ZALECENIA UPRAWOWE PIERWIOSNKA LEKARSKA (PRIMULA VERIS L., syn. PRIMULA OFFICINALIS HILL.)

Transkrypt

1 ZALECENIA UPRAWOWE PIERWIOSNKA LEKARSKA (PRIMULA VERIS L., syn. PRIMULA OFFICINALIS HILL.) Pierwiosnka lekarska występuje głównie na niżu. Jest to gatunek bardzo rzadki. Rośnie na glebach o odczynie zasadowym, w widnych lasach liściastych, porębach, a także na suchych łąkach i słonecznych pagórkach. Występuje na stanowiskach znacznie suchszych niż pierwiosnka wyniosła drugi z użytkowych gatunków pierwiosnki, który występuje w Polsce w rejonie gór. Pierwiosnka lekarska jest rośliną wieloletnią. Organy podziemne to krótkie kłącze z licznymi korzeniami o charakterystycznym, słodkawym zapachu. W pierwszym roku wegetacji wytwarza wyłącznie rozetę liści odziomkowych, których przybywa przez cały okres wzrostu. Liście są silnie pomarszczone, w kształcie jajowate. Starsze liście w rozecie stopniowo żółkną, następnie brązowieją i obumierają. Między obumarłymi liśćmi wyrastają nowe. Zjawisko stopniowego zamierania i wytwarzania młodych liści obserwowane jest do późnej jesieni. Pierwiosnka zakwita dopiero w drugim roku wegetacji. Łodyga kwiatowa (głąbik) jest bezlistna, szaro, kutnerowato owłosiona, do 40 cm wysokości. Zakończona jest kwiatostanem, złożonym od 10 do 30 zwisłych kwiatów. Kwiaty pierwiosnki lekarskiej są złocistożółte z pięcioma pomarańczowymi plamkami w gardzieli. Jest to jedna z podstawowych cech odróżniających ją od pierwiosnki wyniosłej, u której kwiaty są siarkowo żółte z pomarańczowym pierścieniem w gardzieli. Kwitnienie u pierwiosnki lekarskiej trwa od marca do połowy maja. Zapylana jest ona przez owady posiadające trąbkę, co wiąże się z charakterystyczną z budową kwiatów tego obcopylnego gatunku. Na roślinach z rodzaju Primula występują zarówno kwiaty długo- jak i krótkoszyjkowe. W kwiatach długoszyjowych szyjka słupka jest wysoka i patrząc na taki kwiat z góry widoczne jest tylko zmanię słupka a nie widać pręcików. W przypadku kwiatów krótkoszyjowych sytuacja jest odwrotna. Patrząc na kwiat z góry widoczne są pręciki przyrośnięte do korony, a nie widać słupka. Owocem u pierwiosnki lekarskiej jest torebka wypełniona drobnymi nasionami. 1

2 Pierwiosnka lekarska na stanowiskach naturalnych Kłącze z korzeniami pierwiosnki lekarskiej Kwiaty pierwiosnki lekarskiej Kwiat pierwiosnki wyniosłej 2

3 MATERIAŁ ROZMNOŻENIOWY Materiał siewny stanowią lekko chropowate, ciemno brązowe lub czarne nasiona, wielkości 1,7x1,4 mm. W warunkach naturalnych jedynie niewielki procent nasion kiełkuje zaraz po rozsianiu się. Większość zimuje w glebie i kiełkuje dopiero na przełomie kwietnia i maja następnego roku. Kiełkowanie nasion pierwiosnki, podobnie jak u innych dziko rosnących gatunków, jest rozciągnięte w czasie. W warunkach uprawy stanowią one podstawowy materiał rozmnożeniowy. Do pobudzenia ich kiełkowania oraz skrócenia czasu kiełkowania niezbędna jest stratyfikacja (przechłodzenie w temp. 5 C przez min. 21 dni) i światło. Nasion po wysiewie nie powinno przykrywać się zbyt grubą warstwą podłoża. Należy jedynie delikatnie przysypać je podłożem, tak aby nie wysychały. Nasiona należy wysiewać do skrzynek ogrodniczych lub inspektów wypełnionych substratem torfowym o ph min. 5,6. Optymalnym terminem wysiewu jest wczesna wiosna. Jeżeli dysponujemy świeżymi nasionami możemy je wysiać do skrzynek jesienią i zadołować na okres zimy. W ten sposób przejdą one naturalny proces stratyfikacji i wiosną będą równomiernie kiełkować. Najbardziej efektywną metodą zakładania plantacji pierwiosnki lekarskiej jest wysadzanie roślin w postaci pikowanej rozsady. Produkcja rozsady (od wysiewu nasion do wysadzania roślin w pole) wynosi około 10 tyg. Po skiełkowaniu, gdy siewki mają dobrze wykształcone 1-2 liście właściwe, należy je pikować do wielodoniczek. Prawidłowo przygotowana rozsada powinna mieć dobrze wykształcone organy podziemne i 3-5 liści właściwych. Przed wysadzeniem w pole rośliny należy zahartować. Pierwiosnka lekarska rozmnaża się głównie z nasion, ale w niekorzystnych warunkach dorosłe osobniki wytwarzają rozety boczne (potencjalne sadzonki), skupione wokół rośliny macierzystej. Takie gęste kępy roślin matecznych można dzielić w celu otrzymania sadzonek wegetatywnych, które można wysadzać bezpośrednio w pole. 3

4 Pierwiosnka z nasiennikami Nasiona pierwiosnki lekarskiej Kiełkujące nasiona pierwiosnki lekarskiej Etapy kiełkowania nasion pierwiosnki Pikowana rozsada pierwiosnki lekarskiej Uprawa pierwiosnki lekarskiej (drugi rok wegetacji, pełnia kwitnienia) 4

5 ZAKŁADANIE PLANTACJI I UPRAWA W uprawie pierwiosnka lekarska wymaga gleb próchnicznych, przepuszczalnych, wilgotnych, o odczynie obojętnym. Można ją uprawiać w drugim roku po oborniku. Ważne jest również nawożenie mineralne, szczególnie fosforowe i wapniowe, przy czym dawki nawozowe należy bezwzględnie ustalić na podstawie wyników analiz gleby. Wymaga ona stanowisk w bezpośrednim nasłonecznieniu. Zacienienie będzie ograniczać kwitnienie. Przy rekomendowanym zakładaniu plantacji z rozsady rośliny sadzi się w rzędach co cm. Odległość miedzy rzędami należy dostosować do rozstawy kół ciągnika użytkowanego w gospodarstwie. Podstawowymi zabiegami agrotechnicznymi w uprawie pierwiosnki lekarskiej jest niszczenie chwastów oraz spulchnianie międzyrzędzi. SUROWIEC ZBIÓR I SUSZENIE Surowcem zielarskim są kwiaty oraz organy podziemne tj. kłącza z korzeniami powszechnie nazywane korzeniem pierwiosnki. Zbiór kwiatów można prowadzić już w drugim roku, natomiast organy podziemne pozyskuje się najczęściej jesienią, w trzecim roku uprawy. W drugim roku uprawy powietrznie sucha masa kwiatów z rośliny może wahać się od 2-3kg/100m 2, a korzeni od 20 do 30 kg/100m 2. Masa ta zależy jednak od warunków świetlnych i glebowych, w szczególności od zasobności gleby w składniki pokarmowe i wodę. Kwiatostany ścina się w czasie pełni kwitnienia. Należy je suszyć w miejscu zacienionym i przewiewnym lub w suszarni ogrzewanej, rozłożone cienką warstwą, w temperaturze do 40 o C. Organy podziemne wykopuje się jesienią bądź wczesną wiosną. P zbiorze należy je oczyścić z ziemi, umyć pod strumieniem bieżącej wody, odciąć części nadziemne, w razie potrzeby pokroić i usunąć najdrobniejsze korzenie, a następnie suszyć w suszarni ogrzewanej, w temperaturze nie wyższej niż 50 C. Możliwe jest suszenie korzeni po ich pokrojeniu w warunkach naturalnych, ale tylko w czasie słonecznej pogody. Surowce zebrane w odpowiednim czasie oraz właściwie wysuszone powinny zachować naturalną barwę i swoisty zapach oraz smak. 5

6 ZALECENIA UPRAWOWE PRZYWROTNIK PASTERSKI (ALCHEMILLA MONTICOLA OPIZ) Przywrotnik pasterski jest rośliną wieloletnią, rosnącą dziko na stanowiskach wilgotnych. Wytwarza charakterystyczne, gęsto owłosione, klapowane liście, w dotyku aksamitne. Rano, po chłodnej nocy, na ich brzegach gromadzą się krople wody (woda wydzielana przez liście). W pierwszym roku przywrotnik wytwarza jedynie rozetę liści odziomkowych. Kwitnie dopiero w drugim roku wegetacji, w okresie od czerwca do jesieni. Pędy kwiatostanowe dorastają maksymalnie do 0,5m wysokości. U roślin dziko rosnących są one wiotkie i pokładają się. Kwiaty są drobne, zielonkawe lub żółte. Owocem jest niewielka niełupka. MATERIAŁ ROZMNOŻENIOWY Przywrotnik pasterski wytwarza bardzo drobne nasiona. Kiełkowanie u tej rośliny jest rozciągnięte w czasie. Nasiona wymagają stratyfikacji (udział nasion kiełkujących bez stratyfikacji jest niski). W przypadku plantacji ekologicznych, wskazana jest uprawa z rozsady. Nasiona przywrotnika należy wysiewać na rozsadniku (gdzie istnieje możliwość podlewania), najlepiej późnym latem bezpośrednio po zebraniu ich z roślin matecznych. Przy wysiewie wiosennym nasiona należy stratyfikować (przetrzymywanie nasion przez 4 tyg. w temp. 5 C, np. w lodówce). Bardziej efektywna metoda uzyskiwania rozsady polega na wysiewie nasion w tunelu foliowym, a następnie wysadzaniu roślin w pole. Przed wysadzeniem rośliny należy zahartować. Szybka metoda pozwalająca na uzyskanie materiału rozmnożeniowego od ręki to podział starszych roślin przywrotnika. Tak otrzymane sadzonki powinny być wysadzone od razu w pole. Po kilku tygodniach konieczne jest jednak dosadzanie roślin, które się nie przyjęły (wypady). Sadzonkowanie najlepiej przeprowadzić na wiosnę lub późnym latem/wczesną jesienią, tak aby przed zimą rośliny się dobrze ukorzeniły. 6

7 ZAKŁADANIE PLANTACJI I UPRAWA Przywrotnik jest rośliną o wysokich wymaganiach pokarmowych i wodnych. Dlatego powinien być uprawiany na stanowiskach zasobnych w składniki pokarmowe i o stosunkowo wysokim poziomie wody gruntowej, w miarę możliwości nawadniany. Takie warunki stwarzają możliwość uzyskania wysokich plonów (z kilku pokosów rocznie), a także kilkuletniego użytkowania plantacji. Na glebach lekkich, przed założeniem plantacji, konieczne jest nawożenie pola przekompostowanym obornikiem (świeży obornik zawiera bardzo dużo kiełkujących nasion chwastów!) lub kompostem. Bezpośrednio przed wysadzeniem roślin na plantacji należy zniszczyć chwasty, szczególnie chwasty trwałe m.in. perz właściwy. Rośliny wysadzamy w rzędach co cm (na glebach lekkich gęściej, na ciężkich - rzadziej). Odległość miedzy rzędami zależy od rozstawy kół ciągnika użytkowanego w gospodarstwie i powinna wynosić około 50-60cm. Podstawowe zabiegi pielęgnacyjne w uprawie przywrotnika to mechaniczne zruszanie gleby i niszczenie chwastów. Zabiegi te powinny być wykonywane częściej w pierwszym roku uprawy, gdy rośliny są jeszcze niewyrośnięte. W kolejnych latach przywrotnik dość silnie rośnie zacieniając glebę. SUROWIEC - ZBIÓR I SUSZENIE Surowcem u przywrotnika pasterskiego jest ziele (nadziemne części roślin). W pierwszym roku uprawy przywrotnik nie kwitnie. Przy uprawie z rozsady i 1-krotnym zbiorze w pierwszym roku uprawy można uzyskać około 20 kg/100m 2 powietrznie suchego ziela z rośliny. Fot. Przywrotnik w 1 roku uprawy, rośliny wysadzane w maju (zdjęcie wykonane w końcu września) pole doświadczalne SGGW w Warszawie, gleba typu mada rzeczna. 7

8 W kolejnych latach cięcie ziela można przeprowadzić nawet 3-4 krotnie. Kumulatywna masa suchego ziela może wtedy wynosić nawet 50-60kg/100m 2. Jednak zarówno w pierwszym, jak i kolejnych latach uprawy ostatniego zbioru (pokosu) nie należy opóźniać. Najpóźniej można go wykonać w połowie września. Późniejsze cięcie grozi wymarzaniem roślin. Niezależnie od terminu zbioru ziela, nie należy ścinać go zbyt nisko (max. 5-6 cm nad powierzchnią gleby). Cięcie roślin przy ziemi może ograniczać ich odrastanie, a nawet powodować zamieranie roślin. Fot. Pełnia kwitnienia, koniec czerwca w drugim roku uprawy pole doświadczalne SGGW w Warszawie, gleba typu mada rzeczna. Surowiec po zbiorze powinien być suszony w suszarni ogrzewanej, w temp. około 40 C i przechowywany w workach papierowych, w ciemności. 8

9 ZALECENIA UPRAWOWE WIĄZÓWKA BULWKOWA (FILIPENDULA VULGARIS MOENCH, SYN. FILIPENDULA HEXAPETALA GILIB.) Wiązówka bulwkowa na terenie naszego kraju występuje na niżu, rzadziej w partiach górskich. Jest rośliną rzadką. Rośnie głównie na suchych i słonecznych łąkach, zboczach oraz na obrzeżach lasów. Jest rośliną wieloletnią posiadającą krótkie kłącze z bulwiasto zgrubiałymi korzeniami. W pierwszym roku wytwarza rozetę pierzastych liści odziomkowych, przypominających nieco liście paproci. Począwszy od drugiego roku kwitnie obficie, a kwiatostany po ścięciu ponownie odrastają. W ciągu roku roślina może wytworzyć nawet 3 pokolenia pędów kwiatostanowych. Łodyga kwiatostanowa jest wzniesiona, prosta, dość sztywna, osiągają wysokość nawet cm. W fazie pełni kwitnienia może się pokładać, zwłaszcza po intensywnych opadach. Jest zwykle nierozgałęziona lub posiada pojedyncze rozgałęzienie boczne, które mogą przerastać oś główną kwiatostanu. Kwiaty mają barwę kremowo-białą, w pąku zwykle jasno różowe, o intensywnym miodowo-balsamicznym zapachu. Okres kwitnienia roślin dziko rosnących przypada od czerwca do końca lipca. Kwiaty są intensywnie oblatywane przez owady, głównie przez pszczoły. Jest to roślina miododajna, wytwarzająca duże ilości pyłku. Owocem jest owłosiona niełupka. MATERIAŁ ROZMNOŻENIOWY Materiałem siewnym u wiązówki bulwkowej są owoce niełupki. Jakość materiału siewnego zależy od umiejscowienia nasion na roślinie matecznej oraz od stopnia ich dojrzałości w czasie zbioru. Najwyższymi parametrami kiełkowania charakteryzują się nasiona zebrane z pędu głównego, a najwłaściwszym terminem ich zboru jest faza przebarwiania się owocni z koloru zielonego na jasnobrązowy. 9

10 Rośliny w fazie wegetatywnej Organy podziemne wiązówki (roślina z uprawy) Roślina kwitnąca Pęd nasienny Owoce niełupki osadzone na pędzie w charakterystyczne gwiazdki 10

11 ZAKŁADANIE PLANTACJI I UPRAWA Wiązówka bulwkowa dobrze rośnie na glebach próchnicznych, bogatych w minerały w szczególności w wapń. Preferuje glebę o odczynie od obojętnego do zasadowego. Jest mało wymagająca co do warunków klimatyczno-glebowych. Dobrze znosi suszę i nie wymarza w ostre, mroźne zimy. Uprawa tego gatunku jest stosunkowo łatwa. Nasiona można wysiewać wprost do gruntu, jesienią lub wczesną wiosną w rzędy co 25 cm, na głębokość do 0,5 cm. Jest to jednak metoda wymagająca bardzo starannego przygotowania stanowiska pod wysiew nasion i wielokrotnego odchwaszczania. Metodą bardziej efektywną jest zakładanie plantacji z rozsady pikowanej (4-6 roślin/m 2 ). Daje ona pewniejszy i bardziej wyrównany plon surowców. Jako materiał rozmnożeniowy można również wykorzystać sadzonki korzeniowo-pędowe przygotowane późnym latem. Konieczne jest jednak uzupełniające dosadzanie roślin na plantacji (przyjęcia na poziomie 80%). Rozsada wiązówki bulwkowej Sadzonki wegetatywne wiązówki bulwkowej Pierwszy rok wegetacji roślin pełnia wegetacji Drugi rok wegetacji roślin pełnia wegetacji 11

12 SUROWIEC ZBIÓR I SUSZENIE Surowcem pozyskiwanym z wiązówki bulwkowej są kwiaty oraz organy podziemne tj. kłącza z bulwkowatymi korzeniami zwanymi orzeszkami. Korzenie wykopywane są na wiosnę lub późną jesienią, w drugim lub trzecim roku uprawy. Cięcie pędów kwiatostanowych sprzyja rozwojowi bulwek korzeniowych. Zaleca się cięcie kwiatostanów w drugim i trzecim roku 2-3 razy w ciągu sezonu wegetacyjnego, w zależności od pogody. Kwiatostany ścina się na początku pełni kwitnienia. Należy zbierać jedynie, górne, ukwiecone części pedów kwiatostanowych i suszyć je w zacienionym i przewiewnym miejscu lub w suszarni ogrzewanej, rozłożone cienką warstwą, w temperaturze do 35 o C. Organy podziemne po zbiorze należy oczyścić z ziemi, umyć pod strumieniem bieżącej wody, odciąć części nadziemne, w razie potrzeby pokroić i usunąć części zbutwiałe, a następnie suszyć w suszarni ogrzewanej, w temperaturze do 60 C. Plon surowców zależy od warunków glebowych i przebiegu pogody. W przypadku kwiatów zależy on także od liczby pokosów i może wynosić 6-10 kg/100m 2 suchego surowca (plantacja 2-letnia, 2-krotny zbiór), w przypadku organów podziemnych kg/100m 2 suchego surowca (plantacja 3-letnia). 12

13 ZALECENIA UPRAWOWE BUKWICA LEKARSKA (STACHYS OFFICINALIS L., SYN. BETONICA OFFICINALIS L.) Bukwica lekarska jest gatunkiem rzadkim. Naturalnie występuje na łąkach śródleśnych, w widnych zaroślach i na miedzach. Preferuje stanowiska zasobne w próchnicę i wilgoć. Jest to roślina wieloletnia, dorastająca do 90 cm wysokości. Na wiosnę wytwarza rozetę liści odziomkowych, kwitnie od czerwca do września. Pędy kwiatostanowe są u niej sztywne, nierozgałęzione, czterokanciaste, zakończone kwiatami barwy od różowej do purpurowej, zebranymi w kwiatostan typu kłos. Całe ziele charakteryzuje się swoistym, przyjemnym zapachem. Jest to roślina obcopylna, miododajna, wytwarza znaczne ilości pyłku. Organy podziemne u bukwicy stanowi krótkie kłącze z licznymi korzeniami. Bukwica lekarska na stanowiskach naturalnych Kwiatostan bukwicy Liść bukwicy 13

14 MATERIAŁ ROZMNOŻENIOWY Podstawowym materiałem rozmnożeniom u bukwicy lekarskiej są nasiona. Masa 1000 nasion to ok. 0,80 g. Jako zabieg przedsiewny wskazane jest traktowanie nasion bukwicy kwasem giberelinowym (GA 3 ), co przyczynia się do szybszych i bardziej obfitych wschodów lub przechłodzenie nasion przez 3 tyg. w niskiej temp. (około 5 C). Wskazana jest uprawa z rozsady. Nasiona wysiewać można do substratu z torfu i piasku (2:1) lub na rozsadniku, najlepiej w nieogrzewanym tunelu foliowym. Wschody pojawiają się po ok.12 dniach. Siewki z wykształconym liściem właściwym należy pikować do wielodoniczek. Przed wysadzeniem roślin w pole należy je zahartować. Bukwicę można również rozmnażać wegetatywnie, z użyciem sadzonek uzyskanych przez podział roślin matecznych. Podziału kęp należy dokonać wiosną lub jesienią. Nasiona bukwicy Kiełkujące nasiona Siewka ZAKŁADANIE PLANTACJI I UPRAWA Bukwica lekarska wymaga stanowisk słonecznych lub półcienistych. Preferuje gleby świeże, zasobne w składniki pokarmowe i wilgoć. Plantacje najlepiej zakładać po roślinach motylkowych lub w pierwszym roku po oborniku. Rośliny należy wysadzać w pole w rozstawie około x cm. W pierwszym roku wegetacji rośliny wytworzą jedynie niezbyt bujne rozety przyziemnych liści, toteż należy dbać o spulchnianie międzyrzędzi oraz o ich odchwaszczanie. W kolejnych latach, problem chwastów w uprawie nie jest już zbyt uciążliwy, gdyż rośliny niezwykle obficie się rozrastają i przykrywają glebę gęstą rozetą liści. Bukwica lekarska, jako roślina wieloletnia, może być uprawiana na jednym stanowisku przez 5-6 lat. Jej ziele można ścinać nawet 3-krotnie w ciągu roku. Po każdym cięciu zalecane jest zasilanie roślin nawozami mineralnymi. 14

15 Początek wegetacji wiosna, plantacja 3 letnia Pełnia kwitnienia lipiec, plantacja 3 letnia SUROWIEC ZBIOR I SUSZENIE Surowcem u bukwicy jest ziele, na które składają się pędy kwiatostanowe, a także przyziemne liście odziomkowe. Zbioru ziela dokonujemy w początkowym okresie kwitnienia, to jest pomiędzy czerwcem a sierpniem, nawet 3-krotnie w ciągu wegetacji. Zarówno w pierwszym, jak i kolejnych latach uprawy ostatniego zbioru nie należy opóźniać. Najpóźniej można go wykonać w połowie września. Opóźnienie cięcia grozi wymarzaniem roślin. Niezależnie od terminu zbioru ziela, nie należy ścinać go zbyt nisko (max. 5-6 cm nad powierzchnią gleby). Cięcie roślin przy ziemi może ograniczać ich odrastanie, a nawet powodować zamieranie roślin. 15

16 Bezpośrednio po zbiorze surowiec należy wysuszyć. Gdy jest gorąco i sucho, suszenie można prowadzić w warunkach naturalnych, w miejscu zacienionym i przewiewnym. Jednak najszybsze i najbardziej wydajne jest suszenie w suszarni ogniowej w temp C. Ze 100m 2 plantacji w drugim roku wegetacji można zebrać łącznie (z 3 pokosów) do 50 kg suszu. Prawidłowo wysuszony surowiec powinien zachować cierpki i gorzki smak oraz mieć naturalną barwę. Po wysuszeniu surowiec należy spakować do papierowych toreb. 16