Płomień Pamięci. Nr 2 (37) kwiecień maj Znicze przed pomnikiem Bohaterów Getta.

Transkrypt

1 Nr 2 (37) kwiecień maj 2007 Znicze przed pomnikiem Bohaterów Getta. FOT. MHŻP Płomień Pamięci Czy wiesz, że gdyby nie Holokaust, trzecią część mieszkańców Warszawy stanowiliby Żydzi? Rozgłośnie radiowe nadawałyby hiphop w jidysz. W tym języku powstałby też niejeden film akcji. W drużynie piłkarskiej, której kibicujesz, graliby Żydzi również w tej, której nie lubisz. Tak członkowie Żydowskiej Ogólnopolskiej Organizacji Młodzieżowej (ZOOM) zapraszali warszawiaków do zapalenia Płomienia Pamięci. 19 kwietnia znicze stanęły w miejscach wyznaczających granice getta. Przy Al. Solidarności, róg Żelaznej Remigiusz Sosnowski (ZOOM) pilotuje grupę młodzieży z liceum im. Wyspiańskiego. Uczymy o historii i kulturze Żydów, opiekujemy się kwaterą 21. na cmentarzu żydowskim mówi Małgorzata Serwatka, nauczycielka. Helena Lewandowska przyniosła ze sobą czerwone świece. Ustawia je na chodniku. Moja babcia ukrywała się z ojcem w domu na Pańskiej. To niedaleko stąd mówi. Najwięcej zniczy paliło się o godz. 20 pod Pomnikiem Bohaterów Getta. Utworzyły fragment siatki ulic, które przed wojną biegły w tym miejscu, a teraz znikły pod blokami na Muranowie. Jestem zaskoczona, że przyszło tak mało ludzi mówi Anna Krauss. W ohelu przygotowanym przez Muzeum Historii Żydów Polskich gromadzi się jednak spory tłumek. Trzy przewodniczki grup turystycznych radzą na boku. Z uczniami zawsze przychodzę tutaj mówi jedna. Druga dodaje: Kiedy ich zapytać, ile przed wojną było Żydów w Warszawie, nie wiedzą. Może 30 tysięcy? Yga Kostrzewa, rzeczniczka Stowarzyszenia Lambda, mówi: To jest ważny gest. Trzeba pamiętać o tych, którzy zginęli w getcie. Jesteśmy im to winni. Krzysztof Kliszczyński, również z Lambdy, wymyślił nazwę Płomień Pamięci. Jako warszawiacy musimy oddać hołd naszym poległym mówi. Jehudit Jasionek przyszła z trójką dzieci. My, Żydzi, jesteśmy tu we własnej sprawie. Ale wzruszają mnie młodzi Polacy. Widziałam dziewczynę z pękiem żonkili. Cieszę się, że warszawiacy pamiętają.

2 AKTUALNOŚCI Komunikaty Terminy pobytu rabina pomocniczego Mordechaja Goldberga w Warszawie (prosimy o wcześniejsze umawianie spotkań przez biuro rabina): stycznia, lutego, marca, 1-11 kwietnia, 29 kwietnia 9 maja, 27 maja 6 czerwca, 25 czerwca 11 lipca. Edukacja w niedzielę: Cheder, zajęcia religijne dla dzieci. Kontakt z chederem, tel Klub Młodzieżowy. Dzieci młodsze Klub Młodzieżowy. Dzieci starsze Sala konferencyjna w synagodze. Wykład dla zaawansowanych nt. Parszat haszawua; organizuje A. Ciałowicz oraz M. Kochanowicz (grupa Yakar) i rabin Michael Schudrich. Uroczystą zmianą warty przed Grobem Nieznanego Żołnierza uczczono 64. rocznicę wybuchu powstania w getcie warszawskim. Wieniec złożyli m.in. ambasador Izraela w Polsce David Peleg, komendant główny policji Konrad Kornatowski, przedstawiciele MON, woj. mazowieckiego, Rady Warszawy oraz organizacji żydowskich. W południe pod Pomnikiem Bohaterów Getta wieniec złożył prezydent RP Lech Kaczyński. Pod pomnik przybył także Marek Edelman, ostatni żyjący przywódca postania, oraz prezydent Warszawy Hanna Gronkiewicz-Waltz i kombatanci z AK. Na zaproszenie Stowarzyszenia Otwarta Rzeczpospolita przyszło kilkudziesięciu uczniów warszawskich gimnazjów i liceów. Wcześniej, 15 kwietnia, kilkadziesiąt osób uczestniczyło w marszu szlakiem pamiątek getta warszawskiego i w ekumenicznej modlitwie. Marsz zorganizowała Polska Rada Chrześcijan i Żydów. FOT. BolesŁaw ZajĄc Informacji na temat możliwości przeprowadzenia pogrzebu zgodnie z zasadami religii żydowskiej udziela kierownik cmentarza Przemysław Szpilman, tel Chcących skorzystać z mykwy prosimy o wcześniejszy kontakt z Magdaleną Szpilman, tel Modlitwa poranna odbywa się: poniedziałek-piątek o godz ; w soboty i święta o godz ; w niedziele o Modlitwa popołudniowa w piątek rozpoczyna się 15 minut przed zachodem słońca. Po Kabalat Szabat zapraszamy na kolację do białego budynku. Przypominamy o konieczności cotygodniowego zapisywania się na kolację szabatową, a także na kolacje świąteczne w Biurze Gminy. Adres i telefony w stopce redakcyjnej. Nie będziemy obojętni IPN wznowi śledztwo w sprawie pogromu Żydów w Żółkiewce. W połowie kwietnia Związek Gmin Wyznaniowych Żydowskich protestował przeciw jego umorzeniu. Decyzję o umorzeniu śledztwa uznaliśmy za uchylenie się od zadań, do których IPN został powołany. Za mało przekonujące uznaliśmy także stwierdzenie, iż mordu nie dokonano z przyczyn narodowościowych. Przypomnijmy: w nocy z 7 na 8 października 1939 roku zginęło 23 Żydów. Zabili ich Polacy. Stało się to tuż po opuszczeniu Żółkiewki przez wojska sowieckie, a przed wkroczeniem tam Niemców. Na tej podstawie prokurator lubelskiego oddziału IPN uznał, że do napaści doszło, gdy na miejscu nie było jakiejkolwiek władzy i dlatego nie można mówić o zbrodni nazistowskiej. W decyzji IPN pada także stwierdzenie o braku znamion czynu zabronionego. Co to dokładnie znaczy, nie dowiedziałem się, niestety, podczas spotkania, na które zaprosił mnie Dariusz Gabrel, szef pionu śledczego IPN. Obecny przy tej rozmowie prezes Janusz Kurtyka obiecał, że IPN przygotuje wykładnię dla laików, którzy tak jak ja nie rozumieją zawiłości prawniczego języka. Interesuje mnie, jaki będzie dalszy los śledztwa w sprawie Żółkiewki. Ale nie tylko to. Poprosiłem, aby IPN informował środowisko żydowskie o wszystkich postępowaniach, jakie toczą się w podobnych sprawach. Będziemy podejmować interwencje, ilekroć uznamy, że publicznie i wbrew faktom zaprzecza się zbrodniom popełnionym na Żydach. Jesteśmy skuteczni. Żółkiewka to jeden przykład. Drugi: David Irving, kłamca oświęcimski, wyproszony z Międzynarodowych Targów Książki. Piotr Kadlčik Przewodniczący GWŻ biuletyn nr 2/2007 (37)

3 Nagroda dla Tal Altar Śluby Jest z nami od dwóch lat. Edukuje młodzież, uczy hebrajskiego, pomaga potrzebującym. Zasługi Tal Altar doceniła Agencja Żydowska, przyznając jej tytuł najlepszej wolontariuszki. Tal Altar pokonała 200 szlichim, czyli wysłanników, którzy pracują we wszystkich krajach, gdzie są gminy żydowskie. Zanim przyjechała do Polski, Tal studiowała fizykę na Uniwersytecie Ben Guriona w Beer Szewie i służyła w izraelskim wojsku. Udzielała się w stowarzyszeniu niosącym pomoc chorym na raka, występowała także na scenie jako śpiewaczka w musicalach. Przodkowie Tal Altar mieszkali w Augustowie i Mławie, a także, ze strony matki, w Wołkowysku, Lwowie i Andrychowie. Ja też jestem trochę Polką śmieje się Tal. Tal Altar. FOT. DOROTA AWIORKO-KLIMEK Z wielką radością zawiadamiamy, że w dniu 8 tamuz 5767 (24 czerwca 2007), o godz , w synagodze im. Nożyków w Warszawie, ul. Twarda 6, pod chupą staną: Malka Kafka i Michael Hermon oraz Marysia Orah Kowalik i Piotr Curiel Kowalik. Wszystkich członków społeczności żydowskiej bardzo serdecznie zapraszamy, aby przyłączyli się do naszej radości! Po ceremonii zaślubin zapraszamy na przyjęcie weselne. UWAGA! Ze względów bezpieczeństwa konieczne jest potwierdzenie przybycia w biurze Gminy, tel , do dnia 8 czerwca. Osoby, których nie będzie na liście gości, mogą nie zostać wpuszczone przez ochronę synagogi. Jom haacmaut Ostatnie sondaże wskazują, że 96% Izraelczyków jest przeciwko oddaniu Ściany Płaczu. Nie chcą, aby jedyny ocalały fragment Świątyni Jerozolimskiej dostał się pod kontrolę arabską, nawet jeśli miałoby to przyspieszyć zawarcie trwałego pokoju. Świątynia Jerozolimska, grota Machpela i grób Józefa to trzy miejsca, o których żaden naród nie może powiedzieć, iż Żydzi je zagarnęli mówi tradycja. Najbardziej przeciwni oddawaniu Palestyńczykom ziemi są Żydzi ortodoksyjni. Grota Machpela, w której pochowani są Sara i Abraham, rodzice protoplasty Żydów Izraela, znajduje się w Hebronie. Odkąd w 1967 r. wrócili tam Żydzi, napięcie nie słabnie. W 1994 r. Baruch Goldstein, prawicowy fanatyk, zastrzelił 29 modlących się w grocie Palestyńczyków (Abraham jest także ojcem Izmaela, protoplasty Arabów). W Nablusie Żydzi chcący pomodlić się na grobie Józefa spotykają się z groźnym oporem mieszkańców. Izrael utracił kontrolę nad tym świętym miejscem w 2000 r., kiedy wycofał się z części Zachodniego Brzegu Jordanu. Tradycja powiada, że Bóg przeznaczył dla Żydów trzy wspaniałe dary: Torę, Ziemię Izraela i następny świat. Jednak żadnej z tych rzeczy nie można osiągnąć inaczej niż przez cierpienie. O Ziemi Izraela w tradycji żydowskiej mówił rabin Michael Schudrich w czasie uroczystości z okazji Jom hazikaron. 23 kwietnia w synagodze Nożyków odbyły się modły dla uczczenia pamięci wszystkich, którzy zginęli w walce o niepodległy Izrael. Dzień wcześniej na pikniku z okazji 59. rocznicy powstania Państwa Izraela koszerny grill przyciągnął wielu amatorów kuchni izraelskiej, którzy ustawili się w długiej kolejce. Ale nie tylko parówki (przy piwie oczywiście) zebrały brać żydowską. Malowanie twarzy w barwy narodowe Izraela. FOT. ANNA CIAŁOWICZ Obok synagogi odbyły się warsztaty tańca izraelskiego. Ulubiony taniec: nigun atik. Najpierw na sucho, bez muzyki, potem już w dużym kole. Dzieciom najwięcej radości sprawiły konkursy i malowanie twarzy. 3 ביולעטין kwiecień maj 2007

4 AKTUALNOŚCI Posiedzenia Zarządu Wystawa 13 marca Najwięcej uwagi Zarząd poświęcił dalszym planom zagospodarowania Jeszywas Chachmej Lublin. Oprócz siedziby lubelskiej Filii GWŻ, która mieści się w jednym ze skrzydeł parteru, budynek dawnej jesziwy będzie służyć celom religijnym i edukacyjnym (muzeum chasydyzmu, biblioteka); powstanie tam także część hotelowa. Na ten rok planowane są remonty: dachu, piwnic i mykwy. Przypadającą 19 kwietnia rocznicę powstania w getcie warszawskim Zarząd postanowił uczcić wystawą niepublikowanych dotąd zdjęć z czasów wojny. Zdjęcia, pochodzące głównie z albumów rodzinnych niemieckich żołnierzy, Gmina skupuje na aukcjach internetowych. Wystawę będzie można zwiedzać na babińcu synagogi im. Nożyków. Zarząd zajmował się także sprawami: opieki nad cmentarzami, dofinansowania inicjatyw edukacyjnych oraz projektu badawczego nt. antysemityzmu. Wciąż nie ma wizualizacji pawilonu, który stanie w miejscu rozebranego budynku na terenie Szpitala Wolskiego (dawniej: Szpital Starozakonnych na Czystem). W nowym budynku Gmina planuje otworzyć dom opieki. Rozpatrzono kilka wniosków o pożyczki i zapomogi dla członków Gminy. 10 maja Gmina będzie wypłacać becikowe! Należący do Gminy rodzice otrzymają 1000 zł. Także nowożeńcy dostaną od Gminy prezent dofinansowanie ślubu pod chupą w wysokości zł, zaś z okazji bar/bat micwy można liczyć na zł. Sprawozdanie Centrum Wolontariatu z akcji roznoszenia paczek na święto Purim ujawniło, że wśród starszych, mniej sprawnych członków Gminy są osoby, które potrzebują kontaktu, a także pomocy w innej formie. Wkrótce Wolontariat, we współpracy z wydelegowanymi członkami Zarządu, przedstawi projekt ciepłych wizyt i ciepłych telefonów ; sprawą do rozważenia jest sposób lepszego dotarcia z informacją o programach pomocy społecznej, a następnie ze skuteczną pomocą. Przyjmowaniu do Gminy nowych członków zostanie poświęcone oddzielne otwarte zebranie, na którym każdy nie tylko członek Zarządu i rabin będzie mógł przedstawić swoją opinię na temat kandydatów. Dla nowych członków Gminy Zarząd zorganizuje uroczystą kolację szabatową, podczas której wszyscy będą mogli lepiej się poznać. Zarząd podjął uchwałę o przeznaczeniu dodatkowej kwoty na zakup zdjęć z getta warszawskiego. W ostatnim czasie kolekcja powiększyła się o kolejne 40 unikalnych fotografii (oprócz 30 prezentowanych już na wystawie otwartej z okazji 64. rocznicy powstania w getcie warszawskim). Rozważano także możliwość, by odpowiednio zabezpieczone kopie zdjęć udostępnić Muzeum Historii Żydów Polskich do celów archiwalnych. Gmina weźmie udział w Dniach Dzielnicy Wola (16-17 czerwca) oraz w IV Międzynarodowym Festiwalu Sztuki w Milanówku (19-24 czerwca). Podjęto także uchwałę o dofinansowaniu II Ogólnopolskiej Konferencji Judaistycznej dla Młodych Naukowców w Warszawie, a także wydania książki o Wielkiej Synagodze na ul. Tłomackie. Zarząd wysłuchał rabina Meisela, który za kilka miesięcy zamieszka w Warszawie razem z rodziną i czworgiem studentów. Rabin Meisel, we współpracy z rabinem Schudrichem, planuje wspomóc naszą społeczność, oferując bogaty program edukacyjny. Przyznano kilka pożyczek i zapomóg. Do Gminy przyjęto 3 osoby. Na podstawie Wieści Gminnej Wystawę nieznanych zdjęć pokazujących życie codzienne w getcie warszawskim otwarto 19 kwietnia w synagodze im. Nożyków. Najcenniejsze fotografie pokazują pierwsze miesiące getta, życie, które z pozoru toczy się normalnie. Zaprezentowane zdjęcia nie były nigdy wcześniej pokazywane. Gmina kupiła je na międzynarodowych aukcjach internetowych. Autorami byli prawdopodobnie hitlerowscy żołnierze. Na otwarciu wystawy rabin Michael Schudrich odmówił kadisz za prof. Liviu Librescu, jedną z 32 ofiar masakry na politechnice w stanie Virginia. 70-letni naukowiec tak długo blokował drzwi do sali wykładowej, aż wszyscy jego studenci zdołali uciec przed mordercą, skacząc przez okno. Liviu Librescu zginął od kul zamachowca. Chcieliśmy oddać hołd człowiekowi, który poświęcił swoje życie dla innych mówił Michael Schudrich. Akcję skupowania zdjęć Gmina rozpoczęła w ubiegłym roku. Zarząd wyasygnował na ten cel 20 tys. złotych mówi Piotr Rytka-Zandberg, dyrektor administracyjny GWŻ. Najciekawsze zdjęcia rekomenduje Jan Jagielski z Żydowskiego Instytutu Historycznego. Jeszcze przez kilka tygodni wystawę można oglądać na babińcu warszawskiej synagogi. W dniach od 28 lipca do 10 sierpnia 2007 odbędzie się obóz letni w Szarvas (Węgry). Serdecznie zapraszamy żydowskie dzieci i młodzież w wieku 8-16 lat. Koszt pobytu wynosi 600 zł. Szczegółowe informacje można uzyskać w biurze JDC: Warszawa, ul. Twarda 6; tel./fax: lub ; aniaj@jewish.org.pl, junad@jewish.org.pl Aplikacje zgłoszeniowe należy przesyłać do dnia 20 czerwca. Góra: ulica Żelazna, widok w kierunku północnym. Dół (po lewej): miejsce niezidentyfikowane; (po prawej): ulica Leszno, róg Przejazd. FOT. ARCHIWUM biuletyn nr 2/2007 (37)

5 PODWÓRKO nieznanych fotografii z warszawskiego getta kwiecień maj 2007 ביולעטין

6 PODWÓRKO Czy wiesz, co jesz? Usiadłam i u zmęczonej kelnerki zamówiłam dużą porcję czekoladowego ciasta. Kiedy je przyniosła, przyszły mi do głowy wszystkie niekoszerne składniki, jakie mogło zawierać: zagęszczającą krem żelatynę z wygotowanych kości wieprzowych, barwniki z martwych owadów, wieprzowy smalec używany do smarowania formy, spulchniający mąkę wyciąg ze skorupiaków. Na talerzu roiło się od martwych, rozkładających się, nieczystych rzeczy. Od których, jak piszą mędrcy, nasze serca twardnieją, a nasze uszy głuchną na głos Boga. (Naomi Alderman, Nieposłuszeństwo, tłum. Ewa Krysińska, W-wa 2006, s. 118) Te dylematy zna każdy, kto stara się jeść koszernie. Serce jego truchleje na myśl, że niedokładnie przeczytał składniki na opakowaniu. Niedawno mieszkańcy Monsey pod Nowym Jorkiem przeżyli szok, kiedy wyszło na jaw, że ich zaufany dostawca sprzedawał niekoszerne mięso. Nawet w tej ortodoksyjnej społeczności zdarzyło się oszustwo. To znaczy, że David Irving, najsłynniejszy na świecie obrońca Hitlera, musiał się zwijać z 52. Międzynarodowych Targów Książki w Warszawie. trzeba uważać. Tym bardziej, że wielu producentów podrabia znak koszerności (hechszer). Dlatego osoby, które rygorystyczne przestrzegają koszernej diety, stosują zasadę ograniczonego zaufania. Wyjaśnienie, że kuchnia znajduje się na terenie Gminy, działa uspakajająco mówi Małgorzata Blicharz. Tutaj łatwiej nas kontrolować, a rabin Schudrich jest bardzo restrykcyjny. W Kuchni Koszernej, która działa przy Gminie Warszawskiej, pracuje trzech maszgijachów. Każdy listek sałaty trzeba przejrzeć, każde jajko sprawdzić, czy nie zawiera krwistej plamki tłumaczy Małgorzata Blicharz. Kuchnia nie robi zapasów, aby w mące czy ryżu nie zalęgło się robactwo. Wszystkie produkty mają akceptację rabina, nawet płyn do mycia naczyń musi spełniać określone wymogi. Produkty mięsne nie mogą mieszać się z mlecznymi. Koszerny to znaczy: czysty tłumaczy Małgorzata Blicharz. To więcej niż czystość wymagana przez Sanepid. Kłamca oświęcimski gej awek! Organizatorzy usunęli Irvinga w drugim dniu targów, tuż przed tym, gdy planował wystąpić z odczytem w Sali Mickiewiczowskiej PKiN. Spotkanie z wydawcami i polskimi dziennikarzami miało się odbyć o Jednak kwadrans wcześniej pod salą czekało jedynie kilu łysych. Irving tak skutecznie mylił trop, że nawet jego najwierniejsi wyznawcy nie dotarli na czas komentuje Krzysztof Izdebski z Żydowskiej Ogólnopolskiej Organizacji Młodzieżowej. Ogłoszenie o wykładzie pojawiło się poprzedniego dnia, w czwartek, późnym wieczorem na jednej ze stron polskich nacjonalistów. O wizycie Irvinga dowiedział się z tajnego źródła Dariusz Jażdżyk, nasz redakcyjny kolega. Jak na interwencję w sprawie Irvinga zareagowali dziennikarze? Redaktor w Przekroju był zdezorientowany. Zasłaniał się wolnością słowa. W końcu wysłał reportera z fotografem relacjonuje Jażdżyk. O wolności słowa mówił także dyrektor targów Grzegorz Guzowski. Zdanie zmienił po tym, jak dostał oficjalne pisma. Zaalarmowana przez Izdebskiego Fundacja Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego przysłała faks, informując, że istnieje podejrzenie naruszenia art. 55 Ustawy o IPN. Chodzi o artykuł, który mówi, że kto publicznie i wbrew faktom zaprzecza zbrodniom nazistowskim i komunistycznym podlega karze do 3 lat więzienia. To samo pismo trafiło do komendy stołecznej oraz MSWiA. Ambasada Izraela zagroziła usunięciem z targów swojego stoiska. Organizatorzy przestraszyli się też międzynarodowego skandalu, przed którym ostrzegał Piotr Cywiński, dyrektor Państwowego Muzeum w Oświęcimiu. Wpuszczenie kłamcy oświęcimskiego na targi tłumaczyli tym, że zgłoszenie wydawcy otrzymali w ostatniej chwili. Gdybyśmy zdążyli zapoznać się z ofertą, nie wpuścilibyśmy Irvinga na Targi mówi Guzowski. Wykładu Irvinga nie było w oficjalnym Świnia, kiedy leży, wyciąga do przodu kopyta, jakby chciała powiedzieć: Jestem czysta! (rozdzielone kopyta to jeden z warunków uznania zwierzęcia za koszerne; drugiego warunku świnia nie spełnia nie jest zwierzęciem przeżuwającym). Ezaw, brat Jakuba, udawał takiego świętoszka, że otoczenie brało go za maszgijacha. Tradycja żydowska przyrównuje go do świni. Pewien rabin przyjechał raz do miasteczka, gdzie nikt go nie znał. Prosty człowiek, widząc nobliwego starca, pomyślał: to musi być szojchet. Mówi: Zabij dla mnie kurę. Tamten odmówił, ponieważ nie był szojchetem. I zapytał: Pożyczysz mi tysiąc złotych? Przecież cię nie znam odpowiedział mieszkaniec miasteczka. Jak mogę mieć pewność, że mi oddasz? Na to rabin: Skoro mnie nie znasz, to jak możesz ufać, że zabita przeze mnie kura będzie koszerna? Jeśli ktoś nadużyje naszego zaufania, wina spada na niego mówi rabin Michael Schudrich. programie spotkań, który w piątek wisiał przy Sali Mickiewiczowskiej. Dla Irvinga błyskawiczna ewakuacja to nie pierwszyzna. W 2004 r. zmuszono go, by wysiadł z samolotu do Nowej Zelandii. Nie wolno mu postawić stopy m.in. na terytorium Austrii, Niemiec, Włoch, Kanady i Australii. Gdy w 2005 r. wjechał do Austrii (gdzie był ścigany listem gończym od 1989 r.), aresztowano go i skazano za kłamstwo oświęcimskie. Wyszedł na wolność w grudniu 2006 r. David John Cawdell Irving, brytyjski pisarz i publicysta, to jeden z czołowych negacjonistów, czyli osób zaprzeczających dokonaniu przez hitlerowców Holokaustu. Od późnych lat 60. do połowy lat 80. XX w. wydano kilkanaście jego książek popularnonaukowych o II wojnie światowej, które cieszyły się dużą poczytnością. W latach 80. Irving zaangażował się jawnie w działalność neonazistowskich ugrupowań, wygłaszając szereg odczytów m.in. w Niemczech, Kanadzie i USA. Za swe poglądy Irving nie został wpuszczony do kilku krajów. biuletyn nr 2/2007 (37)

7 KULTURA Warszawski Feniks dla Tiffany Shlain Warszawski Feniks i nagroda pieniężna w wysokosci 7 tys. zł dla najlepszego filmu obrazujacego Żydów z polskimi korzeniami, ufundowana przez Gminę Wyznaniową Żydowska w Warszawie przypadła w tym roku Tiffany Shlain za film Plemię. Barbie, laleczko! Niebieskooka blondynka często słyszy taki komplement. Kto mógłby się domyślać, źe dziewczyna o imieniu Tiffany jest Źydówką. Dobry wygląd powoduje, że słyszy wiele antysemickich słów, padających z ust ludzi, którzy nie wiedzą, że ich rozmówczyni jest Matka Barbie, Ruth Handler, pochodzi z Polski. Ten fakt wzięli pod uwagę jurorzy IV edycji Międzynarodowego Festiwalu Filmowego Żydowskie Motywy. Plemię (The Tribe) to dowcipna wędrówka po żydowskiej historii oglądanej przez pryzmat lalki Barbie. Obraz łączy: archiwalne filmy, grafikę, animację, dioramy i prostą poezję. Dzisiejszy świat to rodzaj marketu, w którym źydowskość zwłaszcza dla młodych to tylko jedna z opcji. Pytania o tożsamość zastępuje często konsumpcja, a w miejsce tradycji wkrada się newage owa z ducha fascynacja, powiedzmy, kabałą. Lalka Barbie zabiera nas w podróż przez historię narodu żydowskiego od czasów biblijnych do współczesnych, rzucając światło na to, co obecnie znaczy być Żydem. Kadr z filmu Plemię (The Tribe). FOT Best Short Documentary Nashville Film Festival 2006 Audience Award Ann Arbor Film Festival 2006 Best Historical Film San Francisco International Women s Film Festival Autorzy nagrodzonego filmu. Od lewej: Ken Goldberg, (współscenarzysta), Tiffany Shlain (reżyser, współscenarzysta) i Gil Gershoni (dyrektor artystyczny). FOT. Megan Malia McGinity Żydówką. To jedna z kwestii poruszonych w The Tribe, filmie, którego bohaterką jest lalka Barbie. Mała, plastikowa lalka Barbie kryje w swym wnętrzu chorobliwą truciznę zagrażającą naszym dziecom napisał redaktor Naszego Dziennika. Gdyby jeszcze wiedział, że Barbie jest Żydówką... Tiffany Shlain została wybrana przez Newsweek jedną z kobiet kształtujących XXI wiek. Jest założycielką i ambasadorem The Webby Awards i laureatką szeregu filmowych nagród. Jej życie zawodowe kierowane jest przez pasję rozwiązywania skomplikowanych problemów w niezwykły sposób, a twórczość obejmuje całą gamę tematów, od internetu, poprzez politykę aż do religii. Wyreżyserowała osiem filmów m.in. Life, Liberty & The Pursuit of Happiness, który w 2003 roku został zakwalifikowany na Festiwal Filmowy w Sundance i wyemitowany w Sundance Channel TV. Studiowała teorię filmu na Uniwersytecie w Berkeley i produkcję filmową na Uniwersytecie w Nowym Jorku. Oprócz filmów, zajmuje się pracą w The Webbys i jest zapraszana na wykłady zarówno na temat filmów jak i wpływu internetu na społeczeństwo. Obecnie pracuje nad filmem o problemie prokreacji w perspektywie globalnej. W filmie zajmuje się tematami takimi jak: płodność, bieda, seks, zapobieganie ciąży, piękno, AIDS, miłość i genetyka. Mieszka wraz z mężem i córką w San Francisco. Wybrane filmy i nagrody: The Tribe Indiewire s Sundance Critic s Choice W imieniu Tiffany Shlain nagrodę Warszawskiego Feniksa odbiera aktorka Vanessa Hidary. FOT. Paweł Kwiek 7 ביולעטין kwiecień maj 2007

8 KULTURA Dotleniacz Joanny Rajkowskiej Plac Grzybowski podczas prac wykopaliskowych projekt Dotleniacz. Widok z wieży kościoła. FOT. JOANNA RAJKOWSKA Sadzawka ze specjalną aparaturą ozonującą powietrze i wytwarzającą mgłę pojawi się w lecie na placu Grzybowskim. O projekcie Dotleniacz z Joanną Rajkowską rozmawiają Anna Ciałowicz i Dariusz Jażdżyk. DJ: Czy Dotleniacz zrodził się równolegle do projektu Zostaw to? Nie, to jest bardzo stary projekt. Miał zaistnieć razem z palmą. Na samym początku, przed palmą, myślałam o kopaniu dołu. Może dlatego, że ja sama znalazłam się wówczas w poważnym psychicznym dole. Zamieszkałam na Pradze Północ. Było tam piękne podwórko, puste, jakby bomba zmiotła wszystko z powierzchni ziemi. Na wielkiej przestrzeni nie było nic psie kupy, trawa i jedno wielkie drzewo. Myślałam o ludziach, których widziałam codziennie na klatce schodowej albo siedzących na murku i pijących na umór od rana do nocy. Myślałam, że dobrze byłoby zdefiniować to, wydobyć na wierzch te działania, które i tak miały miejsce. W końcu słowo dół ma w języku polskim bardzo jasne konotacje. Chciałam zapłacić tym ludziom, żeby przez miesiąc codziennie, łącznie ze mną, kopali gigantyczny dół. Projektu nawet nie zaczęłam realizować, bo wydał mi się zbyt czarny. Potem przyszła palma i doświadczenie pracy z przestrzenią publiczną i mocnym kontekstem historycznej traumy. Nagle uświadomiłam sobie, jakie to jest bogactwo: ma się instrument w ręku, który nie wydobywa dźwięków sam z siebie, tylko z kontekstu, z otoczenia. Kontekst okazał się najistotniejszy. DJ: Dlaczego na miejce realizacji tego projektu wybrałaś plac Grzybowski? Czasami człowiek pracuje na zasadzie przypadku lub mocnej intuicji. Tu zaważyła intuicja. Zaczęłam bardzo często przychodzić na ten plac: po śrubki, po farby i po kable, bo remontowałam pracownię, do której się przeniosłam w Śródmieściu. I wrócił do mnie ten projekt z dołem, z kopaniem. 1 Wystawa Zostaw to (2006) prezentowana była w ramach dziewiątej odsłony projektu W samym centrum uwagi (CSW Zamek Ujazdowski). Projekt odnosi się do pamięci, obciążającej przestrzeń fizyczną, symboliczną i społeczną oraz do pragnienia znalezienia sobie w tej przestrzeni swego miejsca. Ciężka, traumatyczna przeszłość, cechująca zwłaszcza relacje polsko-żydowskie, którą naznaczone jest wiele miejsc w Polsce, utrudnia życie teraźniejszością. Zdałam sobie sprawę, czym jest to miejsce. Gdyby można było wyrysować napięcia, które tutaj się krzyżują, ludzi, którzy po swoich niezależnych trajektoriach poruszają się przez ten plac, to powstałby diagram zasupłanych, krzyżujących się napięć, różnych narracji. Zelektryzowało mnie to. AC: Palma mnie się kojarzy z Nową Jerozolimą, jak dawniej nazywano Górę Kalwarię... Galeria to jest przestrzeń zamknięta, przygotowana, ujęta w nawiasy. W projektach publicznych tych nawiasów nie ma. Każdy przechodzący jest uczestnikiem i każdy produkuje zupełnie inną wizję projektu, czy też raczej miejsca przekształconego przez projekt zgodnie ze swoją świadomością, pamięcią, kulturą i wykształceniem. Moje intencje przestają mieć jakiekolwiek znaczenie. Na początku nie byłam przygotowana na sposób działania projektu publicznego. Robiłam straszne awantury tym, którzy w telewizji traktowali palmę jako tło do rozdawania w telewizji podarków świątecznych. (śmiech) To była skrajna głupota, bo przecież dlaczego nie... DJ: Właśnie, przygotowania. Jak to wyglądało, na ile było istotne w dalszej realizacji? Starałam się wszędzie umieścić ogłoszenia o projekcie i poprzedzających go wykopaliskach, z numerem telefonu, mejlem itd. Zgłaszali się ludzie z zarządów wspólnot, rozmawiałam w Gminie, kościół pominęłam i to był zresztą błąd, jak się okazało. AC: Jakie mieli sugestie? Zrobić wszystko, żeby nie dopuścić do powstania pomnika pomordowanych na Wołyniu [chodzi o planowany pomnik ofiar UPA w formie drzewa z poprzybijanymi do niego zwłokami dzieci red.]. Ludzie naprawdę są przerażeni wizją tego pomnika. Jak zaczęliśmy kopać, wszyscy przychodzili z takim samym pytaniem: czy to jest ten pomnik? Gdy odpowiadaliśmy nie, to jest sadzawka, kwiaty, ozon itd. Wtedy oddychali z ulgą i zaczynali opowiadać swoje historie. DJ: Nagrywasz te wypowiedzi? Ja nie mogę tego nagrywać, dlatego że jak jakiś facet do mnie przychodzi i mówi: proszę pani, czy pani wie..? Nie mogę przecież w tym momencie wyciągnąć kamery, bo facet powie: idź do diabła! DJ: Ale spisujesz jakoś? Ja pamiętam. Nie wszystko da się zarejestrować i nie o wszystkim wiem, bo rozmów nie tylko ze mną było wiele. Byliśmy tam przez trzy tygodnie, duża ekipa, ludzie się zmieniali i wszyscy rozmawiali z mieszkańcami. To jest ważny moment, kiedy wszyscy stają się w jakiś sposób za projekt odpowiedzialni i rzeczy zaczynają się dziać poza moją kontrolą. Wówczas projekt zaczyna pracować na zasadzie oddzielnych komóreczek i wszystko zaczyna być polifoniczne i to właśnie zaczęło się dziać. AC: Czy wszyscy stali się Twoimi sojusznikami?. Poprosiliśmy księdza, żeby porozmawiał z parafianami, którzy zdążyli się wrogo biuletyn nr 2/2007 (37)

9 do nas ustosunkować, niestety. Może dlatego, że oni czują się jakoś właścicielami tego terenu przed kościołem (sic!) i uznali, że powinni wiedzieć, co tam powstaje. Dla nich ten projekt to nieprawdopodobne jest ironiczny, dlatego, że to, co im najbardziej przeszkadza, to są pierdzące autokary przywożące izraelskie wycieczki. To był zresztą problem też dla nas. Parę razy poprosiliśmy kierowców, żeby wyłączyli silniki, bo nie mogliśmy kopać, zatykało nas. W sumie to jest fajne jakaś oznaka normalności. Ci ludzie, którzy tu mieszkają, idą sobie do swojej świątyni, wkurza ich zapach spalin, trzeba coś z tym zrobić. Tylko że ja nie jestem od tego, żeby przestawiać autokary. AC: I co ci Izraelczycy? Jak był Marsz Żywych, to myśmy akurat kopali. Przeszły tędy setki Izraelczyków, wszyscy się zatrzymywali, więc rozmawialiśmy ze wszystkimi. Strasznie się tłumaczyli. Bo to jest jeden z najbardziej beznadziejnych pomysłów. Dlatego między innymi robię Dotleniacz. Ci ludzie chodzą w zwartych grupach, naokoło jest straż, unosi się nad tym atmosfera stanu oblężenia, absolutnego zagrożenia. To jest zamknięte koło, bo oni generują sytuację, której chcą uniknąć. Gdyby zrobić rysunek, wyglądałoby to tak: zwarta wiązka, grupa ludzi przemieszcza się z punktu A do punktu B. Jak zobaczyli wykopaliska, zaczęli do nas podchodzić i z nami gadać i to było fajne, bo przestawali być tą zwartą, obcą grupą. Wiązka zaczęła się rozgalęziać, kreski prowadziły w różne strony. DJ: Ochroniarze nie interweniowali? Oni mają przykazane, żeby ograniczać kontakt z miejscowymi do minimum. Ochroniarze też do nas podeszli, na samym początku. Mam nadzieję, że ten projekt niezależnie, jaki będzie jego ostateczny kształt sprawi, że ci ludzie zboczą z tej swojej bardzo jasno wytyczonej trajektorii. I właśnie o to chodzi: żeby wszystko zaczynało się atomizować, żeby te pojedyncze komóreczki zaczęły działać poza strukturą grupy. DJ: Spotkałaś się z jakimiś zaskakującymi reakcjami? W Londynie przedstawiałam wizję tego projektu w Goldsmiths College. Sala zawrzała z powodu pewnego incydentu, który się wydarzył, kiedy byłam w Jerozolimie: poszłam do Mea Szearim i położyłam się w poprzek ulicy, żeby sprowokować kwiecień maj 2007 Joanna Rajkowska urodziła się w 1968 r. w Bydgoszczy. W latach studiowała historię sztuki na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, zaś w latach na Wydziale Malarstwa krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych w pracowni prof. Jerzego Nowosielskiego. Otrzymała dyplom z wyróźnieniem. W latach odbyła Studio Semester Program na State University of New York. Autorka m.in. projektów: Pozdrowienia z Alej Jerozolimskich (2002), Zostaw to (2006), Literatura patriotyczna (2006), Maja Gordon jedzie do Chorzowa (2006). Mieszka i pracuje w Warszawie. chasydów do tego, żeby zaczęli na mnie patrzeć, gadać, robić jakiekolwiek ludzkie gesty w moim kierunku. To było oczywiście pogwałceniem praw tej społeczności. Padły dwa bardzo mocne zarzuty: violence i purification. Że to, co robię, jest zawsze pogwałceniem praw miejsca i społeczności, która te prawa ustala. Drugi zarzut, purification, dotyczył elementu ozononowania, oczyszczania, dotleniania, czyli eliminowania, w pewnym sensie, bakterii, tego, co nieczyste. Studenci z Goldsmiths College zaczęli mnie oskarżać, że próbuję naśladować nazistowskie strategie. Facet, który najgłośniej krzyczał, potem w pubie powiedział: wiesz co, ja musiałem to zrobić, bo mój dziadek i babcia byli w SS. AC: Niemcy, Polacy, Żydzi... Magda Pustoła, która była kuratorką Zostaw to, zajmuje się w Goldsmiths College czymś bardzo ciekawym, a mianowicie pojedynczością, czyli taką podmiotowością, która nie jest definiowana grupowo, społecznie, historycznie. W tym ujęciu nie zajmujemy się Polakami, warszawiakami, grupą straumatyzowaną tak czy inaczej, tylko próbujemy zdefiniować tę osobistą przestrzeń na zasadzie pojedynczości w relacji do innej pojedynczości. Też nie definiujemy jej indywidualnie, tożsamościowo, tylko szukamy przestrzeni, która na zasadzie sprzężenia zwrotnego te pojedynczosci generuje, określa, współtworzy. I to jest właśnie sedno eksperymentu, który mam nadzieję wydarzy się na placu: jeśli ci ludzie, z tak różnymi historiami, ale przecież nie tylko przez Historię przez duże H zdefiniowani, usiądą obok siebie wokół sadzawki jak oni się będą mieli wobec siebie, jakiego rodzaju rozmowy będą toczyć, czy w ogóle coś się między nimi wydarzy? Jak te pojedyncze podmiotowości będą się miały wobec siebie na gruncie dotkniętym traumą? Myślę, że ludzie są w stanie wygenerować przestrzeń, która polega na tym, że są oddzielnie z tym wszystkim, co ich ukształtowało, ale jednocześnie jest ta część, którą mogą się dzielić bez konieczności negocjacji swojej tożsamości, swojej historii. W Dotleniaczu bardzo istotne jest jak prosta cielesna przyjemność przebywania w bajkowym otoczeniu zmieni (lub nie) relację ludzi wobec siebie. DJ: Pytanie najważniejsze kogo chcesz dotlenić? Toksyczną atmosferę, która tu jest. Bo toksyczna jest księgarnia Antyk, czy raczej to, co po niej zostało, albo co ją wygenerowało, ale tak samo toksyczne są wycieczki izraelskie powiedzmy sobie szczerze, to jest chore... DJ: Te spaliny? Spaliny też. Ale chore jest przede wszystkim zwiedzanie cmentarza zamiast placu Grzybowskiego, jak gdyby ten cmentarz nie miał żadnej teraźniejszości. To, że Izraelczycy, zamiast pić z nami piwo, chowają się za swoimi bodyguardami. Toksyczne jest to, że Teatr Żydowski mieli tę cepelię, taką samą od dwudziestu lat bez przerwy, że nie ma żadnej nowej krwi. Toksyczne jest to, że wszyscy mają gdzieś ten plac i on generalnie murszeje, zamienia się w jakąś ziemię niczyją. To wszystko jest właśnie oznaką degeneracji, działania traumy, z którą trzeba się zmierzyć, i uświadomić sobie przyczyny tego, że jest, jak jest. To nie jest przecież zwykłe zaniechanie, ono z czegoś wynika. Dlatego pomyślałam, że jeśli się stworzy oddzielne, niezależne, a jednocześnie otwarte miejsce, które będzie miało własną bardzo mocną wibrację, które będzie zintensyfikowaniem przestrzeni i będzie zapraszało do tego, żeby poczuć, że jest się tu i teraz mocno razem, czy też oddzielnie razem to będzie to działać jak chwilowa terapia. Jednocześnie to miejsce w sposób przewrotny, ironiczny, zwraca się jakby przeciwko ludziom, których zaprasza. Tak jak palma, wyśmiewa się z nich: idziecie z ochroniarzami, a tu rybki pływają, machacie książeczkami Poznaj Żyda, zamiast usiąść przy sadzawce, ozon wdychać. Ja chcę rozbroić to miejsce. Palma też miała za zadanie rozbrojenie pewnej przestrzeni. DJ: Palmie się udało! Palmie się udało. Może rybki też będą takie skuteczne. Bardziej ozon niż rybki. ביולעטין FOT. BOGDAN KRĘŻEL

10 PODWÓRKO Bar Micwa Piotra Szyca Zbliża się święto Pesach, a wraz z nim refleksje o odwadze Żydów zniewolonych w Egipcie i o znaczeniu wolności dla narodu i dla każdego człowieka. Pamiętamy, że Bóg, poprzez Mojżesza, kazał Żydom zabić jagnię, a następnie posmarować krwią jagnięcia framugi. Można zadać pytanie, po co Bóg to uczynił, przecież doskonale wiedział, gdzie skierować Anioła Śmierci, a gdzie nie. Miał to być dla Żydów sprawdzian, czy odważą się zabić zwierzę, które było jednym z bóstw egipskich. Czy odważą się zrobić coś, czego do tej pory nie ośmielili się zrobić. Czy odważą się zamanifestować swoją inność i porzucić bałwochwalstwo. Może wciąż pamiętali, że są Żydami, ale przecież przez ponad 200 lat żyli zasymilowani z narodem egipskim. I nagle mieli powrócić do korzeni, do tradycji swoich przodków? Odrzucić bożków? Uwierzyć w Jedynego Boga? Nie było to łatwe. A jednak zdecydowali się. Posmarowali odrzwia i, jak podaje Raszi, jeszcze tej samej nocy obrzezali się, zawierając przymierze z Bogiem na wzór Abrahama. Myślę, że możemy być dumni z faktu, że Żydzi będący tyle lat w niewoli, potrafili zdobyć się na tak heroiczny czyn. Pamiętajmy, że wielu z nich obawiało się przyszłości, wielu wątpiło. Ale lud Izraela podjął wyzwanie ucieczkę z Egiptu. W imię wolności. W imię zachowania swojej tożsamości. To dla nas wielka lekcja, jak szukać samego siebie i umieć o to walczyć. Tora uczy nas, że czas święta Pesach powinien być próbą wyjścia z naszego własnego Egiptu. Każdy może odrzucić coś, co nie jest jego, co ogranicza poczucie wolności. Ale nie tylko w Pesach, zawsze trzeba szukać drogi do Ziemi Obiecanej, do siebie. Po długiej i mozolnej wędrówce przez pustynię, Żydzi zostali wynagrodzeni za swoje trudy dostali Torę. Można powiedzieć, że była to swego rodzaju pierwsza na świecie konstytucja. Zawierała wszystko to, co jest potrzebne do życia religijnego i nie tylko. Tora jest dla Żydów Drogowskazem, Prawem, Świętą Księgą, tym, co spaja naród i co decyduje o jego przetrwaniu aż do dzisiaj. A przecież nie zawsze łatwo było być Żydem, nie wszędzie można było czuć się bezpiecznie. I tak jest nadal. Wojny, pogromy, wygnania, pogarda to wszystko towarzyszy Żydom przez stulecia. A jednak dzisiaj mam Bar Micwę. Zabicie jagnięcia można odnieść do teraźniejszości. Nie chodzi tu o sam fakt zarzynania jagnięcia i smarowania framug krwią. Piotr SZyc i rabin Michael SCHUDRICH. FOT. ARCHIWUM RODZINNE Chodzi o zachowanie tożsamości i bycie dumnym z tego, że jest się Żydem. Ale jak w dzisiejszych czasach, czasach nietolerancji i rasizmu zbalansować bycie dumnym ze swego żydostwa z bezpieczeństwem? Można wewnętrznie być dumnym, ale nie okazywać tego ludziom, którzy nie zrozumieją naszej inności. Kiedy jesteśmy w towarzystwie ludzi światłych, tolerancyjnych, nie musimy niczego się obawiać, ale wśród ludzi, którzy za sam fakt, że jesteśmy Żydami, znienawidzą nas lub zrobią nam krzywdę, lepiej milczeć. W czasach Holocaustu można było skrycie modlić się do Boga, ale nie trzeba było mówić o tym innym. Tak samo teraz, kiedy napadną nas skini, można powiedzieć, że nie jest się Żydem i to wcale nie oznacza, że utracimy honor, że wyprzemy się swojego pochodzenia. Kiedy Mojżesz był na górze Synaj, Żydzi zbudowali sobie coś, do czego mogli się modlić, co mogło symbolizować Boga. Złoty Cielec dawał im to, bez czego nie mogli się obejść: poczucie bezpieczeństwa i wspólnoty. Według mnie współczesnym Złotym Cielcem jest dla ludzi elektronika, technika i pieniądze, które są wprawdzie w dzisiejszych czasach konieczne, ale czy najważniejsze? Dobrze jest, jeżeli ludzie, którzy na co dzień nie odstępują od telefonów, komputerów, w szabat, czy w inne święta, porzucają to wszystko, by pomodlić się do Boga i usiąść razem z rodziną do stołu. I to jest najważniejsze. Tradycja. Religia, która spaja społeczeństwo. Najważniejsze jest pielęgnowanie własnej tradycji. I szanowanie innych. Wiem, że dzisiaj są w synagodze żydzi i chrześcijanie, wierzący i niewierzący. Fakt, że jesteśmy tu dzisiaj razem oznacza, że potrafimy wyjść z Egiptu. Możemy być z tego dumni. Wiem, że nie jestem doskonały, może za mało religijny, ale staram się obchodzić święta, pamiętam, kim jestem, chcę poznawać kulturę, historię i tradycję mojego narodu. Dlatego ta Bar Micwa jest dla mnie taka ważna: pragnę pokazać całej społeczności, że jestem dorosłym Żydem i że nie wstydzę się tego. Piotr Szyc Pragnę podziękować moim kochanym rodzicom, mojej babci Klarze i babci Fredzi; naszej Gminie za pomoc w przygotowaniu bar micwy; rabinowi Schudrichowi i rabinowi Goldbergowi oraz panu Piotrowi Kowalikowi za przygotowanie mnie do bar micwy; dyrekcji oraz wszystkim nauczycielom z przedszkola i szkoły za uczenie mnie; rabinowi Liberowi, że zechciał przylecieć ze Stanów specjalnie na tę uroczystość; moim przyjaciołom za wspieranie mnie; wszystkim, którzy 17 marca przybyli na moją bar micwę. 10 biuletyn nr 2/2007 (37)

11 ZAGRANICA Izrael najwieksze nieszczęście Żydów? Były Naczelny Rabin Sefardyjski Izraela, Mordechaj Elijahu, wywołał kilka lat temu skandal, mówiąc w radiu Kol haemet, że Holokaust był karą za grzechy popełnione przez judaizm reformowany. Słowa rabina skrytykował przewodniczący Agencji Żydowskiej Zeew Bielski i premier Izraela Ehud Olmert. Liga Przeciw Zniesławieniu oskarżyła Elijahu o profanowanie pamięci ofiar Zagłady. Stanowisko sefardyjskiego rabina nie odbiega od opinii środowisk ultraortodoksyjnych. Jednak wielu ofiarom Holokaustu i ich potomkom trudno się zgodzić z tezą, że hitlerowcy byli jedynie narzędziem w ręku Boga, podobnie jak Babilończycy, którzy zniszczyli Świątynię i wygnali Żydów z ich ziemi. Uczynili tak mówi prorok Jeremiasz aby lud żydowski otrząsnął się z grzechu i uczynił narodową pokutę. Złamana przysięga Żydzi są za siebie nawzajem odpowiedzialni mówi żydowska maksyma. Znaczy to, że grzech popełniony przez jednostkę spada na wszystkich. Z Talmudu: Jeśli nie dotrzymacie przysięgi, zezwolę, aby wasze ciała stały się bezbronne jak gazele na polach i sarny (Ketuwot 111a). Jakiej przysięgi nie dotrzymali Żydzi, że stali się bezbronni jak gazele i sarny? Przysięgi, o których mówi Talmud, są trzy: Jedna, że naród żydowski nie powinien porywać się na mury (RaSzI: nie powinien zajmować Ziemi Świętej siłą); druga Żydzi nie będą powstawali przeciw narodom świata; trzecia, którą Bóg zaprzysiągł narody świata, że nie będą one za bardzo Żydów uciskać. Można by powiedzieć, iż żadna ze stron nie dotrzymała przysięgi. W 1948 r. Żydzi stworzyli niepodległe państwo i ojczyznę swoją zajęli siłą. Było to zaledwie trzy lata po zakończeniu II wojny światowej, o której trudno powiedzieć, że Żydzi nie byli za bardzo uciskani. Sami sobie winni Dla Joela Teitelbauma ( ), przywódcy chasydów Satmar, sprawa jest oczywista: Żydzi sami na siebie sprowadzili Holokaust. Z powodu naszych wielkich win cierpieliśmy ogromne tragedie, gorzkie jak piołun, które ludowi Izraela nie przydarzyły się, odkąd stał się narodem pisał Satmar Rebe w 1979 r. Prorokował także rychły upadek Izraela, państwa, które zrodziło się z grzechu. Heretycy i niewierzący włożyli tak wiele wysiłku w złamanie tych przysiąg, zakazu porywania się na mury, powołania własnej władzy i zdobycia niepodległości przed wyznaczonym czasem. [...] Te grupy [syjoniści i ludzie świeccy] kontynuowały zatrutą ideę założenia państwa [...] i wciągnęły dzieci Izraela w straszliwą herezję, jaka nie miała sobie podobnych nigdy wcześniej. [...] Dlatego nikt nie powinien się dziwić, że Bóg zareagował wielkim gniewem. Jednak w obozie religijnym nie wszyscy są zwolennikami pozostawania na wygnaniu, w oczekiwaniu na wyrok Opatrzności. Rabin Beniamin Jehoszua Zilber z Agudat Israel (ortodoksyjnej partii politycznej) pisał w 1961 r.: Nie zaliczamy się do grona tych, którzy powiadają, że [...] nawoływanie do osiedlenia się w Izraelu jest złamaniem przysięgi wobec Boga. Zilber kontynuuje myśl rabina Cwi Hirsza Kaliszera ( ), który w dziele Szukając Syjonu pisał: Nie myślcie, że Bóg nagle zstąpi z niebios i przemówi do swego ludu: Opuśćcie diasporę! [...] Odkupienie nadejdzie stopniowo. Mamy więc dwie strategie: z jednej strony chasydzi Satmar (tylko w USA jest ich ok. 100 tys.), którzy mówią: żyjemy na Brooklynie, przestrzegamy przykazań i czekamy na Mesjasza; rabin Kaliszer zaś nawołuje: nie, to my musimy zapoczątkować proces odkupienia. Karząca ręka nazistów Rabin Cwi Jehuda Kook ( ), założyciel Gusz Emunim ruchu propagującego osadnictwo na Zachodnim Brzegu i w Strefie Gazy twierdzi, że to nie ludzie przyspieszali koniec dziejów, lecz Bóg, karząc Żydów rękami nazistów. Ludzie zaczęli działać, bo już przyszedł odpowiedni czas. Wymordowanie sześciu milionów to bolesna amputacja na ciele narodu. Lud Boga tak przylgnął do zepsucia innych narodów, że konieczne stało się odcięcie przez rozlew krwi pisał rabin Kook. Przylgnięcie do zepsucia innych narodów oznacza asymilację. W tym kontekście można zrozumieć wypowiedź rabina Eljiahu. Powiedział on: Reforma zaczęła się w Niemczech. Ci redaktorzy żydowskiej wiary rozpoczęli swoją działalność w Niemczech. Z tego uczymy się, że zabronione jest zmieniać judaizm. Żydzi nie mogą się asymilować ze względu na posłannictwo duchowe, jakie mają do spełnienia. A jednak większość Żydów amerykańskich ulega asymilacji. W 1960 r. małżeństwa mieszane stanowiły zaledwie 1%, podczas gdy obecnie ponad 50%. Wydaje się więc, że niepodległy Izrael może mieć zasadnicze znaczenie dla przetrwania judaizmu. Tam bowiem nawet osoby świeckie, żyjąc w bliskość środowiska religijnego, łatwiej mogą wrócić do Tory. Ortodoksyjni egoiści Jak twierdzi rabin Kook: antyreligijnie nastawieni syjoniści, nie zdając sobie z tego sprawy, działali z inspiracji Bożej. Mieli bowiem większą świadomość narodową i bardziej troszczyli się o dobro wspólne niż ortodoksi, którzy skupieni jedynie na wykonywaniu przykazań nie mieli wizji tego, co będzie dobre dla całego narodu. Państwo Izrael jest święte, bez skazy pisał rabin Kook, twierdząc, że wszystkie inne sprawy mają w stosunku do tej zasady mniejsze znaczenie. Podstawowa wartość państwa nie zależy od tego, czy więcej lub mniej jego mieszkańców przestrzega Tory i przykazań. Z pewnością naszym celem jest, aby cały naród należał do Tory i jej przykazań. Państwo jednak i tak pozostanie święte!. Ojciec Cwiego Jehudy, rabin Awraham Icchak Kook, zapowiedział: Izrael przejdzie przez okres strasznego nacjonalizmu, później strasznego materializmu, co obserwujemy teraz; w końcu jednak wrócą do Tory. Rabin Mordechaj Goldbrg Zapis wykładu wygłoszonego w Centrum im. Mojżesza Schorra dn. 8 maja 2007, tłumaczenie tekstów źródłowych Magdalena Sommer. 11 ביולעטין kwiecień maj 2007

12 HISTORIA Szpital Starozakonnych na Czystem W szpitalu na Czystem leżałem sześć miesięcy na oddziale piątym. Boże, czułem się jak panisko! Dla każdego osobne łóżko i czysta pościel. Nie jak w starym szpitalu przy Pokornej, którego my, dzieci, baliśmy się, gdyż mówiono tam jeszcze żywych wynosi się do kostnicy wspominał Mosze Wajsman. O dziesiątej rano był obchód. Przyszło dwóch lekarzy: jeden starszy, drugi młodszy. Starszy był to profesor Freidensohn, wysoki mężczyzna z wielką szopą siwych włosów i przyciętą w szpic bródką. Drugi, młodszy, średniego wzrostu, z czarnymi rzadkimi włosami, z przedziałkiem pośrodku, z czarną bródką i okularami w złotych oprawkach to był doktor Ludwik Zamenhof. Podeszli do nowoprzyjętego pacjenta, który pierwszą noc spędził na korytarzu. Freidensohn zmierzył mi puls, zaglądał do oczu, mówił w języku, którego nie rozumiałem. Później Zamenhof usiadł koło mnie na łóżku, osłuchał, przykładając do mojej piersi metalową tubkę. Zapytał mnie o coś, ale widząc, że nie znam polskiego na tyle dobrze, żeby mu odpowiedzieć, uśmiechnął się i zaczął mówić pół po niemiecku, pół po żydowsku. Wajsman nie wiedział wówczas, że doktor Zamenhof jest twórcą nowego języka. Miał szesnaście lat i znalazł się w szpitalu łączącym najnowsze osiągnięcia myśli budowlanej z wymaganiami lecznictwa zamkniętego i humanizacją pobytu pacjenta w gmachu szpitalnym. Centralne ogrzewanie parowe niskiego ciśnienia (pierwsza tego typu instalacja na ziemiach polskich), instalacja grawitacyjna oraz wymuszona, oświetlenie gazowe i elektryczne, własny agregat prądotwórczy, urządzenia kanalizacyjne i wodociągowe oraz własna studnia na wypadek awarii zastosowanie tych rozwiązań uczyniło szpital na Czystem najnowocześniejszą placówką leczniczą w Warszawie. Jak pisał Mórawski ( Kartki z dziejów Żydów warszawskich ): wszystkie budynki szpitalne były murowane, tynkowane, kryte blachą i posadowione na suterynach, przeważnie 1- i 2-piętrowe. W ośmiu oddziałach szpitalnych mieściło się jednorazowo 535 chorych w bardzo dobrych warunkach lokalowych i medycznych, personel lekarski i pomocniczy zaś liczył w początkowym okresie 313 osób. W początkowym okresie, a więc w roku 1902 (pierwsi pacjenci zostali przyjęci 23 kwietnia, jednak dopiero 13 czerwca odbyła się oficjalna wizytacja Warszawskiej Rady Miejskiej Dobroczynności Publicznej), kiedy Mosze Wajsman leczył się na serce, do personelu pomocniczego należał także fryzjer. Lubiłem nosić dłuższe włosy i wcale nie chciałem ich ścinać wspominał. Kiedy przyszedł doktor Zamenhof, pożaliłem mu się. Twarz jego nabrała powagi. Poszedł i przyprowadził salową. Musiała obiecać, że fryzjer tym razem mnie ominie. Zaprojektowany przez Artura Goebla kompleks szpitalny mieścił na obszernym terenie osiem osobnych pawilonów szpitalnych. Okolone murem znajdowały się tu oddziały: chirurgiczny, oftalmiczny i ginekologiczny, chorób: skórnych i wenerycznych, płucnych, gardlanych i usznych, zakaźnych, wewnętrznych i nerwowych, umysłowych (z ogrodem doń należącym i oddzielony murem od reszty szpitala) oraz pawilon dla położnic, z pracownią naukową. Prócz tego były tam: Dom Administracyjny z przylegającym od południa budynkiem synagogi w stylu klasycystycznym oraz Dom Przedpogrzebowy, kuchnie i pralnie z budynkiem maszyn i kotłownią, wozownie, stajnie, komora dezynfekcyjna i inne budynki gospodarcze. Znajdowały się także: magazyn żywnościowy z lodownią, dom dla służby z ochronką, czyli przedszkolem dla dzieci pracowników, przytułek dla rekonwalescentów, dwie lodownie i waga towarowa. W sumie było to 17 budowli o różnym przeznaczeniu. Luźno stojące pawilony były otoczone bogatym w roślinność ogrodem z licznymi alejkami spacerowymi, ławkami, a nawet altanami chroniącymi od słońca czy słoty pisał Karol Mórawski. Najlepszych rozwiązań dla szpitala wolskiego szukano za granicą. Ludwik Natanson i Zygmunt Kramsztyk odbyli w tym celu podróż do Francji, Austrii i Niemiec. Ci dwaj wybitni lekarze byli członkami powołanego w kwietniu 1887 r. czternastoosobowego Komitetu Budowy Szpitala. Do Komitetu wszedł także doktor Józef Kinderfreund, kierujący przestarzałym szpitalem żydowskim przy ul. Pokornej. Wśród dobroczyńców znaleźli się najznamienitsi warszawiacy, zarówno Żydzi, jak i Polacy bankierzy, przemysłowcy, arystokracja i inteligencja polska. Wkrótce Komitet podzielił się na kilka sekcji: ogólną, techniczną, finansową, lekarską i prawną. O zaopatrzenie nowej placówki w bieliznę, pościel i odzież starał się utworzony Komitet dam, z Amelią Natansonową, a później Emilą Dawidsonową na czele. Aby pomnożyć środki na budowę i przyspieszyć ich gromadzenie, Zarząd Gminy rozpisał pożyczkę w obligacjach na 12 biuletyn nr 2/2007 (37)