Zliczanie Podziałów Liczb

Transkrypt

1 Zliczanie Podziałów Liczb Przygotował: M. Dziemiańczuk 7 lutego 20 Streszczenie Wprowadzenie Przez podział λ nieujemnej liczby całkowitej n rozumiemy nierosnący ciąg (λ, λ 2,..., λ r ) dodatnich liczb całkowitych λ i, które nazywamy składnikami (blokami). Przez p(n) oznaczamy liczbę wszystkich podziałów liczby n. Przykład. Dla przykładu, p(4) = 5, ponieważ: 4 = (4) = (3 + ) = (2 + 2) = (2 + + ) = ( ). Przyjmujemy p(n) = 0 dla n < 0 oraz p(0) =. Inną reprezentacją podziału λ liczby n jest zapis ( a, 2 a 2, 3 a 3,...), gdzie a i oznacza liczbę składników i podziału λ. Przy tej reprezentacji zachodzi: n = k k a k. () Kolejną, tym razem geometryczną reprezentacją jest przedstawienie podziału liczb za pomocą diagramów Ferrersa. Zamiast wprowadzania formalnej definicji, użyjemy przykładu. Przykład 2. Rozważmy podział λ = (6, 5, 2, ) liczby 4. Diagram Ferrersa dla podziału λ przedstawiony jest na Rysunku. Jest nim zbiór komórek ułożonych wierszami od góry do dołu, których ilość jest równa rozmiarowi danego bloku λ i.

2 Rysunek : Diagram Ferrersa dla podziału (6, 5, 2, ) liczby 4. Z podziałem λ liczby n wiążemy tzw. podział sprzężony λ do λ, który najłatwiej przedstawić jest na diagramie Ferrersa. Przykład 3. Podziałem sprzężonym do liczby 4 z Przykładu 2 jest λ = (4, 3, 2, 2, 2, ). Diagramy Ferrersa oraz pojęcie podziałów dualnych mogą posłużyć do udowodnienia następujących twierdzeń. Twierdzenie. Ilość podziałów liczby n, których największym składnikiem jest k, równa jest ilości podziałów liczby n na dokładnie k składników. Twierdzenie 2. Niech p e (D; n) (odpowiednio p o (D; n)) oznacza ilość podziałów liczby n na parzystą liczbę składników (odpowiednio nieparzystą). Wtedy p e (D; n) p o (D; n) = { ( ) m if n = 2m(3m ± ), 0 otherwise. (2) Dowód. Dowód wykorzystuje graficzną reprezentację podziałów liczby i polega na zdefiniowaniu bijekcji między odpowiednimi klasami podziałów. Zaznaczymy jedynie, że przypadek n = 2m(3m±) to tzw. pentagonalne liczby (pełny dowód zamieszczony jest np. w [2]). 2 Funkcje tworzące Twierdzenie 3 (Euler). x n n = p(n)x n. (3) Dowód. Rozważmy lewą stronę (3), którą oznaczmy przez P (x), P (x) =( + x + x 2 + x 3 + ) ( + x 2 + x 4 + x 6 + ) ( + x 3 + x 6 + x 9 + ) 2

3 Weźmy teraz jednomian x n, który po wymnożeniu nawiasów można zapisać jako x n = x a +2 a 2 +3 a 3 +, przy czym a i oznacza ilość składników i w podziale liczby n. Każdy taki ciąg (a, a 2,...) wyznacza dokładnie jeden podział ( a, 2 a 2, ), a zatem współczynnik przy x n będzie liczbą wszystkich podziałów liczby n. Przez p(h; n) oznaczmy ilość podziałów liczby n, których składnikami są elementy ze zbioru H N. Przy tej notacji mamy p(n) = p(n; n). Z poprzedniego twierdzenia możemy łatwo wyprowadzić funkcję tworzącą dla liczb p(h; n): a następnie udowodnić kolejne twierdzenie. x n = p(h; n)x n, (4) Twierdzenie 4. Ilość podziałów liczby n, które nie zawierają składnika równego jest równa p(n) p(n ). Dowód. Oznaczmy przez f(n) liczbę podziałów, które nie zawierają składnika. Mamy wtedy f(n)x n = ( x)p (x). Oprócz algebraicznego dowodu możemy również udowodnić pokazując odpowiednią bijekcję pomiędzy odpowiednimi rodzinami podziałów. Obserwacja. Oznaczmy przez p(h d; n) liczbę podziałów, których składniki należą do zbioru H oraz występują co najwyżej d razy. Wtedy mamy Obserwacja 2. Mamy p(h d; n)x n = ( + x n + x 2n + + x dn ) (5) = x (d+)n x n. (6) ( + x 2j ) = x. (7) j 0 Dowód. Wskazówka: zauważmy, że każda liczba całkowita ma jednoznaczny zapis w postaci sumy potęg liczby 2. 3

4 Oznaczmy przez p(d; n) moc rodziny wszystkich podziałów liczby n, których składniki się nie powtarzają (disctinct parts). Przez p(o; n) oznaczmy natomiast ilość wszystkich podziałów liczby n, których składnikami są liczby nieparzyste (odd parts). Twierdzenie 5. Funkcja tworząca dla liczb p(d; n) jest postaci + x j ( j ) = p(d; n)x n. (8) Dowód. Wystarczy porównać współczynniki po obu stronach (8). Wniosek (Euler). Dla dowolnego n mamy p(d; n) = p(o; n). Dowód. Funkcję tworząca dla liczb p(o; n) możemy wyprowadzić z (4). Należy jedynie pokazać, że jest tożsama funkcji tworzącej (8), co z kolei można pokazać na przykład tak: ( + x)( + x 2 )( + x 3 ) = x2 x x4 x 2 x6 x 3 = x x 3 x 5 Niech p(h; m, n) oznacza ilość podziałów liczby n na m składników, których należą do zbioru H. Zdefiniujemy funkcję tworzące dwóch zmiennych f H (z; q) = p(h; m, n)z m q n m 0 = λ z #(λ) q σ(λ) gdzie druga suma jest po wszystkich podziałach λ = (λ, λ 2,..., λ r ) takich, że λ i H oraz #(λ) = r i σ(λ) = λ + + λ r. Z Twierdzenia 3 otrzymujemy p(h; m, n)z m q n = m 0 p(h d; m, n)z m q n = m 0 ( zq n ), (9) ( z d+ q (d+)n ) ( zq n. (0) ) 4

5 3 Przykłady Przykład 4. Załóżmy, że mamy banknoty o nominałach 3, 7, 23 oraz 000. Pytamy, ile jest możliwości aby rozmienić banknot 000? Rozwiązaniem jest współczynnik przy x 000 w rozwinięciu w szereg poniższej funkcji x 3 x 7 x 23. Z drugiej strony, w ogólności problem decyzyjny czy dana liczba jest sumą innych danych liczb jest problemem NP-trudnym. Podział λ liczby n nazywamy samo-sprzężonym, jeżeli sprzężenie λ podziału λ jest tym samym podziałem, tzn. λ = λ. Przykładem podziału sprzężonego jest np. λ = (4, 2,, ) liczby 8. Twierdzenie 6. Ilość podziałów liczby n na składniki, które są różnymi liczbami nieparzystymi jest równa liczbie samo-sprzężonych podziałów liczby n. W prosty sposób możemy pokazać, że funkcja tworząca dla pierwszych liczb z twierdzenia jest postaci: ( + x 2j+ ). j 0 Niestety, wyprowadzenie funkcji tworzącej dla drugich liczb jest znacznie trudniejsze. Inny, znacznie prostszy dowód wykorzystuje diagramy Ferrersa. Dowód. Pokażemy bijekcję f między podziałami A : na różne liczby nieparzyste a podziałami B : samo-sprzężonymi na przykładzie podziału λ = (7, 3, ), dla której f(λ) = (4, 3, 3, ). Operacja f polega na zagięciu nieparzystych składników λ i podziału A w połowie i umieszczanie symetrycznie w środku tworząc podział B porównaj z Rysunkiem 2. Rysunek 2: Przykład działania bijekcji. 5

6 Niech p(n) oznacza ilość podziałów liczby n, wtedy p(n) = π 2 A k (n) k d dx k A k (n) = 0 h k (h,k)= ( sinh π k 2 3 x 24 ( x 24 ) ) x=n () ω h,k e 2πinh/k (2) gdzie ω h,k jest pewnym zespolonym pierwiastkiem równania x 24 =. Literatura [] George E. Andrews, The Theory of Partitions, Encycl. Math. Appl. Vol. 2, Addison-Wesley, Reading, MA 976. [2] Richard P. Stanley, Enumerative Combinatorics Vol., Cambridge University Press [3] Herbert S. Wilf, Lectures on Integer Partitions, University of Pennsylvania [4] Herbert S. Wilf, Generatingfunctionology, Academic Press, New York