Spis treści. Wstęp..2. Rozdział 1. Kraje strefy Euro i ich krotka charakterysty Kraje strefy euro z 1999r..4

Transkrypt

1 Spis treści Wstęp..2 Rozdział 1. Kraje strefy Euro i ich krotka charakterysty Kraje strefy euro z 1999r Kraje strefy euro r Kraje strefy euro, które nie są członkami UE Państwa zobowiązane do przyjecia wspólnej waluty Rozdział 2. Sytuacja w strefie Euro Sytuacja ekonomiczna w strefie Euro przed kryzysem Kryzys w strefie Euro w latach Obecna sytuacja w strefie Euro Rozdział 3. Polityka Unii wobec krajów członkowskich z tzw. Grupy PIIGS Solidarnosć Europejska wobec Grecji Polityka Unii wobec Irlandii Kryzys w Portugalii Kryzys w Hiszpanii.26 Zakończenie

2 WSTĘP Unia gospodarcza i walutowa stanowiła cel Unii Europejskiej, ponieważ niosła ze sobą obietnicę stabilności walutowej oraz dogodnych warunków dla wyższego wzrostu gospodarczego i większego zatrudnienia. Jednak na drodze do tego celu napotykano wiele przeszkód ekonomicznych i politycznych, które udało się przezwyciężyć dopiero po podpisaniu w 1992 r. Traktatu z Maastricht. Druga połowa XX w. to okres ciągłych starań krajów UE w celu zacieśnienia współpracy gospodarczej, co miało wzmocnić więzy polityczne pomiędzy nimi oraz chronić ideę wspólnego rynku. W strefie euro wyeliminowano koszty wymiany walut na granicach, czyli tzw. koszty transakcji, co powodowało zredukowanie kosztów dla podróżujących w celach służbowych, naukowych, a także wakacyjnych. W przeszłości osoba podróżująca, która odwiedziłaby 15 krajów UE, w każdym z nich wymieniając gotówkę, wróciłaby z połową początkowej kwoty bez dokonywania jakichkolwiek zakupów. Dzisiaj osoba zaczynająca podróż powróci do domu z taką samą kwotą w kieszeni z jaką wyjechała. Euro jako jedyna waluta pozwala również uniknąć problemów związanych z porównywaniem cen na jednolitym rynku, a w zamian przynosi korzyści konsumentom i firmom. Konsumenci i firmy mogą z łatwością porównywać ceny towarów i usług w obrębie UE, co bezpośrednio przekłada się na wzrost konkurencji wśród dostawców oraz ma spory wpływ na obniżenie cen w strefie euro. Przejrzystość jest wspierana przez niską, stabilną inflację, ponieważ można łatwiej spostrzec zmiany cen. Ponad to konkurencja zwiększa się dzięki rozwojowi handlu internetowego, który umożliwia szybkie porównywanie cen w różnych krajach. Kolejnym aspektem są koszty transakcji, które mogą być bardzo znaczące, a firmy ponosiły ich spora część, ponieważ przesyłały towary, ludzi i kapitał w obrębie UE. Po zniknięciu kosztów transakcji w obrębie strefy euro środki te mogą zostać przeznaczone na inwestycje we wzrost Gospodarczy, czy na tworzenie nowych miejsc pracy, co bezpośrednio wpływa na stymulowanie handlu wewnątrzunijnego. Co więcej, usunięcie kosztów transakcji w obrębie jednolitego rynku poprawiło atrakcyjność strefy euro w oczach inwestorów zagranicznych. 1 1 Jedna Waluta dla jednej Europy. Droga do Euro. Publikacja NBP 2

3 Rozdział 1. Kraje strefy Euro i ich krotka charakterystyka. Plany stworzenia wspólnego pieniądza istniały od samego początku procesu integracji państw członkowskich. Jeszcze przed powołaniem do życia Unii Europejskiej istniała wirtualna waluta ecu. Wirtualna, ponieważ nigdy nie wydrukowano ani jednego banknotu, ani nie wybito ani jednej monety tej waluty. Funkcjonowała ona jedynie na rachunkach bankowych, a posługiwał się nią Europejski Bank Centralny i Europejski Bank Inwestycyjny. Waluta ta była jednostka rozliczeniową w Europejskim Systemie Monetarnym w latach Dnia 31 grudnia 1998 r. określono ostateczne kursy walut państw członkowskich względem euro, a 1 stycznia 1999 r. nastąpiło wprowadzenie euro. Eurosystem, w skład którego wchodzą Europejski Bank Centralny oraz krajowe banki centralne państw należących do strefy euro, przejął odpowiedzialność za politykę monetarną w strefie euro, co stanowiło początek okresu przejściowego, który miał trwać trzy lata oraz zakończyć się wprowadzeniem banknotów i monet euro oraz wycofaniem walut krajowych. Chociaż euro natychmiast zastąpiło waluty krajowe, jednak jednostki walutowe stały się podjednostkami euro, które początkowo funkcjonowało wyłącznie jako pieniądz księgowy, a waluty krajowe nadal pozostawały środkiem płatniczym wykorzystywanym przy dokonywaniu transakcji gotówkowych. Dla obywateli najbardziej widocznym elementem przejścia na nową walutę było pojawienie się. cen podawanych w dwojaki sposób, co miało na celu zaznajomienie społeczeństwa z wprowadzeniem nowych banknotów i monet. W dniu 1 stycznia 2002 r. nastąpiła największa wymiana środków płatniczych w historii, co było wielkim wyzwaniem, które obejmowało sektor bankowy, firmy, handlowców detalicznych, przemysł maszynowy oraz zwykłych obywateli. Wymiana gotówki została zakończona po dwóch miesiącach, a krajowe banknoty i monety przestały być prawnym środkiem płatniczym końcem lutego 2002 r. Państwa, które przystąpiły do UE po wprowadzeniu euro, należą do UGW co oznacza, że koordynują swoją politykę gospodarczą z innymi krajami UE, a ich banki centralne stanowią część ESBC, natomiast ich oficjalny status do momentu przyjęcia wspólnej waluty to państwa członkowskie objęte derogacją. Nowe państwa członkowskie nie przystąpiły do strefy euro w momencie akcesji, ponieważ nie spełniały wówczas kryteriów konwergencji. W związku z tym traktat akcesyjny zapewnia im czas wystarczający na podjęcie działań w celu osiągnięcia konwergencji. 3

4 1.1 Kraje strefy euro z 1999r. W 1999 roku pierwsze państwa przystąpiły do strefy euro, były to Austria, Belgia, Niemcy, Hiszpania, Finlandia, Francja, Irlandia, Włochy, Wielkie Księstwo Luksemburga, Holandia, Portugalia. W 1989r. rząd Austrijacki złożył wniosek o podjęcie negocjacji ze wspólnotami europejskimi, a 1 stycznia 1995 Austria została członkiem UE. W roku 1998 Austria sprawowała półroczne przewodnictwo w Unii Europejskiej. 1 stycznia 2002r. Austria przystąpiła do unii monetarnej wewnątrz Unii Europejskiej i nastąpiła zmiana szylinga austriackiego na euro. Ciekawostką jest fakt, że banknoty euro zostały zaprojektowane przez Austriaka Roberta Kalin, grafika pracującego w Austriackim Banku Narodowym. 2 Belgia jest państwem federalnym, w którego skład wchodzą trzy regiony. Są to niderlandzkojęzyczna Flandria na północy, francuskojęzyczna Walonia na południu oraz miasto stołeczne Bruksela, gdzie językami urzędowymi są francuski i niderlandzki. Belgia jest w UE od 25 marca 1957 r. a w Parlamencie Europejskim zasiada 21 posłów z tego kraju. W latach Belgia sprawowała rotacyjne przewodnictwo w Radzie UE 12 razy. Niemcy należą do Unii Europejskiej od 1951r i są jednym z założycieli tej organizacji. Ponadto należą do NATO i strefy Schengen. Państwo to jest postrzegane jako to, które najwięcej straciło na przystąpieniu do UGW. Biedniejsze państwa skorzystały poprzez szybszy wzrost PKB, a w Niemczech wzrost gospodarczy przed wejściem nie był bardzo wysoki, ale stabilny, natomiast pozytywnym czynnikiem jest wyraźny wzrost eksportu w 2000 roku, który prowadził do dodatniego salda bilansu handlowego. Kurs wymiany, dla waluty niemieckiej wynosił: 1 EUR=1,95583 DEM. Kurs DEM do euro nie mógł wykraczać poza pasmo +/- 2,25%, a ekonomiści są zgodni, że wypełnienie tego kryterium spowodowało, że Niemcy wstąpiły do UGW z marką przewartościowaną o ok. 20proc 3. Hiszpania stała się członkiem UE w 1986 r. Rokowania rozpoczęte w 1981 r. zakończyły się podpisanie, traktatu przystąpieniowego 12 czerwca 1985 r. Było to wydarzenie o bardzo dużym znaczeniu dla Hiszpanów, ponieważ było apogeum przemian demokratyzacji życia społecznego i politycznego oraz przerwało okres izolacji państwa na arenie międzynarodowej. Hiszpania została liczącym się członkiem Unii, a trzy lata po przyjęciu do hiszpańska stolica była gospodarzem unijnego szczytu. To w Madrycie w 1989 r. przyjęto dokument zwany 2 Romejko A. Austrijacka droga do euro. Instytut Politologii. Uniwersytet Gdański. 1999r. 3 Białkowska-Gużyńska, A, Kłopotliwa Unia Monetarna, Businessman Magazine 158 (05/2004) 4

5 raportem Delorsa, który propagował ideę jednolitego rynku usług i towarów. Od stycznia do czerwca 2002 r. Hiszpania przewodniczyła w Unii Europejskiej. O przystąpieniu Finlandii do UE zdecydowano w referendum, które odbyło się roku. Frekwencja w tym głosowaniu wyniosła 74%, decyzję o wejściu do UE podjęto stosunkiem: 56,9% głosów "za" (czyli ponad 900 tys. obywateli) oraz 43,1% głosów "przeciw" (tj. ok. 700 tys. obywateli). Dalsza procedura przystępowania do UE przebiegła bardzo sprawnie roku Finlandia stała się członkiem Unii Europejskiej. W roku 1998, mimo krótkiego "stażu" w europejskiej piętnastce, Finlandia znalazła się w pierwszej grupie państw przystępujących do Unii Gospodarczo-Walutowej. Idea zjednoczenia Europy miała we Francji wielu zwolenników. Francja po przejściach wojennych była bardzo słaba ekonomicznie i politycznie. W 1948 r. Francja wstąpiła wraz z 16 beneficjantami do Europejskiej Organizacji Współpracy Gospodarczej, a dnia r. wiekszość Francuzów zaakceptowała Traktat z Maastricht. W 1961 roku Irlandia wystąpiła z wnioskiem o przyjęcie do EWG, a członkiem Unii Europejskiej została 1 stycznia 1973 r. Irlandia była zacofanym krajem, uzależnionym od Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej. Po latach dynamicznego rozwoju, gospodarka tego kraju znalazła się w 2008 r. w najgorszej od ponad 30 lat recesji. Zapoczątkowane na rynku nieruchomości problemy spowodowały spadek optymizmu konsumentów, czego odzwierciedleniem było ograniczenie popytu, co przy jednoczesnym zmniejszeniu eksportu (spadek popytu na rynkach zagranicznych w wyniku rozszerzającego się w skali światowej kryzysu gospodarczego), doprowadziło do spadku produkcji i wzrostu bezrobocia. Dodatkowym elementem pogłębiającym kryzys były problemy irlandzkich banków, których od bankructwa uratowała pomoc rządu. W roku 2009 dochód narodowy zmniejszył się o 7,1%, produkcja przemysłowa obniżyła się o 5,3%, bezrobocie osiągnęło rekordowy poziom 12,5% oraz spadła o 14,0% sprzedaż detaliczna. Zjawiskom zmniejszonej aktywności gospodarczej towarzyszyła największa spośród wszystkich krajów Unii Europejskiej deflacja, która Osiągnęła na koniec grudnia 2009 r. poziom 5,0% (mierzony wskaźnikiem CPI) oraz 2,6%, przy zastosowaniu szeroko stosowanego w Unii Europejskiej wskaźnika HICP, który nie uwzględnia m.in. wpływu zmian kosztów kredytów hipotecznych. Włochy to państwo położone w Europie Południowej, na Półwyspie Apenińskim, należące do ośmiu najbardziej uprzemysłowionych i bogatych państw świata G8. Włochy weszły do UE 5

6 w 1957 i są jednym z państw założycielskich. Na koniec 2010 roku Włochy miały dług publiczny w wysokości 120 proc. PKB i zaraz po Grecji (143 proc. PKB) były najbardziej zadłużonym państwem w Europie. Ze względu na to, że gospodarka Włoch jest blisko siedmiokrotnie większa od gospodarki Grecji, włoski dług publiczny jest blisko sześciokrotnie większy od greckiego. W efekcie, ewentualne problemy z wypłacalnością Włoch mogą mieć znacznie poważniejsze konsekwencje dla stabilności strefy euro niż miałoby to miejsce w przypadku bankructwa stosunkowo małej Grecji. Wielkie Księstwo Luksemburga to kraj śródlądowy położony w Europie Zachodniej. Jest to kraj o najwyższym dochodzie na jednego mieszkańca spośród wszystkich krajów Unii Europejskiej, a zarazem jedno z najmniejszych państw w Unii. W latach Luksemburg sprawował rotacyjne przewodnictwo w Radzie UE 11 razy, a jego kolejna prezydencja przypada na 2015 r. Holandia to państwo będące monarchią konstytucyjną, które stanowi główną część składową Królestwa Niderlandów (tworzonego ponadto przez Arubę oraz Curaçao i Sint Maarten). Holandia przystąpiła do Unii Europejskiej 25 marca 1957r. W Parlamencie europejskim zasiada 26 członków z tego kraju, a w Radzie Europejskiej 13. Portugalia podpisała traktat akcesyjny 12 czerwca 1985 r. i stała się członkiem Wspólnot Europejskich z dniem 1 stycznia 1986 r. Do Unii przystąpiła wspólnie z Hiszpanią. Zgodnie z postanowieniami szczytu w Nicei w zreformowanej Unii Portugalczycy otrzymają dwanaście głosów w Radzie Ministrów i dwadzieścia mandatów w Parlamencie Europejskim. 1.2 Kraje strefy euro r. Grecja jest członkiem UE od 1981 roku. Kraj ten w sensie geograficznym jest najbardziej oddalonym od centrum Europy krajem członkowskim Unii Europejskiej. Co ciekawe, nie posiada wspólnych granic z żadnym z pozostałych państw Unii. Grecja jest krajem, który od zawsze był bardzo zadłużony, ale niepłacenie podatków, czy łapownictwo nie są związane z przystąpieniem tego kraju do UE. Na zapaść finansową Grecji złożyło się wiele czynników. Bezpośrednią przyczyną było oczywiście funkcjonujące od lat zwiększanie wydatków bez pokrycia przez kolejne emisje obligacji. To powodowało kumulowanie się długu publicznego, aż wreszcie został przekroczony punkt, w którym rynki finansowe zaczęły reagować nerwowo. Ponad to 2/3 obszaru Grecji stanowią góry, zaś klimat wymusza kosztowne nawadnianie, co sprawia, że rolnictwo jest bardzo nieefektywne, a eksport produktów rolnych 6

7 dotyczy głównie oliwy z oliwek, wina, warzyw i cytrusów, a hodowla ma małe znaczenie ze względu na niską jakość pastwisk i praktycznie pozwala tylko na zaspokajanie własnych potrzeb Greków. Głównym bogactwem naturalnym Grecji są wysokiej jakości złoża boksytów i bazujący na nich przemysł aluminiowy, praktycznie wszędzie też są złoża wapieni zasilających lokalny przemysł cementowy i budownictwo, a pozostałe gałęzie przemysłu są bardzo słabo rozwinięte i zaspokajają głównie potrzeby samych Greków. Minimalny eksport jest spowodowany tym, że produkcja z małych firm przeważnie służy do zaspokojenia lokalnych rynków i w rezultacie prawie nic się nie eksportuje. Ponad to większość z tych firm według zeznań podatkowych osiąga dochody poniżej progu od którego zaczyna się płacenie podatków, więc państwo niewiele zarabia na takiej działalności gospodarczej obywateli. Wielowiekowa okupacja spowodowała powszechny bunt mieszkańców wobec zarządzających ich krajem najeźdźców, a po uzyskaniu niepodległości bunt ten przeniósł się na władze greckie, a niechęć do władzy powoduje unikanie podatków. Istotnym czynnikiem podtrzymującym szarą strefę jest korupcja i nepotyzm. Przynależność do Unii Europejskiej dała Grecji korzyści w postaci dotacji, co spowodowało rozwój ambicji do uczynienia z Grecji kraju podobnego do zachodnich członków Unii, jednak unijne dotacje generowały gigantyczne koszty. Wprowadzenie euro w 2002 roku zaszkodziło Grecji, ponieważ po prawie 10 latach okazało się, że Grecja nie była na to gotowa i nie spełniała wymogów wejścia do strefy euro, m.in. kryterium wysokości deficytu budżetowego i długu publicznego. Kilka lat przed wprowadzeniem wspólnej waluty rząd w Atenach przekazywał do Brukseli sfałszowane dane, a ujawnienie rzeczywistego poziomu długu już 10 lat temu najpewniej uniemożliwiłoby wówczas wejście Grecji do strefy euro. Ponad to wspólna waluta "pomogła" Atenom w dalszym zwiększaniu długu, gdy dla Greków dostępne stały się nisko oprocentowane kredyty. W rezultacie Grecy zaczęli się masowo zadłużać, co przyspieszyło wzrost gospodarczy, jednak równocześnie zaczęło rosnąć zadłużenie. Polityka banków zagranicznych polegająca na praktycznie nieograniczonym pożyczaniu pieniędzy, pod zastaw obligacji rządowych istotnie przyczyniła się do powstania kryzysu. Słowenia będąca w granicach komunistycznej Jugosławii była najlepiej rozwiniętą gospodarczo republiką. Jako jedna z pierwszych odłączyła się od jugosłowiańskiej federacji w 1991 r. i od tego momentu jej priorytetem była integracja z Unią Europejską. W 1996 r. słoweńscy złożyli wniosek o członkostwo w UE, a negocjacje akcesyjne rozpoczęli dwa lata później. Słowenia stała się członkiem UE w 2004 r, a w 2007 r. Słoweńcy przyjęli walutę euro, ale niestety proces dynamicznego rozwoju został dramatycznie wyhamowany w 2009 r. Światowy kryzys gospodarczy wyraźnie zdestabilizował państwa strefy euro. Problem ten 7

8 szczególnie uwidocznił się w Słowenii, w efekcie dwumilionowe słoweńskie społeczeństwo nadal boryka się z poważnymi problemami gospodarczymi. W dniu 1 maja 2004 roku Republika Cypryjska stała się członkiem Unii Europejskiej. Cypr wiele zyskuje na członkostwie w Unii Europejskiej, ale ma też wiele do zaoferowania jako członek, ponieważ jest dogodnie położony na skrzyżowaniu szlaków łączących Europę, Bliski Wschód, Afrykę północną i Azję, Cypr staje się coraz ważniejszym regionalnym centrum biznesu oraz międzynarodowym węzłem komunikacyjnym i transportowym. Malta wniosek o członkostwo złożyła 3 lipca 1990 roku, negocjacje zaś rozpoczęła w październiku 1999 roku. Kwestia akcesji do Unii była powodem gorących debat, dlatego, że dwie główne partie miały na ten temat przeciwne zdania. Malta była nie tylko najmniejszym państwem spośród przystępujących do Unii w 2004 roku, ale jest też obecnie najmniejszym krajem członkowskim w całej Unii. Razem z Cyprem wyróżniała się na tle pozostałych państw, gdyż nie należała do Europy Środkowo-Wschodniej i nie miała historycznych doświadczeń związanych z przynależnością do bloku wschodniego Słowacja jest politycznym spadkobiercą Czechosłowacji, która nawiązała stosunki dyplomatyczne ze Wspólnotami Europejskimi już pod koniec lat osiemdziesiątych XX w. Od 29 marca 2004 jest członkiem NATO, a od 1 maja 2004 należy do Unii Europejskiej, natomiast 1 stycznia 2009 Słowacy weszli do strefy euro. Estonia jest najbardziej wysuniętym na północ krajem z trzech państw bałtyckich, które należy do UE od 2004r. i jest członkiem Schengen od 2007roku. Małe liczące 1,3 mln mieszkańców państwo bałtyckie stało się od 1 stycznia roku 2011 pierwszym krajem poradzieckim, który przyjął europejską walutę. Estonia będzie sprawować rotacyjne przewodnictwo w Radzie UE po raz pierwszy w pierwszej połowie 2018 r Łotwa będąca e UE od 2004roku jest od 18 stycznia br. krajem strefy euro. Zgodę na jej wejście do eurolandu ostatecznie dali unijni ministrowie finansów na spotkaniu w Brukseli. Jeszcze kilka lat temu Łotwa walczyła z kryzysem, recesją i zmuszona była prosić o międzynarodową pożyczkę, jednak przeprowadzone reformy, wymagające wielu wyrzeczeń, pozwoliły jej odbić się od dna i dostać do czołówki w Unii z najlepszymi wynikami gospodarczymi 8

9 1 maja 2004 r. Litwa stała się pełnoprawnym członkiem Unii Europejskiej. Członkostwo w Unii Europejskiej stanowi ćwierć okresu istnienia niepodległej Litwy. Przed formalnym członkostwem rozpoczął się proces integracji litewskiej gospodarki z rynkiem europejskim. Po wstąpieniu Litwy do UE podstawowymi zagadnieniami europejskiej polityki są: nieukończony proces integracji oraz unijna polityka Partnerstwa Wschodniego i polityka energetyczna. 4 W przypadku Grecji, Hiszpanii i Portugalii proces przyjmowania do Wspólnoty był szczególnie trudny ze względu na sporą różnicę w poziomie gospodarczym kandydatów i państw członkowskich. Jednak sytuacja, w której Unia Europejska rozpoczynała negocjacje z państwami byłego bloku sowieckiego, była bezprecedensowa i oznaczała faktyczne przezwyciężenie podziału, który przez ostatnie dziesięciolecia określał los narodów w Europie. Było to bez wątpienia trudne rozszerzenie ze względu na dwie kwestie: bardzo dużą różnicę cywilizacyjną i ekonomiczną między kandydatami do członkostwa, a państwami Unii oraz ze względu na problemy z przeprowadzeniem wewnętrznej reformy w samej Unii. Z jednej strony państwa kandydujące musiały dokonać wyjątkowego wysiłku, aby dostosować się do reguł Unii i zachować dynamiczny wzrost gospodarczy, a z drugiej Unia musiała dokonać reformy wewnętrznej, która nie cieszy się zbytnią popularnością. Reformy te są niezbędne dla usprawnienia działalności Unii, która stała się na przestrzeni dziesięcioleci tworem bardzo skomplikowanym. 1.3 Kraje strefy euro, które nie są członkami UE. Państwa miniaturowe są zwykle wyróżniane ze względu na ich małą liczbę ludności, niewielki obszar zajmowany przez nie, ale także pewien brak samodzielności politycznej będący konsekwencją dwóch pierwszych cech. Do europejskich państw miniaturowych zalicza się zazwyczaj Liechtenstein ( który tworzy ze Szwajcaria Unie Walutową), Monako, San Marino, Andorę i Watykan. Przed wprowadzeniem euro w państwach tych środkiem płatniczym były waluty narodowe państw należących obecnie do strefy euro. a) Monako jest państwem w pełni niepodległym oraz suwerennym, jednak mocno związanym z Francją, z którą utrzymuje bliskie stosunki dyplomatyczne 4 Grupa EKT, Ocena wpływu integracji Litwy z UE na litewską gospodarkę w latach (ex post). Ostateczne sprawozdanie z badań wykonanych na zamówienie Rządu Republiki Litewskiej, 2007, s

10 b) San Marino jest krajem nazywanym rajem podatkowym. Jest to najmniejsze wolne państwo w Europie. c) Watykan jest w strefie euro od samego początku jej istnienia dzięki podpisanemu porozumieniu z Europejskim Bankiem Centralnym. d) Andora nie posiada własnej waluty. Używa euro od momentu przyjęcia wspólnej waluty Unii Europejskiej przez Hiszpanię i Francję, tj. od 1 marca 2002 r. W przypadku dwóch państw bałkańskich: Czarnogóry oraz Kosowa nastąpił proces decyzyjny bez udziału UE (tzw. jednostronna oficjalna euroizacja). Mamy tu do czynienia z aktem wewnętrznym danego państwa, a nie aktem prawa międzynarodowego, jak w przypadku umów zawartych pomiędzy państwami miniaturowymi a Wspólnotą Europejską. Konsekwencją takiego rozwiązania przez te państwa jest brak wpływu na politykę państw uczestniczących w tworzeniu unii gospodarczej i walutowej. Czarnogóra i Kosowo mogą zatem używać euro jako środka płatniczego, jednakże nie mogą wydawać własnych banknotów czy bić monet Państwa zobowiązane do przyjecia wspólnej waluty. Obecnie sześć państw ma status krajów z derogacją. Oznacza to, że są one zobowiązane dążyć do przyjęcia wspólnej waluty. Traktat nie wyznacza jednak jakiejkolwiek daty przystąpienia do strefy euro. W praktyce więc w krajach z derogacją wybór momentu przyjęcia euro pozostaje w rękach ich rządów. Należą do nich: Bułgaria, Czechy, Polska, Rumunia, Szwecja, Wegry. Polska stała się państwem członkowskim UE 1 maja 2004r. Od tego momentu, na podstawie art. 4 traktatu akcesyjnego, bierze udział w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej ze statusem kraju z derogacji, co oznacza, że Polska jest zobowiązana do przyjęcia wspólnej waluty po wypełnieniu warunków określonych w Traktacie o funkcjonowaniu UE. Wybór momentu zastąpienia złotego wspólną walutą leży w gestii władz krajowych. Z analiz obowiązujących procedur, przeprowadzonych przez Ministerstwo Finansów, wynika, że długość okresu od momentu podjęcia przez władze krajowe strategicznej decyzji o przystąpieniu do strefy euro do chwili przyjęcia wspólnej waluty wynosi około trzech lat. 5 P. Folfas, M. Słok-Wódkowska Ekonomiczne i prawne aspekty wprowadzenia wspólnej waluty europejskiej poza strefa euro oraz usztywnienia kursów walut względem euro. Artykuł w: Ekonomia i Prawo 2001r. 10

11 Na skutek uzyskania w 1993 r. klauzuli opt-out do Traktatu Maastricht do strefy euro nie przystąpiły: Dania i Wielka Brytania. Państwa te nie są one zobowiązane do przyjęcia euro, choć mogą to uczynić, jeśli tak zdecydują. Rozdział 2. Sytuacja w strefie Euro. Celem unii gospodarczej i walutowej jest zwiększenie materialnego dobrobytu obywateli w UE przez zwiększenie dynamiki wzrostu gospodarczego i rozszerzenie możliwości zatrudnienia. Wspólna waluta nie wystarcza jednak do zapewnienia stabilności gospodarczej i wzrostu gospodarczego. Musi ona posiadać podbudowę w postaci odpowiednio prowadzonych gospodarek państw należących do strefy euro, w których przestrzegane są wspólne zasady zarządzania. Do czasu wystąpienia ostatniego kryzysu wzrost gospodarczy w krajach członkowskich strefy euro był wynikiem znacznego popytu generowanego przez niskie stopy procentowe i łatwy dostęp do taniego pieniądza kredytowego. Z jednej strony ożywienie to zapewniało dynamiczne tempo wzrostu, z drugiej jednak uruchomiło bańki inwestycyjne na rynkach nieruchomości oraz obligacji. Zjawiskom tym towarzyszył wzrost jednostkowych kosztów pracy, wyższa inflacja oraz rosnące saldo na rachunku obrotów bieżących Sytuacja ekonomiczna w strefie Euro przed kryzysem. Pierwszym etapem tworzenia Unii Europejskiej było powołanie w 1951r. Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali. Idea europejska wynikała bezpośrednio z doświadczeń II wojny światowej. Miała ona położyć kres rywalizacji w Europie, jednak okazało się, że ta polityczna idea przynosi integrującym się państwom Europy również wymierne korzyści ekonomiczne. Unia nie jest ani związkiem państw, ani państwem związkowym, jednak uosabia ona proces integracji państw europejskich, który polega na przekazywaniu niektórych kompetencji państw członkowskich instytucjom i uregulowaniom wspólnotowym. Obszary te zostają częściowo wyjęte spod kompetencji rządów i przeniesione na szczebel Unii Europejskiej. 6 M. Pronobis, Kryzys w strefie euro ryzyko niewypłacalności Grecji i pozostałych krajów peryferyjnych, w: Gospodarka. Nowe perspektywy po kryzysie, red. M. Kalinowski, M. Pronobis,CeDeWu, Warszawa 2010, s

12 Proces integracji rozpoczął się od ustalenia wspólnych reguł produkcji węgla i stali, a przełomowym był moment poszerzenia integracji gospodarczej Wspólnot Europejskich o wspólne kształtowanie polityki zagranicznej i obronnej, współpracę w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości oraz spraw wewnętrznych oraz powołanie unii monetarnej. Z tego powodu traktat z Maastricht od samego początku budził kontrowersje w niektórych krajach członkowskich, co doprowadziło do rozpisania referendum w sprawie Maastricht. W większości z nich dzięki niewielkiej tylko przewadze głosów traktat był przyjmowany, ale Norwedzy nie przyjęli reguł z Maastricht i mimo że wcześniej rząd norweski złożył oficjalnie wniosek o przyjęcie Norwegii do Unii, kraj ten nie wszedł do niej. Unia Europejska jest zbudowana na dwóch zasadach: pomocniczości oraz solidarności. Zasada pomocniczości polega na tym, że z wyjątkiem obszarów zastrzeżonych dla wspólnej polityki pozostałe kompetencje należą do państw narodowych lub do wspólnot regionalnych i samorządowych. Zasada solidarności, połączona z zasadą zbliżania do siebie poziomu gospodarek w UE, prowadzi do wyrównywania różnic w poziomach gospodarki i życia w poszczególnych regionach Unii. Silniejsi pomagają słabszym dzięki funduszom strukturalnym, stanowiącym istotną część budżetu Unii, które polegają na przekazywaniu dotacji regionom słabiej rozwiniętym. Tworzenie unii walutowej jest możliwe dzięki spełnianiu kryteriów niskiej inflacji, niskiego deficytu i stabilności waluty. Ponieważ każde przeniesienie kompetencji do instytucji europejskich jest najpierw zatwierdzane przez parlamenty narodowe, proces integracji nie odbiera suwerenności państwom członkowskim.. W Polsce istnieje dość duże poparcie społeczne dla wejścia Polski do UE, które wynosi ponad 70% osób pytanych w badaniach opinii publicznej. Jednak wraz z przybliżaniem się perspektywy członkostwa rośnie sprzeciw wobec udziału w UE. Wejście do Unii niepopularne jest zwłaszcza w tych grupach zawodowych, które czują się zagrożone wejściem Polski do Unii, np.: rolnicy, górnicy i hutnicy. Lęk przed otwarciem Unii na kraje Europy Środkowej i Wschodniej jest także bardzo silny w krajach Europy Zachodniej. 7 7 Międzynarodowe stosunki gospodarcze praca zbiorowa pod redakcją Adama Brudnikowskiego i Elżbiety Kaweckiej Wyrzykowskiej; Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne; Warszawa 1996r 12

13 2.2 Kryzys w strefie Euro w latach Geneza kryzysu w wybranych państwach strefy euro jest złożona, jednak należy podkreślić, że pierwotne źródło problemów w niektórych państwach strefy euro stanowił sposób prowadzenia przez nie polityki fiskalnej i strukturalnej. W niektórych krajach członkowskich wzrost przekonania wśród inwestorów o wprowadzeniu euro w niedalekiej przyszłości spowodował spadek stóp procentowych, a tym samym mniej osób w tych krajach było zainteresowanych oszczędzaniem wolnego kapitału, a więcej było zainteresowanych ich pożyczeniem, z powodu niskich odsetek. Efektem wzrostu zapotrzebowania na kredyty w danym kraju przy jednoczesnym spadku ich podaży na rynku krajowym był wzrost zapotrzebowania na finansowanie zagraniczne, co spowodowało nadmierne zadłużenie publiczne jak stało się w Grecji. Przyczyną bardzo poważnego kryzysu greckich finansów, była próba dostosowania "wschodniego" modelu państwa socjalnego i społeczeństwa o mentalności antypaństwowej, przenikniętego korupcją i nepotyzmem do "zachodnich" wzorców. Dodatkowymi czynnikami sprzyjającymi powstaniu kryzysu były niekorzystne warunki naturalne Grecji i słaby udział rolnictwa oraz przemysłu w wytwarzaniu PKB, sprawiające, że Grecja od zawsze była krajem ubogim. Ponad to do kryzysu przyczyniły się banki, które udzielały kredytów wiedząc, że nie ma szans na ich spłatę, a także rządy (np. niemiecki), które zachęcały je do pożyczania Grecji, sugerując, że jakoś ubezpieczą te transakcje. Sztucznie napędzany przez nadmierne kredyty wzrost gospodarczy wcześniej czy później zawsze kończy się kryzysem. Natomiast kryzys światowy który po 2008 roku dotknął niemal wszystkie kraje na świecie nie był przyczyną, a jedynie czynnikiem przyśpieszającym i ujawniającym załamanie finansów Grecji. Niepokój polityczny doprowadził do spadku notowań greckiego indeksu giełdowego, co pokazuje tabela 1. Tabela. 1. Zmiany wartości indeksów giełdowych. GIEŁDA ATEŃSKA GIEŁDA MADRYCKA WIG-20 Wrzesień , , ,09 Listopad , , ,25 Styczeń , , ,57 Marzec , , ,63 Kwiecień , , ,51 Maj , , ,11 Źródło: Opracowanie wlasne na podstawie Federation of European Securities Exchanges. 13

14 Jak wynika z tabeli wraz z końcem 2009 roku wartość greckiego indeksu zanotowała spore spadki. Zmiana nastąpiła wraz z początkiem roku 2010, gdy hiszpański rząd ogłosił informację o stanie finansów publicznych, co spowodowało nagły spadek indeksu giełd hiszpańskich, a ogólna tendencja na rynku była spadkowa. W tym okresie w krajach objętych kryzysem nastąpiły spadki wartości indeksów giełdowych, a na giełdzie warszawskiej były notowane niewielkie wzrosty. Spowodowało to zniżki kursów papierów wartościowych na całym świecie oraz niepokój co do dalszego rozwoju sytuacji finansowej UE. Hiszpania i Irlandia do końca 2007roku były w lepszej sytuacji niż Niemcy. Do początku lat 90 Niemcy wykazywały nadwyżkę bilansu handlu zagranicznego, a osłabienie nastąpiło w latach z powodu ogromnego zapotrzebowania na import wywołany połączeniem Niemiec. Kryzys w Hiszpanii nie wybuchł dlatego, ze rósł dług publiczny, ale dług rósł, bo wybuchł kryzys. 8 Hiszpański sektor prywatny finansował konsumpcję i inwestycje z kredytów i dopiero kryzys światowy wywołał załamanie gospodarcze. Kryzys w Hiszpanii miał bezpośredni związek z pęknięciem bańki cenowej na rynku mieszkań. Załamanie na rynku nieruchomości odbiło się na sektorze bankowym, ponieważ z kredytów udzielanych firmom budowlanym wiele okazało się nierentowne. Sektor budowlany zapewniał sporo miejsc pracy, więc po zalamaniu gospodarczym nastąpił gwałtowny wzrost bezrobocia, co skutkowało załamaniem w finansach publicznych. Krach finansów był skutkiem hojnych zasiłków dla bezrobotnych, ale ich rosnaca liczba wraz z redukcja przychodów budżetowych doprowadzilo to tego, ze Hiszpania nie była w stanie regulowac swoich długów i zaczęła sprzedawac obligacje. Niewielkie zaufanie wobec Hiszpanii skutkowało różnica pomiedzy oprocentowaniem jej obligacji i papierów dłużnych państw uważanych za bezpieczne, czyli w przypadku strefy euro tradycyjnym punktem odniesienia są Niemcy, co pokazano na wykresie 2. 8 K. Łaski. J.OSIATYŃSKI Artykuł Konsolidacja finansów publicznych, a kryzys strefy euro. 14

15 Wykres. 1 Długoterminowe stopy procentowe w Hiszpanii i w Niemczech w latach Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostat. Jak wynika z wykresu oprocentowanie długu Hiszpanii i Niemiec zaczęło podążać w przeciwne strony w drugim kwartale 2010r oraz w roku W listopadzie 2011r różnica wynosila ok. 4 punktów procentowych. Jak widac wzrost oprocentowania obligacji hiszpańskich nie był drastyczny, ponieważ do wybuchu kryzysu były to ok. 2 punkty procentowe, jednak było to wystarczająco dużo, aby wywołać Opawy co do wypłacalności kraju. W sierpniu 2011 roku EBC po raz pierwszy interweniował na rynku papierów dłużnych, dokonując zakupów na znaczne kwoty (przykładowe szacunki mówią o 4,5-5 mld euro w pierwszym dniu, z czego tylko część przeznaczona była na obligacje hiszpańskie). Interwencja EBC jest widoczna na przedstawionym wykresie, ponieważ jej efektem było obniżenie długoterminowych stóp z poziomu powyżej 6% do około 5,2% i utrzymanie ich na tym poziomie przez trzy miesiące. Jednak w listopadzie 2011 roku oprocentowanie znów przekroczyło poziom 6%, dochodząc nawet do 7%. Duże nadzieje na obniżenie presji wywieranej przez wysokie oprocentowanie obligacji wiąże się z niskooprocentowaną pożyczką EBC dla banków komercyjnych, udzieloną pod koniec grudnia Istnieje duże prawdopodobieństwo, że banki przeznaczą uzyskane tą drogą środki na zakup obligacji państw strefy euro (w tym Hiszpanii) by zarobić na różnicy pomiędzy oprocentowaniem pożyczki i oprocentowaniem papierów dłużnych, a zwiększony popyt na obligacje zmniejszy koszt finansowania długiem. Działania ratunkowe, podjęte przez władze Hiszpanii, 15

16 obejmowały przede wszystkim restrykcje fiskalne. We wrześniu 2011 roku wprowadzono do konstytucji regułę budżetową w postaci limitu deficytu strukturalnego. Już w roku 2008 po upadku Lehman Brothers, sporo banków miało tak duże problemy, ze konieczne było ich wykupienie lub dofinansowanie ze środków publicznych. Szczególnie spore koszty pomocy bankom poniosła Irlandia. Ponad to w wyniku rozszerzającego się kryzysu gospodarczego w 2009 r. spadły obroty irlandzkiego handlu zagranicznego. Utrzymujący się na stosunkowo wysokim poziomie eksport był jednym z tych czynników, które nie dopuściły do głębszego spadku irlandzkiego dochodu narodowego. Kryzys w jakim znalazła sie gospodarka irlandzka spowodował radykalne zmniejszenie popytu na importowane z zagranicy towary. Dotyczyło to zarówno dóbr inwestycyjnych, surowców jak i towarów konsumpcyjnych, a w przypadku tych ostatnich niższy popyt wynika m.in. z rosnącego handlu przygranicznego z Irlandią Północną. Przyczyną portugalskiej recesji była gorączka kredytowa i boom konsumpcyjny, ale nie tylko mieszkaniowy, co zaowocowało wzrostem inflacji. Rząd w Lizbonie rozwój ekonomiczny kraju oparł na imporcie, nie eksporcie, co w efekcie spowodowało niebezpieczne zwiększenie deficytu handlowego. Wzrosły koszty pracy i wielkie korporacje zaczęły przenosić produkcje w inne miejsca a Portugalia po prostu przejadła pieniądze, które płynęły do niej po wstąpieniu do Unii Europejskiej w 1986 roku. Nie przeprowadzono gruntownych reform ekonomicznych, a środki finansowe kierowano glównie na doraźne inwestycje, które nie zwiększyły konkurencyjności gospodarki, a Portugalczycy zaczęli żyć na kredyt, co znacząco wpłynęło na obecną recesję. Od 1992 roku włoski dług publiczny utrzymuje się na poziomie ponad 100 proc. PKB, czyli znacznie powyżej limitów ustalonych w traktacie z Maastricht (dług publiczny poniżej 60 proc. PKB). Pomimo to, w 1999 roku Włochy zostały przyjęte do strefy euro pod pretekstem, że dług publiczny wykazuje tendencję spadkową (121 proc. PKB w 1996 roku, a już 3 lata później w 1999 roku 114 proc. PKB). Po przyjęciu do strefy euro kolejne rządy włoskie straciły zapał do ograniczania długu publicznego, który po roku 2002 ustabilizował się na poziomie ok. 105 proc. PKB. Kolejne plany fiskalne rządu dążące do likwidacji deficytu finansów publicznych, co w połączeniu ze wzrostem gospodarczym pozwoliłoby na zmniejszenie relacji długu publicznego do PKB nie były realizowane. 16

17 Dług publiczny w krajach członkowskich Unii Europejskiej stanowi obecnie jeden z głównych tematów dyskusji nad koniecznością przeprowadzenia reform dotyczących zwiększenia dyscypliny finansów publicznych zarówno na szczeblu krajowych polityk budżetowych, jak i na poziomie ponadnarodowych działań Komisji Europejskiej. 9 Wykres 2. Dług publiczny jako % PKB Unia Europejska Niemcy Irlandia Grecja Hiszpania Francja Portugalia Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych STOOQ. Jak wynika z wykresu w analizowanych krajach w latach miał miejsce stały wzrost relacji długu do PKB. Najniższy poziom długu z analizowanych krajów utrzymywał się w Hiszpanii i wynosił w 2008r. 39,4%PKB, a 92,1% PKB w roku 2013.W Grecji dług publiczny rósł rekordowo i od 2008 roku z poziomu 109,3%PKB do poziomu 174,9%PKB w roku 2013, co było spowodowane histerią rynków finansowych, powodującej wzrost kosztów obsługi zadłużenia. W tym samym czasie wskaźnik ten rósł dla całej Unii. Kryterium z Maastricht spełniały w 2008r Irlandia i Hiszpania, których długi wynosiły odpowiednio 9 K. Marchewka-Bartkowiak Problem długu publicznego w Unii Europejskiej ze szczególnym uwzględnieniem kryteriów z Maastricht. Studia BAS Nr Nr 3(23) 2010, s

18 42,6%PKB i 39,4%PKB. W roku 2009 już tylko Hiszpania utrzymała dług na poziomie 52,7%PKB, a w 2010przekroczyła granicę 60,1%PKB. Głównie było to wynikiem silnego wzrostu potrzeb pożyczkowych sektora finansów publicznych oraz obniżenia tempa wzrostu gospodarczego. Na wykresie poniżej przedstawiono tempo wzrostu poziomu długu w milionach euro. Wykres 3. Dług publiczny w Unii Europejskiej przedstawiony w milionach Euro , , , , ,0 Niemcy Irlandia Grecja Hiszpania Francja Portugalia 0, Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych STOOQ. Jak wynika z wykresu w omawianym okresie najniższe wartości długu publicznego z pośród analizowanych krajów zanotowała Irlandia, której dług w 2008 roku wynosił ok. 79 mln euro, a w 2013 roku 215 mln, co stanowiło najniższe wartości. Najwyższymi wartościami długu publicznego w omawianym okresie cechowały się Niemcy, gdzie w 2008 roku dług wyniósł ponad 1mln 660 tys. euro, a w 2013 roku aż ponad 2 mln 159tys euro, co stanowiło dziesięciokrotność długu Irlandii i Portugalii. Zjawiska kryzysowe zachodzące w gospodarce prowadzą do znacznego wzrostu deficytów budżetowych w państwach UE oraz do pochodnego względem tego zjawiska powiększania się długu publicznego. W uproszczeniu przyjmuje się, że dług publiczny jest sumą deficytów budżetowych z lat poprzednich P. Szkudlarek Kryzys finansów publicznych w Unii Europejskiej, Uniwersytet Szczeciński STUDIA I PRACE WYDZIAŁU NAUK EKONOMICZNYCH I ZARZĄDZANIA NR 32 18

19 Obserwowany w literaturze spór poszczególnych ekonomistów dotyczący możliwości wykorzystania deficytu budżetowego i długu publicznego w polityce gospodarczej ma swoje podstawy w braku zgodności odnośnie do ich skutków ekonomicznych i społecznych. 11 Na wykresie nr 4 przedstawiono relację deficytów budżetowych wybranych krajów w UE jako % PKB. Wykres 4. Deficyt budżetowy jako % PKB Unia Europejska Niemcy Irlandia Grecja Hiszpania Francja Portugalia Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych STOOQ. Kryzys finansowy spowodował, że rozeszły się wydatki publiczne z przychodami sektora finansów publicznych, co z kolei spowodowało gwałtowny wzrost deficytów budżetowych. 12 Jak wynika z wykresu w badanym okresie największy deficyt osiągnęła Irlandia w roku 2010, który był na poziomie -32,4%PKB i do roku następnego utrzymywała deficyt na najwyższym poziomie z pośród krajów objętych badaniem. W roku 2012 najwyższy poziom deficytu osiągnęła Hiszpania i wynosił on -10,3%PKB, a w roku 2013 najwyższy deficyt miała Grecja, a wynosił on -12,2% PKB. Niemcy co roku wykazywały najniższy deficyt, który w latach 2012 i 2013 doszedł do poziomu 0,1, czyli nadwyżki budżetowej. 11 A. Moździerz, Kontrowersje wokół zaciągania długu publicznego z perspektywy kryzysu finansowego, w: Dylematy i wyzwania finansów publicznych, red. T. Juja, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu nr 141, Poznań 2010, s J. Hagemajer K. Pogorzelski Kryzys Finansów publicznych i druga fala Wielkiej Recesji w Zatrudnienie w Polsce

20 Wykres 5. Deficyt budżetowy w Unii Europejskiej przedstawiony w milionach Euro ,0 0, , , , , ,0 Niemcy Irlandia Grecja Hiszpania Francja Portugalia , , ,0 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych STOOQ. Jak wynika z wykresu od 2008 roku do 2011 Francja miała największy deficyt budżetowy z pośród omawianych krajów i wynosił on od ,9 mln euro do mln euro. W roku 2012 wyższy od Francji poziom deficytu osiągnęła Hiszpania i wynosił on mln euro, a w tym czasie Niemcy osiągnęły nadwyżkę budżetową na poziomie mln euro. W roku 2013 znów Francja miała największy deficyt na poziomie mln euro, a nadwyżka Niemiec wzrosła do poziomu mln euro. Wiele z krajów strefy euro nie spełniało kryterium z Maastricht dotyczącego inflacji, które mówi o tym, że osiągnięcie wysokiego stopnia stabilności cen będzie wynikało ze stopy inflacji zbliżonej do istniejącej w co najwyżej trzech Państwach Członkowskich, które mają najlepsze rezultaty w dziedzinie stabilności cen. Istotnym problemem w strefie euro są różnice w poziomie inflacji. Gdy zainaugurowano wspólną walutę, wielkość inflacji w poszczególnych krajach zaczęła być odmienna. Utworzyły się dwie grupy krajów, z których jedna długookresowo ma inflację poniżej średniej całej strefy, czyli Niemcy, Francja, Belgia, Austria, a druga, do której można zaliczyć wszystkie pozostałe kraje strefy z wyjątkiem Finlandii ma inflację powyżej średniej Marek Loužek, "Kryzys strefy euro" Artykuł w Spory o kapitalizm Ośrodek Myśli Politycznej 2011r. 20

21 Wykres 6. Poziom inflacji w dobie kryzysu w wybranych krajach strefy euro. 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0-1, Unia Europejska Niemcy Irlandia Grecja Hiszpania Francja Portugalia -2,0 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych STOOQ. Jak wynika z wykresu w 2008 roku roczny wskaźnik inflacji najwyższy z pośród krajów objętych badaniem wystąpił w Grecji i wynosił aż 4,2, gdzie w Unii utrzymywał się w tym czasie na poziomie 3,7. Najniższy wskaźnik zanotowały Niemcy i Portugalia na poziomie 2,8 i 2,7. Znaczące osłabienie presji inflacyjnej i niska aktywność gospodarcza spowodowało od roku 2009 wyraźny spadek poziomu inflacji i w roku 2014 w Unii Europejskiej poziom inflacji wynosił 0,6, a w Niemczech był najwyższy spośród krajów objętych badaniem i wynosił 0, Obecna sytuacja w strefie Euro. Rządy krajów członkowskich bezpośrednio przyczyniają się do wzrostu gospodarczego i zatrudnienia, zwiększając czynnik akumulacji przez inwestycje w: kapitał fizyczny (infrastruktury), kapitał ludzki (kształcenie i szkolenie), wiedzę (badania i rozwój oraz innowacje), wydatki socjalne. 21

22 Ma to korzystny wpływ na potencjał produkcji i wzrostu gospodarczego, jednak jeśli wyższe inwestycje publiczne są finansowane przez wzrost podatków lub jeżeli zwiększają deficyty, a w rezultacie dług publiczny, może to przyczynić się do wyparcia inwestycji prywatnych. Dobry stan finansów publicznych krajów członkowskich przyczynia się do stabilności finansowej, co sprzyja prywatnemu inwestowaniu i oszczędzaniu. Unia Europejska dzięki 30% udziałowi w światowym PKB i 20% w światowych przepływach handlowych ma pozycję jednego z kluczowych graczy na arenie światowej gospodarki. Z kolei euro stało się jedną z najważniejszych walut międzynarodowych. UE posiada też wyjątkowe doświadczenie w obszarze integracji gospodarczej, a polityka gospodarcza Unii jest ukierunkowana na stały wzrost gospodarczy i tworzenie nowych miejsc pracy. Działania w zakresie polityki gospodarczej są realizowane na poziomie zarówno krajowym, jak i europejskim i należy ona głównie do kompetencji państw członkowskich, pomimo że Traktat stanowi, że powinna ona być uważana za przedmiot wspólnego zainteresowania i koordynowana przez Radę Europejską. Koordynacja polityk gospodarczych dokonywana jest przez bieżące monitorowanie sytuacji ekonomicznej w poszczególnych państwach członkowskich i w UE na podstawie różnorodnych sprawozdań składanych przez DG ECFIN w imieniu Komisji. Europejskie rządy ruszyły swoim bankom na ratunek zapewniając wsparcie na bezprecedensową skalę. Pomoc wyniosła 1,6 bln euro, co odpowiada 13% rocznego PKB UE. Unia wprowadziła również program naprawczy na skalę europejską, by zapewnić bezpieczeństwo pracy i poziomu opieki społecznej oraz wspierać inwestycje gospodarcze. W ten sposób uniknięto szturmu na banki, a oszczędności pozostały bezpieczne. Euro obroniło swoją wartośći i z powodzeniem ochroniło kraje strefy euro przed najgorszymi skutkami kryzysu gospodarczego zapewniając firmom w Unii stabilne warunki handlu zagranicznego i inwestycji. Kryzys udowodnił, że system bankowy UE jest mało odporny na wstrząsy. Problemy zaledwie jednego banku mogą szybko rozprzestrzenić się na inne, ze szkodą dla ich klientów, inwestorów i całej gospodarki. 22

23 Rozdział 3. Polityka Unii wobec krajów członkowskich z tzw. Grupy PIIGS. Unia Europejska jest aktywna we wszystkich etapach zarządzania kryzysowego, czyli zapobiegania, przygotowania, reagowania i odbudowy sytuacji pokryzysowej. Unia nie zastępuje rządów państw, lecz uzupełnia ich wysiłki w tym obszarze. Działalność UE w zakresie zarządzania kryzysowego jest realizowana w ramach różnych instrumentów oraz przy wykorzystaniu licznych narzędzi, np.: Działalność Dyrekcji Generalnej ds. ochrony ludności i pomocy humanitarnej. Mechanizm ochrony ludności UE (od 2001 r.), którego celem jest dostarczenie, na prośbę państwa, wsparcia w przypadku wystąpienia poważnej sytuacji kryzysowej. Instrument finansowy ochrony ludności (od 2007 r.) W ramach tego instrumentu możliwe jest finansowanie projektów, które mają na celu usprawnienie działań ratowniczych realizowanych w ramach ww. Mechanizmu ochrony ludności oraz podniesienie przygotowania na ew. sytuacje nadzwyczajne. Instrument Stabilności ( instrument finansowy od 2007 r.), którego celem jest zapewnienie szybkiej reakcji na kryzys i podjęcie kroków w celu stabilizacji na miejscu kryzysu, podczas gdy pomoc długoterminowa jest jeszcze w fazie planowania. Operacje zarządzania kryzysowego realizowane w ramach Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony. W ramach WPBiO prowadzone są operacje wojskowe i cywilne. Zakres operacji, które UE może realizować został określony bardzo szeroko, a Traktat Lizboński z 2009 r. rozszerzył katalog możliwych misji o działania rozbrojeniowe, misje doradztwa wojskowego i wsparcia, misje zapobiegania konfliktom i misje zbrojne służące stabilizacji sytuacji po konfliktach. 3.1 Solidarnosć Europejska wobec Grecji. Podczas gdy inwestorzy międzynarodowi przestali udzielać Grecji pożyczek, od których kraj ten stał się poniekąd uzależniony, ministrowie finansów państw strefy euro i przedstawiciele Międzynarodowego Funduszu Walutowego przystąpili do działania i r. Grecji udzielono wsparcia w wysokości 110 mld euro na realizację reform, które miały pomóc wyjść na prostą greckiej gospodarce. Tę kwotę, z której 80 mld euro wyłożyły kraje partnerskie strefy euro, wypłacono w ratach od maja 2010 r. do czerwca 2013 r., w miarę skutecznego realizowania przez Grecję uzgodnionych wcześniej reform. 14 marca 2012 r. ministrowie finansów państw strefy euro oraz MFW zatwierdzili drugi pakiet pomocy gospodarczej dla Grecji o wartości 164,5 mld euro, a kraje strefy euro tym 23

24 razem udostępniły środki o wartości 144,7 mld euro z Europejskiego Instrumentu Stabilności Finansowej (funduszu pomocy, który rozpoczął działalność w sierpniu 2010 r.) Zawarto również uzgodnienia z inwestorami finansowymi służące obcięciu długów Grecji o prawie 200 mld euro. Kwotę pomocy podzielono na raty, które miały być wypłacane od marca 2012r. do grudnia 2014 r., w miarę skutecznego wdrażania przez Grecję reform niezbędnych do ożywienia swojej gospodarki. W listopadzie 2012 r. ministrowie finansów państw strefy euro oraz MFW postanowili udzielić Grecji kolejnej pomocy poprzez obniżenie kosztów obsługi udzielonych pożyczek i wydłużenie terminu ich spłaty. Prognozy Makroekonomiczne Komisji Europejskiej dla Grecji kształtują się tak, jak przedstawia tabela 2. Tabela.2. Prognozy sytuacji gospodarczej w Grecji, wg publikacji Komisji Europejskiej. PROGNOZY DLA GRECJI Wzrost PKB (%,r) -3,9 1,0 2,5 3,6 Inflacja(%,r) -0,9-1,4-0,3 0,7 Bezrobocie (%) 27,5 26,6 25,0 22,0 Publiczne saldo budżetowe (%PKB) -12,2-2,5 1,1 1,6 Dług Publiczny (%PKB) 174,9 176,3 170,2, 159,2 Saldo Obrotów biezących (%) -2,3-2,0-1,5-0,9 Źródło: Polityka Unii wobec Irlandii. Europejskie fundusze pomocy finansowej, Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Wielka Brytania, Szwecja i Dania pożyczyły Irlandii 85 mld euro w okresie od grudnia 2010 r. do grudnia 2013 r. Środki te były przeznaczone na przywrócenie równowagi finansów publicznych i ratowanie gospodarki po upadku największych krajowych banków. Irlandia przeprowadziła szeroko zakrojone reformy gospodarcze, co skutkowało tym, że interwencja przyniosła oczekiwane skutki i w styczniu 2014 roku jako pierwszy kraj strefy euro pomyślnie zakończyła realizację programu pomocy makroekonomicznej. Kraj ten nie jest już zależny od międzynarodowej pomocy finansowej i zgodnie z prognozami w 2016 r. poziom PKB powinen osiągnąć poziom 3,6%, inflacja 1,3%, a bezrobocie powinno spaść do 24

25 poziomu 8,8%. Publiczne saldo budżetowe powinno według prognoz kształtowac się na poziomie -3,1%PKB, a dług publiczny zmaleje do poziomu 107,9%PKB. W tym czasie saldo obrotów bieżących w Irlandii osiągnie poziom 3,9%. Tabela. 3 Prognozy sytuacji gospodarczej w Irlandii, wg publikacji Komisji Europejskiej. PROGNOZY DLA IRLANDII Wzrost PKB (%,r) 0,2 4,8 3,5 3,6 Inflacja(%,r) 0,5 0,3 0,3 1,3 Bezrobocie (%) 13,1 11,1 9,6 8,8 Publiczne saldo budżetowe (%PKB) -5,7-4,0-2,9-3,1 Dług Publiczny (%PKB) 123,3 110,8 110,3 107,9 Saldo Obrotów biezących (%) 3,8 5,0 4,6 3,9 Źródło: Kryzys w Portugalii. Kiedy inwestorzy finansowi zaczęli domagać się coraz wyższych odsetek od obligacji skarbowych, okazało się, że Portugalia nie jest w stanie ich spłacać i 17 maja 2011 r. europejscy ministrowie finansów i MFW zgodnie podjęli decyzje o udzieleniu Portugalii pożyczki w wysokości 78 mld euro na sfinansowanie deficytu budżetowego, zmniejszenie długu publicznego, naprawę sektora bankowego oraz finansowanie reform mających na celu stymulowanie wzrostu gospodarczego i tworzenie miejsc pracy. Portugalia otrzymała ponad 71 mld euro, a pozostała część środków została wypłacona do połowy 2014 r. Choć sytuacja wciąż jest trudna, przeprowadzone reformy w znacznym stopniu przyczyniły się do poprawy stanu finansów krajowych i gospodarki. Szacowany poziom PKB w 2016roku osiagnie poziom 1,7%, a inflacja 1,1%. Bezrobocie wciąż spada, podobnie jak dług publiczny. Rośnie natomiast publiczne saldo budżetowe oraz saldo obrotów bieżących, które w 2016 roku wg prognozy powinno osiągnąć poziom 0,6%. 25