3.2. Wody powierzchniowe stojące

Transkrypt

1 II. Jakość podstawowych elementów środowiska 3.2. Wody powierzchniowe stojące Jakość wód jezior Beata Grzywna (Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie) Pojezierze Łęczyńsko-Włodawskie jest najbardziej interesującym rejonem w całym województwie lubelskim. Cechą charakterystyczną tego terenu, są jeziora pochodzenia krasowego, które mają formę okrągłych lub owalnych mis, w liczbie 67. Charakteryzują się znacznym zróżnicowaniem pod względem genezy, wielkości oraz charakteru troficznego. W większości są to jeziora płytkie i małe, zarastające, otoczone trzęsawiskami. Tylko nieliczne z nich są głębokie, mają czystą wodę i są przydatne do wypoczynku. W roku 2004 badania stanu czystości wód jezior na obszarze województwa lubelskiego prowadzono w sieciach monitoringu reperowego i regionalnego. Monitoring reperowy obejmował jezioro Białe Włodawskie, monitoringiem regionalnym objęto 9 jezior: Czarne Włodawskie, Brudno, Brudzieniec, Krasne, Łukcze, Piaseczno, Rotcze, Święte i Zienkowskie. Stan czystości wód jezior oraz podatność na degradację określono zgodnie z Wytycznymi monitoringu podstawowego jezior Kudelska, Cydzik, Soszka 1994 r. Podstawą oceny są dwa kryteria: - klasa czystości zbiornika (określono 3 klasy jakości), - kategoria podatności na degradację (określono 3 kategorie). Ocena stanu czystości opiera się na określeniu stopnia zasobności wód w związki mineralne i organiczne oraz stwierdzeniu stanu troficznego zbiornika (rozwój glonów, przezroczystość, nasycenie tlenem). Na ocenę podatności jeziora na degradację, a tym samym na jakość wód, wpływa zespół naturalnych cech zbiornika: morfometrycznych, hydrograficznych i zlewniowych. Podstawą do klasyfikacji są wyniki badań przeprowadzonych dwukrotnie w ciągu roku: wiosną i latem. Rys. 1. Jakość i podatność na degradację wód jezior badanych w roku 2004 Jezioro Białe Włodawskie Położone we wschodniej części Równiny Łęczyńsko- -Włodawskiej, w dorzeczu: Tarasienka-Włodawka-Bug- -Wisła. Zbiornik stanowi głębokie, wydłużone koryto o stromych zboczach i twardym dnie. Bardzo korzystne wskaźniki morfometryczne i hydrologiczno-zlewniowe wyznaczyły I kategorię podatności na degradację. Stężenia ChZT Cr i BZT 5 nie przekraczające normatywów I i II klasy czystości, wskazywały na niewielką zasobność wód jeziora w związki organiczne. Pozostałe wskaźniki fizykochemiczne, bakteriologiczne i wskaźnik biomasy chlorofil a odpowiadały również normatywom dla klasy I, co w rezultacie pozwoliło sklasyfikować akwen w niezmiennej od 2000 r. I klasie czystości. Jezioro Białe Włodawskie fot. P. Chmiel 91

2 Raport o stanie środowiska w 2004 r. Rys. 2. Plan batymetryczny jeziora Białe Włodawskie Rys. 3. Plan batymetryczny jeziora Czarne Włodawskie Jezioro Czarne Włodawskie Jezioro Czarne Włodawskie podobnie, jak większość zbiorników Równiny Łęczyńsko-Włodawskiej charakteryzuje się zwartym, nie skomplikowanym kształtem i niewielkim urozmaiceniem linii brzegowej. Obszar zlewni bezpośredniej Jeziora Czarnego jest niemal w całości pokryty lasem. Jedynie na niewielkiej przestrzeni przy północno-wschodnim odsłoniętym brzegu jeziora występują tereny zajęte pod zabudowę mieszkalno-handlowo -usługową. Zbiornik ten nie jest wykorzystywany rekreacyjnie i stanowi własność prywatną. Prowadzona jest tam hodowla ryb. W ocenie podatności na degradację przyporządkowano mu III kategorię (wynik punktacji 2,71 pkt). Najbardziej korzystne wartości przyjmowały wskaźniki hydrograficzno-zlewniowe: procent wymiany wody w roku, współczynnik Schindlera oraz sposób zagospodarowania zlewni bezpośredniej. Wskaźniki termiczno-tlenowe bardzo dobre w warstwie powierzchniowej w miarę wzrostu głębokości ulegały szybkiemu pogorszeniu. Ze względu na wartości większości wskaźników jezioro osiągnęło II klasę czystości (jedynie zawartość ChZT Cr i chlorofilu a osiągnęło wartość z przedziału klasy III). Jeziora Brudno i Brudzieniec Jeziora Brudno i Brudzieniec to bardzo płytkie, śródleśne, niestratyfikowane jeziora położone w obrębie Sobiborskiego Parku Krajobrazowego (Brudzieniec wraz z przylegającymi torfowiskami niskimi objęty jest ochroną rezerwatową). Badania wykazały, że zarówno wiosną, jak i latem masa wodna jezior stanowiła medium dla wysokich stężeń wszystkich niemal składników zanieczyszczeń. W ogólnej ocenie obydwa zbiorniki zakwalifikowano do III klasy czystości wód. W kategorii podatności na degradację wykazały się wysoką podatnością na wpływy zewnętrzne III kategoria podatności jezioro Brudzieniec, a jezioro Brudno poza kategorią podatności na degradację. Jezioro Czarne Włodawskie Jezioro Brudziniec 92

3 II. Jakość podstawowych elementów środowiska Jezioro Brudno Rys. 4. Plan batymetryczny jeziora Krasne Jezioro Krasne Jezioro Krasne jest głębokim zbiornikiem (gł. max 33 m), w którym kształtuje się termiczna i tlenowa stratyfikacja. Misa jeziorna składa się z dwóch różnej głębokości lejów. Obszar okalający jezioro to w większości pola uprawne, lasy stanowią niewielki procent areału. Zbiornik jest intensywnie wykorzystywany do celów rekreacyjno- -rybackich. Większość wskaźników wpływających na podatność jeziora na degradację kształtuje się dość korzystnie. W ocenie podatności na degradację zbiornik zakwalifikowano do II kategorii odporności na degradację. Na zmianę kategorii wpłynął inny rozkład termiki wód, który jest ściśle związany z warunkami pogodowymi. W ogólnej ocenie czystości wody jeziora Krasne zaliczono do II klasy czystości. Wyniki badań bakteriologicznych potwierdziły niezły stan jeziora II klasa. Letnie badania wykazały dobre natlenienie epilimnionu. W głębszych partiach następował spadek tlenu, lecz nie odnotowano zupełnego zaniku ani obecności siarkowodoru, notowanego w poprzednich latach. W warstwie naddennej jezioro było dosyć zasobne w związki fosforu. Zawartości substancji organicznych, mineralnych oraz biomasy występowały w stężeniach umiarkowanych. Poważnym zagrożeniem dla jeziora są spływy powierzchniowe z rolniczo wykorzystywanej zlewni jeziora Krasne oraz intensywne zagospodarowanie do celów rekreacyjno-wypoczynkowych bezpośredniego otoczenia jeziora. Jezioro Piaseczno Jezioro Piaseczno jest najgłębszym akwenem na całym Pojezierzu Łęczyńsko-Włodawskim. Prawie całe jezioro otoczone jest piaszczystą plażą, tylko od północnego-zachodu i zachodu bezpośrednio do jeziora przylega las. Zbiornik posiada bardzo korzystny zespół cech morfometryczno-zlewniowych, dzięki czemu wykazuje bardzo wysoką odporność na degradację I kategoria. Badania wykazały dobre, równomierne natlenienie wszystkich warstw termicznych. Zawartość substancji biogennych i związków organicznych była niewielka, z przedziału I i II klasy czystości. Wyniki badań bakteriologicznych Jezioro Krasne Jezioro Piaseczno 93

4 Raport o stanie środowiska w 2004 r. Rys. 5. Plan batymetryczny jeziora Piaseczno Rys. 6. Plan batymetryczny jeziora Rotcze Grabniak odpowiadały kryterium II klasy czystości wód. W ogólnej ocenie czystości wód zbiornik Piaseczno zaliczono do II klasy czystości. Jezioro Rotcze Jezioro Rotcze leży na obszarze gminy Urszulin. W podziale hydrograficznym jest zaliczane do zlewni rzeki Piwonii Północnej. Jezioro Rotcze dysponuje skrajnie niekorzystnym zespołem cech morfometrycznych (mała głębokość, znikoma pojemność, brak stratyfikacji) i pomimo, że nie zostało włączone w system Kanału Wieprz -Krzna posiada wysoką podatność na degradację. Sprzyjający układ hydrograficzno-zlewniowy (minimalny procent wymiany wody w roku, niski stosunek powierzchni zlewni całkowitej do objętości wody w jeziorze, korzystna struktura zagospodarowania zlewni bezpośredniej) pozwala mu na osiągnięcie III kategorii podatności na degradację. Zbyt płytkie wody jeziora Rotcze nie podlegały w okresie stagnacji letniej korzystnemu, z limnologicznego punktu widzenia, zjawisku stratyfikacji termicznej. Cały profil pionowy wody charakteryzował się równomiernym rozkładem temperaturowym i dość wysokim natlenieniem. Nie stwierdzono spadku stężenia tlenu przy dnie, ani też obecności siarkowodoru. Większość wskaźników zanieczyszczenia, oznaczonych w wodach jeziora Rotcze mieściło się w granicach norm I lub II klasy czystości. Wśród nich na szczególną uwagę zasługiwały parametry produkcyjności pierwotnej chlorofil a i sucha masa sestonu, które osiągnęły wartości z przedziału klasy I i świadczyły o wyjątkowo niskiej dynamice przyrostu biomasy fitoplanktonu w jeziorze. Zasobność wód jeziora Rotcze w biogenne związki fosforowe była wyjątkowo niska (również w zakresie norm klasy I). W wynikowej klasyfikacji sumarycznej jezioro Rotcze zostało zakwalifikowane do II klasy czystości. Stan bakteriologiczny jeziora również na poziomie II klasy czystości i nie stwarzał konieczności weryfikacji wyniku oceny ogólnej ze względu na nadmierną zawartość bakterii z grupy coli typu kałowego. Jezioro Łukcze Jezioro Łukcze położone jest w południowo-zachodniej części Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego, w zlewni Jezioro Rotcze Jezioro Łukcze 94

5 II. Jakość podstawowych elementów środowiska Rys. 7. Plan batymetryczny jeziora Łukcze Rys. 8. Plan batymetryczny jeziora Święte rzeki Tyśmienicy, w gminie Ludwin. Jezioro posiada dwa głęboczki, na dwóch odrębnych misach połączonych cieśniną. Wody jeziora są wykorzystywane do celów rekreacyjnych i rybackich. Badania przeprowadzone w 2004 r. wykazały, że jezioro Łukcze jest płytkim, częściowo uwarstwionym termicznie zbiornikiem. Według wskaźników morfometrycznych, hydrograficznych i zlewniowych jezioro osiągnęło II kategorię podatności na degradację. Przeprowadzone badania stwierdzają zasobność wód jeziora w związki azotu, natomiast mniejszą zawartość substancji organicznych. Sumaryczna ocena wskaźników fizykochemicznych i biologicznych pozwala zaliczyć ten zbiornik do ogólnej III klasy czystości. Jezioro Święte Jezioro Święte położone jest w dolinie rzeki Tarasienki, na terenie niżowego Polesia Podlaskiego zwanego Pojezierzem Łęczyńsko-Włodawskim. Pomimo niezbyt dużej głębokości jezioro Święte charakteryzowało się w okresie stagnacji letniej pełną stratyfikacją termiczną toni wodnej. Warunki tlenowe w całym profilu dobre. Nie stwierdzono gwałtownych spadków tlenu, ani obecności siarkowodoru. Zarówno wiosną, jak i latem w zbiorowisku planktonowym stwierdzono zagęszczenie zieleni i sinic na poziomie zakwitu, które znacznie zmniejszyły przezroczystość wody (widzialność krążka Secchiego 1,4m). Mimo to jezioro osiągnęło II klasę czystości. Wskaźniki tlenochłonne ChZT Cr i BZT 5 wskazywały średnią zasobność jeziora w materię organiczną. Koncentracje związków biogennych oraz wskaźniki biomasy były niskie, na poziomie I klasy czystości. Z uwagi na niezbyt dużą głębokość, niski % stratyfikacji wód oraz niekorzystny stosunek objętości do linii brzegowej, jezioro charakteryzuje się słabą odpornością na degradację III kategoria podatności na degradację. Jezioro Zienkowskie Jezioro Zienkowskie jest położone na obszarze gminy Sosnowica, w obrębie Równiny Łęczyńsko-Włodawskiej, w dorzeczu: Piwonia Płn-Tyśmienica-Wieprz-Wisła. Jest to jezioro przepływowe, leżące na trasie rzeki Pi- Jezioro Święte Jezioro Zienkowskie 95

6 Raport o stanie środowiska w 2004 r. Rys. 9. Plan batymetryczny jeziora Zienkowskie wonii Północnej. Na obszarze zlewni bezpośredniej jeziora znajdują się niewielkie obszary leśne. Ze względu na nieatrakcyjne z punktu widzenia turystyki warunki naturalne tj. trudny dostęp do wody, brak kąpielisk i plaż, podmokłe tereny w zlewni bezpośredniej oraz sąsiedztwo Zakładu Rolnego w Zienkach jezioro nie zostało zagospodarowane na potrzeby rekreacyjne. Zbiornik pełni rolę pośredniego odbiornika ścieków komunalnych z osiedla mieszkaniowego (niegdyś należącego do zakładu rolnego). Ścieki dopływające do jeziora są poddane mechaniczno-biologicznemu oczyszczaniu. Zarówno wiosną jak i latem masa wodna jeziora Zienkowskiego stanowiła medium dla wysokich stężeń wszystkich niemal składników zanieczyszczeń. Zawartość materii organicznej i związków biogennych wysoka, szczególnie części mineralnych (azot mineralny i całkowity przekroczył wartości graniczne dla III klasy czystości ). Na względnie małym poziomie kształtowały się natomiast wskaźniki koncentracji biomasy fitoplanktonu. Ze względu na niewielką głębokość zbiornik nie był w stanie wykształcić warstw stratyfikacji termicznej. Obecność bakterii coli była na poziomie II klasy czystości. W ogólnej, wynikowej ocenie stanu czystości jezioro zakwalifikowano do III klasy czystości. Jezioro Zienkowskie ze względu na wyjątkowo niekorzystny zespół naturalnych cech morfometryczno - hydrograficzno-zlewniowych zakwalifikowane zostało do zbiorników pozbawionych odporności na wpływy z zewnątrz poza kategorią podatności na degradację. 3 jeziora charakteryzują się niską jakością wód III klasa czystości (Brudno, Brudzieniec, Zienkowskie), jezior pozaklasowych nie stwierdzono. Wśród badanych jezior jedno, jezioro Białe Włodawskie, będące w sieci krajowej (reperowej) oceniane jest od 1993 corocznie. Pozostałe zbiorniki badane są w cyklach dwu, trzy i pięcioletnich. Prowadzone badania wykazują, że jakość wód jezior w dłuższym okresie czasu utrzymuje się z reguły na stałym poziomie. Z 10 badanych zbiorników 3 zmieniły klasę czystości w stosunku do poprzedniego cyklu badawczego na wyższą. Jakość pozostałych 7 jezior nie uległa zmianie, w tym ponownie 1 jezioro Białe Włodawskie sklasyfikowano w I klasie czystości. Zadowalającym jest dobry stan sanitarny wody. W żadnym przypadku nie był czynnikiem obniżającym jakość wody zbiornika. Zawartość metali ciężkich w osadach jezior lubelskich jest niska i zbliżona do wartości tła geochemicznego. Oprócz jakości jezior określono ich podatność na degradację, gdzie: 2 jeziora posiadają wysoką odporność na wpływy zewnętrzne I kategoria odporności na degradację, 2 zbiorniki charakteryzują się umiarkowaną odpornością II kategoria odporności na degradację, 4 wykazują słabą kondycję odporności III kategoria podatności oraz 2 jeziora oceniono jako silnie zdegradowane poza kategorią odporności na degradację Podsumowanie W ramach monitoringu prowadzonego w roku 2004 na terenie województwa lubelskiego przebadano 10 jezior, o łącznej powierzchni 462,9 ha i objętości ,6 tys. m 3. Wyniki klasyfikacji przedstawiają się następująco: 1 jezioro sklasyfikowano w I klasie czystości (Białe Włodawskie), 6 jezior spełnia wymagania II klasy czystości wód (Czarne Włodawskie, Krasne, Łukcze, Piaseczno, Rotcze, Święte), 96

7 II. Jakość podstawowych elementów środowiska Tabela 1. Wykaz badanych zbiorników, podstawowe dane morfometryczne oraz wyniki klasyfikacji na przestrzeni lat Lp. Nazwa Powierzchnia /ha/ Objętość /tys.m 3 / Głębokość max. /m/ Kategoria podatności na degradację Klasa czystości Białe Włodawskie 106, ,6 I II II II II II II II I I I I I 2. Piasecz no 84, ,8 I I I I II nb I nb II nb I nb II 3. Rogóźno 57, ,4 II II III II II II nb nb nb II nb nb nb 4. Zagłębocze 59, ,0 II II II II II II II II nb II II II nb 5. Bialskie 31, ,2 II nb nb nb III nb nb nb II nb nb nb nb 6. Bikcze 85, ,3 III nb nb II nb nb nb II nb nb nb nb nb 7. Czarne Włodawskie 23, ,4 II nb nb nb nb nb II nb nb nb nb nb II 8. Długie 28, nb nb II nb nb nb nb II nb nb nb nb 9. Głębokie Cycowske 11, ,7 II nb nb nb nb nb II nb nb nb nb II nb 10. Kleszczów 53, ,35 III II II II I nb nb II nb nb nb nb nb 11. Łukcze 56, ,9 II* II III II II II nb III nb II nb nb II 12. Łukie 150, ,5 III nb nb nb II nb nb nb nb II nb nb nb 13. Moszne 17, nb nb II nb nb nb nb II nb nb nb nb 14. Rotcze 42, ,3 III nb nb nb nb II nb nb II nb nb nb II 15. Uściwierz 284, ,6 III III II nb II nb II nb nb nb II nb nb 16. Białe Sosnowickie 144, ,7 III nb PZK nb III nb nb nb nb II nb nb nb 17. Czarne Gościnieckie 11, ,25 III III PZK III III nb III nb nb nb nb nb nb 18. Czarne Sosnowickie 38, ,6 II nb III nb II III nb III nb nb III nb nb 19. Czarne Uścimowskie 24, ,3 III II II III II III II nb nb nb nb I nb 20. Dubeczyńskie 11, ,2 III nb III nb nb nb nb nb nb nb nb nb nb 21. Firlej * 91, ,6 II nb nb III III III nb III nb nb nb II nb 22. Głębokie 20, ,1 III III III III III nb nb II nb nb nb nb nb 23. Gumienek 8, ,8 III II III III III nb nb nb III nb nb nb nb 24. Koseniec 21, ,2 III III nb nb nb nb nb nb nb nb nb III nb 25. Krasne 75, ,4 II III III nb III nb II nb III nb II nb II 26. Kunów * 117, ,5 PZK III III III III nb nb nb nb nb III nb nb 27. Lipieniec 4, ,1 III III nb nb nb III nb nb nb nb nb nb nb 28. Maśluchowskie 26, ,4 III II III II III III II nb nb nb II nb nb 29. Miejskie 45, ,2 PZK III III II III nb nb nb nb II nb nb nb 30. Pereszpa 24, ,2 III III nb nb nb III nb nb nb nb nb II nb 31. Płotycze 15,8 - - PZK nb nb III nb nb nb nb nb nb nb II nb 32. Słone 4, ,1 PZK nb III nb nb II nb nb nb nb nb nb nb 33. Spólne 65, ,25 III PZK nb nb nb III nb nb nb nb nb III nb 34. Sumin 91, ,5 III nb nb nb III nb nb III nb nb nb II nb 97

8 Raport o stanie środowiska w 2004 r. 35. Ściegienne 27, ,4 PZK III III III III nb nb nb nb III nb nb nb 36. Świerszczów 0,92-1,7 - nb III nb nb nb nb nb nb nb nb nb nb 37. Święte 5, ,6 III III nb nb nb nb nb nb nb nb nb nb II 38. Uścimowskie 66, ,4 III III III III III nb nb III nb nb nb nb nb 39. Wereszczyńskie 5, ,2 PZK nb nb nb nb nb II nb nb nb nb nb nb 40. Brudno 40,3 420,0 2,0 PZK nb nb PZK nb nb nb nb nb nb nb nb III 41. Brudzieniec 19,0 190,0 2,1 III nb nb PZK nb nb nb nb nb nb nb nb III 42. Cycowe 11, ,1 PZK nb nb PZK nb nb nb PZK nb nb nb III nb 43. Glinki 46, ,8 PZK PZK nb nb nb nb nb PZK nb nb PZK nb nb 44. Zienkowskie 7, ,9 PZK nb PZK nb nb nb PZK nb nb nb nb nb III 45. Dratów** III III III PZK nb nb nb nb nb nb nb nb 46. Krzczeń** III III III PZK nb nb nb nb nb nb nb nb 47. Mytycze** III III III PZK nb nb nb nb nb nb nb nb 48. Skomielno** nb nb II nb nb nb nb nb II nb nb nb 49. Tomasznie** nb III nb nb nb nb nb III nb nb nb 50. Wytyckie** nb nb III nb nb nb III nb nb nb nb nb Morfometria jezior wg Wilgata ( Studia Ośrodka Dokumentacji Fizjograficznej tom XIX),. * morfometria jezior wg Stan czystości jezior województwa lubelskiego za rok 1993, BMŚ, Lublin ** wielkość powierzchni i objętość zbiornika retencyjnego 98