdrożenia dla w/w działań ,00 zł Fot. 11 Tablica z atrakcjami gminy i Kociewia Dane urzędu gminy Dane urzędu gminy Dane urzędu gminy