KOSZTY I DOCHODOWOŒÆ PRODUKCJI MLEKA W GOSPODARSTWACH KRAJÓW EUROPEJSKICH. Agata Wójcik

Transkrypt

1 KOSZTY I DOCHODOWOŒÆ RONIKI NA PRODCJI ROLNIYCH, MLEKA RIA W GOSPODARSTWACH G, T. 97, z. 1, 2010KRAJÓW KOSZTY I DOCHODOWOŒÆ PRODCJI MLEKA W GOSPODARSTWACH KRAJÓW EUROPEJICH Agata Wójcik Katedra Zarz¹dzania Przedsiêbiorstwami Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego w Szczecinie Kierownik: prof. dr hab. Micha³ Œwit³yk S³owa kluczowe: gospodarstwa mleczne, produkcja mleka, koszty, przychody Key words: dairy farms, milk production, costs, returns S y n o p s i s. Przedstawiono kszta³towanie siê kosztów bezpoœrednich produkcji mleka, kosztów pracy i ziemi, budynków, kwoty mlecznej oraz kosztów ca³kowitych. Najwa - niejszym Ÿród³em przychodów w analizowanych gospodarstwach by³y przychody ze sprzeda y mleka. Dodatkowym Ÿród³em przychodów by³a sprzeda byd³a, a tak e p³atnoœci bezpoœrednie oraz pozosta³e przychody. Artyku³ dostarcza tak e informacji o dochodowoœci oraz progach rentownoœci badanych gospodarstw. Do przeprowadzenia badania wykorzystano dane z gospodarstw specjalizuj¹cych siê w produkcji mleka zebrane dla Europejskiego Stowarzyszenia Producentów Mleka (European Dairy Farmers) w 2008 roku. WSTÊP Relacje miêdzy ponoszonymi kosztami i uzyskiwanymi cenami za produkty wytwarzane na rynek mog¹ istotnie ró niæ siê miêdzy przedsiêbiorstwami rolniczymi. Ró nice tkwiæ mog¹ w sposobie organizacji produkcji, miejscu, w którym prowadzona jest dzia³alnoœæ rolnicza [Czarnota 2009]. Gospodarstwa mleczne nara one s¹ na konkurencjê nie tylko ze strony krajowych producentów, ale równie gospodarstw funkcjonuj¹cych poza granicami Polski [ mija, Czekaj 2009]. W Polsce sytuacja gospodarstw nastawionych na produkcjê mleka zale y od wielkoœci ekonomicznej i zwi¹zanej z tym skali produkcji mleka [Sass 2009]. Celem opracowania jest porównanie wyników ekonomicznych gospodarstw mlecznych z Europy Zachodniej z gospodarstwami z Europy Œrodkowowschodniej. Badane gospodarstwa nale ¹ do Europejskiego Stowarzyszenia Producentów Mleka ( European Dairy Farmers). Europejskie Stowarzyszenie Producentów Mleka zrzesza przoduj¹cych producentów mleka w Europie, umo liwiaj¹c im wymianê doœwiadczeñ i wiedzy. zosta- ³o za³o one w 1990 roku przez vti (Johann Heinrich von Thünen Institute Federal Research Institute for Rural Areas, Forestry and Fisheries) oraz DLG (Deutsche Landwirtschafts-Gesellschaft German Agricultural Society). Polska uczestniczy w Europejskim Stowarzyszeniu Producentów Mleka od 1999 roku. jest stowarzyszeniem powo³anym

2 68 A. WÓJCIK przez rolników dla rolników, jest organizacj¹ zrzeszaj¹c¹ przoduj¹cych producentów mleka w Europie, umo liwiaj¹c¹ im wymianê doœwiadczeñ i wiedzy. Równoczeœnie jest zwi¹zkiem wspó³pracuj¹cych producentów i przetwórców mleka oraz instytucji zwi¹zanych z ga³êzi¹ produkcji mleka. OBSZAR I METODYKA BADAÑ Do badania 1 wykorzystano dane z gospodarstw specjalizuj¹cych siê w produkcji mleka, zebrane dla Europejskiego Stowarzyszenia Producentów Mleka. W, w 2009 r. uczestniczy³o 256 gospodarstw z 18 europejskich krajów. W badaniu, które przeprowadzono w 2009 r., zebrano dane za 2008 r. Wziê³o w nim udzia³ 247 gospodarstw z 15 nastêpuj¹cych krajów: Austria (), Belgia (), Czechy (), Niemcy (), Hiszpania (), Francja (), Wêgry (HU), Irlandia (), W³ochy (), Luksemburg (), Holandia (), Polska (), Rosja (RU), Szwecja (), S³owacja (), Ukraina (UA) i Wielka Brytania (). Do porównañ wykorzystano œrednie wszystkich kosztów w analizowanych gospodarstwach. Przy kosztach produkcji mleka uwzglêdniono metodykê liczenia obowi¹zuj¹c¹ w Europejskim Stowarzyszeniu Producentów Mleka, zgodnie z któr¹ na koszty ca³kowite sk³adaj¹ siê: koszty bezpoœrednie (zakup zwierz¹t, koszty weterynarza oraz leków, inseminacja, zakup pasz, pozosta³e koszty zwi¹zane z produkcj¹ zwierzêc¹, materia³ siewny, nawo enie, ochrona roœlin, pozosta³e koszty zwi¹zane z produkcj¹ roœlinn¹), koszty pracy (wynagrodzenia, koszty alternatywne rodzinnej si³y roboczej, us³ugi obce, paliwo, energia, utrzymanie maszyn, amortyzacja maszyn, koszty alternatywne maszyn), koszty budynków (dzier awa budynków, utrzymanie budynków, amortyzacja budynków, koszty alternatywne budynków), koszty ziemi (dzier awa ziemi, koszty utrzymania ziemi, podatek rolny, koszty alternatywne ziemi), koszty kwoty mlecznej (dzier awa kwoty mlecznej, kara za przekroczenie kwoty mlecznej, koszty alternatywne kwoty mlecznej), pozosta³e koszty. Wed³ug metodyki wycena kosztów alternatywnych umo liwia obliczenie dochodu z tytu³u zarz¹dzania w nastêpuj¹cy sposób: przychody ca³kowite koszty bezpoœrednie koszty czynników produkcji koszty ogólnogospodarcze pozosta³e koszty amortyzacja = dochód rolniczy netto koszty alternatywne = dochód z tytu³u zarz¹dzania 1 Badania nad ekonomik¹ produkcji mleka s¹ prowadzone w ramach miêdzynarodowego projektu badawczego niewspó³finansowanego nr DWM/N68/-IFCN-AB/2008, przyznanego przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wy szego decyzj¹ nr 20/N--IFCN-AB/2008/0 pt. Miêdzynarodowa Sieæ Gospodarstw Porównawczych Byd³o Mleczne, Europejskie Stowarzyszenie Producentów Mleka, Agri benchmark ywiec wo³owy. Konkurencyjnoœæ produkcji mleka i ywca wo³owego w Polsce i na œwiecie.

3 KOSZTY I DOCHODOWOŒÆ PRODCJI MLEKA W GOSPODARSTWACH KRAJÓW Tabela 1. Charakterystyka badanych gospodarstw w krajach europejskich w 2008 roku Liczba gospodarstw Wielkoœæ stada krów [szt.] Produkcja mleka [tys. l] Wydajnoœæ mleczna [ kg E CM] ród³o: opracowanie w³asne na podstawie bazy danych Walut¹, która pos³u y³a do porównañ cen, by³o N. Przeliczono j¹ wed³ug œredniego rocznego kursu euro NBP z 2008 r. (,5166 N/1 euro). Wyniki skalkulowano w przeliczeniu na 100 kg ECM (Energy Corrected Milk), tj. mleka o skorygowanej wartoœci bia³ka,% i t³uszczu 4%. W pracach ekonomiczno-rolniczych czêsto stosowany jest celowy wybór gospodarstw mo liwie najwierniej odzwierciedlaj¹cych wielkoœæ i strukturê populacji [Krasowicz 1996]. W Europejskim Stowarzyszeniu Producentów Mleka podstawowym kryterium doboru gospodarstw do badania jest specjalizacja gospodarstwa w produkcji mleka. W wiêkszoœci uczestnicz¹cych w krajów, do badania wybierane s¹ gospodarstwa najlepsze pod wzglêdem systemu produkcyjnego, wydajnoœci. Kolejnym kryterium doboru gospodarstw jest mo liwoœæ wspó³pracy sieci z danym gospodarstwem. Przeciêtna wielkoœæ stada krów w badanych gospodarstwach Europejskiego Stowarzyszenia Producentów Mleka wynosi³a 228 krów (tab. 1). Najwy sz¹ œredni¹ wielkoœci¹ stada charakteryzowa³y siê gospodarstwa czeskie (784 krowy), a najmniejsz¹ gospodarstwa austriackie (46 krów). Polskie gospodarstwa posiada³y przeciêtnie 282 krowy. Najwy - sza przeciêtna produkcja mleka oraz wydajnoœæ mleczna by³a w gospodarstwach czeskich, odpowiednio: 706 t ECM i 9886 kg ECM. Najni sz¹ œredni¹ produkcj¹ mleka charakteryzowa³y siê gospodarstwa austriackie (76 t ECM), a najni sz¹ wydajnoœci¹ mleczn¹ gospodarstwa irlandzkie (5857 kg ECM). W polskich gospodarstwach przeciêtna produkcja mleka i wydajnoœæ mleczna wynios³y odpowiednio: 2125 t ECM i 769 kg ECM. Najbardziej liczna by³a holenderska grupa, licz¹ca 4 gospodarstwa. Polska grupa liczy³a 26 gospodarstw po³o onych na terenie 10 województw.

4 70 A. WÓJCIK WYNIKI BADAÑ Œrednia cena mleka w gospodarstwach nale ¹cych do Europejskiego Stowarzyszenia Producentów Mleka wynios³a 125 z³ na 100 kg ECM (tab. 2). Najwy sz¹ cenê mleka zanotowano w gospodarstwach hiszpañskich (142 z³ na 100 kg ECM), najni sz¹ zaœ w gospodarstwach brytyjskich (109 z³ na 100 kg ECM). Polskie gospodarstwa uzyskiwa³y przeciêtnie 11 z³ za 100 kg mleka. W adnym kraju uzyskiwana cena mleka nie pozwoli³a na pokrycie ca³kowitych kosztów produkcji mleka uwzglêdniaj¹cych koszty alternatywne. Przeciêtny ca³kowity koszt wyprodukowania 100 kg ECM w gospodarstwach nale ¹cych do wyniós³ 158 z³. W Austrii i Luksemburgu przeciêtne ca³kowite koszty produkcji mleka by³y najwy sze i wynios³y odpowiednio: 220 i 192 z³ na 100 kg ECM. Gospodarstwa polskie charakteryzowa³y siê konkurencyjnym poziomem kosztów produkcji mleka. Ca³kowite koszty poniesione na produkcjê mleka w polskich gospodarstwach, przeciêtnie wynios³y 124 z³ na 100 kg ECM i obok brytyjskich 122 z³ na 100 kg ECM by³y najni sze spoœród badanych krajów. W szeœciu nastêpuj¹cych krajach: Niemczech, Danii, Belgii, Wielkiej Brytanii, Irlandii i Polsce œrednie koszty ca³kowite nie przekroczy³y 150 z³ na 100 kg ECM. Najwiêksze znaczenie w kosztach ca³kowitych w badanych gospodarstwach nale ¹cych do mia³y koszty bezpoœrednie, które œrednio kszta³towa³y siê na poziomie 59 z³ na 100 kg ECM. Produkcja mleka na S³owacji wymaga³a poniesienia najwy szych kosztów bezpoœrednich, które wynios³y 99 z³ na 100 kg ECM, przy najni szych kosztach bezpoœrednich w Irlandii 45 z³ na 100 kg ECM. Polskie gospodarstwa ponios³y przeciêtne koszty bezpoœrednie na poziomie 55 z³ na 100 kg ECM. Drugim, co do wielkoœci elementem kosztów ca³kowitych by³y koszty pracy, które w gospodarstwach nale ¹cych do, przeciêtnie wynosi³y 58 z³ na 100 kg ECM. Najbardziej konkurencyjne, w stosunku do pozosta³ych badanych gospodarstw, by³y œrednie koszty pracy w gospodarstwach czeskich (7 z³ na 100 kg ECM). W gospodarstwach polskich koszty zwi¹zane z prac¹ wynios³y przeciêtnie 42 Tabela 2. Œrednie koszty produkcji mleka w gospodarstwach w 2008 r. C ena mlek a Œrednie koszty produkcji mleka [z³/100 kg ECM] 14,56 119,5 115,26 12,00 128,5 141,8 121,26 118,22 18,5 122,75 10,80 11,10 1,11 115,66 108,70 ca³kowite ,2 150,8 144,4 148,2 154,9 158,1 127,5 165, 191,9 159,8 124, 174,5 184, 121,8 bezpoœredni e 51,4 50,4 65,9 55,0 55,2 76,8 59,6 45, 56, 56,8 46,6 55, 6,5 98,6 51,1 pracy 104,4 57,6 6,7 57,7 47,1 55, 67,6 45,1 59,2 72,9 59,1 41,9 74,1 42,6 45, budynków 4,5 11,6 1,8 10,4 19,4 10,7 15,1 1,0 2,6 19,5 14,8 1, 15,9 17,7 10,5 ziem i 8,6 6,6 0, 8,8 19,5 5, 6,4 14,8 11,1 12, 15,2 7, 12,8 1,1 9,2 kwoty mleczne j 15,8 8,6 0,6 6,0,4 2,7 2,7 7, 17,6 17,9 2,6 0,1 1, pozosta³ e 5,2 5,4,4 6,5,6 4,2 9,4 6,6 7,7 12,8 6,1,9 8,1 24, 4,4 124,90 157, 7 59, 2 57, 8 16, 9, 5, 8 9, 4 ród³o: opracowanie w³asne na podstawie bazy danych 2009.

5 KOSZTY I DOCHODOWOŒÆ PRODCJI MLEKA W GOSPODARSTWACH KRAJÓW z³ na 100 kg ECM. W krajach europejskich, trzecim co do wielkoœci elementem kosztów ca³kowitych, by³y koszty budynków. Amortyzacja, koszty alternatywne, utrzymanie oraz dzier awa budynków kosztowa³y gospodarstwa europejskie œrednio 16 z³ na 100 kg ECM. Najwy sze koszty budynków odnotowano w Austrii (4,5 z³ na 100 kg ECM), najni sze zaœ w Niemczech i Wielkiej Brytanii, odpowiednio: 10 i 10,5 z³ na 100 kg ECM. Koszty ziemi to kolejna grupa analizowanych kosztów w badanych gospodarstwach. Œrednio kszta³towa³y siê one na poziomie 9 z³ na 100 kg ECM, przy wartoœci maksymalnej w Danii (19,5 z³ na 100 kg ECM) i minimalnej w Czechach (0, z³ na 100 kg ECM). Œrednie koszty kwoty mlecznej osi¹gnê³y najwy sze wartoœci w Luksemburgu i Holandii 18 z³ na 100 kg ECM i by³y trzy razy wy sze od kosztów poniesionych na ten cel przez badane gospodarstwa, nale ¹ce do (œrednio 6 z³ na 100 kg ECM). Koszty kwoty mlecznej w gospodarstwach polskich kszta³towa³y siê na poziomie z³ na 100 kg ECM i w ca³oœci sk³ada³y siê z kosztów alternatywnych kwoty mlecznej. Pozosta³e koszty (ubezpieczenia, op³aty, sk³adki, c³a) kszta³towa- ³y siê œrednio w gospodarstwach na poziomie 9 z³ na 100 kg ECM. Najwiêkszym, co do wielkoœci elementem kosztów bezpoœrednich (tab. ), by³y koszty pasz w³asnych i z zakupu. W badanych gospodarstwach, nale ¹cych do wynosi³y one œrednio 42 z³ na 100 kg ECM, z 84% udzia³em kosztów zakupu pasz. Najwiêkszymi przeciêtnymi kosztami pasz w³asnych i z zakupu charakteryzowa³y siê gospodarstwa ze S³owacji (8 z³ na 100 kg ECM) oraz z Hiszpanii (59 z³ na 100 kg ECM), przy najni szych kosztach w Irlandii i Holandii, odpowiednio: 28, 0 z³ na 100 kg ECM. W gospodarstwach polskich koszty te wynios³y œrednio 9 z³ na 100 kg ECM. Przeciêtnie gospodarstwa europejskie przeznaczy³y na zakup byd³a 2 z³ na 100 kg ECM. Na ten cel najwiêcej wyda³y gospodarstwa holenderskie i luksemburskie, odpowiednio: 4,5 i 4 z³ na 100 kg ECM, natomiast gospodarstwa duñskie, austriackie i czeskie nie ponios³y na ten cel adnych kosztów. Gospodarstwa z Polski ponios³y koszty zakupu byd³a na poziomie 2 z³ na 100 kg ECM. Kategorie kosztów, takie jak: weterynarz i leki oraz inseminacja, kszta³towa³y siê w gospodarstwach nale ¹cych do œrednio na poziomie, odpowiednio: 4 i 2 z³ na 100 kg ECM. Pozosta³e koszty bezpo- Tabela. Koszty bezpoœrednie produkcji mleka w gospodarstwach w 2008 r. K raj Koszty bezpoœrednie produkcji mleka [z³ na 100 kg ECM] zakup zwierz¹t 1,9 2,5 1, 1,8 1,6 0, 4,4 4,5 1,8,4 0,7 1,5 inseminacja 1,4 2,1 1,9 1,6 2,2 2,7 2,7 2, 1,1,0 1,6 1,9 4, 2,4 1,7 weterynar z i leki,4 4,2 5,2 4, 4,7 5,2 4,1 4,0,9 5,7,7 4,2 2,9 4,7 4,1 pasze w³asne i z zakupu 6, 2,2 52,2 8,5 6,8 59,0 8, 28,1 45,4 1,8 29,7 9,0 42,8 8,4 4,4 pozosta³e koszty bezpoœrednie 10,2 1 6,5 8,2 11,5 8,5 12,7 9,4 5,6 11,9 7,2 8, 10,1 7,4 9,4 1, 7 2, 2 4, 41, 9 9, 1 ród³o: opracowanie w³asne na podstawie bazy danych 2009.

6 72 A. WÓJCIK Tabela 4. Koszty pracy produkcji mleka w gospodarstwach w 2008 r. Koszty pracy produkcji mlek a [z³ na 100 kg ECM] wynagrodzenia i us³ugi obce 15,7 8,9 2,2 16,1 21,9 12,6 16,0 1, 4,9 10,6 16, 10,8 27,9 24,0 20,2 nieop³acana rodzinna si³a robocza 47,6 28,2 20,8 9,5 26,0 28,7 18,1 26,9 29,1 19,6 7,7 21, 9,9 16, 2 19, 6 ród³o: opracowanie danych w³asne na podstawie bazy œrednie wynios³y w badanych gospodarstwach przeciêtnie 9 z³ na 100 kg ECM. Przeciêtna wartoœæ kosztów pracy (uwzglêdniaj¹cych wynagrodzenia, us³ugi obce oraz koszty nieop³acanej rodzinnej si³y roboczej) w gospodarstwach wynios³a 6 z³ na 100 kg ECM, w tym 16 z³ na 100 kg ECM przypad³o na wynagrodzenia i us³ugi obce, a 20 z³ na 100 kg ECM na koszty alternatywne wykorzystania pracy w³asnej (tab. 4). Gospodarstwa austriackie charakteryzowa³y siê najwy szymi przeciêtnymi kosztami nieop³acanej rodzinnej si³y roboczej (48 z³ na 100 kg ECM). Najwy sze wynagrodzenia zaobserwowano w gospodarstwach czeskich (2 z³ na 100 kg ECM), a najwy sze koszty wynagrodzeñ i us³ug obcych razem ponios³y gospodarstwa szwedzkie (28 z³ na 100 kg ECM). Gospodarstwa polskie ponios³y przeciêtne koszty wynagrodzeñ i us³ug obcych na poziomie 11 z³ na 100 kg ECM, przy kosztach alternatywnych rodzinnej si³y roboczej 8 z³ na 100 kg ECM. Przeciêtnie, gospodarstwa nale ¹ce do, uzyskiwa³y przychody w wysokoœci 149 z³ na 100 kg ECM (tab. 5). Najwa niejszym Ÿród³em przychodów dla badanych gospodarstw europejskich by³y przychody ze sprzeda y mleka. Wœród gospodarstw europejskich ta kategoria przychodów kszta³towa³a siê œrednio na poziomie 125 z³ na 100 kg ECM. Najwy - Tabela 5. Przychody w gospodarstwach w 2008 r. Przychod y ca³kowite 180,8 14,8 141,7 152,0 147,1 159,2 147,9 14, 162,2 150,4 154,0 124, 162,6 150,4 120,6 Sprzeda mleka 14,0 119,5 115, 12,0 128, 141,8 121, 118,2 18, 122,7 10,8 11,1 1,1 115,7 108,7 Sprzeda zwierz¹t, 12,6 6,7 14,2 18,9 1, 17,0 22,6 15,6 19,9 14,6 14,1 14,9 14,0 10,7 [z³/ 100 kg ECM] P³atnoœci bezpoœredni e isaldo V 1 1,7,2 1,5,2 1,8 5,4 0,8 -,8 10,9 Pozosta³e przychody,5 1,0 19,7 2,6 2,6 6,5 0,6 8, 2,4 7,8 1,0,6 20,7 1, 148, 8 124, 8 16, 2 2, 5, 4 ród³o: opracowanie w³asne na podstawie bazy danych 2009.

7 KOSZTY I DOCHODOWOŒÆ PRODCJI MLEKA W GOSPODARSTWACH KRAJÓW... 7 Tabela 6. Dochód rolniczy, dochód rolniczy netto 60,6 4,7,4 44,7 8,2 44,1 0,5 60,7 51, 25, 44,2 2,1 25,4-17,0 2,8 Dochód ztytu³u zarz¹dzani a z tytu³u zarz¹dzania oraz progi rentownoœci w gospodarstwach w 2008 r. [z³ na 100 kg ECM] -9,1-5,4-9,1 7,6-1,0 4, -10,2 15,8 -,1-41,5-5,8-11,9-4,0-1,2 sze przychody ze sprzeda y mleka osi¹gnê³y gospodarstwa hiszpañskie (142 z³ na 100 kg ECM), najni sze gospodarstwa brytyjskie (109 z³ na 100 kg ECM). Przychody ze sprzeda- y mleka w polskiej grupie przeciêtnie wynios³y 11 z³ na 100 kg ECM. Œrednio, w badanych gospodarstwach przychody ze sprzeda y byd³a kszta³towa³y siê na poziomie 16 z³ na 100 kg ECM. Najni sze wp³ywy ze sprzeda y byd³a odnotowa³y gospodarstwa czeskie (7 z³ na 100 kg ECM). W gospodarstwach polskich ta wartoœæ przychodów kszta³towa³a siê œrednio na poziomie 14 z³ na 100 kg ECM. W gospodarstwach nale ¹cych do p³atnoœci bezpoœrednie i saldo V oraz pozosta³e przychody œrednio wynios³y odpowiednio: 2 i 5 z³ na 100 kg ECM. Dochód rolniczy netto, nieuwzglêdniaj¹cy kosztów alternatywnych, przeciêtnie wyniós³ 4 z³ na 100 kg ECM (tab. 6). Dochód ten by³ wartoœci¹ dodatni¹ w wiêkszoœci badanych gospodarstw, oprócz gospodarstw s³owackich, w których kszta³towa³ siê œrednio na poziomie -17 z³ na 100 kg ECM. Polskie gospodarstwa osi¹gnê³y dochód rolniczy netto w wysokoœci 2 z³ na 100 kg ECM. Œrednia wartoœæ dochodu z tytu³u zarz¹dzania (uwzglêdniaj¹cego koszty alternatywne) wynios³a -9 z³ na 100 kg ECM. Dodatni dochód z tytu³u zarz¹dzania uzyska³y tylko gospodarstwa irlandzkie (16 z³ na 100 kg ECM), duñskie (8 z³ na 100 kg ECM) oraz hiszpañskie (4z³ na 100 kg ECM). W polskiej grupie, z powodu zrównania siê kosztów ca³kowitych i przychodów ca³kowitych, ta kategoria dochodu kszta³towa³a siê na poziomie zerowym. Kalkulowany przez Europejskie Stowarzyszenie Producentów Mleka próg rentownoœci I, jest cen¹ mleka konieczn¹ do pokrycia ca³kowitych kosztów produkcji mleka, nieuwzglêdniaj¹cych kosztów alternatywnych. Wszystkie badane gospodarstwa europejskie, oprócz gospodarstw s³owackich, osi¹gnê³y pierwszy próg rentownoœci. Próg rentownoœci II, jest to cena mleka konieczna do pokrycia ca³kowitych kosztów produkcji mleka (bez kosztów kwoty mlecznej). Drugi próg rentownoœci osi¹gnê³y gospodarstwa niemieckie, duñskie, belgijskie, brytyjskie, holenderskie, irlandzkie, w³oskie, hiszpañskie oraz polskie. Przeciêtnie, w gospodarstwach polskich próg rentownoœci I i II wyniós³ odpowiednio: 81 i 110,5 z³ na 100 kg ECM, przy uzyskiwanej œredniej cenie mleka 11 z³ na 100 kg ECM. Próg rentownoœc ii rentownoœc iii 7,1 75,7 111,9 85,5 90,1 97, 90,7 57,4 82,8 95,9 80,5 80,9 107,7 12,6 84,9 157, 116, 12,8 118,4 126,0 14,8 11,4 99,7 14,0 146,6 118,7 110,5 144,9 149,6 108,6 Cena mlek a 14,6 119,5 115, 12,0 128,5 141,8 121, 118,2 18,4 122,8 10,8 11,1 1,1 115,7 108,7 4, 1-9, 0 89, 8 128, 0 124, 9 ród³o: opracowanie w³asne na podstawie bazy danych 2009.

8 74 A. WÓJCIK PODSUMOWAN Badania na podstawie danych z gospodarstw Europejskiego Stowarzyszenia Producentów Mleka wskazuj¹, e gospodarstwa mleczne w Unii Europejskiej s¹ zró nicowane pod wzglêdem potencja³u produkcyjnego, ponoszonych kosztów produkcji mleka i osi¹ganych dochodów. W porównaniu do gospodarstw zachodnioeuropejskich, cena mleka w gospodarstwach Europy Œrodkowowschodniej by³a ni sza o 1 z³ na 100 kg ECM. Zarówno grupa gospodarstw nale ¹cych do UE-15, jak i nowo przyjêtych do Unii Europejskiej charakteryzowa³a siê kosztami ca³kowitymi na zbli onym poziomie, przy jednoczesnych ró nicach w wartoœciach poszczególnych kategorii kosztów. Gospodarstwa z Europy Œrodkowowschodniej ponios³y koszty bezpoœrednie wy sze o 24%, g³ównie ze wzglêdu na wysokie koszty zakupu pasz. Równoczeœnie gospodarstwa zachodnioeuropejskie ponios³y koszty ziemi oraz koszty kwoty mlecznej na poziomie wy szym odpowiednio o: 7% i 85%. Przeciêtnie, gospodarstwa zachodnioeuropejskie osi¹ga³y szeœciokrotnie wy szy dochód rolniczy netto i dwukrotnie wy szy dochód z tytu³u zarz¹dzania, ni gospodarstwa z Europy Œrodkowowschodniej. LERURA Czarnota P. 2009: Koszty produkcji mleka w gospodarstwach wyspecjalizowanych w chowie byd³a mlecznego. Roczniki Naukowe RiA,T. XI, z. 1, s Report 2009: European Dairy Farmers (). Johann Heinrich von Thünen Institute. Federal Research Institute for Rural Areas, Forestry and Fisheries. Institute of Farm Economics. Braunschweig. Krasowicz S. 1996: Analiza i ocena gospodarstw ekologicznych integrowanych i tradycyjnych w rejonie Polski Pó³nocno-Wschodniej na tle warunków przyrodniczych i ekonomicznych rolnictwa. IUNG-PIB, Pu³awy. Sass R. 2009: Polskie gospodarstwa mleczne na tle pañstw cz³onkowskich UE-15. Roczniki Nauk Rolniczych, Seria G Ekonomika rolnictwa, T. 96, z., s mija J., Czekaj M. 2009: Czynniki konkurencyjnoœci gospodarstw mlecznych w warunkach globalizacji. Roczniki Naukowe RiA, T. XI, z. 1, s Agata Wójcik COSTS AND PROFABILY OF DAIRY FARMS IN EUROPEAN UNION Summary Costs, outputs and profitability of farms specializing in milk production in 2008 are analyzed in this paper. The analysis made by using European Dairy Farmers data. Research includes milk production, milk yield, milk price, direct costs of milk production, labour related costs, land costs, buildings costs, quota costs, milk and animal returns, farm income and break-even-points. Adres do korespondencji mgr Agata Wójcik Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie Katedra Zarz¹dzania Przedsiêbiorstwami ul. Klemensa Janickiego Szczecin tel. (91) agata.wojcik@zut.edu.pl