Wyboru orzeczeñ dokona³ zespó³ sêdziów S¹du Apelacyjnego w Gdañsku: Gra yna Horbulewicz Roman Kowalkowski Jacek Pietrzak

Transkrypt

1

2 Redaktor naczelny: Prezes S¹du Apelacyjnego w Gdañsku Kazimierz Klugiewicz Wyboru orzeczeñ dokona³ zespó³ sêdziów S¹du Apelacyjnego w Gdañsku: Gra yna Horbulewicz Roman Kowalkowski Jacek Pietrzak ISSN CURRENDA sp. z o.o Sopot, Al. Niepodleg³oœci 703A tel. (058) , fax. (058) tel./fax (058) main@currenda.pl internet: Sopot grudzieñ 2010 r.

3 w sprawach cywilnych PRAWO CYWILNE 1 WYROK z dnia 27 stycznia 2010 r. I ACa 1269/09 Sk³ad orzekaj¹cy: SSA Ma³gorzata Idasiak-Grodziñska (przewodnicz¹cy) SSA Dorota Gierczak SSA Roman Kowalkowski (sprawozdawca) Teza 1. Bieg terminu przedawnienia roszczenia przeciwko cz³onkowi zarz¹du spó³ki z ograniczon¹ odpowiedzialnoœci¹ (art k.s.h.) rozpoczyna siê najpóÿniej w dniu dorêczenia wierzycielowi spó³ki postanowienia komornika o umorzeniu egzekucji prowadzonej z jej maj¹tku z uwagi na bezskutecznoœæ egzekucji. Nie mo na jednak wykluczyæ, e termin przedawnienia rozpocznie bieg w innej chwili, zw³aszcza z momentem dorêczenia pisma o wys³uchaniu wierzyciela przed umorzeniem egzekucji (art k.p.c.). 2. Odpowiedzialnoœæ za zobowi¹zania spó³ki, których egzekucja okaza³a siê bezskuteczna, ponosi tylko ten ze zmieniaj¹cych siê cz³onków jej zarz¹du, który by³ nim w czasie gdy one istnia³y i w czasie w³aœciwym do zg³oszenia wniosku o upad³oœæ spó³ki. Uzasadnienie Wyrokiem z dnia 10 sierpnia 2009 r. S¹d Okrêgowy w S. zas¹dzi³ solidarnie od pozwanych J. H. i P. B. na rzecz powoda Miasta W. kwotê ,53 z³ z ustawowymi odsetkami w sto- 3

4 Przegl¹d Orzecznictwa S¹du Apelacyjnego w Gdañsku sunku rocznym od dnia 10 lutego 2009 r. do dnia zap³aty oraz kwotê z³ tytu³em zwrotu kosztów procesu. Podejmuj¹c powy sze rozstrzygniêcie S¹d ustali³, e pozwany P. B. pe³ni³ funkcjê prezesa zarz¹du M. I. S. Sp. z o. o. w Cz. w okresie od dnia 16 lipca 2001 r. (tj. od chwili jej wpisania do KRS) do dnia 5 wrzeœnia 2005 r. Pozwany J. H. by³ zaœ w sk³adzie zarz¹du M. I. S. Sp. z o. o. w Cz. pe³ni¹c funkcjê wiceprezesa w okresie od dnia 16 lipca 2001 r. (tj. od chwili jej wpisania do KRS) do dnia 18 marca 2003 r. W dniu 6 kwietnia 2001 r. M. I. S. Sp. z o. o. w Cz. zawar³a z Z. P. K. i N. Sp. z o. o. w W. umowê najmu lokalu u ytkowego, znajduj¹cego siê w budynku w W. Na mocy aneksu nr 2 z dnia 17 sierpnia 2001 r. do powy szej umowy, w prawa i obowi¹zki wynajmuj¹cego ( Z. P. K. i N. Sp. z o. o. w W.) wst¹pi³o Miasto W. W tym okresie funkcje cz³onków zarz¹du M. I. S. Sp. z o. o. w Cz. pe³nili J. H. i P. B. Wobec faktu zalegania przez M. I. S. Sp. z o. o. w Cz. z p³atnoœci¹ czynszu najmu, za okres od dnia 3 czerwca 2002 r. do dnia 15 listopada 2002 r., powód wyst¹pi³ na drogê s¹dow¹. Wyrokiem z dnia 17 sierpnia 2004 r. S¹d Okrêgowy w W. zas¹dzi³ od M. I. S. Sp. z o. o. w Cz. na rzecz Miasta W., kwotê ,83 z³ wraz z odsetkami i kosztami procesu. Z inicjatywy powoda w czerwcu 2005 r. wszczêto w stosunku do M. I. S. Sp. z o. o. w Cz. postêpowanie egzekucyjne. Postanowieniem z dnia 1 czerwca 2006 r., Komornik S¹dowy przy S¹dzie Rejonowym w S. umorzy³ postêpowanie egzekucyjne tocz¹ce siê wobec M. I. S. Sp. z o. o. w Cz. z uwagi na bezskutecznoœæ egzekucji. W uzasadnieniu stwierdzi³, e egzekucja okaza³a siê bezskuteczna, poniewa d³u nik od ponad 3 lat nie prowadzi dzia³alnoœci pod adnym wskazanym adresem, nie posiada te adnego maj¹tku stanowi¹cego jego w³asnoœæ. Egzekucja z rachunków bankowych równie okaza³a siê bezskuteczna. Wierzytelnoœci od osób trzecich nie przys³uguj¹. W dniu 15 paÿdziernika 2003 r. M. I. S. Sp. z o. o. w Cz. wyst¹pi³a do S¹du Rejonowego w S. o og³oszenie upad³oœci. Wniosek ten okaza³ siê niekompletny, co doprowadzi³o do jego zwrócenia przez S¹d Rejonowy w S. zarz¹dzeniem z dnia 4 grudnia 2003 r. 4

5 w sprawach cywilnych Maj¹c powy sze ustalenia faktyczne na wzglêdzie S¹d doszed³ do przekonania, e powództwo zas³uguje na uwzglêdnienie. Przytoczywszy treœæ art k.s.h., S¹d wskaza³, i kodeks spó³ek handlowych przewiduje trzy przes³anki dopuszczalnoœci wyst¹pienia przez wierzyciela spó³ki z roszczeniem przeciwko cz³onkom jej zarz¹du, tj. istnienie niezaspokojonej wierzytelnoœci wobec spó³ki, bezskutecznoœæ egzekucji z maj¹tku spó³ki, czyli niemo noœæ realizacji wierzytelnoœci z maj¹tku d³u nika oraz posiadanie przez dan¹ osobê statusu cz³onka zarz¹du. Nie budzi³ przy tym w¹tpliwoœci S¹du fakt istnienia dochodzonej przez powoda wierzytelnoœci, pe³nienie przez pozwanych funkcji cz³onków zarz¹du w czasie jej powstania, jak równie brak mo liwoœci zaspokojenia siê przez powoda z maj¹tku M. I. S. Sp. z o. o. w Cz. Jednoczeœnie S¹d przywo³a³ treœæ art k.s.h. wskazuj¹c, e pozwany cz³onek zarz¹du mo e siê uwolniæ od osobistej odpowiedzialnoœci (ca³ym swoim maj¹tkiem) za niezaspokojone zobowi¹zania spó³ki, gdy wyka e e: we w³aœciwym czasie zg³oszono wniosek o og³oszenie upad³oœci (zgodnie z art. 21 ust. 1 p.u.n., wniosek taki powinien byæ z³o ony w ci¹gu dwóch tygodni od dnia zaistnienia podstaw prawnych do og³oszenia upad³oœci, które wskazuje art. 11 p.u.n.), niezg³oszenie wniosku o og³oszenie upad³oœci nast¹pi³o bez winy cz³onka zarz¹du cz³onka zarz¹du usprawiedliwia wykazanie, e nie mo na mu przypisaæ braku nale ytej starannoœci przy uwzglêdnieniu zawodowego miernika starannoœci, pomimo e nie zg³osi³ wniosku w wymaganym terminie, pomimo niezg³oszenia wniosku o og³oszenie upad³oœci wierzyciel nie poniós³ szkody brak szkody nale y przyj¹æ, je eli pozwany wyka e, e w postêpowaniu upad³oœciowym wierzyciel i tak nie móg³by otrzymaæ zaspokojenia, tj. e zobowi¹zanie nie zosta³oby pokryte z maj¹tku spó³ki nawet wówczas, gdyby zg³oszono upad³oœæ w przepisanym terminie, zaniechanie tego zg³oszenia nie wyrz¹dzi³o wiêc wierzycielowi szkody. Przy czym S¹d podkreœli³, i w art. 299 k.s.h. mowa jest o zg³oszeniu wniosku, a nie o jego z³o eniu. Zg³oszenie oznacza skuteczne z³o enie wniosku, a wiêc takie, które umo liwia pod- 5

6 6 Przegl¹d Orzecznictwa S¹du Apelacyjnego w Gdañsku jêcie postêpowania. Jeœliby wiêc cz³onkowie zarz¹du z³o yli wniosek o og³oszenie upad³oœci obarczony wadami, który zosta³by zwrócony, to nie mog¹ zas³aniaæ siê treœci¹ art k.s.h. W ocenie S¹du Okrêgowego adna ze wskazanych przes³anek wy³¹czaj¹cych odpowiedzialnoœæ nie zosta³a w sprawie przez pozwanych wykazana. I tak odnosz¹c siê do zg³oszonego przez pozwanego P. B. zarzutu przedawnienia dochodzonych przez powoda roszczeñ jako najdalej id¹cego S¹d stwierdzi³, e nie zas³uguje on na uwzglêdnienie z uwagi na charakter odpowiedzialnoœci opartej na art. 299 k.s.h. W tym zakresie S¹d opowiedzia³ siê bowiem za dominuj¹cym w orzecznictwie S¹du Najwy - szego pogl¹dem (uchwa³a SN z dnia 19 stycznia 1993 r., III CZP 162/92, OSNCP 1993, nr 6, poz. 103 oraz uchwa³a z dnia 9 sierpnia 1993 r., III CZP 116/93, OSNCP 1994, nr 2, poz. 35) o odszkodowawczej odpowiedzialnoœci cz³onków zarz¹du za cudzy d³ug. W konsekwencji nale a³o równie przyj¹æ 3 letni termin przedawnienia, w oparciu o art. 442 k.c., który rozpoczyna swój bieg w zasadzie od dnia uzyskania przez wierzyciela œwiadomoœci, e wyegzekwowanie d³ugu od spó³ki jest niemo - liwe, czyli w praktyce gdy egzekucja objêta prawomocnym tytu- ³em egzekucyjnym wystawionym przeciwko spó³ce, oka e siê bezskuteczna. Wówczas wierzyciele spó³ki dowiaduj¹ siê o szkodzie i osobie odpowiedzialnej do jej naprawienia (wyroki S¹du Najwy szego: z dnia 28 stycznia 2004 r., IV CK 176/02, z dnia 14 czerwca 2005 r., V CSK 719/04, i z dnia 31 stycznia 2007 r., II CSK 417/06). Potwierdzeniem s³usznoœci powy szego stanowiska jest uchwa³a sk³adu 7 sêdziów SN z dnia 7 listopada 2008 r., III CZP 72/08, w której wskazano, e do roszczeñ wierzycieli spó³ki z o. o. przeciwko cz³onkom jej zarz¹du (art. 299 k.s.h.) maj¹ zastosowanie przepisy o przedawnieniu roszczeñ o naprawienie szkody wyrz¹dzonej czynem niedozwolonym. Roszczenie powoda nie uleg³o zatem przedawnieniu, bowiem termin przedawnienia jego roszczenia rozpocz¹³ bieg 1 czerwca 2006 r., tj. z momentem wydania postanowienia przez Komornika S¹dowego przy S¹dzie Rejonowym w S. o umorzeniu postêpowania egzekucyjnego z wniosku powoda przeciwko M. I. S. Sp. z o. o. w Cz. z uwagi na bezskutecznoœæ egzekucji. Trzyletni

7 w sprawach cywilnych termin przedawnienia up³yn¹³by wiêc 1 czerwca 2009 r. Wobec faktu, i powód wniós³ pozew w dniu 10 lutego 2009 r., roszczenie nie przedawni³o siê. Ustosunkowuj¹c siê zaœ do zarzutu braku wykazania przez powoda przes³anki bezskutecznoœci egzekucji S¹d powo³a³ siê na stanowisko S¹du Najwy szego, e ustalenie tej okolicznoœci mo e nast¹piæ na podstawie ka dego dowodu, z którego wynika, i spó³ka nie ma maj¹tku pozwalaj¹cego na zaspokojenie wierzyciela pozywaj¹cego cz³onków zarz¹du. Zawiadomienie organu egzekucyjnego (komornika) jest dostatecznym dowodem takiego stanu (wyrok SN z dnia 31 stycznia 2007 r., II CSK 417/ 2006, Lex Polonica nr ; wyrok SN z dnia 20 paÿdziernika 2005 r., II CK 152/2005, Lex Polonica nr ; wyrok SN z dnia 26 czerwca 2003 r., V CKN 416/2001, OSNC 2004/7-8 poz. 129). S¹d uzna³ wiêc, e postanowienie Komornika S¹dowego przy S¹dzie Rejonowym w S. z dnia 1 czerwca 2006 r., w przedmiocie umorzenia postêpowania egzekucyjnego stanowi w œwietle art. 299 k.s.h. dostateczny dowód niewyp³acalnoœci M. I. S. Sp. z o. o. w Cz. Podkreœli³ przy tym, e twierdzenia pozwanego, jakoby egzekucja prowadzona przez komornika nie by³a skierowana do ca³ego maj¹tku d³u nika s¹ chybione. Jak bowiem wynika z treœci uzasadnienia postanowienia o umorzeniu egzekucji, jest ona bezskuteczna, poniewa d³u nik od ponad 3 lat nie prowadzi dzia³alnoœci pod adnym wskazanym adresem, nie posiada te adnego maj¹tku stanowi¹cego jego w³asnoœæ. Egzekucja z rachunków bankowych równie okaza³a siê bezskuteczna. Wierzytelnoœci od osób trzecich nie przys³uguj¹. Za ca³kowicie go³os³owne, bo w aden sposób nie wykazane, S¹d uzna³ twierdzenia pozwanego P. B. odnoœnie istnienia wierzytelnoœci wzglêdem N. M. S. Sp. z o. o. w W., które mia³yby przys³ugiwaæ M. I. S. Sp. z o. o. w Cz., poniewa dowodem na tê okolicznoœæ nie mo e byæ samo zawezwanie do próby ugodowej. Pozwany ten myl¹c likwidacjê z upad³oœci¹ niezasadnie powo³a³ siê równie na orzecznictwo S¹du Najwy szego dotycz¹ce postêpowania upad³oœciowego podaj¹c, e poci¹gniêcie cz³onków zarz¹du do odpowiedzialnoœci na podstawie art. 299 k.s.h. 7

8 8 Przegl¹d Orzecznictwa S¹du Apelacyjnego w Gdañsku uzale nione jest od og³oszenia postanowienia o umorzeniu postêpowania upad³oœciowego. Odpowiadaj¹c na kolejny zarzut strony pozwanej S¹d Okrêgowy wskaza³, i niez³o enie przez zarz¹d spó³ki wniosku o og³oszenie upad³oœci, nie jest dowodem potwierdzaj¹cym fakt, e spó³ka jest wyp³acalna. Okolicznoœæ ta mo e, co najwy ej wp³ywaæ na odpowiedzialnoœæ cz³onków zarz¹du w sytuacji, gdy spó³ka sta³a siê niewyp³acalna i w zasadzie nie mia³a znaczenia w przedmiotowej sprawie. Jak bowiem wynika z zeznañ P. B. wniosek o og³oszenie upad³oœci M. I. S. Sp. z o. o. w Cz. musia³ zostaæ z³o ony, skoro nast¹pi³o jego zwrócenie przez s¹d. Przechodz¹c zaœ do omówienia argumentacji drugiego pozwanego J. H. S¹d poda³, i zgodnie z pogl¹dami doktryny odpowiedzialnoœæ na podstawie art. 299 k.s.h. obejmuje wszystkich cz³onków zarz¹du, którzy pe³nili tê funkcjê w chwili powstania zobowi¹zania, chyba e zachodz¹ okolicznoœci ekskulpacyjne okreœlone w 2 tego przepisu. Przy czym dla powstania odpowiedzialnoœci wystarcza samo istnienie zobowi¹zania spó³ki z o.o. w czasie pe³nienia funkcji cz³onków jej zarz¹du, natomiast wymagalnoœæ tego zobowi¹zania nie jest konieczna. Gdy sk³ad zarz¹du spó³ki zmienia³ siê, to odpowiedzialnoœæ na zasadach okreœlonych w art. 298 k.h. (art. 299 k.s.h.) ponosz¹ osoby bêd¹ce cz³onkami zarz¹du w czasie istnienia zobowi¹zania spó³ki, którego egzekucja przeciwko tej spó³ce okaza³a siê póÿniej bezskuteczna (por. wyrok S¹du Najwy szego z dnia 8 czerwca 2005 r., V CK 734/2004). Skoro zatem dochodzona wierzytelnoœæ to zaleg³y czynsz najmu za okres od dnia 3 czerwca 2002 r. do dnia 15 listopada 2002 r., a jak twierdzi J. H., rezygnacjê z funkcji cz³onka zarz¹du M. I. S. Sp. z o. o. w Cz. z³o y³ w grudniu 2002 r., to bezsprzecznie by³ nim jeszcze w czasie istnienia zobowi¹zania spó³ki, którego egzekucja okaza³a siê póÿniej bezskuteczna. Nadto z odpisu z KRS wynika, e J. H. by³ wiceprezesem M. I. S. Sp. z o.o. w Cz., uprawnionym do sk³adania w jej imieniu oœwiadczeñ woli ³¹cznie z innym cz³onkiem zarz¹du lub prokurentem. Co wiêcej na dokumencie umowy najmu zawartej w dniu 6 kwietnia 2001 r. miêdzy Z. P. K. i N. Sp. z o. o. w W. i M. I. S.

9 w sprawach cywilnych Sp. z o. o. w Cz. w imieniu M. I. S. Sp. z o. o. w Cz. podpisy z³o yli J. H. i P. B. W tej sytuacji podniesiony przez pozwanego zarzut braku wp³ywu na treœæ oœwiadczeñ woli sk³adanych w imieniu spó³ki, jak i zas³anianie siê niepamiêci¹, nie mog¹ zwolniæ J. H. z odpowiedzialnoœci za d³ugi spó³ki. Nadto znajomoœæ kwestii finansowo inwestycyjnych, jakie mia³y mieæ miejsce w spó³ce M. I. S. na przestrzeni roku, co wynika z treœci uzasadnienia odpowiedzi na pozew jak i pisma z dnia 31 lipca 2009 r., podwa a twierdzenia pozwanego o braku jakiejkolwiek wiedzy na temat dzia³alnoœci spó³ki po z³o eniu przez niego rezygnacji z cz³onka zarz¹du. Na uwzglêdnienie zdaniem S¹du nie zas³ugiwa³y równie twierdzenia pozwanego dotycz¹ce z³o enia w dniu 14 paÿdziernika 2003 r. wniosku o og³oszenie upad³oœci M. I. S. Sp. z o. o. w Cz., bowiem, ze wzglêdu na braki formalne wniosek zosta³ zwrócony. Podobnie S¹d oceni³ nieudowodnione zarzuty dotycz¹ce zbyt póÿnego podjêcia przez stronê powodow¹ dzia³añ egzekucyjnych wobec M. I. S. Sp. z o. o. w Cz. Jednoczeœnie S¹d zwróci³ uwagê na fakt, i strony w postêpowaniu w sprawach gospodarczych obci¹ a podwy szony miernik starannoœci, nak³adaj¹cy na nie obowi¹zek odpowiedniego przygotowania siê do sprawy i skomasowania materia³u, którym zamierzaj¹ siê pos³u yæ dla uzasadnienia swoich racji. Powód wnosz¹c pozew rozpoznawany z zastosowaniem przepisów o postêpowaniu w sprawach gospodarczych, objêty jest zawsze rygorem prekluzji procesowej z art k.p.c., w myœl którego w pozwie powód jest obowi¹zany podaæ wszystkie twierdzenia oraz dowody na ich poparcie pod rygorem utraty prawa powo³ywania ich w toku postêpowania, chyba e wyka e, i ich powo³anie w pozwie nie by³o mo liwe albo e potrzeba powo- ³ania wynik³a póÿniej. Powy sze w œwietle przytoczonego w treœci uzasadnienia orzecznictwa S¹du Najwy szego, zdaniem S¹du orzekaj¹cego nale a³o odnieœæ równie do obowi¹zków pozwanego, który poprzez art k.p.c. w ramach zasady równoœci stron procesu musi podlegaæ takim samym ograniczeniom jak powód (por. uchwa³a z dnia 17 lutego 2004 r., III CZP 115/03, MOP 2004, nr 7, s. 295; orzeczenie z dnia 17 grudnia 1996 r., 9

10 Przegl¹d Orzecznictwa S¹du Apelacyjnego w Gdañsku I CKU 45/96, OSNC 1997, nr 6-7, poz. 76 z glos¹ A. Zieliñskiego, Palestra 1998, nr 1-2, s. 204 i n.). W zwi¹zku z czym S¹d nie mia³ obowi¹zku wyrêczaæ czy te wspomagaæ pozwanych w realizacji za³o onych przez nich celów procesowych. Zgodnie z wymaganiami rzetelnego procesu pozwani mieli zapewnion¹ realn¹ mo liwoœæ przedstawienia swoich racji, wykazuj¹c zaœ brak troski o w³asne interesy winni liczyæ siê z nastêpstwami wynikaj¹cymi z takiej postawy. Kieruj¹c siê zatem powy szymi motywami S¹d Okrêgowy orzek³, jak w punkcie I wyroku. S¹d oddali³ wnioski dowodowe z³o one przez pozwanego J. H. na rozprawie w dniu 5 sierpnia 2009 r. jako sprekludowane na podstawie art k.p.c. Odnosz¹c siê do najdalej id¹cego zarzutu braku legitymacji czynnej po strome powoda, nie wykazanej jak twierdzi³ J. H. w pozwie, lecz dopiero w oparciu o dokumenty za³¹czone do pisma z dnia 12 czerwca 2009 r. S¹d wskaza³, i aktualnie judykatura S¹du Najwy szego zliberalizowa³a dotychczasow¹ wyk³adniê zagadnienia prekluzji dowodowej. Obecnie brak jest zatem logicznych podstaw po temu aby powoda ju na etapie sk³adania pozwu, obci¹ aæ koniecznoœci¹ przedstawienia wszelkich twierdzeñ i dowodów, które mog¹ siê dopiero zaktualizowaæ wskutek sformu³owania przez stronê pozwan¹ odpowiednich zarzutów. Je eli zatem, jak w niniejszej sprawie, powód wymieni³ z pozwanym korespondencjê, to mia³ wszelkie podstawy wnosz¹c pozew, aby s¹dziæ, e kwestia przys³uguj¹cej mu legitymacji czynnej jest bezsporna. Faktu zatem z³o enia przez powoda dokumentów dodatkowo to potwierdzaj¹cych poza pozwem, ale jeszcze przed zg³oszeniem w tym przedmiocie zarzutu przez pozwanego nie mo - na zdaniem S¹du uznaæ za naruszenie dyspozycji art k.p.c. Wnioski dowodowe, zawarte w odpowiedzi na pozew pozwanego P. B. S¹d równie postanowi³ oddaliæ, ale jako nieistotne dla rozstrzygniêcia sprawy, gdy zaistnienie przes³anki bezskutecznoœci egzekucji zosta³o dostatecznie wykazane przez powoda o czym wy ej. Apelacjê od powy szego rozstrzygniêcia wniós³ pozwany J. H., zaskar aj¹c orzeczenie w ca³oœci oraz domagaj¹c siê jego uchy- 10

11 w sprawach cywilnych lenia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania S¹dowi I instancji. Wyrokowi S¹du Okrêgowego skar ¹cy zarzuci³ uchybienia w postaci: 1. niewa noœci postêpowania, na podstawie art. 379 pkt 5 k.p.c., bowiem na skutek bezwzglêdnego zastosowania prekluzji dowodowej przy jednoczesnym uchyleniu prekluzji wobec strony przeciwnej, S¹d Okrêgowy w S. dopuœci³ do nierównego potraktowania stron w postêpowaniu, powoduj¹c istotn¹ przewagê strony powodowej i jednoczeœnie uniemo liwiaj¹c pozwanemu obronê swoich praw; 2. obrazy przepisu art. 32 Konstytucji RP, tj. naruszenie konstytucyjnej równoœci wobec prawa, poprzez stworzenie uprzywilejowanej pozycji powoda w procesie; 3. braku legitymacji czynnej co powinno skutkowaæ oddaleniem powództwa; 4. naruszenia przepisu art k.p.c., poprzez dopuszczenie do uzupe³nienia pozwu; 5. niezgodnoœci ustaleñ S¹du Okrêgowego w S. ze zgromadzonym w sprawie materia³em dowodowym polegaj¹c¹ na ustaleniu, i pozwany by³ cz³onkiem zarz¹du do dnia 18 marca 2003 r., podczas gdy z przedstawionego przez pozwanego dowodu wynika jednoznacznie, i z³o y³ on rezygnacjê z funkcji w dniu 24 grudnia 2002 r.; 6. naruszeniu art a 1 i 4 w zw. z art k.p.c. w brzmieniu obowi¹zuj¹cym do dnia 30 czerwca 2009 r.; 7. oparciu orzeczenia o nieistniej¹cy w sprawie dowód, tj. o postanowienie i akta komornicze Komornika S¹dowego w S.; 8. naruszeniu art k.s.h., poprzez jego niezastosowanie, tj. nieuwzglêdnienie przes³anki egzoneracyjnej, która uwalnia by³ego cz³onka zarz¹du od odpowiedzialnoœci za zobowi¹zania spó³ki; 9. naruszeniu art k.c. poprzez nieuwzglêdnienie zg³oszonego zarzutu przedawnienia roszczenia. Nadto skar ¹cy wniós³ o przeprowadzenie dowodów: z aktu notarialnego z dnia 31 maja 2003 r. nr ( ), uchwa³y nr 1, umo- 11

12 Przegl¹d Orzecznictwa S¹du Apelacyjnego w Gdañsku wy spó³ki tekstu jednolitego, wykazu nale noœci, oœwiadczenia o sp³atach. Uzasadniaj¹c swoje stanowisko pozwany J. H. podniós³, i S¹d oddali³ jego wnioski dowodowe z³o one na rozprawie w dniu 5 sierpnia 2009 r. jako sprekludowane na podstawie art k.p.c., a jednoczeœnie powo³uj¹c siê na zliberalizowan¹ liniê orzecznicz¹ S¹du Najwy szego, uzna³, i uzupe³nienia pozwu przez powoda s¹ jak najbardziej dopuszczalne. Takim dzia³aniem naruszy³ zasadê równego traktowania stron procesu, zw³aszcza, e dowody zaprezentowane przez powoda dotyczy³y uzupe³nieñ samego pozwu, bez zwi¹zku z odpowiedzi¹ na pozew. Jednoczeœnie w sprawie nie zosta³a rozwa ona w sposób prawid³owy kwestia legitymacji czynnej powoda, która winna byæ wykazana i nale ycie udokumentowana ju w samym pozwie, tak by S¹d, który nie prowadzi³ przecie z powodem wczeœniejszej korespondencji, nie mia³ co do tej kwestii adnych w¹tpliwoœci. Nadto poprzez faworyzowanie powoda S¹d uniemo liwi³ pozwanemu J. H. skuteczne powo³anie dowodów, maj¹cych na celu dowiedzenie okolicznoœci egzoneracyjnych, jak równie ograniczy³ jego prawo do obrony. Jako niesprawiedliwe skar ¹cy postrzega równie traktowanie by³ego cz³onka zarz¹du, który nie jest przedsiêbiorc¹, i który od lat nie ma stycznoœci z dokumentacj¹ spó³ki jako profesjonalisty w obrocie. Odnoœnie zaœ kwestii przedawnienia roszczenia pozwany podniós³, i przes³ank¹ niezbêdn¹ do poci¹gniêcia cz³onka zarz¹du do odpowiedzialnoœci za zobowi¹zania spó³ki jest uzyskanie orzeczenia przeciwko samej spó³ce, nastêpnie zaœ niezaspokojenie roszczenia w wyniku egzekucji z maj¹tku spó³ki. Przy czym stwierdzenie roszczenia prawomocnym wyrokiem powoduje wyd³u enie okresu przedawnienia wierzytelnoœci o kolejnych 10 lat, a wiêc w tym okresie mo liwe jest egzekwowanie tych nale noœci. Tymczasem w niniejszej sprawie wyrok przeciwko spó³ce zapad³ 17 sierpnia 2004 r., a wniosek o wszczêcie egzekucji zosta³ z³o- ony przez wierzyciela dopiero w 2005 r. Jak wynika z ustaleñ Komornika, spó³ka nie dzia³a³a ju od 3 lat od chwili stwierdze- 12

13 w sprawach cywilnych nia bezskutecznoœci egzekucji, a zatem to na skutek jego opiesza³oœci dosz³o do bezskutecznoœci egzekucji oraz do bezprawnego i samowolnego wyd³u enia okresu odpowiedzialnoœci cz³onków zarz¹du. Przy czym w tym zakresie S¹d powo³a³ siê, a wiêc i opar³ swe rozstrzygniêcie o nieistniej¹cy dowód (akta Komornika przy S¹dzie Rejonowym w S. takowych brak w aktach sprawy). W ocenie pozwanego S¹d nies³usznie uzna³, e to data wykreœlenia cz³onka zarz¹du jest momentem, w którym przestaje on pe³niæ tê funkcjê, gdy wpis w KRS ma charakter deklaratywny, a nie konstytutywny. Nale y wskazaæ, i w czasie gdy pozwany J. H. z³o y³ rezygnacjê z funkcji cz³onka zarz¹du spó³ki M. I. S. Sp. z o. o. tj. w dniu 24 grudnia 2002 r. finalizowane by³y plany restrukturyzacji tej spó³ki. Proces ten mia³ obejmowaæ konwersjê zad³u enia Spó³ki w stosunku do g³ównego wierzyciela Spó³ki Inwestora (P. I. S.A. z siedzib¹ w W.) oraz dofinansowanie Spó³ki przez tego Inwestora kwot¹ z³ w dwóch transzach. A zatem, wobec takich planów w tamtej chwili i czasie brak by³o podstaw do tego by sk³adaæ wniosek o og³oszenie upad³oœci. Poza tym w grudniu 2002 r., kiedy to w ocenie S¹du mia³ byæ zg³oszony wniosek o upad³oœæ nie obowi¹zywa³a jeszcze ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. (której przepisy wesz³y w ycie 1 paÿdziernika 2003 r.), do oceny zatem odpowiedzialnoœci cz³onków zarz¹du w przedmiotowej sprawie nale a³o zastosowaæ przepisy Rozporz¹dzenia Prezydenta RP z dnia 24 paÿdziernika 1934 r. Prawo upad³oœciowe. Zgodnie zaœ z art. 2 tego aktu normatywnego krótkotrwa³e wstrzymanie p³acenia d³ugów wskutek przejœciowych trudnoœci nie jest podstaw¹ og³oszenia upad³oœci. Przy czym skar ¹cy zauwa y³, i spó³ka jeszcze w 2003 r. regulowa³a swe nale noœci i posiada³a szereg d³u ników, zaœ on prowadzi³ sprawy spó³ki oczywiœcie w³aœciwie, tj. d¹ y³ do jej restrukturyzacji w sposób jak najbardziej profesjonalny. Nie mo na natomiast obci¹ aæ go odpowiedzialnoœci¹ za to, e Inwestor wycofa³ siê w drugim etapie restrukturyzacji, tj. w grudniu 2002 r. J. H. nie by³ w stanie tego przewidzieæ. Zdaniem pozwanego nie zo- 13

14 14 Przegl¹d Orzecznictwa S¹du Apelacyjnego w Gdañsku sta³a tak e w nale yty sposób wyjaœniona kwestia podniesiona ju w odpowiedzi na pozew, a mianowicie okolicznoœæ nieprawdziwoœci podpisu J. H. na aneksie z dnia 31 maja 2001 r. Bior¹c pod uwagê to, i podpis ten nie nale a³ do J. H., nie godzi³ siê on na rozszerzenie zobowi¹zania zgodnie z tym aneksem. Z uwagi na to, e skar ¹cy nie móg³ powo³aæ siê na zg³oszone w treœci apelacji dowody w terminie wczeœniejszym, gdy nie bêd¹c od 2002 r. cz³onkiem zarz¹du spó³ki nie mia³ dostêpu do jej dokumentacji, dopiero na obecnym etapie postêpowania wnioskuje o ich przeprowadzenie. W odpowiedzi na apelacjê strona powodowa zakwestionowa- ³a zasadnoœæ twierdzeñ pozwanego oraz wnios³a o zas¹dzenie na jej rzecz kosztów postêpowania odwo³awczego. S¹d Apelacyjny zwa y³, co nastêpuje: Apelacja podlega³a oddaleniu, chocia zasadnie zarzuca, e S¹d Okrêgowy wadliwie ustali³, i pozwany pe³ni³ funkcjê cz³onka zarz¹du do 18 marca 2003 r., gdy faktycznie w miesi¹cu grudniu 2002 r. skutecznie z³o y³ spó³ce rezygnacjê. Ta rezygnacja bêd¹ca oœwiadczeniem woli rezygnacji z kontynuowania stosunku prawnego cz³onkostwa w organie spó³ki, jest skuteczna z chwil¹ dotarcia do spó³ki i nie wymaga formalnego odwo³ania cz³onka zarz¹du z jego sk³adu. Co wiêcej, deklaratywny charakter wpisu do rejestru zmiany sk³adu zarz¹du usprawiedliwia twierdzenie, e nie wpis owej zmiany w rejestrze, ale skuteczna rezygnacja z pe³nionej funkcji, powoduje ustanie stosunku cz³onkostwa w zarz¹dzie. Zatem z momentem z³o enia rezygnacji, co nast¹pi³o w dacie wskazanej przez pozwanego (grudzieñ 2002 r.) usta³ stosunek jego cz³onkostwa w zarz¹dzie i zdarzenia, które nast¹pi³y po tej dacie, a maj¹ce wp³yw na powstanie i istnienie odpowiedzialnoœci za zobowi¹zania spó³ki nie mog¹ go obci¹ aæ. To stwierdzenie nie zmienia jednak faktu, e S¹d Okrêgowy prawid³owo przyj¹³ istnienie odpowiedzialnoœci pozwanego za zobowi¹zania spó³ki z przyczyn w uzasadnieniu zaskar onego wyroku wy³o onych. S¹d Apelacyjny co do zasady akceptuje bowiem pozosta³e ustalenia faktyczne i argumentacjê prawn¹ S¹du Okrêgowego.

15 w sprawach cywilnych Nie naruszaj¹ one zasad prawid³owego rozumowania i prawniczej argumentacji, i s¹ zgodne z dyrektywami ustalonymi w art k.p.c. Przechodz¹c do omówienia poszczególnych zarzutów apelacji trzeba przypomnieæ, e zgodnie z art pkt 2 k.p.c. sprawy dotycz¹ce roszczeñ z art. 299 k.s.h. maj¹ charakter spraw gospodarczych. W konsekwencji, w toku tych postêpowañ zarówno stronê powodow¹ jak i pozwan¹ obowi¹zuj¹ rygory procesowe dotycz¹ce obowi¹zku przytaczania twierdzeñ i powo³ywania dowodów na uzasadnienie swoich twierdzeñ, których naruszenie jest obwarowane sankcj¹ prekluzji dowodowej, a wiêc niemo liwoœci¹ ich zg³aszania na dalszym etapie postêpowania i tê S¹d Okrêgowy w tej sprawie w³aœciwie zastosowa³. Z uwagi na wspomnian¹ regulacjê nie ma racji skar ¹cy twierdz¹c, e bezpodstawnie zosta³ potraktowany jak przedsiêbiorca, czyli profesjonalista w obrocie. Poza tym, co wymaga podkreœlenia, odnoœnie zasad postêpowania w sprawach gospodarczych i konsekwencji zaniechañ zosta³ pouczony przy dorêczeniu odpisu pozwu. Wbrew temu co twierdzi, nie by³ dyskryminowany przez s¹d, co mia³oby prowadziæ do pozbawienia go prawa do obrony i z³amania zasady równoœci stron procesu skutkuj¹cych niewa noœci¹ postêpowania. Na poparcie tej tezy wskazywa³, e w stosunku do powoda stosowano ³agodniejsze wymagania ni do niego. Przyk³adem takiego dzia³ania z pewnoœci¹ nie jest umo liwienie stronie powodowej do³¹czenia na póÿniejszym etapie postêpowania dokumentów stanowi¹cych uzupe³nienie pozwu. Tê kwestiê w sposób dostateczny wyjaœni³ ju S¹d I instancji w treœci uzasadnienia zaskar onego orzeczenia, wskazuj¹c i prekluzja dowodowa nie ma charakteru bezwzglêdnego i nie obowi¹zuje, gdy powo³anie dowodu w pozwie nie by³o mo liwe lub potrzeba jego powo³ania wynik³a póÿniej. Taka sytuacja mia- ³a miejsce w tej sprawie, gdy to wy³¹cznie na ¹danie pozwanego J. H. powód zosta³ wezwany do przed³o enia umowy zawartej z M. I. S. Sp. z o. o. w Cz. wraz z aneksami. 15

16 Przegl¹d Orzecznictwa S¹du Apelacyjnego w Gdañsku Nie musia³ jej powód sk³adaæ ³¹cznie z pozwem skoro jedn¹ z przes³anek odpowiedzialnoœci pozwanego stanowi³ prawomocny wyrok zas¹dzaj¹cy roszczenie od spó³ki, której by³ cz³onkiem zarz¹du, a wiêc sprawa istnienia wierzytelnoœci wzglêdem spó³ki, której ochrony w procesie przeciwko cz³onkowi jej zarz¹du powód poszukiwa³, by³a prawomocnie przes¹dzona. Zreszt¹ kopiê tego wyroku powód do³¹czy³ do pozwu, a poza tym kwestia istnienia wyroku i jego treœci nie by³a w toku procesu kwestionowana. Podobnie za³¹czy³ do pozwu postanowienie Komornika przy S¹dzie Rejonowym w Cz. o umorzeniu egzekucji w stosunku do M. I. S. Sp. z o. o. w Cz. z 1 czerwca 2006 r. Istotne dla odpowiedzialnoœci cz³onka zarz¹du spó³ki dowody, które winien z³o yæ powód ¹daj¹cy ochrony w trybie art. 299 k.s.h. zosta³y wiêc s¹dowi przedstawione wraz z pozwem i nie sposób twierdziæ, e zezwalaj¹c mu na do³¹czenie innych dokumentów w terminie póÿniejszym, na wyraÿne zreszt¹ ¹danie pozwanego, s¹d naruszy³ zasadê koncentracji materia³u dowodowego zagro on¹ prekluzj¹ dowodow¹ i naruszy³ zasadê równoœci stron procesu doprowadzaj¹c do niewa noœci postêpowania, której pozwany upatrywa³ w pozbawieniu go mo liwoœci obrony jego praw. WyraŸnie trzeba podkreœliæ, e nawet gdyby s¹d z³ama³ wspomniane zasady, dopuœci³by siê co najwy ej naruszenia przepisów prawa procesowego w stopniu nie skutkuj¹cym niewa noœci¹ postêpowania z uwagi na brak warunków okreœlonych w art. 379 k.p.c. Takie naruszenie zasad postêpowania mo na by jedynie rozpatrywaæ w kontekœcie jego wp³ywu na wynik sprawy, ale tylko wtedy, gdyby pozwany zwróci³ s¹dowi na nie uwagê w trybie art. 162 k.p.c. sk³adaj¹c stosowne zastrze enie. Ta uwaga dotyczy równie oddalonych przez S¹d Okrêgowy wniosków dowodowych pozwanego. Skoro pozwany takiego zastrze enia nie z³o y³, nie mo e w postêpowaniu apelacyjnym skutecznie podnosiæ zarzutów naruszenia prawa procesowego, gdy prawo ich podnoszenia utraci³. 16

17 w sprawach cywilnych Z uwagi na podnoszone w apelacji zarzuty, tylko marginalnie maj¹c na uwadze wczeœniej poczynione rozwa ania co do zwi¹zania prawomocnym wyrokiem zas¹dzaj¹cym na rzecz powoda roszczenie od M. I. S. Sp. z o. o. w Cz., zauwa yæ trzeba, e kwestia legitymacji czynnej powoda by³a niew¹tpliwa, bo przes¹dzi³ j¹ S¹d Okrêgowy w W. w wyroku z 17 sierpnia 2004 r. Powo³uj¹c siê m.in. na uchwa³ê S¹du Najwy szego z dnia 7 listopada 2008 r., III CZP 72/08, S¹d Okrêgowy s³usznie wskaza³, i do oceny kwestii przedawnienia roszczenia powoda nale y zastosowaæ przepisy o przedawnieniu roszczeñ o naprawienie szkody wyrz¹dzonej czynem niedozwolonym. Konsekwencj¹ takiego stanowiska by³o przyjêcie, e trzyletni termin przedawnienia roszczenia o naprawienie szkody rozpocz¹³ bieg od dnia wydania przez Komornika postanowienia o umorzeniu postêpowania egzekucyjnego wobec stwierdzenia bezskutecznoœci egzekucji, gdy dopiero z tym momentem powód dowiedzia³ siê o szkodzie i osobie obowi¹zanej do jej naprawienia, a jednoczeœnie z t¹ chwil¹ zaktualizowa³a siê odpowiedzialnoœæ cz³onków zarz¹du M. I. S. Sp. z o. o. Chocia ta argumentacja nie do koñca jest poprawna, bo momentem dowiedzenia siê o szkodzie i osobie zobowi¹zanej do jej naprawienia nie zawsze jest chwila wydania, a w³aœciwie poprawnie dorêczenia postanowienia o umorzeniu egzekucji z uwagi na jej bezskutecznoœæ, to ustalenie s¹du, i nie up³yn¹³ termin przedawnienia roszczenia powoda wzglêdem pozwanego, jest trafne. Jak wczeœniej wspomniano, art k.c. ³¹czy skutek w postaci przedawnienia roszczenia z faktem dowiedzenia siê o szkodzie i osobie zobowi¹zanej do jej naprawienia. NajpóŸniej t¹ chwil¹ jest dorêczenie postanowienia o umorzeniu egzekucji z powodu jej bezskutecznoœci, ale nie mo na wykluczyæ sytuacji, e osoba poszkodowana o szkodzie i osobie zobowi¹zanej do jej naprawienia dowiedzia³a siê wczeœniej. W tej sprawie tak by³o, gdy Komornik prowadz¹cy postêpowanie egzekucyjne w stosunku do zobowi¹zanej spó³ki, dzia³aj¹c w trybie art k.p.c. wys³ucha³ wierzyciela przed umorzeniem egzekucji przesy³aj¹c mu pismo z 16 maja 2006 r., dorêczone w dniu 22 maja 2006 r. W tym piœmie przekaza³ informacje jednoznacznie 17

18 Przegl¹d Orzecznictwa S¹du Apelacyjnego w Gdañsku wskazuj¹ce na bezskutecznoœæ egzekucji pouczaj¹c o zamiarze jej umorzenia z tego powodu. Zatem data dorêczenia tego pisma, gdy powód nie wskazywa³ na mienie mog¹ce pos³u yæ zaspokojeniu jego wierzytelnoœci, musi byæ uznana za pocz¹tek biegu trzyletniego terminu przedawnienia roszczenia skierowanego do pozwanego. Nie zmienia to jednak poprawnego wniosku S¹du Okrêgowego, e wytoczenie w dniu 10 lutego 2009 r. tego procesu skutecznie przerwa³o bieg przedawnienia roszczenia, które w tej dacie przedawnione nie by³o. Wbrew twierdzeniom skar ¹cego, przepis art. 299 k.s.h. nie wymaga od wierzyciela udowodnienia, e nie ponosi on winy w zaistnieniu bezskutecznoœci egzekucji, dlatego te argumentacja œrodka odwo³awczego wskazuj¹ca na opiesza³oœæ powoda, który sk³adaj¹c wniosek o wszczêcie egzekucji dopiero w 2005 r. mia³ na celu wyd³u yæ okres odpowiedzialnoœci cz³onków zarz¹du, nie ma dla rozstrzygniêcia adnego znaczenia. Rzecz¹ spó³ki by³o regulowanie zobowi¹zañ w terminie, a uprawnieniem powoda, nie zaœ obowi¹zkiem wymagaj¹cym natychmiastowej realizacji, ich dochodzenie w drodze egzekucji. W tym miejscu zauwa yæ równie trzeba, i nie znajduje potwierdzenia zarzut skar ¹cego wskazuj¹cy na ustalenie przez S¹d I instancji przes³anki bezskutecznoœci egzekucji w oparciu o dowód nieistniej¹cy, skoro z protoko³u rozprawy z dnia 5 sierpnia 2009 r. wynika, e S¹d dysponowa³ aktami komorniczymi, a sporz¹dzone odpisy zawartych w nich dokumentów zosta³y za³¹czone do akt niniejszej sprawy. Za S¹dem Okrêgowym powtórzyæ tak e nale y, i odpowiedzialnoœæ na zasadach okreœlonych w art. 299 k.s.h. ponosz¹ osoby bêd¹ce cz³onkami zarz¹du w czasie istnienia zobowi¹zania, którego egzekucja przeciwko spó³ce okaza³a siê nieskuteczna. Uzupe³niæ je jednak trzeba o stwierdzenie, e nie mo e jej ponosiæ cz³onek zarz¹du, którego nie obci¹ aj¹ zaniechania powoduj¹ce skutek w postaci niemo noœci zaspokojenia przez wierzyciela jego roszczeñ od spó³ki. 18

19 w sprawach cywilnych Odpowiedzialnoœæ z art. 299 k.s.h. ma bowiem, jak wczeœniej wyjaœniono, charakter odszkodowawczy i dotyczy zawinionego przez cz³onka zarz¹du obni enia jej potencja³u, co uniemo liwia zaspokojenie roszczeñ wierzyciela. Odpowiada wiêc za zobowi¹zania spó³ki tylko ten spoœród zmieniaj¹cych siê cz³onków zarz¹du, który pe³ni³ funkcjê w czasie, gdy zobowi¹zanie istnia³o i powinien by³ wyst¹piæ z uwagi na sytuacjê maj¹tkow¹ i kondycjê spó³ki z wnioskiem o jej upad³oœæ (argumentum z 2 art. 299 k.s.h.). Konstrukcja art. 299 k.s.h. jest taka, e przepis przewiduje domniemanie prawne istnienia szkody i winy cz³onka zarz¹du bêd¹cego nim w czasie istnienia zobowi¹zania wzglêdem spó³ki, w tym tak e jej istnienia w czasie koniecznym do zg³oszenia wniosku o upad³oœæ spó³ki. To domniemanie musi obaliæ pozwany, na co zezwala mu art k.s.h. (por. uzasadnienie wyroku SN z dnia 14 lutego 2003 r., IVCKN 1779/00, OSNC 2004/5/ 76). Skoro zatem zobowi¹zania powsta³y i istnia³y oraz nie by³y regulowane w czasie pe³nienia przez pozwanego obowi¹zków cz³onka zarz¹du, wspomniane domniemanie go obci¹ a i to on chc¹c siê zwolniæ z odpowiedzialnoœci powinien wykazaæ, e koniecznoœæ wyst¹pienia z wnioskiem o upad³oœæ powsta³a w czasie, gdy nie pe³ni³ ju obowi¹zków cz³onka zarz¹du. Takiego dowodu pozwany jednak nie przeprowadzi³, bowiem jego spóÿnione wnioski dowodowe, zmierzaj¹ce w tym kierunku, zosta³y zg³oszone dopiero na rozprawie w dniu 5 sierpnia 2009 r. i prawid³owo je S¹d Okrêgowy oddali³. Przy czym zarzut dotycz¹cy pope³nionego przez S¹d I instancji uchybienia przepisom postêpowania w tym zakresie, chocia nies³uszny, nie móg³ byæ poza tym skutecznie podniesiony w apelacji, gdy pozwany nie zg³osi³ w toku postêpowania pierwszoinstancyjnego stosownego zastrze enia do protoko³u w trybie art. 162 k.p.c., o czym wczeœniej by³a ju mowa. Z daleko posuniêtej ostro noœci procesowej mo na rozwa aæ, czy ostatnie zdanie odpowiedzi na pozew (... pozwany uwa a, e nie mo e ponosiæ odpowiedzialnoœci za zaniechania cz³onków zarz¹du pe³ni¹cych funkcjê na przestrzeni 2003 i 2004 r....) 19

20 Przegl¹d Orzecznictwa S¹du Apelacyjnego w Gdañsku nie wyra a jego stanowiska kwestionuj¹cego koniecznoœæ wyst¹pienia z wnioskiem o upad³oœæ spó³ki w czasie gdy by³ cz³onkiem jej zarz¹du. Nie wynika to jednoznacznie z tej czêœci jego wypowiedzi, ale przy korzystnej dla niego interpretacji odpowiedzi na pozew wymaga wyjaœnienia. Samo podniesienie takiego zarzutu nie popartego dowodami, nie mo e skutecznie obaliæ wspomnianych wczeœniej domniemañ. Wprawdzie pozwany w odpowiedzi na pozew zg³osi³ szereg dowodów, maj¹cych obrazowaæ sytuacjê finansow¹ spó³ki w 2003 r. i fakt prowadzenia przez ni¹ dzia³alnoœci gospodarczej w 2003 r. (tak w odpowiedzi na pozew), to jednak nie ten czas mia³ znaczenie dla ustalenia jego odpowiedzialnoœci za zobowi¹zania spó³ki. Istotne bowiem by³o, czy w dacie kiedy ustêpowa³ z funkcji w zarz¹dzie istnia³y powody do z³o enia wniosku o jej upad³oœæ, a w³aœciwie wykazanie, e nie by³o takiej potrzeby. W adnym razie dowodzenie sytuacji spó³ki w kilka miesiêcy póÿniej nie mog³o na zasadzie domniemania pos³u yæ do ustalenia jej sytuacji w okresie istotnym dla odpowiedzialnoœci pozwanego, a wiêc te dowody by³y nieprzydatne dla procesowych ustaleñ (art. 227 k.p.c.). Poza tym w dalszym ci¹gu pozostaje aktualna uwaga odnoœnie konsekwencji wynikaj¹cych z zaniechania zg³oszenia zastrze- enia w trybie art. 162 k.p.c. Dla odpowiedzialnoœci pozwanego nie ma znaczenia podnoszona w apelacji kwestia ró nej treœci przepisów ustawy z 28 lutego 2003 r. prawo upad³oœciowe i naprawcze oraz rozporz¹dzenia Prezydenta RP z 1934 r. Prawo upad³oœciowe i ³agodniejsze wymagania co do koniecznoœci z³o enia wniosku o upad³oœæ w nim przewidziane, gdy pozwany w ogóle nie udowodni³, czy i kiedy zaistnia³y przyczyny do z³o enia tego wniosku, a w³aœciwie co wczeœniej wyjaœniono e w dacie kiedy by³ cz³onkiem zarz¹du nie by³o potrzeby zainicjowania postêpowania o og³oszenie upad³oœci M. I. S. Sp. z o. o. W tym stanie rzeczy owo domniemanie nie zosta³o skutecznie obalone co uprawnia³o S¹d Okrêgowy do uwzglêdnienia powództwa. 20

21 w sprawach cywilnych S¹d Apelacyjny oddali³ wnioski dowodowe zg³oszone w postêpowaniu apelacyjnym, poniewa pozwany nie uprawdopodobni³, e nie mia³ mo liwoœci ich wczeœniejszego powo³ania, zw³aszcza i wskazywana przez J. H. przyczyna w postaci nie pe³nienia ju funkcji cz³onka zarz¹du nadal istnieje (art. 381 k.p.c.). Co wiêcej, jego odmienne twierdzenia nie s¹ prawdziwe, jeœli siê zwa y, e ju w odpowiedzi na pozew wnosi³ miêdzy innymi o przeprowadzenie dowodu z aktu notarialnego nr ( ), a wiêc tego samego co w apelacji. Wiedzia³ zatem o jego istnieniu i dlatego mija siê z prawda twierdz¹c, e nie móg³ go wczeœniej powo³aæ. Podobnie jest z umow¹ spó³ki, któr¹ jako jej reprezentant musia³ znaæ. Pozosta³e zaœ dokumenty, tj. oœwiadczenie o sp³atach i wykaz nale noœci nie dotyczy³y okresu, w którym by³ cz³onkiem zarz¹du i nie mog³y prowadziæ do obalenia wspomnianych domniemañ prawnych przes¹dzaj¹cych o jego odpowiedzialnoœci. Maj¹c zatem na wzglêdzie powy sze S¹d Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. apelacjê pozwanego J. H. oddali³. Orzekaj¹c o kosztach procesu kierowa³ siê uregulowan¹ w art. 98 k.p.c. zasad¹ odpowiedzialnoœci za wynik procesu. Przy czym nale n¹ powodowi od pozwanego kwotê S¹d ustali³ w oparciu o 6 pkt 7 i 12 ust. 1 pkt 2 rozporz¹dzenia Ministra Sprawiedliwoœci z dnia 28 wrzeœnia 2002 r. w sprawie op³at za czynnoœci radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Pañstwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcê prawnego ustanowionego z urzêdu (Dz.U. Nr 163, poz ze zm.). 21

22 Przegl¹d Orzecznictwa S¹du Apelacyjnego w Gdañsku 2 WYROK z dnia 26 lutego 2010 r. I ACa 51/10 Sk³ad orzekaj¹cy: SSA Maryla Domel-Jasiñska (przewodnicz¹cy, sprawozdawca) SSA Teresa Sobolewska SSA Barbara Lewandowska Teza Je eli pacjent kwalifikuje siê do leczenia (wykonania zabiegu operacyjnego) kilkoma ró nymi metodami, to powinien zostaæ przez lekarza szczegó³owo poinformowany o wszystkich konsekwencjach wynikaj¹cych z zastosowania poszczególnych metod, w tym o stopniu i mo liwym zakresie ryzyka powik³añ tak, aby móg³ w sposób w pe³ni œwiadomy uczestniczyæ w wyborze najlepszej dla siebie metody. Zaniechanie przez lekarza wskazanego wy ej obowi¹zku poinformowania pacjenta narusza dyspozycjê art. 31 ustawy o zawodzie lekarza, jak równie pozbawia pacjenta mo liwoœci wyboru i wspó³decydowania o sposobie leczenia, przez co standardowe wyra enie zgody na wykonanie zabiegu jedn¹ z mo liwych metod nie ma charakteru zgody uœwiadomionej. Uzasadnienie Powódka T. K. domaga³a siê zas¹dzenia na swoj¹ rzecz od pozwanego Samodzielnego Publicznego Zak³adu Opieki Zdrowotnej U. w G. kwoty z³ z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu i kosztami procesu. Z uzasadnienia pozwu wynika³o, e dochodzi zadoœæuczynienia za doznan¹ krzywdê. Po leczeniu przeciwnowotworowym, w trakcie którego amputowano jej pierœ, powódka zdecydowa³a siê na rekonstrukcjê piersi w placówce medycznej pozwanego. Pocz¹tkowo zakwalifikowano j¹ do wszczepienia implantu, a póÿ- 22

23 w sprawach cywilnych niej zasugerowano przeprowadzenie rekonstrukcji piersi metod¹ TRAM. Powódka, co prawda wyrazi³a zgodê na wykonanie zabiegu metod¹ TRAM, jednak nie zosta³a przed zabiegiem poinformowana o ryzyku wyst¹pienia rozlicznych powik³añ, m.in. martwicy tkanek i przepukliny, jak równie o tym, e metoda ta wi¹ e siê zawsze z szerok¹ blizn¹ na brzuchu. Zabieg rekonstrukcji piersi powódki, wykonany u pozwanego metod¹ TRAM nie uda³ siê, co skutkowa³o jej zeszpeceniem w p³aszczyÿnie piersi i brzucha, jak równie traumatycznymi doznaniami w sferze psychicznej. Powódka wywodzi³a, e gdyby zosta³a nale ycie poinformowana o mo liwych niekorzystnych konsekwencjach zabiegu metod¹ TRAM, to nie wyrazi³aby zgody na wykonanie tego zabiegu. Pozwany wniós³ o oddalenie powództwa wskazuj¹c, e po wykonaniu u powódki w dniu 14 lipca 2005 r. g³ównego zabiegu rekonstrukcji piersi i w dniu 17 sierpnia 2005 r. kolejnego zabiegu usuniêcia martwicy tkanek, powódka z w³asnej woli przerwa³a leczenie. Tymczasem leczenie to wymaga³o wykonania kolejnych zabiegów dla prawid³owego zrekonstruowania piersi. Nadto pozwany stwierdzi³, e w trakcie zabiegu metod¹ TRAM nie pope³niono adnego b³êdu w sztuce medycznej. Na wniosek pozwanego o tocz¹cym siê postêpowaniu zosta³ zawiadomiony P. S.A. w W., który przyst¹pi³ do sporu w charakterze interwenienta ubocznego po stronie pozwanej i wniós³ o oddalenie powództwa, popieraj¹c stanowisko pozwanego wyra one w odpowiedzi na pozew. S¹d Okrêgowy w G. wyrokiem z dnia 5 paÿdziernika 2009 r. zas¹dzi³ od pozwanego na rzecz powódki kwotê z³ z ustawowymi odsetkami od dnia 8 lutego 2007 r. do dnia zap³aty, oddali³ powództwo w pozosta³ej czêœci i rozstrzygn¹³, e koszty postêpowania ponosi pozwany. Powy sze rozstrzygniêcie S¹d I instancji opar³ na nastêpuj¹cych ustaleniach faktycznych i rozwa aniach prawnych. W dniu 18 grudnia 2003 r. wykonano u powódki w Klinice Chirurgii Onkologicznej A. w G. zabieg amputacji lewej piersi z powodu nowotworu z³oœliwego. W 2004 r. powódka podda³a siê chemiote- 23

24 Przegl¹d Orzecznictwa S¹du Apelacyjnego w Gdañsku rapii, przy czym przyjê³a pó³tora cyklu chemii z zaplanowanych pocz¹tkowo szeœciu cyklów, gdy wyniki pooperacyjne by³y dobre. Powódkê zakwalifikowano do rekonstrukcji piersi metod¹ Beckera, polegaj¹c¹ na wszczepieniu protezy-implantu z tworzyw sztucznych. Kwalifikacji powódki do tego zabiegu dokona³a dr M. H., która uzna³a, e metoda Beckera bêdzie dla niej najodpowiedniejsza, gdy nie dosz³o u niej do zaniku miêœnia piersiowego, a nadto metoda ta, w ocenie kwalifikuj¹cego lekarza, jest mniej traumatyczna dla pacjentki. Dodatkowe badania powódki, w zwi¹zku z planowanym zabiegiem rekonstrukcji piersi metod¹ Beckera, wykona³ lekarz J. G. On te dokona³ obmiarów i sporz¹dzi³ imienne zamówienie implanta dla powódki. W dniu 7 lipca 2005 r. powódka, za namow¹ kole anki, uda³a siê na wizytê prywatn¹ do prof. J. J. kierownika Kliniki Chirurgii Plastycznej A. w G. Wizyta ta odby³a siê w Centrum Zdrowia S. w G. Powódka chcia³a porozmawiaæ z szefem Kliniki o czekaj¹cym j¹ zabiegu, prosiæ o zapewnienie dobrego operatora i nale yt¹ opiekê w szpitalu. J. J. przedstawi³ powódce mo liwoœæ wykonania zabiegu rekonstrukcji piersi metod¹ TRAM. Twierdzi³, e metoda ta bêdzie dla powódki lepsza, gdy z jednej strony pozwoli na zrekonstruowanie piersi za pomoc¹ p³ata skórnomiêœniowego, pobranego z pow³ok w³asnego brzucha, z drugiej zaœ strony umo liwi lepsze wymodelowanie brzucha. Lekarz przedstawi³ powódce wy³¹cznie zalety metody TRAM, nie uprzedzaj¹c jej o mo liwych powik³aniach pooperacyjnych, a zw³aszcza o tym, e ryzyko wyst¹pienia tych powik³añ jest doœæ du e. Powódka nie otrzyma³a równie adnych pisemnych informacji na temat metody TRAM, ani nie wskazano jej na przeciwwskazania do wykonania zabiegu metod¹ Beckera. W dniu 14 lipca 2005 r. zosta³ wykonany u powódki w pozwanym szpitalu zabieg rekonstrukcji lewej piersi metod¹ TRAM. Operatorem by³ prof. J. J. Powódka po zabiegu przebywa³a w szpitalu do dnia 22 lipca 2005 r., póÿniej zaœ przychodzi³a tam na zmianê opatrunku. Pierœ siê nie goi³a, wyst¹pi³y powik³ania w postaci niedokrwienia brze nych czêœci p³ata. W dniu 17 sierpnia 2005 r. przeprowadzono u powódki, w placówce pozwanego, 24

25 w sprawach cywilnych chirurgiczne wyciêcie czêœci martwicy p³ata skórno-miêœniowego. Po obu wskazanych wy ej zabiegach powódka czu³a rozpacz i za³amanie, przyjmowa³a œrodki uspokajaj¹ce. Stan psychiczny powódki, w ocenie jej najbli szych, by³ du o gorszy po tych zabiegach ani eli po zabiegu amputacji piersi. Równie fizycznie powódka czu³a siê Ÿle. Z powodu fatalnego stanu psychicznego powódka, za namow¹ rodziny, wyjecha³a do krewnych za granicê. Operacja rekonstrukcji piersi metod¹ TRAM u powódki zosta- ³a przeprowadzona prawid³owo i zgodnie z zasadami sztuki medycznej, co zosta³o potwierdzone w opinii Kliniki Chirurgii Plastycznej, Rekonstrukcyjnej i Estetycznej U. w. Powik³anie w postaci niedokrwienia brze nych czêœci p³ata przeniesionego z odleg³ej okolicy cia³a (brzucha) zdarza siê czêsto. Powik³anie to skutkuje wyciêciem martwych tkanek, a w konsekwencji zmniejszeniem masy p³ata i wypuk³oœci rekonstruowanej piersi oraz nowymi, coraz szerszymi bliznami skórnymi. Blizny na brzuchu, po pobraniu p³ata skórno-miêœniowego, s¹ zawsze widoczne, nawet po korekcie chirurgicznej i stanowi¹ cenê za odtworzenie piersi tkankami w³asnymi pacjentki. Metoda TRAM jest powszechnie uznawana i daje dobre wyniki estetyczne, jednak jest obarczona ryzykiem niepowodzenia w 30% przypadków. U powódki rekonstrukcja piersi metod¹ TRAM nie powiod³a siê, zaœ przyczyn¹ tego niepowodzenia nie by³y b³êdy w sztuce medycznej lecz czêœciowe niedokrwienie p³ata skórno-miêœniowego, przeniesionego z brzucha na klatkê piersiow¹. Powik³anie to wystêpuje u 1/3 osób poddanych zabiegom tego typu. W toku procesu wykonano u powódki rekonstrukcjê piersi metod¹ Beckera w Klinice Chirurgii Plastycznej, Rekonstrukcyjnej i Estetycznej U. w. W ocenie S¹du I instancji powództwo by³o zasadne. Z przeprowadzonych w sprawie dowodów wynika³o, e lekarz, który przeprowadzi³ u powódki zabieg rekonstrukcji piersi metod¹ TRAM, nie udzieli³ jej wyczerpuj¹cych informacji o ryzyku wyst¹pienia powik³añ w postaci martwicy tkanek, koniecznoœci wykonania w takim przypadku dalszych zabiegów, jak równie o mo liwoœci wyst¹pienia przepukliny 25

26 Przegl¹d Orzecznictwa S¹du Apelacyjnego w Gdañsku i o tym, e na brzuchu zawsze powstanie du a i szpec¹ca blizna. W sytuacji, gdy ryzyko niepowodzenia rekonstrukcji metod¹ TRAM wynosi 30%, lekarz mia³ obowi¹zek uœwiadomiæ to pacjentce. S¹d Okrêgowy uzna³ za niewiarygodne twierdzenia œwiadka J. J., e powódka otrzyma³a broszurê zawieraj¹c¹ niezbêdne informacje na temat metody TRAM, w tym równie na temat mo - liwoœci i rodzaju powik³añ pooperacyjnych. Równie nie by³y wiarygodne, w ocenie S¹du, zeznania tego œwiadka, wskazuj¹ce na zanik miêœnia piersiowego u powódki, uzasadniaj¹cy przekwalifikowanie jej z rekonstrukcji piersi metod¹ Beckera na rekonstrukcjê metod¹ TRAM, skoro ostatecznie w toku procesu powódka zosta³a poddana zabiegowi metod¹ Beckera. Powódka wyra aj¹c zgodê na wykonanie zabiegu rekonstrukcji piersi metod¹ TRAM nie by³a œwiadoma ani mo liwoœci wyst¹pienia niepowodzenia tego zabiegu, ani te rozmiarów ryzyka. S¹d Okrêgowy zwróci³ uwagê, i warunkiem legalnoœci dzia- ³ania lekarza jest zgoda pacjenta odpowiednio poinformowanego, któr¹ w doktrynie nazywa siê zgod¹ uœwiadomion¹. Na lekarzu spoczywa obowi¹zek wyjaœnienia pacjentowi konsekwencji zabiegu operacyjnego i takiego zapoznania pacjenta ze stanem jego zdrowia oraz ewentualnymi nastêpstwami zabiegu, aby pacjent podj¹³ w pe³ni œwiadom¹ i wywa on¹ decyzjê o wyra eniu zgody na ten zabieg. Powo³uj¹c siê na pogl¹dy SN, wyra one w wyrokach tego S¹du z dnia 14 czerwca 1983 r., IV CR 150/83 i z dnia 23 listopada 2007 r. sygn. akt IV CSK 240/07, S¹d I instancji wskaza³, i zdrowie cz³owieka zosta³o zaliczone do jego dóbr osobistych i poza szczególnymi wypadkami (braku œwiadomoœci pacjenta i bezpoœredniego zagro enia jego ycia) pacjent powinien byæ zapoznany z metodami leczenia, w tym z rozmiarami ryzyka niepowodzenia leczenia, tak aby móg³ podj¹æ œwiadom¹ decyzjê w tym zakresie, tj. na co siê godzi i czego mo e siê spodziewaæ. W ocenie S¹du Okrêgowego powódka nie uzyska³a od lekarza, który zakwalifikowa³ j¹ do wykonania zabiegu metod¹ TRAM, informacji o ryzyku niepowodzenia tego zabiegu. Z jednej strony 26

27 w sprawach cywilnych zachowanie lekarza pracownika pozwanego by³o obiektywnie nieprawid³owe, gdy naruszy³o normy powszechnie obowi¹zuj¹ce, z drugiej natomiast strony wyst¹pi³a równie subiektywna wadliwoœæ jego postêpowania, polegaj¹ca na podjêciu i wykonaniu niew³aœciwej decyzji. W zwi¹zku z tym nale a³o siê powódce zadoœæuczynienie za doznan¹ krzywdê, na podstawie art. 445 k.c. Powódka bez w¹tpienia dozna³a szkody niemaj¹tkowej w postaci krzywdy, mierzonej rozmiarami i d³ugotrwa³oœci¹ cierpieñ powódki, zarówno fizycznych jak i psychicznych oraz koniecznoœci¹ poddania siê ponownej operacji. Szczególnie dotkliwe dla powódki by³o to, e po traumatycznych prze yciach, zwi¹zanych z nowotworem piersi i jego leczeniem, liczy³a na fachow¹ pomoc w zakresie rekonstrukcji piersi, a jej oczekiwania i zaufanie zasta³y zawiedzione. Wed³ug S¹du I instancji kwota z³, zas¹dzona tytu- ³em zadoœæuczynienia, pozwoli powódce zrekompensowaæ krzywdê, której dozna³a w zwi¹zku z zabiegiem i jego nastêpstwami. Jako podstawê prawn¹ rozstrzygniêcia S¹d Okrêgowy wskaza³ art. 415 k.c. w zw. z art. 445 k.c. i art k.c. Poda³ tak e, e odsetki ustawowe od zas¹dzonego zadoœæuczynienia nale ¹ siê powódce na mocy art i 2 k.c. od dnia 8 lutego 2007 r., tj. od daty wezwania pozwanego do zap³aty (dorêczenie odpisu pozwu), zaœ dalej id¹ce roszczenie odsetkowe podlega³o oddaleniu. Wyrok zaskar y³ apelacj¹ pozwany. S¹d Apelacyjny zwa y³, co nastêpuje: Apelacja pozwanego zas³ugiwa³a na uwzglêdnienie jedynie w zakresie zg³oszonego z ostro noœci procesowej zarzutu zas¹dzenia zbyt wysokiej i niewspó³miernej do rozmiarów ustalonej krzywdy kwoty zadoœæuczynienia, w pozosta³ym zaœ zakresie zarzuty i wnioski apelacji nie by³y zasadne. Na wstêpie wypada wyraÿnie podkreœliæ, e rozpoznawana sprawa nie dotyczy³a odpowiedzialnoœci pozwanego za b³¹d w sztuce lekarskiej, gdy postêpowanie dowodowe wykaza³o, a zw³aszcza opinie Kliniki Chirurgii Plastycznej, Rekonstrukcyjnej i Estetycznej U. w., e podczas wykonywania zabiegu re- 27