Przedmioty, obrazy, idee Źródła i konteksty muzealnictwa w kulturze Oświecenia

Transkrypt

1 Przedmioty, obrazy, idee Źródła i konteksty muzealnictwa w kulturze Oświecenia Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa Stowarzyszenie Historyków Sztuki Oddział Warszawski Przy wsparciu Narodowego Instytutu Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów Warszawa, 4 5 grudnia 2014

2 W 2012 roku na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu odbyła się ogólnopolska sesja naukowa poświęcona kolekcjonerstwu na ziemiach polskich w XIX wieku. W dniach 21 i 22 listopada 2014 roku na Uniwersytecie im. Mikołaja Kopernika w Toruniu odbędzie się seminarium naukowe na temat polskiego kolekcjonerstwa w XX i XXI wieku. Podczas ogólnopolskiej konferencji naukowej w Warszawie w dniach 4 i 5 grudnia 2014 roku zorganizowanej we współpracy z Pracownią Literatury Oświecenia Instytutu Badań Literackich PAN i Oddziałem Warszawskim Stowarzyszenia Historyków Sztuki przy wsparciu Narodowego Instytutu Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów sięgniemy ponad trzysta lat wstecz. Zajrzymy w głąb dziejów kultury europejskiego Oświecenia. Będziemy obserwować narodziny instytucji muzeum publicznego. Tytuł Przedmioty, obrazy, idee... Źródła i konteksty muzealnictwa w kulturze Oświecenia pozwala na bardzo szerokie ujęcie tematu i nieskrępowaną refleksję nad pierwocinami nowożytnego MUZEUM, a przez to także zbudowanie przekonującej wizji epoki rozpatrywanej od strony dziejów instytucji oraz teorii muzealnictwa. W dyskusji planujemy szukać odpowiedzi na następujące pytania: Skąd wzięło się muzeum? Czy epoką, w której narodziło się muzealnictwo publiczne, było Oświecenie? Jak rozumieć pojęcie muzeum w XVIII wieku? Na czym polegały nowożytne praktyki gabinetowe? W czym przejawiały się związki muzealnictwa i Oświecenia? Co oznaczały przymiotniki polskie, publiczne, nowoczesne, narodowe, oświeceniowe? Na czym polegał uniwersalizm instytucji muzeum w kulturze Oświecenia? Na czym polegała regenerująca i konsolidacyjna funkcja muzeum w Oświeceniu? Czy instytucja muzealna powstała w wyniku reorganizacji kolekcjonerstwa gabinetowego i muzealnictwa publicznego? W jakich okolicznościach kształtował się sektor publicznej administracji zbiorami i sztuką? W czym przejawiają się związki muzealnictwa z edukacją, sztuką, nauką i szkolnictwem w Oświeceniu? Skąd bierze się przekonanie, że muzeum jest miejscem narodzin nowoczesnej wizualności? Jakim trybem w muzeum formował się warsztat badań nad przeszłością artystyczną? Jakimi torami kolekcjonerstwo i muzealnictwo w Oświeceniu kształtowało mentalność człowieka obywatela nowoczesnego państwa? Jaką metodą opisać nowożytną kulturę gabinetową w XVIII wieku oraz jak zdefiniować jej znaczenie w XIX stuleciu? Do jakiego stopnia procesy obserwowane na obszarze historyczno geograficznym ówczesnej Rzeczypospolitej można badać przyjmując perspektywę ogólnoeuropejską? Czy powinniśmy skonstruować polską perspektywę i stworzyć polską metodologię badań nad dziejami muzeum i teorią muzealnictwa? Konferencja na temat źródeł i kontekstów muzealnictwa w kulturze Oświecenia stwarza okazję do konfrontacji ze stereotypami, do rozbicia szablonów, a przez to, taką mamy intencję, także przedyskutowania powyższej problematyki w odniesieniu do współczesnego stanu wiedzy. Wprowadzając muzealnictwo Oświecenia w kulturę filologiczną, filozoficzną, estetyczną, wizualną..., zatrzymamy spojrzenie na me chanizmach ekonomicznych, gospodarce, dziejach mentalności społecznej i oby czajowości, historii idei, praktyce artystycznej, edukacji publicznej itp. Śledząc krok po kroku narodziny nowoczesnej kultury wokół instytucji muzeum publicznego, na koniec popatrzymy na długi wiek osiemnasty z odwrotnej perspektywy: od strony długo(wieczności) kultury Oświecenia w XIX wieku, epoki publicznych instytucji edukacji oraz naukowego podejścia do badania przeszłości i sztuki. Do dyskusji zapraszamy Wszystkich chętnych!

3 Czwartek, 4 grudnia 2014 roku Miejsce obrad: Instytut Badań Literackich, Polska Akademia Nauk, Warszawa, Pałac Staszica, ul. Nowy Świat 72 Sala konferencyjna im. Adama Mickiewicza (nr 144) 8:30 9:00 Poranna kawa i rejestracja uczestników 9:00 9:30 Otwarcie konferencji i wprowadzenie do pierwszego dnia obrad 9:30 10:30 SESJA I. MUZEUM: POJĘCIE, KOLEKCJA ARTYSTYCZNA, MODEL Michał Mencfel (Zakład Historii Sztuki Nowożytnej, UAM, Poznań), Muzeum w XVIII wieku. Z historii semantyki pojęcia Tomasz F. de Rosset (Zakład Muzealnictwa, Wydział Sztuk Pięknych, UMK, Toruń), Kolekcja artystyczna epoki Oświecenia droga do muzeum sztuki Dorota Folga-Januszewska (Zakład Teorii, Wydział Grafiki, ASP, Warszawa; Pałac Muzeum w Wilanowie, Warszawa), Modele muzeów edukacyjnych w Europie od XVI do XVIII wieku 10:30 11:00 Dyskusja 11:00 12:00 SESJA II. ESTETYKA, ETYKA I EDUKACJA WOBEC KOŃCA SZTUKI Piotr Kozak (Wydział Filozofii i Socjologii, UW, Warszawa), Estetyka antropologiczna Alexandra Gottlieba Baumgartena Katarzyna Wrońska (Zakład Pedagogiki Ogólnej i Filozoficznej, Instytut Pedagogiki, UJ, Kraków), Sens i wymiary edukacji w pedagogice klasycznego liberalizmu Katarzyna Guczalska (Katedra Filozofii, Wydział Ekonomii i Stosunków Międzynarodowych, UE, Kraków), Koniec sztuki w ujęciu Hegla 12:00 12:30 Dyskusja 12:30 13:00 Przerwa kawowa 13:00 14:00 SESJA III. KOLEKCJA: PROPAGANDA, POZNANIE, PODRÓŻ Andrzej Betlej (Zakład Dziejów Myśli o Sztuce i Metodologii Historii Sztuki, Instytut Historii Sztuki, UJ, Kraków), mieć muzeum własne. Kolekcja jako element strategii auto propagandy Józefa Aleksandra Jabłonowskiego Piotr Daszkiewicz (Service du Patrimoine Naturel, Muséum national d Histoire naturelle, Paryż), Percepcja okazów i kolekcji przyrodniczych pochodzących z Rzeczpospolitej Obojga Narodów w osiemnastowiecznej Francji 14:00 14:30 Dyskusja 14:30 15:30 Przerwa obiadowa 15:30 16:30 SESJA IV. KULTURA GABINETOWA: OD OSOBLIWOŚCI DO EDUKACJI Katarzyna Wodarska-Ogidel i Marta Zembrzuska (Muzeum Teatralne, Warszawa; Instytut Sztuki PAN, Warszawa), Teofila Konstancja z Radziwiłłów Morawska podróżniczka, kolekcjonerka, założycielka gabinetu osobliwości w Wilnie w XVIII wieku Janina Kamińska (Zakład Historii Oświaty i Wychowania, Wydział Pedagogiczny, UW, Warszawa), Gabinety i pracownie naukowe dawnego Uniwersytetu Wileńskiego Katarzyna Buczek (Zakład Historii Oświaty i Wychowania, Wydział Pedagogiczny, UW, Warszawa), Kolekcje w służbie edukacji. Znaczenie dydaktyczne zbiorów szkolnych na przykładzie Liceum Krzemienieckiego 16:30 17:00 Dyskusja Podsumowanie i zakończenie pierwszego dnia obrad 17:30 19:00 WYKŁAD GOŚCINNY Pascal Griener (Institut d histoire de l art et de muséologie, Université de Neuchâtel, UniNE, Neuchâtel, Szwajcaria), Les puissances occultes de la sculpture. Wilhelm von Humboldt collectionneur d antiques à Tegel Wykład w języku francuskim. Organizatorzy nie przewidują tłumaczenia symultanicznego

4 Bibliografia Pascala Grienera przerasta biografię urodzonego w 1956 roku uczonego. Dorobek dokumentuje drogę wiodącą przez pasję badawczą akademika, którego ukształtowały nauki społeczne i muzealnictwo. Professeur ordinaire na Uniwersytecie w Neuchâtel (UniNE), stolicy kantonu w zachodniej Szwajcarii, jest absolwentem paryskiej École des Hautes Études en Science Sociales (1984) oraz tamtejszej muzeologii w École du Louvre, gdzie studiował pod kierunkiem Jeana Châtelaina. Studia doktoranckie w Wolfson College odbył pod opieką Francisa Haskella, rozprawę doktorską obronił na Uniwersytecie Oksfordzkim w 1990 roku. Na przełomie lat 80. i 90. współpracował z Oskarem Bätschmannem, poświęcając uwagę twórczości Hansa Holbeina Młodszego. Griener został uformowany przez wielkich mistrzów zaangażowanych w uprawianie społecznej historii sztuki, organizację administracji kolekcjami publicznymi i reorganizację edukacji w XX wieku. Spotkania te nie pozostały bez wpływu na metodę badań i przekonanie o społecznym posłannictwie sztuki. Wypracował metodologię polegającą na obserwacji kultury materialnej, warunków, motywów, mechanizmów. Studia nad teorią sztuki łączy z badaniami w zakresie historii sztuki i kolekcjonerstwa zdolności do poszerzania perspektywy towarzyszy umiejętność wręcz mikroskopowej obserwacji przedmiotów. Skłonność do rozbudowanej biografistyki artystycznej i wyliczania faktów nie charakteryzuje warsztatu tego uczonego, ponieważ jest on skupiony na wyjaśnianiu procesów i opisywaniu znaczeń przedmiotu w kulturze. Rozprawa doktorska The Function of Beauty. The Philosophes and the Social Dimension of Art in Late Eighteenth Century France, with Particular Regard to Sculpture napisana w Oksfordzie ukazała się w 1989 roku. Późniejsza L esthétique de la traduction. Winckelmann, les langues et l histoire de l art ( ) po raz pierwszy została wydana w 1998 roku przez genewskie wydawnictwo Droz. Studia na temat kultury osiemnastego wieku podsumował w 2004 roku w tomie wydanym z Kornelią Imesch przez Schweizerisches Instytut für Kunstwissenschaft w Zürychu, tytułując retorycznym pytaniem: Klassizismen und Kosmopolitismus. Programm oder Problem? Austausch in Kunst und Kunsttheorie im 18. Jahrhundert. Powrócił do pytania, tym razem spoglądając na Oświecenie od strony warsztatu badań nad sztuką historii książki o sztuce. Syntezę poglądów znajdziemy w artykule Le livre d histoire de l art en France ( ) une genèse retardée. Pour une nouvelle étude de la littérature historiographique zamieszczonym w kolejnym ważnym tomie pokonferenycjnym z jego udziałem Histoire de l histoire de l art en France au XIXe siècle wydanym w Paryżu przez La documentation Française w 2008 roku. Uczonego od lat zajmują narodziny warsztatu badań nad sztuką i przeszłością artystyczną. Poglądy na ten temat charakteryzują się dwubiegunowością: studiom z teorii i historiografii sztuki towarzyszy tryb myślenia historyka kolekcjonerstwa i muzeologa. Pisząc o Johannie Joachimie Winckelmannie i Christianie Ludwigu von Hagedornie, myśli o dziele Holbeinów... Badania nad dziejami sztuki wspiera wiedzą w zakresie kultury gabinetowej i praktyki artystycznej. W 2010 roku w wydawnictwie paryskim Odille Jacob ukazało się znakomite studium La Répoublique de l œil. L Experience de l art au siècle des Lumières, tym razem poprowadzone na podłożu dziejów kultury książki i kolekcjonerstwa grafiki. Opowiada w nim o stuleciu światła i rozumu jako o laboratorium historii sztuki i nowoczesnej kultury wizualnej. Cały świat w oczach uczonego to laboratorium kultury. Kuratorska opieka podczas Europaliów 2007 we współpracy z Rolandem Rechtem, Krzysztofem Pomianem, Peterem Burkem, Rogerem Chartierem, a zarazem współpraca w organizacji konferencji na temat dziewiętnastego wieku uświetniającej dwudziestolecie paryskiego Musée d Orsay w tymże 2007 roku dowiodły, że umiejętności kuratorskie i organizacyjne łączy z szerokim oglądem spraw europejskich wykracza poza regionalizmy kantonów szwajcarskich i snobizmy Paryża. W 2007 roku ukazał się z udziałem Grienera katalog Le grand Atelier. Chemins de l art en Europe, Ve-XVIIIe siècle towarzyszący wystawie prezentowanej na przełomie 2007/2008 w brukselskim Palais des Beaux Arts zorganizowanej pod kierownictwem Rechta we współpracy z Komisją Europejską z okazji pięćdziesiątej rocznicy podpisania Traktatów rzymskich. Griener, z urodzenia obywatel Szwajcarii, jest nieustannie zafrapowany fenomenem uniwersalizmu kultury europejskiej ukształtowanym na wielokulturowości. W The University of Chicago Press ukazało się dopiero poprawione i rozszerzone monograficzne opracowanie twórczości Hansa Holbeina Młodszego. Z kolei inna książka pachnąca jeszcze świeżością z kwietnia 2014 roku... Paris! Paris!... Paris! Paris! Des artistes Suisses à l École des Beaux-Arts, pod współredakcją Paula André Jaccarda (UNIL, Université de Lausanne) i SIK ISEA (Institut suisse pour l étude de l art, Lozanna) przy współpracy Laurenta Langera jest wynikiem projektu badawczego na temat francuskich korzeni sztuki szwajcarskiej w XIX wieku, sponsorowanego przez FNRS (Fonds national suisse de la recherche scientifique). Książka jest poświęcona mobilności artystów: fenomenowi emigracji artystycznej do Francji w XIX wieku i mechanizmowi asymilacji sztuki francuskiej. U jej podstaw legły gruntowne badania archiwalne i socjologiczne na poziomie krajowym i międzynarodowym. Do dotychczasowych zadań uczonego doszła praktyka organizatora edukacji publicznej. Obecnie dyrektor Institut d histoire de l art et de muséologie (IHAM) na Université de Neuchâtel organizuje magisterskie studia muzealne umożliwiające uzyskanie stopnia Master of Arts we współpracy z ICOM Suisse i AMS (Association des musées suisses). Ich specyfika wpisuje się w styl współpracy utorowany w XIX wieku: powiązania kursów akademickich z praktyką muzealną, stażami muzealnymi, umiejętnością realizacji projektów muzealnych. Historia muzeów, teoria muzeologii, muzealna funkcja dzieła sztuki, praktyka muzealnicza za jęcia, które ta placówka oferuje w semestrze 2014/2015, wiążą się z możliwością podróżowania odbywania staży, pobytami studyjnymi i uczestnictwem w międzynarodowych seminariach, np. w La Fondation Borel w Dombresson, École du Louvre w Paryżu. W programie studiów muzealnych Griener realizuje wyobrażenie o edukacji kadr z myślą o ochronie dziedzictwa europejskiego. Profesor Griener akademicką triadę nauczanie badania z historii sztuki muzealnictwo planuje przeformułować, pisząc wszystko od początku. Tym argumentował chęć przyjazdu do Polski. Pascal Griener, Les puissances occultes de la sculpture. Wilhelm von Humboldt collectionneur d antiques à Tegel Résumé L histoire des collections s est longtemps contentée d explorer les collections anciennes considérées comme les témoignages de l histoire du goût. Cette démarche me paraît insuffisante. L acte d acquérir une sculpture, ou d en passer commande, relève d une sensibilité complexe. Il ouvre un espace imaginaire où les statues vivent une existence étrange, mais puissante. Grand diplomate, immense savant, Wilhelm von Humboldt quitte sa carrière en 1819 pour vivre dans ses terres; il fait construire le château de Tegel près de Berlin, sur les plans de Karl Friedrich Schinkel. Wilhelm von Humboldt et son épouse Caroline y amassent une splendide collection d antiques originaux, de plâtres, et de statues modernes. Ces statues ne se réduisent pas à de belles formes symboliques. Elles possèdent une aura particulière. Elles détiennent, aux yeux de la famille, une vraie puissance, et leur impact se fait sentir jusque dans la sphère la plus intime du clan. Ce rôle capital a eu un prix - la famille Humboldt a laissé sa marque sur les œuvres collectionnées, jusque dans leur matérialité même. L histoire matérielle de la collection est donc l histoire des modalités d appropriation qui confèrent le statut d un sujet à un objet, mais «forgent» ce sujet. Mais surtout, l histoire de la collection ne peut faire l économie du théâtre où les œuvres sont mises en scène: le château de Tegel, avec sa scénographie complexe.

5 Piatek, 5 grudnia 2014 roku Miejsce obrad: Stowarzyszenie Historyków Sztuki, Warszawa, ul. Rynek St. Miasta 27/ Piwna 44. Sala konferencyjna (pierwsze piętro) 8:30 9:00 Poranna kawa i rejestracja uczestników 9:00 9:30 Otwarcie konferencji i wprowadzenie do drugiego dnia obrad 9:30 10:30 SESJA I. POWRÓT DO ŹRÓDEŁ: EKSPLORACJA ANTYKU Tomasz Chachulski (Pracownia Literatury Oświecenia, IBL PAN; UKSW, Warszawa ), Antyk w kulturze Oświecenia próba syntezy Maria Nitka (Katalog zabytków przy IHS UWr, UZ, Zielona Góra), Arkadia nad Tybrem muzeum wyobrażone i jego odblaski nad Wisłą Katarzyna Karaskiewicz (Warszawa), Templum Aeternitatis, czyli o posągach narzędzi myślowych Stanisława Kostki Potockiego 10:30 11:00 Dyskusja 11:00 12:00 SESJA II. KATALOGOWANIE = PORZĄDKOWANIE ŚWIATA Piotr Jaworski (Zakład Archeologii Klasycznej, Instytut Archeologii, UW, Warszawa), Bibliotheca nummaria króla Stanisława Augusta Poniatowskiego i początki numizmatyki antycznej w Polsce Hanna Jurkowska i Aleksandra Jakóbczyk-Gola (Instytut Kultury Polskiej, Wydział Polonistyki, UW, Warszawa), Puławskie katalogi muzealne w perspektywie antropologii kultury i historii sztuki Jolanta Czerzniewska (Warszawa), Emancypacja języka i obrazu. Uniwersyteckie katalogi kolekcji rycin Stanisława Kostki Potockiego 12:00 12:30 Dyskusja 12:30 13:00 Przerwa kawowa 13:00 14:00 SESJA III. PRAKTYKA ARTYSTYCZNA, RESTAURACJA, KONSERWACJA Iwona Szmelter (Wydział Konserwacji i Restauracja Dzieł Sztuki, ASP, Warszawa), Źródła europejskiej myśli, teorii sztuki, konserwacji i muzealnictwa. Przełom oświeceniowy i jego znaczenie na linii czasu Joanna Czernichowska (Wydział Konserwacji i Restauracja Dzieł Sztuki, ASP, Warszawa), Czy w Atelier Bacciarellego restaurowano obrazy? O królewskiej Malarni oraz o Auguście Moszyńskim i jego zainteresowaniach konserwatorskich słów kilka Błażej Szyszkowski (Instytut Sztuki PAN, Warszawa), Zachowanie piękna obrazu postawa Stanisława Kostki Potockiego wobec opieki nad malarstwem i konserwacji 14:00 14:30 Dyskusja 14:30 15:30 Przerwa obiadowa 15:30 16:30 SESJA IV. MENTALNOŚĆ SPOŁECZNA A PRZESTRZEŃ PUBLICZNA SZTUKI Jarosław Czubaty (Zakład Historii XIX wieku, Instytut Historyczny, UW, Warszawa), Jak wstępować w ślady cnotliwych naddziadów? Koncepcje przemiany mentalności politycznej Polaków w początkach XIX wieku Mikołaj Getka-Kenig (Wydział Historyczny, UW, Warszawa), Sztuka w przestrzeni publicznej wskrzeszonej Polski Zbigniew Michalczyk (Zakład Badań Podstawowych Historii Sztuki, Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, Instytut Sztuki PAN, Warszawa), Nauczanie malarstwa na Uniwersytecie Warszawskim w okresie Królestwa Polskiego a zbiory pomocy naukowych Oddziału Sztuk Pięknych 16:30 17:00 Dyskusja SESJA V. OŚWIECENIE: KONTEKSTY, INTERPRETACJE, NAWIĄZANIA Kamila Kłudkiewicz (Poznań), Muzealizacja poprzez ekspozycję. O potrzebie analizy aranżacji kolekcji prywatnych na przełomie XVIII i XIX wieku Agnieszka Kluczewska-Wójcik (Polski Instytut Studiów nad Sztuką Świata, Warszawa), Bibeloterzy, kolekcjonerzy, esteci... XVIII wiek sto lat później Magdalena Kunińska (Zakład Dziejów Myśli o Sztuce i Metodologii Historii Sztuki, Instytut Historii Sztuki UJ, Kraków), Kształtowanie krajobrazu kulturowego społeczeństwa przez kulturę wizualną: trwałość tradycji oświeceniowej w czasach naukowego podejścia do badania sztuki 18:00 18:30 Dyskusja 18:30 19:00 Podsumowanie, zakończenie konferencji i wytyczenie planów na przyszłość przy lampce wina

6 Ogólnopolska konferencja naukowa Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa Stowarzyszenie Historyków Sztuki Oddział Warszawski Przy wsparciu Narodowego Instytutu Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów Przedmioty, obrazy, idee Źródła i konteksty muzealnictwa w kulturze Oświecenia 4 grudnia 2014, czwartek, 9:00 19:00 Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa Pałac Staszica, ul. Nowy Świat 72 Sala konferencyjna im. Adama Mickiewicza (nr 144) 5 grudnia 2014, piątek, 9:00 19:00 Stowarzyszenie Historyków Sztuki, Oddział Warszawski Rynek St. Miasta 27/ Piwna 44 Sala konferencyjna (pierwsze piętro) Gość specjalny prof. Pascal Griener (Institut d histoire de l art et de muséologie, Université de Neuchâtel, UniNE, Neuchâtel, Szwajcaria) wygłosi wykład w języku francuskim: Les puissances occultes de la sculpture. Wilhelm von Humboldt collectionneur d antiques à Tegel 4 grudnia 2014, czwartek, 17:30 19:00 Koncepcja i organizacja: Jolanta Czerzniewska Współorganizacja: Mikołaj Getka-Kenig Wstęp wolny. Liczba miejsc ograniczona. Rejestracja uczestników za pośrednictwem muzeum.w.oswieceniu@gmail.com od 24 XI do 3 XII oraz na miejscu pierwszego i drugiego dnia obrad w godzinach 8:30 9:00. Organizatorzy zastrzegają sobie możliwość niewielkich zmian w programie. Projekt graficzny: Darek Kondefer W projekcie graficznym wykorzystano: Cloquet wg Huet fil., Squélette Presque entier de Palœotherium, Trouvé à Pantin à Moitié-Grandeur, «Annales du Muséum National d Histoire Naturelle», Paris, 1804, T. IV, Pl. 46, akwaforta, BUW , Gabinet Zbiorów XIX Wieku BUW, fot. K. Dąbrowska. Karta z katalogu woluminu Stanisława Kostki Potockiego nr 1118 (karta 92 Verte), rękopis, Kolekcja Stanisława Kostki Potockiego, Gabinet Rycin BUW, fot. K. Dąbrowska. Konferencja pod honorowym patronatem NCK Sponsorzy: