PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY DŁUGOŁĘKA

Transkrypt

1 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY DŁUGOŁĘKA DŁUGOŁĘKA, 2006 R.

2 1 WAMECO S.C. Ryszard Szpadt, Szczepaniak Włodzimierz Leibniz-Lubieniecki Wydawnictwo Prawnicze Opracował zespół w składzie: dr hab. inż. Włodzimierz SZCZEPANIAK dr inż. Maciej CZEMARMAZOWICZ dr inż. Ryszard SZPADT mgr Wiktor LUBIENIECKI mgr inż. Wojciech GÓRNIKOWSKI mgr inż. Kornelia KACPERCZYK mgr inż. Daniel KONOPACKI mgr inż. Monika SKALNY mgr inż. Marlena WEDER mgr inż. Agnieszka WOJCIECHOWSKA-ŚWIERGOŃ mgr Kornelia WOLDAN

3 2 SPIS TREŚCI: 1 WSTĘP CEL OPRACOWANIA PROGRAMU ZAKRES OPRACOWANIA METODYKA OPRACOWANIA UWARUNKOWANIA PRAWNE WSTĘP OBOWIĄZKI GMIN I POWIATÓW W ZAKRESIE OCHRONY ŚRODOWISKA I GOSPODARKI ODPADAMI ZAPEWNIENIE PRZESTRZEGANIA PRAWA OCHRONY ŚRODOWISKA OCHRONA POWIETRZA OCHRONA WÓD GOSPODAROWANIE ODPADAMI OCHRONA POWIERZCHNI ZIEMI OCHRONA PRZED HAŁASEM I WIBRACJAMI OCHRONA PRZED POLAMI ELEKTROMAGNETYCZNYMI OCHRONA KOPALIN OCHRONA ZWIERZĄT I ROŚLIN Ochrona zwierząt Ochrona roślin WŁAŚCIWOŚĆ ORAGANÓW POWIATU I ORGANÓW GMIN, W ZAKRESIE STANOWIENIA I STOSOWANIA PRAWA OCHRONY ŚRODOWISKA DANE OGÓLNE O GMINIE [2,4,6,8] POŁOŻENIE [6,10] ZAGOSPODAROWANIE [2,6] SPOŁECZNOŚĆ [2,9] CHARAKTERYSTYKA SEKTORA POZAROLNICZEGO [2] ROLNICTWO [1,2,5,9] INFRASTRUKTURA TECHNICZNA I TRANSPORT [2,6] Wodociągi Kanalizacja Gazociągi Zaopatrzenie w energię elektryczną Sieć telefonii przewodowej i komórkowej Drogi Transport kolejowy GOSPODARKA ODPADAMI [6, 13] ZASOBY WÓD [5,6,8] Wody powierzchniowe Wody podziemne GOSPODARKA WODNO-ŚCIEKOWA ZABYTKI ARCHITEKTURY CHARAKTERYSTYKA JEDNOSTEK OSADNICZYCH [5,6] WARUNKI KLIMATYCZNE REGIONU [5] CHARAKTERYSTYKA I OCENA AKTUALNEGO STANU ŚRODOWISKA [1,4,6,8] BUDOWA GEOLOGICZNA I BOGACTWA NATURALNE GLEBY Charakterystyka gleb [5,8] Stan zanieczyszczenia gleb [15] ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE [2,5,6] Lasy Łowiectwo Obszary chronione Obszary sieci Natura GOSPODARKA WODNO-ŚCIEKOWA I ZASOBY WÓD Wstęp Regulacje prawne Gospodarka wodno-ściekowa [1,2,5,6,8,10,15,16,17,18,19] Zaopatrzenie w wodę Odprowadzanie ścieków Gospodarka wodno-ściekowa gminy Długołęka [1,2,5,6,8,10,19] Oczyszczalnie ścieków Wody powierzchniowe [5, 6,14,15,16,17,18,24] Wody powierzchniowe w gminie Długołęka... 68

4 Wody opadowe [21,22] Zbiorniki retencyjne [10,19] Ochrona przeciwpowodziowa [5,10] Mała retencja [10,21] Podsumowanie Wody podziemne Monitoring jakości wód podziemnych [14,15,16,17,18,22,23,40] Wody podziemne w gminie Długołęka [5,10,11] Podsumowanie Wnioski POWIETRZE Uwarunkowania prawne Emisja zanieczyszczeń do powietrza [1,2,5,8,10,12,13,19,24,25,26] Energetyczne spalanie paliw Transport drogowy Procesy przemysłowe Inne źródła niezorganizowana emisja zanieczyszczeń Stan zanieczyszczenia powietrza [11,13,14] Wnioski HAŁAS Klimat akustyczny Uwarunkowania prawne Dopuszczalny poziom hałasu Pomiary hałasu Hałas komunikacyjny Hałas kolejowy Hałas przemysłowy WNIOSKI GOSPODARKA ODPADAMI POLA ELEKTROMAGNETYCZNE PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DO 2015 ROKU PROGRAM OCHRONY POWIERZCHNI ZIEMI, GLEB I KOPALIN Ochrona gleb Zgodność programu z innymi dokumentami Ochrona zasobów kopalin Zgodność programu z innymi dokumentami OCHRONA PRZYRODY I KRAJOBRAZU Cele do roku Zgodność programu z innymi dokumentami PROGRAM OCHRONY WÓD POWIERZCHNIOWYCH I PODZIEMNYCH Ochrona wód oraz poprawa ich jakości Uporządkowanie gospodarki wodno-ściekowej Zmniejszenie zużycia wody Ograniczenie zanieczyszczeń ze źródeł powierzchniowych Podniesienie bezpieczeństwa przeciwpowodziowego Współpraca regionalna na wodach granicznych Ochrona wód podziemnych Program ochrony wód powierzchniowych i podziemnych dla gminy Długołęka Zgodność programu z innymi dokumentami PROGRAM OCHRONY POWIETRZA Ograniczenie emisji zanieczyszczeń z niskiej emisji Ograniczenie emisji zanieczyszczeń z zakładów przemysłowych Ograniczenie emisji zanieczyszczeń ze źródeł komunikacyjnych Ograniczenie emisji niezorganizowanej Zgodność programu z innymi dokumentami PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA PRZED HAŁASEM Ograniczenie emisji hałasu do środowiska Hałas przemysłowy Hałas drogowy Program ochrony przed hałasem dla gminy Długołęka Zgodność programu z innymi dokumentami MONITORING ŚRODOWISKA Powietrze Wody Monitoring hałasu Monitoring odpadów

5 Monitoring gleb Zgodność programu z innymi dokumentami EDUKACJA EKOLOGICZNA Zgodność programu z innymi dokumentami ŚRODKI NIEZBĘDNE DO OSIĄGNIĘCIA CELÓW, W TYM MECHANIZMY PRAWNO-EKONOMICZNE I ŚRODKI FINANSOWE ŹRÓDŁA FINANSOWANIA ZADAŃ Z UWZGLĘDNIENIEM MECHANIZMÓW PRAWNO EKONOMICZNYCH Środki publiczne Środki niepubliczne (prywatne) Kredyty Pożyczki Obligacje Leasing Środki publiczno - prywatne POZYSKIWANIE ŚRODKÓW FINANSOWYCH Środki publiczne Środki własne gminy i powiatu Dotacje budżetowe Krajowe Fundusze ochrony środowiska Fundusze unijne po 2006 r Fundusze zagraniczne Środki niepubliczne (w tym środki pozabudżetowych instytucji publicznych) Banki Towarzystwa i inne instytucje leasingowe ŚRODKI W DYSPOZYCJI GMIN Środki finansowe w dyspozycji gminy Długołęka LITERATURA

6 5 SPIS TABEL: Tabela 1. Niektóre właściwości chemiczne gleb oraz zakres zawartości metali ciężkich, siarki siarczanowej i benzo(a)pirenu w próbkach pobranych wokół składowiska odpadów w m. Bielawa w 2002 r. [15] Tabela 2. Niektóre właściwości chemiczne gleb oraz zakres zawartości metali ciężkich oraz makroelementów i mikroelementów w próbkach pobranych na obszarach użytkowanych rolniczo na terenie gminy Długołęka w 2002 r. [15] Tabela 3. Ścieki przemysłowe i komunalne odprowadzane do wód powierzchniowych lub do ziemi w powiecie wrocławskim w 2004 roku (wg danych Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego) [36] Tabela 4. Sieć kanalizacyjna na terenie powiatu wrocławskiego [36] Tabela 5. Roczne zaopatrzenie w wodę na terenie gminy Długołęka z sieci wodociągowej [36] Tabela 6. Ogólna ocena jakości wód podziemnych PIG w 2005 roku [40] Tabela 7. Typy chemiczne wód podziemnych wg Altowskiego-Szwieca w Nadolicach Wielkich [37] Tabela 8. Klasyfikacja jakości wód podziemnych badanych w Nadolicach Wielkich (wg PIOŚ 1995) [11,14,37].. 77 Tabela 9. Stwierdzone przekroczenia dopuszczalnych wartości w stosunku do wymagań fizyczno chemicznych dla wód przeznaczonych do spożycia przez ludzi wg Rozporządzenia Min. Zdrowia Nr 203. poz z dnia 19 listopada 2002 roku wody przed uzdatnieniem [11,14] Tabela 10. Maksymalne wielkości emisji zanieczyszczeń podstawowych na terenie gminy Długołęka oraz łączne emisje dla powiatu wrocławskiego ze źródeł, dla których pozwolenie wydano lub które zostały zgłoszone do eksploatacji w okresie r [10] Tabela 11. Wskaźniki emisji zanieczyszczeń z silników spalinowych o zapłonie iskrowym i zapłonie samoczynnym Tabela 12. Emisja zanieczyszczeń ze środków transportu na obszarze gminy Długołęka oraz łączne emisja z terenu powiatu wrocławskiego Tabela 13. Maksymalne wielkości emisji związków organicznych i metali ciężkich na terenie gminy Długołęka oraz łączna emisja w powiecie wrocławskim, ze źródeł dla których pozwolenie wydano lub które zostały zgłoszone do eksploatacji w okresie r. [10] Tabela 14. Wyniki pomiarów dwutlenku siarki w powiecie wrocławskim w 2005 r. pomiary pasywne [µg/m 3 ] [13] Tabela 15. Wyniki pomiarów dwutlenku azotu w powiecie wrocławskim w 2005 r. pomiary pasywne [µg/m 3 ] [13] Tabela 16. Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku powodowanego przez poszczególne grupy źródeł hałasu, z wyłączeniem hałasu powodowanego przez linie elektroenergetyczne oraz starty, lądowania i przeloty statków powietrznych Tabela 17. Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku powodowanego przez linie elektroenergetyczne oraz starty, lądowania i przeloty statków powietrznych Tabela 18. Wartości progowe poziomów hałasu w środowisku Tabela 19. Wartość progowa poziomu hałasu dla startów, lądowań i przelotów statków powietrznych Tabela 20. Poziom hałasu generowany przez przejeżdżający pojazd Tabela 21. Natężenie ruchu drogowego na odcinku drogi krajowej nr 8 w gminie Długołęka Tabela 22. Podniesienie jakości gleb cel i zadania dla województwa dolnośląskiego Tabela 23. Ochrona zasobów złóż poprzez ich racjonalne wykorzystanie cel i zadania dla województwa dolnośląskiego Tabela 24. Ochrona i wzrost różnorodności biologicznej cel i zadania dla województwa dolnośląskiego Tabela 25. Ochrona wód powierzchniowych i podziemnych cele i zadania dla województwa dolnośląskiego. 117 Tabela 26. Zmniejszenie uciążliwości hałasu cele i zadania dla województwa dolnośląskiego Tabela 27. Monitoring cel i zadania dla województwa dolnośląskiego Tabela 28. Edukacja ekologiczna cel i zadania dla województwa dolnośląskiego Tabela 29. Priorytety ukierunkowane na ochronę środowiska Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Dolnośląskiego na lata Tabela 30. Towarzystwa i inne instytucje leasingowe Tabela 31. Zadania proekologiczne w okresie wg WPI Tabela 32. Środki własne gminy Długołęka wydatkowane (planowane) na ochronę środowiska Tabela 33. Projekt Wieloletniego Programu Inwestycyjnego Gminy Długołęka na lata Tabela 34. Technika montażu finansowego dla zadań inwestycyjnych w ochronie środowiska Tabela 35. Źródła finansowania wydatków na ochronę środowiska z budżetu gminy Długołęka w okresie Tabela 36. Wydatki na inwestycje proekologiczne z podziałem na źródła Tabela 37. Planowane do realizacji zadania ZUK Sp. z o.o. w okresie

7 6 SPIS RYSUNKÓW Rysunek 1. Herb gminy Długołęka [6] Rysunek 2. Powiat wrocławski położenie gminy Długołęka Rysunek 3. Lokalizacja obszarów siedliskowych sieci Natura 2000 (zgodnie z aktualizacją Shadow List z marca 2006 roku) niebieskim kwadratem zaznaczono teren Gminy Długołęka Rysunek 4. Obszar specjalnej ochrony ptaków Grądy Odrzańskie (PLB ) Rysunek 5. Zasoby wód podziemnych na terenie województwa dolnośląskiego [23] Rysunek 6. Ogólna ocena jakości wód podziemnych punktów pomiarowych siec krajowa w 2005 r Rysunek 7. Łączna maksymalna emisja dwutlenku siarki, tlenków azotu i tlenku węgla na terenie gminy Długołęka na tle pozostałych gmin powiatu wrocławskiego ze źródeł, dla których uzyskano pozwolenie lub które zgłoszono do eksploatacji w latach [10] Rysunek 8. Łączna maksymalna emisja pyłu na terenie gminy Długołęka na tle pozostałych gmin powiatu wrocławskiego ze źródeł, dla których uzyskano pozwolenie lub które zgłoszono do eksploatacji w latach [10] Rysunek 9. Sieć dróg na terenie powiatu wrocławskiego Rysunek 10. Emisja węglowodorów ze środków transportu w gminie Długołęka na tle pozostałych gmin powiatu wrocławskiego Rysunek 11. Emisja dwutlenku siarki, tlenków azotu i tlenku węgla ze środków transportu w gminie Długołęka na tle pozostałych gmin powiatu wrocławskiego Rysunek 12. Lokalizacja największych stacjonarnych źródeł emisji lotnych związków organicznych na obszarze gminy Długołęka Rysunek 13. Łączna maksymalna emisja lotnych związków organicznych w gminie Długołęka na tle pozostałych gmin powiatu wrocławskiego ze źródeł, dla których uzyskano pozwolenia lub które zgłoszono do eksploatacji w latach [10] Rysunek 14. Punkty monitoringu jakości powietrza w powiecie wrocławskim w 2005 r Rysunek 15. Źródła promieniowania na terenie gminy Długołęka linie energetyczne, stacje transformatorowe SPIS WYKRESÓW Wykres 1. Struktura wykorzystania powierzchni gminy Długołęka [38]...53 Wykres 2. Zużycie wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludności na terenie województwa dolnośląskiego w latach (wg danych Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego) [33]...61 Wykres 3. Zużycie wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludności na terenie powiatu wrocławskiego w latach (wg danych Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego) [33]...62 Wykres 4. Zużycie wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludności na terenie gminy Długołęka w latach (wg danych Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego) [33]...62 Wykres 5. Ludność obsługiwana przez oczyszczalnie ścieków miejskich i wiejskich na terenie województwa dolnośląskiego w latach (wg danych Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego) [33]...63 Wykres 6. Ilość oczyszczalni komunalnych i przemysłowych na terenie województwa dolnośląskiego w latach (wg danych Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego) [36]...66 Wykres 7. Ilość oczyszczalni komunalnych i przemysłowych na terenie powiatu wrocławskiego w latach (wg danych Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego) [36]...66 Wykres 8. Ludność obsługiwana przez oczyszczalnie ścieków miejskich i wiejskich na terenie gminy Długołęka w latach (wg danych Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego) [33]...67 Wykres 9. Klasyfikacja jakości wód rzeki Widawy i jej dopływów w roku 2005 [39]...69 Wykres 10. Przebieg zmian wybranych wskaźników zanieczyszczenia dla rzeki Widawy na ujściu do Odry (km 0,2) w latach [39]...70 Wykres 11.Udział największych zakładów województwa dolnośląskiego w zanieczyszczeniu powietrza pyłem, dwutlenkiem siarki i dwutlenkiem azotu w odniesieniu do sumarycznej emisji z zakładów kontrolowanych przez WIOŚ w 2005 r...80 Wykres 12. Emisja zanieczyszczeń gazowych w poszczególnych powiatach województwa dolnośląskiego w 2004 r.81 Wykres 13. Emisja zanieczyszczeń pyłowych w poszczególnych powiatach województwa dolnośląskiego w 2004 r.82 Wykres 14. Emisja zanieczyszczeń gazowych z zakładów zarejestrowanych w Wojewódzkim Banku Zanieczyszczeń Środowiska Urzędu Marszałkowskiego w poszczególnych gminach powiatu wrocławskiego w 2003 r...83 Wykres 15. Emisja zanieczyszczeń pyłowych z zakładów zarejestrowanych w Wojewódzkim Banku Zanieczyszczeń Środowiska Urzędu Marszałkowskiego w poszczególnych gminach powiatu wrocławskiego w 2003 r...84 Wykres 16. Środki własne gminy Długołęka wydatkowane (planowane) na ochronę środowiska w okresie Wykres 17. Struktura finansowania inwestycji proekologicznych w poszczególnych latach...164

8 7 1 WSTĘP Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627 z późn. zmianami) postanowieniami Art. 17 i 18 wprowadziła obowiązek sporządzania gminnych programów ochrony środowiska przez organ wykonawczy gminy, który następnie jest uchwalony przez radę gminy. Programy te, sporządzane podobnie jak polityka ekologiczna państwa, co 4 lata, powinny określać cele i priorytety ekologiczne, rodzaj i harmonogram działań proekologicznych oraz środki niezbędne do osiągnięcia celów, w tym mechanizmy prawno-ekonomiczne i środki finansowe. Z wykonania programu organ wykonawczy gminy sporządza co 2 lata raporty, które przedstawia się radzie gminy. Opracowując program ochrony środowiska nie można zapominać komu ma on służyć. Należy podkreślić, że jest on budowany dla najważniejszego elementu środowiska, którym jest człowiek z całym bagażem swoich różnorodnych oczekiwań. Wiadomym jest, że inne priorytety stawiają ludzie w zależności od swojego statusu społecznego, materialnego, wykształcenia czy wreszcie miejsca zamieszkania. Dlatego tak ważne jest, zaraz po zdefiniowaniu problemów do rozwiązania, ustalenie rankingu w oparciu o kryteria największego efektu ekologicznego dla jak największej liczby mieszkańców za jak najniższą cenę, czy raczej jak najniższy wkład własny. Odpowiedzialność za realizację programu ochrony środowiska spoczywa na wójcie, burmistrzu. Jest on wyposażony w odpowiednie instrumenty, które pozwolą na skuteczne działanie m.in. coraz bardziej doskonałe prawo, cytowane wielokrotnie w programie, a w tym prawo do wkroczenia na teren zakładu przemysłowego i ustalenie rzeczywistej uciążliwości dla środowiska. W rękach burmistrza są też instrumenty finansowe pochodzące z różnych instytucji: od skromnego Powiatowego Funduszu Ochrony Środowiska przez Fundusz Wojewódzki i Narodowy aż po szereg Funduszy Unijnych w tym EFRR (Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego), który swoje dotacyjne środki kieruje wprost do samorządów na realizację projektów proekologicznych, najlepiej o infrastrukturalnym charakterze. Starosta koordynuje aktywność podległych sobie gmin również w wymiarze przedsięwzięć proekologicznych. Realizacja programów o charakterze strategicznym, jakim jest bez wątpienia program ochrony środowiska wymaga działania wielowątkowego. Tym większa będzie skuteczność działań im więcej instytucji będzie weń świadomie zaangażowanych w sposób ustawiczny lub wspomagający. Urzędy na straży prawa, Stacje Sanepid i WIOŚ kontrolnie, Policja, Służby Leśne i Straż Miejska represyjnie, szkoły i organizacje pozarządowe edukacyjnie. I wreszcie wątek ekonomiczny. Wdrożenie programu może i powinno pobudzić lokalną koniunkturę. Wzrost zapotrzebowania na biopaliwa wywoła potrzebę ich produkcji w postaci drewnianych peletów czy po prostu zrolowanej słomy. Zamówienia na budowę sieci kanalizacyjnych, konserwację zieleni, budowę ekranów akustycznych, czy selektywna zbiórka odpadów trafią na miejscowy rynek. Powinni na tym skorzystać miejscowi przedsiębiorcy, którzy stworzą dodatkowe miejsca pracy. 1.1 CEL OPRACOWANIA PROGRAMU Ochrona środowiska w którym żyjemy, w ostatnich latach, stała się tematem często podnoszonym zarówno podczas prywatnych rozmów jak i na szczeblu administracji państwowej. Zanieczyszczone powietrze i wody, piętrzące się góry odpadów czy dziura ozonowa to problemy, z którymi przyszło nam się uporać dzisiaj, a powstałe wskutek niezauważania problemów środowiska w przeszłości. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej nakłada obowiązek ochrony środowiska na władze publiczne, które poprzez posiadane narzędzia (polityka, prawo) kierując się zasadą

9 8 zrównoważonego rozwoju, mają zapewnić czyste środowisko wszystkim obywatelom, zarówno żyjącym współcześnie jak przyszłym pokoleniom. Narzędziem do osiągnięcia celu stała się opracowana Polityka ekologiczna państwa na lata z uwzględnieniem perspektywy na lata , określająca główne cele i zadania skierowane na szeroko rozumianą ochronę i poprawę środowiska naturalnego człowieka. Aby ocenić efektywność działań zmierzających do poprawy stanu środowiska musimy: zidentyfikować problem, określić kryterium oceny, dokonać oceny wykonanych działań wg określonych kryteriów. Zgodnie z Ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz.U. Nr 62, poz. 627 z późn. zmianami), w celu realizacji polityki ekologicznej państwa, obowiązek sporządzenia Programu ochrony środowiska, włącznie z Planem gospodarki odpadami został nałożony na samorządy wszystkich szczebli, rozciągając tym samym na ogół społeczeństwa obowiązek funkcjonowania w zgodzie i harmonii z otaczającym środowiskiem. 1.2 ZAKRES OPRACOWANIA Opracowanie sporządzono z podziałem na następujące elementy: aktualny stan prawny zawierający analizę obowiązujących w Polsce przepisów prawnych, dotyczących ochrony środowiska naturalnego, opis ogólny rejonu zawierający podstawowe dane o gminie, jej strukturze, ludności, dominujących gałęziach przemysłu, stanowiący pierwszy etap do identyfikacji potencjalnie najistotniejszych problemów dla środowiska naturalnego, charakterystykę i ocenę aktualnego stanu środowiska zawierającą, dającą się sporządzić, ocenę poszczególnych komponentów środowiska z określeniem miejsc dla których zostały przekroczone obowiązujące normy bądź istnieje uzasadnione prawdopodobieństwo, że zostaną one przekroczone w niedalekiej przyszłości, program ochrony środowiska zawierający zadania konieczne do zrealizowania w celu poprawy stanu środowiska do stanu zgodnego z obowiązującymi przepisami, bądź zapobieżenia degradacji tam, gdzie stwierdzono niebezpieczeństwo przekroczenia norm. Całości programu dopełnia część ekonomiczno-finansowa, w której wskazuje się mechanizmy i instytucje wspomagające działania proekologiczne wraz z analizą potencjalnych możliwości wykorzystania ich dla rozwiązania problemów wskazanych w niniejszej pracy. 1.3 METODYKA OPRACOWANIA Program ochrony środowiska gminy Długołęka opracowano zgodnie z ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627 z późn. zmianami), a w szczególności Art. 14, 17 i 18 ustawy: Art Polityka ekologiczna państwa, na podstawie aktualnego stanu środowiska, określa w szczególności: 1) cele ekologiczne, 2) priorytety ekologiczne, 3) rodzaj i harmonogram działań proekologicznych, 4) środki niezbędne do osiągnięcia celów, w tym mechanizmy prawno-ekonomiczne i środki finansowe.

10 9 2. Politykę ekologiczną państwa przyjmuje się na 4 lata z tym, że przewidziane w niej działania w perspektywie obejmują kolejne 4 lata. Art Organ wykonawczy województwa, powiatu i gminy, w celu realizacji polityki ekologicznej państwa, sporządza odpowiednio wojewódzkie, powiatowe i gminne programy ochrony środowiska, uwzględniając wymagania, o których mowa w art Projekty programów ochrony środowiska podlegają zaopiniowaniu przez: 1) ministra właściwego do spraw środowiska w przypadku projektów wojewódzkich programów ochrony środowiska, 2) organ wykonawczy województwa w przypadku projektów powiatowych programów ochrony środowiska, 3) organ wykonawczy powiatu w przypadku projektów gminnych programów ochrony środowiska. Art Programy, o których mowa w art. 17 ust. 1, uchwala odpowiednio sejmik województwa, rada powiatu albo rada gminy. 2. Z wykonania programów organ wykonawczy województwa, powiatu i gminy sporządza co 2 lata raporty, które przedstawia się odpowiednio sejmikowi województwa, radzie powiatu lub radzie Gminy. Ponadto program uwzględnia zapisy następujących dokumentów: - Polityka ekologiczna państwa na lata z uwzględnieniem perspektywy na lata , - Program zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska województwa dolnośląskiego, - Strategia w zakresie ochrony środowiska powiatu wrocławskiego, - Program ochrony środowiska powiatu wrocławskiego, - Kierunki strategii rozwoju gminy Długołęka, - Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Długołęka. Opracowując niniejszy dokument oparto się na dokumentach udostępnionych przez samorządy powiatu wrocławskiego oraz gminy Długołęka, informacje przekazane podczas spotkań z władzami samorządowymi, pracownikami jednostek organizacyjnych, zakładów i instytucji działających na rzecz społeczeństwa. Wśród pracowników urzędów gminy i starostwa powiatowego przeprowadzono ankiety, a uzyskane tą drogą informacje stanowiły uzupełnienie danych zawartych w udostępnionych opracowaniach, czasami sporządzanych przed kilkoma laty. Ponadto na terenie gminy przeprowadzono wizje lokalne, ze szczególnym uwzględnieniem miejsc o znaczącym oddziaływaniu na środowisko. Uzupełnieniem wiedzy o gminie Długołęka, ze szczególnym uwzględnieniem stanu środowiska były badania stanu środowiska prowadzone przez instytucje państwowe (np. WIOŚ), materiały konferencyjne, literatura specjalistyczna oraz wiedza i doświadczenia autorów opracowania.

11 10 2 UWARUNKOWANIA PRAWNE 2.1 WSTĘP Zasady ochrony środowiska oraz warunki korzystania z jego zasobów określone są przepisami ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627 z późniejszymi zmianami). Ustawa wprowadza zasadę powszechności korzystania ze środowiska dla zaspokajania potrzeb: - osobistych, gospodarstwa domowego, wypoczynku, uprawiania sportu. Zakres powszechnego prawa do korzystania ze środowiska obejmuje wprowadzanie do środowiska substancji i energii, oraz inne niż powszechne formy korzystanie z wód, z wyłączeniem takich, co do których ustawa wprowadza obowiązek uzyskania pozwolenia. Korzystanie ze środowiska, w zakresie wykraczającym poza ramy korzystania powszechnego, może być w drodze ustawy ograniczone poprzez obowiązek uzyskiwania pozwolenia. Pozwolenie takie ustala w szczególności zakres i warunki korzystania ze środowiska, a jest wydawane przez właściwy rzeczowo i miejscowo organ ochrony środowiska. Poza dychotomicznym podziałem, na to co powszechnie dozwolone i na to co ustawowo ograniczone, ustawa formułuje szereg zasad korzystania ze środowiska. Są to zasady w znaczeniu dyrektywalnym, pełniące w stosunku do pozostałych norm tego kompleksowego działu prawa rolę nadrzędną. Na podstawie norm-zasad organy stosujące prawo, bądź podmioty wykonujące swoje prawa podmiotowe, według przyjętych w polskiej kulturze prawnej reguł inferencyjnych 1 (reguł wnioskowania o wynikaniu norm z norm), wyprowadzają normy-konsekwencje. Normy-zasady, gdy chodzi o dokonywanie wykładni (w tym wypadku systemowej), przeciwstawione są niejako normom szczególnym, specjalnym, stanowiącym wyjątek od zasad. W teorii prawa, pomijając w tym miejscu reguły interpretacyjne (egzegezy) tekstów prawnych, ich rodzaje i fazy stosowania, wskazuje się na dwa podstawowe typy wykładni: rozszerzającą i zwężającą. Ten podział jest adekwatny do podziału na normy-zasady i wspomniane wyżej wyjątki. Obowiązują tu dwie fundamentalne reguły interpretacyjne: dozwalające (albo nakazujące) dokonywać wykładni rozszerzającej zasad prawnych, zakazujące wykładni rozszerzającej przepisów, które są wyłączeniem, wyjątkiem, przepisem szczególnym w stosunku do zasad. Najważniejsze zasady prawa ochrony środowiska to: 1. Zasada kompleksowości ochrony środowiska, nakazująca aby ochrona jednego lub kilku elementów przyrodniczych była realizowana z uwzględnieniem pozostałych elementów. 2. Zasada zapobiegania, nakazująca każdemu kto podejmuje działalność mogącą negatywnie oddziaływać na środowisko, zapobieganie temu oddziaływaniu. 1 W doktrynie obowiązują w zasadzie dwie nie budzące sporów reguły inferencyjne: - reguła instrumentalnego nakazu : - jeśli norma nakazuje wskazanej kategorii podmiotów spowodowanie określonego stanu rzeczy, to podmioty te obowiązane są czynić wszystko, co jest przyczynowo konieczne do osiągnięcia tego stanu. Na przykład: ustawa Prawo ochrony środowiska w art. 7 nakazuje każdemu, kto podejmuje działalność mogącą negatywnie oddziaływać na środowisko, zapobiegać temu oddziaływaniu. Z tej normy-zasady, zgodnie z regułą instrumentalnego nakazu wynika, że taki podmiot jest obowiązany do podjęcia działań zapobiegawczych nie tylko takich, które są jasno określone w ustawie, rozporządzeniu, czy decyzji, ale również wszystkich innych, które mogłyby przyczynić się do zapobieżeniu negatywnym oddziaływaniom. - reguła instrumentalnego zakazu : jeśli norma nakazuje wskazanej kategorii podmiotów spowodowanie określonego stanu rzeczy, to należy uznać, że obowiązuje również norma zakazująca tej kategorii podmiotów czynienia czegokolwiek, co mogłoby zniweczyć zaistnienie nakazanego stanu rzeczy. Jeśli ustawa Prawo ochrony środowiska w art. 7 nakazuje każdemu, kto powoduje zanieczyszczenie środowiska, ponosić koszty usunięcia skutków tego zanieczyszczenia, to należy uznać, że obowiązuje norma zakazująca tej kategorii podmiotów czynienia czegokolwiek, co spowodowałoby uniknięcie ponoszenia kosztów.

12 11 3. Zasada przezorności, nakazująca każdemu kto podejmuje działalność, której negatywne oddziaływanie na środowisko nie jest jeszcze w pełni rozpoznane, aby kierując się przezornością podejmował wszelkie możliwe środki zapobiegawcze. 4. Zasada odpowiedzialności, która nakazuje obciążać kosztami usunięcia skutków zanieczyszczenia środowiska tego, kto zanieczyszczenie spowodował; zaś kosztami zabiegania zanieczyszczaniu środowiska tego, kto zanieczyszczenie środowiska może spowodować. 5. Zasada ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju, nakazująca uwzględniać w politykach, strategiach, planach i programach wymogi i zasady zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska. 6. Zasada jawności informacji o środowisku, uprawniająca każdego, na warunkach określonych ustawą, do uzyskania informacji o środowisku i jego ochronie. 7. Zasada udziału społeczeństwa w postępowaniach dotyczących środowiska, uprawniająca każdego, na warunkach określonych ustawą, do udziału w postępowaniach administracyjnych prowadzonych z udziałem społeczeństwa, oraz do czynnego udziału w przygotowaniu lub przyjęciu polityk, strategii, planów lub programów rozwoju oraz projektu studium i planu zagospodarowania przestrzennego. 8. Zasada sankcji nieważności, nakazująca traktowanie wszelkich decyzji wydanych z naruszeniem przepisów ochrony środowiska, jako dotkniętych kwalifikowaną wadą: nieważności z mocy prawa. 9. Zasada standaryzacji wymagań przepisów ochrony środowiska, nakazująca aby podmioty korzystające ze środowiska i organy ochrony środowiska badały parametry jakościowe elementów środowiska, a także parametry substancji i energii wprowadzanych do środowiska za pomocą metodyk referencyjnych określonych na podstawie ustawy (jeśli takie metodyki zostały ustanowione). Prawidłowe odczytanie funkcji, jakie wyżej wymienione (ale też inne) zasady pełnią w systemie norm prawa ochrony środowiska, ułatwi rozumienie, stosowanie i wykonywanie prawa przez wszystkie podmioty. Ochrona zasobów środowiska regulowana jest w sposób ogólny przepisami Tytułu II ustawy Prawo ochrony środowiska. Przepisy tej części ustawy, odsyłają do szczegółowych zasad, dotyczących ochrony poszczególnych elementów środowiska określonych ustawami, które są przepisami szczególnymi w stosunku do Prawa ochrony środowiska. Prawidłowe stosowanie lub wykonywanie prawa przez organy ochrony środowiska i inne podmioty, wymaga przypomnienia innych reguł egzegezy, obok wspomnianej zasady dotyczącej wykładni zasad i wyjątków. Trzy podstawowe reguły, to normy kolizyjne, które w wypadku kolizji norm prawnych służą do ustalenia, która norma w danej sytuacji faktycznej obowiązuje: 1. przepis wyższej rangi uchyla przepis niższej rangi (lex superior derogat legi inferiori), np. w wypadku kolizji przepisu ustawy z przepisem rozporządzenia wykonawczego obowiązuje przepis ustawy, 2. przepis szczególny uchyla przepis ogólny (lex specjalis derogat legi generali), np. w wypadku kolizji przepisu ustawy Prawo ochrony środowiska z przepisem ustawy Prawo wodne, obowiązuje przepis szczególny Prawa wodnego, 3. przepis późniejszy uchyla przepisy wcześniejsze (lex posterior derogat legi priori), np. w wypadku kolizji przepisu ustawy z 1997 r. o gospodarce nieruchomościami z przepisem ustawy z r Prawo ochrony środowiska obowiązuje przepis później ustanowiony Prawo ochrony środowiska.

13 12 W wypadku występowania złożonych kolizji, między regułami kolizyjnymi (krzyżowanie norm kolizyjnych), moc derogacyjna (moc uchylania innych aktów) określona jest hierarchią cech : 1. Ranga przepisu (np. ustawa - rozporządzenie), 2. Rodzaj przepisu (ogólny-szczególny), 3. Czas wejścia aktu prawnego w życie (wcześniejszy-późniejszy). Omówione wyżej zasady dotyczące przepisów prawa materialnego z zakresu ochrony środowiska, oraz inne reguły egzegezy stanowiące dorobek doktryny z zakresu teorii prawa (a także walidacyjne), niewątpliwie są niezbędne w poprawnym dokonywaniu wykładni tekstów prawnych. Jest jednak jeszcze jedna kwestia wymagająca omówienia. Co do zasady, w systemie prawa można wyróżnić trzy kategorie prawne: prawo materialne, na podstawie którego określane lub potwierdzane są obowiązki; nakazy; zakazy; kary, grzywny; uprawnienia i inne prawa podmiotowe, itp. prawo procesowe, określające w jakim trybie i kto przyznaje uprawnienia i określa obowiązki o charakterze indywidualnym (podejmuje decyzje stosowania prawa), orzeka o istnieniu, nabyciu, pozbawieniu prawa; uwzględnienia bądź oddaleniu roszczenia; orzeka o winie i karze, prawo ustrojowe, określające ustrój i kompetencje organów w stanowieniu i stosowaniu prawa. W polskim systemie prawnym obowiązuje wiele ustaw, których przepisy nie sposób jednoznacznie zaliczyć do określonej kategorii jak np. przepisy kodeksu karnego do prawa materialnego; kodeksu postępowania karnego do prawa procesowego; - prawa o ustroju sądów powszechnych do prawa ustrojowego. Przykładem takiej skomplikowanej ustawy jest Prawo ochrony środowiska. Ustawa zawiera normy prawa materialnego, ale zawiera też przepisy procesowe i ustrojowe. Na przykład Dział VI Postępowanie W Sprawie Oceny Oddziaływania Na Środowisko, zawiera przepisy materialne i procesowe, zaś Tytuł VII, Dział I Organy Administracji Do Spraw Ochrony Środowiska - przepisy ustrojowe. Normy procesowe zawarte w ustawie Prawo ochrony środowiska, stanowią lex specialis w stosunku do przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego. W przypadku kolizji norm, przepisy Kpa nie obowiązują. Podobne zasady ustalania obowiązywania norm dotyczą też pozostałych kategorii przepisów. Jest niezwykle trudne i bardzo istotne, aby poprawnie kwalifikować przepisy do jednej z trzech wymienionych kategorii. Łatwo jest pomylić normę ustrojową o zakresie działania organu, z normą materialnoprawną, to znaczy normę kompetencyjną potraktować jako materialnoprawny nakaz przyznania uprawnienia. Przyznanie uprawnienia, czy nałożenie obowiązku następuje na podstawie przepisu prawa materialnego. Przyznanie takiego uprawnienia, czy nałożenia obowiązku na podstawie normy ustrojowej, czy procesowej jest działaniem bez podstawy prawnej, skutkującym nieważnością aktu administracyjnego. Z powodu zamieszczenia w jednej ustawie wszystkich trzech kategorii norm, bardzo trudne jest określenie kompetencji szczególnej organów, uprawnień stron postępowań administracyjnych i prawie w ogóle nie jest możliwe rozgraniczenie i określenie pojęć interesu społecznego i słusznego interesu stron. Powyższe uwagi uzasadniają tezę, że warunkiem dokonywania trafnej wykładni przepisów z zakresu ochrony środowiska jest poznanie zasad tej kompleksowej gałęzi prawa. 2.2 OBOWIĄZKI GMIN I POWIATÓW W ZAKRESIE OCHRONY ŚRODOWISKA I GOSPODARKI ODPADAMI Ustawy ustrojowe, statuujące gminne i powiatowe jednostki samorządu terytorialnego, określają te zadania w sposób podwójnie zróżnicowany. Po pierwsze, zadania są zróżnicowane co do ich zakresu. Gmina wykonuje zadania określone w obszernym katalogu zamieszczonym w art. 7 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t. jedn. Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz z późn. zmianami), katalogu otwartym, który uzupełniany jest całym szeregiem obowiązków określonych w przepisach szczególnych.

14 13 Ponadto, w zakresie zaspokajania potrzeb zbiorowych mieszkańców, obowiązuje domniemanie właściwości gminy. Odmiennie określony jest zakres działania powiatu. Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (t. jedn. Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz z późn. zmianami), określa zadania dotyczące ochrony środowiska i przyrody w sposób bardziej ogólny, ograniczając ich zakres do zadań publicznych o charakterze ponadgminnym. Po drugie, zadania gminne i powiatowe zróżnicowane są co do ich charakteru. Zadania gmin, to przede wszystkim obowiązki o charakterze gospodarczym: odbioru i oczyszczania ścieków, zaopatrzenia w wodę, dostarczania ciepła, zbiórki, segregacji, unieszkodliwiania, w tym składowania odpadów e.t.c. Zadania powiatu, to przede wszystkim cały zakres właściwości starosty, jako organu ochrony środowiska, a wiec zadania związane ze stosowaniem prawa ochrony środowiska. Wracając do wyżej sformułowanych uwag o wykładni przepisów, można powiedzieć iż przepisy prawa ochrony środowiska wskazują na gminę, jako podmiot odpowiedzialny za wykonywania zadań gospodarczych, a na powiat - tylko wyjątkowo. Jest jednak naturalne, że powiat, jako podmiot prowadzący np. szkoły ponadgimnazjalne, wykonuje zadania służące ochronie środowiska na swoich obiektach (modernizuje kotłownie, instaluje urządzenia odpylające, czy odsiarczające itp.). Omawiając wszystkie zagadnienia będące przedmiotem opracowania, należy poprawnie odczytywać w każdych okolicznościach faktycznych, sytuację prawną powiatu, czy gminy. Może to być sytuacja prawna starosty, czy wójta jako organu administracji publicznej stosującego prawo (podmiotu administrującego). W takiej sytuacji gmina, czy powiat nie jest stroną postępowania, nie uczestniczy też w postępowaniu na prawach strony. Kiedy indziej pozycja prawna powiatu albo gminy, będzie pozycją strony, której prawa lub obowiązki zostają skonkretyzowane w decyzji stosowania prawa. Bywają też złożone sytuacje prawne, kiedy np. stroną postępowania jest powiatowa jednostka organizacyjna (np. starostwo), a organem przed którym toczy się postępowanie starosta (np. wydanie pozwolenia wodnoprawnego na odprowadzenie wód opadowych z budowanego parkingu starostwa). Zasygnalizowane wyżej zagadnienia, mogą wystąpić w sposób konkretny przy omawianiu ochrony poszczególnych komponentów środowiska i przyrody. Dlatego sytuacje prawne organów i podmiotów w zakresie ochrony środowiska zostaną omówione odrębnie dla poszczególnych komponentów środowiska. 2.3 ZAPEWNIENIE PRZESTRZEGANIA PRAWA OCHRONY ŚRODOWISKA Ustawodawca sankcjonuje naruszanie przepisów Prawa ochrony środowiska przez osoby fizyczne lub prawne, w trzech niekonkurencyjnych trybach postępowania: - cywilnym, karnym i administracyjnym. 1. W postępowaniu cywilnym, czynna legitymacja procesowa przysługuje nie tylko temu, komu w wyniku bezprawnego oddziaływania na środowisko wyrządzona została szkoda, ale też Skarb Państwa, jednostka samorządu terytorialnego lub organizacja ekologiczna, o ile naruszenie dotyczyło środowiska, jako dobra wspólnego. Przedmiotem postępowania w tym wypadku jest powództwo o świadczenie, a więc o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i podjęcie środków zapobiegawczych, o odszkodowanie lub zadośćuczynienie. W zakresie odpowiedzialności cywilnej zastosowanie mają przepisy Kodeksu cywilnego, uzupełnione szczególnymi regulacjami art ustawy Prawo ochrony środowiska. 2. Podstawowy katalog czynów zabronionych przeciwko środowisku, skodyfikowany jest w rozdziale XXII Kodeksu Karnego (art ). Normy te sankcjonowane są karami lub środkami karnymi od kary grzywny począwszy, aż do kary pozbawienia wolności do lat 5. W wypadkach, gdy wynikiem zanieczyszczenia środowiska jest śmierć człowieka lub ciężki uszczerbek na zdrowiu, kara pozbawienia wolności może sięgnąć 12 lat. Uzupełniający katalog, pozakodeksowych przepisów karnych z

15 14 zakresu ochrony środowiska zawarty jest Tytule VI, Dział II ustawy Prawo ochrony środowiska (art ). Istotne jest, że ustawa sankcjonuje karnie: naruszanie norm nakazujących gromadzenie danych do prowadzenia państwowego monitoringu środowiska; zaniechanie dokonywania nakazanych pomiarów, zaniechanie wykonywania nakazanych rekultywacji; inne naruszenia z zakresu dopuszczalnych na podstawie decyzji emisji i.t.p. Przepisy te są dolegliwym, a przez to skutecznym środkiem prawnym, służącym ochronie zasobów środowiska. Katalog kar i środków karnych, sankcjonujących przepisy karne dotyczące wykroczeń przeciwko ochronie przyrody, zawiera też Rozdział 8 ustawy o ochronie przyrody 3. Materialnoprawną podstawą działania administracyjnych organów ochrony środowiska są dane o środowisku, ściślej o jego zanieczyszczeniu, degradacji. Dane takie zbierane są w ramach państwowego monitoringu środowiska. Sposób gromadzenia i udostępniania tych danych określają przepisy Tytułu I, Dział IV, Rozdziału 2 ustawy Prawo ochrony środowiska (art ). Kluczowym, dla skuteczności działań administracyjnych jest art. 29 ustawy, który nakłada obowiązek udzielania informacji o środowisku przez wszystkie organy administracji publicznej. Przetwarzanie i udostępnianie danych o środowisku, może stać się podstawą podejmowania działań przez organy ochrony środowiska. W zakresie objętym swoją właściwością marszałek województwa, starosta, wójt, burmistrz i prezydent sprawują kontrolę przestrzegania i stosowania przepisów o ochronie środowiska. Powyższe organy mogą upoważnić podległym im pracowników do wykonywania funkcji kontrolnych. Mają oni prawo wstępu wraz ze sprzętem i rzeczoznawcami, i to przez całą dobę na teren nieruchomości, gdzie prowadzona jest działalność gospodarcza, a w godz na teren pozostałych nieruchomości. Na terenie nieruchomości mają prawo: przeprowadzania badań i innych czynności kontrolnych, żądania pisemnych i ustnych wyjaśnień, oraz przesłuchiwania osób w celu ustalania stanu faktycznego, żądania okazania dokumentów i danych związanych z przedmiotem kontroli. Marszałek, starosta, wójt, burmistrz i prezydent w razie stwierdzenia naruszenia prawa zwracają się o podjecie lub przejęcie prowadzonej sprawy do wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska. Materiały z kontroli przeprowadzonej przez wskazane organy ochrony środowiska mogą być podstawą do wszczęcia postępowań administracyjnych, karnych czy też wystąpienia z powództwem cywilnym. W postępowaniach dotyczących spraw o wykroczenia, organy te upoważnione są do występowania w charakterze oskarżyciela publicznego. Szczególnie dolegliwym i skutecznym, administracyjnym instrumentem ochrony, jest katalog kar administracyjnych, określonych w art. 47 ustawy o ochronie przyrody. Jak wcześniej wspomniano, stanowi on dopełnienie instrumentów ochrony przyrody. Omówione wyżej trzy tryby postępowań, w ramach których podejmowane być mogą środki prawne w celu ochrony środowiska i jego zasobów, zapewniają tę ochronę w istotny sposób, ale niezupełny. Katalog działań prawnych rozszerza nowy instrument prawny: przeglądy ekologiczne uregulowany w ustawie Prawo ochrony środowiska (art ). Wskazane w pkt. 3 czynności materialno techniczne organów ochrony środowiska, podejmowane w celach kontrolnych, oraz informacje uzyskiwane w ramach państwowego monitoringu środowiska, mogą być podstawą wszczęcia postępowań administracyjnych, ale nie jedyną. Istotną podstawą wszczynania postępowań, są informacje o środowisku, uzyskane dzięki sporządzeniu przeglądu ekologicznego. Jego istota polega na przerzuceniu w trybie administracyjnym obowiązku kontrolnego (samokontrola) na podmiot korzystający ze środowiska. Przesłanką nałożenia na podmiot obowiązku sporządzenia i przedłożenia przeglądu ekologicznego jest stwierdzenie okoliczności, wskazujących na możliwość negatywnego oddziaływania instalacji na środowisko. Ustawa reguluje zakres przedmiotowy

16 15 przeglądu tylko w odniesieniu do instalacji mogących znacząco oddziaływać na środowisko (art. 51 ust. 1). W przypadku wykonywania przeglądów na podstawie obowiązku nałożonego decyzją, właściwy organ ochrony środowiska może ograniczyć ustawowy zakres przeglądu, ale także wskazać metody badań i studiów. Choć ustawodawca nie nakłada wymagań podmiotowych dotyczących audytora wykonującego przegląd ekologiczny, to jednak z ostrożności należy przyjąć pogląd, że minimalne wymogi dotyczą niezależności i przygotowania zawodowego audytora. Przepisy dotyczące przeglądów ekologicznych związanych z eksploatacją instalacji, stosuje się odpowiednio do innych możliwości negatywnego oddziaływania na środowisko. Korzystanie przez organy ochrony środowiska z tego instrumentu prawnego, może niewątpliwie przyczynić się, obok podstawowych celów jakim służy przegląd ekologiczny, do pogłębiania świadomości ekologicznej wśród podmiotów korzystających ze środowiska. Organem właściwym do nakładania obowiązku sporządzenia i przedstawienia przeglądu jest starosta, a w sprawach instalacji mogących znacząco oddziaływać na środowisko wojewoda. Gmina lub jednostka organizacyjna gminy będzie więc występować w postępowaniach dotyczących przeglądów jako podmiot korzystający ze środowiska. Jednak pośrednio wójt może być inicjatorem takiego postępowania. Przekazane przez wójta, w ramach państwowego monitoringu środowiska informacje, mogą być przesłanką do nałożenia przez starostę lub wojewodę obowiązku sporządzenia przeglądu. 2.4 OCHRONA POWIETRZA Termin ochrona powietrza zdefiniowany jest w art. 85 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627 z późn. zmianami). Ochrona powietrza polega na zapewnieniu jak najlepszej jego jakości, w szczególności przez: - utrzymanie poziomów substancji w powietrzu poniżej dopuszczalnych dla nich poziomów lub co najmniej na tych poziomach, - zmniejszenie poziomów substancji w powietrzu co najmniej do dopuszczalnych, gdy nie są one dotrzymywane. Ochrona powietrza realizowana jest w różny sposób. Są to działania legislacyjne i inne działania prawotwórcze organów publicznych, działania planistyczno-programowe, działania inwestycyjno-modernizacyjne a także działania administracyjne. Są one podejmowane przez naczelne i centralne organy państwa oraz administrację terenową, zarówno rządową jak i samorządową. Krótka charakterystyka tych działań zostanie usystematyzowana wg. kryterium podmiotowego: Minister Środowiska określa w drodze rozporządzenia: 1) dopuszczalny poziom poszczególnych substancji w powietrzu (Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 czerwca 2002 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w powietrzu, alarmowych poziomów niektórych substancji w powietrzu oraz marginesów tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych substancji, Dz. U. Nr 87, poz. 796), 2) alarmowe poziomy niektórych substancji w powietrzu, których nawet krótkotrwałe przekroczenie może spowodować zagrożenie dla zdrowia ludzi, 3) warunki, w jakich ustala się poziom substancji, takie jak temperatura i ciśnienie, 4) oznaczenie numeryczne substancji, pozwalające na jednoznaczną jej identyfikację, 5) okresy, dla których uśrednia się wyniki pomiarów odrębnie dla dopuszczalnych poziomów substancji i odrębnie dla alarmowych poziomów substancji w powietrzu, 6) zróżnicowane, dopuszczalne poziomy substancji w powietrzu dla: terenu kraju z wyłączeniem parków narodowych i uzdrowisk, obszarów parków narodowych, obszarów ochrony uzdrowiskowej. 7) marginesy tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w powietrzu, 8) sposoby, metody i zakres dokonywania oceny poziomów substancji w powietrzu, górne i dolne progi oszacowania dla substancji o ustalonych poziomach

17 16 dopuszczalnych oraz metodyki referencyjne modelowania jakości powietrza (Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 czerwca 2002 r. w sprawie oceny poziomów substancji w powietrzu Dz.U. Nr 87, poz. 798), 9) szczegółowe wymagania, jakim powinny odpowiadać programy ochrony powietrza (Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5 lipca 2002 r. w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać programy ochrony powietrza Dz. U. Nr 115, poz. 1003), 10) zakres i sposób przekazywania informacji Głównemu Inspektorowi Ochrony Środowiska oraz Ministrowi Środowiska (Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5 kwietnia 2006 r.. w sprawie zakresu i sposobu przekazywania informacji dotyczących zanieczyszczenia powietrza, Dz. U. Nr 63, poz. 445). W ramach państwowego monitoringu środowiska dokonuje się oceny jakości powietrza i obserwacji zmian. Na potrzeby ustalenia odpowiedniego sposobu oceny jakości powietrza w poszczególnych strefach, wojewódzki inspektor ochrony środowiska dokonuje przynajmniej co pięć lat klasyfikacji stref, odrębnie, pod kątem poziomu każdej z substancji, wg kryteriów określonych w art. 88 ustawy Prawo ochrony środowiska. Wojewódzki inspektor ochrony środowiska dokonuje co roku oceny poziomu substancji w powietrzu w danej strefie. Ocena dokonywana jest na podstawie pomiarów w aglomeracjach powyżej 250 tys. mieszkańców oraz w strefach, gdzie poziom substancji przekracza próg oszacowania bądź dopuszczalny poziom. Wojewoda po zasięgnięciu opinii właściwych starostów, określa w drodze rozporządzenia program ochrony powietrza, mający na celu osiągnięcie dopuszczalnych poziomów substancji w powietrzu. W przypadku wystąpienia w danej strefie ryzyka przekroczenia dopuszczalnych lub alarmowych poziomów substancji, wojewoda, po zasięgnięciu opinii starosty określa w drodze rozporządzenia plan działań krótkoterminowych oraz zawiadamia w sposób zwyczajowo przyjęty społeczeństwo i podmioty na danym terenie o ryzyku wystąpienia przekroczeń. Wojewódzki inspektor ochrony środowiska przekazuje Głównemu Inspektorowi Ochrony Środowiska wyniki klasyfikacji stref, pomiarów i ocen poziomów substancji w powietrzu oraz informacje o stwierdzonych przekroczeniach, natomiast informację o programach ochrony powietrza Ministrowi Środowiska. Wojewoda jest organem właściwym dla określenia w stosunku do podmiotu prowadzącego działalność mogącą znacząco oddziaływać na środowisko, powodującą wprowadzanie substancji do powietrza, obowiązku prowadzenia pomiarów poziomu substancji w powietrzu. Wojewoda posiada też kompetencję prawotwórczą, do określenia w drodze rozporządzenia, ze względu na konieczność zapobieżenia negatywnemu oddziaływaniu na środowisko lub dobra kultury, rodzajów lub jakości paliw dopuszczonych do stosowania. Wojewoda może też określić sposób realizacji i kontroli tego obowiązku. Jak widać z tej pobieżnej analizy, znaczna część kompetencji administracyjnych (zarówno prawotwórczych, jak i decyzyjnych) w zakresie ochrony powietrza należy do organów administracji państwowej. Starosta, w tym zakresie kompetencji, uzgadnia projekt aktu prawa miejscowego, jakim jest programu ochrony powietrza. Program ochrony powietrza zawiera ustalenia szczegółowo określone w art. 84 ustawy Prawo ochrony środowiska, z których dwa odnoszą się bezpośrednio do jednostek samorządu terytorialnego: - jako podmiotów do których mogą być skierowane obowiązki ustalone w programie (art.84 ust. 2 pkt 5 ustawy Prawo ochrony środowiska), - oraz ze względu na obowiązki organów administracji (wójta, starosty) w zakresie przekazywania wojewodzie informacji o wydawanych decyzjach, mających wpływ na realizację programu. Tak więc, wyróżniając sytuacje prawne gmin i powiatów, oraz wójtów i starostów daje się zauważyć dominacja podstawowej modalności obowiązku: Obowiązki: 1. rada powiatu uchwala powiatowy, zaś rada gminy gminny program ochrony środowiska, w których określa cele, priorytety, rodzaje i harmonogramy działań

18 17 dotyczących ochrony powietrza, określa też środki niezbędne do ich realizacji (w tym finansowe); program zawiera m. in. propozycje działań, w tym działań inwestycyjnych i modernizacyjnych, mających poprawić standardy czystości powietrza, 2. w działaniach prawotwórczych rady gminy (planach zagospodarowania przestrzennego) i decyzyjnych wójta (decyzje o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu) uwzględnia się obowiązkowo ograniczenia wynikające z obowiązku utrzymania równowagi przyrodniczej, przez uwzględnienie potrzeb w zakresie ochrony powietrza i warunków klimatycznych. Kompetencje: 1. starosta jest organem właściwym do wydania pozwolenia na wprowadzanie do powietrza, pochodzących z instalacji gazów lub pyłów jeżeli jest wymagane (wyjątkiem są przedsięwzięcia mogące znacząco wpływać na środowisko, dla których pozwolenie wydaje wojewoda), a także właściwym do przyjmowania wyników pomiarów lub nakładania obowiązków prowadzenia pomiarów określonych w art. 149 ust.1 i 150 ustawy Prawo ochrony środowiska, oraz nakładania w drodze decyzji wymagań dotyczących instalacji, z których emisja nie wymaga uzyskiwania zezwolenia, o których mowa w art. 154 ust. 1 ustawy, 2. w zwykłym zakresie korzystania ze środowiska przez osoby fizyczne, wójt jest organem właściwym do: - nakładania (w drodze decyzji) na prowadzącego instalację obowiązków pomiaru wielkości emisji, wykraczających poza obowiązki, o których mowa w art. 147 ust. 1,2 i 4; lub określone w trybie art. 56 ust. 1 pkt. 1, jeśli z przeprowadzonej kontroli wynika, że zostały przekroczone standardy emisyjne, - przyjmowania wyników pomiarów, o których mowa w art. 149 i 150 ustawy, - przyjmowania zgłoszeń instalacji, z której emisja nie wymaga zezwolenia, mogącej negatywnie oddziaływać na środowisko (art.152 ust. 1). Prawnymi instrumentami ochrony powietrza są akty generalne stanowione przez sejm, ministra, wojewodów, rady gmin oraz indywidualno-konkretne akty administracyjne (decyzje), wydawane przez organy ochrony środowiska. Natomiast opłaty za korzystanie ze środowiska, podwyższone opłaty i kary za przekroczenia dozwolonych emisji nakładane przez wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska, należy zaliczyć do instrumentów prawno-finansowych ochrony środowiska. Szczególnie efektywnym instrumentem prawnym, stymulującym podejmowanie działań w ochronie środowiska, w tym powietrza, jest instytucja odroczenia płatności kary, w wypadku realizowania przez ukaranego przedsięwzięć proekologicznych. 2.5 OCHRONA WÓD Według definicji zawartej w art. 97 ustawy Prawo ochrony środowiska, ochrona wód polega na zapewnieniu ich jak najlepszej jakości, w tym utrzymywaniu ilości wody na poziomie zapewniającym ochronę równowagi biologicznej, w szczególności przez: 1. utrzymywanie jakości wód powyżej albo co najmniej na poziomie wymaganym w przepisach, 2. doprowadzenie jakości wód co najmniej do wymaganego przepisami poziomu, gdy nie jest on osiągnięty. Poziom jakości wód jest określany z uwzględnieniem ilości substancji i energii w wodach oraz stopnia zdolności funkcjonowania ekosystemów wodnych. Przepisy ustawy Prawo ochrony środowiska, odsyłając do szczegółowych uregulowań ustawy z dnia 18 lipca 2001 Prawo wodne (t. jedn. Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz z późn. zmianami), określają jedynie zręby zasad ochrony wód i zaliczają do nich: 1. szczególną ochronę wód podziemnych i obszarów ich zasilania, poprzez zmniejszenie ryzyka zanieczyszczenia tych wód przez ograniczenie oddziaływania na obszary ich zasilania i utrzymywanie równowagi zasobów tych wód, 2. tworzenie obszarów ochronnych zbiorników wód śródlądowych,

19 18 3. przeznaczenie (z zastrzeżeniem przepisów szczególnych) wód podziemnych na zaspokojenie potrzeb bytowych ludzi. Ustawa wprowadza też zasadę planowania i realizacji działań ochronnych odnośnie do wód, z uwzględnieniem obszarów zlewni hydrograficznych, a także zasadę ograniczenia naruszania stosunków wodnych do niezbędnego zakresu i tylko na ograniczony czas. Te zasady są rozwinięte i uzupełnione przez przepisy ustawy Prawo wodne. Ochrona wód i środowiska związanego z jej zasobami, realizowana jest w ramach zarządzania zasobami wód. Do istotnych elementów zarządzania zasobami wodnymi trzeba zaliczyć wymienione w ustawie Prawo wodne: 1. zapewnienie odpowiedniej jakości i ilości wody dla ludności, 2. ochronę zasobów wodnych przed zanieczyszczeniem, oraz niewłaściwą, lub nadmierna eksploatacją, 3. utrzymywaniu lub poprawę ekosystemów wodnych i od wody zależnych, 4. ochronę przed powodzią oraz suszą. Do instrumentów zarządzania zasobami wodnymi ustawodawca zalicza: 1. plany gospodarki wodnej, 2. pozwolenia wodnoprawne, 3. opłaty i należności w gospodarce wodnej, 4. kataster wodny i 5. kontrolę gospodarowania wodami. Ochrona wód, jako istotnego komponentu środowiska, realizowana jest m. in. przez ustalenie ogólnych zasad wymogów, zarówno przedmiotowych jak i podmiotowych, dotyczących gospodarki wodnej. Oto najważniejsze zasady wyprowadzone z przepisów ogólnych ustawy Prawo wodne: 1. wymóg posiadania stwierdzonych odpowiednim świadectwem kwalifikacji, odnośnie do osób wykonujących dokumentacje hydrologiczne: stanowiące podstawę projektowania i planowania w budownictwie wodnym; ochrony przed powodzią i zapobiegania skutkom suszy oraz zarządzania zasobami śródlądowych wód powierzchniowych, w tym wydawania decyzji administracyjnych, 2. wyłączenie z obrotu cywilnoprawnego publicznych (stanowiących własność skarbu państwa lub jednostki samorządu terytorialnego) wód płynących, 3. wyodrębnienie w drodze rozporządzenia Rady Ministrów, śródlądowych wód powierzchniowych lub ich części stanowiących własność publiczną, istotnych dla kształtowania zasobów wodnych oraz ochrony przeciwpowodziowej i regulacji stosunków wodnych na potrzeby rolnictwa, 4. przyznanie własności wód stojących oraz wód płynących w rowach właścicielowi nieruchomości, 5. nałożenie obowiązku utrzymania wód na ich właściciela, 6. zakazie grodzenia nieruchomości przyległych do wód publicznych w odległości mniejszej niż 1,5 mb od linii brzegu, 7. nakazie udostępniania dostępu do wód przez właścicieli nieruchomości w celu wykonania robót związanych z utrzymaniem wód, 8. zakazie zmieniania stanów wód na gruncie ze szkodą dla gruntów sąsiednich, 9. zakazie odprowadzania wód oraz ścieków na grunty sąsiednie, 10. wprowadzenie ograniczeń na inne niż zwykłe korzystanie z wód, poprzez wprowadzenie obowiązku uzyskiwania pozwolenia wodnoprawnego. Ustawa Prawo wodne wprowadza też szczególne zasady ochrony wód, sformułowane w przepisach działu III, Rozdziału 1: art. 38 do 50. Wśród nich trzeba zwrócić szczególną uwagę na te, które odnoszą się do zakresu działania albo właściwości samorządów gminnych, powiatowych i ich organów. Ustawa wprowadza następujące zasady i formy ochrony wód oraz zakazy, nakazy i obowiązki, których celem jest ochrona wód: 1. zasadę ochrony wód, bez względu na to, czyją stanowią własność,

20 19 2. zakaz wprowadzania ścieków bezpośrednio do poziomów wodonośnych wód podziemnych, 3. zakaz wprowadzania ścieków do wód powierzchniowych i ziemi, jeśli byłoby to sprzeczne z warunkami wynikającymi z utworzenia obszarów chronionych na podstawie art. 58 i 60 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 92, poz. 880); w pasie technicznym umocnień brzegowych i zabudowy ochronnej wybrzeża morskiego, 4. zakaz wprowadzania ścieków do wód stojących; do jezior i ich dopływów, jeśli czas dopływu do jeziora byłby krótszy niż jedna doba; do ziemi, jeżeli stopień oczyszczenia ścieków lub miąższość warstwy gruntu nad zwierciadłem wód podziemnych nie stanowi zabezpieczenia tych wód przed zanieczyszczeniem, 5. zakaz wprowadzania do wód odpadów stałych oraz gnojowicy, spławiania do wód zanieczyszczonego śniegu, lokalizacji na obszarach zalewowych inwestycji szczególnie oddziaływujących na środowisko, gromadzenia na terenach zalewowych odpadów i środków chemicznych, mycia w wodach powierzchniowych i nad ich brzegami pojazdów, pobierania bezpośrednio z wód powierzchniowych wody do opryskiwaczy oraz ich mycia w tych wodach, używania do konserwacji konstrukcji wodnych farb zawierających TBT, 6. zakaz wprowadzania z oczyszczonymi ściekami określonych odpadów lub zanieczyszczeń, powodujących określone zmiany w wodach (art. 41 ust. 1 pkt 1 i 2), 7. zakaz rozcieńczania ścieków wodą, w celu uzyskania ich składu i stanu zgodnego z przepisami, 8. nakaz budowy urządzeń służących ochronie wód, do których wprowadzane są ścieki, 9. obowiązek jednoczesnego rozwiązywania zagadnień zaopatrzenia w wodę z zagadnieniami odbioru i unieszkodliwiania ścieków, 10. obowiązek wyposażania aglomeracji powyżej 2 tysięcy mieszkańców w system kanalizacyjny i oczyszczalnię ścieków, 11. obowiązek dokonywania pomiarów ilości i jakości wody i ścieków przez zakłady, które zarządzają ujęciami lub oczyszczalnią, 12. obowiązek prowadzenia produkcji rolniczej z ograniczeniem zanieczyszczania wód związkami azotu, 13. nakaz zrzucania ścieków ze statków do urządzeń na lądzie, 14. obowiązek dokonywania przez państwową inspekcję ochrony środowiska oceny jakości wód powierzchniowych i podziemnych, Standardy jakościowe dla wód powierzchniowych i podziemnych zostały określone poprzez dokonanie klasyfikacji wód. Na podstawie upoważnienia ustawowego z art. 49 ustawy Prawo wodne, klasyfikacji dokonał Minister Środowiska Rozporządzeniem z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu tych wód (Dz. U. Nr 32, poz. 284). Rozporządzenie to ma obecnie status rozporządzenia nieobowiązującego, ponieważ art. 49 Ustawy Prawo wodne, w którym znajdowała się delegacja do wydanie tego rozporządzenia, został uchylony przez art. 1, pkt 33 ustawy z dnia 3 czerwca 2005 r. o zmianie ustawy Prawo wodne oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 130, poz. 1087). Wydaje się, że w świetle braku obowiązujących standardów jakościowych dla wód powierzchniowych i podziemnych, dopuszczalne jest jednak stosowanie tego rozporządzenia. W Rozporządzeniu MŚ w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu tych wód, wprowadzono klasyfikację obejmującą pięć klas jakościowych wód. Dla wód powierzchniowych wprowadzono dodatkowo kategorie jakościowe A1, A2 i A3, określające wymagania, jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia.

21 20 Klasa/ kategoria Klasa I Kategoria A1 Klasa II Kategoria A2 Klasa III Kategoria A2 Klasa IV Kategoria A3 Klasa V Stan wód powierzchniowych Klasa Stan wód podziemnych Wody o bardzo dobrej jakości zdatne do spożycia w przypadku uzdatnienia sposobem właściwym dla kat. A1 / wskaźniki jakości nie wskazują na żadne oddziaływania atropogeniczne Wody dobrej jakości zdatne do spożycia w przypadku uzdatnienia sposobem właściwym dla kat.a2 / biologiczne wskaźniki jakości wykazują niewielki wpływ oddziaływań antropogenicznych Wody zadowalającej jakości zdatne do spożycia w przypadku uzdatnienia sposobem właściwym dla kat. A2 / biologiczne wskaźniki jakości wykazują umiarkowany wpływ oddziaływań antropogenicznych Wody niezadowalającej jakości zdatne do spożycia w przypadku uzdatnienia sposobem właściwym dla kat. A3 / biologiczne wskaźniki jakości wykazują, na skutek oddziaływań antropogenicznych, zmiany ilościowe i jakościowe w populacjach biologicznych Wody złej jakości nie spełniają wymagań dla wód powierzchniowych, są niezdatne do spożycia/ biologiczne wskaźniki jakości, na skutek oddziaływań antopogenicznych, wykazują zmiany polegające na zaniku występowania znacznej części populacji biologicznych Klasa I Klasa II Klasa III Klasa IV Klasa V Wody o bardzo dobrej jakości wskaźniki jakości kształtowane wyłącznie wskutek naturalnych procesów zachodzących w warstwie wodonośnej / żaden wskaźnik nie przekracza wartości dopuszczalnych dla wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi Wody dobrej jakości wskaźniki jakości nie wskazują na oddziaływanie antropogeniczne / wskaźniki jakości, z wyjątkiem żelaza i manganu nie przekraczają wartości dopuszczalnych dla jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi Wody zadowalającej jakości wskaźniki jakości są podwyższone w wyniku naturalnych procesów lub słabej antropopresji / mniejsza część wskaźników dotyczących przydatności wody do spożycia przez ludzi jest przekroczona Wody niezadowalającej jakości wskaźniki jakości są podwyższone w wyniku naturalnych procesów lub słabej antropopresji / większość wskaźników przekracza wartości dopuszczalne dla jakości wody przydatnej do spożycia przez ludzi Wody złej jakości wartości wskaźników jakości potwierdzają oddziaływanie antropogeniczne / woda nie spełnia wymagań określonych dla wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi. Cytowane wyżej Rozporządzenie, poza klasyfikacją wód reguluje: sposób prowadzenia monitoringu stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposób interpretacji wyników i prezentacji stanu wód powierzchniowych i podziemnych. Ustawa Prawo wodne wprowadza obszarowe formy ochrony wód: a)strefy ochronne ujęć wody, gdzie obowiązują określone nakazy, zakazy i ograniczenia w zakresie użytkowania gruntów i korzystania z wody, z podziałem na: -teren ochrony bezpośredniej, gdzie teren nie może być użytkowany na inne cele niż eksploatacja ujęcia; wody deszczowe nie mogą przedostawać się do urządzeń poboru wody; teren musi być zagospodarowany zielenią; ścieki z urządzeń sanitarnych, służących obsłudze muszą być odprowadzane poza strefę; obsługa urządzeń zaopatrzenia w wodę powinna być ograniczona do minimum; teren strefy musi być ogrodzony, oznaczony widocznymi znakami stojącymi lub pływającymi, które mają zawierać informację o zakazie wstępu osób nieupoważnionych i - teren ochrony pośredniej, na której terenie może być zabronione lub ograniczone wykonywanie robót i innych czynności powodujących zmniejszenie przydatności ujmowanej wody lub wydajności ujęcia, w szczególności: zakaz wprowadzania ścieków do ziemi i wód oraz rolniczego ich wykorzystania; przechowywania lub składowania odpadów promieniotwórczych; stosowania nawozów sztucznych i

22 21 środków ochrony roślin, a także innych zakaz ów i ograniczeń wymienionych w art. 54 ustawy Prawo wodne. b)obszary ochronne zbiorników wód śródlądowych, gdzie obowiązują zakazy, nakazy i ograniczenia w zakresie użytkowania gruntów lub korzystania z wody w celu ochrony ich zasobów przed degradacją. Ustawa wyposaża ministra środowiska w liczne delegacje do określenia standardów, posiadających istotne znaczenie dla ochrony wód. Minister określił w drodze rozporządzeń następujące standardy: 1. Wymagania, jakim powinny odpowiadać morskie wody wewnętrzne i wody przybrzeżne będące środowiskiem życia skorupiaków i mięczaków rozporządzeniem z dnia 4 października 2002 r. (Dz. U. Nr 176, poz. 1454), 2. Wymagania, jakim powinny odpowiadać wody śródlądowe będące środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych rozporządzeniem z dnia 4 października 2002 r. (Dz. U. Nr 176, poz. 1455). 3. Metodyki referencyjne badania stopnia biodegradacji substancji powierzchniowoczynnych zawartych w produktach, których stosowanie może mieć wpływ na jakość wód rozporządzeniem z dnia 16 listopada 2002 r. (Dz. U. Nr 196, poz. 1658). 4. Warunki, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi oraz substancje szczególnie szkodliwe dla środowiska wodnego rozporządzeniem z dnia 24 lipca 2006 r. (Dz. U. Nr 137, poz. 984). 5. Kryteria wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych rozporządzeniem z dnia 23 grudnia 2002 r. (Dz. U. Nr 241, poz. 2093). 6. Szczegółowe wymagania, jakim powinny odpowiadać programy działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych rozporządzeniem z dnia 23 grudnia 2002 r. (Dz. U. Nr 4 z roku 2003, poz. 44). 7. Dopuszczalne masy substancji, które mogą być odprowadzane w ściekach przemysłowych rozporządzeniem z 27 lipca 2004 r. (Dz. U. Nr 180, poz. 1867), 8. Klasyfikacja dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposób prowadzenia monitoringu oraz sposób interpretacji wyników i prezentacji stanu tych wód rozporządzeniem z dnia 11 lutego 2004 r. (Dz. U. Nr 32, poz. 284). Prawo z zakresu ochrony środowiska stosują organy ochrony środowiska. Poza organami administracji ogólnej w zakresie ochrony środowiska, które są właściwe w sprawach z zakresu gospodarki wodnej, między innymi wójtem i starostą, działają też organy administracji rządowej niezespolonej - dyrektorzy regionalnych zarządów gospodarki wodnej. Ustawa Prawo wodne zawiera m. in. przepisy karne, podobnie jak inne ustawy regulujące zagadnienia ochrony środowiska. Tak więc organami właściwymi w sprawach z zakresu ochrony wód, będą też sądy powszechne. Zakres zadań gminnych dotyczących ochrony wód, jest tożsamy z podstawowymi zadaniami własnymi gminy, kompetencje administracyjne wójta ograniczają się zaś do orzecznictwa administracyjnego w zakresie zwykłego korzystania z wody. Zakres działania powiatu obejmuje zadania o charakterze ponadgminnym, w tym zadania z zakresu rybactwa śródlądowego. Gdy jednak chodzi o starostę, to za wyjątkiem spraw zastrzeżonych dla dyrektora RZGW i wojewody (inwestycje szczególnie oddziałujące na środowisko) jest on organem właściwym we wszystkich sprawach z zakresu gospodarki wodnej. 2.6 GOSPODAROWANIE ODPADAMI Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. Nr 62, poz. 628 z późn. zmianami) określa zasady postępowania z odpadami w sposób zapewniający ochronę życia i zdrowia ludzi oraz ochronę środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju. Ustawa określa w szczególności:

23 22 zasady gospodarowania odpadami, zasady opracowywania planów gospodarki odpadami, obowiązki wytwórców i posiadaczy odpadów, zasady szczególne postępowania z niektórymi rodzajami odpadów (zawierających PCB, oleje odpadowe, pochodzących z procesów wytwarzania dwutlenku tytanu, zużyte baterie i akumulatory, odpady medyczne i weterynaryjne komunalne osady ściekowe), sposób prowadzenia termicznego przekształcania odpadów, wymagania dotyczące składowania i magazynowania odpadów, zasady międzynarodowego obrotu odpadami, przepisy karne, którym podlegają nieprzestrzegający przepisów ustawy. Art. 14 ustawy określa obowiązek opracowywania planów gospodarki odpadami, które powinny być opracowywane na szczeblu krajowym, wojewódzkim, powiatowym i gminnym. Projekty planów podlegają zaopiniowaniu; projekt planu gminnego przez zarząd województwa oraz zarząd powiatu. Organ wykonawczy gminy składa, co 2 lata, radzie gminy sprawozdania z realizacji planu gospodarki odpadami. Plany podlegają aktualizacji nie rzadziej niż co 4 lata. Z punktu widzenia władz gminnych ważnym zapisem jest zapis Art. 16 ustawy mówiący o tym, że przedsięwzięcia związane z unieszkodliwianiem odpadów mogą być realizowane z udziałem środków z funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej, o ile przedsięwzięcia te zostały ujęte w planie gospodarki odpadami. Ustawa o odpadach, w Art. 15, ust. 8, udziela Ministrowi Środowiska delegacji do wydana rozporządzenia, określającego zakres, sposób i formę sporządzania wojewódzkiego, powiatowego i gminnego planu gospodarki odpadami. Takie rozporządzenie, z dnia 9 kwietnia 2003 r. w sprawie sporządzania planów gospodarki odpadami, zostało ogłoszone w Dz. U. Nr 66, poz. 620., rozporządzenie to zostało zmienione rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 13 marca 2006 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie sporządzania planów gospodarki odpadami (Dz. U. Nr 46, poz. 333). Szczegółowy zakres, sposób oraz formę sporządzania gminnego planu gospodarki odpadami określa 4 i 6 ww. rozporządzenia. W przeciwieństwie do ustawy o odpadach ustawa Prawo ochrony środowiska nie udziela delegacji do określenia zakresu, sposobu i formy sporządzania gminnych planów ochrony środowiska. Istotnym i ważnym, z punktu widzenia gmin, aktem prawnym odnoszącym się do zagadnienia szczegółowego jakim jest gospodarowanie odpadami a także ogólnego, jakim jest ochrona powierzchni ziemi, wód oraz przyrody, jest ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (t. jedn. Dz. U. z 2005 r. Nr 236, poz. 2008). Ustawa określa zadania gminy oraz obowiązki właścicieli nieruchomości dotyczące utrzymania czystości i porządku. Zadania gmin określone są w Art. 3 i 4: Art Utrzymanie czystości i porządku w gminach należy do obowiązkowych zadań własnych gminy. 2. Gminy zapewniają czystość i porządek na swoim terenie i tworzą warunki niezbędne do ich utrzymania, a w szczególności: 1) tworzą warunki do wykonywania prac związanych z utrzymaniem czystości i porządku na terenie gminy lub zapewniają wykonanie tych prac przez tworzenie odpowiednich jednostek organizacyjnych; 2) zapewniają budowę, utrzymanie i eksploatację własnych lub wspólnych z innymi gminami: a) (uchylona), b) stacji zlewnych, w przypadku gdy podłączenie wszystkich nieruchomości do sieci kanalizacyjnej jest niemożliwe lub powoduje nadmierne koszty, c) instalacji i urządzeń do zbierania, transportu i unieszkodliwiania zwłok zwierzęcych lub ich części,

24 23 d) szaletów publicznych; 3) zapobiegają zanieczyszczaniu ulic, placów i terenów otwartych, w szczególności przez: zbieranie i pozbywanie się, z zastrzeżeniem art. 5 ust. 4, błota, śniegu, lodu oraz innych zanieczyszczeń uprzątniętych z chodników przez właścicieli nieruchomości oraz odpadów zgromadzonych w przeznaczonych do tego celu urządzeniach ustawionych na chodniku; 4) określają wymagania wobec osób utrzymujących zwierzęta domowe w zakresie bezpieczeństwa i czystości w miejscach publicznych; 5) organizują ochronę przed bezdomnymi zwierzętami na zasadach określonych w odrębnych przepisach; 6) (uchylony); 6a) (1) udostępniają mieszkańcom na stronie internetowej oraz w sposób zwyczajowo przyjęty informację o znajdujących się na terenie gminy zbierających zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny pochodzący z gospodarstw domowych, o których mowa w ustawie z dnia 29 lipca 2005 r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (Dz. U. Nr 180, poz. 1495), zawierającą: a) firmę, oznaczenie siedziby i adres albo imię, nazwisko i adres zbierającego zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny, b) adresy punktów zbierania zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego, w tym punktów sprzedaży sprzętu elektrycznego i elektronicznego; 7) (skreślony); 8) zapewniają zbieranie, transport i unieszkodliwianie zwłok bezdomnych zwierząt lub ich części oraz współdziałają z przedsiębiorcami podejmującymi działalność w tym zakresie; 9) znakują obszary dotknięte lub zagrożone chorobą zakaźną zwierząt. 3. Gminy prowadzą ewidencję: 1) zbiorników bezodpływowych w celu kontroli częstotliwości ich opróżniania oraz w celu opracowania planu rozwoju sieci kanalizacyjnej; 2) przydomowych oczyszczalni ścieków w celu kontroli częstotliwości i sposobu pozbywania się komunalnych osadów ściekowych oraz w celu opracowania planu rozwoju sieci kanalizacyjnej; 3) umów zawartych na odbieranie odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości w celu kontroli wykonywania przez właścicieli nieruchomości i przedsiębiorców obowiązków wynikających z ustawy. Art Rada gminy, po zasięgnięciu opinii państwowego powiatowego inspektora sanitarnego, uchwala regulamin utrzymania czystości i porządku na terenie gminy, zwany dalej "regulaminem"; regulamin jest aktem prawa miejscowego. 2. Regulamin określa szczegółowe zasady utrzymania czystości i porządku na terenie gminy dotyczące: 1) wymagań w zakresie utrzymania czystości i porządku na terenie nieruchomości obejmujących: a) prowadzenie we wskazanym zakresie selektywnego zbierania i odbierania odpadów komunalnych, w tym powstających w gospodarstwach domowych, odpadów niebezpiecznych, odpadów wielkogabarytowych i odpadów z remontów, b) uprzątanie błota, śniegu, lodu i innych zanieczyszczeń z części nieruchomości służących do użytku publicznego, c) mycie i naprawy pojazdów samochodowych poza myjniami i warsztatami naprawczymi;

25 24 2) rodzaju i minimalnej pojemności urządzeń przeznaczonych do zbierania odpadów komunalnych na terenie nieruchomości oraz na drogach publicznych, warunków rozmieszczania tych urządzeń i ich utrzymania w odpowiednim stanie sanitarnym, porządkowym i technicznym, przy uwzględnieniu: a) średniej ilości odpadów komunalnych wytwarzanych w gospodarstwach domowych bądź w innych źródłach, b) liczby osób korzystających z tych urządzeń; 3) częstotliwości i sposobu pozbywania się odpadów komunalnych i nieczystości ciekłych z terenu nieruchomości oraz z terenów przeznaczonych do użytku publicznego; 4) maksymalnego poziomu odpadów komunalnych ulegających biodegradacji dopuszczonych do składowania na składowiskach odpadów; 5) innych wymagań wynikających z gminnego planu gospodarki odpadami; 6) obowiązków osób utrzymujących zwierzęta domowe, mających na celu ochronę przed zagrożeniem lub uciążliwością dla ludzi oraz przed zanieczyszczeniem terenów przeznaczonych do wspólnego użytku; 7) wymagań utrzymywania zwierząt gospodarskich na terenach wyłączonych z produkcji rolniczej, w tym także zakazu ich utrzymywania na określonych obszarach lub w poszczególnych nieruchomościach; 8) wyznaczania obszarów podlegających obowiązkowej deratyzacji i terminów jej przeprowadzania. 3. Rada gminy dostosuje regulamin do gminnego planu gospodarki odpadami w terminie nie dłuższym niż 3 miesiące od daty uchwalenia tego planu. Ustawa określa również warunki udzielania zezwoleń na świadczenie usług w zakresie: odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości, opróżniania zbiorników bezodpływowych, ochrony przed bezdomnymi zwierzętami, prowadzenia schronisk dla bezdomnych zwierząt. 2.7 OCHRONA POWIERZCHNI ZIEMI Ochrona powierzchni ziemi w polskim systemie prawnym postrzegana jest w dwóch ujęciach: 1. jako ochrona gruntów rolnych i leśnych przed ich przeznaczaniem na cele nierolne i nieleśne oraz rekultywacja i poprawianie wartości użytkowej gruntów, lub 2. jako zapewnienie najlepszej jej jakości, poprzez racjonalne gospodarowanie, zachowanie wartości przyrodniczych, zachowanie możliwości produkcyjnego wykorzystania, ograniczanie zmian naturalnego ukształtowania, utrzymanie jakości gleby i ziemi powyżej lub co najmniej na poziomie wymaganych standardów albo doprowadzenie jakości gleby i ziemi co najmniej do wymaganych standardów, gdy nie są one dotrzymane, zachowanie wartości kulturowych, z uwzględnieniem archeologicznych dóbr kultury. Pierwsze ujęcie reprezentowane jest przez przepisy ustawy z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (t. jedn. Dz. U. z 2004 r. Nr 121, poz z późn. zmianami). Ochrona gruntów w ujęciu pierwszym nie wchodzi do zakresu programu ochrony środowiska. Drugie, szersze, można powiedzieć kompleksowe ujecie ochrony powierzchni ziemi, reprezentowane jest przez przepisy ustawy Prawo ochrony środowiska. Ustawa ta odsyła w art. 81 ust. 4 pkt 5 do przepisów ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych jako do przepisów szczególnych. Ustawa Prawo ochrony środowiska jest ustawą późniejszą. Tak więc w wypadku kolizji norm mamy w tym wypadku do czynienia z kolizją norm kolizyjnych.

26 25 Ponieważ jednak cecha jaką jest szczególność przepisu stoi wyżej w hierarchii (ma większą moc derogacyjną) niż cecha charakteryzowana przez termin wejścia w życie ustawy, przeto w wypadku kolizji norm, obowiązują przepisy ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych. Dlatego zasady ochrony powierzchni ziemi wprowadzone tą ustawą zostaną wyliczone w pierwszej kolejności, ale tylko z powodu wspomnianego odesłania. Ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych, rozgranicza właściwość organów w ten sposób, że w sprawach gruntów rolnych właściwym organem jest starosta, natomiast gruntów leśnych - dyrektor regionalnej dyrekcji Lasów Państwowych. Już z tego rozgraniczenia kompetencji wynika, że ochronę gruntów leśnych można omówić tylko ogólnie. Ochrona gruntów rolnych, która jest zlecona staroście, jako zadanie z zakresu administracji rządowej, polega na: 1. ograniczeniu przeznaczania ich na cele nierolnicze lub nieleśne, 2. zapobieganie procesom degradacji i dewastacji gruntów rolnych oraz szkodom w produkcji rolniczej, powstającym w wyniku działalności nierolniczej, 3. rekultywacji i zagospodarowaniu gruntów na cele rolnicze, 4. zachowaniu torfowisk i oczek wodnych jako naturalnych zbiorników wodnych. Ochrona gruntów leśnych polega na: 1. ograniczaniu przeznaczania ich na cele nieleśne i nierolnicze, 2. zapobieganiu procesom degradacji i dewastacji gruntów leśnych, oraz szkodom w drzewostanach i produkcji leśnej, powstającym wskutek działalności nieleśnej, 3. przywracaniu wartości użytkowej gruntom, które utraciły charakter gruntów leśnych wskutek działalności nieleśnej, 4. poprawianiu ich wartości użytkowej oraz zapobieganiu obniżania ich produkcyjności. Podstawową formą ochrony gruntów jest ograniczanie ich przeznaczania na cele nierolnicze i nieleśne. Instrumentem prawnym tych ograniczeń jest miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, sporządzany przez wójta, a uchwalany przez radę gminy, jako akt prawa miejscowego. W planie ustala się funkcje dla danego terenu. Zmiana tych funkcji odnośnie do niektórych gruntów, skutkująca przeznaczeniem gruntów rolnych lub leśnych na cele nierolnicze lub nieleśne wymaga zgody odpowiednio ministra lub wojewody, po uzyskaniu wymaganych opinii Izby Rolniczej lub dyrektora regionalnego Lasów Państwowych lub dyrektora parku narodowego. Ograniczenia zmiany funkcji terenów rolnych i leśnych są tym większe, im wyższa klasa bonitacyjna gruntów. Mocniej chronione są grunty wytworzone z gleb pochodzenia organicznego. W toku prac nad projektem planu zagospodarowania przestrzennego, wójt (burmistrz, prezydent) obowiązany jest uzyskać zgodę na przeznaczenie gruntów rolnych i leśnych, na cele nierolne i nieleśne. Rodzaj i klasa bonitacyjna Organ wyrażający gruntów zgodę Organ opiniujący Grunty rolne, stanowiące użytki rolne klasy I III, jeżeli zwarty obszar, projektowany do Minister Rolnictwa i wyłączenia wynosi powyżej 0,5 ha, na wniosek wójta, za Rozwoju Wsi Wojewoda pośrednictwem wojewody Grunty leśne, stanowiące własność skarbu państwa, na Dyrektor regionalny Lasów Minister Środowiska, wniosek wójta, za pośrednictwem wojewody (minister Państwowych lub dla gruntów lub upoważniona może żądać przedstawienia kilku wariantów, kierunków parków narodowych Dyrektor przez niego osoba proj. rozwoju przestrzennego) Parku Grunty rolne, stanowiące użytki rolne klasy IV, jeżeli zwarty obszar przeznaczony do wyłączenia przekracza Wojewoda Izba rolnicza 1 ha, na wniosek wójta Grunty rolne, stanowiące użytki rolne klasy V i VI wytworzone z gleb pochodzenia organicznego i torfowisk, jeżeli zwarty obszar przeznaczony do Wojewoda Izba rolnicza wyłączenia przekracza 1 ha, na wniosek wójta Pozostałe grunty leśne Wojewoda Izba rolnicza Pozostałe grunty rolne rada gminy w uchwale o uchwaleniu planu zagospodarowania przestrzennego

27 26 Kolejnym instrumentem ochronnym, jest instytucja wyłączenia gruntów z produkcji rolnej lub leśnej. Wyłączenie następuje na podstawie decyzji wydawanej przez starostę. Osoba, która uzyskała decyzję o wyłączeniu ponosi opłaty roczne, oraz w wypadku wyłączenia gruntów leśnych i przedwczesnego wyrębu drzewostanu również jednorazowe odszkodowanie. Wyłączenie gruntów z produkcji rolnej lub leśnej na cele budownictwa mieszkaniowego, w ograniczonym zakresie wolne jest od opłat. Przeznaczenie gruntów rolnych na cele leśne nie wymaga decyzji. Ustawa nakłada na właścicieli gruntów, które są użytkami rolnymi, w tym użytkami zrekultywowanymi na cele rolne, obowiązek przeciwdziałania degradacji gleb. Starosta, bądź dyrektor regionalny Lasów Państwowych może nałożyć na właściciela, w drodze decyzji administracyjnej obowiązek dokonania zadrzewień, zalesień, zakrzewień lub założenie trwałych użytków zielonych. Jeśli chodzi o ochronę użytków przed chorobami, szkodnikami lub zachwaszczeniami, to kompetencje do nakładania na właścicieli odpowiednich obowiązków przysługują wójtowi. Dla gruntów, położonych w strefach ograniczonego użytkowania przy zakładach przemysłowych, opracowuje się (na koszt zakładów) plan gospodarowania na tych gruntach. Osoba, powodująca utratę albo ograniczenie wartości użytkowej gruntów jest obowiązana do ich rekultywacji. Rekultywacja gruntów na cele rolnicze, zdegradowanych lub zdewastowanych przez nieustalone osoby, albo w wyniku klęsk żywiołowych wykonywana jest przez starostę ze środków Funduszu Ochrony Gruntów Rolnych. Ustawa ustala obowiązek rekultywacji i zagospodarowania gruntów w planowaniu, projektowaniu i realizacji na wszystkich etapach działalności przemysłowej. Ustawa Prawo ochrony środowiska, normuje zagadnienia ochrony powierzchni ziemi w sposób ogólny. Jednak odmiennie niż ustawa uprzednio omawiana, ustawa Prawo ochrony środowiska nakłada obowiązek rekultywacji nie na sprawcę niekorzystnych przekształceń lub zanieczyszczeń, ale na władającego gruntem. Można zatem mówić o domniemaniu odpowiedzialności władającego powierzchnią ziemi, za jej zanieczyszczenie lub niekorzystne przekształcenie. Jest to oryginalna konstrukcja prawna, niespotykana w obszarze kontynentalnej kultury prawnej. Władający powierzchnią ziemi, aby uwolnić się od skutków prawnych tego domniemania (obowiązek przeprowadzenia rekultywacji na własny koszt), musi wykazać istnienie nie tylko okoliczności braku winy (ekskulpacyjnych), czy braku wpływu na powstałe zanieczyszczenie (egzoneracyjnych), ale wskazać indywidualnie oznaczony podmiot, odpowiedzialny za powstałe przekształcenia czy zanieczyszczenia. Nie ma wątpliwości, że celem ustawodawcy było wzmocnienie funkcji ochronnej prawa, gdy chodzi o ochronę powierzchni ziemi. Świadczyć może o tym administracyjny tryb ustalania odpowiedzialności oraz kosztów rekultywacji, podobnie stosowanie przepisów ordynacji podatkowej do ściągania należności od zobowiązanego. Abstrahując od oceny przyjętych konstrukcji prawnych trzeba zauważyć, że ustawodawca osiągnął zakładane cele. Ogólne zasady ochrony powierzchni ziemi, określone w ustawie Prawo ochrony środowiska, dookreślają w stopniu zupełnym (inaczej niż ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych), na czym faktycznie polega rekultywacja. Polega ona na doprowadzeniu gruntów do wymaganych standardów i przywróceniu im pełnionych funkcji. W tym celu ustawa: 1. wskazuje na faktyczną funkcję pełnioną przez powierzchnię ziemi, jako wyznacznik kierunku jej rekultywacji, lub subsydiarnie na funkcję określoną w planie zagospodarowania przestrzennego; - takie rozwiązanie eliminuje potencjalne dylematy dotyczące kierunków rekultywacji, jakie mogłyby powstać przy rekultywacji gruntów całkowicie zdewastowanych i nie użytkowanych, 2. standaryzuje wymagania prac rekultywacyjnych, służy temu celowi Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi (Dz. U. Nr 165, poz. 1359), w szczególności przez określenie: a) standardów jakości gleby albo ziemi, używanych do określonych prac ziemnych, w tym używanych do tego celu osadów pochodzących z dna zbiorników powierzchniowych wód stojących lub wód płynących,

28 27 b) referencyjne metodyki wykonywania badań jakości gleby lub ziemi, c) referencyjne metodyki modelowania rozprzestrzeniania substancji w glebie i ziemi. Ustawa normuje tez pozostałe, ogólne zagadnienia związane z ochroną powierzchni ziemi, między innymi: 1. przyznaje właściwym organom kompetencje do nakładania na podmioty władające powierzchnią ziemi, prowadzenia w określonych okolicznościach pomiarów zawartości substancji w glebie lub ziemi, 2. nakłada na starostów obowiązek prowadzenia okresowych badań jakości gleby i ziemi, oraz prowadzenia rejestru informacji o terenach, na których nastąpiło przekroczenie standardów jakości ziemi lub gleby, 3. włącza oceny jakości gleby i ziemi oraz obserwacji zmian do państwowego monitoringu środowiska. Swoistą formą ochrony powierzchni ziemi, jest instytucja lasów ochronnych, wprowadzona ustawą z dnia 28 września 1991 r. o lasach (t. jedn. Dz. U. z 2005 r. Nr 45,. poz. 435 z późn. zmianami). Wśród kryteriów uznania przez ministra środowiska lub wojewodę lasu za ochronny, w pierwszej kolejności ustawodawca wymienia ochronę gleby przed zmywaniem lub wyjałowieniem, powstrzymanie usuwania się ziemi, obrywania skał lub lawin. Na podstawie art. 17 ustawy o lasach Minister Środowiska, rozporządzeniem z dnia 25 sierpnia 1992 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu uznawania lasów za ochronne oraz szczególnych zasad prowadzenia w nich gospodarki leśnej (Dz. U. Nr 67, poz. 337) ustanowił zasady i ograniczenia, mające m. in. na celu ochronę gruntów leśnych. Jednocześnie rozporządzenie zawiera inne uregulowania prawne, dające ochronę komponentom środowiska, takim jak wody powierzchniowe i podziemne, zwierzęta i rośliny. 2.8 OCHRONA PRZED HAŁASEM I WIBRACJAMI Ochrona przed hałasem polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu akustycznego środowiska, w szczególności przez: 1) utrzymanie poziomu hałasu poniżej dopuszczalnego lub co najmniej na tym poziomie, 2) zmniejszanie poziomu hałasu co najmniej do dopuszczalnego, gdy nie jest on dotrzymany. Cele ekologiczne w zakresie ochrony przed hałasem i wibracjami, są osiągane przez następujące instrumenty prawne: 1) określenie dopuszczalnych poziomów hałasu, w drodze rozporządzenia Ministra Środowiska (Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 29 lipca 2004 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku, Dz. U. Nr 178, poz. 1841), 2) wartości progowe hałasu dla terenów zróżnicowanych ze względu na ich funkcje planistyczne, 3) wartości progowe poziomów hałasu dla pory dnia oraz pory nocy, 4) okresy, do których odnoszą się wartości progowe poziomów hałasu jako czas odniesienia, (Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 stycznia 2002 r. w sprawie wartości progowych poziomów hałasu, Dz. U. Nr 8, poz. 81.), 5) sporządzanie przez starostę map akustycznych terenu, a także programy działań dla terenów, gdzie poziom hałasu przekracza dopuszczalny, 6) wprowadzania na wodach żeglownych przez ministra, a przez radę powiatu na wodach używanych do celów rekreacyjnych, ograniczeń lub zakazów używania określonych jednostek pływających, jeśli jest to konieczne dla zapewnienia odpowiednich warunków akustycznych, 7) prowadzenie oceny stanu akustycznego środowiska w ramach państwowego monitoringu środowiska (obowiązkowo dla aglomeracji powyżej 100 tys. mieszk.), 8) obowiązek przekazywania przez starostę map akustycznych, niezwłocznie po ich sporządzeniu, zarządowi województwa, wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska, wojewódzkiemu inspektorowi sanitarnemu.

29 28 Zagadnienie ochrony przed hałasem choć ważne, nie plasują się na czele listy palących zagadnień z zakresu ochrony środowiska. Stąd odległe terminy ustalone przez ustawodawcę, na wypełnienie nałożonych ustawą obowiązków (np. mapy akustyczne należy sporządzić do 30 czerwca 2012 roku). 2.9 OCHRONA PRZED POLAMI ELEKTROMAGNETYCZNYMI Ochrona przed polami elektromagnetycznymi polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu środowiska poprzez: 1) utrzymanie poziomów pól elektromagnetycznych poniżej dopuszczalnych, lub co najmniej na tych poziomach, 2) zmniejszanie poziomów pól elektromagnetycznych co najmniej do dopuszczalnych. Ochrona przed polami magnetycznymi, realizowana jest za pomocą podobnych instrumentów prawnych, jak ochrona pozostałych komponentów środowiska. Podstawową rolę ochronną pełnią tu standardy określające dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych w środowisku, oraz sposoby sprawdzania dotrzymywania tych poziomów. Minister Środowiska otrzymał kompetencję prawodawczą, do określenia w drodze rozporządzenia: 1) zróżnicowanych poziomów pól elektromagnetycznych dla terenów zabudowy mieszkalnej i miejsc dostępnych dla ludności, 2) zakresów częstotliwości, dla których określa się parametry fizyczne, charakteryzujące oddziaływanie pól elektromagnetycznych na środowisko, 3) dopuszczalnych wartości parametrów fizycznych dla poszczególnych zakresów częstotliwości, 4) metod dokonywania sprawdzeń dotrzymywania poziomów dla poszczególnych zakresów częstotliwości. Ocena poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku i obserwacja zmian została włączona do państwowego monitoringu środowiska, natomiast wojewodowie zostali zobowiązani do prowadzenia aktualizowanego rejestru informacji o terenach, na których stwierdzono przekroczenie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku. Ochrona przed polami elektromagnetycznymi jest też realizowana w ramach procesu inwestycyjnego. Wydawane przez wójta decyzje o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu oraz o pozwoleniu na budowę, dla inwestycji mogących znacząco oddziaływać na środowisko, są wydawane po przedstawieniu raportu oddziaływania na środowisko i po przeprowadzeniu postępowania w sprawie oddziaływania na środowisko (z udziałem społeczeństwa) OCHRONA KOPALIN Ochrona złóż kopalin polega na racjonalnym gospodarowaniu ich zasobami oraz kompleksowym ich wykorzystaniu, w tym kopalin towarzyszących. Ustawa Prawo ochrony środowiska określa tylko kilka zasad związanych z ochroną kopalin, są to zasady: 1) gospodarczego uzasadnienia wydobycia, 2) stosowania środków ograniczających szkody w środowisku, 3) racjonalnego wydobycia i zagospodarowania kopaliny, 4) przedsiębrania środków ochrony zasobów złoża, powierzchni ziemi, wód powierzchniowych i podziemnych, 5) rekultywacji terenów poeksploatacyjnych i przywracania do właściwego stanu innych elementów przyrodniczych. W pozostałych sprawach ustawa odsyła do zasad szczególnych, określonych w ustawie prawo geologiczne i górnicze. W tej też ustawie znajdują rozwinięcie ogólne zasady Prawa ochrony środowiska. Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. Prawo geologiczne i górnicze (t. jedn. Dz. U. z 2005 r. Nr 228, poz z późn. zmianami) reguluje działalność geologiczną i górniczą na etapach badania, rozpoznawania, dokumentowania, uzyskiwania koncesji,

30 29 eksploatacji i zakończenia eksploatacji złoża kopaliny. Ujęcie w szczegółowe ramy prawne tych wszystkich zagadnień, jest przede wszystkim środkiem ochrony kopalin. Dlatego ustawa nie określa zasad ochrony kopalin w formie odrębnej jednostki redakcyjnej tekstu prawnego. Całość uregulowań ustawy, łącznie z przepisami karnymi, to prawny instrument ochrony kopalin. Podstawowe elementy tej ochrony, to następujące zasady, ograniczenia i zakazy w działalności geologicznej i górniczej: 1) zasada własności państwowej kopalin, które nie stanowią części składowej nieruchomości, 2) ustanowienie użytkowania górniczego, jako prawnej formy korzystania ze złoża, 3) koncesjonowanie działalności, polegającej na poszukiwaniu lub rozpoznawaniu złóż kopalin, wydobywania kopalin ze złóż, bezzbiornikowego magazynowania substancji oraz składowania odpadów w górotworze, w tym podziemnych wyrobiskach górniczych, 4) poddanie robót górniczych przepisom prawa budowlanego, 5) poddanie ruchu zakładu górniczego kontroli Wyższego Urzędu Górniczego, 6) ustanowienie wymagań odnośnie nabycia szczególnych uprawnień przez osoby kierujące i nadzorujące ruchem zakładu górniczego, stwierdzanych przez Wyższy Urząd Górniczy, 7) ustanowienie obowiązku prowadzenia dokumentacji geologiczno-mierniczej przez prowadzącego zakład górniczy, 8) szczegółowe zasady ochrony kopalin w razie likwidacji zakładu górniczego, 9) ustalanie opłaty eksploatacyjnej, której część stanowi przychód Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska, 10) ustanowienie, szczególnych w stosunku do przepisów kodeksu cywilnego, zasad prawa sąsiedzkiego i zasad odpowiedzialności za szkody górnicze, 11) ustanowienie specjalnej administracji geologicznej, 12) i wreszcie ustanowienie przepisów karnych, których podstawowym celem jest ochrona kopalin. Poza kopalinami podstawowymi, ustawa reguluje też zagadnienia związane z kopalinami pospolitymi, dla których organem właściwym jest wojewoda, albo starosta. Organem, który rozstrzyga zagadnienia wstępne (prejudycjalne) w zakresie uzyskiwania koncesji badawczych i wydobywczych, jest właściwy miejscowo wójt OCHRONA ZWIERZĄT I ROŚLIN OCHRONA ZWIERZĄT Ochrona zwierząt, objęta jest odrębną regulacją: uchwaloną dnia 21 sierpnia 1997 r. ustawą o ochronie zwierząt (t. jedn. Dz. U. z 2003 r. Nr 106, poz z późn. zmianami). Ustawa wyłącza zwierzęta z kategorii prawnej, jaką są rzeczy. Prawo rzeczowe odnośnie do zwierząt ustawodawca dozwala stosować jedynie pomocniczo. Zakres normowania ustawy odnosi się do wszystkich kategorii zwierząt, w tym zwierząt dzikich, które ochronione są również przepisami ustaw: prawo łowieckie, o ochronie przyrody i rozporządzeń wydanych na ich podstawie. Ustawa wprowadza jako normatywne zasady m.in. pojęcia z zakresu etyki i humanitaryzmu : 1. zasadę humanitarnego traktowania zwierząt, 2. zakaz znęcania się nad zwierzętami (wraz z definicją i katalogiem działań zabronionych), 3. ograniczenia badań i doświadczeń na zwierzętach, 4. administracyjne pozbawienie lub ograniczenie prawa własności zwierzęcia traktowanego w sposób niehumanitarny. Ustawa nakłada obowiązki, nakazy i zakazy w zakresie ochrony zwierząt na ich właścicieli i inne podmioty, są to:

31 30 1. obowiązek uzyskiwania zezwolenia, wydawanego przez wójta, na hodowlę psów ras agresywnych, 2. obowiązek zapewnienia przez gminy opieki bezdomnym zwierzętom oraz ich wyłapywania, 3. zakaz podawania zwierzętom gospodarskim farmaceutyków o działaniu hormonalnym, tyreostatycznym i beta-agonistycznym, w innych celach niż lecznicze, 4. zakaz tuczu gęsi i kaczek na stłuszczone wątroby, 5. obowiązek uzyskiwania zezwolenia na nowe technologie chowu zwierząt, 6. zakaz stosowania mechanicznych i farmakologicznych środków dopingujących wobec zwierząt używanych do celów rozrywkowych, 7. zakaz organizowania walk zwierząt, 8. zakaz tresury zwierząt urodzonych w stanie dzikim, 9. zakaz utrzymywania poza ogrodami zoologicznymi zwierząt groźnych dla życia ludzi lub zwierząt, 10. obowiązek uzyskiwania koncesji na preparowanie zwierząt, 11. ograniczenia w transporcie oraz obowiązek uzyskiwania pozwolenia na transport zwierząt, 12. obowiązek posiadania kwalifikacji przez osoby wykonujące zabiegi na zwierzętach, 13. ograniczenie procedur doświadczalnych na zwierzętach i poddanie ich opiniowaniu przez Komisje Etyczne, 14. ograniczenie prawa do uśmiercania i zadawania bólu zwierzętom, 15. ustanowienie nadzoru Inspekcji Weterynaryjnej nad sprawami z zakresu ochrony zwierząt, 16. wprowadzenie przepisów karnych w celu wzmocnienia ochrony zwierząt. Rada gminy jest kompetentna do ustanowienia programu zapobiegającego bezdomności zwierząt, obejmującego sterylizację, poszukiwanie nowych właścicieli i usypianie ślepych miotów. Ustawodawca zamieścił w ustawie wiele norm kompetencyjnych, upoważniających do uregulowania w drodze aktów wykonawczych szeregu zagadnień szczegółowych, są to: 1. Rozporządzenia Ministra Nauki i Informatyzacji z dnia 29 lipca 2005 r. w sprawie Krajowej Komisji Etycznej do Spraw Doświadczeń na Zwierzętach oraz lokalnych komisji etycznych do spraw doświadczeń na zwierzętach (Dz. U. Nr 153, poz. 1275), 2. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 9 września 2004 r. w sprawie kwalifikacji osób uprawnionych do zawodowego uboju oraz warunków i metod uboju i uśmiercania zwierząt (Dz. U. Nr 205, poz. 2102), 3. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 26 kwietnia 2004 w sprawie szczegółowych wymagań weterynaryjnych dla prowadzenia działalności w zakresie zarobkowego przewozu zwierząt lub przewozu zwierząt wykonywanego w związku z prowadzeniem innej działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 100, poz. 1012) 4. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 26 kwietnia 2004 r. w sprawie szczegółowych wymagań weterynaryjnych dla prowadzenia działalności w zakresie obrotu zwierzętami, pośrednictwa w tym obrocie lub skupu zwierząt (Dz. U. Nr. 100, poz. 1011) 5. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 26 sierpnia 1998 r. w sprawie zasad i warunków wyłapywania bezdomnych zwierząt (Dz. U. Nr 116, poz. 753). Ochrona zwierząt łownych, określona została przepisami szczególnymi ustawą z dnia 13 października Prawo łowieckie (t. jedn. Dz. U. z 2005 r. Nr 127. poz z późn. zmianami.). Ustawa określa zasady gospodarki łowieckiej, organy administracji właściwej w sprawach łowiectwa, tryb uzyskiwania wymaganych zezwoleń. Wśród celów łowiectwa wymienia się: ochronę, zachowanie różnorodności i gospodarowanie populacjami zwierząt łownych; ochronę i kształtowanie środowiska przyrodniczego na rzecz poprawy warunków bytowania zwierzyny; zachowanie możliwie wysokiej kondycji osobniczej oraz właściwej liczebności populacji poszczególnych gatunków zwierzyny przy zachowaniu równowagi

32 31 środowiska przyrodniczego. Ustawa prawo łowieckiego zawiera też katalog zasad, które wraz z zasadami określonymi w ustawie o ochronie przyrody stanowią pewną całość w zakresie funkcji ochronnych prawa odnośnie do zwierząt dziko żyjących, są to: 1) zwalczanie kłusownictwa, 2) zakaz (poza polowaniami i odłowami) płoszenia, chwytania, przetrzymywania, ranienia i zabijania zwierzyny, 3) zakaz wybierania jaj i piskląt oraz niszczenia legowisk, nor i gniazd ptasich. Ustawa określa też szczególne warunki uchylania w/w zakazów. W gospodarce łowieckiej obowiązują liczne ograniczenia, polegające m. in. na obowiązku uzyskiwanie zezwoleń na: obrót zwierzyna żywą, tuszami i ich częściami, usługi turystyczne w obrocie międzynarodowym związane z łowiectwem. Poza właściwością ogólną wojewody w sprawach związanych z łowiectwem, kompetencje stosowania prawa posiadają też organy samorządu terytorialnego: 1. wójt z zakresie opiniowania planów łowieckich, opiniowania wydzierżawiania obwodów łowieckich, a także mediacji w sporach o wysokość wynagrodzenia za szkody łowieckie, 2. starosta w zakresie wydzierżawiania obwodów łowieckich polnych (wykonujący zadania zlecone z zakresu administracji rządowej). Szczegółowe zagadnienia prawne, dotyczące gospodarki łowieckiej w aspekcie ochrony dziko żyjących zwierząt, uregulowane są w następujących aktach wykonawczych: 1. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 10 kwietnia 2001 r. w sprawie ustalenia listy gatunków zwierząt łownych oraz określenia okresów polowań na te zwierzęta (Dz. U. Nr 43, poz. 488), 2. Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, zasobów naturalnych i leśnictwa z dnia 17 marca 1997 r. w sprawie wysokości ekwiwalentu za zwierzynę bezprawnie pozyskaną (Dz. U. Nr 30, poz. 170). Ochrona dziko występujących zwierząt jest również uregulowana w ustawie z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 92, poz. 880 z późn. zmianami). Ustawa określa cele, zasady i formy ochrony przyrody żywej i nieożywionej oraz krajobrazu. W rozumieniu tej ustawy, ochrona przyrody polega na zachowaniu, zrównoważonym użytkowaniu oraz odnawianiu zasobów, tworów i składników przyrody: 1. dziko występujących roślin, zwierząt i grzybów, 2. roślin, zwierząt i grzybów objętych ochrona gatunkową, 3. zwierząt prowadzących wędrowny tryb życia, 4. siedlisk przyrodniczych, 5. siedlisk zagrożonych wyginięciem, rzadkich i chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów, 6. tworów przyrody żywej i nieożywionej oraz kopalnych szczątków roślin i zwierząt, 7. krajobrazu, 8. zieleni w miastach i wsiach, zadrzewień. Celem ochrony przyrody jest m. in.: 1. utrzymanie procesów ekologicznych i stabilności ekosystemów, 2. zachowanie różnorodności biologicznej, 3. zachowanie dziedzictwa geologicznego i paleontologicznego, 4. zapewnienie ciągłości gatunków zwierząt wraz z siedliskami poprzez utrzymywanie lub przywracanie ich do właściwego stanu ochrony, 5. ochrona walorów krajobrazowych, zieleni w miastach i wsiach oraz zadrzewień, 6. utrzymywanie lub przywracanie do właściwego stanu siedlisk przyrodniczych, a także pozostałych zasobów, tworów i składników przyrody, 7. kształtowanie właściwych postaw człowieka wobec przyrody przez edukacje, informowanie i promocję w dziedzinie ochrony przyrody.

33 32 Instrumentem realizacji wymienionych celów są: 1. uwzględnianie wymagań ochrony przyrody w polityce ekologicznej państwa, programach ochrony środowiska przyjmowanych przez organy jednostek samorządu terytorialnego, strategiach rozwoju województw, wojewódzkich i miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego, studiach uwarunkowań i kierunków rozwoju przestrzennego gmin, 2. obejmowanie zasobów przyrody i jej składników formami ochrony przewidywanymi ustawą lub przepisami szczególnymi, 3. opracowywanie i wykonywanie planów ochrony określonych w ustawie obszarów objętych ochroną oraz programów ochrony gatunków i ich siedlisk oraz szlaków migracji gatunków chronionych, 4. realizację krajowej strategii ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej wraz z programem działań. Z punktu widzenia ochrony przyrody, podstawową prawną formą ochrony zwierząt jest ochrona gatunkowa. Jednak obszarowe formy ochrony przyrody, takie jak parki narodowe, rezerwaty przyrody, obszary chronionego krajobrazu, obszary Natura 2000, a nawet parki krajobrazowe ustanawiane w celu ochrony całości ekosystemów, mają za swój cel również udzielenie szczególnej ochrony zwierzętom i ich siedliskom. Nawet w otulinie parków narodowych może być ustanawiana strefa ochronna zwierząt łownych. Natomiast w parku narodowym taka strefa ochronna ustanawiana jest obligatoryjnie, rozporządzeniem właściwego ministra. Ustanawiając strefę ochronną, minister obowiązany jest kierować się potrzebami: ochrony zwierząt łownych w parkach narodowych, stworzenia strefy bezpieczeństwa dla zwierząt łownych wychodzących na żerowiska poza granice parku narodowego, utrzymania właściwej liczebności i struktury populacji poszczególnych gatunków zwierząt łownych na obszarze parku narodowego w celu zachowania równowagi przyrodniczej. Rezerwat przyrody jest obszarem obejmującym w stanie naturalnym lub mało zmienionym ekosystemy, w tym ostoje i siedliska przyrodnicze, a także określone gatunki zwierząt. Przesłanką utworzenia rezerwatu przez wojewodę lub ministra jest ochrona siedlisk, gatunków roślin i zwierząt uznanych za ginące lub zagrożonych wyginięciem. Zarówno w parku narodowym jak i rezerwacie, zabronione jest polowanie, wędkowanie rybołówstwo, płoszenie i zabijanie zwierzyny, niszczeniu nor i lęgowisk, gniazd ptasich, oraz wybieranie z nich jaj. Jedną z podstawowych funkcji obszarów chronionego krajobrazu jest chronienie lub odtwarzanie korytarzy ekologicznych, szczególnie cennych z uwagi na potrzebę ochrony zwierząt wędrownych. Zarówno na obszarach chronionego krajobrazu, jak i w parkach krajobrazowych, podwyższone są standardy ochronne dla fauny i jej siedlisk. Indywidualne formy ochrony zwierząt, a więc przede wszystkim ochrona gatunkowa ma na celu zabezpieczenie dziko występujących zwierząt i ich siedlisk, w szczególności gatunków endemicznych, podatnych na zagrożenia i zagrożonych wyginięciem oraz objętych ochroną na podstawie umów międzynarodowych, jak też zachowanie różnorodności gatunkowej i genetycznej. Ustawa o ochronie przyrody, w art. 54 wylicza cały szereg czynów zabronionych, których karalność (penalizacja) ma zapewnić ochronę gatunkową dziko żyjących zwierząt. Przepisy karne zawarte w rozdziale 11 ustawy (art ), wprowadzają taki stan prawny, iż można powiedzieć, że ustawa o ochronie przyrody, to ustawa doskonała (lex perfecta). Na podstawie art. 157 ustawy zostały utrzymane przepisy wykonawcze, wydane na podstawie poprzedniej ustawy, z których najważniejsze to: Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 sierpnia 2001 r. w sprawie określenia rodzajów siedlisk przyrodniczych podlegających ochronie (Dz. U. Nr 92, poz. 1029), Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 26 września 2001 r. w sprawie określenia listy gatunków zwierząt rodzimych dziko występujących objętych ochroną gatunkową ścisłą i częściową oraz zakazów dla danych gatunków i odstępstw od tych zakazów (Dz. U. Nr 130, poz. 1456).

34 33 Ostatnim elementem prawnego systemu ochrony, gdy chodzi o świat zwierząt, są ustawy: 1. z dnia 18 kwietnia 1985 r o rybactwie śródlądowym (tekst jednolity Dz. U. z 1999 r. Nr 66, poz. 750 z późn. zmianami ) i 2. z dnia 6 września 2001 r. o rybołówstwie morskim (Dz. U. Nr 129, poz z późn. zmianami). Ustawy, oraz wydane na ich podstawie rozporządzenia regulują zasady i warunki ochrony, chowu, hodowli i połowu ryb, raków i minogów w wodach śródlądowych oraz zasady wykonywania działalności w zakresie rybołówstwa morskiego OCHRONA ROŚLIN Ochrona roślin jest zagadnieniem, które może być rozpatrywane w dwóch aspektach: 1. jako ochrona roślin uprawnych przed organizmami szkodliwymi; zapobieganie przenikaniu organizmów szkodliwych przez granicę państwową oraz rozprzestrzenianiu się tych organizmów w kraju; a także jako zapobieganie zagrożeniom dla zdrowia ludzi, zwierząt oraz dla środowiska, które mogą powstać w wyniku obrotu i stosowania środków ochrony roślin, 2. jako ochrona przyrody, polegająca na zachowaniu, zrównoważonym użytkowaniu oraz odnawianiu zasobów, tworów i składników przyrody. Przedmiotem opracowania jest ochrona roślin w tym drugim, mniej utylitarnym aspekcie. Podobnie, jak zagadnienia ochrony dziko żyjących zwierząt, również ochrona dziko występujących roślin i ich siedlisk przyrodniczych, poddana jest regulacjom ustawy o ochronie przyrody. Definicja ochrony przyrody, jej cele i formy współwystępują w tych samych jednostkach redakcyjnych ustawy, tak rośliny jak i zwierzęta są podstawowymi elementami ekosystemów. Dlatego uwagi dotyczące ochrony zwierząt, z uwzględnieniem koniecznych różnic i specyfik można też odnieść do ochrony roślin. Ochrona roślin jest przedmiotem regulacji wszystkich (prócz stanowiska dokumentacyjnego) ustawowych form ochrony przyrody: 1. form obszarowych, takich jak parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe i obszary chronionego krajobrazu, 2. i form ochrony indywidualnej, takich jak ochrona gatunkowa, uznanie za pomnik przyrody, użytek ekologiczny, czy zespół przyrodniczo krajobrazowy. Wymienione formy ochrony mają istotne znaczenie, ze względu na obowiązek ich uwzględniania w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego, lub ograniczeń wynikających z ich ustanowienia w decyzjach o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu. W ten sposób realizowana jest prawna gwarancja realizacji tych form ochrony. Ustawa w stosunku do każdej z wymienionych form ochrony, przewiduje katalog zakazów bądź ograniczeń, sankcjonowanych przepisami karnymi. Wykonywanie ochrony przyrody, realizowane jest przy wykorzystaniu narzędzi normatywno planistycznych i administracyjno - karnych: 1. Minister Środowiska sporządza krajową strategię ochrony i umiarkowanego użytkowania różnorodności biologicznej (wraz z programem działania), która jest zatwierdzana przez Radę Ministrów; ta strategia jest podstawą określenia obszarów poddanych ochronie, 2. Minister Środowiska, określa rodzaje siedlisk przyrodniczych poddanych ochronie: patrz Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 sierpnia 2001 r. w sprawie określenia rodzajów siedlisk przyrodniczych podlegających ochronie (Dz. U. Nr 92, poz. 1029),

35 34 3. decyzja o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu dla inwestycji publicznych na obszarze parku krajobrazowego lub obszarze chronionego krajobrazu wymaga uzgodnienia z wojewodą, 4. Minister Środowiska prowadzi rejestr parków narodowych i rezerwatów przyrody; wojewoda dokumentację stanu przyrody i rejestr parków krajobrazowych, obszarów chronionego krajobrazu i rezerwatów przyrody; starosta prowadzi rejestr pomników przyrody, stanowisk dokumentacyjnych, użytków ekologicznych i zespołów przyrodniczo krajobrazowych. Ochrona walorów krajobrazowych, terenów zieleni, drzew i krzewów uregulowana jest w odrębnej jednostce redakcyjnej ustawy. Nie wnikając szczegółowo w zakres uregulowań tego rozdziału ustawy, zwrócić należy uwagę, na administracyjne formy ochrony tych walorów. Są to najskuteczniejsze formy ochrony roślin. Znaczne ograniczenia w usuwania drzew i krzewów, polegające na obowiązku uzyskiwania zgody na ich usuwanie, powodują upowszechnianie świadomości mieszkańców, co do rangi, jaką polski system prawny nadaje środowisku przyrodniczemu. Wspomnianym ograniczeniom towarzyszy system opłat i kar wymierzanych przez wójta za niszczenie terenów zieleni, albo drzew lub krzewów. Upowszechnienie uwzględniania w uzasadnieniach do decyzji administracyjnych, zasad postępowania administracyjnego, przede wszystkim zasady wyjaśniania, staje się bardzo istotnym elementem pogłębiania świadomości ekologicznej społeczeństwa. Obowiązki właścicieli nieruchomości, określone w ustawie o ochronie przyrody, związane z ochroną roślin: Podmioty obowiązane Rada gminy wszystkie Władający nieruchomościami Zakres obowiązku Zakładanie i utrzymywanie w należytym stanie terenów zielonych i zadrzewień (art.78) Ograniczenia w użyciu sprzętu mechanicznego oraz środków chemicznych, przy robotach wykonywanych w pobliżu drzew i krzewów (art. 82) Uzyskiwanie zezwolenia wójta lub wojewódzkiego konserwatora zabytków, (dla terenu nieruchomości wpisanej do rejestru zabytków) na usunięcie drzew lub krzewów (art. 83)* Sankcje za niewykonanie obowiązku Brak Dz. U. Nr 92, poz. 880 Art. 88 ust. 1 pkt. 1 (administracyjna kara pieniężna) Dz. U. Nr 92, poz. 880 Art. 88 ust. 1 pkt. 2 (administracyjna kara pieniężna) * obowiązek nie dotyczy drzew i krzewów owocowych (z wyjątkiem nieruchomości wpisanych do rejestru zabytków); drzew i krzewów sadzonych na plantacjach; drzew i krzewów, których wiek nie przekracza 5 lat; drzew i krzewów stanowiących przeszkody lotnicze 2.12 WŁAŚCIWOŚĆ ORAGANÓW POWIATU I ORGANÓW GMIN, W ZAKRESIE STANOWIENIA I STOSOWANIA PRAWA OCHRONY ŚRODOWISKA Przedstawiony niżej, w formie tabel, katalog upoważnień, dotyczy działalności organów stanowiących i wykonawczych jednostek samorządu terytorialnego, oraz organów w rozumieniu prawno-procesowym. Starosta, któremu ustawa o samorządzie powiatowym nie przyznaje ustrojowej pozycji organu, uzyskuje taką pozycję na podstawie art. 5, 2, pkt. 6 ustawy Kodeks postępowania administracyjnego. Starosta jest bowiem organem, który zgodnie z art. 38 ustawy o samorządzie powiatowym, załatwia w postępowaniu administracyjnym indywidualne sprawy należące do właściwości powiatu (za wyjątkiem spraw należących do właściwości zarządu powiatu). Użyta w tytule nazwa prawo ochrony środowiska, obejmuje swoim zakresem również przepisy szczególne dotyczące ochrony środowiska.

36 35 W tabelach, użyto symboli, o następującym znaczeniu: R - rada powiatu lub rada gminy, Z zarząd powiatu, S starosta, W wójt, burmistrz, prezydent, O obowiązek jednostki samorządu terytorialnego, nie będący ani upoważnieniem do wydawania aktów stanowienia, ani do wydawania decyzji administracyjnych [1]. W tabelach przyjęto następujący układ informacji: Lp. Określenie upoważnienia Nr jednostki redakcyjnej Organ powiatu Organ gminy

37 36 Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627 z późn. zmianami) Lp. Określenie upoważnienia Nr jednostki Organ Organ redakcyjnej powiatu gminy 1. Sporządzenie programu ochrony środowiska Art. 17, ust. 1 Z W 2. Opiniowanie gminnego programu ochrony środowiska Art. 17, ust. 2 Z 3. Uchwalanie programu ochrony środowiska Art. 18, ust. 2 R R 4. Przedstawienie radzie raportu z wykonania programu ochrony środowiska Art. 18, ust. 2 Z W 5. Udostępnianie informacji o środowisku i jego ochronie Art OS OW 6. Postępowanie w sprawie oddziaływania na środowisko Art. 48 S W 7. Stwierdzenie obowiązku wykonania raportu oddziaływania środowisko Art. 51, ust. 2 S W 8. Opiniowanie programu ochrony powietrza Art. 91, ust. 1 S 9. Opiniowanie planu działań krótkoterminowych (dot. ochrony powietrza) Art. 92, ust. 1 S Dokonywanie rekultywacji (na koszt zanieczyszczającego lub Art. 102, ust. 4 i 10. władającego powierzchnią ziemi) 5 S Nakładanie obowiązku dokonania rekultywacji oraz prowadzenia pomiaru 11. zawartości substancji w glebie lub ziemi) Art. 107, ust. 1 S 12. Uzgadnianie decyzją warunków rekultywacji (zakres, sposób, terminy) Art.106 i 108 S Dokonywanie oceny jakości gleby i ziemi oraz obserwacji zmian (w tym Art. 109, ust. 1 i 13. prowadzenie badań) 2 OS Prowadzenie rejestru informacji o terenach, na których stwierdzono 14. przekroczenie standardów jakości gleby lub ziemi Art.110 S Ograniczenie lub zakaz używania jednostek pływających lub niektórych 15. ich rodzajów na określonych zbiornikach wód Art. 116, ust. 1 R Sporządzanie map akustycznych na potrzeby oceny stanu akustycznego 16. środowiska Art.118 S Uchwalanie (tworzenie) programów działań celem dostosowania poziomu 17. hałasu do dopuszczalnego Art.119 R Nakładanie na prowadzącego instalację lub użytkownika urządzenia 18. obowiązku prowadzenia pomiarów emisji (ponad obowiązki określone w Art.150 S art. 147 i 56 ustawy i przy przekroczeniu standardów emisyjnych) Nakładanie dodatkowych wymagań w zakresie prowadzenia pomiarów, 19. jeśli wymagane jest pozwolenie na emisję z instalacji i przemawiają za Art. 151 S tym szczególne względy ochrony środowiska Ustalanie wymagań dla instalacji, której eksploatacja nie wymaga 20. pozwolenia Art.154 S 21. Ograniczanie czasu pracy instalacji lub urządzeń emitujących hałas Art.157 R Przedkładanie wojewodzie informacji o rodzaju, ilości i miejscach 22 występowania substancji stwarzających szczególne zagrożenie dla środowiska Art. 162, ust. 6 OW Nakładanie na zarządzających transportową budowlą obowiązku 23 prowadzenia niektórych pomiarów Art. 178 S Wydawanie pozwoleń na eksploatację instalacji i wprowadzanie do 24 środowiska substancji i energii Art.183 S Nakładanie na podmiot korzystający ze środowiska i prowadzący 25 instalację, obowiązku sporządzenia i przedłożenia przeglądu Art.237 S ekologicznego. Nakładanie obowiązku: ograniczenia oddziaływania na środowisko i jego 26 zagrożenia; przywrócenia środowiska do stanu właściwego Art.362 S Nakazywanie osobom fizycznym eksploatującym instalację w ramach 27 zwykłego korzystania ze środowiska, wykonanie czynności zmierzających do ograniczenia negatywnego oddziaływania na środowisko Art. 363 W Wstrzymywanie działalności instalacji w ramach zwykłego korzystania ze środowiska przez osobę fizyczną; jeśli nie dotrzymuje ona standardów Art.368 i 372, 28 emisyjnych określonych decyzją i wyrażanie zgody na podjecie ust. 1 W wstrzymanej działalności 29 Kontrola przestrzegania i stosowania przepisów o ochronie środowiska Art. 379 S W Przedstawianie radzie (powiatu/gminy) do zatwierdzenia projektu 30. zestawienia przychodów i wydatków funduszu ochrony środowiska Art. 420 Z W Podawanie do publicznej wiadomości zatwierdzonych zestawień 31 przychodów i wydatków (powiatowych/gminnych) funduszy ochrony środowiska Art. 421, ust. 5 S W

38 37 Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. Nr 62, poz. 628 z późn. zmianami): Lp. Określenie upoważnienia Nr jednostki Organ Organ redakcyjnej powiatu gminy 1. Opracowanie projektu planu gospodarki odpadami Art. 14, ust. 5 Z W 2. Opiniowanie powiatowego planu gospodarki odpadami Art.14, ust. 7, pkt 3 W 3. Opiniowanie gminnego planu gospodarki odpadami Art. 14 ust. 7, pkt 4 Z 4. Uchwalanie planu gospodarki odpadami (Art. 18 ust. 1 ustawy Prawo ochrony środowiska, w związku z art. 14 ust. 6 ustawy o odpadach) R R 5. Odmowa wydania pozwolenia na wytwarzanie odpadów Art. 18, ust. 3 S 6. Zatwierdzenie programu gospodarki odpadami niebezpiecznymi albo Art. 19, ust.2, pkt odmowa 2/art. 22 S 7. Opiniowanie programu gospodarki odpadami niebezpiecznymi Art. 19, ust. 4 i 5 W 8. Wnoszenie sprzeciwu do informacji o wytwarzanych odpadach i sposobie gospodarowania nimi Art. 24, ust. 5-8 S 9. Wydawanie zezwoleń na odzysk lub unieszkodliwianie odpadów Art. 26 S 10. Opiniowanie zezwoleń na odzysk lub unieszkodliwianie odpadów Art. 26, ust. 5 i 6 W 11. Zezwolenie na zbiórkę lub transport odpadów Art. 28, ust. 1 i 2 S 12. Opiniowanie wydania zezwolenia na zbiórkę lub transport odpadów Art. 28, ust. 2 W Odmowa wydania zezwolenia na: odzysk, unieszkodliwianie, zbieranie 13. lub transport odpadów; termiczne przekształcanie odpadów Art. 29 S niebezpiecznych lub składowanie odpadów Wzywanie posiadacza odpadów, prowadzącego działalność w zakresie odzysku, unieszkodliwiania, zbiórki lub transportu odpadów, do 14. zaniechania naruszeń ustawy lub działania niezgodnego z wydanym Art. 30, ust. 1 S zezwoleniem Cofanie zezwolenia w związku z niezastosowaniem się do wezwania w 15. sprawie zaniechania naruszeń ustawy lub wydanego zezwolenia Art. 30, ust. 2 S Nakazywanie posiadaczowi odpadów, usunięcia z miejsc 16. nieprzeznaczonych do ich składowania lub magazynowania Art. 34 W Zatwierdzanie instrukcji eksploatacji składowiska, albo odmowa jej Art. 53, ust. 3, pkt 17. zatwierdzenia 2; art.53, ust. 5 S 18. Wyrażanie zgody na zamknięcia składowiska odpadów lub jego części Art. 54,ust.2, pkt 2 S Ustawa z dnia18 lipca 2001 r. Prawo wodne. (t. jedn. Dz. U. z dnia 2005 r. Nr 239, poz z późn. zmianami) Lp. Określenie upoważnienia Nr jednostki Organ Organ redakcyjnej powiatu gminy 1. Ustalanie linii brzegowej dla wód pozostałych (zadanie zlecone ustawą) Art.15, ust. 2, pkt 3 S 2. Nakazywanie przywrócenia stanu poprzedniego lub wykonanie urządzeń zapobiegających szkodom, w związku z odpływem wód Art. 29, ust. 3 W 3. Zatwierdzanie ugody w przedmiocie ustalenia zmian stanu wody na gruntach Art. 30, ust. 2 W 4. Wyznaczanie miejsca wydobywania kamienia, żwiru, piasku i innych materiałów w ramach powszechnego korzystania z wód Art.34, ust. 4 R 5. Wprowadzanie powszechnego korzystania z wód powierzchniowych Art.35, ust. 1 R 6. Ochrona przed powodzią i suszą Art. 80 i 81 O O 7. Nakazywanie usunięcia drzew i krzewów z wałów przeciwpowodziowych Art. 85, ust. 4 S 8. Ustanawianie strefy ochronnej urządzeń pomiarowych służb państwowych Art. 107, ust. 6 S 9. Wydawanie pozwoleń wodnoprawnych (zadanie zlecone) Art. 140 S 10. Nieodpłatne przekazywanie danych do katastru wodnego Art. 155, ust. 1 O O Wzywanie do usunięcia zaniedbań w zakresie gospodarki wodnej i 11. ewentualne wydawanie decyzji o unieruchomieniu zakładu Art.162 S 12. Zatwierdzanie, albo odmowa, statutu spółki wodnej Art. 165, ust. 3 S 13. Ustalanie wysokości i rodzaju świadczeń na rzecz spółki wodnej Art. 171, ust. 2 S 14. Nadzór i kontrola nad działalnością spółek wodnych Art. 178 S 15. Stwierdzanie nieważności uchwał spółek wodnych Art. 179 S Rozwiązywanie zarządu spółki wodnej i wyznaczanie osoby pełniącej 16. jego obowiązki Art. 180, ust. 1 S 17. Rozwiązywanie spółki wodnej Art. 181, ust. 2 S 18. Wyznaczanie likwidatora spółki i ustalanie wysokości wynagrodzenia Art. 182, ust. 3 i 5 S Występowanie z wnioskiem o wykreślenie spółki wodnej z katastru 19. wodnego Art. 184 S Ustalanie wysokości odszkodowania, w wypadku powstania szkody 20 skutkiem wydania pozwolenia wodnoprawnego Art. 186, ust. 3 S

39 38 Ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (t. jedn. Dz. U. z 2004 r. Nr 121, poz z późn. zmianami) Lp. Określenie upoważnienia Nr jednostki Organ Organ redakcyjnej powiatu gminy 1. Przeznaczanie gruntów rolnych i leśnych na cele nierolne i nieleśne Art. 7 ust. 1 R 2. Wyłączanie gruntów z produkcji rolnej Art. 11 S 3. Objęcie ochroną gruntów klasy IV,IVa i Ivb pochodzenia mineralnego Art. 12 ust. 15 R 4. Opiniowanie nałożenia obowiązku zdjęcia i wykorzystania warstwy próchniczej Art. 14 ust. 1 W 5. Nakazywanie właścicielowi zalesienia, zadrzewienia lub zakrzewienia gruntów ze względu na ich ochronę przed erozją Art.15 ust 2 S 6. Nakazywania wykonania zabiegów w związku z ich ochrona przed chorobami, szkodnikami i chwastami Art.15 ust. 5 W 7. Zatwierdzanie planu gospodarowania dla gruntów położonych na obszarach ograniczonego użytkowania Art. 16 ust. 4 R 8. Nakazanie zniszczenia upraw, przemieszczenia lub uboju zwierząt w razie naruszenia planu przy prowadzeniu produkcji Art. 16 ust. 5 W Prowadzenie okresowych badań skażenia gleb i roślin na terenach 9. ograniczonego użytkowania oraz wyłączania na wniosek właściciela gruntów z produkcji Art. 18 ust. 1 S Dokonywanie rekultywacji na cele rolne gruntów zdewastowanych lub 10. zdegradowanych przez nieustalone osoby lub w wyniku klęsk żywiołowych Art. 20 ust. 2 i 2a S (ze środków Funduszu Ochrony Gruntów Rolnych) 11. Wydawanie decyzji w sprawie rekultywacji i zagospodarowania gruntów Art. 22 ust, 1 S 12. Opiniowanie decyzji w sprawie rekultywacji i zagospodarowania Art. 22 ust. 2 W 13. Kontrola stosowania przepisów ustawy Art S 14. Prowadzenie sprawozdawczości w sprawach ochrony gruntów Art. 33 OS Ustawa z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska (t. jedn. Dz. U. z 2002 r. Nr 112, poz. 982 z późn. zmianami) Lp. Określenie upoważnienia Nr jednostki Organ Organ redakcyjnej powiatu gminy 1. Rozpatrywanie informacji wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska o stanie środowiska Art. 8a, ust. 2 R R 2. Przyjmowanie informacji o wynikach kontroli obiektów o podstawowym znaczeniu dla danego terenu Art. 8a, ust. 2 Z W 3. Uchwalanie kierunków działania właściwego organu inspekcji ochrony środowiska Art. 8a ust. 3 R 4. Wydawanie właściwemu organowi IOŚ poleceń podjęcia działań Art. 8a, ust. 4 S W 5. zmierzających do usunięcia bezpośredniego zagrożenia środowiska Udzielanie informacji organom IOŚ; współdziałanie z nimi, oraz nieodpłatne udostępnia nie informacji dla potrzeb państwowego monitoringu środowiska Art.16, ust. 1; art.17, ust. 1; Art.25, ust. 1 Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r, Prawo geologiczne i górnicze (t. jedn. Dz. U. z 2005 r. Nr 228, poz z późn. zmianami) Nr jednostki Organ Organ Lp. Określenie upoważnienia redakcyjnej powiatu gminy Udzielanie koncesji na poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie 1. Art. 16, ust. 2a S 2. kopalin pospolitych Opiniowanie koncesji poszukiwawczych, wydobywczych oraz w zakresie bezzbiornikowego magazynowania substancji i składowania odpadów w górotworze Art. 16, ust. 4 Art. 16, ust Opiniowanie wyrażenia zgody na likwidacje funduszu likwidacji zakładu górniczego Art. 26c, ust. 8 W 4. Uzgadnianie decyzji o cofnięciu albo wygaśnięciu koncesji Art. 29, ust. 2 W 5. Opiniowanie zatwierdzenia prowadzenia prac geologicznych nie wymagających koncesji Art. 33, ust. 2 W 6. Odstąpienie od obowiązku sporządzania planu zagospodarowania przestrzennego dla terenu górniczego Art. 53, ust. 6 R 7. Opiniowanie planu ruchu zakładu górniczego Art. 64, ust. 5 W 8. Ustalanie opłaty eksploatacyjnej dla prowadzących eksploatację bez wymaganej koncesji lub z rażącym naruszeniem jej warunków Art. 85a S O O W

40 39 Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt (t. jedn. Dz. U. z 2003 r. Nr 106, poz z późn. zmianami) Lp. Określenie upoważnienia Nr jednostki Organ Organ redakcyjnej powiatu gminy 1. Czasowe odebranie zwierzęcia właścicielowi lub opiekunowi zwierzęcia w związku z określonym traktowaniem Art. 7 W 2. Wydawanie zezwolenia na prowadzenie hodowli lub utrzymywanie psa rasy uznawanej za agresywną Art. 10 ust.1 W 3. Zapewnienie opieki i wyłapywanie bezdomnych zwierząt Art. 11 O 4. Nadzór na przestrzeganiem przepisów ustawy wykonuje inspekcja weterynaryjna, podległa m.in. staroście Art. 34a S Ustawa z dnia 13 października 1995 r. Prawo łowieckie (t. jedn. Dz. U. z 2002 r. Nr 42, poz. 372 z późn. zmianami) Lp. Określenie upoważnienia Nr jednostki Organ Organ redakcyjnej powiatu gminy 1. Opiniowanie rocznych planów łowieckich Art. 8, ust. 3, pkt 1 W Wyrażanie zgody na odstępstwa od zakazu chwytania i przetrzymywania 2. zwierzyny Art. 9, ust. 2 S Wydawanie zezwolenia na posiadanie i hodowanie lub utrzymywanie 3. hartów i ich mieszańców Art. 10 S Współdziałanie w sprawach związanych z zagospodarowaniem 4. obwodów łowieckich, w szczególności w zakresie ochrony hodowli zwierzyny Art. 11, ust. 3 OW 5. Opiniowanie wydzierżawiania obwodów łowieckich Art. 29, ust. 1 W 6. Wydzierżawianie obwodów łowieckich polnych (zadanie zlecone) Art. 29, ust. 1, pkt. 2 S 7. Wydawanie decyzji o odłowie lub odstrzale redukcyjnym zwierzyny Art. 45, ust. 3 S Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 92, poz. 880 z późn. zmianami) Nr jednostki Organ Lp. Określenie upoważnienia redakcyjnej powiatu 1. Dbanie o przyrodę będącą dziedzictwem i bogactwem narodowym; Art. 4 R R tworzenie warunków organizacyjnych, prawnych i finansowych dla ochrony Z W przyrody; prowadzenie działalności edukacyjnej, informacyjnej i promocyjnej w zakresie ochrony przyrody S 2. Uzgadnianie utworzenia, zmiany granic lub likwidacji parku narodowego Art. 10, ust. 2 R R 3. Uzgadnianie utworzenia, zmiany granic lub likwidacji parku krajobrazowego Art. 16, ust. 4 R 4. Uzgadnianie projektów planu ochrony: parku narodowego, rezerwatu przyrody, parku krajobrazowego Art. 19, ust. 2, pkt 1 R 5. Opiniowanie wyznaczenia lub powiększenia obszaru chronionego krajobrazu 6. Wyznaczanie obszaru chronionego krajobrazu, jeśli nie wyznaczył go wojewoda, Art. 23, ust. 3 Art. 23, ust Uzgadnianie planu ochrony obszaru Natura 2000 Art. 29, ust. 2 R 8. Ustanawianie pomnika przyrody, stanowiska dokumentacyjnego, zespołu przyrodniczo krajobrazowego, o ile wojewoda nie ustanowił tych form ochrony przyrody (lub zniesienie tej formy ochrony indywidualnej) Art. 44, ust. 1 i 3 9. Inicjowanie i wspieranie badań naukowych Art. 59 S W 10. Ratowanie zagrożonych wyginięciem gatunków roślin, zwierząt i grzybów objętych ochrona gatunkową 11. Prowadzenie rejestru zwierząt i roślin, na których przewożenie przez granice państwa lub na prowadzenie hodowli wymagane jest zezwolenie Organ gminy Art. 60, ust. 1 S W Art. 64, ust Opiniowanie utworzenia i prowadzenia ośrodka rehabilitacji zwierząt Art. 75, ust. 2, pkt 7 R 13. Zakładania i utrzymywanie w należytym stanie terenów zieleni i zadrzewień Art. 78 R 14. Uznawanie terenu pokrytego drzewostanem za park gminny Art. 81 R 15. Wydawanie zezwoleń na usunięcie drzew i krzewów i nakładanie opłaty za usuniecie 16 Wymierzanie kar administracyjnej za niszczenie zieleni, usuwanie drzew i krzewów bez zezwolenia Art. 83 ust. 1 Art. 88 ust. 1 S R R R W W

41 40 Ustawa z dnia 18 kwietnia 1985 r. o rybactwie śródlądowym (t. jedn. Dz. U. z 1999 r. Nr 66, poz. 750 z późn. zmianami) Lp. Określenie upoważnienia Nr jednostki Organ redakcyjnej powiatu 1. Wydawanie karty wędkarskiej lub karty łowiectwa podwodnego Art. 7, ust. 5 S 2. Zezwolenie na przegrodzenie siecią rybackiej więcej niż połowy szerokości łożyska wody płynącej Art. 17a, ust. 1 S 3. Zezwolenie na ustawianie sieci rybackich na szlaku żeglugowym Art. 17a, ust. 2 S 4. Rejestracja pływającego sprzętu do połowu ryb Art. 20, ust. 3 S 5. Tworzenie Społecznej Straży Rybackiej i uchwalanie Regulaminu Społecznej Straży Rybackiej Art. 24, ust. 1 i 1a R Organ gminy

42 41 3 DANE OGÓLNE O GMINIE [2,4,6,8] Gmina Długołęka jest gminą wiejską, położoną we wschodniej części województwa dolnośląskiego w powiecie wrocławskim. Od zachodu graniczy z Wrocławiem dzielnicą Psie Pole i gminą Wisznia Mała (powiat trzebnicki), od północy z gminami: Zawonia i Dobroszyce, od wschodu z gminą Oleśnica, a od południa z gminą Czernica. Siedzibą gminy jest wieś Długołęka, położona centralnie, dobrze skomunikowana z pozostałymi miejscowościami. Długołęka jest gminą atrakcyjną pod względem możliwości inwestycyjnych i osadniczych. Wobec dynamicznego rozwoju inwestycji i dużego popytu na tereny mieszkaniowe dla mieszkańców Wrocławia oraz atrakcyjnego środowiska przyrodniczego Gmina prowadzi planowe działania ekologiczne zgodnie ze strategią zrównoważonego rozwoju. Atutem gminy jest dogodne położenie przy ważnych szlakach komunikacyjnych. Długołęka leży na szlaku komunikacyjnym Praga Wrocław Warszawa, w pobliżu największego na Dolnym Śląsku węzła komunikacyjnego i ośrodka przemysłowego, jaką jest stolica regionu Wrocław. Znajduje się ona na skrzyżowaniu osi A-8 z osią Odry w węzłach takich należy oczekiwać szczególnie dobrych warunków rozwoju gospodarczego. Według Strategii Rozwoju Województwa Dolnośląskiego gmina Długołęka znajduje się w strefie rolno-leśnej północnego pasa rozwoju. Pasmo północne charakteryzuje się niską koncentracją działalności gospodarczej oraz cennymi zasobami naturalnymi. Strefa ta posiada duże nagromadzenie cennych przyrodniczo obszarów objętych lub planowanych do objęcia ochroną, a także dużą atrakcyjnością pod względem turystycznym. Ze strefą związany jest obszar metropolitalny. Teren przewidziany jest pod rozwój funkcji ochronnych, turystyki i rekreacji, agroturystyki oraz gospodarki rolnej i rybackiej. Położenie, a także klasy bonitacyjne gruntów kształtują kierunki rozwoju gminy. Głównymi funkcjami gminy są: działalność rolnicza, mieszkaniowo-usługowa, produkcyjna i rekreacyjno-turystyczna. Przez najpiękniejsze zakątki gminy przebiegają popularne szlaki turystyczne, szczególnie ulubionym miejscem wypoczynku mieszkańców Wrocławia są urokliwe okolice Szczodrego. Rysunek 1. Herb gminy Długołęka [6] Gmina Długołęka zajmuje powierzchnię 212,4 km 2 [2], tzn.19% powierzchni powiatu i 1,1% powierzchni województwa. Jej obszar zamieszkują osoby (stan w dn r.) w 45 miejscowościach wiejskich w tym w 40 wsiach sołeckich.

43 42 W skład sieci osadniczej wchodzą następujące jednostki: Bąków, Budziwojowice, Dąbrowica, Pietrzykowice, Skała, Kąty, Nowy Dwór, Mydlica, Bielawa, Bukowina, Dobroszów, Jaksonowice, Kępa, Kiełczówek, Krakowiany, Łosice, Michałowice, Oleśniczka, Pruszowice, Raków, Ramiszów, Tokary, Węgrów, Zaprężyn, Bierzyce, Domaszczyn, Godzieszowa, Kamień, Kątna, Łozina, Piecowice, Stępin, Śliwice, Borowa, Brzezia Łąka, Byków, Januszkowice, Pasikurowice, Siedlec, Szczodre, Wilczyce, Długołęka, Kiełczów, Mirków. Wrocław Rysunek 2. Powiat wrocławski położenie gminy Długołęka

44 POŁOŻENIE [6,10] Gmina Długołęka jest położona na terenie Równiny Oleśnickiej, Pradoliny Odry zwanej też Pradoliną Wrocławską oraz na południowych zboczach Wzgórz Trzebnickich. Równina Oleśnicka na terenie gminy jest przecięta szerokimi dolinami rzek spływających ze Wzgórz Trzebnickich i Twardogórskich. Doliny te powstały w czasie zlodowacenia środkowopolskiego, kiedy to lądolód zatrzymał się na linii dzisiejszego Wału Trzebnickiego, powodując odkładanie moreny czołowej, a z topniejącego czoła wody spływały na południe, by napotykając na drodze spiętrzenia Równiny Wrocławskiej skierować się na zachód Pradoliną Odry. Obszar ten został następnie zamulony, a dzisiejsze rzeki na tle wielkich dolin stanowią maleńkie potoki, niegdyś meandrujące, a obecnie uregulowane często są to rowy melioracyjne. Północno-zachodnia część gminy obejmuje południowe zbocza morenowych Wzgórz Trzebnickich (najwyższa część gminy) pokrytych tutaj utworami lessowymi i wyżłobionymi wąwozami, w których są obecnie niewielkie strumyki lub drogi. We wschodniej części gminy tereny wyższe to piaski fluwioglacyjne. Najwyższy punkt stanowi wzgórze o wys. 235 m n.p.m. położone na granicy gminy na północ od Krakowian; najniższy natomiast, to granica z Wrocławiem przy brzegu Widawy koło Wilczyc. Utwory trzeciorzędowe zalegają bezpośrednio na krystalicznej serii bloku przedsudeckiego oraz osadach monokliny przedsudeckiej. Wśród formacji utworów trzeciorzędowych wyraźnie przeważają utwory ilaste, w których występują serie piaszczyste o zróżnicowanej miąższości od kilku do kilkunastu metrów. W północnej części gminy utwory czwartorzędowe zbudowane są z lessów i mułków lessopobnych. W kierunku południowym rozciąga się równoleżnikowo pas glin pyłowopiaszczystych pochodzących z denudacji pokryw eolicznych. Obszar gminy jest ubogi w surowce mineralne. Występują tutaj gliny morenowe, piaski i żwiry. Rozpoznanym i udokumentowanym surowcem mineralnym jest kruszywo naturalne. Złoża zarejestrowane: Mirków Oleśnica: złoże piasku, użytkownik posiada koncesję, Dobroszów Oleśnicki: zakończona eksploatacja, Dobroszów Oleśnicki I: złoże piasku, nieeksploatowane, koncesja cofnięta, Ramiszów: złoże piasku, które nie jest eksploatowane, złoże udokumentowane, Zaprężyn: złoże piasku, złoże zaniechane. 3.2 ZAGOSPODAROWANIE [2,6] Gmina Długołęka zamieszkiwana była przez mieszkańców (stan w dn r.). Sieć osadniczą gminy tworzy 41 miejscowości wiejskich. Na terenie gminy (wg stanu w dn r.) zamieszkane zasoby mieszkaniowe liczyły 5581 mieszkań o łącznej powierzchni użytkowej m 2 [2]. Sieć wodociągowa wg danych na koniec 2004 roku liczyła 171 km długości, a kanalizacyjna 32 km. Rozdzielcza sieć gazowa liczyła sobie długość 58,2 km. Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w KRUPGN REGON (stan na r.) stanowiły liczbę 1732 (sektor publiczny 40, sektor prywatny 1692), w tym [2]: przedsiębiorstwa państwowe 0, spółki prawa handlowego 123, spółki z udziałem kapitału zagranicznego 53, osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą 1394.

45 44 Użytkowanie gruntów gminy Długoręka (stan na 2004 r.) kształtowało się następująco: użytki rolne ha: grunty orne ha, sady 129 ha, łąki 1286 ha, pastwiska 1167 ha, lasy i grunty leśne 3671 ha, pozostałe grunty i nieużytki 2502 ha. W gminie czynnych jest 10 szkół podstawowych, 6 gimnazjów, 1 liceum ogólnokształcące oraz 2 placówki przedszkolne [2]. Gmina dysponuje również 2 przychodniami zdrowia, 5 ośrodkami zdrowia i 4 punktami aptecznymi [2]. Biblioteki stanowią ogółem 10 placówek na terenie gminy. Na terenie gminy znajdują się 4 stacje benzynowe i 120 sklepów [2]. 3.3 SPOŁECZNOŚĆ [2,9] Ludność gminy liczy mieszkańców (stan w dn r.). Biorąc powyższe oraz powierzchnię gminy, gęstość zaludnienia wyniosła 94 osób/km 2. W wieku przedprodukcyjnym było 4839 osób, w wieku produkcyjnym osoby, a w wieku poprodukcyjnym 2284 osób. W 2004 r. zarejestrowano: 96 małżeństw, 188 urodzeń, 142 zgony mieszkańców, przyrost naturalny wyniósł 2,3 [2]. Pracujący w gminie stanowili liczbę 2646 osób. Najwięcej pracujących było przemyśle i budownictwie 1361 osób a najmniej w rolnictwie 83. W 2004 zanotowano 1133 bezrobotnych Uczący się stanowili [2]: uczniów szkół podstawowych, 897 uczniów szkół gimnazjalnych, 329 dzieci uczęszczało do placówek wychowania przedszkolnego. W gminie Długołęka jest możliwy znaczny wzrost liczby ludności, wynikający głównie z osiedlania się mieszkańców Wrocławia. Największe możliwości rozwojowe znajdują się wzdłuż obszaru gminy przylegającego do miasta Wrocław. Są to wsie: Wilczyce, Kiełczów, Mirków, Szczodre i Domaszczyn. 3.4 CHARAKTERYSTYKA SEKTORA POZAROLNICZEGO [2] Według danych zamieszczonych w Roczniku Statystycznym Województwa Dolnośląskiego 2005 w gminie funkcjonowało 1533 podmiotów gospodarki narodowej zarejestrowanych w KRUPGN REGON według sekcji, z czego [2]: 183 w przemyśle, 203 w budownictwie, 590 w handlu i naprawach, 156 w transporcie, gospodarce magazynowej i łączności, 230 w obsłudze nieruchomości i firm, W skład gospodarki sektora pozarolniczego wchodzi również sieć sklepów, których liczba kształtuje się na poziomie ok. 120 placówek, w których zatrudnione jest ok. 240 osób. Pod względem gospodarczym gmina ma charakter przemysłowo-rolniczy. W ostatnim okresie zaznacza się jednak coraz większy wpływ działalności gospodarczej, szczególnie w rozwoju małych i średnich zakładów.

46 45 W gminie niewiele jest zakładów przemysłowych, przeważają zakłady usługowoprodukcyjne o charakterze rzemieślniczym. Do najistotniejszych ze względu na oddziaływanie na środowisko zakładów w gminie Długołęka należą: Betoniarnia BETARD w Długołęce producent materiałów budowlanych z betonu. Zakład Galwanizacyjny Cynkowanie Ogniowe w Bykowie. Do podmiotów gospodarczych o mniejszym znaczeniu należą: Centrum Handlowe SELGROS Cash & Carry Stacja Obsługi Samochodów VOLVO w Długołęce, Bosch Układy Hamulcowe Sp. z o.o. w Mirkowie, Zakład Stolarski w Długołęce, Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Usługowe STALBIS w Długołęce, Zakład AFD S.A. w Mirkowie, Wytwórnia Betonu w Długołęce, Koncesjoner RENAULT NAWROT w Długołęce, Kotłownia Gospodarstwa Rolno-Ogrodniczego w Wilczycach, Zakład Galwanizacyjny w Długołęce, Blacharstwo i Lakiernictwo w Mirkowie, Firma lakiernicza HYAB ALUCROM w Bykowie, Młyn Gospodarczy w Kiełczowie, Firma spawalnicza WEIBULLS POLAND w Bykowie. Baza turystyczno-rekreacyjna w gminie jest stosunkowo uboga, choć istnieją dogodne warunki do rozwoju tej formy usług. Teren gminy doskonale nadaje się do turystyki rowerowej, konnej i pieszej. W roku 2002 na terenie gminy znajdowały się 2 obiekty noclegowe z 36 miejscami [2]. 3.5 ROLNICTWO [1,2,5,9] Teren gminy Długołęka należy do obszarów o wysokiej koncentracji użytków rolnych, które stanowią ponad 70% powierzchni obszaru gminy przy średniej wojewódzkiej wynoszącej 60%. Grunty orne zajmują ponad 85% powierzchni użytków rolnych. Gmina słynie z dużej ilości sadów i żyznych gleb. Ponad 51% gruntów ornych stanowią gleby dobre (I, II, III klasa). Gleby charakteryzują się dużym zróżnicowaniem, tak pod względem typologicznym, jak i gatunkowym. Przeważają gleby pseudobielicowe. Jedynie na wyniesieniach w północnej części gminy występują gleby brunatne. Czarne ziemie i gleby murszowe występują na małych obszarach, najczęściej w obniżeniach terenowych. Prawie całość gleb wytworzona jest z piasków i glin. Tylko w północnej części gminy w obrębie Wzgórz Trzebnickich występują gleby pyłowe, mające często charakter lessowy. Mady tworzą aluwialny rodzaj gleb. W strukturze agrarnej gminy największe znaczenie mają indywidualne gospodarstwa rolne. Przeważają gospodarstwa wielokierunkowe. W strukturze produkcji roślinnej największy areał gruntów ornych zajmują zboża ponad 54%, z czego ponad połowę uprawy stanowi pszenica. W stosunku do struktury upraw w województwie, w gminie Długołęka niewielkie odstępstwa obserwuje się w przypadku upraw żyta, jęczmienia i ziemniaków. Na terenie gminy nie ma dużych gospodarstw hodowli bydła. Do najistotniejszych, ze względu na oddziaływanie na środowisko, ośrodków hodowlanych należy zaliczyć: gospodarstwo bezściółkowej hodowli trzody chlewnej w Łosicach, gospodarstwo ściółkowej hodowli trzody chlewnej w Piecowicach, fermy drobiu w Rakowie, Bykowie, Kiełczowie, Jaksonowicach i Bielawie.

47 46 Użytkowanie gruntów gminy Długoręka (stan na 2004 r.) kształtowało się następująco użytki rolne ha: grunty orne ha, sady 129 ha, łąki 1286 ha, pastwiska 1167 ha, lasy i grunty leśne 3671 ha, pozostałe grunty i nieużytki 2502 ha. Na terenie gminy Długołęka funkcjonuje ogółem 2008 gospodarstw rolnych z przeciętną powierzchnią gospodarstwa 7,5 ha. Powierzchnia zasiewów zbóż w 2002 r. wynosiła 63,0% powierzchni gruntów ornych. Na 100 ha użytków rolnych przypadało 9,1 szt. bydła oraz 142,4 szt. trzody chlewnej [9]. 3.6 INFRASTRUKTURA TECHNICZNA I TRANSPORT [2,6] WODOCIĄGI Na terenie gminy Długołęka znajduje się 41 miejscowości wszystkie są zwodociągowane (4377 przyłączy wodnych). Zarządcą sieci wodociągowych i ujęć wody w gminie jest Zakład Usług Komunalnych w Kiełczowie. Sieć wodociągowa w gminie zasilana jest z ujęć wody podziemnej oraz z magistrali wodociągowej miasta Wrocławia. Ponadto w miejscowościach nie objętych systemem wodociągów istnieją prywatne ujęcia wody w postaci studni kopanych i wierconych. Sieć wodociągowa liczy sobie 171 km długości, do której podpiętych jest 4377 przyłączy wodnych (stan na ). Zużycie wody w 2004 r. kształtowało się na poziomie 496,1 dam 3 [2]. Dostępne aktualne zasoby eksploatacyjne wód podziemnych są nie wystarczające w ujęciach wody pitnej w Długołęce oraz częściowo w Siedlcu Trzebnickim. Istnieje jednak możliwość połączenia sieci wodociągowej w całość, co pozwoli na jej uzupełnienie z ujęć nieobciążonych w Śliwicach i Piecowicach KANALIZACJA Na terenie gminy skanalizowane są częściowo 4 miejscowości: Mirków, Długołęka, Wilczyce i Kiełczów oraz jedna miejscowość w całości - Piecowice. Pozostałe miejscowości gminy nie posiadają systemowych urządzeń do odprowadzania i unieszkodliwiania ścieków. W poszczególnych wsiach istnieją tylko odcinki kanalizacji deszczowej, odprowadzające wody opadowe do cieków powierzchniowych i rowów melioracyjnych [6]. Rozdzielcza sieć kanalizacyjna liczy 32 km długości, do której podłączonych jest 626 budynków mieszkalnych (stan na ). Ilość ścieków odprowadzanych siecią kanalizacyjną wyniosła w 2004 r. 96 dam 3 [2]. Na terenie gminy zlokalizowana jest mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ścieków w Mirkowie Starym. Aktualne wykorzystanie możliwości oczyszczalni wynosi około 60%. Szansą na uporządkowanie gospodarki ściekowej w gminie jest istniejąca koncepcja zakładająca budowę szeregu oczyszczalni grupowych i uwzględniająca wykorzystanie rezerw w istniejącej oczyszczalni ścieków [6] GAZOCIĄGI W gminie Długołęka mieszkańcy 3 miejscowości (Mirków, Kiełczów i Pruszowice) zaopatrywani są w gaz poprzez instalację przewodową. Sieć gazowa licząca 63,4km podłączona jest do ok. 0,9 tys. odbiorców poprzez 392 połączenia do budynków mieszkalnych.

48 ZAOPATRZENIE W ENERGIĘ ELEKTRYCZNĄ Sytuacja w zakresie zaopatrzenia w energię elektryczną mieszkańców jak i zakłady przemysłowe gminy Długołęka jest dobra, aktualnie wszystkie miejscowości są zelektryfikowane [6] SIEĆ TELEFONII PRZEWODOWEJ I KOMÓRKOWEJ Dla wszystkich miejscowości gminy Długołęka istnieje pełna i nieograniczona dostępność do usług operatorów. Obecnie oferuje swoje usługi dwóch operatorów sieci przewodowej: Telekomunikacja Polska S.A. i DIALOG S.A [6]. Na podstawie danych pochodzących od dostawców usług telefonii komórkowej ocenia się, że gmina Długołęka posiada dobre pokrycie sieci telefonii komórkowej. Usługi te świadczą: Polkomtel S.A. PLUS GSM i ERA GSM. Obydwie te sieci działają w systemie GSM 900/1800 [6]. W części gminy położonej w bezpośredniej bliskości Wrocławia możliwy jest kontakt poza terenem zabudowanym z siecią GSM 1800, której dostawcą jest Centertel S.A. (sieć IDEA Centertel). Centertel S.A. jest również dostawcą usługi analogowej sieci komórkowej Centertel, która pokrywa cały obszar gminy [6] DROGI Układ komunikacji drogowej (drogi krajowe, wojewódzkie, powiatowe i gminne) gminy Długołęka jest dobrze rozwinięty, dotyczy to szczególnie północnej i centralnej części gminy. Głównym szlakiem komunikacyjnym gminy jest droga krajowa nr 8 Warszawa Piotrków Oleśnica Wrocław. Do istotnych ciągów o znaczeniu gminnym należą drogi: Milicz Wrocław, Wrocław Trzebnica, Długołęka Trzebnica, Wrocław Oleśnica. Na terenie gminy znajduje się 34 km dróg gminnych, wykorzystywanych do komunikacji lokalnej TRANSPORT KOLEJOWY Przez teren gminy Długołęka przebiegają 2 linie kolejowe. Jedna o znaczeniu krajowym Wrocław Oleśnica, która rozgałęzia się w kierunku Warszawy, Kluczborka i Krotoszyna. Na tej trasie znajdują się 2 stacje kolejowe w obrębie gminy tj. stacja w Długołęce i Borowej Oleśnickiej. Druga linia kolejowa o znaczeniu lokalnym, w złym stanie technicznym przebiega na trasie Wrocław Sołtysowice Trzebnica. Do najważniejszych problemów związanych z transportem na terenie gminy, a wpływającymi na środowisko, jest przewóz przez jej obszar Toksycznych Środków Przemysłowych, duży ruch samochodów TIR i narastający ruch tranzytowy. 3.7 GOSPODARKA ODPADAMI [6, 13] Składowisko odpadów komunalnych dla gminy Długołęka znajduje się na terenie miejscowości Bielawa, w odległości około 700 m od zabudowań. Zlokalizowane jest ono na użytkach oraz gruntach rolnych V i VI klasy w zlewni rzeki Widawy. Pojemność składowiska wg informacji Urzędu Gminy pozwoli na gromadzenie odpadów do ok roku. Na obszarze gminy zlokalizowane są 3 składowiska odpadów przemysłowych: Składowisko odpadów przemysłowych w Piecowicach składowisko MPWiK Wrocław, o powierzchni 1,4 ha i pojemności 110,5 tys.m 3 ; rocznie składuje się

49 48 ok. 0,1 tys. Mg odpadów. Nagromadzenie odpadów przemysłowych na składowisku wynosi 36,6 tys. Mg. Na koniec 2002 roku składowisko wypełnione było w 33%. Składowisko zostanie zrekultywowane do końca 2009 r. Składowisko odpadów przemysłowych w Bielawie o powierzchni 2,3 ha i pojemności 43,9 m 3 ; rocznie składuje się ok. 0,4 tys. Mg odpadów przemysłowych. Nagromadzenie odpadów przemysłowych na składowisku wynosi 4,3 tys. Mg. Na koniec 2002 roku składowisko wypełnione było w 45%. Składowisko odpadów przemysłowych w Kamieniu własność Elektrociepłowni Wrocław o powierzchni 52,5 ha i pojemności tys. m 3. W roku 2002 nie składowano odpadów przemysłowych. Nagromadzenie odpadów przemysłowych na składowisku na koniec 2002 roku wynosi 3 086,0 tys. Mg. 3.8 ZASOBY WÓD [5,6,8] WODY POWIERZCHNIOWE Gmina Długołęka znajduje się w zlewni rzeki Odry. Największą rzeką przepływającą przez teren gminy jest Widawa, która przepływa przez gminę na odcinku ok. 16 km. Ponadto przez teren gminy przepływa kilka prawostronnych dopływów Widawy, tj.: rzeka Dobra wraz z dopływami: Topór, Krakowiak i Krakowianka, rzeka Młynówka, rzeka Oleśnica (Oleśniczka, Oleśniczanka), rzeka Świerzna (Leniwka). Dolina Widawy, kiedyś silnie podtopiona i zabagniona, po przeprowadzeniu prac melioracyjnych charakteryzuje się silnym drenującym oddziaływaniem, co skutkuje okresową utratą przepływów niektórych cieków równinnych. W wyniku przeprowadzonych prac hydrotechnicznych powstało wiele sztucznych stawów hodowlanych. Łączna powierzchnia stawów hodowlanych, wód stojących oraz kąpieliska zlokalizowanego w Szczodrem wynosi 227 ha, natomiast samych stawów rybnych około 206,15 ha, co stanowi około 1% ogólnej powierzchni gminy WODY PODZIEMNE Teren gminy Długołęka jest rejonem deficytowym w wodę. Występują tu dwa regiony o odmiennych stosunkach hydrogeologicznych, tj. region niecki wrocławskiej oraz region trzebnicko-ostrzeszowski. Poziom czwartorzędowy o miąższości od około 10 m do 48 m zbudowany jest głównie z piasków i żwirów wodnolodowcowych. Wydajność waha się w granicach od 6 m 3 /h do 74 m 3 /h. W większości, poza centralną częścią, poziom ten jest odizolowany od powierzchni terenu utworami słabo przepuszczalnymi. W okolicy miejscowości Długołęka, Domaszczyn, Pruszowice, Łozina, Łosice i Januszowice brak jest naturalnej izolacji. Widoczny jest na tym obszarze drenujący wpływ Odry, co skutkuje południowym kierunkiem spływu ku dolinie Odry. Na poziom trzeciorzędowy składają się dwa piętra wodonośne: górny będący w kontakcie hydrogeologicznym z utworami czwartorzędowymi poziomu struktur kopalnych, dolny będący w kontakcie z niżej leżącymi utworami wapienia muszlowego. W obrębie gminy Długołęka obecnie nie występują Główne Zbiorniki Wód Podziemnych. Dwa najbliższe zlokalizowane są w bezpośrednim sąsiedztwie, jeden (GZWP nr 322) powyżej Oleśnicy, drugi (GZWP nr 320) poniżej, od Wrocławia w kierunku Jelcza Laskowic. Do roku 2000 w rejestrze GZWP wpisany był jeszcze zbiornik nr 321 trzeciorzędowego piętra wodonośnego, obejmujący również część gminy Długołęka, w 2001 roku został jednak usunięty z rejestru.

50 GOSPODARKA WODNO-ŚCIEKOWA Szczegółowy opis gospodarki wodno-ściekowej na terenie gminy Długołęka zawarto w Programie ochrony środowiska dla Gminy Długołęka, LEMITOR Pracownia Ochrony Środowiska, Wrocław 2002 rozdział ZABYTKI ARCHITEKTURY Szczegółowy opis zabytków architektury na terenie gminy Długołęka zawarto w Programie ochrony środowiska dla Gminy Długołęka, LEMITOR Pracownia Ochrony Środowiska, Wrocław 2002 rozdział CHARAKTERYSTYKA JEDNOSTEK OSADNICZYCH [5,6] Gmina Długołęka jest jednostką administracyjną przyległą do obszaru Wrocławia. Jej zachodnia granica opiera się o wrocławskie osiedle Psie Pole. Położenie gminy, z jednej strony bliskie wielkiego ośrodka miejskiego, z drugiej na szlaku wiodącym w kierunku Warszawy, a także klasy bonitacyjne gruntów kształtują kierunki rozwoju gminy. Głównymi funkcjami gminy są: działalność rolnicza, mieszkaniowo-usługowa, produkcyjna i turystyczna. W strukturze funkcjonalno-przestrzennej gminy Długołęka wydziela się dwa zróżnicowane obszary: obszar obejmujący pas gruntów od strony Wrocławia, wraz ze wsiami Wilczyce, Kiełczów, Mirków, Szczodre, Domaszczyn znajdujący się pod silnym wpływem działań inwestycyjnych, w większości mieszkańców Wrocławia. Na ich terenie obserwuje się również silny przyrost mieszkańców. Obszar ten nie jest jednak w pełni przygotowany na rozwój budownictwa mieszkaniowego, ze względu na brak infrastruktury technicznej, brak opracowań planistycznych i wynikających stąd zagrożeń środowiska; pozostałe wsie, w których inwestorami będą głównie mieszkańcy gminy. Na tym obszarze nie ogranicza się rozwoju, wprowadzając duże rezerwy dla funkcji mieszkaniowych i produkcyjno-usługowych WARUNKI KLIMATYCZNE REGIONU [5] Klimat gminy Długołęka należy do Śląsko-Wielkopolskiego regionu klimatycznego, który jest klimatem umiarkowanym, przejściowym o cechach oceanicznych. Zimy są tu łagodne, a lata niezbyt upalne z dość dużymi opadami. Obszary te zaliczono do najcieplejszych w kraju. Średnia roczna temperatura: +8,2 C, Średnia temperatura od IV-IX: +14 C, Roczna suma opadów: do 550 do 600 mm, Czas zalegania pokrywy śnieżnej: do 60 dni. Prace polowe zaczynają się w I dekadzie marca. Okres wegetacji trwa do 220 dni i jest najdłuższy w kraju. Na terenie gminy notowana jest przewaga wiatrów z sektora zachodniego i północnozachodniego. Mikroklimat lokalny jest na ogół korzystny. Obszar gminy jest więc wyjątkowo korzystny dla celów osadnictwa i dla wszystkich podstawowych roślin uprawnych.

51 50 4 CHARAKTERYSTYKA I OCENA AKTUALNEGO STANU ŚRODOWISKA [1,4,6,8] 4.1 BUDOWA GEOLOGICZNA I BOGACTWA NATURALNE Szczegółowy opis budowy geologicznej i surowców mineralnych zawarto w Programie ochrony środowiska dla Gminy Długołęka, LEMITOR Pracownia Ochrony Środowiska, Wrocław 2002 rozdział GLEBY Na obszarze powiatu wrocławskiego występuje duży areał gleb urodzajnych prawnie chronionych, stwarza to możliwości intensyfikacji rolnictwa w kierunku upraw zbożowych, upraw warzyw i sadownictwa. Użytki rolne stanowią ok. 80% powierzchni ogólnej. W polskim prawodawstwie przepisy dotyczące ochrony ziemi i gleb zawarte są m.in. w następujących aktach prawnych: Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo Ochrony Środowiska (Dz.U ), Ustawa z dnia 3 lutego 1995 roku o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz.U. Nr 16, poz. 78 z późniejszymi zmianami), Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 roku o rolnictwie ekologicznym (Dz.U. Nr 93 poz. 898), Ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych leśnych (Dz.U. Nr 16, poz. 78 z późniejszymi zmianami), Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 roku w sprawie standardów jakości gleby oaz standardów jakości ziemi (Dz.U. Nr 165, poz. 1359) CHARAKTERYSTYKA GLEB [5,8] Na terenie gminy Długołęka gleby charakteryzują się dużym zróżnicowaniem, tak pod względem typologicznym, jak i gatunkowym. Przeważają gleby pseudobielicowe. Jedynie na wyniesieniach w północnej części gminy występują gleby brunatne. Czarne ziemie i gleby murszowe występują na małych obszarach, najczęściej w obniżeniach terenowych. Prawie całość gleb wytworzona jest z piasków i glin. Tylko w północnej części gminy w obrębie Wzgórz Trzebnickich występują gleby pyłowe, mające często charakter lessowy. Mady tworzą aluwialny rodzaj gleb. Teren gminy należy do obszarów o wysokiej koncentracji użytków rolnych. W stosunku do całej powierzchni gminy, stanowią one ponad 70% powierzchni, a grunty orne zajmują ponad 82% powierzchni użytków rolnych. Nieco ponad 51% gruntów ornych gminy ( ha) stanowią gleby dobre (klasa I 6 ha, klasa II 896 ha, klasa IIIa 3771 ha, klasa IIIb 1652 ha), ok. 30% gruntów ornych stanowią gleby średniej jakości (klasa IVa 1966 ha, klasa IVb 1693 ha), a pozostałe 19% stanowią gleby słabe, najsłabsze i przeznaczone pod zalesienia [5]. Struktura trwałych użytków zielonych (2545 ha) w poszczególnych klasach bonitacyjnych przedstawia się następująco: klasa II 3,8%, klasa III 31,6%, klasa IV 46,4%, klasa V 14,3%, klasa VI 3,9% [5]. Na terenie gminy Długołęka, podobnie jak na całym obszarze województwa, dominują gleby z kompleksu pszennego (około 50%). Gleby kompleksu żytniego stanowią około 45%, a podmokłe ok. 5% [5].

52 STAN ZANIECZYSZCZENIA GLEB [15] Do czynników naturalnych, powodujących degradację naturalną gleb, można zaliczyć zmiany klimatyczne, zmiany szaty roślinnej oraz przemieszczanie i degradację gleby w wyniku erozji. Źródłem degradacji litosfery są współoddziaływania z atmosferą i hydrosferą. Obumarłe składniki biocenozy również wnoszą do litosfery zanieczyszczenia przechwycone z hydrosfery i atmosfery. W ramach nieustannego krążenia substancji i pierwiastków w biosferze część zanieczyszczeń i składników litosfery wchodzi w struktury organizmów żywych, a także ulega alokacji do hydrosfery (np. spływ wód i zanieczyszczeń do zbiorników wodnych, rozpuszczanie się w wodzie zanieczyszczeń zawartych w osadach dennych) i do atmosfery (unoszenie pyłów z powierzchni, z wysypisk odpadów, z kopalń). Czynniki antropogeniczne, powodujące degradację antropogeniczną gleb, są związane z uprawą, zmianowaniem, mechanizacją, melioracją, chemizacją i wpływem wielu innych przejawów działalności gospodarczej. Starosta Powiatowy jest zobowiązany do prowadzenia okresowych badań jakości gleb i ziemi oraz prowadzenia rejestru informacji o terenach, na których nastąpiło przekroczenie standardów jakości gleb lub ziemi. Na terenie gminy Długołęka w 2002 r. prowadzono badania skażenia gleb i roślin na obszarach użytkowanych rolniczo (obręb Łosice i Dobroszów 3 próbki) oraz zagrożonych zanieczyszczeniami (obszar wokół składowiska odpadów komunalnych w m. Bielawa 6 próbek). Na podstawie wyników analiz pobranych próbek gleb nie stwierdzono zagrożeń związanych z nadmierną zawartością substancji zanieczyszczających [15]. Gleby badane na obszarach użytkowanych rolniczo były na ogół zasobne w próchnicę i makroelementy oraz charakteryzowały się w większości wysoką zawartością mikroelementów. Zawartość metali ciężkich była niska i nie przekraczała dopuszczalnych norm [15]. Tabela 1. Niektóre właściwości chemiczne gleb oraz zakres zawartości metali ciężkich, siarki siarczanowej i benzo(a)pirenu w próbkach pobranych wokół składowiska odpadów w m. Bielawa w 2002 r. [15] Wyszczególnienie Zawartość w glebie Odczyn w 1M KCl 5,4 6,5 Próchnica [%] 0,00 3,89 Metale ciężkie [mg/kg] Mn Cu 4,2 16,5 Ni 3,0 11,6 Cd 0,10 0,25 Pb 11,5 15,5 Zn 25,4 44,6 Cr 6,0 12,5 As 3,35 6,15 Hg 0,067 0,136 S-SO 4 [mg/100g] <0,1 8,5 Benzo(a)piren [mg/kg] 0,010 0,030

53 52 Tabela 2. Niektóre właściwości chemiczne gleb oraz zakres zawartości metali ciężkich oraz makroelementów i mikroelementów w próbkach pobranych na obszarach użytkowanych rolniczo na terenie gminy Długołęka w 2002 r. [15] Wyszczególnienie Zawartość w glebie Odczyn w 1M KCl 4,1 5,3 Próchnica [%] 1,33 3,21 Metale ciężkie [mg/kg] Fosfor (P) Potas (K) Magnez (Mg) Mn Cu 4,0 8,4 Ni 4,5 6,2 Cd 0,10 0,20 Pb 9,0 14,0 Zn 27,2 36,6 Cr 4,0 7,0 As 1,95 3,25 Hg 0,070 0,094 mg/100g 8,4 19,2 wycena* w bw mg/100g 7,1 13,7 wycena* s w mg/100g 3,0 8,2 wycena* s bw * zawartość P, K, Mg: bn bardzo niska, n niska, s średnia, w wysoka, bw bardzo wysoka W 2003 r. na zlecenie Starostwa Powiatowego we Wrocławiu przeprowadzono badania skażenia gleb i roślin na obszarach zagrożonych zanieczyszczeniem oraz użytkowanych rolniczo w gminach Powiatu Wrocławskiego. Badaniami objęto: obszar wokół składowiska odpadów MPWiK w Piecowicach (gm. Długołęka), obszar wokół składowiska odpadów paleniskowych w Kamieniu (gm. Długołęka), Na obszarach tych nie stwierdzono przekroczenia wartości dopuszczalnych zawartości metali ciężkich ani benzo(a)pirenu. W materiale roślinnym pobranym wokół składowiska odpadów w Kamieniu stwierdzono przekroczenie dopuszczalnej zawartości ołowiu w próbce ogórków, pozostałe metale ciężkie oznaczono na poziomie poniżej norm dopuszczalnych [15]. W zestawieniu z danymi dotyczącymi pozostałych badanych obszarów województwa dolnośląskiego, oceniać należy, że gmina Długołęka wyróżnia się dobrymi i bardzo dobrymi glebami. 4.3 ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE [2,5,6] Gmina Długołęka położona jest w bezpośrednim sąsiedztwie Wrocławia przy odcinku trasy krajowej nr 8. Teren gminy należy do obszarów o wysokiej koncentracji użytków rolnych, które stanowią ponad 70% powierzchni obszaru gminy. Obszar gminy jest prawie płaski, położony na terenie równinnym. Przeważająca część powierzchni położona jest w przedziale 120 m n.p.m. 150 m n.p.m. Jedynie północna część gminy jest bardziej zróżnicowana.

54 53 Szczegółowy opis flory i fauny występującej na obszarze gminy Długołęka zawarto w Programie ochrony środowiska dla Gminy Długołęka, LEMITOR Pracownia Ochrony Środowiska, Wrocław 2002 rozdziały i łąki 6% pastwiska 5% lasy i grunty leśne 17% pozostałe grunty i nieużytki 12% sady 1% grunty orne 59% Wykres 1. Struktura wykorzystania powierzchni gminy Długołęka [38] Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 92, poz. 880 z późn. zmianami) określa cele, zasady i formy ochrony przyrody ożywionej oraz krajobrazu. Ochrona przyrody oznacza zachowanie, właściwe wykorzystanie oraz odnawianie zasobów przyrody i jej składników. Regulacje prawne dotyczące ochrony środowiska przyrodniczego zawarte są także w następujących aktach: Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach (t. jedn. Dz. U. z 2005 r. Nr 45, poz. 435 z późn. zmianami), Ustawa z dnia 13 października 1995 r. Prawo łowieckie (Dz. U. z 2005 r. Nr 127, poz z późn. zmianami), Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 sierpnia 2001 r. w sprawie określenia rodzajów siedlisk przyrodniczych podlegających ochronie (Dz. U. Nr 92, poz. 1029), Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną (Dz. U. Nr 168, poz. 1764), Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną (Dz. U. Nr 220, poz. 2237), Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 25 czerwca 2003 r. w sprawie uznania za rezerwat przyrody (Dz. U. Nr 132, poz. 1236).

55 LASY Cele polityki leśnej Polski oraz zadania służące ich realizacji zostały sprecyzowane wydanym przez Ministerstwo Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa zatwierdzonym przez Radę Ministrów w 1997 roku dokumencie pt.,,polityka Leśna Państwa. Zgodnie z treścią tego dokumentu,,nadrzędnym celem polityki leśnej jest wyznaczenie kompleksu działań kształtujących stosunek człowieka do lasu, zmierzających do zachowania w zmieniającej się rzeczywistości przyrodniczej i społeczno gospodarczej warunków do trwałej w nieograniczonej perspektywie czasowej wielofunkcyjności lasów, ich wszechstronnej użyteczności i ochrony oraz roli w kształtowaniu środowiska przyrodniczego zgodnie z obecnymi i przyszłymi oczekiwaniami społeczeństwa. Politykę leśną w Polsce na szczeblu lokalnym realizuje administracja lokalna i samorządy w zakresie bezpośredniej współpracy z nadleśnictwami i wzajemnej partycypacji w procesach planistycznych (plany urządzania lasów, plany przestrzennego zagospodarowania gminy, plany ochrony parków narodowych, rezerwatów przyrody i parków krajobrazowych), w programach podnoszenia poziomu wiedzy i świadomości ekologicznej społeczności lokalnej. Szczegółowy opis lasów na terenie gminy Długołęka zawarto w Programie ochrony środowiska dla Gminy Długołęka, LEMITOR Pracownia Ochrony Środowiska, Wrocław 2002 rozdział ŁOWIECTWO Łowiectwo polega na planowym gospodarowaniu zwierzyną, zgodnie z zasadami gospodarki leśnej i rolnej oraz wymaganiami ochrony przyrody. Podstawowymi działaniami praktycznymi gospodarki łowieckiej są hodowla i ochrona zwierzyny oraz pozyskiwanie zwierzyny oparte na zasadach umiejętności myśliwskich i etyce łowieckiej. Całość zagadnień prawnych łowiectwa określają przepisy prawa łowieckiego. Gospodarka łowiecka prowadzona jest przez koła łowieckie zrzeszone w Polskim Związku Łowieckim oraz przez Lasy Państwowe i Agencję Nieruchomości Rolnych w obwodach łowieckich (wydzielonych administracyjnie o powierzchni co najmniej 3000 ha). Podział województwa na obwody dokonuje wojewoda, a starosta ustala czynsz dzierżawny i podpisuje umowy dzierżawne z Kołami Łowieckimi. Obwody łowieckie użytkowane są przez Koła Łowieckie na podstawie dziesięcioletnich umów dzierżawnych. Koła Łowieckie posiadają osobowość prawną, są niezależne, nie otrzymują dotacji państwowych, a środki finansowe na prowadzenie gospodarki łowieckiej czerpią ze sprzedaży upolowanej zwierzyny, prac społecznych wykonywanych przez członków koła i kontraktowania polowań dla myśliwych zagranicznych. Gospodarka łowiecka prowadzona jest na podstawie zatwierdzonych przez nadleśniczych Lasów Państwowych planów łowiecko-hodowlanych na rok gospodarczy tj. od 1 kwietnia do 31 marca OBSZARY CHRONIONE Na terenie gminy Długołęka nie ma obszarów chronionych prawnie jak parki narodowe, krajobrazowe czy rezerwaty. Na terenie gminy znajduje się 13 zarejestrowanych i objętych ochroną pomników przyrody, w tym 10 pojedynczych dębów szypułkowych, jedna grupa dębów szypułkowych, aleja składająca się z 20 dębów szypułkowych oraz jeden modrzew japoński. Ponadto, projektowane jest utworzenie trzech Obszarów Chronionego Krajobrazu (OChK), z których każdy obejmować będzie tereny kilku gmin, w tym gminy Długołęki. Należą do nich: projektowany OChK Dolina Dobrej położony w całości w dorzeczu rzeki Dobrej. Prawie cały obszar położony jest w gminie Długołęka. Do najcenniejszych florystycznie zbiorowisk należą fragmenty zachowanych lasów grądowych oraz łęgów (wiązowo-jesionowych, jesionowo-olszowych) z drzewostanem zbliżonym do

56 55 naturalnego. Są one ostoją gatunków chronionych roślin. Na jego terenie stwierdzono występowanie 17 gatunków roślin prawnie chronionych, licznych gatunków płazów, gadów (wszystkie objęte ścisłą ochroną) ptaków, nietoperzy (wszystkie objęte ścisłą ochroną), i ssaków owadożernych (wszystkie objęte ścisłą ochroną). projektowany OChK Dolina Widawy położony w dorzeczu rzeki Widawy. W gminie Długołęka obszar ten obejmuje tereny rolnicze i leśne o znacznie przeobrażonej naturalnej szacie roślinnej. Do najcenniejszych florystycznie zbiorowisk należą fragmenty zachowanych lasów grądowych oraz łęgów z drzewostanem zbliżonym do naturalnego. Drugą grupę stanowią łąki, na których rosną przedstawiciele storczykowatych. Na terenie tym stwierdzono występowanie 10 gatunków roślin prawnie chronionych. projektowany OChK Wzgórza Trzebnickie w gminie Długołęka obszar ten obejmuje północną część i stanowi obszar o charakterze typowo rolniczym. Szczegółowy opis pomników przyrody oraz projektowanych Obszarów Chronionego Krajobrazu na terenie gminy Długołęka zawarto w Programie ochrony środowiska dla Gminy Długołęka, LEMITOR Pracownia Ochrony Środowiska, Wrocław 2002 rozdział OBSZARY SIECI NATURA 2000 Europejska Sieć Ekologiczna Natura 2000 to sieć obszarów chronionych na terenie Unii Europejskiej. Celem wyznaczania tych obszarów jest ochrona cennych, pod względem przyrodniczym i zagrożonych, składników różnorodności biologicznej. W skład sieci Natura 2000 wchodzą: obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO) (Special Protection Areas SPA) wyznaczone na podstawie Dyrektywy Rady 79/409/EWG w sprawie ochrony dzikich ptaków, tzw. "Ptasiej", specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO) (Special Areas of Conservation SAC) wyznaczone na podstawie Dyrektywy Rady 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory, tzw. Siedliskowej, dla siedlisk przyrodniczych wymienionych w załączniku I oraz gatunków roślin i zwierząt wymienionych w załączniku II do Dyrektywy. W 2004 roku Ministerstwo Środowiska, opracowało listę obszarów specjalnej ochrony ptaków oraz listę proponowanych obszarów o znaczeniu wspólnotowym (OZW) wymagających objęcia ich ochroną w formie specjalnych obszarów ochrony siedlisk ( Na opracowanych listach znajdowały się: 72 obszary specjalnej ochrony ptaków o łącznej powierzchni 3312,8 tysięcy hektarów (w tym obszary lądowe 2433,4 tysięcy hektarów, co stanowi 7,8% pow. kraju) 184 projektowane specjalne obszary ochrony siedlisk o łącznej powierzchni 1171,6 tysięcy hektarów, co stanowi 3,6% powierzchni kraju. W 2004 roku organizacje pozarządowe: Klub Przyrodników (KP), Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków (OTOP), Polskie Towarzystwo Ochrony Przyrody Salamandra (PTOP) oraz WWF Polska, zaproponowały poszerzenie listy obszarów sieci Natura 2000, uznając, że sieć obszarów specjalnej ochrony siedlisk nie ujmuje w wystarczającym stopniu polskich zasobów siedlisk przyrodniczych. Poszerzona lista została zaprezentowana w opracowaniu p.n. Propozycja optymalnej sieci obszarów Natura 2000 w Polsce Shadow List ( Poszerzona lista została wstępnie zaakceptowana przez Ministerstwo Środowiska. W 2006 roku te same organizacje pozarządowe, zaproponowały dalsze poszerzenie listy obszarów sieci Natura Propozycje poszerzenia listy zostały zaprezentowane w opracowaniu p.n. Aktualizacja Shadow List obszarów siedliskowych sieci Natura 2000 w Polsce. Aneks do raportu na temat reprezentatywności ujęcia gatunków i siedlisk przyrodniczych z Dyrektywy Siedliskowej (

57 56 Obszary dodatkowe znajdujące się na Shadow List nie zostały zamieszczone na listach przekazanych przez Polskę do Komisji Europejskiej. Zgodnie jednak ze stanowiskiem Komisji Europejskiej dla wszystkich tych obszarów należy stosować postępowanie w sprawie oceny oddziaływania przedsięwzięcia lub planu na obszar Natura Lokalizację wszystkich obszarów, z terenu województwa dolnośląskiego, które znajdują się bądź powinny się znaleźć w sieci Natura 2000 według aktualnej Shadow List (2006 r.), pokazano na mapie zamieszczonej na rysunku 3. Mapa została zaczerpnięta ze strony Polskie Towarzystwo Ochrony Przyrody Salamandra ( Rysunek 3. Lokalizacja obszarów siedliskowych sieci Natura 2000 (zgodnie z aktualizacją Shadow List z marca 2006 roku) niebieskim kwadratem zaznaczono teren Gminy Długołęka źródło: Na terenie Gminy Długołęka nie znajdują się żadne z obszary ujęte na ogłoszonej przez Ministerstwo Środowiska liście obszarów sieci Natura 2000, natomiast znajduje się jeden obszar wymieniony na Shadow List Stawy w Borowej. Obszar położony jest na Równinie Oleśnickiej, około 20 km na wschód od Wrocławia, pomiędzy miejscowościami Borowa i Bielawa. Obejmuje 4 duże stawy rybne, o całkowitej powierzchni 15 ha, stanowiące utrwalony element krajobrazu Równiny. Powstały w XII-XIII wieku i od tego czasu są użytkowane w tradycyjny sposób. Polega to m.in. na okresowym spuszczaniu wody i odsłanianiu mulistego dna. Ten typ użytkowania utrzymuje się do dzisiaj.

58 57 Jest to specjalny obszar ochrony siedlisk. Jego powierzchnia wynosi 174,6 ha. Proponuje się jego wprowadzenie do sieci Natura 2000 ze względu na występowanie na jego terenie koleantusa delikatnego (Coleanthus subtilis), rośliny z gromady wielichowatych będącej w Polsce pod ścisłą ochroną Najbliższym, w stosunku do terenu Gminy Długołęka, obszarem sieci Natura 2000 ogłoszonej przez Ministerstwo Środowiska jest obszar o nazwie Grady Odrzańskie (PLB ). Północno zachodnia krawędź Gradów Odrzańskich przebiega w odległości około 1,5 km od południowo zachodniej granicy gminy. Obszar Grądy Odrzańskie obejmuje 70 kilometrowy odcinek doliny Odry między Narokiem a Wrocławiem (rysunek 4), jeden z najcenniejszych na całym odcinku górnej Odry, w którego wschodniej części zachowane zostały duże partie słabo zniekształconych lasów łęgowych i grądowych o wysokich walorach przyrodniczych. Obszar jest obszarem specjalnej ochrony ptaków oraz specjalnym obszarem ochrony siedlisk. Występują na nim co najmniej 22 gatunki ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej, 5 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). W okresie lęgowym obszar zasiedla co najmniej 1% populacji krajowej dziecioła zielonosiwego, kani czarnej, (PCK), muchołówki białoszyjej, czapli siwej. W stosunkowo wysokim zagęszczeniu występują na nim: bocian biały, bocian czarny, kania ruda (PCK), trzmielojad, bielik (PCK), sieweczka rzeczna, srokosz i dzięcioł średni. Znajdują się na nim również zróżnicowane obszary siedliskowe. Występują tu kompleksy leśne z przewagą grądów żyznych i podsychających postaci łęgu wiązowo jesionowego. W niewielkich płatach występują tu także łęgi wierzbowo topolowe, starorzecza, łąki zalewowe i kośne ze związków Molinion i Alopecurion, ziołorośla eutroficzne oraz szuwary i turzycowiska z klasy, Phragmitetea, a także łąki kośne (Molinion, Alopecurion), szuwary i turzycowiska, starorzecza oraz różne stadia rozwojowe łęgów wierzbowo topolowych. Powierzchnia obszaru wynosi 20461,3 hektara ( Rysunek 4. Obszar specjalnej ochrony ptaków Grądy Odrzańskie (PLB ) źródło:

59 58 Najbliższymi, w stosunku do terenu Gminy Długołęka, obszarami z Shadow List z 2004 roku (wstępnie zaakceptowanej przez Ministerstwo Środowiska) są obszary o nazwach: Łęgi Odrzańskie ( Granica tego obszaru znajduje się w odległości ponad 20 km na północny zachód od granicy terenu Gminy Długołeka. Jest to specjalny obszar ochrony siedlisk oraz obszar specjalnej ochrony ptaków. Jego powierzchnia, zgodnie z opracowaniem p.n. Propozycja optymalnej sieci obszarów Natura 2000 w Polsce Shadow List, wynosi 18108,3 ha. Proponuje się jego wprowadzenie do sieci Natura 2000 ze względu na ochronę siedlisk: łąki selernicowe (Cnision dubii), łęgowe lasy dębowo wiązowo jesionowe (Ficorio Ulmetum), zalewowe muliste brzegii rzek, starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne oraz występowanie na jego terenie kiełbia białopłetwowego (Gobio albipinnatus), bolenia (Aspius aspius), kozioroga dębosza (Cerambyx cerdo chrząszcz znajdujący się w PCK), modraszka nausitousa (Maculinea nausithous motyl znajdujący się w PCK), modraszka teleiusa (Maculinea teleius motyl znajdujący się w PCK). Na obszarze tym występuje około 14 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej, z gatunki z Polskiej Czerwonej Księgi. Dolina Widawy ( Granica tego obszaru znajduje się w odległości ponad 10 km na północny zachód od granicy terenu Gminy Długołęka. Jest to specjalny obszar ochrony siedlisk. Jego powierzchnia, zgodnie z opracowaniem p.n. Propozycja optymalnej sieci obszarów Natura 2000 w Polsce Shadow List, wynosi 908,7 ha. Proponuje się jego wprowadzenie do sieci Natura 2000 ze względu na występowanie na jego terenie piskorza (Misgumus fossilis). Najbliższymi, w stosunku do terenów objętych analizowaną inwestycją, obszarami dodanymi do Shadow List w 2006 roku są obszary o nazwach: Las Pilczycki ( Granica tego obszaru znajduje się w odległości ponad 10 km na zachód od granicy terenu Gminy Długołęka. Jest to specjalny obszar ochrony siedlisk. Proponuje się jego wciągnięcie na listę obszarów sieci Natura 2000 ze względu na obecność na jego terenie jednej z ważniejszych populacji pachnicy dębowej (Osmoderma eremita). Jest to rzadki gatunek próchnojada, zaliczany do reliktów lasów pierwotnych, zanikający na wielu fragmentach swojego obszaru występowania w Europie. W Polsce prawnie chroniony i znajduje się w Polskiej Czerwonej Księdze (PCK). Łegi nad Bystrzycą ( Granica tego obszaru znajduje się w odległości ponad 20 km na zachód od granicy terenu Gminy Długołęka. Jest to specjalny obszar ochrony siedlisk. Proponuje się jego wciągnięcie na listę obszarów sieci Natura 2000 ze względu na to, że tereny tego obszaru są ważne dla ujęcia pełnego zróżnicowania ekologicznego form podgórskich oraz uzupełnienia reprezentacji geograficznej.

60 GOSPODARKA WODNO-ŚCIEKOWA I ZASOBY WÓD WSTĘP Zasoby wody w Polsce są małe. Średni odpływ wód powierzchniowych z wielolecia wynosi około 63,1 m 3 /rok (1660 m 3 /rok/mieszkańca), a w krajach europejskich około trzykrotnie więcej. Objętość eksploatacyjną zasobów wód podziemnych w Polsce oszacowano w 1996 r. na 15,6 km 3. Wody naturalne są złożonymi, wielofazowymi układami, zawierającymi roztworzone sole mineralne, gazy i substancje organiczne, których skład i proporcje są zmienne w przestrzeni i w czasie (sezonowość). Ich skład zależy również w znacznej mierze od działalności człowieka, niestety rozumianej jako zanieczyszczanie wód. Granicą możliwości wykorzystania wód dla potrzeb człowieka jest zdolność środowiska wodnego do samooczyszczania (pojemność asymilacyjna). Biorąc zatem pod uwagę niewielkie zasoby wodne Polski oraz lata zaniedbań skutkujące bardzo złą jakością głównie wód powierzchniowych, konieczne jest racjonalne korzystanie z posiadanych zasobów przy jednoczesnej stałej dbałości o stan czystości wód w Polsce. W niniejszym rozdziale przedstawiono stan czystości wód na terenie gminy Długołęka oraz gospodarkę wodno-ściekową z uwzględnieniem oddziaływania na środowisko naturalne REGULACJE PRAWNE Podstawowymi aktami prawnymi regulującymi gospodarowanie wodami są ustawy: Prawo Ochrony Środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz. U. Nr 62, poz. 627 z późniejszymi zmianami), Prawo Wodne z dnia 18 lipca 2001 r. (Dz. U. Nr 115, poz z późniejszymi zmianami), O zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków z dnia 7 czerwca 2001 r. (Tekst jednolity: Dz. U. z 2006 r. Nr 123, poz. 858) oraz akty wykonawcze: Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 lipca 2006 r. w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz. U. Nr 137, poz. 984 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie dopuszczalnych mas substancji, które mogą być odprowadzane w ściekach przemysłowych (Dz. U. Nr 180 poz.1867); Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych (Dz. U. Nr 241 poz.2093); Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać programy działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych (Dz. U. Z 2003 r. Nr 4 poz.44); Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 1 sierpnia 2002 r. w sprawie komunalnych osadów ściekowych (Dz.U. 134 poz z późniejszymi zmianami), Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu tych wód (Dz.U. 32 poz. 284)- nie aktualne ale brak nowych aktów. Rozporządzenie Ministra Budownictwa z dnia 14 lipca 2006 r. w sprawie sposobu realizacji obowiązków dostawców ścieków przemysłowych oraz warunków wprowadzania ścieków do urządzeń kanalizacyjnych (Dz. U. Nr 136, poz. 964) Ogólne zasady dotyczące badania i oceny jakości wód podziemnych są ujęte w art. 49 ust. 1 i 2 ustawy Prawo wodne (Dz.U ). Na etapie projektu jest

61 60 rozporządzenie w sprawie klasyfikacji wód, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu wód powierzchniowych i podziemnych, gdzie określono nowe zasady klasyfikacji dla prezentowania stanu jakości wód powierzchniowych wprowadzając pięć klas jakości tych wód. Ponadto nowymi elementami są następujące zagadnienia: wprowadzenie obowiązku monitorowania w wodach powierzchniowych substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego, wyróżnienie trzech sposobów prowadzenia monitoringu wód powierzchniowych, wprowadzenie trzech kategorii oceny stanu wód powierzchniowych na podstawie elementów hydrologicznych i morfologicznych, prowadzenie monitoringu stanu wód podziemnych w zakresie diagnostycznym, operacyjnym i badawczym oraz wykonywanie pomiarów stanu ilościowego. W projekcie rozporządzenia zakłada się również nowy sposób prowadzenia monitoringu wód powierzchniowych, kładąc główny nacisk na jego użyteczność oraz przydatność w kształtowaniu strategii gospodarowania i ochrony zasobów wodnych. Zakres i częstotliwość badań oraz lokalizacja punktów pomiarowych bezpośrednio uzależnione są od sposobu użytkowania wód, który zostanie określony w wykazach wód. Zgodnie z art. 92 ustawy Prawo wodne do zadań dyrektorów regionalnych zarządów gospodarki wodnej należy przygotowanie następujących wykazów: wód powierzchniowych i podziemnych, które są lub mogą być wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia, wód powierzchniowych wykorzystywanych do celów rekreacyjnych, a w szczególności do kąpieli, wód powierzchniowych przeznaczonych do bytowania ryb, skorupiaków i mięczaków lub innych organizmów w warunkach naturalnych oraz umożliwiających migracje ryb, wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych. Zgodnie z art. 211 ust. 2 ustawy Prawo wodne wykazy te powinny zostać sporządzone w terminie 2 lat od dnia wejścia w życie ustawy tj. do 31 grudnia 2003 r. Od połowy marca obowiązuje nowe Rozporządzenie w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu tych wód. Rozporządzenie straciło moc z dniem 1 stycznia 2005 r. jednak nie ma jeszcze uchwalonego rozporządzenia które by je zastąpiło. W rozporządzeniu tym wprowadzono 5 klas jakości wód powierzchniowych i podziemnych. Dokładniejsze powyższe rozporządzenie przedstawiono w punkcie 2.5 niniejszego opracowania. Do końca 2002 r. obowiązywało rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 5 listopada 1991 r. w sprawie klasyfikacji wód oraz warunków, jakim powinny odpowiadać ścieki wprowadzane do wód i ziemi (Dz.U ). Ocenę jakości wód dla minionych lat przeprowadzono zatem dla obecnie już nie obowiązujących przepisów. Do czasu wejścia w życie ww. rozporządzenia ocena jakości wód podziemnych była prowadzona w oparciu o klasyfikację zawartą we Wskazówkach metodycznych dotyczących tworzenia regionalnych i lokalnych monitoringów wód podziemnych (PIOŚ, 1995). W 2002 r. ukazało się również rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie zakresu, czasu, sposobu oraz warunków prowadzenia monitoringu składowisk odpadów (Dz.U ) określające zakres badanych parametrów w wodach podziemnych i odciekach dla składowisk odpadów niebezpiecznych oraz składowisk odpadów innych niż niebezpieczne oraz dla składowisk przyjmujących odpady komunalne.

62 GOSPODARKA WODNO-ŚCIEKOWA [1,2,5,6,8,10,15,16,17,18,19] Zaopatrzenie w wodę Zjawiskiem obserwowanym od lat jest generalnie stale malejące zużycie wody. Dotyczy to zarówno gospodarstw domowych jak i przemysłu. Przyczyn tego stanu rzeczy jest kilka, m.in. w ostatnich latach zmniejszyła się liczba zakładów przemysłowych, obiekty przestarzałe ustępują miejsca nowym technologiom. Nie bez znaczenia jest również rosnąca świadomość ekologiczna, ludzie coraz częściej zaczynają dostrzegać związek pomiędzy własnymi działaniami a stanem środowiska naturalnego. Wydaje się jednak, że najistotniejszym aspektem pozostaje jednak ekonomia. Woda stała się dobrem kosztownym, stanowiącym relatywnie znaczącą pozycję zarówno w budżetach domowych, jak i zakładów przemysłowych niezależnie od wielkości. Fakt ten stał się inicjatorem działań zmierzających do ograniczenia kosztów poprzez ograniczenie zużycia wody. Osiągano to poprzez zmiany technologiczne, stosowanie obiegów zamkniętych, ale również, głównie w gospodarstwach domowych, racjonalne użytkowanie. Stosowane obecnie coraz powszechniej wodomierze w indywidualnych gospodarstwach domowych doprowadziły do ograniczenia zużycia wody dochodzącym nawet do kilkudziesięciu procent. Zmiany w ilości pobieranej wody na terenie województwa dolnośląskiego w latach przedstawiono na wykresie 2. Wykres 2. Zużycie wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludności na terenie województwa dolnośląskiego w latach (wg danych Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego) [33] Ilość wody zużywana w gospodarstwach domowych zasilanych w wodę z sieci oraz w zakładach przemysłowych jest stosunkowo łatwa do określenia. Pewną niewiadomą stanowi ilość wody zużywanej w gospodarstwach domowych czerpiących wodę z własnych ujęć studni przydomowych. Dane dotyczące zużycia wody na terenie powiatu wrocławskiego przedstawiono na wykresie 3, zaś dla gminy Długołęka na wykresie 4.

63 62 Wykres 3. Zużycie wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludności na terenie powiatu wrocławskiego w latach (wg danych Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego) [33] Wykres 4. Zużycie wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludności na terenie gminy Długołęka w latach (wg danych Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego) [33] Ludność gmin powiatu wrocławskiego praktycznie w 100% korzysta z wodociągów, dotyczy to także gminy Długołęka, na terenie której stopień zwodociągowania wynosi ok. 100%. Łącznie szacuje się pobór wody na terenie powiatu na poziomie 10241*10 3 m 3 rocznie (dane za 2004 r.).

64 Odprowadzanie ścieków Na przestrzeni ostatnich dziesięciu lat w gospodarce wodno-ściekowej zachodziły istotne zmiany, dotyczące zarówno ilości pobieranej wody, ilości i składu odprowadzanych do wód powierzchniowych ścieków, jak również infrastruktury komunalnej miast i wsi. Ilość odprowadzanych ścieków jest pochodną ilości pobieranej wody, a ta w ostatnich latach uległa zmniejszeniu. W ślad za tym zmniejsza się także ilość ścieków, zarówno tych zrzucanych bezpośrednio przez zakłady przemysłowe, jak i odprowadzanych sieciami kanalizacji miejskich. Ilość ścieków wymagających oczyszczania stale zmniejsza się, zachodzą też korzystne zmiany w sposobie oczyszczania ścieków. Na terenie województwa dolnośląskiego w porównaniu z 1997 r. zmniejszyła się prawie trzykrotnie ilość ścieków oczyszczanych tylko mechanicznie, natomiast sześciokrotnie wzrosła ilość ścieków oczyszczanych na oczyszczalniach z podwyższonym stopniem usuwania biogenów. Spadła też trzykrotnie ilość ścieków nieoczyszczanych. Na wykresie 5 przedstawiono zmiany liczby ludności obsługiwanych przez oczyszczalnie ścieków na terenie województwa dolnośląskiego w latach Wykres 5. Ludność obsługiwana przez oczyszczalnie ścieków miejskich i wiejskich na terenie województwa dolnośląskiego w latach (wg danych Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego) [33] Ścieki sanitarne z terenu gmin powiatu wrocławskiego odprowadzane są na trzy sposoby: po oczyszczeniu na mechaniczno-biologicznych oczyszczalniach ścieków, do kanalizacji miejskiej miasta Wrocławia, do bezodpływowych osadników gnilnych okresowo opróżnianych oraz osadników wykonanych jako doły chłonne, znane są również przypadki odprowadzania ścieków bytowo-gospodarczych bezpośrednio do kanalizacji deszczowej i rowów. Na terenie powiatu wrocławskiego procent mieszkańców obsługiwanych przez oczyszczalnie ścieków w 2004 r. stanowił tylko 30,6%. Pozostała ludność odprowadza ścieki do zbiorników bezodpływowych umieszczonych na terenie posesji. Dane dotyczące ilości ścieków wprowadzanych do wód lub do ziemi zestawiono w tabeli 3, natomiast dotyczące sieci kanalizacyjnej oraz ilości osób korzystających z kanalizacji w tabeli 4.

65 64 Tabela 3. Ścieki przemysłowe i komunalne odprowadzane do wód powierzchniowych lub do ziemi w powiecie wrocławskim w 2004 roku (wg danych Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego) [36] Wyszczególnienie Wymagające oczyszczania razem mechanicznie Oczyszczane chemicznie i biologiczne z podwyższonym usuwaniem biogenów Nie oczyszczane [dam 3 ] [%] [dam 3 ] Powiat wrocławski ,7 58,3 180 Tabela 4. Sieć kanalizacyjna na terenie powiatu wrocławskiego [36] Sieć kanalizacyjna Wyszczególnienie główna podłączenia prowadzące do budynków mieszkalnych [km] Powiat wrocławski Analizując gospodarkę ściekową na terenie powiatu nie sposób nie wspomnieć o procederze nadal dość powszechnie występującym na obszarach wiejskich odprowadzania ścieków do rowów przydrożnych i melioracyjnych doprowadzając do zanieczyszczenia wód powierzchniowych. Działanie takie prowadzi również do nieprawidłowej pracy tych urządzeń odwadniających, zamieniając rowy w otwarte rynsztoki, które w połączeniu z towarzyszącym im odorem stanowią miejsca o zdecydowanie nieprzyjemnych warunkach Gospodarka wodno-ściekowa gminy Długołęka [1,2,5,6,8,10,19] Wodociągi Na terenie gminy Długołęka ilość odbiorców wody wynosi gospodarstw domowych - wszystkie miejscowości są zwodociągowane. Zarządcą sieci wodociągowych i ujęć wody w gminie jest Zakład Usług Komunalnych Sp. z o.o. w Kiełczowie. Sieć wodociągowa w gminie zasilana jest z ujęć wody podziemnej oraz z magistrali wodociągowej miasta Wrocławia. Wielkość zużycia wody dostarczanej siecią szacowana jest na poziomie m 3 /rok. Tabela 5. Roczne zaopatrzenie w wodę na terenie gminy Długołęka z sieci wodociągowej [36] Sieć wodociągowa Zużycie wody Gmina główna podłączenia ogółem [km] [ 10 3 m 3 ] Długołęka ,1 Szczegółowy opis systemu zaopatrzenia w wodę na terenie gminy Długołęka zawarto w Programie ochrony środowiska dla Gminy Długołęka, LEMITOR Pracownia Ochrony Środowiska, Wrocław 2002 rozdział Kanalizacja Do sieci kanalizacyjnej w gminie Długołęka podłączone jest 626 użytkowników. Na terenie gminy skanalizowane są częściowo następujące miejscowości: Mirków, Długołęka,

66 65 Kiełczów, Wilczyce, i w całości Piecowice. Ścieki odprowadzane są do oczyszczalni w Mirkowie. Pozostałe miejscowości znajdujące się w obrębie gminy nie posiadają systemowych urządzeń do odprowadzania i unieszkodliwiania ścieków. W poszczególnych wsiach istnieją tylko odcinki kanalizacji deszczowej, odprowadzające wody opadowe do cieków powierzchniowych i rowów melioracyjnych. Najczęściej stosowanymi urządzeniami do usuwania ścieków bytowo gospodarczych są suche ustępy, bezodpływowe osadniki gnilne oraz osadniki wykonane jako doły chłonne. Poza oczyszczalnią w Mirkowie Starym na terenie gminy wybudowano lub jest w trakcie realizacji ponad 130 przydomowych oczyszczalni ścieków. Szczegółowy opis systemu odprowadzania i oczyszczania ścieków zawarto w Programie ochrony środowiska dla Gminy Długołęka, LEMITOR Pracownia Ochrony Środowiska, Wrocław 2002 rozdział Skanalizowanie całego obszaru gminy jest poważnym problemem dla społeczności lokalnej, ponieważ jej brak łączy się z degradacją środowiska naturalnego a koszty budowy (szczególnie nowych oczyszczalni ścieków) są bardzo wysokie. W celu rozwiązania problemu powstało kilka koncepcji skanalizowania gminy. Akceptację uzyskała koncepcja VI, w której przewidziano: modernizację i rozbudowę oczyszczalni ścieków w Starym Mirkowie do przepustowości docelowej 2834 m 3 /d, 24 pompownie przerzutowe, wykonanie sieci kanalizacyjnych o łącznej długości ok. 242,41 km, wybudowanie 18 lokalnych bezobsługowych oczyszczalni biologicznochemicznych OCZYSZCZALNIE ŚCIEKÓW Wprowadzenie ścieków do środowiska (do wód lub do ziemi) ścieków obwarowane jest szeregiem zasad określonych w ustawodawstwie polskim. Większość powstających ścieków wymaga oczyszczenia w celu doprowadzenia ilości niesionych zanieczyszczeń do wartości dopuszczalnych. W praktyce jednak z produkowanych i wprowadzanych do wód w 2000 roku na terenie Polski ok hm 3 ścieków wymagających oczyszczenia (komunalnych i przemysłowych) około 400 hm 3 nie jest oczyszczanych. Należy jednak zauważyć, że w porównaniu z latami , kiedy to na 4200 do 4700 hm 3 ścieków wymagających oczyszczenia (komunalnych i przemysłowych) aż około 2000 hm 3 nie była oczyszczana, obserwuje się znaczną poprawę sytuacji. Generalnie ilość powstających ścieków w porównaniu z latami osiemdziesiątymi znacznie zmalała, osiągając minimum w latach 1999/2000 i od tego czasu obserwuje się ich powolny wzrost. Ilość i jakość ścieków wprowadzanych do wód lub do ziemi bezpośrednio wpływa na stan środowiska naturalnego, a w szczególności stan czystości wód powierzchniowych. O złej jakości wód powierzchniowych w Polsce świadczą przeprowadzane badania [12,14,15,16,17,18]. Trucicielami są zarówno zakłady przemysłowe, zrzucające ścieki oczyszczone w stopniu niedostatecznym, bądź w ogóle bez oczyszczania, jak również ludność, głównie z obszarów wiejskich, gdzie jedynie kilkanaście procent mieszkańców odprowadza ścieki komunalne do oczyszczalni ścieków.

67 66 Wykres 6. Ilość oczyszczalni komunalnych i przemysłowych na terenie województwa dolnośląskiego w latach (wg danych Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego) [36] Wykres 7. Ilość oczyszczalni komunalnych i przemysłowych na terenie powiatu wrocławskiego w latach (wg danych Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego) [36] W ostatnich latach powszechnie stosowanym rozwiązaniem zmierzającym do oczyszczania ścieków komunalnych na terenach nie wyposażonych w kanalizację ściekową są lokalne przydomowe oczyszczalnie ścieków. Dokładna ilość wszystkich oczyszczalni ścieków funkcjonujących na terenie gminy Długołęka jest trudna do określenia, chociażby z powodu stale zmieniającej się ich liczby. Ścieki poddawane procesowi oczyszczania dostarczane są do oczyszczalni głównie siecią kanalizacyjną oraz dowożone samochodami asenizacyjnymi do stacji zlewnych ze zbiorników bezodpływowych znajdujących się na posesjach nie podłączonych do systemu kanalizacji. Od stopnia rozwinięcia sieci kanalizacyjnej zależy więc w znacznej mierze ilość

68 67 doprowadzanych do oczyszczalni ścieków. W wyniku bardzo słabo rozwiniętej sieci kanalizacyjnej na terenie gminy, wiele z komunalnych oczyszczalni ścieków, również obiekt w Mirkowie jest niedociążonych. Ludność wiejska w zdecydowanej większości przypadków odprowadza ścieki do zbiorników bezodpływowych umieszczonych na terenie posesji lub niestety bezpośrednio do wód lub do ziemi (np. rowami melioracyjnymi lub poprzez zbiorniki przepływowe). Wykres 8. Ludność obsługiwana przez oczyszczalnie ścieków miejskich i wiejskich na terenie gminy Długołęka w latach (wg danych Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego) [33] Oczyszczalnia ścieków w Mirkowie Jest to oczyszczalnia wybudowana ok roku o przepustowości ok. 758 m 3 /d, przy czym obecnie jest wykorzystywana w około 60%, tj. 450 m 3 /d ( m 3 /rok). Oczyszczalnia ścieków zlokalizowana jest przy ul. Bławatnej w Starym Mirkowie. Obecnie do oczyszczalni doprowadzane są, poprzez kanalizację sanitarną, ścieki z osiedla Stary Mirków oraz z Długołęki i Kiełczowa. Obecnie na teren oczyszczalni ścieki dopływają odcinkiem istniejącej kanalizacji sanitarnej oraz są dowożone taborem asenizacyjnym. Są to ścieki pochodzące z terenu gminy Długołęka. Odbiornikiem oczyszczonych ścieków jest rów melioracyjny, znajdujący się w zlewni Widawy, która uchodzi do rzeki Odry. Zgodnie z pozwoleniem wodno-prawnym wskaźniki zanieczyszczeń (oznaczone w próbach pobieranych na wylocie rowu) ścieków po oczyszczeniu w oczyszczalniach obsługujących od 2000 do 9999 RLM, nie mogą przekraczać wartości: BZT 5-25 mg O 2 /dm 3, ChZT Cr mg O 2 /dm 3, Zawiesina ogólna - 35 mg/dm 3. Osad czynny z dna osadnika częściowo jest zawracany do procesu oczyszczania jego nadmiar natomiast kierowany jest do odwodnienia, następnie transportowany do zbiornika, gdzie jest higienizowany wapnem palonym i następnie wywożony na wysypisko odpadów komunalnych. Na wysypisko odpadów komunalnych wywożone są także skratki oraz piasek zatrzymany w piaskowniku. Szczegółowy opis oczyszczalni ścieków w Mirkowie zawarto w Programie ochrony środowiska dla Gminy Długołęka, LEMITOR Pracownia Ochrony Środowiska, Wrocław 2002 rozdział

69 WODY POWIERZCHNIOWE [5, 6,14,15,16,17,18,24] W ostatnich latach w gospodarce wodno-ściekowej województwa dolnośląskiego zachodziły zmiany istotnie wpływające na jakość rzek. Dotyczyły one ilości pobieranej wody, ilości i składu odprowadzanych do wód powierzchniowych ścieków, oraz infrastruktury komunalnej miast i wsi. Ilość wody pobieranej przez przemysł w porównaniu do roku 1980 spadła ponad dwukrotnie, co jest głównie efektem zmian strukturalnych, jakie zaszły w gospodarce, przy czym ostatnio zużycie wykazuje lekką tendencją rosnącą. Podobnie zmniejszyła się szczególnie wyraźnie po roku 1990 ilość wody pobieranej przez wodociągi komunalne. Jest to wynikiem przede wszystkim bardziej oszczędnego zużycia wody w gospodarstwach domowych, poddawanych coraz bardziej ścisłemu rozliczaniu pobieranej wody, jak również modernizacji zakładów uzdatniania wody i sieci wodociągowych, zmierzających do minimalizacji strat własnych wodociągów. W ślad za zmianami w ilości pobieranej wody zmniejsza się także ilość ścieków, zarówno tych zrzucanych bezpośrednio przez zakłady przemysłowe, jak i odprowadzanych sieciami kanalizacji miejskich. W ostatnich latach zrealizowano również wiele inwestycji polegających na uruchamianiu wysokosprawnych mechaniczno-biologicznych oczyszczalni ścieków, do których podłączonych jest blisko 70% mieszkańców województwa. Obok zmniejszającej się ilości ścieków, zarówno komunalnych, jak i przemysłowych, jest to ważny czynnik wpływający na stałą poprawę stanu czystości powierzchniowych wód płynących Wody powierzchniowe w gminie Długołęka Gmina Długołęka leży w zlewni rzeki Odry. Największą rzeką przepływającą przez teren gminy jest Widawa, prawobrzeżny dopływ Odry. Jej długość wynosi 103,2 km (w tym na odcinku ok. 16 km w granicach gminy Długołęka), a powierzchnia zlewni wynosi 1716,1 km 2. Źródła Widawy usytuowane są w okolicach Międzyborza na obszarze Wzgórz Trzebnickich. Na odcinku od Namysłowa do ujścia rzeka jest dobrze wykształcona i posiada mały spadek podłużny. W górnym biegu rzeka przepływa przez powiat oleśnicki, następnie przez powiat namysłowski województwa opolskiego, poniżej Namysłowa ponownie płynie przez powiat oleśnicki, następnie przez gminę Długołęka w powiecie wrocławskim, a końcowy odcinek rzeki przebiega przez miasto Wrocław [5]. Widawa przepływa przez gminę Długołęka ze wschodu na zachód, najpierw stanowi południową granicę gminy, następnie płynie przez południowe jej obrzeża, cały czas w pobliżu administracyjnej jej granicy, obszar gminy opuszcza przecinając południowozachodnią jej granicę i uchodzi do Odry po zachodniej stronie Wrocławia [5]. Przez teren gminy Długołęka przepływa ponadto kilka prawostronnych dopływów Widawy: rzeka Dobra, biorąca początek na terenie Wzgórz Trzebnickich wraz z lewostronnym dopływem Topór i dwoma prawostronnymi dopływami Krakowiak i Krakowianka, rzeka Młynówka, rzeka Oleśnica (Oleśniczka, Oleśniczanka), rzeka Świerzna (Leniwka). Największe z nich to rzeka Dobra i Oleśnica, które odwadniają dwie jednostki geomorfologiczne: w górnych biegach Wzgórza Trzebnickie, w środkowych i dolnych biegach Równinę Oleśnicką. Dolina Widawy, kiedyś silnie podtopiona i zabagniona, po przeprowadzeniu prac melioracyjnych charakteryzuje się silnym drenującym oddziaływaniem, co skutkuje okresową utratą przepływów niektórych cieków równinnych. W wyniku przeprowadzonych prac hydrotechnicznych powstało wiele sztucznych stawów hodowlanych. Łączna powierzchnia stawów hodowlanych, wód stojących oraz kąpieliska zlokalizowanego w Szczodrem wynosi 227 ha, natomiast samych stawów rybnych około 206,15 ha, co stanowi około 1% ogólnej powierzchni gminy.

70 69 O jakości wód rzeki Widawy na terenie gminy decydują głównie zanieczyszczenia wprowadzane do niej przez źródła znajdujące się poza jej granicami m.in. z miasta Oleśnicy, Dobroszowa, Bierutowa, Namysłowa oraz wielu zakładów przemysłowych. Znaczny ładunek zanieczyszczeń doprowadzany jest do Widawy jej dwoma największymi dopływami Oleśnicą i Dobrą. Najważniejsze obiekty, decydujące o jakości wód rzeki Widawy przepływającej przez teren gminy Długołęka to [39]: mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ścieków w Stradomi Wierzchniej, Przetwórnia Owocowo-Warzywna w Dziadowej Kłodzie, m. Bierutów, gorzelnia w Posadowicach odprowadzająca ścieki po oczyszczaniu mechanicznym (pracowała w okresie kampanijnym), pola irygowane w Dobrzykowicach, w pełni efektywna oczyszczalnia Cukrowni Wrocław, Polar S.A. oddział Psie Pole ścieki przemysłowe wraz z wodami opadowymi odprowadzane są do Widawy, ścieki bytowo-gospodarcze pompowane są przez MPWiK na oczyszczalnię ścieków na Janówek, m. Oleśnica oczyszczalnia mechaniczno-biologiczna odprowadzająca poprzez rzekę Oleśnicę oczyszczone ścieki miejskie i przemysłowe, SELGROS Sp. z o.o. w Długołęce, - ścieki przepompowywane są na oczyszczalnię w Mirkowie, mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ścieków w Mirkowie, mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia w Dobroszycach, odprowadzająca oczyszczone ścieki do rzeki Dobrej, Polar S.A. oddział Zakrzów - odprowadza do rzeki Dobrej ścieki z procesów technologicznych oczyszczone na oczyszczalni mechaniczno-chemicznej i wody opadowe oraz ścieki socjalno-bytowe z zakładu, osiedla Zakrzów i Browaru Zakrzów po oczyszczaniu mechaniczno-biologicznym, oraz na terenie województwa opolskiego: Smogorzowskie Gospodarstwo Rolne Smogopol Gorzelnia Pawłowice, mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ścieków komunalnych i przemysłowych w Namysłowie. W 2005 r. na terenie naszego województwa w zlewni rzeki prowadzone były badania w ramach monitoringu diagnostycznego w 2 punktach pomiarowo-kontrolnych[39]: poniżej Bierutowa, km 49,5, ujście do rz. Odry, km 0,5. Ponadto kontrolowane były ujścia do Widawy rzek Oleśnicy i Dobrej. Klasyfikacja jakości wód rzeki Widawy i badanych jej dopływów przedstawiona jest na wykresie. Wykres 9. Klasyfikacja jakości wód rzeki Widawy i jej dopływów w roku 2005 [39]

71 70 W roku 2005 nastąpiło pogorszenie jakości wód rzeki Widawy i w obu badanych punktach odnotowano klasę IV wody niezadowalającej jakości. O ile w punkcie poniżej Bierutowa o klasyfikacji częściowo decydowały parametry naturalne: chlorofil a (klasa V), zapach, barwa, oraz BZT 5, fosfor ogólny i liczba bakterii coli typu fekalnego, to na ujściu do Odry w klasie V znalazło się stężenie fosforanów, a w klasie IV oprócz barwy i liczby bakterii coli feralnych - także i fosfor ogólny, azotyny i azot Kjeldahla. Nie potwierdziły się, odnotowane incydentalnie w 2004 r., podwyższone stężenia ołowiu i rtęci. Na zmianę parametrów decydujących o klasyfikacji w punkcie ujściowym wpływ mają zarówno dopływy Widawy, a zwłaszcza rzeka Dobra, jak też i infiltracja ścieków z pól irygowanych na Osobowicach. Na ujściu rzeki Oleśnicy odnotowano również IV klasę, a wysoki poziom osiągnęły wartości azotu Kjeldahla, fosforu ogólnego i fosforanów (V klasa) oraz barwy, ChZTMn, amoniaku. Poprawił się natomiast stan sanitarny rzeki. Wody rzeki Dobrej na ujściu do Widawy charakteryzowały się złą jakością. W sumie aż 13 wskaźników osiągnęło poziom IV i V klasy. W V klasie znalazły się wartości tlenu rozpuszczonego, BZT5, amoniaku, azotu Kjeldahla, azotynów, fosforu ogólnego, fosforanów i liczby bakterii coli typu feralnego i liczba tych wskaźników była wyższa niż w roku Świadczy to silnym zanieczyszczeniu rzeki przez ścieki bytowo-gospodarcze. Wartości średnie roczne charakteryzujące proces eutrofizacji zostały przekroczone w Widawie w obu punktach w odniesieniu do fosforu ogólnego i chlorofilu a. W przekrojach ujściowych rzek Oleśnicy i Dobrej wartości średnie roczne zostały przekroczone dla wszystkich parametrów z wyjątkiem chlorofilu a. Wykres 10. Przebieg zmian wybranych wskaźników zanieczyszczenia dla rzeki Widawy na ujściu do Odry (km 0,2) w latach [39] Analiza zmian wartości wybranych wskaźników zanieczyszczenia w przekroju ujściowym do Odry wskazuje na nieznaczne wahania w ostatnich pięciu latach dla większości parametrów i dużą stabilizację poziomu większości parametrów. W dalszym ciągu poprawia się też stan bakteriologiczny rzeki.

72 Wody opadowe [21,22] Warunki, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód określa Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 lipca 2006 roku w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz.U. Nr 137, poz. 984). Zgodnie z 19 powołanego rozporządzenia w przypadku odprowadzania wód opadowych i roztopowych, ujętych w szczelne, otwarte lub zamknięte systemy kanalizacyjne pochodzących z zanieczyszczonej powierzchni szczelnej terenów przemysłowych, składowych, baz transportowych, portów, lotnisk, miast, budowli kolejowych, dróg zaliczanych do kategorii dróg krajowych, wojewódzkich i powiatowych klasy G, a także parkingów o powierzchni powyżej 0,1 ha, w ilości, jaka powstaje z opadów o natężeniu co najmniej 15 l na sekundę na 1 ha oraz z zanieczyszczonej powierzchni szczelnej obiektów magazynowania i dystrybucji paliw, w ilości, jaka powstaje z opadów o częstości występowania jeden raz w roku i czasie trwania 15 minut, lecz w ilości nie mniejszej niż powstająca z opadów o natężeniu 77 l na sekundę na 1 ha, zawartość zawiesiny ogólnej nie powinna przekraczać 100 mg/l, a substancji ropopochodnych 15 mg/l. Spływy wód opadowych i roztopowych z nawierzchni dróg i uszczelnionych powierzchni obiektów związanych z drogą mogą mieć charakter zanieczyszczonych ścieków. Szczególnie po dłuższym okresie pogody suchej, kiedy dochodzi do akumulacji zanieczyszczeń na powierzchni jezdni i w śniegu gromadzonym na poboczach. Na wielkość zanieczyszczenia w wodach opadowych z rejonu dróg wpływa przede wszystkim intensywność i czas trwania opadów, rodzaj nawierzchni i natężenie ruchu drogowego. Zimą zagrożenie dla gruntów i wód gruntowych stanowią dodatkowo środki chemiczne stosowane do zwalczania śliskości zimowej. Według danych literaturowych wartości stężeń zanieczyszczeń w wodach opadowych charakteryzują się bardzo dużą zmiennością, dochodzącą nawet do kilku tysięcy procent. W związku z tym, na obecnym etapie, określenie jakości odprowadzanych wód opadowych z terenu parkingu nie jest możliwe. W celu wyeliminowania zagrożenia zanieczyszczenia środowiska gruntowo-wodnego zarządzający zobowiązany jest zapewnić właściwy stan techniczny urządzeń oczyszczających (osadników) oraz dotrzymać określonych w pozwoleniu wodnoprawnym stężeń zanieczyszczeń. Przy zapewnieniu właściwej ich pracy wody opadowe nie powinny stanowić istotnego zagrożenia. Na terenie gminy w poszczególnych wsiach istnieją odcinki kanalizacji deszczowej, odprowadzające wody opadowe do cieków powierzchniowych i rowów melioracyjnych. Gmina Długołęka powinna sukcesywnie przeprowadzać dalsze prace związane z odprowadzaniem wód deszczowych z powierzchni znajdujących się w ich zarządzie dróg. Osobną grupę obiektów stanowią stacje paliw, na które z godnie z Rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 21 listopada 2005 roku w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać bazy i stacje paliw płynnych, rurociągi przesyłowe dalekosiężne służące do transportu ropy naftowej i produktów naftowych i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 243, poz. 2063) nałożono nowe obowiązki, w szczególności zabezpieczenie wód gruntowych i ziemi przed zanieczyszczeniem substancjami ropopochodnymi oraz monitorowania stanu magazynowanych produktów. Przepisy dotyczą zarówno stacji istniejących, jak i nowych obiektów Zbiorniki retencyjne [10,19] Na terenie gminy Długołęka brak zaporowych zbiorników retencyjnych.

73 Ochrona przeciwpowodziowa [5,10] Wszędzie tam, gdzie występują rzeki, kanały, potoki itd., występuje ryzyko powodzi. Ocena poziomu zagrożenia i zasięgu ewentualnego zalewu jest podstawą do określenia wydatków na zabiegi i przedsięwzięcia obniżające zagrożenie, na likwidację skutków powodzi, na system ostrzegawczy. Podstawą wszelkich działań z zakresu ochrony przeciwpowodziowej na wszystkich szczeblach decyzyjnych, jest znajomość obszarów, które w wyniku wezbrania mogą zostać zalane. Również na poziomie gminy podjęcie jakichkolwiek działań w tym zakresie musi bazować na znajomości obszarów potencjalnie zagrożonych zalaniem, na podstawie, których powinny być: sporządzane plany zagospodarowania przestrzennego, w których informacje o zagrożeniu powodziowym można wykorzystać przy ustalaniu ograniczeń zabudowy; planowane i organizowane działania w zakresie biernej ochrony przeciwpowodziowej, a zwłaszcza systemów ostrzegania ludności i planów ewakuacji; planowane inwestycje z zakresu infrastruktury przeciwpowodziowej wymagające analiz wariantowych skutków wezbrań, a więc znajomości zasięgów potencjalnych zalewów powodziowych; podejmowane działania z zakresu polityki ubezpieczeniowej. Obowiązującym aktem prawnym regulującym wyznaczanie stref zagrożenia powodziowego jest Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo Wodne. Dział V tej ustawy nosi tytuł: Ochrona przed powodzią i suszą. W artykule 82 i 83 tej ustawy określa się obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi, które obejmują: (ust.1) 1. Obszary bezpośredniego zagrożenia powodzią obejmują: 1) tereny między linią brzegu a wałem przeciwpowodziowym lub naturalnym wysokim brzegiem, w który wbudowano trasę wału przeciwpowodziowego, a także wyspy i przymuliska; 2) obszar pasa nadbrzeżnego w rozumieniu ustawy o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej; 3) strefę przepływów wezbrań powodziowych określoną w planie zagospodarowania przestrzennego na podstawie studium, o którym mowa w art. 79 ust Na obszarach bezpośredniego zagrożenia powodzią zabrania się wykonywania robót oraz czynności, które mogą utrudnić ochronę przed powodzią, w szczególności: 1) wykonywania urządzeń wodnych oraz wznoszenia innych obiektów budowlanych; 2) sadzenia drzew lub krzewów, z wyjątkiem plantacji wiklinowych na potrzeby regulacji wód oraz roślinności stanowiącej element zabudowy biologicznej dolin rzecznych lub służącej do wzmacniania brzegów, obwałowań lub odsypisk; 3) zmiany ukształtowania terenu, składowania materiałów oraz wykonywania innych robót, z wyjątkiem robót związanych z regulacją lub utrzymywaniem wód oraz brzegu morskiego, a także utrzymywaniem lub odbudową, rozbudową lub przebudową wałów przeciwpowodziowych wraz z ich infrastrukturą. 1. Obszary potencjalnego zagrożenia powodzią obejmują tereny narażone na zalanie w przypadku: 1) przelania się wód przez koronę wału przeciwpowodziowego; 2) zniszczenia lub uszkodzenia wałów przeciwpowodziowych; 3) zniszczenia lub uszkodzenia budowli piętrzących albo budowli ochronnych pasa technicznego. Ustawa dokładnie określa także wymagania dotyczące eksploatacji wałów przeciwpowodziowych (Art. 85).

74 73 Określenie zasięgu stref zagrożenia powodziowego wymaga wielu skomplikowanych obliczeń dotyczących przepływu w rzekach. Ze względu na złożoną geometrię koryt rzecznych, złożoną postać warunków brzegowych oraz nieliniowość, równania opisujące przepływ wody nie mają rozwiązań. Jedynym skutecznym narzędziem stosowanym do ich rozwiązywania są metody numeryczne Ochrona przeciwpowodziowa w gminie Długołęka Szczegółowy opis zagrożeń powodziowych zawarto w Programie ochrony środowiska dla Gminy Długołęka, LEMITOR Pracownia Ochrony Środowiska, Wrocław 2002 rozdział Mała retencja [10,21] Mała retencja wodna to zatrzymanie, przy zastosowaniu rozmaitych zabiegów, jak największej ilości wody w jej powierzchniowym i przypowierzchniowym obiegu, czyli powstrzymanie bezproduktywnego odpływu wody do morza. Zabiegi melioracyjne skierowane są głównie na powiększanie areału produkcji rolniczej, co oznaczało ukierunkowanie na szybkie odprowadzanie wody, osuszanie i odzyskiwanie gruntów. Działania takie doprowadziły do likwidacji wielu naturalnych cieków, stawów i piętrzeń młyńskich zaburzając naturalną zdolność retencjonowania wody. Celowe jest zatem tworzenie i utrzymywanie obiektów małej retencji, takich jak zbiorniki wodne, budowle piętrzące na ciekach, stawy rybne oraz małych lokalnych zbiorników oczek wodnych. Również zabiegi nietechniczne, takie jak zalesienia, zadrzewienia, roślinne pasy ochronne, ochrona oczek wodnych i stawów wiejskich prowadzą do spowolnienia lub powstrzymania bezproduktywnego odpływu wody Podsumowanie Gmina Długołęka leży w zlewni rzeki Widawy. Stan czystości wód powierzchniowych jest niezadowalający. Przyczyną takiego stanu rzeczy są spływy powierzchniowe, ponadto wprowadzanie do wód ścieków, głównie komunalnych bez jakiegokolwiek oczyszczania, jak również ścieków po oczyszczeniu, jednak w starych i nieefektywnych obiektach WODY PODZIEMNE Jednym z elementów obiegu wody w środowisku są wody podziemne, powstające głównie na skutek infiltracji części wód opadowych i powierzchniowych w głąb ziemi. Wody podziemne łącznie z obiegiem wód w atmosferze i w obrębie wód powierzchniowych tworzą tzw. cykl hydrologiczny. Zasadniczym czynnikiem stanowiącym o przydatności wody naturalnej do określonego celu jest jej skład fizyko-chemiczny i bakteriologiczny. Skład fizyko-chemiczny i bakteriologiczny wód podziemnych jest zmienny i zależy od wielu czynników, do których zaliczamy między innymi czas kontaktu z warstwami skalnymi, porę roku, ilość i jakość wód opadowych, zagospodarowanie zlewni, ukształtowanie i pokrycie terenu. Między warstwami skalnymi a wodą następują procesy wymywania i rozpuszczania różnych składników, które w powiązaniu z bardziej złożonymi przemianami chemicznymi decydują o jakości wód podziemnych. Im głębiej zalega woda podziemna tym mniejszą ma styczność z wodami powierzchniowymi. W związku z tym jej skład chemiczny jest bardziej ustalony i zależy przede wszystkim od składu skał tworzących złoże wodonośne. Czynnikami utrudniającymi proces przenikania zanieczyszczeń do warstwy wodonośnej są: stopień izolacji od powierzchni terenu, odległość od źródła skażeń, forma zasilania poziomu wodonośnego, prędkość przepływu i ruch wód podziemnych. Zmiany składu chemicznego wód podziemnych mogą być wywołane również czynnikami geogennymi, do których należą m.in. migracje ropy naftowej i gazu ziemnego.

75 Monitoring jakości wód podziemnych [14,15,16,17,18,22,23,40] Wody podziemne jako bardzo ważne źródło wody pitnej, zarówno z uwagi na wysoką jakość jak i duże zasoby, objęte są stałą kontrolą jakości. Badaniami objęte są wszystkie główne zbiorniki wód podziemnych (GZWP), użytkowe poziomy wodonośne, obszary zwiększonego drenażu oraz obszary szczególnie zagrożone przez przemysł. Lokalizację GZWP oraz terenów wodonośnych na terenie województwa dolnośląskiego przedstawiono na rysunku 5. Zasoby wód podziemnych województwa dolnośląskiego są zróżnicowane w zależności od budowy geologicznej. Duży deficyt wód podziemnych występuje w obszarze rejonu wałbrzyskiego i południowej części regionu wrocławskiego. Pozostała część regionu wrocławskiego i regionu legnickiego ma ilość wód wystarczającą na obecne potrzeby. Dużą ilość wód podziemnych, przekraczającą obecne zapotrzebowanie, ma obszar regionu jeleniogórskiego. Zasoby wód podziemnych w województwie dolnośląskim (PIG - Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce stan na r., Warszawa 2005) Łącznie ,07 m 3 /h. utwory czwartorzędowe ,94 m 3 /h utwory trzeciorzędowe ,69 m 3 /h utwory kredowe ,22 m 3 /h pozostałe poziomy ,22 m 3 /h W stosunku do roku 2003 nastąpił wzrost zasobów udokumentowanych o 420,18 m 3 /h. Rysunek 5. Zasoby wód podziemnych na terenie województwa dolnośląskiego [23]

76 75 Celem funkcjonowania systemu monitoringu wód podziemnych jest dostarczanie danych o jakości zasobów wodnych dla potrzeb związanych z identyfikowaniem i eliminowaniem lub ograniczaniem zagrożeń w ramach programów działań ochronnych, które są ukierunkowane na osiągnięcie dobrego stanu chemicznego wód. Wykonawcą badań jakości wód podziemnych w sieci krajowej jest Państwowy Instytut Geologiczny (PIG). Stanowiska sieci krajowej monitoringu wód podziemnych z klasyfikacją ich jakości przedstawione zostały w tabelach oraz na rysunkach zamieszczonych poniżej. Zgodnie z obowiązującą do końca 2004 roku klasyfikacją wg Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu tych wód (Dz. U. Nr 32, poz. 284) dokonano oceny jakości wód w punktach pomiarowych dla poszczególnych wskaźników. Tabela 6. Ogólna ocena jakości wód podziemnych PIG w 2005 roku [40] Rysunek 6. Ogólna ocena jakości wód podziemnych punktów pomiarowych siec krajowa w 2005 r. Wyniki monitoringu wód podziemnych na terenie województwa dolnośląskiego w 2005 roku wykazują przewagę wód złej jakości (58%) klasa wody IV i V nad wodami dobrej jakości (42%) klasa wody I, II i III. O jakości zwykłych wód podziemnych w 2005 roku (klasa IV - nie zadawalająca jakość wód i klasa V - zła jakość wód) decydowały głównie podwyższone wartości żelaza, siarczanów, potasu, niklu, kadmu, fluorków, manganu, sodu, fosforanów, ogólnego węgla organicznego oraz obniżone wartości wodorowęglanów i wapnia. Do związków o charakterze toksycznym obniżających jakość zwykłych wód podziemnych zaliczono azot amonowy, azotany, azotyny i kadm Wody podziemne w gminie Długołęka [5,10,11] Teren gminy Długołęka jest rejonem deficytowym w wodę. Występują tu dwa regiony o odmiennych stosunkach hydrogeologicznych, tj. region niecki wrocławskiej oraz region trzebnicko-ostrzeszowski. Poziom czwartorzędowy o miąższości od około 10 m do 48 m zbudowany jest głównie z piasków i żwirów wodnolodowcowych. Wydajność waha się w granicach od 6 m 3 /h

77 76 do 74 m 3 /h. W większości, poza centralną częścią, poziom ten jest odizolowany od powierzchni terenu utworami słaboprzepuszczalnymi. W okolicy miejscowości Długołęka, Domaszczyn, Pruszowice, Łozina, Łosice i Januszowice brak jest naturalnej izolacji, czego efektem jest przekroczenie w wodach czwartorzędowych dopuszczalnych stężeń zanieczyszczeń, głównie związków biogennych, pochodzących z nielegalnego zrzutu ścieków bytowo-gospodarczych i nadmiernego gnojowicowania pól. Gorszej jakości są również wody czerpane z utworów rzecznych, zawierające duże stężenia żelaza i manganu, ponadto amoniak, chlorofenole i detergenty. Są to wody o kwaśnym odczynie, ale nie wykazują skażenia bakteriologicznego, często jednak wymagają uzdatniania. Widoczny jest tu drenujący wpływ Odry, co skutkuje południowym kierunkiem spływu ku dolinie Odry. Na poziom trzeciorzędowy składają się dwa piętra wodonośne: górny będący w kontakcie hydrogeologicznym z utworami czwartorzędowymi poziomu struktur kopalnych, dolny będący w kontakcie z niżej leżącymi utworami wapienia muszlowego. Zasilanie utworów trzeciorzędowych zachodzi poprzez przesączanie z utworów czwartorzędowych oraz infiltrację poprzez nadkład ilasto-gliniasty o dużej miąższości. Dla górnej warstwy, podobnie jak dla poziomu czwartorzędowego widoczny jest drenujący wpływ Odry, co skutkuje południowym kierunkiem spływu ku dolinie Odry. W obrębie gminy Długołęka obecnie nie występują Główne Zbiorniki Wód Podziemnych. Dwa najbliższe zlokalizowane są w bezpośrednim sąsiedztwie, jeden (GZWP nr 322) powyżej Oleśnicy, drugi (GZWP nr 320) poniżej, od Wrocławia w kierunku Jelcza Laskowic. Do roku 2000 w rejestrze GZWP wpisany był jeszcze zbiornik nr 321 trzeciorzędowego piętra wodonośnego, obejmujący również część gminy Długołęka, w 2001 roku został jednak usunięty z rejestru. Szczegółowy opis wód podziemnych występujących na terenie gminy Długołęka zawarto w Programie ochrony środowiska dla Gminy Długołęka, LEMITOR Pracownia Ochrony Środowiska, Wrocław 2002 rozdział Monitoring wód podziemnych W obrębie gminy Długołęka brak jest punktów monitoringu zwykłych wód podziemnych. Najbliższy punkt pomiarowy zlokalizowany jest w Nadolicach Wielkich, na terenie gminy Czernica, w odległości ok. 1,5 km od południowej granicy gminy Długołęka. Tabela 7. Typy chemiczne wód podziemnych wg Altowskiego-Szwieca w Nadolicach Wielkich [37] Seria pomiarowa Miejscowość Stratygrafia 2004 Okres wiosenny Nadolice Wlk Tr HCO3-SO4-Ca-Na-Mg Okres jesienny Nadolice Wlk Tr HCO3-SO4-Ca-Na-Mg Wydzielone grupy typów chemicznych zwykłych wód podziemnych wg Altowskiego-Szwieca: a) naturalne w klimacie umiarkowanym typy zwykłych wód podziemnych: HCO3-Ca HCO3-Ca-Mg b) typy wód podziemnych w niewielkim stopniu odbiegające od typów naturalnych: HCO3-Cl-Ca, HCO3-Cl-Ca-Mg, HCO3-SO4-Ca, HCO3-SO4-Ca-Mg c) typy wód podziemnych odbiegające w znacznym stopniu od typów naturalnych: np.: Cl-HCO3-Ca, SO4-HCO3-Ca, HCO3-NO3-Ca, HCO3-Cl-SO4-Ca, HCO3-Ca-Na i inne

78 77 Tabela 8. Klasyfikacja jakości wód podziemnych badanych w Nadolicach Wielkich (wg PIOŚ 1995) [11,14,37]. Seria pomiarowa Miejscowość Rok Okres wiosenny Nadolice Wlk II (PE) II (PE,Sr) Okres jesienny Nadolice Wlk III (PE,Cd,HCO3) II (PE,HCO3) III (PE,Sr,HCO3) III (temperatura, NH4, PO4) III (NH4, PO4, HCO3, Ca, Mn) Tabela 9. Stwierdzone przekroczenia dopuszczalnych wartości w stosunku do wymagań fizyczno chemicznych dla wód przeznaczonych do spożycia przez ludzi wg Rozporządzenia Min. Zdrowia Nr 203. poz z dnia 19 listopada 2002 roku wody przed uzdatnieniem [11,14] Seria pomiarowa Okres wiosenny Okres jesienny Miejscowość Rok Nadolice Wlk Fe,Mn Fe, Mn, NPL bakt. Coli Nadolice Wlk Fe,Mn,Cd Fe,Mn Fe, Mn, NPL bakt. Coli Mn Mn Podsumowanie Jakość wód podziemnych na analizowanym obszarze spełnia kryteria dobrej jakości. Zauważalny jest jednak niekorzystny wpływ obszarów przemysłowych związanych z użytkowaniem i zagospodarowaniem terenu WNIOSKI W kolejnych punktach przeanalizowano gospodarkę wodno-ściekową w obszarze gminy Długołęka. Z przeprowadzonej analizy wynika, że najsłabszym ogniwem w obiegu wody w przyrodzie są ścieki, co w konsekwencji może doprowadzić do zanieczyszczania zasobów wody pitnej. Ponieważ w przeważającej części woda ujmowana jest z ujęć podziemnych, tak więc w celu zapewnienia jej należytej jakości musi być uzdatniana. Jakość wód powierzchniowych będących odbiornikiem ścieków, zarówno komunalnych jak i przemysłowych, jest niezadowalająca. Przyczynę tego stanu rzeczy należy upatrywać w zarówno w znacznych zaniedbaniach w zakresie oczyszczania ścieków, tak w latach minionych jak i nadal nie rozwiązanego problemu dzisiaj. Zbyt mały stopień skanalizowania, zwłaszcza obszarów wiejskich, brak oczyszczalni bądź zły stan istniejących, częste przypadki odprowadzania ścieków bez jakiegokolwiek oczyszczania, odprowadzanie ścieków do kanalizacji deszczowej, rowów przydrożnych, czy też zanieczyszczenia wymywane z pól nawożonych w sposób nadmierny to wszystko doprowadziło i nadal prowadzi do degradacji środowiska wodnego i w konsekwencji innych komponentów środowiska. Przyczyną wielu nieprawidłowych działań jest nadal niewystarczający poziom edukacji ekologicznej. Dość powszechnym sposobem utylizowania ścieków wytwarzanych w gospodarstwach wiejskich (głównie gnojowicy, soków kiszonkowych) jest mieszanie ich ze ściekami bytowymi, czy też wprowadzanie bezpośrednio do wód lub do ziemi. Brak świadomości skutków takich działań prowadzi do zagrożenia środowiska i zdrowia, również własnego. Konieczne stają się zatem inwestycje w zakresie gospodarki ściekowej, również z uwzględnieniem edukacji wśród zanieczyszczających, czyli zarówno indywidualnych mieszkańców przede wszystkim z terenów wiejskich, jak również przedsiębiorców. Na terenie gminy Długołęka zidentyfikowano dwa główne problemy: gospodarka ściekowa brak sieci, co skutkuje brakiem pełnej kontroli nad powstającymi ściekami, które wprowadzane bez oczyszczenia do wód i do ziemi powodują zanieczyszczenie zasobów wodnych,

79 78 niska świadomość ekologiczna u mieszkańców co zwłaszcza na terenach wiejskich, skutkuje odprowadzaniem ścieków zarówno komunalnych, jak i rolniczych (gnojowica, odcieki z kompostowników) z pominięciem urządzeń oczyszczających lub uzdatniających, tą drogą zanieczyszczenia przedostają się zarówno do wód i do ziemi, jak i poprzez uprawy do organizmu człowieka. 4.5 POWIETRZE Powietrze, które tworzy atmosferę to mieszanina gazów składająca się w głównej mierze z azotu, tlenu, pewnej ilości gazów szlachetnych, dwutlenku węgla oraz pary wodnej. Wzajemne proporcje pierwszych trzech składników są w zasadzie stałe. Zawartość CO 2 i pary wodnej może zmieniać się znacząco. Oprócz wymienionych składników stałych powietrze zawiera cały szereg innych substancji, które przedostają się do niego w sposób przypadkowy, jako produkty zachodzących na powierzchni ziemi zjawisk naturalnych (procesy gnilne, wybuchy wulkanów, pożary lasów itp.) lub jako produkty działalności człowieka. To właśnie zawartość substancji przypadkowych, a w szczególności ich miejscowa koncentracja (np. w miastach) stanowi największe zagrożenie dla organizmów żywych zamieszkujących powierzchnię ziemi. Do podstawowych zanieczyszczeń powietrza, tzn. takich, których emisja i obecność w atmosferze jest największa, zalicza się: dwutlenek siarki (SO 2 ) powoduje przyspieszenie oddechu, kaszel i duszności, ponadto powoduje korozję metali, betonu i zapraw murarskich, zakwasza glebę, jest głównym składnikiem w tzw. kwaśnych deszczach, tlenki azotu (NO, NO 2 ) w dużych stężeniach są szkodliwe dla płuc, wywołują astmę, są niemal trzykrotnie bardziej toksyczne niż SO 2 ; powodują korozję betonu i zapraw murarskich, są przyczyną powstawania tzw. smogu kalifornijskiego, a także drugim głównym składnikiem kwaśnych deszczów, tlenek węgla (CO) jest gazem trującym, może wywoływać zapalenie płuc, gruźlicę, choroby serca, a także wylewy krwi do mózgu, pył drażni mechanicznie drogi oddechowe, zawarte w nim substancje szkodliwe wnikają (zwłaszcza z pyłami drobnymi o średnicy cząstek mniejszej niż 10 µm) do płuc wywołując astmę, zapalenie płuc czy nawet raka. Obecność pozostałych zanieczyszczeń w powietrzu jest znacznie mniejsza. Ich podwyższone stężenia mogą mieć wyłącznie charakter lokalny wynikający np. z koncentracji na danym obszarze rodzajów działalności związanej z ich emisją. Duża jest natomiast ich różnorodność UWARUNKOWANIA PRAWNE Ramy prawne związane z ochroną powietrza w Polsce określa Ustawa Prawo ochrony środowiska oraz cały szereg rozporządzeń wykonawczych do tej ustawy. Te akty prawne regulują kompleksowo kwestie związane z obowiązkami i powinnościami osób fizycznych i prawnych, jednostek administracji państwowej, określają standardy jakości powietrza a także sposoby jej oznaczania. Szczegółowy opis tych zagadnień znajduje się w rozdziale pn. Uwarunkowania prawne EMISJA ZANIECZYSZCZEŃ DO POWIETRZA [1,2,5,8,10,12,13,19,24,25,26] Emisją zanieczyszczeń do powietrza nazywamy wprowadzanie do atmosfery substancji stałych, ciekłych lub gazowych. Wielkość emisji określonego zanieczyszczenia jest ściśle związana z rodzajem źródła oraz zastosowanych urządzeń oczyszczających gazy odlotowe. Podstawowym źródłem emisji dwutlenku siarki jest energetyczne spalanie paliw zanieczyszczonych siarką. Ponad 95% emisji stanowi spalanie paliw w kotłach, różnego

80 79 rodzaju paleniskach oraz silnikach pojazdów, maszyn i urządzeń. Dominujący udział mają źródła stacjonarne, w których spalane są paliwa stałe. Spalanie paliw jest odpowiedzialne za powstawanie 98% emisji dwutlenku azotu, przy czym około 40% pochodzi ze spalania benzyn i olejów napędowych w różnego rodzaju silnikach pojazdów, maszyn i urządzeń. Tlenek węgla jest niemal wyłącznie produktem mało efektywnego spalania paliw, głównie w małych wyeksploatowanych kotłowniach i w paleniskach domowych. Emisja lotnych związków organicznych pochodzi głównie ze spalania paliw, co stanowi ok. 70% całkowitej rocznej emisji tej grupy związków z obszaru Polski. Największy wkład, bo ponad 25% ma zastosowanie rozpuszczalników w technologiach przemysłowych. Głównym antropogenicznym źródłem emisji pyłów jest również spalanie paliw w celach energetycznych. W ostatnim dziesięcioleciu widać wyraźną tendencję spadkową emisji pyłów z dużych źródeł energetycznych. Dla małych rozproszonych źródeł indywidualnych redukcja emisji możliwa jest jedynie w przypadku zmiany nośnika energii pierwotnej. Z uwagi na względnie wysoki koszt gazu, nie jest możliwe znaczne zredukowanie emisji pyłów z tego rodzaju źródeł emisji [12] Zorganizowane antropogeniczne źródła emisji zanieczyszczeń do atmosfery to zatem przede wszystkim: procesy energetycznego spalania paliw, a wśród nich: o energetyka zawodowa, o energetyka przemysłowa, o ogrzewanie indywidualne budynków mieszkalnych, użyteczności publicznej i innych obiektów zaliczane do tzw. niskiej emisji, transport drogowy, przemysłowe procesy technologiczne. W ostatnim dziesięcioleciu, na obszarze całego kraju, znacznie obniżyła się emisja zanieczyszczeń z zakładów przemysłowych: energetyki zawodowej, przemysłowej oraz procesów technologicznych. Obecnie, najbardziej uciążliwe przyczyny zanieczyszczenia atmosfery to: wysoki poziom emisji pochodzącej z sektora bytowo-komunalnego: starych, nieefektywnych lokalnych kotłowni, zakładów usługowych i gospodarstw domowych ogrzewanych w indywidualnych systemach grzewczych, emisja zanieczyszczeń ze środków transportu, odpowiedzialna za wysokie stężenia zanieczyszczeń powietrza w pobliżu dróg o dużym natężeniu ruchu. Województwo dolnośląskie klasyfikuje się w grupie województw wprowadzających do atmosfery największe ilości zanieczyszczeń. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego w roku 2004 województwo zajmowało 5 miejsce w kraju ze względu na emisję zanieczyszczeń pyłowych oraz całkowitą emisję zanieczyszczeń gazowych z zakładów szczególnie uciążliwych. Mimo wyraźnego ograniczenia emisji zanieczyszczeń, zwłaszcza pyłowych, stanowią one znaczny odsetek globalnej emisji gazów i pyłów na terenie Polski. W przypadku emisji gazów jest to 7,8%, a w przypadku pyłów 7,0% ogółu krajowej emisji. Całkowita emisja z zakładów objętych statystyką emisji zanieczyszczeń z terenu województwa dolnośląskiego w 2004 r. uległa zmianom w stosunku do 2003 roku i wynosiła: pyłów 8,6 tys. Mg (redukcja o 32,8%), dwutlenku siarki 56,3 tys. Mg (wzrost o 9,5%), tlenków azotu 22,8 tys. Mg (redukcja o 6,5%), tlenku węgla 10,0 tyś. Mg (wzrost o 11,1%), dwutlenku węgla 16559,1 tyś. Mg (wzrost o 15,8%).

81 80 Wykres 11.Udział największych zakładów województwa dolnośląskiego w zanieczyszczeniu powietrza pyłem, dwutlenkiem siarki i dwutlenkiem azotu w odniesieniu do sumarycznej emisji z zakładów kontrolowanych przez WIOŚ w 2005 r.

82 81 Wykres 12. Emisja zanieczyszczeń gazowych w poszczególnych powiatach województwa dolnośląskiego w 2004 r.

83 82 Wykres 13. Emisja zanieczyszczeń pyłowych w poszczególnych powiatach województwa dolnośląskiego w 2004 r. Powiat wrocławski należy do obszarów województwa charakteryzujących się jedną z najmniejszych emisji zanieczyszczeń pyłowych. O wysokiej emisji zanieczyszczeń gazowych z terenu powiatu decydowała emisja z Elektrociepłowni Czechnica w Siechnicach należąca do Zespołu Elektrociepłowni Wrocławskich Kogeneracja S.A. Gmina Długołęka jest gminą wiejską głównie o charakterze rolniczym. Na jej obszarze niewiele jest zakładów przemysłowych, przeważają małe i średnie zakłady usługowo-produkcyjne. Analizowane źródła zanieczyszczeń zlokalizowane na terenie gminy charakteryzują się mniej więcej zbliżonym, niewielkim stopniem uciążliwości dla powietrza. Według danych z Wojewódzkiego Banku Zanieczyszczeń Środowiska Urzędu Marszałkowskiego, w 2003 r. w bazie były zarejestrowane 34 jednostki z terenu gminy Długołęka (zakładów i instytucji) wnoszących opłaty z tytułu emisji wprowadzania gazów lub pyłów do powietrza [13]: Drukarnia I, Wydawnictwo Hector Sp. z o.o. w Długołęce, Zakład Stolarski w Długołęce, PPH Ra w Długołęce, Betoniarnia Betard w Długołęce, Zakład Galwanizacyjny w Bykowie, Lange Łukaszuk Spółka Jawna w Bykowie, Autokomplex w Mirkowie, Bosch Układy Hamulcowe Sp. z o.o. w Mirkowie,

84 83 Zespół Szkół w Borowej, Centrum Handlowe Selgros Cash&Carry Hala Wrocławska w Długołęce, CCI Sp. z o.o. w Długołęce, Pol-Lean Sp. z o.o. w Mirkowie, Przedsiębiorstwo Hodowlano-Wdrożeniowe Tronina w Borowej, PPHU Axo w Borowej, Sklep Spożywczo-Przemysłowy w Kiełczowie, Andel Technology Polska Sp. z o.o. w Bykowie, Zajazd Hotelowo-Gastronomiczny Ujanów, Nawrot Sp. z o.o. w Długołęce, Skład Opału w Długołęce, Weibulls Poland Sp. z o.o. w Bykowie, Zakład Usług Budowlanych w Długołęce, PIG Export-Import Sp. z o.o. w Wilczycach, Zakład Usług Komunalnych Sp. z o.o. w Kiełczowie, Urząd Gminy Długołęka, Szkoła Podstawowa Dobroszów, Szkoła Podstawowa Szczodre, Szkoła Podstawowa Węgrów, Szkoła Podstawowa Kiełczów, Zespół Szkolno-Przedszkolny Mirków, Zespół Szkół Długołęka, Zespół Szkół Łozina, Zespół Szkół w Siedlcu, Gimnazjum Wilczyce, Zespół Obsługi Ekonomiczno-Administracyjnej Jednostek Oświatowych, Zespół Szkół w Brzeziej Łące, Praktyka Lekarza Rodzinnego w Długołęce. Z jednostek tych, w 2003 r. zostało wyemitowane około 2% zanieczyszczeń gazowych i ok. 7% zanieczyszczeń pyłowych w odniesieniu do ogólnej ilości zanieczyszczeń emitowanych z powiatu wrocławskiego, w tym: 0,71 Mg dwutlenku siarki, 4,06 Mg dwutlenku azotu, 15,57 Mg tlenku węgla, 11,09 Mg pyłu ogółem. Mi e tków 2% Ko bierzy ce 29% Sobótka 4% Święta Katarzyna 0% Żórawina 1% Czernica 9% DŁUG OŁĘKA 2% Jordanów Śląski 0% Wykres 14. Emisja zanieczyszczeń gazowych z zakładów zarejestrowanych w Wojewódzkim Banku Zanieczyszczeń Środowiska Urzędu Marszałkowskiego w poszczególnych gminach powiatu wrocławskiego w 2003 r. Kąty Wrocławskie 53%

85 84 Mietków 0% Ko bierzy ce 34% Święta Katarzyna Sob ótka 2% 9% Żórawina 0% Czerni ca 9% DŁUG OŁĘKA 7% Jordanów Śląski 0% Kąty Wrocławskie 39% Wykres 15. Emisja zanieczyszczeń pyłowych z zakładów zarejestrowanych w Wojewódzkim Banku Zanieczyszczeń Środowiska Urzędu Marszałkowskiego w poszczególnych gminach powiatu wrocławskiego w 2003 r. W latach decyzją Wojewody Dolnośląskiego, Starosty Powiatu Wrocławskiego wydano pozwolenia na emisje dopuszczalne lub zostały zgłoszone do eksploatacji następujące jednostki [10]: Centrum Handlowe SELGROS w Długołęce, kotłownia, Stacja Obsługi Samochodów VOLVO w Długołęce, kotłownia, Zakład Stolarski w Długołęce, kotłownia + źródła technologiczne, Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Usługowe STALBIS w Długołęce, procesy produkcyjne, Zakład AFD S.A. w Mirkowie, kotłownia, Wytwórnia Betonu w Długołęce, Koncesjoner RENAULT NAWROT w Długołęce, kotłownia + wentylacja, Kotłownia Gospodarstwa Rolno-Ogrodniczego w Wilczycach, Zakład Galwanizacyjny w Długołęce, źródła technologiczne, Blacharstwo i Lakiernictwo w Mirkowie, Firma lakiernicza HYAB ALUCROM w Bykowie, Młyn Gospodarczy w Kiełczowie, Firma spawalnicza WEIBULLS POLAND w Bykowie, TEAM Marek Pasierbski w Długołęce. Największym emitentem pyłu jest zakład stolarski w Długołęce. Wielkości emisji zanieczyszczeń z powyższych źródeł przedstawione są w dalszej części opracowania Energetyczne spalanie paliw Pod pojęciem energetycznego spalania paliw mieszczą się wszystkie procesy, w których spala się paliwa stałe, ciekłe lub gazowe w celu transformacji zawartej w nich energii chemicznej na energię cieplną lub elektryczną. Energetyczne spalanie paliw prowadzi się w urządzeniach technicznych nazywanych kotłami lub piecami. Wielkość emisji zanieczyszczeń podczas energetycznego spalania paliw uzależniona jest głównie od: wielkości produkcji i sprawności energetycznej. Wyposażenie urządzeń stosowanych do spalania jest wysoce zróżnicowane, zależy między innymi od rodzaju produkowanej energii, postaci w jakiej ma być wytwarzana, zapotrzebowania energetycznego, które ma zaspokoić oraz stosowanego paliwa. W procesach energetycznego spalania wykorzystuje się głównie paliwa kopalne takie jak węgiel, ropa naftowa i gaz ziemny oraz ich pochodne jak np. koks, olej opałowy czy gaz koksowniczy. Podstawowymi zanieczyszczeniami powstającymi w procesach spalania paliw są: tlenek i dwutlenek węgla, dwutlenek siarki, tlenki azotu i pyły. Szczególnie dużo tych zanieczyszczeń powstaje przy spalaniu paliw stałych, a więc węgla i jego pochodnych. Na terenie gminy Długołęka źródła emisji zanieczyszczeń do powietrza z energetycznego spalania paliw to: lokalne kotłownie zaopatrujące w ciepło zakłady

86 85 przemysłowe i usługowe, obiekty użyteczności publicznej oraz indywidualne ogrzewanie piecowe w gospodarstwach domowych. Są to tzw. źródła lokalne, w stosunku do których przepisy prawne wymagają co najwyżej uzyskania pozwolenia Starosty Powiatu Wrocławskiego lub jedynie zgłoszenia eksploatacji instalacji. Na terenie gminy Długołęka znajduje się 14 źródeł, dla których zostały wydane pozwolenia na emisje zanieczyszczeń do powietrza, decyzją Starosty Powiatu Wrocławskiego, lub które zostały zgłoszone do eksploatacji w latach [10]. Wszystkie źródła zlokalizowane na terenie gminy Długołęka, dla których pozwolenia na emisje dopuszczalne wydano decyzją Starosty Powiatu Wrocławskiego lub które zostały zgłoszone do eksploatacji w latach , przedstawiono w poniższej tabeli. Tabela 10. Maksymalne wielkości emisji zanieczyszczeń podstawowych na terenie gminy Długołęka oraz łączne emisje dla powiatu wrocławskiego ze źródeł, dla których pozwolenie wydano lub które zostały zgłoszone do eksploatacji w okresie r [10] Rok wydania Emisje dopuszczalne, Mg/rok L.p. Rodzaj źródła Miejscowość pozwolenia/ Dwutlenek Dwutlenek Tlenek zgłoszenia siarki azotu węgla Pył 1. Centrum Handlowe SELGROS, kotłownia Długołęka ,568 0,738 0,277 0, Stacja obsługi Samochodów VOLVO, kotłownia Długołęka ,653 0,859 0,103 0, Zakład Stolarski, kotłownia + źródła technologiczne Długołęka ,264 1,262 0,789 12, Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Usługowe STALBIS, procesy produkcyjne, Długołęka ,000 0,038 0,100 0, Zakład AFD S.A., kotłownia Mirków ,170 4,610 0,660 1, Wytwórnia Betonu Długołęka ,000 0,000 0,000 0, Koncesjoner RENAULT NAWROT, kotłownia + wentylacja Długołęka ,236 0,603 3,828 0, Kotłownia Gospodarstwa Rolno-Ogrodniczego Wilczyce ,280 0,280 7,773 1, Zakład Galwanizacyjny, źródła technologiczne Długołęka ,000 0,000 0,000 0, Blacharstwo i Lakiernictwo Mirków ,000 0,000 0,001 0, Firma lakiernicza HYAB ALUCROM Byków ,000 0,259 0,073 0, Młyn Gospodarczy Kiełczów ,000 0,000 0,000 4, Firma spawalnicza WEIBULLS POLAND Byków ,000 0,451 2,290 0, Robert Bosch Sp. z o.o. oddział w Mirkowie Mirków ,229 4,46 7,732 7,279 Łącznie gmina Długołęka 7,400 13,56 23,626 28,903 Łącznie zanieczyszczenia gazowe (bez dwutlenku węgla) 44,586 Łącznie powiat wrocławski (ogółem 57 źródeł) 4743, , , ,609 Łącznie zanieczyszczenia gazowe (bez dwutlenku węgla) 7210,297 Na poniższych rysunkach przedstawiono wielkość emisji zanieczyszczeń do powietrza w gminie Długołęka na tle pozostałych gmin powiatu wrocławskiego. Z podanych danych wynika, że w gminie Długołęka występuje jedna z niższych emisji maksymalnych zanieczyszczeń gazowych i pyłowych ze źródeł dla których uzyskano pozwolenie, lub które zgłoszono do eksploatacji w latach

87 86 gm. Długołęka 44,586 Mg/rok (0,62 %) gm. Kąty Wrocławskie 363,5 Mg/rok (5,04 %) gm. Czernica 90,5 Mg/rok (1,26 %) gm. Mietków 4,2 Mg/rok (0,06 %) gm. Sobótka 101,6 Mg/rok (1,41 %) gm. Kobierzyce 472,1 Mg/rok (6,56 %) gm. Żórawina 122,9 Mg/rok (1,70 %) gm. Jordanów Śląski 9,4 Mg/rok (0,13 %) gm. Święta Katarzyna 6001,5 Mg/rok (83,24 %) Emisja, Mg/rok < > 2000 Rysunek 7. Łączna maksymalna emisja dwutlenku siarki, tlenków azotu i tlenku węgla na terenie gminy Długołęka na tle pozostałych gmin powiatu wrocławskiego ze źródeł, dla których uzyskano pozwolenie lub które zgłoszono do eksploatacji w latach [10] gm. Długołęka 28,903 Mg/rok (3,29 %) gm. Kąty Wrocławskie 120,6 Mg/rok (13,72 %) gm. Czernica 64,3 Mg/rok (7,32 %) gm. Mietków 1,4 Mg/rok (0,16 %) gm. Sobótka 29,1 Mg/rok (3,31 %) gm. Kobierzyce 140,8 Mg/rok (16,02 %) gm. Żórawina 32,5 Mg/rok (3,70 %) gm. Jordanów Śląski 11,0 Mg/rok (1,25 %) gm. Święta Katarzyna 450,1 Mg/rok (51,22 %) Emisja, Mg/rok < > 500 Rysunek 8. Łączna maksymalna emisja pyłu na terenie gminy Długołęka na tle pozostałych gmin powiatu wrocławskiego ze źródeł, dla których uzyskano pozwolenie lub które zgłoszono do eksploatacji w latach [10] W gminie Długołęka brak jest sieci ciepłowniczych, system zaopatrzenia w ciepło opiera się więc głównie na indywidualnych źródłach ciepła tj. kotłowniach lokalnych, indywidualnych oraz źródłach ciepła typu piec kaflowy.

88 87 Część jednostek organizacyjnych, zakładów przemysłowych, usługowych, czy też jednostek użyteczności publicznej wykorzystuje na potrzeby grzewcze lub technologiczne tzw. paliwa ekologiczne : olej opałowy, gaz ziemny, gaz płynny propan-butan. Należą do nich m.in.: Centrum Handlowe SELGROS w Długołęce, AFD S.A. w Mirkowie, SP w Kiełczowie, Zespół Szkół w Długołęce, Zespół Szkół w Łozinie, Gimnazjum w Siedlcu, SP w Brzeziej Łące, ZOZ Łozina, ZOZ Siedlec. Większość jednak obiektów wykorzystuje jako paliwo węgiel kamienny, koks, czyli paliwa najtańsze i najbardziej uciążliwe ze względu na emisję zanieczyszczeń do powietrza. W gminie Długołęka zgazyfikowane są 3 wsie: Pruszowice, Mirków i Kiełczów, w związku z tym, na ich terenie istnieje możliwość modernizacji kotłowni i zastosowania kotłów opalanych gazem ziemnym GZ50. Większa część mieszkańców gminy korzysta z gazu płynnego (w butlach), trudno jednakże określić w sposób dokładny ile gospodarstw domowych korzysta z tego rodzaju gazu, ponieważ nie jest prowadzona statystyka w tym zakresie. Większość budynków nowych (budowanych po roku 1990) wyposażona jest w nowoczesne kotły grzewcze opalane gazem GZ50, gazem płynnym propan-butan lub lekkimi olejami opałowymi. W miejscowościach, gdzie nie ma dostępu do sieci gazowej, jedyną alternatywą dla węgla może być olej opałowy oraz biopaliwa (słoma, drewno itp.). Biorąc jednak pod uwagę koszty związane z instalacją i eksploatacją urządzeń tego typu można uznać, że ich udział w produkcji ciepła w indywidualnych źródłach ciepła położonych w małych miejscowościach i wsiach będzie znikomy. Indywidualne paleniska węglowe w gminie o niewielkich mocach charakteryzują się małą sprawnością cieplną, a dalekie od idealnych warunki spalania skutkują nadmierną emisją zanieczyszczeń do powietrza. Najbardziej uciążliwe dla otoczenia jest spalanie paliw stałych o złych parametrach wysokiej zawartości popiołu i siarki i niskiej wartości opałowej (miał węglowy) oraz odpadów, których spalanie powoduje emisję zanieczyszczeń szczególnie niebezpiecznych dla zdrowia ludzi. Dodatkowo niewielka wysokość emitorów współpracujących z tego typu obiektami utrudnia prawidłowe rozprzestrzenianie emitowanych zanieczyszczeń. Wszystko to prowadzi do znaczącego pogarszania się jakości powietrza w strefach występowania indywidualnych palenisk węglowych, które występują na terenie gminy Transport drogowy Do podstawowych substancji toksycznych wydalanych ze spalinami z silników o zapłonie iskrowym (ZI) i samoczynnym (ZS) należą: tlenek węgla, tlenki azotu, węglowodory (głównie alifatyczne, w tym aldehydy), sadza (głównie silniki ZS). Najpoważniejszym źródłem emisji tych substancji jest układ wydechowy pojazdu. Skład emitowanych spalin zależy od rodzaju stosowanego paliwa, jak również warunków pracy silnika. W obecnej dobie motoryzacja wywiera znaczący wpływ na kształtowanie warunków zdrowotnych wielu miast i osiedli. Zagrożenie stwarzane przez spaliny silników ma jednak głównie charakter lokalny i z uwagi na zazwyczaj niewielką wysokość emisji dotyczy obszarów położonych w bezpośrednim sąsiedztwie ciągów komunikacyjnych. Wynika z tego wniosek, że emisja zanieczyszczeń komunikacyjnych stanowi problem głównie w pobliżu dróg o dużym natężeniu ruchu. Przez obszar powiatu wrocławskiego przebiega autostrada A4, trzy drogi krajowe o numerach 8, 35 i 94 oraz sześć dróg wojewódzkich o numerach 346, 347, 362, 370, 395, 455. Całkowita długość dróg powiatowych na terenie powiatu wrocławskiego wynosi 610 km, zaś dróg gminnych 330 km.

89 88 Na terenie gminy Długołęka istnieje dobrze rozwinięta sieć dróg (krajowych, wojewódzkich, powiatowych i gminnych) dotyczy to szczególnie północnej i centralnej części gminy. Największym natężeniem ruchu charakteryzuje się droga krajowa nr 8, Warszawa Wrocław. Pozostałe drogi obsługują ruch lokalny o stosunkowo niewielkiej intensywności. Do głównych ciągów komunikacji między gminnej należą następujące drogi: Milicz Wrocław, Wrocław Trzebnica, Długołęka Trzebnica, Wrocław Oleśnica (na północ od drogi nr 8). Na terenie gminy znajdują się sieć dróg gminnych (w tym cześć utwardzonych). Większość z tych dróg wykorzystywana jest do komunikacji lokalnej. Niektóre z nich obsługują tylko jedną miejscowość, są nie najlepszej klasy technicznej. Sieć dróg na terenie powiatu wrocławskiego przedstawiono na poniższym rysunku. gm. DŁUGOŁĘKA 8 E gm. KĄTY WROCŁAWSKIE 455 gm. CZERNICA 5 E A gm. KOBIERZYCE E67 A4 E gm. ŚWIĘTA KATARZYNA gm. MIETKÓW gm. ŻÓRAWINA 35 E261 gm. SOBÓTKA 8 gm. JORDANÓW ŚLĄSKI A4 E40 A4 autostrada droga krajowa droga wojewódzka drogi powiatowe i gminne numer drogi międzynarodowej numer autostrady 35 numer drogi krajowej 346 numer drogi wojewódzkiej Rysunek 9. Sieć dróg na terenie powiatu wrocławskiego Wielkości emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych na obszarze gminy Długołęka oraz powiatu wrocławskiego oszacowano w oparciu o dane dotyczące natężenia ruchu na drogach międzynarodowych, krajowych, wojewódzkich i powiatowych. Dla dróg krajowych i wojewódzkich przyjęto prognozowane natężenia ruchu w roku 2003 [24,25,26]. Dla dróg

90 89 powiatowych do obliczeń przyjęto wartości średnie z roku 2000 (pomnożone przez współczynnik korekcyjny 1,1. Natężenie ruchu na drogach gminnych przyjęto dwukrotnie mniejsze niż na drogach powiatowych. Założenia dotyczące struktury ruchu przyjęto na podstawie danych zawartych w [24,25,26] oraz wykorzystano wskaźniki emisji zanieczyszczeń ze spalania paliw w silnikach pojazdów mechanicznych zestawione w tabeli 11. Do oszacowania wielkości emisji zanieczyszczeń przyjęto ponadto następujące założenia dotyczące struktury ruchu: wśród samochodów osobowych 30% stanowią samochody napędzane silnikami o zapłonie samoczynnym, wśród samochodów dostawczych 70% stanowią samochody napędzane silnikami o zapłonie samoczynnym, średnie zużycie paliwa przez silniki o zapłonie samoczynnym wynosi 6,5 l/100km, średnie zużycie paliwa przez silniki o zapłonie iskrowym wynosi 8,5 l/100km. Tabela 11. Wskaźniki emisji zanieczyszczeń z silników spalinowych o zapłonie iskrowym i zapłonie samoczynnym Rodzaj pojazdu Silniki ZS Wskaźniki emisji, g/kg paliwa Silniki ZI SO2 NOX CO CnHm sadza SO2 NOX CO CnHm Motocykle - 2,10 4,19 974,61 625,59 Samochody osobowe 9,45 29,22 34,42 10,08 6,30 2,10 23,81 444,15 72,61 Samochody dostawcze 9,45 29,22 34,42 10,08 6,30 2,10 30,21 509,04 76,34 Samochody ciężarowe lekkie 9,90 52,38 76,03 19,25 4,15 Samochody ciężarowe ciężkie 9,90 62,18 42,11 13,40 8,36 Autobusy 9,90 50,38 34,45 14,85 1,66 Pojazdy wolnobieżne 9,45 40,64 60,35 14,07 4,32 Wyniki obliczeń emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych w gminie Długołęka oraz łączną emisję dla powiatu wrocławskiego przedstawiono w tabeli 12. Rozkład emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych w gminie Długołęka na tle pozostałych gmin powiatu wrocławskiego przedstawiono na rysunkach 10 i 11.

91 90 gm. Długołęka 446,3 Mg/rok (14,79 %) gm. Kąty Wrocławskie 712,5 Mg/rok (23,61 %) gm. Czernica 111,9 M g/rok (3,71 %) gm. Mietków 10 1, 2 M g/ ro k (3,35 %) gm. So bótk a 300,2 Mg/ro k (9,95 %) gm. Kobierzyce 562,5 Mg/rok (18,64 %) gm. Żórawina 41 3, 6 Mg / ro k (13,70 %) gm. Jordanów Śląs ki 145,1 Mg/rok (4,81 %) gm. Święta Katarzyna 22 4,6 Mg/rok (7, 44 %) Emisja, Mg/rok < > 500 Rysunek 10. Emisja węglowodorów ze środków transportu w gminie Długołęka na tle pozostałych gmin powiatu wrocławskiego gm. Długołęka 2769,9 Mg/rok (14,67 %) gm. Kąty Wrocławski e 45 32,0 Mg/r ok (24,0 %) g m. Czernica 69 0,9 Mg/rok (3, 66 %) gm. M ietków 58 7,4 Mg/ro k (3,11 %) gm. Sobótka 18 10,9 Mg/rok (9,59 %) gm. Kob ierzyce 35 88,3 Mg/r ok (19,0 %) gm. Żórawina 2604,4 Mg/rok (13,7 9 %) gm. Jordanów Śląs ki 901, 8 Mg/rok (4,76 % ) gm. Święta Katarzyna 1399,6 Mg/rok (7,41 %) Emisja, Mg/rok < > 3500 Rysunek 11. Emisja dwutlenku siarki, tlenków azotu i tlenku węgla ze środków transportu w gminie Długołęka na tle pozostałych gmin powiatu wrocławskiego

92 91 Tabela 12. Emisja zanieczyszczeń ze środków transportu na obszarze gminy Długołęka oraz łączne emisja z terenu powiatu wrocławskiego Silniki ZS Emisje zanieczyszczeń Silniki ZI Emisje zanieczyszczeń Gmina Rodzaj drogi Droga krajowa nr 8 Drogi powiatowe Drogi gminne Długość Średni ruch dobowy Samochody osobowe Samochody dostawcze Samochody ciężarowe lekkie Samochody ciężarowe ciężkie Autobusy Ciągniki rolnicze Łącznie SO2 NOx CO CnHm Sadza Motocykle Samochody osobowe Samochody dostawcze Łącznie SO2 NOx CO CnHm km poj./dobę poj./dobę Mg/rok poj./dobę Mg/rok ,66 85,358 88,848 25,940 13, ,030 69, , , ,954 46,645 54,123 15,357 7, ,648 41, , , ,121 12,178 14,131 4,010 1, ,953 10, ,997 39,077 Łącznie gmina Długołęka: 35, , ,101 45,307 22,556 10, , , ,961 Węglowodory: 446,268 Pozostałe gazowe: 2769,870 Emisja całkowita: 3238,694 Łącznie powiat wrocławski: 238,20 964, , , ,359 72, , , ,904 Węglowodory: 3017,791 Pozostałe gazowe: 18885,185 Emisja całkowita: 22055,335

93 92 W oparciu o dane dotyczące długości poszczególnych rodzajów dróg na terenie gminy, natężenia ruchu na poszczególnych drogach oraz wskaźniki emisji zanieczyszczeń z pojazdów mechanicznych oszacowano orientacyjną wielkość emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych z terenu gminy Długołęka. Łącznie na terenie gminy Długołęka z transportu drogowego emitowane jest: 10,4 Mg dwutlenku siarki, 59,8 Mg tlenków azotu, 620,8 Mg tlenku węgla, 111,9 Mg węglowodorów. W porównaniu do pozostałych gmin powiatu wrocławskiego oszacowana emisja zanieczyszczeń komunikacyjnych w gminie Długołęka charakteryzuje się średnim poziomem wynosi ok. 14% całkowitej emisji z terenu powiatu. Największy udział w całkowitej emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych z terenu gminy ma droga krajowa nr 8 na odcinku 11 km znajdującym się w granicach gminy (średni ruch dobowy pojazdów/dobę - prognozowane natężenia ruchu w roku 2003 [24,25,26]). Emisja zanieczyszczeń silników samochodowych jest emisją niezorganizowaną, rozproszoną na całym obszarze gminy Długołęka, wzdłuż tras komunikacyjnych. Nie można jej więc na wprost porównać do emisji ze źródeł zorganizowanych zakładów oraz innych źródeł punktowych zlokalizowanych w gminie Długołęka. Nie mniej jednak z przedstawionych zestawień oraz rysunków wynika, że silniki spalinowe pojazdów mechanicznych stanowią dominującą przyczynę zanieczyszczenia powietrza szkodliwymi związkami organicznymi, są też jedną z głównych przyczyn zanieczyszczenia powietrza tlenkami azotu i tlenkiem węgla. Należy jednak pamiętać, że emisja z dróg zachodzi na niewielkiej wysokości, pomiędzy 0,5 1,0 m, w związku z czym zasięg emisji zanieczyszczeń jest ograniczony. W zasadzie sięga on maksymalnie m od krawędzi drogi. Zanieczyszczenia komunikacyjne są w znacznym stopniu deponowane w niewielkiej odległości od źródła, stanowią więc zagrożenie w bezpośrednim sąsiedztwie dróg i autostrad. Oznacza to, że na oddziaływanie emisji z dróg narażone są praktycznie tylko tereny położone w ich pobliżu. O ile w przypadku dróg przebiegających w terenach pozamiejskich istnieje możliwość zachowania stref ograniczonego użytkowania terenów położonych wzdłuż dróg, o tyle w miastach jest to praktycznie niemożliwe Procesy przemysłowe Emisja zanieczyszczeń do powietrza w zakładach przemysłowych może zachodzić w zasadzie z trzech grup źródeł: kotłowni zakładowych grzewczych lub technologicznych, procesów technologicznych termicznych związanych ze spalaniem paliw w oddzielnych urządzeniach technologicznych takich, jak żeliwiaki, piece piekarnicze, suszarki itp., innych procesów technologicznych takich, jak lakierowanie, wytrawianie itp., w trakcie których następuje emisja zanieczyszczeń specyficznych dla danego procesu. Zanieczyszczeniami specyficznymi są głównie metale ciężkie oraz lotne związki organiczne. Na terenie gminy Długołęka niewiele jest zakładów przemysłowych mających istotny wpływ na jakość powietrza. Do największych emitentów metali ciężkich należą: Robert Bosch Sp. z o.o. oddział w Mirkowie, Firma spawalnicza WEIBULLS POLAND w Bykowie oraz Galwanizernia w Długołęce. Natomiast związków organicznych: Robert Bosch Sp. z o.o. oddział w Mirkowie, Firma Lakiernicza HYAB ALUCROM w Bykowie, Drukarnia i Wydawnictwo HEKTOR w Długołęce, Zakład Stolarski w Długołęce.

94 93 W tabeli 13 przedstawiono natomiast emisję związków organicznych z zakładów przemysłowych z terenu gminy Długołęka, dla których uzyskano pozwolenie lub które zgłoszono do eksploatacji w latach Tabela 13. Maksymalne wielkości emisji związków organicznych i metali ciężkich na terenie gminy Długołęka oraz łączna emisja w powiecie wrocławskim, ze źródeł dla których pozwolenie wydano lub które zostały zgłoszone do eksploatacji w okresie r. [10] L.p. Gmina Rodzaj źródła Miejscowość Stacja Obsługi Samochodów VOLVO, kotłownia Zakład Blacharstwa, Mechaniki i Lakiernictwa Samochodowego AUTO- BOB Zakład Lakiernictwa Samochodowego Rok wydania pozwolenia/zgłoszenia Emisje dopuszczalne, Mg/rok Związki Metale ciężkie organiczne Długołęka ,000 0,104 Kiełczów ,000 0,022 Mirków ,000 0,214 4 Zakład Stolarski Długołęka ,000 0,767 5 Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Usługowe STALBIS Długołęka ,000 0,220 6 Zakład Galwanizacyjny Byków ,067 0,000 7 Długołęka Instalacja przetaczania paliw płynnych SHELL Byków ,000 0,037 8 Instalacja przetaczania paliw płynnych SHELL Długołęka ,000 0,037 9 Zakład Blacharsko- Lakierniczy Mirków ,000 0, Firma lakiernicza HYAB ALUCROM Byków ,000 4, Drukarnia i Wydawnictwo HEKTOR Długołęka ,000 1, Firma spawalnicza WEIBULLS POLAND Byków ,074 0, Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowe DEXPOL Łozina ,000 0, Robert Bosch Sp. z o.o. oddział w Mirkowie Mirków ,556 47,169 Łącznie gmina Długołęka 12,697 54,541 Łącznie powiat wrocławski 12,844 92,634 Lokalizację największych stacjonarnych źródeł emisji lotnych związków organicznych na obszarze gminy Długołęka przedstawiono na rysunku 12. Na mapie wyszczególniono źródła, dla których dopuszczalną łączną emisję tych związków ustalono na poziomie przekraczającym 0,1 Mg/rok. Źródła uszeregowano malejąco z uwagi na wielkość emisji. Natomiast wielkość emisji lotnych związków organicznych w gminie Długołęka na tle pozostałych gmin powiatu wrocławskiego przedstawiono na rysunku 13.

95 94 gm. Długołęka Robert Bosch Sp. z o.o. oddział w Mirkowie (Mirków) 47,169 Mg/rok 2 lakiernia Hyab Alucrom (Byków) 4,704 Mg/rok, 3 drukarnia i wydawnictwo Hektor (Długołęka) 1,091 Mg/rok, 4 zakład stolarski (Długołęka) 0,767 Mg/rok, 5 Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Usługowe Stabis (Długołęka) 0,220 Mg/rok, 6 zakład lakiernictwa samochodowego (Mirków) 0,214 Mg/rok, 7 Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowe Dexpol (Łozina) 0,162 Mg/rok, 8 stacja obsługi samochodów Volvo Sp. z o.o. (Długołęka) 0,104 Mg/rok. Rysunek 12. Lokalizacja największych stacjonarnych źródeł emisji lotnych związków organicznych na obszarze gminy Długołęka gm. Długołęka 54,541 Mg/rok (58,88 %) gm. Kąty Wrocławskie 0,997 Mg/rok (1,08 %) gm. Czernica 9,281 Mg/rok (10,02 %) gm. Mietków 0,0 Mg/rok (0,00 %) gm. Sobótka 0,111 Mg/rok (0,12 %) gm. Kobierzyce 27,236 Mg/rok (29,40 %) gm. Żórawina 0,020 Mg/rok (0,02 %) gm. Jordanów Śląski 0,399 Mg/rok (0,43 %) gm. Święta Katarzyna 0,049 Mg/rok (0,05 %) Emisja, Mg/rok < 0,2 0,2-0,5 0,5-1,0 1,0-2,0 2,0-5,0 5,0-10,0 > 10,0 Rysunek 13. Łączna maksymalna emisja lotnych związków organicznych w gminie Długołęka na tle pozostałych gmin powiatu wrocławskiego ze źródeł, dla których uzyskano pozwolenia lub które zgłoszono do eksploatacji w latach [10] Inne źródła niezorganizowana emisja zanieczyszczeń Szczegółowy opis niezorganizowanej emisji zanieczyszczeń do powietrza występującej na terenie gminy Długołęka zawarto w Programie ochrony środowiska dla Gminy Długołęka, LEMITOR Pracownia Ochrony Środowiska, Wrocław 2002 rozdział STAN ZANIECZYSZCZENIA POWIETRZA [11,13,14] Opisane we wcześniejszych rozdziałach źródła emisji zanieczyszczeń do powietrza, jak również pozostałe źródła zlokalizowane poza obszarem gminy Długołęka, wpływają na jakość powietrza obserwowaną na terenie gminy. Oceny jakości powietrza na terenie województwa dolnośląskiego dokonuje się w strefach. Strefy stanowią poszczególne powiaty Dolnego Śląska oraz aglomeracja wrocławska. Do określenia jakości powietrza w każdej strefie województwa wykorzystywano pomiary prowadzone za pomocą stacji stałych oraz metody pasywnej. W kilku powiatach (m. Wrocław, m. Jelenia Góra oraz powiaty: oleśnicki, trzebnicki i jeleniogórski) dodatkowych

96 95 informacji dostarczały pomiary okresowe prowadzone za pomocą automatycznych stacji mobilnych [14]. Na terenie powiatu wrocławskiego w 2005 r. badania jakości powietrza pod kątem ochrony zdrowia ludzi prowadzono w 7 punktach, w których wykorzystano pasywny sposób poboru próbek powietrza. Zastosowana metoda pomiarowa pozwala na ocenę jakości powietrza jedynie w oparciu o wartości średnioroczne. Rysunek 14. Punkty monitoringu jakości powietrza w powiecie wrocławskim w 2005 r. Podobnie jak w latach minionych przeprowadzone badania metodą pasywną wykazały niski poziom zanieczyszczenia dwutlenkiem siarki. Stężenia średnioroczne w powiecie wrocławskim kształtowały się w granicach od 8,8 µg/m 3 (Kąty Wrocławskie, ul. Zwycięstwa) do 14,7 µg/m 3 (Kobierzyce ul. Witosa). Ogólnie prawie 4-krotnie wyższe stężenia notowano z sezonie grzewczym. Stwierdzone w 2005 r. stężenia były wyższe niż oznaczane w roku Tabela 14. Wyniki pomiarów dwutlenku siarki w powiecie wrocławskim w 2005 r. pomiary pasywne [µg/m 3 ] [13]

97 96 Stężenia średnioroczne dwutlenku azotu, mierzone metodą pasywną, kształtowały się w granicach od 15,2 µg/m 3 (Jordanów Śl. ul. Szkolna) do 24,2 µg/m 3 (Kąty Wrocławskie, ul. Zwycięstwa), tj. w granicach 38-60% normy średniorocznej. Również w przypadku NO2 wyższe stężenia notowano w sezonie grzewczym. W porównaniu do 2004 r. poziom stężeń średniorocznych nie zmienił się. Tabela 15. Wyniki pomiarów dwutlenku azotu w powiecie wrocławskim w 2005 r. pomiary pasywne [µg/m 3 ] [13] Wyniki pomiarów prowadzonych na terenie powiatu wrocławskiego nie wykazały przekroczeń dopuszczalnych poziomów żadnego z mierzonych zanieczyszczeń. We wszystkich badanych miejscowościach zarejestrowano jednak wzrost stężeń zanieczyszczeń w sezonie grzewczym, w przypadku dwutlenku siarki nawet kilkukrotny, co świadczy o znacznym udziale tzw. niskiej emisji zanieczyszczeń z lokalnych systemów grzewczych (niewielkich kotłowni osiedlowych czy palenisk domowych) w zanieczyszczeniu powietrza. Sporządzone na podstawie pomiarów pasywnych mapy rozkładu zanieczyszczeń wskazują na widoczny napływ zanieczyszczeń z aglomeracji wrocławskiej. Bardzo duży ruch komunikacyjny związany z trasami wylotowymi z miasta Wrocławia oraz lokalizacja dużych centrów handlowych nie pozostaje również bez znaczenia na jakość powietrza w tym rejonie. W porównaniu do całego obszaru województwa dolnośląskiego, w powiecie wrocławskim zanotowano średni poziom zanieczyszczenia powietrza dwutlenkiem siarki i dwutlenkiem azotu WNIOSKI Przeprowadzona analiza źródeł emisji zanieczyszczeń powietrza na obszarze gminy Długołęka pozwala wyciągnąć następujące wnioski: na terenie gminy brak jest istotnych źródeł emisji zanieczyszczeń do powietrza, przeważają małe i średnie zakłady usługowo-produkcyjne charakteryzujące się oddziaływaniem lokalnym w bezpośrednim otoczeniu źródeł emisji, obszarami najbardziej narażonymi na oddziaływanie zanieczyszczeń pochodzących z transportu drogowego są tereny położone wzdłuż drogi krajowej nr 8, największą uciążliwość w rejonach zamieszkałych gminy powodują lokalne źródła emisji takie, jak indywidualne i małe kotłownie, a wśród nich zwłaszcza te opalane paliwami stałymi, na podstawie pomiarów prowadzonych metodą pasywną stwierdzono niski poziom zanieczyszczenia powietrza dwutlenkiem siarki i dwutlenkiem azotu, znacznie poniżej obowiązujących norm.