WPŁYW SHALE GAS NA RYNEK GAZU ZIEMNEGO W POLSCE

Transkrypt

1 WPŁYW SHALE GAS NA RYNEK GAZU ZIEMNEGO W POLSCE Autorzy: Jakub Siemek, Maciej Kaliski, Stanisław Rychlicki, Piotr Janusz, Sylwia Sikora, Adam Szurlej ( Rynek Energii październik 2011) Słowa kluczowe: gaz ziemny, niekonwencjonalne złoża gazu, ceny gazu, rynek gazu Streszczenie. W artykule przedstawiono doświadczenia Ameryki Północnej w zakresie poszukiwania, eksploatacji i wykorzystania niekonwencjonalnych złóż gazu ziemnego typu shale gas, na krajowy rynek gazu ziemnego. Zwrócono uwagę na dynamiczny wzrost pozyskania gazu ze złóż niekonwencjonalnych oraz jego wpływ na kształtowanie się ceny tego surowca w USA, a także implikacje tego projektu na trendy w obrocie gazem ziemnym w ujęciu globalnym. Przybliżono realizację projektu poszukiwań gazu w złożach niekonwencjonalnych w Polsce oraz przedstawiono wstępną ocenę możliwych kierunków zagospodarowania tego surowca. 1. WSTĘP W ciągu ostatnich lat zauważalny jest znaczący wzrost pozyskania gazu ze złóż niekonwencjonalnych w USA; dzięki temu państwo to w latach zajęło pierwsze miejsce w świecie pod względem wydobycia gazu. Wzrost wydobycia gazu na kontynencie amerykańskim silnie oddziałuje na kształtowanie się ceny tego surowca. Realizacja projektu w zakresie poszukiwania niekonwencjonalnych złóż gazu ziemnego w Polsce jest przykładem wpływu globalnych tendencji zmieniających rynek gazu ziemnego. Zakładając optymistyczny scenariusz rozwoju tego projektu, należy oczekiwać znaczących zmian na rynku gazu ziemnego w Polsce i UE. Polska dzięki zagospodarowaniu niekonwencjonalnych złóż gazu ziemnego mogłaby zmniejszyć uzależnienie od dostaw zewnętrznych tego paliwa. 2. AMERYKAŃSKIE DOŚWIADCZENIA W ZAGOSPODAROWANIU NIEKONWENCJONALNYCH ZŁÓŻ GAZU ZIEMNEGO Niekonwencjonalne złoża gazu ziemnego odkryto już w XIX wieku. Jednak dopiero w ostatnich latach poszukiwania i eksploatacja gazu ze złóż niekonwencjonalnych typu: shale gas (złoża gazu w skałach ilastych), tight gas (złoża gazu zamkniętego) oraz coalbed methane (CBM metan z pokładów węgla) okazały się mieć przemysłowe znaczenie dla amerykańskiej gospodarki Obserwując rynek gazu ziemnego w USA wyraźnie widać wzrastający udział wydobycia gazu ze złóż niekonwencjonalnych, szczególnie shale gas w bilansie gazowym tego kraju. Dzięki temu Stany Zjednoczone w latach były czołowym producentem gazu ziemnego na świecie, wyprzedziły Rosję, będącą dotychczasowym liderem w wydobyciu gazu. Poziom wydobycia w USA z roku na rok jest wyższy. Według Energy Information Administration (EIA) w 2010 roku krajowe wydobycie w USA wzrosło do poziomu około 611 mld m 3 (tabela 1).

2 Tabela 1 Bilans rynku gazu ziemnego w USA w latach , wg [9] Wydobycie krajowe W tym wydobycie shale gas W tym wydobycie CBM Zużycie krajowe gazu 2006 r r r. mld mld mld m 3 m 3 m 3 523,96 545,55 570, r. mld m r. mld m 3 582,76 611,00-36,20 59,25 87,08 137,00 49,22 49,08 55,05 53,59 b/d 614,04 654,04 658,8 8 Import razem 118,54 130,47 112,8 646,73 683,37 106,23 104,63 2 LNG 16,52 21,83 9,96 12,80 12,20 Gazociągi Eksport 20,50 23,29 27,28 30,37 32,18 LNG 1,73 1,37 1,11 0,94 1,83 Gazociągi 18,77 21,92 26,17 29,42 30,34 Odnosząc się do pozyskania w USA gazu ziemnego z łupków widać wyraźną tendencję zwyżkową, co w niedalekiej przyszłości może doprowadzić do całkowitego uniezależnienia się Stanów Zjednoczonych od dostaw zewnętrznych gazu ziemnego. W 2008 r. udział shale gas w całkowitej produkcji stanowił 10% krajowego bilansu, w 2009 r. było to już 15%, a 2010 r. - 23%. Ocenia się, iż łączny potencjał łupkowy zaspokoi zapotrzebowania gazowe USA na następne 100 lat Znaczenie wsparcia rządowego dla poszukiwań shale gas w USA W celu zachęcenia do podjęcia w USA eksploatacji gazu ze złóż niekonwencjonalnych 1980 r. Kongres wprowadził program zachęt finansowych dla inwestorów gazu ze złóż niekonwencjonalnych Nonconventional Fuel Tax Credit - z terminem obowiązywania do 2002 r. Regulacje te obejmowały m.in.: gaz z łupków, metan z pokładów węgla i gaz zamknięty. Dotyczyły instalacji do produkcji gazu (otworów) powstałych do końca 1992 r. Wprowadzenie tego programu zachęt miało na celu zagospodarowanie własnych zasobów gazu niekonwencjonalnego, które były tylko w nieznacznym stopniu wykorzystane, ponieważ ich dotychczasowe wydobycie było mało opłacalne. Od 1987 r. trend spadkowy w wydobyciu gazu został zahamowany i nastąpił wzrost produkcji gazu, który utrzymuje się do dnia dzisiejszego. Rozpoczęty dzięki wprowadzeniu zwolnień podatkowych szybki wzrost wydobycia gazu ze złóż niekonwencjonalnych został podtrzymany w wyniku rozwoju nowych technologii wierceń

3 poziomych, rozwoju metod szczelinowania hydraulicznego, efektu skali pozwalającego obniżyć koszty, działania zliberalizowanego rynku gazu i usług serwisowych w USA i wreszcie rosnących cen gazu. 2.2.Technologiczne aspekty zagospodarowania gazu w łupkach Padają stwierdzenia, że eksploatacja łupków niszczy środowisko i zatruwa wodę spożywaną na co dzień przez społeczeństwo. Technologia, doświadczenie i wiedza jaką obecnie dysponują wiertnicze firmy serwisowe umożliwiają dopasowanie zoptymalizowanego układu technologicznego, zarówno pod katem technicznym, jak i ekonomicznym sprawiając, że ingerencja w środowisko jest minimalna. Ze względu na specyfikę realizowanych prac i jej ingerencję w środowisko dokłada się wszelkich starań w celu eliminowania hałasu, ilości spalin poprzez inwestycje w nowoczesny sprzęt wiertniczy, który w procesie technologicznym wiercenia i szczelinowania hydraulicznego cechuje się niskim wpływem na środowisko. Warto podkreślić, że technologia stosowana podczas eksploatacji shale gas nie jest wynalazkiem nowym. Proces szczelinowania hydraulicznego i wiercenia horyzontalne są praktykowane już od wielu lat. Połączenie tych technologii umożliwiło efektywną eksploatację niekonwencjonalnych złóż gazu. Technologia wykonywania otworów poziomych zrewolucjonizowała sposób wydobywania gazu ziemnego. Dzięki niej dotarcie do każdej części złoża gazu nie wymaga już osobnego placu wiercenia, gdyż z jednego padu wiertniczego można wykonać nawet 16 otworów wiertniczych. Proces szczelinowania hydraulicznego polega na wtłoczeniu mieszaniny wody, piasku i substancji chemicznych do złoża gazu ziemnego w celu wytworzenia w skale odpowiednich szczelin, a znajdujące się w nich ziarna piasku uniemożliwiają ponowne zamknięcie się ich [12]. Szczeliny te pozwalają na uwolnienie się gazu ze skały do otworu i następnie na powierzchnię w kierunku głowicy eksploatacyjnej. Na każdy zabieg szczelinowania zużywanych jest około tysiąc m 3 wody. W większości przypadków nie wykorzystuje się do tego wód powierzchniowych ani pitnych. Amerykanie ciągle pracują nad ulepszaniem stosowanych technologii. Opracowywane są metody szczelinowania bez użycia wody. Do tego momentu, aż nie zostaną dopracowane nowsze sposoby rozwiązania, przyjazne dla środowiska, zużyta woda w większości przypadków kierowana jest do ponownego wykorzystania. Jednak po pewnym czasie taka woda staje się technologicznie bezużyteczna, a więc trzeba ją zutylizować. Są do tego odpowiednio zaprojektowane urządzenia i technologie, które doskonale się sprawdzają, ponadto są dostępne również w Polsce Wpływ wzrostu wydobycia shale gas na kształtowanie się ceny gazu Analizując dane z tabeli 1 widać jak dynamicznie w USA rośnie wydobycie gazu, przede wszystkim z łupków.

4 Nadprodukcja prowadzi do obniżki cen, które w USA kształtowane są poprzezz popyt i podaż. Spadek importu gazu w postaci skroplonej do USA sprawił, że światow eksporterzy LNG z Bliskiego Wschodu i Afryki swoje dostawy kierują w stronę Azji i Europy. Ponadto Stany Zjednoczone poprzez technologie LNG coraz poważniej zaczynają myślećć o dostawach gazu na rynek europejski, oferując konkurencyjne ceny [6]. W II kwartale 2008 r. ceny amerykańskiego gazu sięgały 350 USD/1000 m 3. Rok później ceny gazu były już ok. trzy razy niższe. Sukces ten inspiruje inne kraje do poszukiwania własnych złóż m.in. Polskę, która ma znaczny potencjał zasobowy gazu ziemnego w pokładach łupków sylurskich i dewońskich. Nawet jeśli cena pozyskanego gazu będzie wyższa niż ta w USA, to i tak przy cenach gazu importowanego na poziomie powyżej 400 USD za 1000 m 3, będzie on konkurencyjny w stosunku do gazu importowanego. Dalszy wzrost wydobycia gazu w USA będzie stwarzać możliwości dostaw błękitnego paliwa do krajów nie posiadających zasobów gazu. Szacuje się, że nawet po uwzględnieniu nakładów inwestycyjnych związanych z budową niezbędnej infrastruktury i transportu, gaz z USA może być konkurencyjny w stosunkuu do gazu oferowanego w ramach kontraktów długoterminowych (rys. 1). Na początku stycznia 2011 roku na amerykańskich giełdach 1000 m 3 gazu kosztowało nieco ponad 110 USD jest to ok. 1/3 ceny rosyjskiego gazu dla Polski. Rys. 1. Porównanie cen gazu na rynku europejskim, amerykańskim oraz w dostawach gazu LNG do Japonii [2] Niskie koszty gazu ziemnego w USA w ostatnim okresie stymulują rozwój energetyki gazowej 3. REALIZACJA PROJEKTU POSZUKIWAŃ GAZU W ZŁOŻACH NIEKONWENCJONALNYCH W POLSCE 3.1. Analiza wydanych koncesji W przeciągu kilkunastu ostatnich miesięcy Polska stała się jednym z najbardziej perspektywistycznych rynków shale gas. Warto podkreślić, że rynek polski, oprócz rynku USA i Kanady, jest jednym z najciekawszych rynków na świecie dla firm zaangażowanych w poszukiwanie i wydobycie gazu ze złóż niekonwencjonalnych. Dowodem jest zainteresowanie światowych firm naftowych takich jak np. ExxonMobil, Chevron, Talisman czy Marathon (tabela 2).

5 Ponadto w ostatnim czasie na polski rynek zaczynają wkraczać koncerny, które mają problemy z działalnością w swoich macierzystych krajach (Total). Do liczącego już ponad 20 firm grona spółek zaangażowanych w poszukiwania gazu łupkowego w Polsce mogąą niebawem dołączyć kolejni gracze m.in. Shell i E.ON Ruhrgas. Obie te firmy nie mogą jednak na obecnym etapie określić perspektywy czasowej zaangażowania się w polski rynek łupkowy. Warto podkreślić działania PKN Orlen, który zamierza rozpocząć współpracę przy poszukiwaniach i wydobyciu shale gas w Polsce z kanadyjskim koncernem EnCana. Dzięki tej współpracy spółka polska zyska dostęp do złóż surowca w USA, a w zamian PKN Orlen ma oddać część udziałów w swoich koncesjach na Lubelszczyźnie. PKN Orlen zyska w Polsce partnera, z którym podzieli się ryzykiem inwestycyjnym, zaś strona kanadyjska weźmie udział w pokryciu kosztów prac poszukiwawczych, które polska spółka planuje rozpocząć już jesienią 2011 r. To ważne, bo wydatki na wykonanie jednego pełnego odwiertu szacuje się na 15 mln USD. A zwykle, w ramach tzw. zobowiązań koncesyjnych, każda firma musi wykonać co najmniej trzy odwierty na każdej koncesji. Pomimo sygnałów o blokowaniu poszukiwań shale gas w wybranych krajach europejskich, Polska sukcesywnie realizuje swoje założenia. Dotychczas wykonano już kilkanaście odwiertów poszukiwawczych. Końcem sierpnia 2011 r. jedna z firm posiadających koncesje na Pomorzu zakończyła 13-etapowy zabieg szczelinowania hydraulicznego na otworze Łebień LE-2H pierwszym horyzontalnym odwiercie poszukiwawczym w złożach łupkowych w Polsce. Efekty zabiegu szczelinowania odnotowano prędzej niż się spodziewano. Kilka dni później zapalona została flara, która potwierdza przypływ gazu do odwiertu. Z dokonanych obserwacji i interpretacji wstępnych informacji należy stwierdzić, że w Polsce jest gaz z łupków. Jednakże, na obecnym etapie nie można oceniać kosztów wydobycia tego gazu. Warto zaznaczyć dynamiczny wzrost wydawania koncesji poszukiwawczych. Do dnia 1 kwietnia 2010 roku Minister Środowiska przydzielił 56 koncesji, natomiast rok później według stanu na 1 września 2011 r. łączna liczba udzielonych koncesji na poszukiwanie i rozpoznawanie niekonwencjonalnych złóż węglowodorów wyniosła 103 koncesje rys. 2 i tabela 2. Rys. 2. Liczba koncesji na poszukiwanie i rozpoznawanie niekonwencjonalnych złóż węglowodorów udzielonych przez Ministra Środowiska w poszczególnych miesiącach w okresie od kwietnia 2010 do września 2011, wg [10]

6 Tereny poszukiwań gazu łupkowego obejmują ok. 11% powierzchni Polski, gdzie przykładowo 2/3 obszaru województwa pomorskiego pokrywa się z obszarami koncesyjnymi. Liczba wydanych koncesji, intensyfikacja prac poszukiwawczych, optymistyczne prognozy dotyczące zasobów gazu w Polsce oraz wyniki poszukiwań w Łebieniu to bardzo dobre informacje. Niemniej jednak szacunki firm konsultingowych co do wielkości zasobów gazu w łupkach to wciąż prognozy opracowane na podstawie porównywania budowy geologicznej Polski i USA. Więcej na temat realnych zasobów shale gas będzie można powiedzieć po zakończeniu prac poszukiwawczych i po weryfikacji przedłożonej dokumentacji geologicznej firm posiadających koncesje. Tabela 2 Podział koncesji na poszukiwanie i rozpoznawanie niekonwencjonalnych złóż węglowodorów wg przedsiębiorstw, którym udzielone zostały w/w koncesje (stan na 1 września 2011), wg [10] Przedsiębiorstwa prowadzące prace poszukiwawczo - rozpoznawcze niekonwencjonalnych złóż gazu w Polsce Firma Ilość koncesji PGNiG 15 Marathon Oil 11 3 Legs Resources 9 Orlen Upstream** 8 Lotos 7 San Leon Energy 6 Exxon Mobil 6 BNK Petroleum 6 DPV Services 5 Chevron 4 Silurian Energy Services Sp. z o.o. 4 Talisman Energy Polska Sp. z o.o. 3 Realm Energy International 3 Eni Spa 3 Silurian Sp. z o.o. 5 Caudrilla 2 Strzelecki Energia 3 Dart Energy Poland Sp. z o.o. 1 ECO ENERGY 2010 Sp.z o.o. 1 Aurelian Oil & Gas Poland Sp. z o.o.* 1 Suma 103 * dotyczy niekonwencjonalnych złóż gazy typu "tight gas" ** w tym jedna koncesja dotyczy niekonwencjonalnych złóż gazy typu "tight gas"

7 3.2. Szacunki wielkości zasobów gazu w łupkach Z początkiem kwietnia 2011 r. ukazał się raport nt. światowych zasobów shale gas opracowany na zlecenie EIA. Opracowanie to zawiera prognozy zasobów gazu ziemnego 32 krajów m.in. Polski (tabela 3). Wg. tego raportu Polska może mieć 5,3 bln m 3 gazu w łupkach. Dotychczas padały jeszcze inne wielkości liczbowe, określające zalegające zasoby gazu ziemnego w polskich pokładach łupków. Rozpiętość prognozowanych zasobów jest znacząca (bln m 3 ): od 1,4 (Wood Mackenzie), przez 3 (Advanced Resources Int.), po 5,3 (EIA) [3]. Wszystkie prognozy, opracowane na podstawie analogicznej budowy geologicznej w USA, zakładają, iż polskie zasoby shale gas mogą być wielokrotnie większe, niż dotychczas udokumentowane złoża konwencjonalne gazu ziemnego (ok. 100 mld m 3 ). Tabela 3 Szacowane zasoby shale gas w podziale na poszczególne kontynenty i kraje, wg [3] Europa (bln m3): Północna Ameryka (bln m3): Francja 5,10 USA 24,41 Niemcy 0,23 Kanada 10,99 Holandia 0,48 Meksyk 19,28 Norwegia 2,35 Południowa Ameryka (bln m3): Wielka Brytania 0,57 Wenezuela 0,31 Dania 0,65 Kolumbia 0,54 Szwecja 1,16 Argentyna 21,92 Polska 5,30 Brazylia 6,40 Turcja 0,42 Chile 1,81 Ukraina 1,19 Urugwaj 0,59 Litwa 0,11 Paragwaj 1,76 Pozostałe 0,54 Boliwia 1,36 Azja (bln m3): Afryka (bln m3): Chiny 36,10 Południowa Afryka 13,73 Indie 1,78 Libia 8,21 Pakistan 1,44 Tunezja 0,51 Algieria 6,54 Maroko 0,31 Eksploatacja gazu z łupków na szeroką skalę możliwa będzie najwcześniej za kilka lat. Jest to i tak bardzo optymistyczna prognoza. Można ją zawdzięczać postępowi technologicznemu oraz bogatym doświadczeniom z kontynentu amerykańskiego.

8 3.3. Działania administracji rządowej w zakresie wsparcia poszukiwań niekonwencjonalnych złóż gazu ziemnego Realizacja projektu poszukiwania, rozpoznawania i przyszłej eksploatacji gazu ziemnego ze złóż niekonwencjonalnych ma ważne znaczenie energetyczne, ekonomiczne i geopolityczne. Dlatego też należy do priorytetowych projektów dywersyfikacyjnych dostaw tego surowca na rynek w naszym kraju. Jego rola w tym zakresie będzie systematycznie rosnąć. Przedstawiciele poszczególnych resortów uczestniczą i działają w specjalnie powołanych zespołach. Każdy zespół ma określone działania i zadania, które odpowiadają kompetencjom ministerstwa, które zobowiązało się koordynować sprawy danego zespołu. Administracja rządowa od początku aktywnie wspiera realizację projektu shale gas poprzez koordynację poniższych inicjatyw. Grupa Robocza ds. Poszukiwania, Eksploatacji i Wykorzystania Niekonwencjonalnych Złóż Węglowodorów powołana przez Przewodniczącego Międzyresortowego Zespołu ds. Realizacji Polityki Energetycznej Polski do 2030 r. Jej zadaniem jest wypracowanie założeń określających: działania, kierunek prac i odpowiedzialności w zakresie poszukiwania, eksploatacji i wykorzysta. niekonwencjonalnych złóż węglowodorów w RP. Wypracowane rekomendacje pomogą w usprawnieniu procesu decyzyjnego w zakresie realizacji prac poszukiwawczych, eksploatacyjnych, wykorzystania i zagospodarowania niekonwencjonalnych złóż węglowodorów w RP. Platforma współpracy w zakresie projektu poszukiwania, rozpoznawania i przyszłej eksploatacji niekonwencjonalnych złóż gazu ziemnego w Polsce. Inicjatorem Platformy jest Departament Ropy i Gazu Ministerstwa Gospodarki. Głównym kierunkiem działań jest współpraca pomiędzy przedsiębiorstwami i przedstawicielami administracji państwowej zaangażowanymi w realizacje projektu shale gas w Polsce. Priorytetowym zadaniem jest eliminacja barier powstałych w trakcie całego procesu prac. Międzyresortowy Zespół ds. gazu łupkowego powołany przez Ministerstwo Środowiska. W skład zespołu wchodzą przedstawiciele Ministerstwa Gospodarki, Ministerstwa Skarbu Państwa, Ministerstwa Spraw Zagranicznych oraz koordynującego Ministerstwa Środowiska. Zamysłem działań tego zespołu jest stworzenie wspólnej koncepcji wsparcia poprawy efektywności jego realizacji. Global Shale Gas Initiative [GSGI], którego koordynację prowadzi Ministerstwo Spraw Zagranicznych. Polska została zaproszona przez Departament Stanu USA do udziału w amerykańskiej inicjatywie GSGI. Inicjatywa ta umożliwi uzyskanie wsparcia ze strony amerykańskiej administracji w zakresie całokształtu pozyskania i zagospodarowania złóż shale gas. Współpraca polsko-amerykańska pozwoli bliżej poznać system jaki obowiązuje w USA i przyjrzeć się tej problematyce. Najistotniejszym celem wszystkich konsultacji jest przedstawienie doświadczeń amerykańskich w zakresie poszukiwań i wydobycia gazu ziemnego z łupków oraz wzmocnienie współpracy w tym zakresie pomiędzy obydwoma krajami. Zespół ekspertów ds. oceny oddziaływania na środowisko, przy Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska (GDOŚ) ukierunkowany jest głównie na oceny środowiskowe inwestycji z zakresu poszukiwania i eksploatacji gazu ziemnego ze złóż niekonwencjonalnych. W ramach tego zespołu. GDOŚ nawiązał współpracę z instytucją kanadyjską British Columbia Oil& Gas Institute w celu uruchomienia programu szkoleniowego dla polskich ekspertów, która pomoże rozwiązać problemy

9 z zakresu ochrony środowiska mające wpływ na poszukiwanie, rozpoznawanie i eksploatację gazu ziemnego ze złóż niekonwencjonalnych. 4. KRAJOWY RYNEK GAZU ZMIANY ZIEMNEGO STAN OBECNY I PRZEWIDYWANE Rozmieszczenie światowych złóżż gazu ziemnego charakteryzuje się dużą nierównomiernością. Na kraje UE, czołowego konsumenta błękitnego paliwa, przypada 2,42 bln m 3 udokumentowanych zasobów gazu ziemnego, co stanowi zaledwie 1,3% światowych zasobów tego surowca według stanu na 2009 r. Porównując krajowe udokumentowane zasoby gazu ziemnego około 100 mld m 3 do zasobów innych państw Wspólnoty, nasz kraj zaliczyć można do grona państw o średnich zasobach (jak na warunki europejskie). Większe zasoby w UE posiada jedynie Holandia, Rumunia i Wielka Brytania [1, 4]. Krajowe zapotrzebowanie na gaz ziemny wynoszące około 14 mld m 3, pokrywane jest głównie przez import, przede wszystkim z kierunku wschodniego, a w około 30% przez wydobycie z rodzimych złóż gazu, które są zlokalizowane na: Niżu Polskim, Przedgórzu Karpackim, w Karpatach i na Bałtyku (w polskiej strefie ekonomicznej) ). Porównując stopień rozwoju rynku gazu ziemnego w Polsce do innych europejskich rynków gazu biorąc pod uwagę wielkość zużycia paliwa gazowego przypadającą na jednego mieszkańca w ciągu roku widać duże zróżnicowanie (m 3 /osoba/rok): Polska 377, Republika Czeska 826, Niemcy 993, Słowacja 1027, UE (średnia) 1000 [4, 11]. Niski wskaźnik w przypadku Polski wynika m.in. z posiadania znaczących zasobów paliw stałych oraz wysokiego udziału węgla w strukturze wytwarzania energii elektrycznej rys.3. Jednocześnie należy podkreślić, że w okresie ostatnich lat można zauważyć pewne zmiany w strukturze wytwarzania energiii elektrycznej stopniowo malejący udział paliw stałych i wzrost znaczenie odnawialnych źródeł energii (OZE), przede wszystkim biomasy i energii wiatru (rys. 3). Rys. 3. Struktura wytwarzaniaa energii elektrycznej w Polsce 2010 r. opracowano na podstawie [10] Zmiany te odzwierciedlają cele priorytetowe polityki energetycznej UE; ograniczenie emisji CO 2 oraz zwiększenie roli OZE w bilansie energii. Zakładając dalszy dynamiczny przyrost udziału OZE, zwłaszcza elektrowni wiatrowych w bilansie mocy, ze względu na fakt, że źródła te charakteryzują się niestabilnością generacji energii elektrycznej, niezbędne jest zachowanie rezerwy wirującej w źródłach konwencjonalnych. Niskie wskaźniki emisji gazowych jednostek wytwórczych, odpowied- jednostek wytwór- nie parametry techniczno ruchowe turbin gazowych to główne atuty gazowych czych. Ich rozwój będzie niezbędny dla zapewnienia bezpieczeństwa pracy systemu elek- wymaganego troenergetycznego, przy założeniu rozwoju wykorzystania OZE dla osiągnięcia udziału

10 w krajowym zużyciu energii elektrycznej. Mając na uwadze powyższe, zdaniem autorów, wykorzystanie gazu ziemnego w Polsce w sektorze wytwarzania energii elektrycznej i ciepła, w ciągu najbliższych dziesięciu lat, będzie zaliczać się do najbardziej perspektywicznych segmentów rynku gazu w Polsce. Relatywnie niskie nakłady inwestycyjne i krótki okres budowy gazowych źródeł wytwarzania energii elektrycznej, wysoka sprawność (do 60% przy wytwarzaniu energii elektrycznej oraz ok. 90% przy wytwarzaniu energii elektrycznej i ciepła w skojarzeniu), przestarzałe aktywa wytwórcze (bloków energetycznych 30 letnich i starszych jest ponad 70%) to dodatkowe argumenty przemawiające za rozwojem energetyki gazowej. Obecne plany i zamierzenia przedsiębiorstw energetycznych zakładają znaczący postęp rozwoju wykorzystania gazu w sektorze wytwarzania energii elektrycznej. Warto podkreślić, że nie tylko czołowe przedsiębiorstwa energetyczne producenci energii elektrycznej są zainteresowane rozwijaniem mocy bazującej na gazie, także np. PKN Orlen SA oraz KGHM Polska Miedź SA planują budowę gazowych jednostek wytwórczych. W 2010 r. z gazu ziemnego wytworzono 5 TW h, co odpowiada 3,2% całkowitej produkcji energii elektrycznej i zapotrzebowaniu na paliwo 1,039 mld m 3 [10]. Dla porównania udział gazu ziemnego w bilansie paliwowym dla elektroenergetyki UE wynosi 20% i w ostatnich latach obserwuje się znaczący przyrost mocy w gazowych źródłach wytwórczych [8]. Także oceniając krajowy rynek gazu ziemnego przez pryzmat dostępu ludności do sieci gazowej 52% mieszkańców ma ten komfort - należy oczekiwać, że wraz z obecnie realizowanymi inwestycjami w rozbudowę sieci przesyłowej oraz dystrybucyjnej, udział ten będzie się stopniowo zwiększać i wykorzystanie gazu przez gospodarstwa domowe wzrośnie. Tylko 2,7 mln osób z 14,8 mln mieszkających na wsi ma możliwość korzystania z sieci gazowej [7]. Sprężony gaz ziemny jako paliwo w transporcie (CNG), zwłaszcza w komunikacji miejskiej, ma duży potencjał rozwoju. W 2010 r. w tym segmencie rynku wykorzystano około 10 mln m 3 gazu, przy liczbie pojazdów powyżej Dla porównania liczebność floty pojazdów na CNG u europejskich liderów przestawia się nastająco: Włochy , Ukraina , Niemcy 91890, Bułgaria Oprócz niezaprzeczalnych walorów ekologicznych gazu ziemnego jako alternatywnego paliwa w transporcie, także w ostatnim okresie względy ekonomiczne (cena tradycyjnych paliw powyżej 5 zł/litr) przemawiają za stosowaniem CNG. Dla rozwoju tego rynku niezbędna jest ścisła współpraca przedsiębiorstw komunikacyjnych, jednostek samorządu terytorialnego, przedsiębiorstw energetycznych z branży gazowniczej oraz odpowiednia, wzorem innych państw, polityka fiskalna państwa, promująca ekologiczne paliwa. 5. PODSUMOWANIE Obecnie Polska jest zaliczana do światowej czołówki państw o największej intensyfikacji prac mających na celu udokumentowanie niekonwencjonalnych złóż gazu ziemnego. Zaangażowanie w poszukiwanie gazu w złożach niekonwencjonalnych światowych koncernów naftowych, mających bogate doświadczenie zarówno na etapie poszukiwania, jak i eksploatacji gazu, zwiększa szanse na sukces tego projektu. Do najważniejszych wyzwań krajowego sektora gazu ziemnego należy zaliczyć zapewnienie paliwa dla przyszłych inwestycji w energetyce (bloków gazowo parowych). Realizowane obecnie inwestycje infrastrukturalne: połączenia międzysystemowe, budowa gazoportu w Świnoujściu, w przy-

11 padku potwierdzenia szacowanych zasobów shale gas mogą umożliwić Polsce eksport pozyskanego gazu do państw sąsiednich, jak i krajów nadbałtyckich. Na koniec należy podkreślić, że rodzime złoża gazu są najlepszą formą dywersyfikacji dostaw surowca do klientów domowych jak i hurtowych, dbając o bezpieczeństwo energetyczne kraju. Istotną dla funkcjonowania rynku gazu będzie dalsza jego liberalizacja [5]. Obecnie w Ministerstwie Gospodarki przy współpracy z Urzędem Regulacji Energetyki finalizowane są prace nad aktami prawnymi, które będą pomocne dla budowy konkurencyjnego rynku gazu ziemnego. LITERATURA [1] BP 2010: BP Statistical Review of World Energy. June 2010; [2] Grudziński Z., Szurlej A.: Węgiel, ropa, gaz ziemny analiza cen w latach Przegląd Górniczy nr 7 8 9, s , Wyd. SITG, Katowice [3] Hadro J.: Strategia poszukiwań złóż gazu ziemnego w łupkach. Przegląd Geologiczny, vol. 58, nr 3, 2010, str [4] Janusz P.: Zasoby gazu ziemnego w Polsce jako czynnik poprawiający bezpieczeństwo energetyczne, na tle wybranych państw UE. Polityka Energetyczna 2010, t.13, z.1, s [5] Kaliski M., Frączek P., Szurlej A.: Liberalizacja rynku gazu ziemnego a rozwój podziemnych magazynów gazu w Polsce. Polityka Energetyczna 2010, t.13, z. 2, s [6] Kaliski M., Rychlicki S., Szurlej A., Sikora S., Janusz P.: Wpływ rozwoju rynku LNG na bezpieczeństwo energetyczne krajów UE - Międzynarodowa Konferencja Naukowo- Techniczna Piła, 5-8 kwietnia 2011 r. [7] Kaliski M., Sikora S., Szurlej A., Janusz P.: Wykorzystanie gazu ziemnego w gospodarstwach domowych. Nafta Gaz nr 2/2011, s [8] Siemek J.: Gaz ziemny zasoby konwencjonalne i niekonwencjonalne. Profesor Jakub Kazimierz Siemek Profesor Honorowy Politechniki Lubelskiej, Lublin [9] U.S. Energy Information Administration: Word shale gas resources an initial assessment of 14 regions outside the United States, Aprile [10] Urząd Regulacji Energetyki: Sprawozdanie z działalności Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki w 2010 r. Warszawa, marzec 2011 r. [11] [12] IMPACT OF SHALE GAS ON NATURAL GAS MARKET IN POLAND Key words: natural gas, unconventional gas resources, gas prices, natural gas market Summary. The article deals with experiences of shale gas exploration, extraction and management in North America. The authors emphasized the dynamics development of gas production from shale gas deposits and an impact of shale gas on gas prices in USA, as well as the implications of US shale gas development project on a global basis. The authors describe the status of shale gas development in Poland, and present a preliminary assessment of the development directions.

12 Maciej Kaliski, prof., dr hab. inż., AGH, Wydział Wiertnictwa Nafty i Gazu Katedra Inżynierii Gazowniczej (zastępca kierownika), dyrektor Departamentu Ropy i Gazu w Ministerstwie Gospodarki od października 2008 r., a od 15 czerwca 2011 r. Podsekretarz Stanu. Jakub Siemek, prof. zw. dr hab. inż., pracownik Katedry Inżynierii Gazowniczej na Wydziale Wiertnictwa, Nafty i Gazu AGH, Przewodniczący Sekcji VI Nauk Technicznych w Centralnej Komisji ds. Stopni i Tytułów Naukowych. Stanisław Rychlicki, prof. zw. dr hab. inż., Kierownik Katedry Inżynierii Naftowej na Wydziale Wiertnictwa Nafty i Gazu AGH,, Przewodniczący Sekcji Wiertnictwa i Górnictwa Otworowego KG PAN, Przewodniczący Rady Nadzorczej PGNiG S.A., członek Komitetu WOC1 d/s Poszukiwań i Produkcji Unii Gazowniczej, członek Światowej Rady Naftowej. Sylwia Sikora, mgr inż., absolwentka Wydziału Wiertnictwa, Nafty i Gazu Akademii Górniczo - Hutniczej w Krakowie. Piotr Janusz, mgr inż., absolwent Wydziału Wiertnictwa, Nafty i Gazu oraz Wydziału Zarządzania Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie. Od stycznia 2008 r. pracownik Departamentu Ropy i Gazu w Ministerstwie Gospodarki. Adam Szurlej, dr inż., pracownik naukowo dydaktyczny Katedry Zrównoważonego Rozwoju Energetycznego na Wydziale Energetyki i Paliw Akademii Górniczo Hutniczej w Krakowie i od stycznia 2009 r. pracownik Departamentu Ropy i Gazu w Ministerstwie Gospodarki.