KLUCZ DO SUKCESU PROGRAM ZAJĘĆ POZASZKOLNYCH Z PRZEDSIĘBIORCZOŚCI DLA UCZNIÓW ZDOLNYCH KLAS I III GIMNAZJUM III ETAP EDUKACYJNY IWONA SZYPUŁA

Transkrypt

1 KLUCZ DO SUKCESU PROGRAM ZAJĘĆ POZASZKOLNYCH Z PRZEDSIĘBIORCZOŚCI DLA UCZNIÓW ZDOLNYCH KLAS I III GIMNAZJUM III ETAP EDUKACYJNY IWONA SZYPUŁA Program zweryfikowany przez Autorkę po zajęciach pozaszkolnych realizowanych w Powiatowych Ośrodkach Wspierania Uczniów Zdolnych w ramach projektu DiAMEnT N O W Y S Ą C Z

2 Szanowni Państwo Oddajemy w Państwa ręce Program zajęć pozaszkolnych z przedsiębiorczości dla uczniów zdolnych klas I-III gimnazjum Klucz do sukcesu opracowany w ramach projektu DiAMEnT - dostrzec i aktywizować możliwości, energię, talenty realizowanego w ramach Priorytetu IX Rozwój wykształceniai kompetencji w regionach, Działanie Wyrównywanie szans edukacyjnych uczniów z grup o utrudnionym dostępie do edukacji oraz zmniejszanie różnic w jakości usług edukacyjnych, współfinansowanego przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Program Operacyjny Kapitał Ludzki w latach Program, który przekazujemy Państwu jako propozycję materiału metodycznego został przetestowany na zajęciach pozaszkolnych zrealizowanych w Powiatowych Ośrodkach Wspierania Uczniów Zdolnych w latach szkolnych 2010/2011 oraz 2011/2012 zorganizowanych i przeprowadzonych w ramach projektu DiAMEnT. Program Klucz do sukcesu ma charakter nowatorski i skierowany jest do uczniów, którzy wykazują się zdiagnozowanymi poznawczymi uzdolnieniami kierunkowymi z zakresu przedsiębiorczości. Innowacyjność programu polega na tym, że proponuje się zajęcia dla uczniów zdolnych prowadzone metodą projektu z wykorzystaniem strategii PBL problem based learning uczenie się na bazie problemu / uczenie się w oparciu o problem - strategii edukacyjnej, która cechuje się tym, że uczymy się poprzez rozwiązywanie problemu. Realizujemy z uczniami projekt edukacyjny nie tyle dla uzyskania określonego produktu końcowego lecz przede wszystkim dla rozwiązania problemu, a poszukiwanie tego rozwiązania pozwoli nabyć uczniom określone umiejętności i poszerzyć wiedzę w danym obszarze tematycznym objętym projektem. Program Klucz do sukcesu został opracowany z myślą o zajęciach pozaszkolnych, ale może być także wykorzystany przez nauczycieli w ramach zajęć lekcyjnych bądź zajęć pozalekcyjnych poświęconych tematyce z zakresu przedsiębiorczości. Program Klucz do sukcesu posiada obudowę metodyczną w postaci Materiałów pomocniczych do programu, które zawierają materiały 2

3 merytoryczne i wskazówki metodyczne do realizacji projektów edukacyjnych zaproponowanych w programie. Specyfiką Programu zajęć pozaszkolnych jest to, że został on opracowany dla etapu, nie ma więc tutaj podziału treści programowych na klasy. Taki charakter programu wynika z faktu, że adresatami są uczniowie zdolni, a ich możliwości i potrzeby nie zawsze są związane z poziomem klasy. Tak Program zajęć pozaszkolnych jak i Materiały pomocnicze są otwartą propozycją, z której nauczyciel i grupa uczniów zdolnych mogą skorzystać, mogą proponowane treści uzupełnić lub z niektórych zrezygnować, tematy projektów mogą przyjąć do realizacji w proponowanej formie, zmodyfikować je lub w ramach danego modułu sformułować nowy temat. Duża swoboda w wyborze treści uzależniona jest od możliwości grupy, ale przede wszystkim od zainteresowań uczniów, którzy powinni współdecydować o tematyce projektu oraz jego zakresie merytorycznym. Te cechy odróżniają w sposób zasadniczy Program zajęć pozaszkolnych od programów nauczania przedmiotu, które obligują nauczyciela do zrealizowania określonych treści programowych na poziomie danej klasy. Program zajęć pozaszkolnych nie obliguje nauczyciela do zrealizowania zawartych w nim treści w określonym czasie, ale jest pomocą w dobieraniu ciekawych treści przedmiotowych do realizacji projektów edukacyjnych. Zaproponowane w programie projekty edukacyjne w większości mają charakter międzyprzedmiotowy, dlatego też obok treści przedmiotowych proponuje się treści z innych dyscyplin, które przy realizacji projektu pozwalają uczniowi na zdobycie umiejętności o charakterze interdyscyplinarnym. Klucz do sukcesu wraz z obudową to program otwarty, który może stać się pomocą i inspiracją dla nauczyciela i uczniów w realizacji projektów edukacyjnych. Nauczycielom i uczniom życzymy satysfakcji z realizacji ciekawych projektów edukacyjnych i radości wspólnego uczenia się. Autorka programu Zespół projektu DiAMEnT 3

4 Założenia dydaktyczno-wychowawcze programu Podstawą koncepcji programowej zajęć pozaszkolnych dla uczniów zdolnych z przedsiębiorczości jest zdefiniowanie przedsiębiorczości, jako postawy przejawiającej się aktywnym podejmowaniem różnorodnych działań, twórczym podejściem do otaczającej rzeczywistości oraz zdolnością do samodzielnego dbania o zaspakajanie własnych i cudzych potrzeb. Jest to szerokie rozumienie tego pojęcia, wykraczające poza wiedzę i umiejętności stricte ekonomiczne, powszechnie kojarzone z przedsiębiorczością. Wszystkie realizowane w ramach naszego programu projekty, obok poszerzania wiedzy i zdobywania konkretnych umiejętności, będą kształtowały właśnie tę przedsiębiorczą postawę, którą zdobywa się dzięki odpowiednim doświadczeniom oraz budowaniu proaktywności. Dzięki takiej postawie to my decydujemy o kształcie naszego życia poprzez dokonywanie odpowiednich wyborów. Bierzemy odpowiedzialność za to, jak nasze życie będzie wyglądało, mając świadomość niezbywalnego prawa wyboru w każdej sytuacji. Polska, jako państwo z młodą demokracją i wolnorynkową gospodarką, nie ma długich tradycji wychowania w duchu przedsiębiorczości, dlatego stan świadomości ekonomicznej Polaków pozostaje na dość niskim poziomie. Dotyczy to zarówno wiedzy praktycznej, przydatnej każdemu na co dzień (np. zasad zarządzania finansami osobistymi), jak i ogólnej wiedzy o życiu gospodarczym kraju i fundamentach gospodarki rynkowej. Duża część społeczeństwa ma trudności w przyjęciu przedsiębiorczej postawy wobec życia, więc rzadko uczniowie wynoszą ją z domu. Często w polskich rodzinach dominuje jeszcze postawa roszczeniowa i przywiązanie do idei państwa opiekuńczego, które rozwiąże wszystkie życiowe problemy swoich obywateli. Dlatego tak ważne jest kształtowanie postawy przedsiębiorczej u uczniów i to już od najmłodszych lat. Nasza koncepcja ściśle wiąże się z dokumentem Unii Europejskiej, którym jest Zalecenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawie kompetencji kluczowych w procesie uczenia się przez całe życie (2006/962/WE). Przedsiębiorczość występuje tam jako jedna z ośmiu kompetencji kluczowych. Czytamy w tym dokumencie między innymi: W związku z postępującą globalizacją Unia Europejska staje przed coraz to nowymi wyzwaniami, dlatego też każdy obywatel będzie potrzebował 4

5 szerokiego wachlarza kompetencji kluczowych, by łatwo przystosować się do szybko zmieniającego się świata, w którym zachodzą rozliczne wzajemne powiązania. Kompetencje są definiowane jako połączenie wiedzy, umiejętności i postaw odpowiednich do sytuacji. Kompetencje kluczowe to te, których wszystkie osoby potrzebują do samorealizacji i rozwoju osobistego, bycia aktywnym obywatelem, integracji społecznej i zatrudnienia. Edukacja w swym podwójnym społecznym i ekonomicznym wymiarze ma do odegrania zasadniczą rolę polegającą na zapewnieniu nabycia przez obywateli Europy kompetencji kluczowych koniecznych, aby umożliwić im elastyczne dostosowywanie się do takich zmian. 1 W tym dokumencie inicjatywność i przedsiębiorczość zostały zdefiniowane jako zdolność osoby do wcielania pomysłów w czyn. Obejmują one kreatywność, innowacyjność i podejmowanie ryzyka, a także zdolność do planowania przedsięwzięć i prowadzenia ich dla osiągnięcia zamierzonych celów. Stanowią one wsparcie dla indywidualnych osób nie tylko w ich codziennym życiu prywatnym i społecznym, ale także w ich miejscu pracy pomagając im uzyskać świadomość kontekstu ich pracy i zdolność wykorzystywania szans; są podstawą bardziej konkretnych umiejętności i wiedzy potrzebnych tym, którzy podejmują przedsięwzięcia o charakterze społecznym lub handlowym lub w nich uczestniczą. Powinny one obejmować świadomość wartości etycznych i promować dobre zarządzanie. 2 Bardzo ważnymi zatem elementami przedstawianej koncepcji programowej, powiązanymi z przedsiębiorczością jako kluczową kompetencją będą rozumiane łącznie: niezbędna wiedza oraz umiejętności i postawy. Konieczna wiedza obejmuje ogólne rozumienie zasad działania gospodarki rynkowej, rynku pracy, zagadnień związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej, systemu bankowego, współpracy międzynarodowej, a także roli państwa w gospodarce i działaniem organizacji społecznych i pozarządowych. Ważnym elementem koncepcji jest interdyscyplinarność, czyli połączenie zbioru wiedzy z różnych dziedzin, aby uczeń dostrzegł spójność jaka istnieje między jego życiem i wiedzą zdobywaną w szkole i na zajęciach pozaszkolnych. Uczeń powinien tę wiedzę umieć wykorzystać w życiu codziennym. 1 Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej z dn r., L 394/13 2 Tamże, L 394/17 5

6 Wiedza ta połączona z wiedzą życiową powinna być wykorzystana do samodoskonalenia uczniów, szczególnie w zakresie jego wszechstronnego rozwoju ukierunkowanego na przygotowanie do aktywnej obecności w życiu społeczno-gospodarczym kraju. Uczeń łatwiej przyswoi sobie wiedzę, jeśli równocześnie będą zaspokojone jego potrzeby poznawcze i emocjonalne. Aby program odniósł sukces, należy w trakcie jego realizacji prowokować uczniów do ciągłego poszukiwania odpowiedzi na nurtujące ich pytania. Uświadamiać, że sama wiedza nie polepsza życia, że jedynie chęć poznania może pomóc znaleźć świat wartości, w którym będą szczęśliwi i spełnieni. Umiejętności przedsiębiorcze powinny być nakierowane na zaangażowanie ucznia w działania społeczne i obywatelskie. Umiejętności te odnoszą się do proaktywnego zarządzania projektami. Obejmują one np. planowanie, organizowanie, zarządzanie, kierowanie i zlecanie zadań, podejmowanie decyzji, analizowanie, komunikowanie, sporządzanie raportów, ocenę i sprawozdawczość, umiejętność skutecznej reprezentacji i negocjacji oraz zdolności zarówno pracy indywidualnej, jak i współpracy w zespołach. Niezbędna jest również umiejętność oceny i identyfikacji własnych mocnych i słabych stron, a także oceny ryzyka i podejmowania go w uzasadnionych przypadkach. 3 Postawa przedsiębiorcza charakteryzuje się inicjatywnością, aktywnością, niezależnością i innowacyjnością zarówno w życiu osobistym i społecznym, jak i w pracy. Obejmuje również motywację i determinację w kierunku realizowania celów, czy to osobistych, czy wspólnych, zarówno prywatnych jak i w pracy. 4 Postawę tą, jak już zostało to wcześniej podkreślone, zdobywa się dzięki odpowiednim doświadczeniom oraz budowaniu proaktywności. Proaktywność opiera się na dwóch podstawowych zasadach, które należy zrozumieć, przyswoić i zacząć w zgodzie z nimi postępować. Pierwsza mówi o tym, że w każdej sytuacji mamy wybór. Jest to wyłącznie nasz wybór, a zatem również my ponosimy określone jego konsekwencje. Świadomość wolności wyboru pozwala na coś więcej niż dostosowywanie się do określonej sytuacji czy proste na nią reagowanie. Pozwala ona - w zgodzie z własną wolą - 3 Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej z dn r., L 394/18 4 Tamże, L 394/18 6

7 kształtować rzeczywistość w kierunku zgodnym z naszymi zamierzeniami i przekonaniami. Bez tego nie ma mowy o własnej inicjatywie czy innowacji. Druga zasada proaktywnego zachowania to działanie głównie w kręgu własnego wpływu. Interesuje nas zdecydowanie więcej spraw niż mamy możliwości bezpośredniego na nie wpływania. Tajemnicą skutecznego działania jest wybieranie takich zachowań, które znajdują się w obszarze naszego wpływu, czyli faktycznie mogą zmienić coś w danej sytuacji. Zachowania prawdziwie przedsiębiorcze, odpowiedzialne i proaktywne to te, w których pytamy: co mogę jeszcze zrobić, aby pomimo niesprzyjających okoliczności osiągnąć zamierzony efekt? To działania, w jakich spostrzegamy pewien problem, przyjmujemy za niego odpowiedzialność, rozwiązujemy go, a następnie rozwiązanie wcielamy w czyn. Przy przedstawionych powyżej założeniach programowych jest rzeczą oczywistą, że zajęcia z przedsiębiorczości wymagają stosowania odpowiednich metod i form pracy z uczniami. Tym bardziej, że podmiotem naszych działań są uczniowie zdolni, mający duży potencjał twórczy i możliwości poznawcze. Ze względu na specyficzne właściwości intelektualne i osobowościowe, mają oni odmienne od swych rówieśników potrzeby rozwojowe. Zaspokojenie tych potrzeb wymaga odpowiedniego, dostosowanego do ich właściwości, nauczania. Nasza koncepcja opiera się na wzbogacaniu, czyli przystosowaniu procesu nauczania do dużych możliwości intelektualnych uczniów, zwiększaniu intensywności ich pracy, poszerzaniu zakresu wiedzy, dostarczaniu w trakcie nauki większej liczby złożonych, ciekawych, niekonwencjonalnych zadań. Sprzyjać temu będzie pozaszkolny charakter zajęć, który w odróżnieniu od systemu klasowo-lekcyjnego da większą swobodę w doborze metod i form oraz organizacji pracy. Stworzenie uczniom zdolnym możliwości realizacji zadań w odpowiednim dla nich tempie i otoczeniu zmotywuje ich do nauki i aktywności, a tym samym będzie sprzyjać osiąganiu dobrych wyników. Nasza koncepcja nawiązuje do pedagogiki konstruktywistycznej, która zakłada, że to uczeń sprawuje kontrolę nad własnym uczeniem się oraz konstruowaniem znaczeń docierających do niego informacji. Wiedza jest odkrywana przez uczącego się. Znaczenie roli nauczyciela jest zupełnie inne, niżeli w teorii i praktyce pedagogicznej o zabarwieniu behawioralnym. Nauczanie w tym ujęciu polega na poszukiwaniu, w czym uczniowie mogą 7

8 współpracować, co mogą analizować, badać, współdzielić, budować w oparciu o to, co już wiedzą. Jest to ważniejsze, niż fakty, umiejętności i procesy, które uczniowie mogliby bezmyślnie naśladować. Uczniowie przychodzą z określonymi poglądami, uformowanymi przez lata wcześniejszych doświadczeń i nauki. Nawet ewoluując, światopogląd uczniów filtruje wszystkie doświadczenia i wpływa na to, jak interpretują czynione obserwacje. Uczniowie uczą się od siebie wzajemnie tak samo, jak od nauczyciela, a najlepiej robią to w działaniu. Tworzenie okazji i przyzwolenie, aby wszyscy wyrażali głośno swoje opinie, wspiera kształtowanie nowych idei. Uczniowie poszerzają swoje możliwości tworzenia i kreowania indywidualnej wiedzy, która jest dla nich zrozumiała. W tak pojmowanym procesie nauczania i uczenia się, podkreśla się podmiotowość ucznia, która jest wartością samą w sobie. Rola nauczyciela w ujęciu konstruktywizmu to przede wszystkim wspomaganie i praca wspólnie ze swoimi uczniami nad problemem do rozwiązania. Nauczyciel pozwala uczniom na indywidualne dochodzenie do rozumienia pojęć, pozwala wpływać na przebieg zajęć oraz na zmienianie przyjętych strategii uczenia się i dobór treści. Zachęca uczniów do opisywania ich własnego rozumienia pojęć i zjawisk zanim sam przedstawi im jak je rozumie, podsycając w ten sposób naturalną ciekawość poznawczą uczniów. W naszym programie zostanie zastosowana przede wszystkim metoda projektu, która w największym stopniu pobudza aktywność uczniów, rozwija samodzielność i kształci cenne umiejętności. Z powodzeniem stosowana jest w Polsce od lat 90-tych ubiegłego wieku, choć skala edukacyjnego wykorzystania jest ciągle zbyt mała w stosunku do jej licznych walorów. Nasz program będzie wykorzystywał tę metodę w specyficznej odmianie. Projekt to duże, terminowe zadanie, wymagające podejmowania różnorodnych aktywności, realizowane samodzielnie przez uczniów, według przygotowanego wcześniej planu. Istotą tej metody nauczania jest realizacja zadania znacznie obszerniejszego niż tradycyjne i w dłuższym czasie (kilka tygodni, miesięcy, semestr), przy dużej samodzielności uczniów. Może być realizowany indywidualnie lub w grupach, mieć charakter badawczy lub działania lokalnego. Metoda projektu zrywa z tradycyjnym nauczaniem. Akcent przesuwa się z nauczyciela na ucznia. To on staje się centralną 8

9 postacią procesu kształcenia, decyduje o przebiegu swojej pracy i tempie jej wykonania, oczywiście w zakresie dopuszczalnych terminów. Nauczyciel pełni rolę inspiratora, koordynatora, konsultanta. Innowacyjność zastosowania tej metody w planowaniu zajęć pozaszkolnych proponowanych w naszym programie polega na wykorzystaniu strategii PBL - problem based learning uczenie się na bazie problemu/uczenie się w oparciu o problem. PBL to strategia edukacyjna cechująca się tym, że uczniowie realizują projekt nie tylko dla uzyskania określonego produktu końcowego, ale dla rozwiązania problemu, a ten proces badawczy pozwoli im nabyć określone umiejętności i poszerzyć wiedzę. Takie zastosowanie metody projektu uczy integrowania wiedzy, wykorzystywania umiejętności z różnych obszarów oraz przygotowuje do funkcjonowania w warunkach zmienności i niepewności. Polega na tym, że uczniowie pracują w małych grupach nad jakimś realnym problemem, a nauczyciel pełni rolę pomocnika, trenera, mentora. Jest on więc przewodnikiem procesu uczenia się, a nie dostarcza swoim uczniom gotowej wiedzy. Bardzo istotnym elementem w stosowaniu strategii PBL jest tzw. pytanie napędzające (driving question), które staje się tematem projektu i decyduje o rozwijaniu się procesu badawczego. Aby spełniło swoją rolę musi mieć odpowiednią formę pytania problemowego o szerokim zakresie, które pozwoli uczniom na poszukiwanie różnych ścieżek prowadzących do rozwiązania. Uczniowie mogą sami wybierać lub formułować problem, omawiać go, określać, co wiedzą na dany temat, generować hipotezy, a potem stawiać cele uczenia się i organizowania sobie dalszej pracy w kierunku poszukiwania rozwiązań. Taka organizacja zajęć zmusza uczniów do wzięcia odpowiedzialności za efekty pracy swojej grupy, organizowanie i kierowanie procesem uczenia się. W strategii PBL projekt jest tylko narzędziem do rozwiązania problemu. Ważny jest aspekt społeczny, poszukiwanie rozwiązań i zdobywanie w ten sposób nowej wiedzy i umiejętności. Ten proces nie kończy się wraz z projektem padają nowe pytania, które mogą być punktem wyjścia do dalszych działań. Takie podejście do metody projektu rozwija globalne podejście do problemu, uczy szerszej perspektywy. Praca uczniów jest ukierunkowana na problem i jego rozwiązanie, a nie tylko na temat projektu i końcowy raport. 9

10 Realizacja projektu uwzględnia zainteresowania i zdolności ucznia, jego potrzeby i aspiracje. Stymuluje rozwój emocjonalny ucznia, umiejętność pracy w grupie, odpowiedzialność za działania własne i zespołu. Uczniowie narzucają sobie samodyscyplinę, wdrażają się do samodzielności, przedsiębiorczości i wspólnego działania, co doskonale kształtuje umiejętności i postawy niezbędne do funkcjonowania w życiu społecznym, a mianowicie samodzielność, odpowiedzialność, rzetelność, korzystanie z różnych źródeł informacji, współpracy, rozwiązywania problemów, komunikowania się i prezentowania wykonanej pracy. Za zastosowaniem przyjętej metody przemawia także adresat zajęć pozaszkolnych. Będą one realizowane w grupach zróżnicowanych wiekowo, utworzonych z uczniów wszystkich klas danego etapu kształcenia - będą to klasy: IV-VI szkoły podstawowej, I-III gimnazjum, I-III (IV) szkoły ponadgimnazjalnej. W takich grupach należy dostosowywać zadania do poziomu uczniów, a to jest cechą charakterystyczną zajęć realizowanych metodą projektu. Treści programowe zaproponowane do realizacji metodą projektu ułożone są w programie w określonej strukturze, prezentującej elementy otwarte, będące propozycją dla nauczyciela i uczniów, którzy sami zadecydują o kształcie ich pracy, zakresie tematycznym i wyborze ścieżki rozwiązania wybranego problemu. Struktura ta zawiera następujące elementy: - moduły projektowe, które określają bardzo szeroki obszar tematyczny, w ramach którego będą realizowane zadania do zaproponowanych tematów projektów - cele operacyjne modułu projektowego, które odnoszą się do całego modułu projektowego i należy je traktować jako otwartą listę zawierającą pewną ilość propozycji, którą nauczyciel i uczniowie będą mogli zmieniać lub poszerzać - kluczowe pojęcia, które odnoszą się do modułu projektowego i są dla nauczyciela wskazówką, jakie elementy w tym obszarze są ważne z punktu widzenia Autora programu - proponowane tematy projektów, zdefiniowane w formie pytania problemowego (driving question), które są problemami do rozwiązania niekoniecznie z jednym rozwiązaniem i które będą punktem wyjścia do uruchomienia procesu badawczego 10

11 - materiał nauczania, który zawiera konkretne treści szczegółowo dobrane, związane z celami operacyjnymi modułu i tematami proponowanych projektów - proponowane osiągnięcia uczniów, które zawierają opis założonych osiągnięć uczniów przy realizacji danego modułu projektowego Moduły do poszczególnych etapów edukacyjnych są dostosowane do poziomów uczniów. Niektóre z nich są wspólne dla wszystkich trzech etapów, inne - dla dwóch, ale wystąpią też takie, które są specyficzne tylko dla jednego etapu edukacyjnego. Moduły wspólne są rozwijane spiralnie, czyli stopień ich trudności wzrasta odpowiednio do wieku i poziomu uczniów. Istotnym argumentem uzasadniającym zastosowanie metody projektu jest także fakt, że przypisano jej szczególną rolę w nowej Podstawie programowej. W Zalecanych warunkach i sposobach realizacji przedmiotu wiedza o społeczeństwie w gimnazjum (której część stanowią zagadnienia ekonomiczne) zapisano, że uczniowie 20% treści powinni poznawać właśnie metodą projektu, w szkole ponadgimnazjalnej 10%. 5 Również w innych zapisach Podstawy programowej widać wzrost rangi tej wartościowej metody, kształcącej bardzo wiele cennych umiejętności. Należy również zaznaczyć, że realizacja wszystkich projektów zaproponowanych w naszym programie pozwala na kształcenie kompetencji ponadprzedmiotowych, o których mowa w zadaniach ogólnych szkoły zapisanych w Podstawie programowej - komunikacji interpersonalnej, korzystanie z różnych źródeł informacji, samodoskonalenia, współpracy w grupie, wykorzystywania technologii informacyjno-komunikacyjnych, rozwijanie twórczego myślenia. Wymieniony powyżej dokument stał się przedmiotem analizy przy doborze treści naszego programu. Trudnością dla autorów jest to, że jedynie na IV etapie edukacyjnym występuje wyodrębniony przedmiot Podstawy przedsiębiorczości (tylko zakres podstawowy) oraz przedmiot uzupełniający Ekonomia w praktyce. W gimnazjum zagadnienia ekonomiczne są częścią Wiedzy o społeczeństwie. Natomiast w szkole podstawowej nieliczne, rozproszone zapisy związane z szeroko pojętą przedsiębiorczością, 5 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół, Dziennik Ustaw z 2009 r. Nr 4, poz

12 umieszczono w różnych fragmentach podstawy. Tak skromne ujęcie w nowej Podstawie programowej jednej z kluczowych umiejętności może dziwić, zważywszy na wspomniany na początku niezadowalający stan kultury ekonomicznej Polaków. W tej sytuacji stworzenie programu Klucz do sukcesu wydaje się uzasadnioną i pożyteczną inicjatywą jako działanie na rzecz podniesienia poziomu wiedzy ekonomicznej młodych ludzi. Przedstawiając program zajęć skierowany do uczniów zdolnych klas I-III szkoły gimnazjalnej należy podkreślić, że proponowane osiągnięcia uczniów dotyczą w równym stopniu wszystkich trzech elementów przedstawianej koncepcji programowej - wiedzy, umiejętności, postawy - związanych z przedsiębiorczością jako kluczową kompetencją. Uczniowie biorący udział w zajęciach, mają szansę na kolejnym etapie swojej edukacji, czyli w szkole ponadgimnazjalnej, zostać liderami przedsiębiorczości. Będzie się to przejawiało w ich aktywnym udziale w różnorodnych działaniach przedsiębiorczych, realizowanych w szkole i lokalnym środowisku. Będą mogli również wykorzystać zdobytą wiedzę, uczestnicząc z powodzeniem w konkursach i olimpiadach z przedsiębiorczości, adresowanych do uczniów szkół ponadgimnazjalnych. Materiał nauczania we wszystkich modułach zawiera zarówno treści występujące w Podstawie programowej przedmiotu WOS w gimnazjum, jak również treści wykraczające poza tę podstawę. Jest to materiał, z którym uczniowie spotkają się na IV etapie edukacyjnym - w szkole ponadgimnazjalnej. Zakres tematyczny poszczególnych modułów jest zróżnicowany zarówno pod względem ilości materiału nauczania jak i stopnia trudności tego materiału, tak aby zespoły uczniów mogły wybrać ten, który będzie najlepiej dostosowany do ich wieku i możliwości. Również w obrębie pojedynczego modułu występują tematy projektów, różniące się poziomem trudności. 12

13 W poszczególnych modułach zawarte są treści z następujących obszarów tematycznych: Tematyka zawarta w Podstawie programowej przedmiotu WOS w gimnazjum Tematyka wykraczająca poza Podstawę programową przedmiotu WOS w gimnazjum 1. Życie społeczne i zachowania przedsiębiorcze - zasady komunikowania się i współpracy w grupie - komunikacja werbalna i niewerbalna - podejmowania wspólnych decyzji - rodzaje zachowań (asertywne, - sposoby rozwiązywania konfliktów uległe i agresywne) - role społeczne - przedsiębiorczość i kreatywność - grupy zawodowe i style życia - potrzeby człowieka - problemy i perspektywy życiowe młodych Polaków - planowanie własnych działań oraz inwestowanie w siebie - główne podmioty życia publicznego - osobowość człowieka - zasady etyczne w życiu publicznym - negocjacje jako metoda rozwiązywania konfliktu - wartości etyczne dotyczące wybranych obszarów życia społecznego 2. Rynek i instytucje rynkowe - podmioty gospodarcze i związki między nimi - społeczne i ekonomiczne cele gospodarowania - cechy gospodarki rynkowej - funkcje i rodzaje rynków (prywatna własność, swoboda gospodarowania, konkurencja, - czynniki wpływające na popyt i podaż, równowaga rynkowa dążenie do zysku, przedsiębiorczość) - transformacja gospodarki Polski po 1989r. - prawo popytu i podaży, cena jako regulator rynku, analiza rynku - rynki, instytucje i instrumenty finansowe - podstawy działalności banku - papiery wartościowe centralnego, banków komercyjnych, giełdy papierów - mechanizm funkcjonowania giełdy papierów wartościowych 13

14 wartościowych na przykładzie Giełdy Papierów - podstawowe oferty różnych Wartościowych w Warszawie banków (konta, lokaty, kredyty, - wskaźniki giełdowe fundusze inwestycyjne) - formy inwestowania kapitału, - istota oszczędzania i inwestowania ocena stopnia ryzyka inwestycji - ubezpieczenia społeczne i zdrowotne - system emerytalny w Polsce, czynniki wpływające na wysokość emerytury - system ubezpieczeń obowiązkowych i nieobowiązkowych w Polsce - oferty funduszy inwestycyjnych, firm ubezpieczeniowych i funduszy emerytalnych 3. Państwo i gospodarka - pojęcia: produkt krajowy brutto, - ekonomiczne funkcje państwa wzrost gospodarczy, inflacja, - mierniki wzrostu gospodarczego recesja - przyczyny i skutki recesji - budżet państwa, główne składniki dochodów i wydatków i koniunktury w gospodarce, cykl koniunkturalny budżetowych - polityka finansowa państwa, - system podatkowy w Polsce narzędzia oddziaływania państwa - sposób wybierania samorządu na gospodarkę powiatowego i wojewódzkiego oraz ich przykładowe zadania - wpływ deficytu budżetowego i długu publicznego na gospodarkę - struktura samorządu terytorialnego i władz samorządowych w Polsce - źródła dochodów jednostek samorządu terytorialnego - kompetencje i zadania jednostek samorządu terytorialnego oraz związane z nimi wydatki - aktualne tendencje i zmiany 14

15 w gospodarce świata i Polski - organizacje społeczne i pozarządowe w Polsce - wartości etyczne w obszarze polityki finansowej i gospodarczej państwa 4. Przedsiębiorstwo i działalność gospodarcza - podstawy ekonomiczne w prowadzeniu własnego - najważniejsze zasady prowadzenia działalności gospodarczej przedsiębiorstwa - makrootoczenie, formy prawnoorganizacyjne, - marketing w biznesie struktury - główne prawa i obowiązki pracownika organizacyjne, strategie oraz finanse przedsiębiorstwa - zasady etyczne dla pracodawcy - działania marketingowe i pracownika, - struktura biznesplanu - społeczna odpowiedzialność biznesu - procedury związane z zakładaniem przedsiębiorstwa - zjawisko szarej strefy w gospodarce - czynniki sukcesu i niepowodzenia w biznesie - najważniejsze obszary problemów etycznych związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - zachowania etyczne i nieetyczne w biznesie krajowym i międzynarodowym - praca zespołowa, kierowanie ludźmi, negocjacje, podejmowanie decyzji, motywacja 5. Rynek pracy - plany edukacyjne uwzględniające preferencje i predyspozycje ucznia - rynek pracy w gospodarce rynkowej (popyt i podaż pracy) - możliwości zatrudnienia - sposoby walki z bezrobociem, 15

16 na lokalnym i regionalnym rynku aktywne poszukiwanie pracy pracy, dokumenty aplikacyjne - motywy aktywności zawodowej - główne przyczyny i skutki człowieka bezrobocia w swojej miejscowości, regionie i Polsce - możliwości znalezienia pracy na rynku krajowym i europejskim - sposoby zatrudnienia pracownika, podstawowe przepisy Kodeksu Pracy, w tym obowiązki i uprawnienia pracownika i pracodawcy - dodatkowe prawa pracowników młodocianych i kobiet - prawo pracy dla osób niepełnosprawnych - formy zatrudnienia i wynagrodzenia - zachowania etyczne i nieetyczne w roli pracodawcy i pracownika 6. Współpraca międzynarodowa i światowe tendencje społeczne i gospodarcze - cele i etapy integracji europejskiej - programy i projekty UE - zasady pomocniczości i solidarności w UE - sposób wybierania parlamentu europejskiego - prawa i obowiązki wynikające z posiadania obywatelstwa Unii - kompetencje posłów, przebieg procesów decyzyjnych w UE Europejskiej - wspólna waluta i jej wpływ - środki finansowe budżetu europejskiego ich przeznaczenie na gospodarkę i obywateli (szanse i zagrożenia) - korzystanie ze środków unijnych w Polsce przykłady - procesy, obszary, czynniki i podmioty globalizacji wykorzystania dotacji - wpływ globalizacji na gospodarkę - korzyści z członkostwa w UE Polski i świata - pomoc humanitarna - wpływ globalizacji na różne - globalizacja i ocena jej dziedziny życia społecznego np. 16

17 najważniejszych skutków - wpływ zachowania pojedynczego człowieka na życie innych ludzi na świecie (np. przemyślane zakupy) - sytuacja imigrantów i uchodźców we współczesnym świecie kultura, nauka, edukacja, polityka, sport itp. - organizacje międzynarodowe - przedsiębiorstwa globalne - sprawiedliwy handel - korzyści i zagrożenia globalnej gospodarki Zagadnienia wspólne dla wszystkich modułów - mechanizm oraz rodzaje działań marketingowych i promocyjnych - metody zarządzania projektami (wykresy Gantta, technika CPM) 17

18 Moduły projektowe 18

19 MODUŁ I Temat modułu projektowego: Człowiek - jednostka przedsiębiorcza Cele operacyjne: Uczeń: rozumie pojęcie przedsiębiorczości i opisuje cechy osobowości człowieka przedsiębiorczego rozumnie sens kształtowania u siebie postaw przedsiębiorczych rozumie znaczenie postaw przedsiębiorczych dla zaspakajania swoich i cudzych potrzeb odróżnia kreatywność od przedsiębiorczości charakteryzuje kategorie potrzeb wg A. Masłowa wymienia czynniki wpływające na zmianę hierarchii potrzeb człowieka opisuje i rozróżnia role społeczne i organizacyjne poznaje kompetencje poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego w Polsce opisuje strukturę władz samorządowych wymienia rodzaje działań przedsiębiorczych na rzecz społeczności lokalnej rozróżnia działalność organizacji społecznych i pozarządowych poznaje zakres działania, źródła finansowania oraz formy prawne organizacji społecznych i pozarządowych w Polsce rozumie znaczenie działania organizacji pozarządowych i społecznych dla lokalnych społeczności poznaje rodzaje działań marketingowych i promocyjnych rozumie mechanizmy działań marketingowych i promocyjnych poznaje metody zarządzania projektem poznaje zasady pracy zespołowej Kluczowe pojęcia: przedsiębiorczość przedsiębiorca osobowość kreatywność hierarchia potrzeb role społeczne role organizacyjne społeczność lokalna 19

20 samorząd terytorialny fundacja stowarzyszenie wolontariat wolontariusz fundraiser darczyńca działalność charytatywna Tematy projektów 1. Jak zagospodarować zaniedbane miejsca w naszym otoczeniu / miejscowości / gminie? 2. Jak wykorzystać swoją przedsiębiorczość, aby pomóc zaspokoić potrzeby innych ludzi w naszej lokalnej społeczności? 3. Jak zwiększyć poczucie bezpieczeństwa wśród mieszkańców naszej miejscowości? 4. Jak poszerzyć możliwości atrakcyjnego spędzania wolnego czasu młodzieży w naszej miejscowości/gminie? 5. Jak podnieść jakość życia naszych niepełnosprawnych rówieśników, którzy żyją niewidzialni wokół nas? 6. W jaki sposób umożliwić aktywne, ciekawe spędzanie czasu seniorom żyjącym w naszej miejscowości/gminie? 7. Jak zachęcić uczniów szkoły podstawowej, aby wybierali nasze gimnazjum? Materiał nauczania: Osobowość człowieka - pojęcie kreatywności i przedsiębiorczości Potrzeby człowieka: hierarchia potrzeb A. Masłowa; czynniki kształtujące hierarchię potrzeb danej osoby Role społeczne i organizacyjne Zadania i zakres działań poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego w Polsce: źródła dochodów jednostek samorządu terytorialnego (gmina, powiat, województwo) kompetencje i zadania jednostek samorządu terytorialnego oraz związane z nimi wydatki struktura władz samorządowych rodzaje działań przedsiębiorczych na rzecz społeczności lokalnej 20

21 Organizacje społeczne i pozarządowe: zakres działalności organizacji społecznych i pozarządowych formy zarządzania organizacją społeczną i pozarządową źródła finansowania organizacji społecznych i pozarządowych organizacje działające na rzecz niepełnosprawnych - wolontariat młodzieżowy w Polsce, Europie i na świecie: co może robić wolontariusz?; jak zostać wolontariuszem?; wolontariat w Internecie; podstawowe pojęcia związane z wolontariatem Mechanizm oraz rodzaje działań marketingowych i promocyjnych: działania marketingowe identyfikacja odbiorcy działania promocyjne (public relations, reklama) rodzaje i funkcje reklamy oddziaływanie reklamy na odbiorcę (model AIDA) Zasady pracy zespołowej Metody zarządzania projektami: wykresy Gantta; technika CPM Proponowane osiągnięcia uczniów: rozumie i posługuje się kluczowymi pojęciami zna zakres działania i kompetencje jednostek samorządu terytorialnego w swoim miejscu zamieszkania identyfikuje własną hierarchię potrzeb wyjaśnia w jaki sposób praca i przedsiębiorczość pomagają w zaspokajaniu swoich potrzeb ekonomicznych oraz potrzeb innych osób dostrzega i identyfikuje potrzeby innych osób w swoim otoczeniu zna organizacje społeczne i pozarządowe działające w Polsce, sposoby oraz obszary ich działania poznaje osoby zaangażowane w działalność społeczną i charytatywną, ich cechy osobowości oraz rodzaj i sposób działania planuje i realizuje określone zadania skierowane na zaspokojenie dostrzeżonych potrzeb innych osób 21

22 tworzy mapę zaniedbanych miejsc wymagających naprawy, renowacji itp. w swoim otoczeniu proponuje konkretne pomysły związane z poprawą wyglądu zlokalizowanych wcześniej miejsc w swoim otoczeniu identyfikuje przyczyny braku poczucia bezpieczeństwa wśród mieszkańców swojej miejscowości proponuje konkretne rozwiązania dotyczące zwiększenia poczucia bezpieczeństwa mieszkańców w swojej miejscowości proponuje działania poszerzające możliwości atrakcyjnego spędzania czasu przez młodzież w swojej miejscowości/gminie diagnozuje problemy funkcjonowania niepełnosprawnych rówieśników w swoim otoczeniu projektuje działania podnoszące jakość życia niepełnosprawnych rówieśników w swoim otoczeniu diagnozuje możliwości spędzania wolnego czasu seniorów w naszej miejscowości/gminie diagnozuje oczekiwania seniorów w zakresie spędzania wolnego czasu w naszej miejscowości/gminie projektuje działania, które mogą zaspokoić potrzeby seniorów w zakresie spędzania wolnego czasu w naszej miejscowości/gminie angażuje społeczność lokalną, lokalne władze samorządowe, organizację pozarządową do pomocy przy realizacji danego projektu potrafi pozyskać środki pomagające zrealizować niektóre działania poprzez własną aktywność, aktywizację społeczności uczniowskiej i lokalnej oraz pozyskanie sponsorów projektuje działania marketingowe i promocyjne analizuje reklamy i określa sposób ich oddziaływania opracowuje projekt reklamy planuje kolejne etapy realizacji przedstawionych pomysłów wykorzystuje w planowaniu i realizacji zadań techniki zarządzania projektem pracuje w grupie, podejmuje decyzje i ocenia własną pracę wykorzystuje w pracy technologie informatyczne oraz Internet 22

23 MODUŁ II Temat modułu projektowego: Rynek pracy Cele operacyjne: Uczeń wyjaśnia pojęcia popytu i podaży na rynku pracy wymienia czynniki wpływające na wielkość popytu i podaży pracy rozumie i opisuje mechanizmy powstawania zjawiska bezrobocia wymienia negatywne skutki bezrobocia wymienia oraz rozróżnia aktywne i pasywne narzędzia przeciwdziałania bezrobociu wymienia organy administracji rządowej do spraw bezrobocia charakteryzuje strukturę bezrobocia w Polsce i na świecie opisuje lokalny i ponadlokalny rynek pracy opisuje swoje mocne strony oraz predyspozycje zawodowe wymienia i charakteryzuje kolejne etapy związane z poszukiwaniem pracy opisuje rodzaje umów o pracę oraz formy zatrudnienia wyjaśnia przyczyny powstawania szarej strefy opisuje najważniejsze prawa i obowiązki pracodawcy i pracownika opisuje podstawy prawne dotyczące zatrudniania osób niepełnosprawnych wymienia najważniejsze zadania jednostek samorządu terytorialnego na rzecz osób niepełnosprawnych wyjaśnia pojęcia popytu i podaży na rynku towarów i usług opisuje i wyjaśnia najważniejsze prawa rynkowe związane z popytem i podażą wymienia czynniki pozacenowe wpływające na wielkość popytu i podaży wymienia elementy analizy rynkowej wyjaśnia pojęcie luki rynkowej charakteryzuje style kierowania oraz cechy i umiejętności przywódcze wymienia i charakteryzuje zasady skutecznego motywowania ludzi wymienia przyczyny oraz społeczne i gospodarcze skutki istnienia szarej strefy poznaje metody zarządzania projektem poznaje zasady pracy zespołowej 23

24 Kluczowe pojęcia: bezrobocie stopa bezrobocia popyt i podaż (na rynku pracy) bezrobocie: frykcyjne, koniunkturalne, strukturalne, technologiczne, sezonowe aktywne i pasywne narzędzia przeciwdziałania bezrobociu szara strefa mobilność zawodowa dokumenty aplikacyjne rynek popyt i podaż (na rynku towarów i usług) rynkowy system cen luka rynkowa płaca minimalna płaca realna płaca brutto i netto akord zakład pracy chronionej pracodawca menedżer Tematy projektów 1. Co zrobić, aby w mojej miejscowości zmniejszyło się bezrobocie? 2. Jak zdobyć wymarzone miejsce pracy? 3. Jak wyrównywać szanse osób niepełnosprawnych na rynku pracy w naszym mieście/ gminie/ powiecie? 4. Jak znaleźć dobrego pracodawcę? 5. W jaki sposób zmniejszyć wielkość szarej strefy w naszej miejscowości/regionie (teraz i w przyszłości)? Materiał nauczania: Praca w gospodarce rynkowej: pojęcia popytu i podaży na rynku pracy czynniki wpływające na wielkość popytu i podaży na rynku pracy mobilność zawodowa jako zjawisko cywilizacyjne lokalny i ponadlokalny rynek pracy Zjawisko bezrobocia: przyczyny i skutki bezrobocia pasywne i aktywne narzędzia walki z bezrobociem 24

25 rodzaje bezrobocia organy administracji rządowej do spraw bezrobocia Rodzaje zawodów i umiejętności zawodowych Ocena własnych predyspozycji do pracy zawodowej Poszukiwanie pracy jak zostać pracownikiem? Zjawisko szarej strefy przyczyny, skutki, przeciwdziałanie System podatkowy w Polsce Zatrudnienie: podstawy prawne zatrudnienia elementy umowy o pracę prawa i obowiązki pracownika oraz pracodawcy dodatkowe prawa pracowników młodocianych i kobiet zasady przygotowania miejsca pracy dla osób niepełnosprawnych prawo pracy dla osób niepełnosprawnych Podstawowe aspekty funkcjonowania gospodarki rynkowej: prawa popytu i podaży na rynku towarów i usług rynkowy system cen czynniki pozacenowe wpływające na wielkość popytu i podaży analiza rynku ustalenie luki rynkowej Kierowanie ludźmi: najważniejsze umiejętności kierownicze style kierowania Motywacja: rodzaje motywacji najważniejsze zasady skutecznego motywowania narzędzia motywacyjne Zasady pracy zespołowej Metody zarządzania projektami: wykresy Gantta; technika CPM 25

26 Proponowane osiągnięcia uczniów: rozumie i posługuje się kluczowymi pojęciami przeprowadza analizę pożądanych kwalifikacji zawodowych oraz rodzaj wykształcenia na lokalnym, regionalnym, krajowym i globalnym rynku pracy w chwili obecnej oraz w przyszłości trafnie rozpoznaje swoje mocne strony oraz predyspozycje zawodowe umiejętnie planuje kolejne etapy zdobywania swojego wykształcenia i kwalifikacji zawodowych wyszukuje informacje o wolnych miejscach pracy korzysta z usług instytucji pomagających w znalezieniu pracy stosuje aktywne metody poszukiwania pracy przygotowuje dokumenty aplikacyjne diagnozuje potrzeby pracy osób niepełnosprawnych mieszkających w środowisku lokalnym analizuje lokalny rynek i możliwości zatrudnienia osób niepełnosprawnych podaje przykłady szczególnego traktowania niepełnosprawnych przez prawo pracy wymienia warunki, jakie musi spełnić pracodawca, aby jego firma uzyskała status zakładu pracy chronionej wymienia korzyści dla pracodawców płynące z zatrudnienia osób niepełnosprawnych potrafi przeprowadzić analizę rynku lokalnego metodą bezpośredniego sondażu (ankieta, wywiad, eksperyment rynkowy, badania panelowe, badania motywacyjne) na podstawie przeprowadzonych analiz diagnozuje lokalny rynek towarów i usług oraz określa na nim lukę rynkową wyjaśnia, jakie znaczenie dla przedsiębiorstwa ma osoba menedżera poznaje osiągnięcia najlepszym pracodawców ich styl pracy, cechy osobowości, efekty ich pracy wyjaśnia pojęcie szarej strefy oraz przyczyny i skutki tego zjawiska wykorzystuje w planowaniu i realizacji zadań techniki zarządzania projektem pracuje w grupie, podejmuje decyzje i ocenia własną pracę wykorzystuje w pracy technologie informatyczne oraz Internet. 26

27 MODUŁ III Temat modułu projektowego: Działalności gospodarcza Cele operacyjne: Uczeń: wymienia cele działalności gospodarczej wymienia formy prawno-organizacyjne przedsiębiorstw oraz opisuje różnice między nimi rozumie i wymienia różnice miedzy przedsiębiorstwami z osobowością i bez osobowości prawnej wymienia kryteria wyboru danej formy prawno-organizacyjnej zakładanego przedsiębiorstwa charakteryzuje strategie przedsiębiorstw opisuje czynniki zewnętrzne i wewnętrzne mające wpływ na sukces i niepowodzenie przedsiębiorstwa wylicza wskaźniki opłacalności działalności gospodarczej wymienia i charakteryzuje formy opodatkowania działalności gospodarczej wymienia działania marketingowe oraz rodzaje i funkcje reklamy w prowadzeniu działalności gospodarczej wymienia zasady tworzenia biznesplanu i charakteryzuje jego elementy opisuje procedurę zakładania działalności gospodarczej w Polsce wymienia umiejętności kierownicze oraz charakteryzuje różne style kierowania ludźmi charakteryzuje podstawowe cechy gospodarki centralnie planowanej wymienia i charakteryzuje podstawowe cechy gospodarki rynkowej opisuje metody prywatyzacji pośredniej i bezpośredniej wymienia i charakteryzuje najważniejsze mierniki wzrostu gospodarczego wyjaśnia jak porównywać sytuację ekonomiczną kraju w różnych okresach historycznych poznaje podstawowe prawa rynkowe opisuje kolejne etapy wprowadzania nowego, innowacyjnego produktu na rynek 27

28 wyjaśnia mechanizm zmian wielkości popytu i podaży w cyklu życia produktu na rynku poznaje zasady pracy zespołowej poznaje metody zarządzania projektami Kluczowe pojęcia: rynek popyt podaż przychód dochód koszty próg rentowności biznesplan osobowość prawna podatek progresywny podatek liniowy REGON KRS (Krajowy Rejestr Sądowy) marketing reklama marketing mix model AIDA prywatyzacja monopol decentralizacja reprywatyzacja restrukturyzacja wolna konkurencja PKB inflacja kurs walutowy Tematy projektów 1. Jak założyć przedsiębiorstwo, które będzie miało szanse odnieść sukces w mojej miejscowości / gminie / powiecie? 2. Jak możemy pomóc naszej szkole zdobyć dodatkowe środki finansowe? 3. Jak zostać przedsiębiorcą? 4. Jaki wpływ na nasze dzisiejsze życie mają zmiany związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, które nastąpiły w Polsce po 89r.? 5. Jak zachęcić młodych ludzi, aby w przyszłości chcieli założyć własną firmę? 6. Jak wprowadzić na rynek nowy, innowacyjny produkt, którego produkcja i sprzedaż zapewni nam sukces finansowy? 28

29 Materiał nauczania: Formy prawno-organizacyjne przedsiębiorstw Struktury organizacyjne przedsiębiorstwa Strategie przedsiębiorstwa - strategia rozwoju, strategia konkurencji Makrootoczenie i otoczenie konkurencyjne przedsiębiorstwa - analiza SWOT Finanse przedsiębiorstwa - koszty, próg rentowności, formy opodatkowania działalności gospodarczej Działania marketingowe: marketing mix promocja i dystrybucja rodzaje i funkcje reklamy oddziaływanie reklamy na klienta Struktura biznesplanu Procedura zakładania własnej działalności gospodarczej Najważniejsze cechy gospodarki centralnie planowanej Najważniejsze cechy systemu gospodarki rynkowej Prywatyzacja - rodzaje prywatyzacji, proces prywatyzacyjny w Polsce Wzrost i rozwój gospodarczy, podstawowe wskaźniki wzrostu gospodarczego: PKB, inflacja Proces wprowadzania produktu na rynek (badania marketingowe ilościowe, jakościowe) Prawa rynkowe prawo popytu, prawo podaży Zmiany popytu i podaży od wprowadzenia produktu do jego wycofania Mechanizm oraz rodzaje działań marketingowych i promocyjnych: działania marketingowe identyfikacja klienta działania promocyjne (public relations, reklama) rodzaje i funkcje reklamy oddziaływanie reklamy na konsumenta (model AIDA) Zasady pracy zespołowej Metody zarządzania projektami: wykresy Gantta, technika CPM 29

30 Proponowane osiągnięcia uczniów: rozumie i posługuje się kluczowymi pojęciami określa rodzaj działalności gospodarczej, którą można prowadzić na lokalnym rynku sporządza projekt działalności gospodarczej oparty na biznesplanie opisuje kluczowych klientów planowanego przedsięwzięcia dobiera rodzaj strategii rozwoju dla planowanego przedsięwzięcia wykonuje analizę konkurencji aktualnej i potencjalnej dla planowanego przedsięwzięcia określa bariery wejścia do branży i sposób ich pokonania wykonuje analizę SWOT planowanego przedsięwzięcia oblicza przychód, koszty, dochód, próg rentowności dla planowanego przedsięwzięcia wymienia i opisuje rodzaje podatków, wybiera określoną formę opodatkowania planowanego przedsięwzięcia określa strukturę organizacyjną planowanego przedsiębiorstwa ilość osób, ich kwalifikacje oraz stanowiska potrafi zaplanować kampanie reklamową planowanego przedsięwzięcia ocenia ryzyko niepowodzenia planowanego przedsięwzięcia oraz proponuje kroki zaradcze w razie kryzysu wykonuje plan finansowy planowanego przedsięwzięcia zawierający informacje o wysokości minimalnego kapitału niezbędnego do uruchomienia działalności, źródła tego kapitału oraz szacunkowy czas potrzebny do osiągnięcie zysku zna procedury i wymagania związane z zakładaniem własnej działalności gospodarczej w Polsce wyjaśnia na czym polega rola menedżera w firmie poznaje cechy i umiejętności przedsiębiorców prowadzących działalność gospodarczą poznaje przebieg kariery zawodowej osób, które odniosły sukces w życiu zawodowym 30

31 wyjaśnia, jakie znaczenie dla społeczności lokalnej ma prowadzona na jej terenie działalność gospodarcza opisuje podstawowe zasady życia gospodarczego i społecznego Polski sprzed 1989 roku wyjaśnia jak w Polsce uruchomiono mechanizm rynkowy porównuje, posługując się wielkościami wskaźników wzrostu gospodarczego, poziom życia Polaków oraz ekonomiczną rzeczywistość w gospodarce centralnie planowanej i gospodarce rynkowej poznaje konkretne przykłady losów ludzi związane z przemianami społecznymi i gospodarczymi w Polsce poznaje firmy, które zostały sprywatyzowane po 1989 roku: sposób ich funkcjonowania w warunkach gospodarki centralnie planowanej sposób prywatyzacji i zmiany jakie zaszły po prywatyzacji sposób funkcjonowania oraz sytuację firmy i jej pracowników w chwili obecnej wykonuje badania marketingowe, ilościowe, jakościowe bada zmiany popytu i podaży od wprowadzenia produktu do jego wycofania projektuje działania marketingowe i promocyjne: identyfikuje potencjalnego klienta planuje i wykonuje reklamę swojego produktu wykorzystując model AIDA bada i analizuje plany zawodowe swoich rówieśników bada i analizuje przyczyny, dla których młode osoby nie planują zakładania własnej działalności gospodarczej projektuje działania mające zachęcić młode osoby do zakładania własnej działalności gospodarczej wykorzystuje w planowaniu i realizacji zadań techniki zarządzania projektem pracuje w grupie, podejmuje decyzje i ocenia własną pracę wykorzystuje w pracy technologie informatyczne oraz Internet 31

32 MODUŁ IV Temat modułu projektowego: Finanse Cele operacyjne: Uczeń: opisuje zasady funkcjonowania banków komercyjnych wymienia i porównuje między sobą różne usługi banków komercyjnych wymienia i charakteryzuje różne metody oszczędzania wymienia i porównuje pod względem ryzyka, zysku i płynności różne rodzaje inwestowania kapitału potrafi obliczyć przewidywany zysk z przykładowej inwestycji kapitałowej uzasadnia korzyści płynące z umiejętności tworzenia własnego portfela inwestycyjnego wyjaśnia istotę funkcjonowania rynku kapitałowego ze szczególnym uwzględnieniem GPW w Warszawie wymienia i charakteryzuje różne rodzaje papierów wartościowych opisuje podstawowe zasady obrotu akcjami wyjaśnia zasady tworzenia bezpiecznego portfela inwestora giełdowego wyjaśnia istotę ubezpieczenia wymienia i rozróżnia ubezpieczenia obowiązkowe i nieobowiązkowe charakteryzuje ubezpieczenia: społeczne, zdrowotne, gospodarcze oraz majątkowe i osobowe uzasadnia potrzebę korzystania z możliwości różnego rodzaju ubezpieczeń charakteryzuje poszczególne filary systemu emerytalnego w Polsce wymienia czynniki kształtujące wysokość przyszłej emerytury uzasadnia decyzję powołania UFG (Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego) potrafi scharakteryzować różne oszustwa na rynku finansowym poznaje strukturę budżetów: domowych, instytucji, państwa poznaje sposoby działań marketingowych i promocyjnych zna zakres działalności organizacji społecznych i pozarządowych poznaje zasady pracy zespołowej poznaje metody i techniki zarządzania projektem 32