Rewitalizacja Rynku w Brzesku

Transkrypt

1 Rewitalizacja Rynku w Brzesku Małopolski Regionalny Program Operacyjny Priorytet 6. Spójność wewnątrz regionalna, Działanie 6.1. Rozwój miast Schemat A Projekty realizowane wyłącznie w ramach projektów rewitalizacji 1

2 Jednym z najważniejszych działań jakie należało zrealizować, była ochrona przed postępującą degradacją gospodarczą oraz turystyczną, zabytkowej części miasta stanowiącej w przeszłości główne miejsce handlu oraz spotkań mieszkańców Brzeska i okolicy. Funkcjonujący do niedawna w Rynku układ urbanistyczny ograniczał i w pewien sposób hamował rozwój tego znaczącego dla przestrzeni publicznej miejsca. Z uwagi na średniowieczną metrykę i zachowany bez znaczących przekształceń układ przestrzenny, centrum Brzeska stanowi jako całość cenny zabytek urbanistyki o dużych walorach historycznych, kulturowych i krajobrazowych. Mając to na uwadze, podjęliśmy działania mające na celu ochronę układu przestrzennego Rynku wraz z głównymi ulicami oraz otoczeniem kościoła parafialnego. Prace te polegały na ich rewaloryzacji i rewitalizacji, czyli przywróceniu oraz polepszeniu walorów historycznych estetycznych a także użytkowych. Cieszę się,że dzięki tym pracom, Rynek odzyskał swój blask i już stał się miejscem spotkań oraz spacerów wielu rodzin. Jestem przekonany, że rozbudowa infrastruktury kulturalnej i turystycznej Brzeska stanie się przyczyną trwałego i znaczącego rozwoju a także podniesie poziom życia mieszkańców miasta poprzez powstanie alternatywnych źródeł zatrudnienia. Chciałbym wyrazić swoją wdzięczność samorządowi województwa małopolskiego za pomoc w realizacji tej jakże dla Brzeska potrzebnej inwestycji i przekazanie znaczących środków unijnych na jej realizację. Grzegorz Wawryka Burmistrz Brzeska 2

3 I. Ogólna charakterystyka Gminy Brzesko. Gmina Brzesko usytuowana jest pomiędzy Pogórzem Karpackim a Kotliną Sandomierską. Miasto położone jest nad rzeką Uszwicą na głównym szlaku prowadzącym z Krakowa do Przemyśla oraz w kierunku południowym do Nowego Sącza i Krynicy. W kierunku północnym drogi prowadzą do Buska i Kielc. W skład Gminy Brzesko wchodzi miasto wraz dziewięcioma sołectwami: Buczem, Jadownikami, Jasieniem, Mokrzyskami, Okocimiem, Porębą Spytkowską, Sterkowcem, Szczepanowem i Wokowicami. Gmina zajmuje obszar 102 km 2 a liczba ludności wynosi ponad 36 tysięcy osób. Rzeźba terenu Gminy jest zróżnicowana. Najwyższa jest jej południowa część (do 390 m.n.p.m) a ku północy opada ona progiem do tzw. Przedgórza Brzeskiego i Wysoczyzny Szczepanowskiej (do 240 m.n.p.m.). Znaleziska archeologiczne potwierdzają, że pierwsze grupy ludzi zajmujących się zbieractwem i myślistwem pojawiły się na terenie dzisiejszej gminy Brzesko już w epoce mezolitu (8000 do 5000 tys. lat p.n.e). Pierwsze wzmianki o Brzesku pojawiają się w dokumentach opactwa staniąteckiego z przełomu XIII I XIV wieku. Badania prowadzone przez prof. Feliksa Kiryka dowiodły ponad wszelką wątpliwość, że miasto Brzesko założył komes Spycimir kasztelan krakowski. Spycimir nabył dobra nad Uszwicą w 1321r. Dokument z 26 stycznia 1385r. o lokacji Brzeska na prawie magdeburskim (pierwsza pisemna wzmianka) nadanym przez królową Jadwigę był tylko zapisem potwierdzającym istnienie miasta o nazwie Brzeg a nie datą jego założenia Rozkwit miasta i okolic zahamowany został w wiekach od XV do XVII. Liczne przemarsze wojsk, potop szwedzki a także epidemie czarnej zarazy niosły śmierć i spustoszenie. W XVIII stuleciu próby rozwoju gospodarczego niweczyły pożary często nawiedzające Brzesko. Namacalnym śladem oddania się mieszczan pod opiekę św. Floriana jest stojąca do dnia dzisiejszego na brzeskim rynku figura tego świętego. 3

4 Zapewne nie bez znaczenia był fakt iż w 1845r. przybył do Brzeska piwowar Jan Ewangelista Goetz, który założył w tymże roku browar Okocim. Przełom XIX i XX stulecia przyniósł szereg inwestycji związanych z rozbudową miasta. Założono gazowe oświetlenie ulic, powstała stacja telegrafów, wybudowano bocznicę kolejową do browaru, most na Uszwicy. Jan Albin Goetz, syn założyciela browaru znany już w monarchii austro-węgierskiej przemysłowiec i działacz polityczny wybudował nową siedzibę rodu, wspaniały neobarokowy pałac należący obecnie do najcenniejszych zabytków w południowej Polsce. Mieszczanie brzescy dbali także o rozwój kultury i nauki. W budynku ratusza ( dzisiaj siedziba MOK) w 1910 r. założono pierwsze gimnazjum. Powstało Towarzystwo Gimnastyczne Sokół, Towarzystwo Oświaty Narodowej oraz Towarzystwo Szkoły Ludowej. Brzeszczanie czynnie walczyli w szeregach Legionów, obronie Lwowa, wojnie z bolszewikami. W okresie II wojny światowej mieszkańcy Brzeska ponieśli znaczące straty. W maju 1941r. duża grupa młodzieży znalazła się w pierwszym transporcie do obozu w Oświęcimiu. W 1941r. hitlerowcy utworzyli w Brzesku getto w którym zgromadzono ponad sześć tysięcy Żydów. Część z nich zamordowano na miejscu a resztę wywieziono do obozów zagłady. Zakończenie okupacji hitlerowskiej nastąpiło w chwili wkroczenia wojsk sowieckich do Brzeska 19 stycznia 1945r. W drugiej połowie XX w. rozwój Brzeska nastąpił dopiero po 1960 roku. 4

5 Uruchomiono Fabrykę Opakowań Blaszanych (obecnie CAN-PACK SA), Zakłady Naprawcze Taboru Samochodowego i Sprzętu ( Małopolska Wytwórnia Maszyn) oraz Wytwórnię Pasz (Bacutil). Powstały nowe obiekty oświatowe: Technikum Mechaniczno-Elektryczne, Szkoła Podstawowa nr 2. W 1983 r. oddano do użytku szpital powiatowy. Po transformacjach ustrojowych początku lat 90-tych powstało w Brzesku blisko dwa tysiące nowych podmiotów gospodarczych. W 2001r. wybudowano obwodnicę miasta a obecnie trwają pracę przy budowie autostrady Kraków- wschodnia granica państwa, ze zjazdem w Brzesku. II. Dziedzictwo kulturowo-turystyczne Brzeska Uwagę turystów zwrócą z pewnością miejsca na stałe wrośnięte w pejzaż i układ urbanistyczny centrum miasta. W skład zabytkowego zespołu staromiejskiego wchodzą: Kościół parafialny pw. św. Jakuba Apostoła Budowę tego obecnie murowanego kościoła rozpoczął w roku 1529 murator Jan Turobińczyk. Zleceniodawcami tej niezwykle prestiżowej dla miasta inwestycji był miejscowy proboszcz Marcin z Rajbrotu oraz brzescy rajcy. Niszczony przez obce wojska i pożary kościół, był wielokrotnie odbudowywany. Olbrzymim zniszczeniom uległ w pożodze w 1904 roku, ale został odbudowany w stylu neogotyckim, zapewne przez architekta Romana Bandurskiego z Krakowa. Brzeska fara jest budowlą jednonawową. Od południowej strony przylega doń kwadratowa wieża, a od północy nowoczesna nawa -obecny kościół pw. Najświętszej Maryi Panny Matki Kościoła. Wnętrze fary zdobią neogotyckie ołtarze i ambona z początku XX wieku, wykonane przez Ferdynan- 5

6 da Stuflessera z Tyrolu oraz kilka obrazów z XVIII-XX wieku autorstwa m.in. Juliana Krupskiego i Adolfa Hyły. Kamieniczki wokół Rynku. Przy ulicach Kościuszki, Głowackiego i Mickiewicza wznosi sie wiele interesujących kamienic powstałych po wielkim pożarze miasta w 1904 roku. Utrzymane są w stylu neorenesansowym, eklektycznym i secesyjnym. Niektóre z nich mają ciekawe wykusze, portale, kute balkony oraz interesującą ornamentykę kwiatową, figuralną i geometryczną elewacji. Kamienica na rogu ulicy Kościuszki i Sobieskiego ma charakterystyczny wykusz na wysokości piętra, przechodzący w wieżyczkę zwieńczoną cebulastym hełmem. Jej elewacja zdobiona jest cegłą glazurowaną i roślinną ornamentyką. Niegdyś należała do znanej rodziny Loffenholzów. Położona naprzeciw niej kamienica, zajmująca narożnik Rynku i ul. Sobieskiego to znana od lat apteka " Pod Białym Orłem ", która dłuższy czas należała do rodziny Janoszków. Ratusz wzniesiony został w latach według projektu Gabriela Niewiadomskiego przez krakowską firmę budowlaną W. Aptera. Bryła ratusza łączy w sobie elementy neogotyckie, neoromańskie i neorenesansowe. Nieod- 6

7 łączną częścią ratusza jest masywna wieża zwieńczona hełmem. Południową elewację budowli zdobi mozaika przedstawiająca herb Brzeska Gryf. Wewnętrzna klatka schodowa zabudowana jest oknami z secesyjnymi witrażami. Mozaika i witraże wykonane zostały w krakowskim Zakładzie Witraży Stanisława Gabriela Żeleńskiego. 7

8 Na środku Rynku stoi barokowa figura św. Floriana wzniesiona w 1731 r. której fundatorami byli brzescy mieszczanie. Ściśle z dziejami miasta, związane są od XIX wieku, koleje losu rodu Goetzów, który dał początek rozwojowi przemysłowemu Brzeska. Protoplastą tej zacnej familii był przybyły ze Szwabii piwowar Jan Ewangelista Goetz ( ). Z czasem Jan Ewangelista stał się potężnym przemysłowcem, właścicielem ziemskim, a także filantropem.to on i jego rodzina przyczyniła się do powstania kilku budowli będących obecnie jednymi ze wspanialszych obiektów przemysłowych oraz pałacowych w województwie małopolskim. 8

9 Browar Okocim budowany przez rodzinę Goetzów od 1845 r., rozbudowywany aż do lat 30-tych XX wieku oraz przez obecnego właściciela firmę Carlsberg SA. Z wielu zachowanych do dzisiaj budynków browarnianych wyróżnia się m.in. neorenesansowy tzw. stary pałac ( , rozbudowany w 1870 roku). Pałac Goetzów Okocimskich wzniesiony w latach przez wiedeńskich architektów Fellnera i Helmera dla Jana Albina Goetza( ), właściciela browaru, filantropa i polityka. Pałac składa się z zespołu budynków o wielu traktach i poziomach. Jego zewnętrzny kostium to mieszanina rozmaitych inspiracji od baroku po modernizm. W pałacu zachowane są resztki dawnego wyposażenia: obrazy, meble, kominki, itp. Wokół pałacu znajduje się zespół ogrodowo-parkowy z ponad 55 gatunkami krzewów i drzew. W latach pałac został rozbudowany o skrzydło wschodnie z ogrodem zimowym i palmiarnią. III. Dlaczego brzeski Rynek? Zgodnie z istniejącymi zapisami historycznymi Brzesko w XIII w. było osadą przy drodze z Krakowa na Ruś i Węgry. Lokowane w 1385 roku przez Melsztyńskich za 9

10 zgodą królowej Jadwigi, Brzeska rozpoczęło proces urbanizacji i kształtowania szlaków komunikacyjnych, które funkcjonują do dnia dzisiejszego. W centrum miasta zachował się średniowieczny układ urbanistyczny z kwadratowym rynkiem i gotyckim kościołem pw. św. Jakuba. Od czasu ukształtowania się układu przestrzenno-funkcjonalnego Brzeska, w Rynku i przyrynkowych odcinkach trzech głównych ulic, skupiało się życie społeczne i gospodarcze jego mieszkańców. Do momentu wybudowania brzeskiej obwodnicy, która przejęła cały kołowy ruch tranzytowy drogi nr 4 oraz drogi w kierunku Nowego Sącza, Rynek pełnił rolę węzła komunikacyjnego, a ulice Kościuszki i Głowackiego głównej osi komunikacyjnej miasta. Rynek na przestrzeni ostatnich lat utracił wiele ze swego dawnego znaczenia, co w konsekwencji doprowadziło do jego opustoszenia i zupełnej marginalizacji. Zatracił także charakter zabytkowego urbanistyczno-architektonicznego założenia. Stało się to za sprawą nazbyt wybujałej zieleni typu parkowego, a przede wszystkim wysokich na dwadzieścia metrów szeroko rozwiniętych drzew (świerków srebrzystych, wierzb, klonów i innych oraz krzewów), uniemożliwiających objęcie wzrokiem zabytkowej architektury. Projekt rewitalizacji Rynku zakładał,że dzięki wprowadzeniu zmian stanie się on wraz otaczającą go zabudową wizytówką i największą atrakcją, salonem służącym zarówno mieszkańcom miasta jak i turystom. 10

11 IV. Zakres prac przy rewitalizacji Rynku w Brzesku Projekt Rewitalizacja Rynku w Brzesku był zgodny z określonym w ramach Małopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata (MRPO) Priorytetem 6. Spójność wewnątrz regionalna, którego podstawowym celem jest zmniejszenie infrastrukturalnych barier w dostępie do usług społecznych w ramach Działania 6.1. Rozwój miast-schemat A- Projekty realizowane wyłącznie w ramach projektów rewitalizacji. Przedmiotem projektu była przebudowa płyty Rynku w Brzesku, renowacja elewacji dwóch kamienic stanowiących współwłasność lub własność Gminy Brzesko oraz renowacja kościoła parafialnego pw. św.jakuba Apostoła. W wyniku realizacji projektu zrewitalizowany został obszar o powierzchni 0,9850 ha. Koszt wykonania wszystkich prac rewitalizacyjnych wyniósł 5,4 miliona złotych. Gmina Brzesko przeznaczyła ze swojego budżetu 1,82 miliona złotych. Pozostała kwota czyli 3,58 miliona złotych to dotacja z Małopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego. Prace przy rewitalizacji Rynku trwające od czerwca 2010 roku do listopada 2011 roku wykonała firma Szarek z Nowego Sącza. 11

12 Prace związane z renowacją płyty Rynku w Brzesku objęły: - usunięcie drzew i krzewów z płyty Rynku; - roboty rozbiórkowe nawierzchni z betonu asfaltowego, kostki i płyt betonowych a następnie zastąpienie jej nawierzchnią z płyt granitowych płomieniowanych, kostki brukowej granitowej; - budowa fontanny - wykonanie studni - wykonanie małej architektury i zieleni (m.in. kosze, ławki, barierki, donice); - wymiana oświetlenia ulicznego stylizowane słupy i klosze; - wymiana i przełożenie infrastruktury technicznej znajdującej się pod płytą Rynku (sieć wodociągowa, sieć kanalizacji deszczowej, sieć gazowa, sieć teletechniczna); - ustawienie rzeźb koziołków. Prace związane z renowacją elewacji kamienic dotyczył też budynku nr 16 (obecnie Biblioteka Pedagogiczna) oraz nr 24 (obecnie księgarnia) stanowiące własność lub współwłasność Gminy Brzesko. 12

13 Renowacja kościoła objęła prace związane z odnową tynków, ogrodzenia z ciosów kamiennych, ogrodzenia w części, gdzie zbudowane jest ono z cegły oraz prace obróbkowe z blachy miedzianej. Prace związane z przebudową i modernizacją płyty Rynku w Brzesku oraz obiektów w jego sąsiedztwie mają zapoczątkować proces rewitalizacyjny centrum miasta (w tym też części objętej ochroną konserwatorską). Dzięki przywróceniu świetności zabytkowej części miasta stanie się ono ponownie miejscem koncentrującym funkcje kulturalne, usługowe, społeczne i gospodarcze. Do głównych, nadrzędnych celów tego projektu należało: - przywrócenie, polepszenie i utrwalenie walorów historycznych, estetycznych i użytkowych centrum miasta w celu pobudzenia jego rozwoju; - wzrost znaczenia kultury i turystyki jako czynnika stymulującego rozwój społeczno-gospodarczego z uwzględnieniem potrzeby zapewnienia zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska; - ułatwienie dostępu do obiektów kultury i turystyki. m.in. poprzez rozbudowę niezbędnej infrastruktury. 13

14 - pobudzenie przedsiębiorczej części mieszkańców Brzeska do zakładania lub rozwijania działalności usługowej, odnawiania elewacji kamienic i poprawiania estetyki całego miejskiego centrum. Zrewitalizowany Rynek stanie się w nieodległej przyszłości miejscem imprez (nowych lub organizowanych w zmienionej formule) gromadzących zarówno mieszkańców Brzeska jak i turystów. Do takich wydarzeń należy zaliczyć można m.in.: - zabawę sylwestrową pod gołym niebem, - targi, kiermasze i wystawy regionalne, - koncerty muzyki poważnej, ludowej, rozrywkowej, - plenerowe przedstawienia grup teatralnych, - widowiska historyczne, - spotkania kultur, - pikniki (np. rodzinny), - kino letnie plenerowe pokazy filmowe filmów dokumentalnych, fabularnych przedstawiających dziedzictwo kulturowe Brzeska, regionu lub zaprzyjaźnionych zagranicznych miast i regionów. Inwestorem, a także promotorem całego projektu jest Gmina Brzesko jako jednostka samorządu terytorialnego. Inwestycja w części dotyczącej fary brzeskiej została zrealizowana na zasadach partnerstwa pomiędzy Gminą Brzesko a Parafią pw.świętego Jakuba Apostoła i Najświętszej Maryi Panny Matki Kościoła w Brzesku. 14

15 V. Trendy rozwojowe miasta i gminy. Określenie perspektyw rozwojowych Gminy Brzesko jest w obecnej sytuacji społeczno-gospodarczej sprawą złożoną. Z doświadczeń wielu miast Polski wynika jednak, że lokalna polityka rozwoju gospodarczego winna być dostosowana do miejscowych warunków środowiskowych, społeczno-demograficznych i ekonomicznych. Dotychczasowe trendy rozwoju gospodarczego Brzeska, wskazują, że miasto powinno nadal umacniać swe miejsce w sieci osadniczej województwa małopolskiego. Brzesko posiada ważne atuty mogące przyspieszyć jego rozwój gospodarczy. Należą do nich m.in.: dogodne położenie przy trasie nowobudowanej autostrady, wolne tereny pod zabudowę, dobre zaopatrzenie w wodę i solidny samorząd Potwierdzeniem prognoz rozwojowych jest m.in. wysoka lokata Brzeska w rankingu miast Polski poświęconym poziomowi rozwoju społeczno-gospodarczego. Brzesko zajmuje tam, wysoką- 25 pozycję w grupie 359 Znając mobilność władz oraz zapobiegliwość mieszkańców, można mieć nadzieję, że wszystko co najlepsze dopiero przed tym urokliwym miastem i gminą. 15

16 16