SPOŁECZNA GOSPODARKA RYNKOWA A UBEZPIECZENIA ZDROWOTNE WSKAZANIA DLA POLSKI

Transkrypt

1 SPOŁECZNA GOSPODARKA RYNKOWA A UBEZPIECZENIA ZDROWOTNE WSKAZANIA DLA POLSKI MAŁGORZATA RUTKOWSKA Politechnika Wrocławska Streszczenie W opracowaniu przedstawiono istot ekonomii społecznej, podmioty ekonomii społecznej ze szczególnym uwzgl dnieniem towarzystw ubezpiecze wzajemnych. W opracowaniu scharakteryzowano belgijski system ubezpiecze zdrowotnych funkcjonuj cy w oparciu o towarzystwa ubezpiecze wzajemnych. W dalszej cz ci opracowania wskazano znaczenie towarzystw ubezpiecze wzajemnych dla Polski. Słowa kluczowe: ekonomia społeczna, ubezpieczenie zdrowotne, towarzystwo ubezpiecze wzajemnych 1. Wprowadzenie Nie bogactwa czyni człowieka szcz liwym, ale ich dobre u ycie Miguel de Cervantes Pa stwo musi, w celu zachowania konkurencji oraz zapobieganiu monopolizacji rynku, stale oddziaływa na gospodark, a tym samym musi stwarza warunki rozwoju działalno ci gospodarczej. Interwencjonizm pa stwa wynika zatem z jego odpowiedzialno ci za całokształt ycia gospodarczego oraz porz dek społeczny. Działanie interwencyjne ma na celu zwi kszenie dost pu do wiadcze medycznych. Nieprzewidywalno, a jedynie szacowanie z pewnym prawdopodobie stwem kosztów wyst puj cych w ochronie zdrowia wymaga, w celu zapewnienia ochrony najbiedniejszym, pewnej protekcji ze strony pa stwa; a zatem pojawia si koncepcja ustroju sprawiedliwo ci społecznej. Koncepcja ustroju sprawiedliwo ci społecznej jest to koncepcja prymatu etyki w gospodarowaniu, gdzie zasadom moralnym s podporz dkowane warto ci moralne. Ustrój społeczny, w którym gospodarowanie jest oparte nie tylko na interesie jednej klasy społecznej (kapitalistów lub pracowników), ale przede wszystkim na zasadach moralnych, których wyrazem jest wspólny los ludzko ci, reprezentuje ekonomia społeczna [Narski 2009]. Ekonomia społeczna pełni istotn rol w społecznym rozwoju lokalnym. Zajmuje si ona zasadami i prawidłowo ciami podziału tej cz ci dochodu narodowego, która przypada ludno ci, omawia zjawiska ekonomiczne z punktu widzenia przyczyniania si do dobrobytu społecznego, indywidualnego, a tak e wpływu na sprawno gospodarowania [Narski 2009]. Jej celem jest łagodzenie napi społecznych oraz zapobieganie wykluczeniu społecznemu. Ekonomia społeczna jest oparta o takie zasady, jak: solidarno, partycypacja, samorz dno. Kluczow zasad tej idei jest przede wszystkim prymat działania na rzecz ludzi nad maksymalizacj zysku, co oznacza, e istotne znaczenie dla ekonomii społecznej ma misja społeczna.

2 258 Społeczna gospodarka rynkowa a ubezpieczenia zdrowotne wskazania dla Polski Ekonomia społeczna rozwija si w Polsce powoli; obecnie jednak zauwa a si coraz wi ksze zainteresowanie t dziedzin. W ród podmiotów ekonomii społecznej nale y wymieni m.in.: dziewi tnastowieczne kasy oszcz dno ciowo-po yczkowe, zwane kasami Stefczyka, spółdzielnie, które nale ały w okresie mi dzywojennym do najbardziej dynamicznych w Europie. W tamtym czasie (w okresie mi dzywojennym) wykształciły si równie dwie formy ekonomii społecznej, tj.: spółdzielnie, towarzystwa ubezpiecze wzajemnych. Formy te s do dzisiaj uznawane za klasyczne mechanizmy ekonomii społecznej [Pie kowska D. 2004]. Obecnie w Polsce (tab. 1) w ród podmiotów ekonomii społecznej wyró nia si : fundacje, stowarzyszenia, spółdzielnie, centrum integracji społecznej (CIS), klub integracji społecznej (KIS), zakład aktywno ci zawodowej (ZAZ), towarzystwa ubezpiecze wzajemnych (TUW). Tabela 1 Podmioty ekonomii społecznej w Polsce Forma prawna Ilo organizacje pozarz dowe (stowarzyszenia ok i fundacje) spółdzielnie ok spółdzielnie socjalne 145 CIS 55 ZAS 48 TUW 9 ródło: Materiały projektu "W poszukiwaniu polskiego modelu ekonomii społecznej", dn Najwi ksz grup w ród podmiotów ekonomii społecznej stanowi organizacje pozarz dowe stowarzyszenia i fundacje, spółdzielnie maj tak e znacz c reprezentacj, natomiast pozostałe podmioty ekonomii społecznej rozwijaj si powoli. Nie podejmuj c si gł bszej analizy wszystkich podmiotów ekonomii społecznej, w dalszej cz ci opracowania przedstawiono istot i znaczenie towarzystw ubezpiecze wzajemnych z punktu widzenia funkcjonowania ubezpiecze zdrowotnych w Polsce. 2. Metodyka bada W opracowaniu zastosowano metod opisow. Polegała ona na wyodr bnieniu z dotychczas znanej cało ci okre lonego zjawiska i jego opisaniu. Przedstawiono rzeczywisto, porównano cechy i zadania dotycz ce przedmiotu bada. W opracowaniu wykorzystano tak e metod analizy materiałów ródłowych oraz dost pn literatur przedmiotu rozwa a. Celem pracy jest wykazanie ró norodno ci rozwi za finansowania opieki zdrowotnej. Autorka formułuje nast puj c tez : w polskim systemie ubezpiecze zdrowotnych główne znaczenie b d miały rozwi zania publiczno-prywatne z udziałem dobrowolnych rozwi za komercyjnych oraz społecznych (ubezpieczenia wzajemne).

3 POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 25, Nie podejmuj c si gł bszej analizy form komercyjnych, w opracowaniu skupiono si przede wszystkim na zaprezentowaniu oddolnej inicjatywy społecznej, tj. towarzystw ubezpiecze wzajemnych, ich istoty i roli, jaka mog pełni w ubezpieczeniach zdrowotnych. 3. Dyskusja Ekonomia społeczna i jej rozwój mo e wesprze polski system ochrony zdrowia, gdy w ród jej podmiotów wyró nia si m. in. towarzystwa ubezpiecze wzajemnych. Ekonomia społeczna spowoduje zatem powstanie towarzystw, które b d oferowa ubezpieczenia zdrowotne w oparciu o takie zasady, jak: solidarno, brak nastawienia na zysk (forma non profit) oraz niezale no (pełna autonomia funkcjonowania). Towarzystwa te zwane towarzystwami ubezpiecze wzajemnych stanowi zatem tzw. oddoln inicjatyw społeczn, której celem jest ochrona interesów jednostki, a wi c przej cie przez obywateli odpowiedzialno ci za własne zdrowie. Ka da tego typu akcja społeczna ma bowiem ze swego celu i ze swej natury charakter pomocniczy. Powinna ona pomaga członkom organizmu społecznego [Klimczak 1999]. Towarzystwo ubezpiecze wzajemnych, według ogólnego i najbardziej rozpowszechnionego rozumienia, oznacza zwi zki osób, które postanowiły wspólnie zgromadzi si i zorganizowa system ubezpiecze społecznych [I Polsko-Europejska Konferencja 1996]. Podstaw działalno- ci towarzystwa jest wzajemno, która oznacza, e członkowie towarzystwa s jednocze nie ubezpieczonymi. Towarzystwa ubezpiecze wzajemnych funkcjonuj w oparciu o takie zasady, jak: solidarno, demokracja, wolo oraz niezale no i elastyczno. Istota towarzystw ubezpiecze wzajemnych tkwi bowiem w zapobiegliwo ci i zaradno ci obywatelskiej opartej na zasadach dobrowolnej aktywno ci obywateli. W Polsce funkcjonuje obecnie dziewi towarzystw ubezpiecze wzajemnych, przy czym dwa z nich funkcjonuj w ramach tzw. działu I (MACIF ycie TUW oraz TUW "Rejent-Life") ubezpieczenia na ycie, natomiast pozostałe w ramach działu II pozostałe ubezpieczenia osobowe i maj tkowe. Jedynie jedno z nich, najwi ksze towarzystwo ubezpiecze wzajemnych w Polsce Towarzystwo Ubezpiecze Wzajemnych TUW (TUW TUW), wprowadziło ofert ubezpieczeniow w zakresie ubezpieczenia kosztów wiadcze zdrowotnych w postaci zarówno ubezpiecze indywidualnych, jak równie ubezpiecze grupowych. Oferta ubezpieczeniowa składa si z trzech produktów ubezpieczeniowych: produktu I dla przezornych, produktu II w razie potrzeby, produktu III bezpiecze stwo. Produkty te ró ni si mi dzy sob zakresem proponowanej ochrony ubezpieczeniowej; na niektóre wiadczenia, jak: wiadczenia stomatologiczne, wiadczenia sanatoryjne, na rodki: optyczne, pomocnicze oraz sprz t ortopedyczny okre lono dodatkowe limity. Rozliczanie wiadcze zdrowotnych odbywa si w formie bezgotówkowej (dot. wiadcze zakontraktowanych przez TUW TUW wiadczeniodawców) oraz w formie refundacji poniesionych kosztów (dot. niezakontraktowanych przez TUW TUW wiadczeniodawców), przy czym refundacja jest ograniczona do wysoko ci ustalonej kwoty przypadaj cej na dane wiadczenie w roku kalendarzowym [szerzej w: Rutkowska 2006]. Rozwój towarzystw ubezpiecze wzajemnych, jako jeden z podmiotów ekonomii społecznej, mo e zatem przyczyni si do reformy ochrony zdrowia dotycz cej ubezpiecze zdrowotnych. Na wiecie ekonomia społeczna rozwija si pr nie m. n. w Belgii, gdzie opieka zdrowotna jest cz ci systemu ubezpieczenia społecznego (wykres. 1), na które przypada a 35 proc. wynagrodzenia, nie ma osobnego wyodr bnienia składki na ubezpieczenie zdrowotne. Powy sza składka jest finansowana zarówno przez pracownika, jak równie przez pracodawc. Składka

4 260 Społeczna gospodarka rynkowa a ubezpieczenia zdrowotne wskazania dla Polski wpływa do funduszu centralnego zarz dzanego przez pa stwowy urz d ds. ubezpieczenia społecznego. Dotacje pa stwowe s dodatkowym ródłem finansowania ubezpiecze społecznych. System oparty na jednej składce umo liwia przesuwanie, w zale no ci od potrzeb, funduszy na poszczególne ryzyka. Na zdrowie przypada 1/3 funduszy ubezpieczenia społecznego. rodki finansowe s przekazywane publicznym i niepublicznym podmiotom, które zajmuj si zarz dzaniem i dystrybucj do beneficjentów. PRACODAWCA A SKŁADKA PRACOWNIK FUNDUSZ UBEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO Ubezpieczenie zdrowotne Ubezpieczenie emerytalno-rentowe Podmioty publiczne Podmioty niepubliczne ródło: Opracowanie własne. Rysunek 1 W Belgii ubezpieczenie zdrowotne jest realizowane przez sze organizacji pozarz dowych, które maj charakter towarzystw ubezpiecze wzajemnych (organizacji non profit) oraz jeden (siódmy) fundusz pa stwowy. Poszczególne fundusze (poza funduszem publicznym) oferuj tak e usługi dodatkowe, jednak ich zakres jest niewielki [Balicki 2008]. Prawie cała ludno (99 proc.) jest ubezpieczona, ale aby zosta osob ubezpieczon, nale y płaci składki. Pa stwo ponosi koszty wzgl dem osób, które nie s same w stanie opłaci składki. Na koszty administrowania przeznacza si 4,7 proc. wpłacanych składek, dla porównania w przypadku komercyjnych ubezpiecze prywatnych 15 proc. [Rutkowska 2006]. Istotne jest równie to, e w belgijskim systemie ubezpieczenia społecznego funkcjonuje zasada tzw. współfinansowania przez pacjenta. Płaci on za wizyt u lekarza ogólnego 30 proc., a za wizyt u specjalisty 40 proc. wynegocjowanej, na poziomie krajowym, stawki. Dla osób o niskich dochodach wprowadzono mechanizmy osłonowe i stawka dla nich wynosi 10 proc. [Balicki 2008]. Na wykresie 2 przedstawiono ródła finansowania opieki zdrowotnej w Belgii. Wynika z niego, e koszty wiadcze zdrowotnych s ponoszone w ponad 25 proc. (1/4 bud etu) przez pacjentów. To współfinansowanie pacjenta wyst puje zarówno w lecznictwie ambulatoryjnym i szpitalnym. W przypadku lecznictwa szpitalnego pacjent pokrywa:

5 POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 25, obowi zkowe opłaty zwi zane z przyj ciem do szpitala, koszty dotycz ce pobytu w szpitalu, opłata za ka dy dzie, usługi dodatkowe niezwi zane z ubezpieczeniem obligatoryjnym, np. poprawa warunków pobytu w szpitalu pokój jednoosobowy. 22% 3% 1% 74% ubepieczenie obowi zkowe współpłacenie przez pacjentów ubezpieczenie dodatkowe (ubezpieczenia wzajemne) ubezpieczeniae prywatne Wykres 2. ródła finansowania opieki zdrowotnej w Belgii ródło: Opracowanie własne na podstawie [Balicki 2008]. System belgijskiej opieki zdrowotnej mo e stanowi dla polskiego systemu opieki zdrowotnej pewne wskazówki. Mianowicie s to: zastosowanie zasady fee for service (tak miało by równie w polskim systemie [zgodnie z ustaw o puz 1997], jednak nadal pieni dz nie pod a za pacjentem), zasada współpłacenia przez pacjentów, du a autonomia szpitali i pełna ich odpowiedzialno za podejmowane decyzje, na rynku funkcjonuje wielu ubezpieczycieli, którzy funkcjonuj w oparciu o zasad non profit, pacjent ma prawo wyboru ubezpieczyciela. Transformacja systemu opieki zdrowotnej w Polsce spowodowała wiele istotnych zmian w tym zakresie, a przede wszystkim zmieniła system finansowania z bud etowego na system zadaniowy. Ta zmiana nie doprowadziła jednak do stabilno ci finansowej i do poziomu

6 262 Społeczna gospodarka rynkowa a ubezpieczenia zdrowotne wskazania dla Polski odpowiadaj cego oczekiwaniom społecznym, a zatem sytuacja na rynku opieki zdrowotnej wymaga dalszych zmian. System finansowania publicznego, który obecnie jest oparty na Narodowym Funduszu Zdrowia nie realizuje gwarancji konstytucyjnych społecze stwa. Mianowicie: zgodnie z konstytucj art. 68 [Dz. U Nr. 78, Poz. 483]: 1. Ka dy ma prawo do ochrony zdrowia. 2. Obywatelom, niezale nie od ich sytuacji materialnej, władze publiczne zapewniaj równy dost p do wiadcze opieki zdrowotnej finansowanej ze rodków publicznych. Warunki i zakres udzielania wiadcze okre la ustawa. 3. Władze publiczne s obowi zane do zapewnienia szczególnej opieki zdrowotnej dzieciom, kobietom ci arnym, osobom niepełnosprawnym i osobom w podeszłym wieku. 4. Władze publiczne s obowi zane do zwalczania chorób epidemicznych i zapobiegania negatywnym dla zdrowia skutkom degradacji rodowiska. 5. Władze publiczne popieraj rozwój kultury fizycznej, zwłaszcza w ród dzieci i młodzie y. Oznacza to, e wszyscy obywatele powinni by równo traktowani, przy czym równo wcale nie oznacza sprawiedliwie oraz e wszystko jest za darmo. St d te wa ne staje si współistnienie, obok powszechnego obligatoryjnego ubezpieczenia zdrowotnego, prywatnego, dobrowolnego ubezpieczenia. Jego celem powinno by zagwarantowanie wi kszego dost pu do opieki zdrowotnej. Jednak, jak słusznie zauwa a J. Owoc w swoim opracowaniu [Owoc 2009], prywatne, dobrowolne ubezpieczenie zdrowotne niesie za sob oprócz znacznych korzy ci, jakimi niew tpliwie s : odci enie systemu publicznego oraz szerszy i szybszy dost p do opieki medycznej, pewne zagro enia, jak: korzysta z nich mo e jedynie pewna cz społecze stwa, tj. cz lepiej sytuowana, zaprzeczenie zasadzie solidaryzmu, która uwa ana jest za jedn z najbardziej po danych cech systemów ochrony zdrowia. Ubezpieczenia prywatne nie rozwi zuj zatem wszystkich problemów zwi zanych z funkcjonowaniem opieki zdrowotnej, a stanowi jedynie pewien udział finansowania systemów ochrony zdrowia. Mo na byłoby wi c przyj, e opłacana składka na ubezpieczenie zdrowotne zostanie podzielona na dwie cz ci, natomiast składka dodatkowa b dzie pokrywa ubezpieczenie dodatkowe, dobrowolne, tzn: cz, która jest odpisywana od zaliczki na podatek dochodowy 7,75 proc. byłaby przekazywana do Narodowego Funduszu Zdrowia, pozostała cz 1,25 proc. byłaby przeznaczana na dodatkowe, dobrowolne ubezpieczenie zdrowotne funkcjonuj ce w oparciu o zasad non profit, dodatkowa składka przeznaczana na indywidualne, prywatne ubezpieczenie zdrowotne oferowane przez firmy komercyjne. To ubezpieczenie byłoby prywatnym ubezpieczeniem zdrowotnym. Takie rozwi zanie nie dyskwalifikowałoby gorzej sytuowanej cz ci społecze stwa. W polskiej polityce zdrowotnej brakuje jednak nadal: jasno okre lonych priorytetów, koszyka wiadcze gwarantowanych w ramach obowi zkowego ubezpieczenia zdrowotnego. Ostatnio zapocz tkowane jednak zostały pewne istotne zmiany dotycz ce ochrony zdrowia. Wskaza nale y, e dnia 20 lipca 2009 r. prezydent podpisał tzw. ustaw koszykow, okre laj c zasady tworzenia koszyka wiadcze gwarantowanych ustawa z dnia 25 czerwca 2009 r. o zmianie ustawy o wiadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze rodków publicznych oraz ustawy

7 POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 25, o cenach [Dz. U. Nr 118, Poz. 989]. Ustawa ta weszła w ycie dnia 12 sierpnia 2009 roku; ma ona na celu uregulowanie mechanizmu tworzenia katalogu wiadcze gwarantowanych, czyli tzw. koszyka wiadcze zdrowotnych. Ustawa ta wprowadza przejrzyste mechanizmy podejmowania decyzji dotycz cych finansowania wiadcze gwarantowanych ze rodków publicznych oraz okre la zasady i tryb kwalifikowania wiadcze opieki zdrowotnej jako wiadcze gwarantowanych, tryb ich usuwania z wykazu wiadcze gwarantowanych, zmiany poziomu i sposobu finansowania lub warunków ich realizacji. Podstaw funkcjonowania koszyka wiadcze gwarantowanych b d rozporz dzenia Ministra Zdrowia, w których b d zawarte: wykazy wiadcze gwarantowanych. współfinansowanych lub finansowanych ze rodków publicznych, warunki udzielania wiadcze gwarantowanych (poziom, sposób ich finansowania, a tak e warunki realizacji tych wiadcze. 4. Wnioski Na podstawie przeprowadzonych rozwa a mo na przedstawi nast puj ce wnioski: 1. Nadrz dne we wszystkich systemach powinny by zarówna prawa, jak równie rola pacjenta. 2. Ekonomia społeczna mo e sta si jednym z filarów ubezpiecze zdrowotnych, wyst puj cym równocze nie z dwoma pozostałymi, tj. ubezpieczeniami publicznymi (pa stwowymi) i komercyjnymi. 3. Towarzystwa ubezpiecze wzajemnych s jednym z podmiotów ekonomii społecznej. 4. Towarzystwa ubezpiecze wzajemnych jako oddolna inicjatywa społeczna mog sta si filarem ubezpiecze zdrowotnych. 5. Wprowadzenie wielu ubezpieczycieli sprzyja konkurencji, a co za tym idzie, minimalizuje centralizacj i przynosi korzy ci pacjentom. 6. W systemie ochrony zdrowia powinna by zachowana równowaga pomi dzy obowi zkowym a dodatkowym ubezpieczeniem zdrowotnym w celu łatwego dost pu uposa onych do opieki medycznej. Bibliografia 1. Balicki M., Jak to robi w Belgii. Socjalna gospodarka rynkowa. Mened er zdrowia nr 5, Pozna, Klimczak B., Etyka gospodarcza, Wyd. Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław Narski Z., Ekonomia społeczna. Wydawnictwo Adam Marszałek, Toru Owoc J., Ubezpieczenia zdrowotne szanse i zagro enia. Wiadomo ci ubezpieczeniowe, Polska Izba Ubezpiecze, nr 2, Pie kowska D., Ekonomia społeczna podstawowe informacje. Forum.ngo. z dnia , dn I Polsko-Europejska Konferencja Rozwoju Ubezpiecze Wzajemnych w Polsce. Szansa na przyszło, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa Konstytucja Rzeczpospolitej z r., Dz. U. Nr 78, Poz Materiały projektu "W poszukiwaniu polskiego modelu ekonomii społecznej", dn

8 264 Społeczna gospodarka rynkowa a ubezpieczenia zdrowotne wskazania dla Polski 9. Rutkowska M., Towarzystwa ubezpiecze wzajemnych. Społeczne aspekty funkcjonowania w ubezpieczeniach zdrowotnych. Wydawnictwo naukowe PWN, Warszawa Ustawa o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym (puz) z dnia r., Dz. U. nr 28, poz.153 i nr 75, poz. 1116, pó n. zm. SOCIAL MARKET ECONOMY AND HEALTH INSURANCE SUGGESTIONS FOR POLAND Summary This paper summarizes the essence of social economy, subjects of social economy, particularly mutual insurance companies. The Belgian health insurance system functioning based on mutual insurance companies has been presented in this elaboration. Farther, the meaning of mutual insurance society for Poland has been described. Keywords: social economy, health insurance, mutual health society Zakład Ekonomii i Prawa Gospodarczego Instytut Organizacji i Zarz dzania Politechnika Wrocławska malgorzata.rutkowska@pwr.wroc.pl