prawo spółek handlowych

Transkrypt

1

2 prawo spółek handlowych redakcja naukowa Andrzej Koch, Jacek Napierała Marian Kępiński, Andrzej Koch, Maciej Mataczyński, Leopold Moskwa, Jacek Napierała, Aurelia Nowicka, Dorota Sokołowska, Stanisław Sołtysiński, Tomasz Sójka, Feliks Zedler Zamów książkę w księgarni internetowej SERIA AKADEMICKA 5. WYDANIE WARSZAWA 2015

3 Stan prawny na 1 października 2015 r. Wydawca Monika Pawłowska Redaktor prowadzący Kinga Zając Opracowanie redakcyjne Ewa Adamska Łamanie Violet Design Wioletta Kowalska Autorstwo poszczególnych części: Rozdział 1 podrozdziały 1 5 prof. dr hab. Jacek Napierała, dr hab. Tomasz Sójka podrozdział 6 prof. dr hab. Stanisław Sołtysiński, dr hab. Maciej Mataczyński Rozdział 2 prof. dr hab. Feliks Zedler Rozdział 3 prof. dr hab. Marian Kępiński Rozdział 4 dr hab. Leopold Moskwa Rozdział 5 dr hab. Leopold Moskwa, prof. dr hab. Jacek Napierała Rozdział 6 prof. dr hab. Andrzej Koch Rozdział 7 dr hab. Leopold Moskwa Rozdział 8 dr hab. Dorota Sokołowska Rozdział 9 prof. dr hab. Andrzej Koch Rozdział 10 prof. dr hab. Jacek Napierała, dr hab. Tomasz Sójka Rozdział 11 prof. dr hab. Aurelia Nowicka Rozdział 12 prof. dr hab. Stanisław Sołtysiński, prof. dr hab. Aurelia Nowicka, dr hab. Maciej Mataczyński Rozdział 13 prof. dr hab. Jacek Napierała Copyright by Wolters Kluwer SA, 2015 ISBN: wydanie Wydane przez: Wolters Kluwer SA Dział Praw Autorskich Warszawa, ul. Przyokopowa 33 tel ksiazki@wolterskluwer.pl księgarnia internetowa

4 Spis treści Wykaz skrótów Rozdział pierwszy CZĘŚĆ OGÓLNA PRAWA SPÓŁEK HANDLOWYCH Zagadnienia wstępne Spółka handlowa jako forma prowadzenia działalności gospodarczej Umowa założycielska spółki handlowej Źródła prawa spółek Kodeks spółek handlowych Stosowanie kodeksu cywilnego Inne ustawy regulujące materię prawa spółek Zwyczaje i dobre obyczaje Spółki osobowe Wprowadzenie Podmiotowość prawna spółek osobowych Zmiana umowy spółki osobowej Przeniesienie członkostwa w spółce osobowej Wprowadzenie Przesłanki przeniesienia członkostwa w spółce osobowej Odpowiedzialność za zobowiązania występującego wspólnika Spółki kapitałowe Wprowadzenie Spółka kapitałowa w organizacji Powstanie spółki w organizacji Status prawny spółki w organizacji Rozwiązanie spółki kapitałowej w organizacji Wpis do rejestru Wkłady do spółki kapitałowej Wkłady jako źródło pokrycia kapitału zakładowego spółki Wkłady niepieniężne do spółek kapitałowych Zgoda innego organu spółki jako przesłanka skuteczności czynności prawnej dokonanej przez zarząd Wymóg zgody innego organu jako ograniczenie wykonywania mandatu przez członka zarządu

5 Dokonanie przez zarząd czynności prawnej bez zgody innego organu Zasada równego traktowania wspólników i akcjonariuszy Rozwiązanie spółki przez sąd rejestrowy Ujawnianie dokumentów i informacji Szczególne postacie spółek handlowych Spółka jednoosobowa Status spółki Forma czynności prawnych Spółka publiczna Uwagi wstępne Definicja spółki publicznej Dematerializacja akcji Oferta publiczna Obrót akcjami na rynku regulowanym albo w alternatywnym systemie obrotu Spółka dominująca Spółka powiązana Zgrupowania spółek. Zarys problematyki prawa holdingowego Wprowadzenie Struktura organizacyjna i typowe cechy zgrupowania spółek Przegląd charakterystycznych problemów prawnych występujących w procesie tworzenia i zarządzania zgrupowaniami spółek Charakter prawny zgrupowania (grupy spółek) Obowiązki spółek dominujących i członków ich organów zarządzających wobec spółek zależnych, ich akcjonariuszy (udziałowców) i wierzycieli Konsekwencje przystąpienia lub utworzenia zgrupowania dla wspólników (akcjonariuszy) spółki dominującej i zależnej Regulacja stosunków między spółką zależną a spółką dominującą w kodeksie spółek handlowych (art. 6 i 7) Literatura Rozdział drugi REJESTRACJA SPÓŁEK W REJESTRZE PRZEDSIĘBIORCÓW Uwagi wprowadzające Regulacja dotycząca rejestru spółek w prawie europejskim Rozwój regulacji prawnej dotyczącej rejestru spółek w prawie polskim Ogólne uwagi o Krajowym Rejestrze Sądowym Budowa Krajowego Rejestru Sądowego Sposób prowadzenia Funkcje Domniemania prawne związane z wpisem Domniemanie prawdziwości wpisu i nieistnienia danych niewpisanych... 89

6 Domniemanie powszechnej znajomości wpisu Obowiązek zgłaszania danych do rejestru Podmioty podlegające wpisowi do Krajowego Rejestru Sądowego Podmioty podlegające wpisowi do rejestru przedsiębiorców Podmioty podlegające wpisowi do rejestru stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych oraz publicznych zakładów opieki zdrowotnej Rejestr dłużników niewypłacalnych Treść wpisów do rejestrów przedsiębiorców Uwagi wprowadzające Wpisy w dziale Wpisy w dziale Wpisy w dziale Wpisy w dziale Wpisy w dziale Wpisy w dziale Ogólne uwagi o postępowaniu związanym z wpisem do Krajowego Rejestru Sądowego Regulacja prawna dotycząca postępowania w sprawie wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego Wszczęcie postępowania Zakres badania sprawy Orzeczenie i jego zaskarżenie Środki przymuszające Uwagi wprowadzające Grzywna Kurator z art. 26 ustawy o KRS Wykreślenie z urzędu danych niezgodnych z rzeczywistym stanem rzeczy Literatura Rozdział trzeci FIRMA Podstawy prawne ochrony firmy Określenie firmy Budowa firmy Spółki osobowe Spółka jawna (sp.j.) Spółka partnerska (sp.p.) Spółka komandytowa (sp.k.) Spółka komandytowo-akcyjna (S.K.A.) Spółki kapitałowe Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością (sp. z o.o.) Spółka akcyjna (S.A.) Przepisy wspólne dla rozmaitych typów spółek

7 4.1. Spółka w organizacji Spółka w likwidacji Oddziały i przedstawicielstwa Ogólne zasady budowy firmy Zasada prawdziwości firmy Zasada jedności firmy Zasada wyłączności firmy Zasada jawności firmy Zasada kontynuacji firmy Charakter prawny firmy Ochrona firmy Firma a oznaczenie przedsiębiorstwa Firma a znak towarowy lub usługowy Zagraniczne nazwy handlowe Literatura Rozdział czwarty PROKURA Geneza prokury Regulacja prokury w Polsce Istota prokury Udzielenie prokury Zakres prokury Nieograniczalność prokury wobec osób trzecich Wygaśnięcie prokury Zgłoszenia do rejestru przedsiębiorców Literatura Rozdział piąty SPÓŁKA JAWNA Rys historyczny Regulacja spółki jawnej w Polsce Pojęcie spółki jawnej Powstanie spółki Wprowadzenie Umowa spółki Obligatoryjne postanowienia umowy Wpis do rejestru Założenie spółki przy zastosowaniu techniki teleinformatycznej Źródło i cel regulacji Umowa spółki Zgłoszenie i wpis spółki do rejestru Stosunek do osób trzecich Reprezentacja spółki Odpowiedzialność wspólnika za zobowiązania spółki

8 6. Stosunki wewnętrzne spółki Uwagi wstępne Prowadzenie spraw spółki Majątek spółki Pojęcie udziału Obowiązek lojalności Rozwiązanie i likwidacja spółki Przyczyny rozwiązania spółki Skutki wystąpienia przyczyny rozwiązania spółki Kontynuacja działalności spółki Zakończenie działalności spółki Procedura likwidacji spółki Wprowadzenie Likwidatorzy Czynności likwidacyjne Zakończenie likwidacji Literatura Rozdział szósty SPÓŁKA PARTNERSKA Charakterystyka ogólna Definicja i reżim prawny spółki partnerskiej Wolne zawody Przesłanki materialnoprawne utworzenia spółki partnerskiej Przesłanki formalne powstania spółki partnerskiej Odpowiedzialność za zobowiązania spółki partnerskiej Reprezentacja i prowadzenie spraw spółki partnerskiej Prowadzenie spraw oraz reprezentacja Prowadzenie spraw i reprezentacja spółki przez zarząd Prowadzenie spraw spółki, w której nie powołano zarządu Reprezentacja spółki, w której nie powołano zarządu Pozostałe prawa i obowiązki partnera Rozwiązanie spółki i jej likwidacja Literatura Rozdział siódmy SPÓŁKA KOMANDYTOWA Rys historyczny Regulacja spółki komandytowej w Polsce Pojęcie spółki komandytowej Powstanie spółki Utworzenie spółki w trybie tradycyjnym Założenie spółki przy zastosowaniu techniki teleinformatycznej Źródło regulacji Umowa spółki

9 Zgłoszenie i wpis spółki do rejestru Status prawny komplementariusza Status prawny komandytariusza Uwagi wstępne Odpowiedzialność za zobowiązania spółki Odpowiedzialność nieograniczona Reprezentowanie spółki Prowadzenie spraw spółki Uprawnienia kontrolne Udział w zyskach i stratach Rozwiązanie i likwidacja spółki Literatura Rozdział ósmy SPÓŁKA KOMANDYTOWO-AKCYJNA Charakterystyka ogólna Powstanie spółki komandytowo-akcyjnej Pojęcie spółki komandytowo-akcyjnej Założyciele spółki Powstanie spółki Prowadzenie spraw spółki Reprezentacja spółki komandytowo-akcyjnej Funkcjonowanie organów spółki Status prawny komplementariusza i akcjonariusza Rozwiązanie i likwidacja spółki Literatura Rozdział dziewiąty SPÓŁKA Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ Konstrukcja prawna i charakterystyka ogólna Znaczenie i geneza spółki z ograniczoną odpowiedzialnością Definicja spółki z ograniczoną odpowiedzialnością Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością jako postać spółki kapitałowej Elementy osobowe w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością Cele i wykorzystanie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością Powstanie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością Przesłanki powstania Umowa spółki Obligatoryjne postanowienia umowy Fakultatywne postanowienia umowy Znaczenie pierwotnej umowy założycielskiej i możliwość jej zmiany Zgromadzenie kapitału zakładowego Kontrola wniesienia wkładów Zgłoszenie i wpis spółki do rejestru sądowego

10 2.9. Następstwa naruszeń prawa przy zakładaniu spółki Założenie spółki z o.o. i dokonywanie innych czynności przy zastosowaniu techniki teleinformatycznej Kapitał zakładowy Pojęcie i funkcje Wielkość kapitału zakładowego Ochrona stałości kapitału zakładowego Podwyższenie kapitału zakładowego Cele i sposoby podwyższenia Pokrycie powiększonego kapitału Objęcie udziałów przez nowego wspólnika Objęcie udziałów przez wspólników dotychczasowych Wpis podwyższenia do rejestru sądowego Obniżenie kapitału zakładowego Przyczyny obniżenia Sposoby obniżenia kapitału Tryb obniżenia (wymogi formalne) Pozycja prawna wspólnika spółki z ograniczoną odpowiedzialnością Udziały w spółce Równość i nierówność praw i obowiązków Uprzywilejowanie udziałów Rodzaje praw i obowiązków Prawa korporacyjne Prawa majątkowe Prawo do udziału w zysku (do dywidendy) Obowiązki wspólnika Utrata członkostwa i zmiany osobowe w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością Uwagi ogólne Zbycie udziałów Inne rozporządzenia udziałami Wyłączenie wspólnika orzeczeniem sądowym Umorzenie udziałów Organy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością Charakterystyka ogólna Zarząd spółki z ograniczoną odpowiedzialnością Funkcje Powołanie i odwołanie zarządu Kompetencje i obowiązki zarządu Obowiązek prowadzenia spraw i reprezentacji spółki Sposób prowadzenia spraw i reprezentowania spółki przez zarząd Ograniczenia reprezentacji spółki wykonywanej przez zarząd Szczególna kontrola reprezentacji spółki jednoosobowej Konflikt interesów członka zarządu i spółki

11 Odpowiedzialność osobista członków zarządu Zgromadzenie wspólników Pojęcie i charakterystyka ogólna Kompetencje uchwałodawcze wspólników (zgromadzenia wspólników) Zwoływanie zgromadzenia wspólników Przebieg zgromadzenia i podejmowanie uchwał Możliwość podważenia uchwał wspólników Organy nadzoru spółki z ograniczoną odpowiedzialnością Fakultatywny i obowiązkowy nadzór Kompetencje organów nadzoru Sposób funkcjonowania rady nadzorczej i komisji rewizyjnej Powoływanie i odwoływanie organów nadzoru i ich członków Rozwiązanie i likwidacja spółki z ograniczoną odpowiedzialnością Rozwiązanie i czynności poprzedzające Przyczyny uzasadniające rozwiązanie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością Postępowanie likwidacyjne Likwidatorzy Utrata bytu prawnego Literatura Rozdział dziesiąty SPÓŁKA AKCYJNA Wiadomości ogólne o spółce akcyjnej Charakterystyczne cechy spółki akcyjnej Rys historyczny Wpływ systemu corporate governance na ustrój spółek akcyjnych Pojęcie systemu corporate governance Otwarty system corporate governance Zamknięty system corporate governance Polska jako przykład zamkniętego systemu corporate governance Powstanie spółki akcyjnej Czynności podejmowane przy zakładaniu spółki Podstawowe czynności założycielskie Dodatkowe czynności założycielskie Zawiązanie spółki Umowa założycielska Statut spółki Zawiązanie spółki, której statut określa minimalną lub maksymalną wysokość kapitału zakładowego Skutek zawiązania spółki Wniesienie wkładu na pokrycie kapitału zakładowego Ustanowienie zarządu i rady nadzorczej

12 2.5. Wpis do rejestru Akcja Wprowadzenie Akcja jako ułamek kapitału zakładowego Kapitał zakładowy Kapitał zapasowy i kapitały rezerwowe spółki Akcja jako prawo podmiotowe Wprowadzenie Prawo do udziału w zysku Prawo do udziału w majątku likwidacyjnym Prawo poboru akcji Prawo uczestnictwa w walnym zgromadzeniu Prawo głosu na walnym zgromadzeniu Prawo zaskarżania uchwał walnego zgromadzenia Prawo do informacji Prawo do wniesienia powództwa o odszkodowanie na rzecz spółki Akcja jako papier wartościowy Wprowadzenie Akcje imienne i na okaziciela Papiery wartościowe odnoszące się do akcji w obrocie zorganizowanym Wykonywanie praw z akcji Rozporządzanie akcją Umorzenie akcji Uwagi wstępne Sposoby umorzenia akcji Przesłanki umorzenia Ustawowe umorzenie akcji Moment dojścia umorzenia akcji do skutku Nabywanie (obejmowanie) przez spółkę własnych akcji Wprowadzenie Wyjątki od zakazu nabywania własnych akcji Skutki nabycia własnych akcji Organy spółki akcyjnej Wprowadzenie Zarząd spółki akcyjnej Skład zarządu Powoływanie i zatrudnianie członków zarządu Kadencja członka zarządu Mandat członka zarządu Rada nadzorcza Wprowadzenie Członkowie rady nadzorczej Kadencja i mandat

13 4.4. Walne zgromadzenie Wprowadzenie Kompetencje walnego zgromadzenia Zwołanie walnego zgromadzenia Obrady walnego zgromadzenia Uchwały wymagające kwalifikowanej większości Podwyższenie i obniżenie kapitału zakładowego Podwyższenie kapitału zakładowego Zwyczajne podwyższenie kapitału zakładowego Podwyższenie kapitału zakładowego w ramach kapitału docelowego Warunkowe podwyższenie kapitału zakładowego Podwyższenie kapitału zakładowego ze środków spółki Obniżenie kapitału zakładowego Uchwała o obniżeniu kapitału Ochrona interesów wierzycieli Wpis do rejestru Likwidacja i rozwiązanie spółki akcyjnej Uwaga terminologiczna Przyczyny otwarcia likwidacji Zaistnienie przyczyny przewidzianej w statucie Powzięcie przez walne zgromadzenie uchwały o rozwiązaniu spółki albo o przeniesieniu siedziby za granicę Ogłoszenie upadłości spółki Inne przyczyny przewidziane prawem Skutki otwarcia likwidacji Likwidacja Status likwidatora Czynności przygotowawcze Czynności likwidacyjne Uchylenie likwidacji Zakończenie likwidacji i rozwiązanie spółki Literatura Rozdział jedenasty ŁĄCZENIE, PODZIAŁ I PRZEKSZTAŁCANIE SPÓŁEK Łączenie się spółek Zagadnienia ogólne Uwagi wstępne Zakres podmiotowy Sposoby łączenia się spółek Wydanie udziałów (akcji). Dopłaty Charakter prawny akcji obejmowanych przez wspólników spółki przejmowanej

14 Dzień połączenia Stosunek wymiany udziałów (akcji) Odpowiednie stosowanie przepisów dotyczących powstania spółki Uchylenie połączenia z powodu braków, o których mowa w art. 21 k.s.h Skutki połączenia Oddzielne zarządzanie majątkiem Łączenie się spółek kapitałowych Postępowanie w sprawie łączenia się spółek kapitałowych Charakter prawny planu połączenia. Dopuszczalność wprowadzania zmian przez wspólników Zaskarżanie uchwał o połączeniu Sytuacja prawna osób o szczególnych uprawnieniach i posiadaczy papierów wartościowych innych niż akcje Odpowiedzialność odszkodowawcza Zakaz obejmowania udziałów (akcji) własnych Połączenie spółek bez podwyższenia kapitału zakładowego Szczególne przypadki łączenia się spółek Transgraniczne łączenie się spółek kapitałowych i spółki komandytowo-akcyjnej (zarys regulacji prawnej) Łączenie się z udziałem spółek osobowych Uwagi ogólne Postępowanie w sprawie połączenia Podział spółek Uwagi wstępne Zakres podmiotowy Sposoby podziału Skutki podziału Rozwiązanie spółki dzielonej Wydanie udziałów (akcji) spółek przejmujących (spółek nowo zawiązanych). Dopłaty Sukcesja uniwersalna Sytuacja prawna wspólników spółki dzielonej Postępowanie w sprawie podziału spółek Etap pierwszy: czynności przygotowawcze Etap drugi: powzięcie uchwały o podziale Etap trzeci: rejestracja podziału, ogłoszenie o podziale Zastrzeżenia do planu podziału. Żądanie wykupienia udziałów (akcji) Zaskarżanie uchwał o podziale Ochrona wierzycieli spółki dzielonej Inne elementy regulacji prawnej podziału spółek Podział jednoosobowych spółek Skarbu Państwa (wzmianka) Przekształcenia spółek

15 3.1. Uwagi wstępne Zagadnienia ogólne Zakres podmiotowy Dzień przekształcenia Istota i skutki przekształcenia Odpowiednie stosowanie przepisów dotyczących powstania spółki przekształconej Postępowanie w sprawie przekształcenia Uczestnictwo wspólników w spółce przekształconej Zaskarżenie uchwały o przekształceniu Odpowiedzialność odszkodowawcza Zagadnienia szczególne Przekształcenie spółki osobowej w spółkę kapitałową Przekształcenie spółki kapitałowej w spółkę osobową Przekształcenie spółki kapitałowej w inną spółkę kapitałową Przekształcenie spółki osobowej w inną spółkę osobową Przekształcenie spółki cywilnej Przekształcenie przedsiębiorcy w spółkę kapitałową Literatura Rozdział dwunasty PRAWO KOLIZYJNE SPÓŁEK PRAWA HANDLOWEGO Wprowadzenie Łącznik siedziby spółki Statut personalny spółki handlowej. Uwagi ogólne Zakres podmiotowy zastosowania statutu personalnego osoby prawnej do spółek handlowych Zakres spraw podlegających statutowi personalnemu spółki handlowej Typologia (kwalifikacja) spółek Tworzenie i rozwiązanie (likwidacja) spółki Organizacja spółki i stosunki między organami spółki a wspólnikami Treść i wykonywanie praw oraz obowiązków w spółkach handlowych Pozostałe zagadnienia Oddziały spółek zagranicznych w Polsce Umowy modyfikujące odpowiedzialność spółki, wspólników lub członków jej organów Skutki transgranicznej sukcesji uniwersalnej Umowy między jedynym wspólnikiem (akcjonariuszem) a spółką Literatura Rozdział trzynasty EUROPEJSKIE PRAWO SPÓŁEK Wprowadzenie Swoboda przedsiębiorczości

16 2.1. Podstawy prawne Spółka w rozumieniu art. 54 TFUE Korzystanie przez spółki ze swobody przedsiębiorczości Zakaz ograniczania swobody przedsiębiorczości Transgraniczne przeniesienie siedziby spółki Imigracja spółki Emigracja spółki Zakładanie oddziału Wyrok ETS w sprawie Segers Wyrok ETS w sprawie Centros Wyrok ETS w sprawie Inspire Art Transgraniczna fuzja spółek Dyrektywy i rozporządzenia jako instrument integracji krajowego prawa spółek Zasady integracji prawa spółek Zasada pomocniczości Zasada proporcjonalności Zasada szczególnego umocowania Dyrektywa jako środek harmonizacji prawa spółek Obowiązek implementacji dyrektywy Dyrektywy europejskiego prawa spółek Rozporządzenia europejskiego prawa spółek Wprowadzenie Europejskie zgrupowanie interesów gospodarczych Spółka europejska Spółdzielnia europejska Spółki ponadgraniczne z siedzibą w Polsce Wprowadzenie Europejskie zgrupowanie interesów gospodarczych Spółka europejska Spółdzielnia europejska Literatura

17

18 WYKAZ SKRÓTÓW Akty prawne dyrektywa druga dyrektywa Rady 77/91/EWG z dnia 13 grudnia 1976 r. kapitałowa w sprawie koordynacji gwarancji, jakie są wymagane w Państwach Członkowskich od spółek w rozumieniu art. 58 akapit drugi Traktatu, w celu uzyskania ich równoważności, dla ochrony interesów zarówno wspólników, jak i osób trzecich w zakresie tworzenia spółki akcyjnej, jak również utrzymania i zmian jej kapitału (Dz. Urz. WE L 26 z , s. 1; Polskie wydanie specjalne: rozdz. 17, t. 1, s. 8, z późn. zm.) szósta dyrektywa szósta dyrektywa Rady 82/891/EWG z dnia 17 grudnia 1982 r. Rady 82/891/EWG wydana na podstawie art. 54 ust. 3 lit. g) Traktatu dotycząca podziału spółek akcyjnych (Dz. Urz. WE L 378 z , s. 47; Polskie wydanie specjalne: rozdz. 17, t. 1, s. 50, z późn. zm.) trzecia dyrektywa trzecia dyrektywa Rady 78/855/EWG z dnia 9 października Rady 78/855/EWG 1978 r. wydana na podstawie art. 54 ust. 3 lit. g) Traktatu, dotycząca łączenia się spółek akcyjnych (Dz. Urz. WE L 295 z , s. 36; Polskie wydanie specjalne: rozdz. 17, t. 1, s. 42, z późn. zm.) HGB Handelsgesetzbuch z 1897 r. (niemiecki kodeks handlowy) k.c. ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 121 z późn. zm.) k.h. rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 czerwca 1934 r. Kodeks handlowy (Dz. U. Nr 57, poz. 502 z późn. zm.) Konstytucja Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.) konwencja paryska konwencja paryska z dnia 20 marca 1883 r. o ochronie własności przemysłowej (Dz. U. z 1975 r. Nr 9, poz. 51 i 52) k.p.c. ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 101 z późn. zm.) k.r.o. ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 583 z późn. zm.) k.s.h. ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz z późn. zm.) 19

19 p.p.m. z 1965 r. ustawa z dnia 12 listopada 1965 r. Prawo prywatne międzynarodowe (Dz. U. Nr 46, poz. 290 z późn. zm.) p.p.m. ustawa z dnia 4 lutego 2011 r. Prawo prywatne międzynarodowe (Dz. U. Nr 80, poz. 432 z późn. zm.) pr. bank. ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 128 z późn. zm.) pr. not. ustawa z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 164 z późn. zm.) p.u.n. ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 233 z późn. zm.) p.w.p. ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz z późn. zm.) rozporządzenie rozporządzenie Rady (EWG) nr 2137/85 z dnia 25 lipca 1985 r. o EZIG w sprawie europejskiego ugrupowania interesów gospodarczych (EUIG) (Dz. Urz. WE L 199 z , s. 1; Polskie wydanie specjalne: rozdz. 17, t. 1, s. 83) rozporządzenie rozporządzenie Rady (WE) nr 1435/2003 z dnia 22 lipca 2003 r. o SCE w sprawie statutu spółdzielni europejskiej (SCE) (Dz. Urz. UE L 207 z , s. 1; Polskie wydanie specjalne: rozdz. 1, t. 1, s. 280) rozporządzenie rozporządzenie Rady (WE) nr 2157/2001 z dnia 8 października o SE 2001 r. w sprawie statutu spółki europejskiej (SE) (Dz. Urz. WE L 294 z , s. 1; Polskie wydanie specjalne: rozdz. 6, t. 4, s. 251) szwajc. p.p.m. Loi federale sur le droit internationale privé z dnia 18 grudnia 1987 r. TFUE Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (wersja skonsolidowana: Dz. Urz. UE C 326 z , s. 47) TUE Traktat o Unii Europejskiej (wersja skonsolidowana: Dz. Urz. UE C 326 z , s. 13) TWE Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską (Dz. Urz. UE C 306 z , s. 1) u.e.z.i.g. ustawa z dnia 4 marca 2005 r. o europejskim zgrupowaniu interesów gospodarczych i spółce europejskiej (Dz. U. Nr 62, poz. 551 z późn. zm.) u.k.p. ustawa z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 747 z późn. zm.) u.o.i.f. ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 94 z późn. zm.) u.o.k.k. ustawa z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 184) u.o.p. ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz z późn. zm.) 20

20 u.r. ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 330 z późn. zm.) u.s.d.g. ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 584 z późn. zm.) u.s.e. ustawa z dnia 22 lipca 2006 r. o spółdzielni europejskiej (Dz. U. Nr 149, poz z późn. zm.) ustawa o KRS ustawa z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz z późn. zm.) u.z.n.k. ustawa z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 153, poz z późn. zm.) Czasopisma Biul. SN Biuletyn Sądu Najwyższego GSP Gdańskie Studia Prawnicze KPP Kwartalnik Prawa Prywatnego KSP Krakowskie Studia Prawnicze Mon. Pod. Monitor Podatkowy Mon. Praw. Monitor Prawniczy MSiG Monitor Sądowy i Gospodarczy OSA Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych OSG Orzecznictwo Sądów Gospodarczych OSN Orzecznictwo Sądu Najwyższego OSNC Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna OSNP Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych OSP Orzecznictwo Sądów Polskich PiP Państwo i Prawo PN Przegląd Notarialny PPH Przegląd Prawa Handlowego PPW Prawo Papierów Wartościowych Pr. Spółek Prawo Spółek PS Przegląd Sądowy PUG Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego R. Pr. Radca Prawny RPEiS Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny SC Studia Cywilistyczne SPP Studia Prawa Prywatnego St. Praw. Studia Prawnicze ZNWSKiZ Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Komunikacji i Zarządzania 21

21 Inne EFTA ETS, TSUE EZIG KDPW KE KRS OECD PKD SCE SE SN UNCITRAL UOKiK Europejskie Porozumienie o Wolnym Handlu (European Free Trade Association) Europejski Trybunał Sprawiedliwości, Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej Europejskie Zgrupowanie Interesów Gospodarczych Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych Komisja Europejska Krajowy Rejestr Sądowy Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (Organization for Economic Cooperation and Development) Polska Klasyfikacja Działalności spółdzielnia europejska (societas cooperativa europaea) spółka europejska (societas europaea) Sąd Najwyższy Komisja Handlu Międzynarodowego Organizacji Narodów Zjednoczonych Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów

22 Rozdział pierwszy CZĘŚĆ OGÓLNA PRAWA SPÓŁEK HANDLOWYCH 1. Zagadnienia wstępne 1.1. Spółka handlowa jako forma prowadzenia działalności gospodarczej Odpowiedź na pytanie, dlaczego ludzie zawiązują spółki handlowe celem prowadzenia działalności gospodarczej, jest dość trywialna ludzie zawiązują spółki handlowe, ponieważ w konkretnych okolicznościach im się to opłaca. O wiele bardziej złożona jest próba odpowiedzi na pytanie, w jakich okolicznościach i dlaczego efektywną formą prowadzenia działalności gospodarczej jest spółka handlowa. Przecież indywidualna działalność również umożliwia prowadzenie nawet znacznego przedsięwzięcia gospodarczego, więc po co sobie komplikować życie złożonymi strukturami organizacyjnymi spółek handlowych. Wypada zacząć od ogólnego stwierdzenia, że rozwój gospodarki, a tym samym wzrost zamożności społeczeństwa wymaga współpracy pomiędzy ludźmi. Celem tej współpracy jest wymiana zasobów: pracy, kapitału, wiedzy czy zasobów naturalnych. Współpraca ta umożliwia efektywną alokację zasobów w gospodarce tzn. efektywne wykorzystanie rzadkich (niewystarczających) zasobów do ich alternatywnych gospodarczych zastosowań 1. Wymiana zasobów pomiędzy ludźmi wymaga instytucji prawnych, które proces ten będą koordynowały i zabezpieczały. Jedną z takich instytucji jest umowa handlowa. Proces, w ramach którego podmioty wchodzą we wzajemne relacje w celu zawierania umów handlowych, których przedmiotem jest wymiana zasobów, określany jest mianem rynku. Wymiana zasobów w ramach rynku koordynowana jest za pomocą mechanizmu cenowego rządzącego się prawami podaży i popytu 2. motywy zakładania spółek handlowych 1 R. Coase, The theory of the firm (w:) R. Coase, The firm, the market and the law, Chicago London 1988, s ; S. Douma, H. Schreuder, Economic approaches to organizations, London Paris New York, s S. Douma, H. Schreuder, Economic approaches, s

23 koszty transakcyjne spółka handlowa jako sposób alokacji zasobów funkcja praw udziałowców spółki Teoretycznie indywidualny przedsiębiorca może więc, korzystając z instytucji umów handlowych, zdobyć na rynku kapitał (np. w postaci kredytów) oraz zatrudnić menedżerów i innych specjalistów dysponujących wiedzą niezbędną do prowadzenia danej działalności gospodarczej. W świecie idealnie uczciwych i sumiennych ludzi, którzy funkcjonują w ramach idealnie konkurencyjnego rynku, spółka handlowa być może byłaby niepotrzebna. Jednak w realnym świecie korzystanie z mechanizmu cenowego pociąga za sobą tzw. koszty transakcyjne związane na przykład z: określeniem poziomu cen, znalezieniem potencjalnego kontrahenta, negocjowaniem, sporządzeniem i zawarciem umowy handlowej czy wreszcie kontrolą reali zacji i egzekucją postanowień umowy handlowej 3. Koszty te rosną wraz ze wzrostem specyfiki przedmiotu świadczenia jednej ze stron umowy (asset specificity) 4, długością i stopniem skomplikowania wzajemnych relacji handlowych 5 oraz przewagą jednej ze stron umowy w zakresie specjalistycznej wiedzy dotyczącej przedmiotu świadczenia (asymetrią informacyjną) 6. Gdy koszty transakcyjne prowadzenia danego rodzaju działalności gospodarczej rosną z podanych wyżej przyczyn, powstaje konieczność zastosowania alternatywnego wobec umowy handlowej sposobu alokacji zasobów, jakim jest spółka handlowa 7. W procesie alokacji zasobów w ramach umowy handlowej mechanizm cenowy do pewnego stopnia zostaje zastąpiony przez swoisty mechanizm zarządzania spółką. Głównymi podmiotami w mechanizmie zarządzania strukturą organizacyjną spółki są udziałowcy wspólnicy i akcjonariusze spółek kapitałowych. Przysługuje im bowiem wewnątrzorganizacyjna kompetencja do kierowania procesem alokacji zasobów pomiędzy pozostałe podmioty zaangażowane w funkcjonowanie spółki kapitałodawców, menedżerów i pracowników 8. Różnica pomiędzy prawami udziałowców a prawami innych podmiotów zaangażowanych w funkcjonowanie spółki jest więc zasadnicza: udziałowcy mają wpływ na działalność spółki, podejmując dyskrecjonalne decyzje w ramach jej wewnętrznego mechanizmu zarządzania 9. Udziałowcy mają motywację do efektywnego wykorzystywania kompetencji wewnątrzorganizacyjnych, gdyż przysługuje im również prawo do udziału w zysku spółki. W sensie ekonomicznym udziałowcy są ostatecznymi beneficjentami spółki (residual claimants). Oznacza to, że udziałowcom przysługuje prawo do udziału w przychodach spółki netto, czyli tej części przychodów, która pozostaje po odjęciu tych wydatków, do których spółka jest umownie zobowiązana wobec pozostałych podmiotów zaangażowanych w funkcjonowanie spółki (stakeholders) 10 np. kredytodawców i pracowników. 3 R. Coase, Introduction (w:) R. Coase, The firm, s O. Williamson, Economic institutions of capitalism, New York 1985, s Ibidem, s H. Hansman, The ownership of the enterprise, London Cambridge (Mass.) 1996, s. 28 i n. 7 R. Coase, The theory, s Ibidem, s. 39 i n. 9 H. Hansman, The ownership, s Ibidem, s

24 Tym ostatnim podmiotom w zamian za dostarczany spółce kapitał i pracę przysługuje prawo do ściśle określonej w umowie cząstki przychodów spółki (fixed claimants) wynagrodzenia za pracę, odsetek od udzielonego kredytu. Tymczasem ostatecznemu beneficjentowi spółki (udziałowcowi) przysługuje prawo tylko do tej części, ale jednocześnie do całej [podkr. J.N. i T.S.] tej części przychodu, która pozostanie po zaspokojeniu pozostałych podmiotów zaangażowanych w działalność spółki 11. Udziałowcy uczestniczą więc w podziale przychodów spółki w ostatniej kolejności, jednakże wielkość tej cząstki przychodów pozostaje ex ante nieokreślona. Jest ona wprost zależna od efektywności gospodarczej spółki. Skutkiem takiej struktury podziału przychodów spółki jest obciążenie udziałowców przeważającą częścią ryzyka związanego z jej działalnością gospodarczą. Udziałowcy pełnią więc rolę ostatecznych podmiotów ryzyka spółki (residual risk bearers) 12. Zysk albo strata odzwierciedla bowiem sukces albo niepowodzenie działalności gospodarczej spółki 13. Konieczność skupienia większości specyficznego dla spółki ryzyka na jej udziałowcach jest warunkiem efektywności ekonomicznej mechanizmu zarządzania spółką handlową 14. Udziałowcy spółki dysponują kompetencją wewnątrzorganizacyjną do zarządzania spółką handlową. Skupienie na udziałowcach całego ryzyka organizacyjnego spółki handlowej motywuje ich do efektywne - go ekonomicznie zarządzania spółką, gdyż to oni ponoszą zdecydowaną większość skutków wykonywania kompetencji wewnątrzorganizacyjnej w postaci większego lub mniejszego zysku 15. Alokacja zasobów w gospodarce za pomocą instytucji spółki handlowej ma także swoje koszty. Określane są one mianem kosztów mechanizmu zarządzania spółką 16 lub częściej kosztów agencyjnych (agency costs) 17. Ich rodzaj oraz wielkość są wprost zależne od specyfiki działalności gospodarczej danej spółki handlowej. Stąd też systemy prawne państw o rozwiniętej gospodarce rynkowej przewidują wiele rodzajów spółek handlowych o różnej strukturze organizacyjnej. Pozwala to ich udziałowcom zastosować taką formę prawną spółki handlowej, która będzie ekonomicznie najbardziej efektywna dla danego rodzaju działalności gospodarczej. koszty agencyjne 11 F.H. Easterbrook, D.R. Fischel, The Economic Structure of Corporate Law, London Cambridge (Mass.) 1991, s E. Fama, M. Jensen, Separation of ownership and control, Journal of Law and Economics 1983, no. 26, s H. Hansman, The Ownership, s M. Jensen, C. Smith, Stockholders, Managers, and Creditors Interest (w:) Recent Advances in Corporate Finance, red. E. Altman, M. Subramanyam, Oxford 1985, s F. Easterbrook, D. Fischel, The economic structure, s H. Hansman, The ownership, s M. Jensen, W. Meckling, The theory of the firm: managerial behaviour, agency costs, and ownership of the enterprise, Journal of Financial Economics 1976, no

25