Inauguracja roku akademickiego 2013/ r.

Transkrypt

1

2 Inauguracja roku akademickiego 2013/ r.

3 Drodzy Czytelnicy Rozpoczął się kolejny rok akademicki a wraz z nim zaszły kolejne zmiany w redakcji Biuletynu. Przejmując funkcję Redaktor Naczelnej, pragnę serdecznie podziękować mojej poprzedniczce mgr Martynie Kropiewnickiej, za trud i pasje włożone w tworzenie naszego wydziałowego pisma. Dzięki Jej zaangażowaniu i ciężkiej pracy Wydział Prawa może pochwalić się profesjonalnym periodykiem. Ponadto w naszej Redakcji zaszło wiele zmian personalnych i mam nadzieję, że spodoba się Wam twórczość nowo wybranych członków. Z wielką przyjemnością oddaję w Wasze ręce najnowszy oraz zmieniony numer Biuletynu.... Kompleksowe wydanie w kolorze powinni docenić przede wszystkim czytelnicy wywiadów, relacji oraz publikacji zawierających zdjęcia. Wakacje już dawno za nami, jednak warto podkreślić, iż okres ten obfitował w wiele ważnych wydarzeń. Wydział Prawa UwB uzyskał najwyższą ocenę Parametryczną wśród wydziałów prawa w Polsce. Ponadto prodziekan Wydziału Prawa ds. studiów niestacjonarnych Pani prof. dr hab. Agnieszka Malarewicz Jakubów, odebrała na Zamku Królewskim w Warszawie wyróżnienie przyznane Wydziałowi Prawa UwB. Jest to europejski certyfikat jakości w edukacji językowej European Language Label. Aby dowiedzieć się o pozostałych sukcesach kadry naszego Wydziału, warto zajrzeć do Kalendarium. Wszystkim serdecznie gratulujemy! W tym numerze pojawił się również, bardzo oczekiwany przez Czytelników, cykl 10 pytań do. Na nasze pytania odpowiadał dr Andrzej Igor Jackiewicz adiunkt w Katedrze Prawa Konstytucyjnego. W najnowszym numerze nie zabrakło również ciekawych artykułów. Poruszamy najbardziej aktualne i niekiedy kontrowersyjne kwestie m.in. prawo ochrony zabytków, które jest błogosławieństwem czy też przekleństwem właścicieli nieruchomości zabytkowych?; stosowanie środków dopingowych w polskim prawie sportowym; prawa pacjenta do świadczeń zdrowotnych czy też problem rasizmu i ksenofobii w naszym mieście. Tradycją stało się już umieszczanie w naszym periodyku wyników egzaminów wstępnych na aplikacje. Jak w tym w tym roku prezentuje się efekt kilkumiesięcznych przygotowań magistrów prawa? Informacje znajdziecie na łamach Biuletynu. Życzę miłej lektury, RADA PROGRAMOWA: prof. Stanisław Bożyk, prof. Leonard Etel, prof. Cezary Kulesza, prof. Adam Lityński, prof. Mirosława Melezini, prof. Eugeniusz Ruśkowski, prof. Joanna Sieńczyło-Chlabicz, prof. Ryszard Skarzyński, prof. Grażyna Szczygieł, prof. Mieczysława Zdanowicz REDAKCJA: Redaktor Naczelna: Magdalena Dragun, magdalena.dragun@gmail.com Sekretarz Redakcji: Izabela Gawkowska Korekta: Marta Kozieradzka Kolegium Redakcyjne: dr hab. Iwona Sierocka, prof. Uwb, dr Ewa Kowalewska - Borys, dr Arkadiusz Bieliński, dr Andrzej Jackiewicz, dr Dominik Kościuk, mgr Dominika Jocz, mgr Martyna Kropiewnicka, mgr Aneta Michałowska Współpraca: mgr Magdalena Banasiuk, Sebastian Bachmura, mgr Katarzyna Chomicz, Maria Dzięgielewska, mgr Aneta Karwowska, mgr Agnieszka Kołejda, Sylwia Łazuk, mgr Karol Marciniak, Daniel Miszkiń, Ilona Radziwon, mgr Kamil Śledź, mgr Karolina Zapolska, Mateusz Zawadka Projekt, opieka graficzna, skład i łamanie: Paweł Jakubczyk, pejot_uk@tlen.pl Zdjęcia: Jerzy Banasiuk, archiwum wydziału, archiwa prywatne, Internet KONTAKT: Biuletyn Wydziału Prawa Uniwersytetu w Białymstoku ul. Mickiewicza 1, pok. 301; Białystok biuletyn@uwb.edu.pl WYDAWCA: Wydział Prawa Uniwersytetu w Białymstoku ul. Mickiewicza 1, pok. 301; Białystok Nakład: 500 egzemplarzy Zastrzegamy sobie prawo do skracania i opracowania edytorskiego nadesłanych tekstów. Autor przekazując utwór do publikacji przenosi na Wydawcę prawa autorskie do publikacji utworu na piśmie oraz jego rozpowszechniania na innych polach eksploatacji takich jak Internet Wstęp Kalendarium 10 pytań do... dr Andrzeja Jackiewicza Aktualności legislacyjne i orzecznicze Wyniki egzaminów wstępnych na aplikacje 2013 r. Kryzys jako potencjał Rozmowa z ks. dr. Andrzejem Masłowskim - Fundacja Spe Salvi Rozmowa z prof. Małgorzatą Fitzmaurice Świat Common Law, czyli kilka powodów dlaczego rozpocząć naukę w British Law Centre Polskie prawo sportowe a kwestia stosowania środków dopingowych Skutki milczącego przyjęcia spadku, czyli o projektowanych zmianach w prawie spadkowym Sposób przyjęcia spadku a odpowiedzialność za długi spadkowe Prawo ochrony zabytków - przekleństwo czy błogosławieństwo właścicieli nieruchomości zabytkowych? Prawo pacjenta do świadczeń zdrowotnych a tzw. klauzula sumienia lekarza Prokurator - specjalista od rasizmu i ksenofobii Definicja sprawcy młodocianego w prawie karnym Deficyt budżetowy w Unii Europejskiej Ogólnopolski założycielski zjazd kół naukowych prawa administracyjnego w Szczecinie Szkoła Prawa Niemieckiego na Wydziale Prawa UwB Letnia szkoła Prawa Rosyjskiego 2013 Po godzinach BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU PAŹDZIERNIK - LISTOPAD

4 Kalendarium Obrony doktorskie: 8 sierpnia - Publiczna obrona pracy doktorskiej mgr Mileny Justyny Sokołowskiej-Walewskiej 9 października - Wydziałowa Inauguracja Roku Akademickiego 2013/ października - spotkanie z mediatorem rodzinnym mgr Mileną Kucharczyk 14 października - spotkanie z dziennikarzem telewizyjnym Bogdanem Rymanowskim Wydarzenia: Sukces Wydziału Prawa UwB - najwyższa ocena parametryczna wśród wydziałów prawa w Polsce Dr hab. Agnieszka Malarewicz-Jakubów, prof. UwB prodziekan Wydziału Prawa ds. studiów niestacjonarnych Wydziału Prawa Uniwersytetu w Białymstoku odebrała na Zamku Królewskim w Warszawie wyróżnienie przyznane Wydziałowi Prawa UwB. Jest to europejski certyfikat jakości w edukacji językowej - European Language Label. Prof. dr hab. Teresa Mróz, kierownik Zakładu Prawa Handlowego na Wydziale Prawa UwB, odebrała nominację profesorską z rąk prezydenta RP Bronisława Komorowskiego. Prof. zw. dr hab. Leonard Etel, prof. zw. dr hab. Cezary Kosikowski oraz prof. zw. dr hab. Eugeniusz Ruśkowski otrzymali medale Wydziału Prawa Uniwersytetu Pavla Jozefa Šafárika w Koszycach za wieloletnią współpracę. Prof. zw. dr hab. Stanisław Prutis otrzymał okolicznościowy medal Zasłużony dla Wymiaru Sprawiedliwości Bene Merentibus Iustitiae" Dr Izabela Kraśnicka odznaczona Brązowym Krzyżem Zasługi Studencki serwis informacyjny: Wyróżnienie w Konkursie im. prof. Roberta Mroziewicza na najlepszą prace magisterską września Adapciak 2013 organizowany przez Europejskie Stowarzyszenie Studentów Prawa ELSA Poland już po raz siedemnasty! 9 października Studenci Wydziału Prawa Uwb Magdalena Andrzejewska oraz Paweł Czaplicki zostali ambasadorami portalu student.lex.pl 9 października impreza inaugurująca rozpoczęcie roku akademickiego w kubie M7 organizowana przez Samorząd Studencki 14 października - Spotkanie rekrutacyjne Europejskiego Stowarzyszenia Studentów Prawa ELSA Białystok 28 października - uzupełniające wybory do Wydziałowej Rady Samorządu Studentów 30 października - otrzęsiny Wydziału Prawa UwB w klubie M7 organizowane przez Samorząd Studencki Redakcja Przeglądu Prawniczego Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza zaprasza do zgłaszania artykułów z zakresu nauk prawnych. Prace napisane w jednym z 4 języków: polskim, angielskim, niemieckim albo francuskim, należy przesłać do 31 grudnia 2013 r. na adres ppuam@amu.edu.pl. Objętość nadsyłanych artykułów nie powinna przekraczać 1 arkusza wydawniczego. Do artykułu należy dołączyć streszczenie w dwóch wersjach językowych, angielskim oraz polskim, o objętości od 600 do 1000 znaków, tytuł i słowa kluczowe w języku angielskim oraz wykaz skrótów. Do zgłaszanej pracy należy również dołączyć opinię samodzielnego pracownika nauki, niebędącego Członkiem Rady Naukowej Przeglądu Prawniczego Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza oraz krótką informację o autorze. Zapraszamy do zapoznania się z informacjami dla autorów opublikowanymi na stronie 4 PAŹDZIERNIK - LISTOPAD 2013 BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU

5 10 pytań do... dr. Andrzeja Jackiewicza, adiunkta w Katedrze Prawa Konstycyjnego 1. Kiedy byłem małym chłopcem, chciałem zostać... Piłkarzem, co ponoć nawet nieźle mi wychodziło. Treningi w białostockich klubach: najpierw Jagiellonii, a potem Hetmanie przerwała jednak edukacja w szkole średniej. Pierwszy ogólniak nie pozostawiał zbyt dużo miejsca na karierę piłkarza. 2. Pewnie nigdy nie zostałbym prawnikiem, gdyby nie... Wybór kierunku studiów był raczej podyktowany tym, że historia była moim ulubionym przedmiotem w ogólniaku. Chęć pracy naukowej pojawiła się w czasach seminarium prowadzonego przez profesora Stanisława Prutisa. Choć jak dowiedziałem się, że trafiłem na seminarium: Prawo rolne cywilne, to byłem lekko zdezorientowany 3. Najmilsze wspomnienie ze studiów W sferze nauki z przyjemnością wspominam ćwiczenia prowadzone przez osoby, które prowadziły dyskusję ze studentami. W sferze wokółnaukowej z sentymentem wspominam przygodę z uniwersyteckim AZS em oraz wieczorne eskapady w ramach tzw. życia studenckiego 4. Na studiach miałem problemy z Z organizacją swojego czasu, przez co nie zawsze mogłem trafić na wykłady 5. Największy sukces w moim życiu to Nie mam wątpliwości, że to moja rodzina. Wspaniała żona, która wspiera moje ambicje naukowe oraz córeczka mała psotnica, która choć ma rok psoci za trzy 6. Miejsce, które chciałbym odwiedzić Od kilku lat, co roku na wiosnę, z kilkoma przyjaciółmi, udaje nam się zorganizować wypad w zwykle dość nietypowe miejsca. Był już m.in. Górski Karabach, Gruzja czy też Kosowo. Może pora na byłe azjatyckie republiki Kazachstan, Uzbekistan czy Turkmenistan? 7. Ulubiony film/książka Ulubionym filmem jest włoski staroć z 1948 roku - Złodzieje rowerów polecam go serdecznie. Ulubioną książką jest natomiast Alchemia futbolu autorstwa Jacka Gmocha, pierwsza polska książka o kulisach piłki nożnej, którą przeczytałem zresztą chyba kilkadziesiąt razy. 8. Od studentów wymagam Przede wszystkim Konstytucji na zajęciach ;)!!! Poza tym minimum zaangażowania oraz maksimum myślenia i umiejętności argumentacji swojego stanowiska to dlatego zabraniam przynosić podręczniki na ćwiczenia. Czytamy w domu, myślimy na zajęciach. 9. Student, którego zapamiętam Na pewno studentów z Towarzystwa Przyjaciół Prawa Konstytucyjnego oraz Wydziałowego Koła Piłkarskiego Strzelec. Z częścią kontakty utrzymuję do dziś. Poza tym było kilku innych urwipołciów. Często z obecnościami byli na bakier, a czasem nawet z ocenami, ale przy bliższym poznaniu okazywali się sympatycznymi choć słabo zorganizowanymi studentami. Rozmawiała Izabela Gawkowska BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU PAŹDZIERNIK - LISTOPAD

6 Aktualności LEGISLACYJNE i ORZECZNICZE AKTUALNOŚCI LEGISLACYJNE Dnia 23 sierpnia 2013 r. weszła w życie nowelizacja Kodeksu pracy (ustawa z dnia 12 lipca 2013 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy oraz ustawy o związkach zawodowych). Nowelizacja ta obejmuje zmiany w zakresie długości dopuszczalnych okresów rozliczeniowych czasu pracy oraz zasad ich przedłużania, uregulowanie ruchomego czasu pracy, odpracowywania czasu prywatnych wyjść w godzinach pracy, zmiany w zasadach wprowadzania przerywanego czasu pracy. Zmiany te oznaczają dla przedsiębiorców: - większą elastyczność w planowaniu czasu pracy; -dłuższy okres w którym pracodawca może zrekompensować pracownikowi pracę w godzinach nadliczbowych; - możliwość ramowego określenia godzin rozpoczynania i kończenia pracy przez pracowników w ramach ruchomego czasu pracy; - możliwość polecenia pracownikowi odpracowywania czasu jego zwolnienia na prywatne wyjścia z części dnia pracy w innym dniu pracy; - możliwość wprowadzania przerywanego czasu pracy również dla pracodawców nieobjętych zakładowym układem zbiorowym pracy. Dnia 1 października 2013 r. weszła w życie ustawa z dnia 26 lipca 2013 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy (Dz. U poz. 1028) Nowelizacja wprowadza możliwośc podzielenia urlopu wychowawczego na pięć części. Ponadto jego wymiar został podwyższony do czterech miesięcy. Usunięto też regulację dotyczącą proporcjonalnego obniżania wymiaru urlopu wypoczynkowego, gdy po nabyciu prawa do tego urlopu w danym roku kalendarzowym pracownik korzysta z urlopu wychowawczego, a następnie powraca w tym samym roku do pracy. Urlop wypoczynkowy nie będzie pomniejszany o czas przebywania na urlopie wychowawczym. Podwyższono także do 4 miesięcy wymiar urlopu wychowawczego, który może być wykorzystywany jednocześnie przez oboje rodziców. Dnia 1 października 2013 r. weszła w życie ustawa z dnia 13 czerwca 2013 r. zmieniająca ustawę o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. poz. 879). Nowelizacja nakłada na szkoły wyższe i jednostki organizacyjne prowadzące studia doktoranckie obowiązek opłacania składki na ubezpieczenie zdrowotne studentów (jak również uczestników studiów doktoranckich, absolwentów odbywających staż oraz osób odbywających kursy języka polskiego oraz kursy przygotowawcze do nauki w języku polskim) nieposiadających obywatelstwa państwa członkowskiego Unii Europejskiej, także w przypadku gdy posiadają oni ważną Kartę Polaka. Dnia 11 października 2013 r. Sejm RP uchwalił ustawę o zmianie ustawy Prawo zamówień publicznych, dotyczącą podwykonawstwa przy realizacji zamówień publicznych, w szczególności zamówień na roboty budowlane. Celem nowelizacji jest kompleksowe uregulowanie kwestii związanych z podwykonawstwem w zamówieniach publicznych w zakresie zapewnienia podwykonawcom pełnej i terminowej zapłaty należnego im wynagrodzenia jak również zapewnienia jakości w zamówieniach publicznych poprzez wybór wykonawców mających odpowiedni potencjał, oraz ograniczenie prawdopodobieństwa wystąpienia sporów przy realizacji zadań publicznych. Dnia 12 października 2013 r. weszły w życie przepisy ustawy z dnia 30 sierpnia 2013 r. o zmianie ustawy - Ordynacja podatkowa oraz ustawy o kontroli skarbowej (Dz. U. poz. 1145). Podstawowym celem nowelizacji było wdrożenie do krajowego porządku prawnego części przepisów dyrektywy Rady 2011/16/UE z 15 lutego 2011 r. w sprawie współpracy administracyjnej w dziedzinie opodatkowania. Nowelizacja wprowadza przepisy, mające zapewnić skuteczną wymianę informacji podatkowych z organami podatkowymi z innych krajów UE. Nowelizacja ma służyć poprawie ściągalności podatków, a także ma zapobiegać oszustwom podatkowym oraz unikaniu płacenia podatków. Wprowadzone zmiany obejmują ograniczenie możliwości skorzystania z pomocy państw członkowskich przy doręczaniu pism do sytuacji, w której organ podatkowy nie jest w stanie dokonać doręczenia zgodnie z obowiązującymi przepisami lub gdy doręczenie takie powodowałoby nieproporcjonalne trudności. Współpraca nie będzie dotyczyła informacji o podatku VAT, cłach i podatku akcyzowym, a także składkach na ubezpieczenie społeczne, opłacie skarbowej, należnościach wynikających z umów, w tym wynagrodzeniach za usługi użyteczności publicznej. Nowelizacja wprowadza również nowe warunki korzystania z pomocy organów podatkowych innych państw członkowskich przy doręczaniu pism, gdy doręczenie pocztą lub elektronicznie nie będzie możliwe lub będzie utrudnione. Wskutek wprowadzonych zmian łatwiejsze będą także zasady wszczynania i prowadzenia jednoczesnych kontroli podatnika w kraju i za granicą. Dnia 14 listopada 2013 roku weszła w życie ustawa z dnia 30 sierpnia 2013 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz ustawy o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U poz. 1265) Ustawa nakłada obowiązek szkolny na dzieci w wieku sześciu lat. Objęcie obowiązkiem szkolnym dzieci będzie dokonywane etapami. Od 1 września 2014 roku do I klasy obowiązkowo pójdą dzieci, które urodziły się do końca czerwca 2008 roku. Pozostałe dzieci z tego rocznika zostaną objęte obowiązkiem szkolnym w 2015 roku, choć na wniosek rodziców będą mogły pójść do szkoły w wieku sześciu lat. Od września 2015 roku do szkoły będą musiały pójść już wszystkie sześciolatki. AKTUALNOŚCI ORZECZNICZE I. Trybunał Konstytucyjny Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 08 października 2013 r. (K 30/2011) Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że art Kodeksu postępowania karnego w zakresie, w jakim nie przewiduje sądowej kontroli zarządzenia prezesa sądu o odmowie wyznaczenia obrońcy z urzędu dla oskarżonego, który złożył wniosek w trybie art kpk - jest niezgodny z art. 42 ust. 2 w zw. z art. 45 ust. l i z art. 78 Konstytucji. Ponadto stwierdził, że sprzeczny z art. 78 w zw. z art. 42 ust. 2 Konstytucji jest art. 78 kpk w zakresie, w jakim nie przewiduje zaskarżenia postanowienia sądu o cofnięciu wyznaczenia obrońcy z urzędu. W pozostałym zakresie TK umorzył postępowanie. Trybunał Konstytucyjny wskazał, że zarządzenie prezesa o odmowie wyznaczenia obrońcy z urzędu dla oskarżonego powinno podlegać sądowej kontroli. Postanowienie sądu o cofnięciu wyznaczenia obrońcy z urzędu w sytuacji, gdy okaże się, że nie istnieją okoliczności, na podstawie których obrońcę wyznaczono również powinno podlegać kontroli sądowej. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 08 października 2013 r. (SK 40/2012) Art pkt 2 w związku z art Ordynacji podatkowej w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 2003 r. do 31 sierpnia 2005 r., w zakresie, w jakim uzależnia zabezpieczenie należności podatkowej w toku kontroli podatkowej od przesłanki uzasadnionej obawy niewykonania zobowiązania podatkowego, jest zgodny z art. 45 ust. 1 oraz art. 64 ust. 3 w związku z art. 2 i art. 31 ust. 3 Konstytucji; - art Ordynacji podatkowej, w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 1998 r. do 31 grudnia 2002 r., jest niezgodny z art. 64 ust. 2 Konstytucji. Trybunał Konstytucyjny w przedmiotowym orzeczeniu wskazał, iż brak przedawnienia należności zabezpieczonych hipoteką przymusową narusza Konstytucję RP. Stosowanie hipoteki przymusowej w wypadku uzasadnionej obawy niewykonania zobowiązania podatkowego jest zgodne z Konstytucją. Sprzeczne jest zaź całkowite wyłączenie przedawnienia zobowiązań podatkowych zabezpieczonych hipoteką przymusową. II.1 Sąd Najwyższy - Izba Cywilna Uchwała składu 7 sędziów SN z dnia 04 września 2013 r. (III CZP 26/2013) Oświadczenie o potrąceniu złożone przed dniem ogłoszenia upadłości, obejmującej likwidację majątku upadłego, przez jego dłużnika, który nabył wierzytelność w drodze przelewu w okresie roku przed dniem ogłoszenia upadłości wiedząc o istnieniu podstawy do ogłoszenia upadłości, nie powoduje umorzenia wierzytelności. Uchwała z dnia 10 października 2013 r. (III CZP 54/2013) Nie jest nieważny weksel własny wystawiony przez osobę prawną oznaczoną z pominięciem określenia jej formy prawnej, ale z podaniem numeru w Krajowym Rejestrze Sądowym, a także weksel własny wskazujący przedmiot działalności gospodarczej wystawcy, niebędący częścią jego firmy. II.2 Sąd Najwyższy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych Uchwała składu 7 sędziów SN z dnia 16 października 2013 r. (II UZP 6/2013) Zatrudniony w szczególnych warunkach, który w latach dostał powołanie do wojska, może doliczyć dwa lata służby do stażu pracy niezbędnego mu do wcześniejszej emerytury. II.3 Sąd Najwyższy Izba Karna Uchwała z dnia 01 października 2013 r. (I KZP 6/2013) Pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego nie może uchylić się od ujemnych konsekwencji procesowych zaniedbań wynikających z udzielenia mu mylnego pouczenia przez organ procesowy; w szczególności nie stanowi to przyczyny niezależnej od strony, uzasadniającej przywrócenie terminu zawitego. III. Naczelny Sąd Administracyjny Uchwała składu 7 sędziów NSA z dnia 21 października 2013 r. (I FPS 4/2013) W świetle obowiązujących od dnia 1 grudnia 2008 r. przepisów art. 42 ust. 12, ust. 12a i ust. 13 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług podatnik podatku od towarów i usług, który dokona wewnątrzwspólnotowej dostawy towarów, lecz nie posiada jeszcze wszystkich wymaganych dowodów potwierdzających dostarczenie towarów do nabywcy, ma obowiązek wykazania dostawy towarów ze stawką krajową w ewidencji i wykazania kwoty podatku w deklaracji podatkowej. wybór i opracowanie Aneta Karwowska Magdalena Banasiuk 6 PAŹDZIERNIK - LISTOPAD 2013 BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU

7 Tadeusz Mazowiecki ur. 18 kwietnia 1927r. w Płocku, zm. 28 października 2013r. w Warszawie. Polski polityk i publicysta. Ostatni premier PRL i pierwszy premier III Rzeczpospolitej w latach Współtwórca i przewodniczący Unii Demokratycznej i Unii Wolności. Poseł na Sejm PRL III, IV i V kadencji oraz poseł na Sejm RP I, II i III kadencji w latach Od roku 2010 doradca Prezydenta RP ds. polityki krajowej i międzynarodowej. Kawaler Orderu Orła Białego. W sobotę 28 września 2013 r. już po raz ósmy odbyły się państwowe egzaminy wstępne na aplikacje: adwokacką, radcowską, notarialną oraz po raz szósty przeprowadzony został państwowy egzamin konkursowy na aplikację komorniczą. Do egzaminów tych przystąpiło łącznie ok osób, spośród których na aplikację adwokacką - ok , na aplikację radcowską - ok , na aplikację notarialną - ok. 760, a na aplikację komorniczą - ok Egzaminy przeprowadziło łącznie 65 powołanych przez Ministra Sprawiedliwości komisji, w 24 miastach w Polsce. W skład każdej komisji wchodzili: przedstawiciele Ministra Sprawiedliwości sędziowie sądów powszechnych, sądów administracyjnych i Sądu Najwyższego, przedstawiciele właściwego samorządu prawniczego (adwokackiego, radcowskiego, notarialnego czy komorniczego), przedstawiciele nauki posiadający co najmniej stopień naukowy dr habilitowanego z zakresu nauk prawnych oraz w przypadku komisji przeprowadzających egzaminy na aplikacje adwokacką i radcowską prokurator. W dniu egzaminu, pomiędzy godz a bezpośrednio na sale egzaminacyjne, zostały doręczone przesyłki zawierające testy. Egzaminy na aplikacje prawnicze rozpoczęły się w całym kraju o godz Kandydaci na aplikantów w czasie 150 minut rozwiązywali test jednokrotnego wyboru, liczący 150 pytań, zawierających po trzy propozycje odpowiedzi. Do uzyskania pozytywnego wyniku egzaminu konieczne było udzielenie poprawnych odpowiedzi na 100 pytań. Od roku 2009 kandydaci na aplikantów adwokackich i radcowskich rozwiązują taki sam test. Test dla kandydatów na aplikantów notarialnych i test dla osób, które w przyszłości chcą wykonywać zawód komornika są odrębne i uwzględniają specyfikę danego zawodu (testy te nie obejmuje prawa karnego, zawierają zaś zagadnienia z zakresu prawa finansowego). W porównaniu do lat ubiegłych w roku bieżącym odnotowany został niewielki wzrost liczby kandydatów na aplikację adwokacką i na aplikację komorniczą. Natomiast osób przystępujących do egzaminu wstępnego na aplikacje radcowską i notarialną w roku bieżącym było mniej niż w latach poprzednich. Spośród ok osób, które przystąpiło do tegorocznych egzaminów, ok zdających - tj. ok. 87% wszystkich kandydatów - to kandydaci na aplikantów adwokackich i radcowskich. Wyniki tegorocznych egzaminów wstępnych na poszczególne aplikacje przedstawiają się następująco: - egzamin wstępny na aplikację adwokacką zdało ok. 53 %, tj. ok osób (dla porównania, w roku 2012 zdawalność wyniosła 54,8%, zaś w roku %), - egzamin wstępny na aplikację radcowską zdało ok. 46,5 %, tj. ok osób (w roku 2012 zdawalność wyniosła 50,5%, w roku ,4%), - egzamin wstępny na aplikację notarialną zdało ok. 35 %, tj. ok. 270 osób (w roku 2012 zdawalność wyniosła 27,5%, w roku ,4%), - egzamin konkursowy na aplikację komorniczą zdało ok. 74,5%, tj. ok. 490 osób (w roku 2012 zdawalność wyniosła 80,8%, w roku ,9%). Powyższe wyniki wskazują, że poziom zdawalności egzaminów wstępnych na aplikacje adwokacką i radcowską, do których przystępuje najwięcej kandydatów od roku 2011 jest stabilny. W przypadku aplikacji notarialnej, zauważalny jest wzrost zdawalności w stosunku do lat poprzednich (z 15,4% w roku 2011, 27,5% w roku 2012 do 35,3% w roku bieżącym). Z kolei wyniki tegorocznego egzaminu konkursowego na aplikację komorniczą, pomimo podwyższenia od bieżącego roku limitu punktów koniecznych do uzyskania pozytywnego wyniku z egzaminu z 90 do 100, ocenić należy jako bardzo wysokie (ok. 74,5%), niewiele niższe niż wyniki uzyskane w roku ubiegłym (80,8%). Osoby, które otrzymały z egzaminu wynik pozytywny będą uprawnione - w okresie 2 lat od dnia doręczenia uchwały o wyniku egzaminu - do złożenia wniosku o wpis na listę aplikantów i rozpoczęcia aplikacji. Wybrane wyniki egzaminów wstępnych na poszczególne aplikację w 2013 r.: aplikacja adwokacka - w Białymstoku przystąpiło 108 osób, pozytywny wynik uzyskały 62 osoby, co stanowi 57,4%. aplikacja radcowska - w Białymstoku przystąpiło 151 osób, pozytywny wynik uzyskały 73 osoby, co stanowi 48,3%, aplikacja notarialna - w Gdańsku przystąpiło 117 osób, pozytywny wynik uzyskały 34 osoby, co stanowi 29,1%, - w Katowicach przystąpiło 59 osób, pozytywny wynik uzyskało 25 osób, co stanowi 42,4%, - w Krakowie przystąpiły 134 osoby, pozytywny wynik uzyskały 43 osoby, co stanowi 32,1%, - w Poznaniu przystąpiło 146 osób, pozytywny wynik uzyskało 60 osób, co stanowi 41,1%, - w Warszawie przystąpiło 218 osób, pozytywny wynik uzyskało 75 osób, co stanowi 34,4%, - we Wrocławiu przystąpiło 88 osób, pozytywny wynik uzyskały 33 osoby, co stanowi 37,5%. aplikacja komornicza - w Gdańsku przystąpiło 108 osób, pozytywny wynik uzyskało 80 osób, co stanowi 74,1%, - w Krakowie przystąpiło 185 osób, pozytywny wynik uzyskało 160 osób, co stanowi 86,5%, - w Poznaniu przystąpiły 104 osoby, pozytywny wynik uzyskały 73 osoby, co stanowi 70,2%, - w Warszawie przystąpiło 256 osób, pozytywny wynik uzyskały 174 osoby, co stanowi 68%. Od 1 stycznia 2014 roku niemal osób będzie mogło rozpocząć aplikacje prawnicze. BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU PAŹDZIERNIK - LISTOPAD

8 Kryzys jako potencjał prof. dr Adam Czarnota, pracownik naukowy w Zakładzie Historii Państwa i Prawa, Katedra Nauk Historyczno-Prawnych Gdzie się nie rozejrzeć, to mowa jest o kryzysie. Mamy kryzys ekonomiczny, demograficzny, kryzys w nauce itd. Można mnożyć różne nazwy. Mamy też kryzys w szkolnictwie wyższym, ba! nawet na naszym młodziutkim uniwersytecie! Ten trudny czas trzeba przetrwać, ale można go także wykorzystać na zmiany strukturalne, na przewartościowanie priorytetów. Tak się składa, że od września mieszkam w Hiszpanii, którą kryzys przeinwestowania, dotknął w bardzo znaczącym stopniu. Tysiące mieszkań i domów stoją puste i nie można znaleźć na nie nabywców. Na uczelniach obcięto dotacje z budżetu o 25%. To samo dotknęło instytut, którym w okresie kryzysu przyszło mi kierować. Stopa bezrobocia wśród młodych mieszkańców Hiszpanii do trzydziestego roku życia wynosi 50%. To prawie katastrofa zahaczająca o zamieszki społeczne. Niemniej nic takiego się nie dzieje. W małym baskijskim miasteczku, w którym mieszkam, po raz pierwszy widzę żebraków na ulicy. Są to ludzie z innych prowincji, w których dzieje się gorzej niż w Kraju Basków ekonomicznie najlepiej rozwiniętym rejonie Hiszpanii. To co mogę tu zaobserwować, to nie tyle odejście do kryzysu, aby go przetrwać, ale traktowanie go jako okazji do zmian. W sąsiednim mieście Arrasate (kast. Mondragon) mieści się największa na świecie spółdzielnia zatrudniająca 80 tysięcy osób, posiadająca 40 tysięcy członków spółdzielni. W okresie kryzysu dokonują się tam zmiany strukturalne, zmniejszono ilość godzin pracy, zmniejszono płace, ale nie zwolniono ludzi. Jednocześnie, jak powiedziano mi w rozmowie, trwają zmiany strukturalne. Przedsiębiorstwa spółdzielni z Arrasate już się odbiły od dna i złapały drugi oddech. Naszą uczelnię, tak jak większość uczelni w Polsce dotknął kryzys finansowy, wynikający głównie z przeinwestowania w mury, ale już niestety nie w biblioteki. Władze uczelni podwyższyły pensum dydaktyczne, które nie było zbyt wielkie, w szczególności dla profesorów tytularnych. Co do zasadności takiego posunięcia można mieć poważne wątpliwości w sytuacji, kiedy mamy niż demograficzny i liczba studentów będzie spadać. Niemniej stało się i podwyższono pensum, ale co z tego wynika dla jakości kształcenia? Mój główny argument jest następujący spadek liczby studentów należy wykorzystać do wprowadzenia radykalnych zmian w sposobie nauczania na Wydziale Prawa Uniwersytetu w Białymstoku. Już teraz, korzystając z pogłębiającego się kryzysu, należy do końca roku akademickiego przygotować zmiany, polegające na odejściu od nauczania poprzez wykłady i zastąpienie ich metodą seminaryjną, gdzie student miałby możliwość zabierania głosu. Skończmy z ćwiczeniami, które polegają głównie na nudnym powtarzaniu pewnych fragmentów z wykładów, zlikwidujmy wykłady w możliwie największym stopniu i. co najważniejsze! odejdźmy do nauczania z podręczników, bo są to bryki zastępujące krytyczne myślenie. W ten sposób powstałaby nowa jakość, a nie powielanie XIX-wiecznych wzorców nauczania, kiedy głównym celem był przekaz informacji, a nie skoncentrowanie na krytycznym myśleniu i selekcji, analizie i wykorzystaniu informacji. W XXI wieku studenci mają za dużo informacji, zaś zadaniem nauczycieli akademickich jest przekazanie umiejętności radzenia sobie z informacjami poprzez krytyczne ich przetwarzanie. Jak napisałem, kluczem jest sokratejski sposób nauczania, w którym nauczyciel akademicki jest liderem, ale nie wygłasza sądów i opinii w sposób autorytarny. Studenci przy takim sposobie nauczania nauczą się krytycznego myślenia oraz uzasadniania swojego stanowiska. Wiem, że wymaga to zmiany mentalności, ale z moich obserwacji wynika, że obie strony zarówno nauczyciele akademiccy, jak i studenci, są już do tego gotowi. To, co stoi na przeszkodzie to skostniała struktura instytucjonalna, a także brak woli przeprowadzania zmian. Problem polega na tym, że jeżeli zmian nie wprowadzimy, to będziemy w tyle za ośrodkami z wielkich miast, które mają większe możliwości. Przyszłość Wydziału Prawa UwB to właśnie innowacyjność w sposobie edukacji. Jeżeli chcemy zachować zaszczytne miejsce w czołówce wydziałów prawa w Polsce, to musimy stać się dobrzy nie 8 PAŹDZIERNIK - LISTOPAD 2013 BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU

9 tylko w sprawozdaniach parametryzacyjnych, ale w innowacyjności, a więc w formie i treści nauczania. Nie ma pewnie problemu z treścią, ale dużo można mieć zastrzeżeń co do formy. Wydział musi w większym stopniu przestawić się na używanie technik z nauczania z wykorzystaniem IT (informationtechnology), nauczaniem on-line, zlikwidować obligatoryjność ćwiczeń, jak zrobił to np. Uniwersytet Jagielloński czy Uniwersytet Łódzki, co wcale nie wpłynęło na mniejsze zainteresowanie studentów ćwiczeniami, tyle że chodzą na nie sami zainteresowani. Należy wprowadzić konkurencyjność między prowadzącymi zajęcia. Studenci powinni mieć możliwość wyboru zajęć prowadzonych przez różnych prowadzących z tego samego przedmiotu. No i ostatnia kwestia, ale nie znaczy, że najmniej ważna likwidacja egzaminów i zaliczeń polegających na braku myślenia i na mechanicznym zapamiętywaniu. Efektem zmiany ma być przekształcenie i dostosowanie Wydziału Prawa do potrzeb i wymogów XXI wieku. Student ma być świadomym podmiotem procesu edukacyjnego, a to jest możliwe, jeżeli poprzez formy nauczania będziemy traktowali studentów jako pełnoprawnych członków wspólnoty uniwersyteckiej. To nieprawda, ze student jest konsumentem, jak usiłuje nam wmówić MNSzW, a nawet sama Pani Minister, czy też jest klientem albo przedmiotem obróbki edukacyjnej. Na upodmiotowieniu procesu edukacyjnego zyskają również prowadzący zajęcia. Wszyscy jesteśmy obywatelami wspólnoty uniwersyteckiej i zarówno struktura instytucjonalna, jak i proces edukacyjny powinny to odzwierciedlać i wspomagać, a nie blokować i przeszkadzać. Wiele utrudnień w realizacji obywatelskiego modelu uniwersytetu wynika z restrykcyjnych i blokujących rozwój rozwiązań instytucjonalnych, narzuconych odgórnie przez władze. Retoryka pełna jest sloganów o autonomii uczelni, a praktyka jaka jest, każdy widzi mnożenie komisji i innych bytów do kontroli, sprawdzania i oceniania, a w efekcie obcinania dotacji i innych środków finansowych niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania nauki i szkolnictwa wyższego. Dla porównania posłużę się przykładem Brazylii. Tak się złożyło, że w lipcu uczestniczyłem w kongresie w Brazylii, a przed i po kongresie miałem kilka wykładów na uniwersytetach brazylijskich (w Rio de Janeiro, Belo Horizonte i Porto Alegre). Jest też druga strona medalu, jaką zaobserwowałem na kongresie. Polska delegacja była trzecią pod względem liczby reprezentantów. W rozmowach okazało się, że zdecydowana większość kolegów i koleżanek przyjechało na koszt podatnika polskiego, ale w celach turystycznych, a nie naukowych. Owszem, wygłosili referaty, każdy po minut, lecz nie byli zainteresowani kontaktami, wykładami ani problemami miejscowymi. U nas, jak w każdym biednym kraju, działa syndrom opłacania prywatnych przedsięwzięć np. hotelu dla partnera czy środków transportu za pieniądze publiczne. W Brazylii znajduje się 1250 wydziałów prawa na tyluż uniwersytetach. Populacja jest sześciokrotnie większa niż w Polsce, gdyż mieszka tam około 200 milionów osób. Brazylijska gospodarka jest szóstą największą gospodarką świata, ale w przeliczeniu na głowę mieszkańca jest daleko w tyle za Polską. Niemniej polityka rządu federalnego od prezydenta Luli jest taka, że inwestuje się w szkolnictwo i naukę. Oczywiście uniwersytety są różnej jakości, ale działają i sam widziałam ten pęd do wiedzy. Tysiące studentów studiuje wieczorowo, gdyż w ciągu dnia pracują, aby zdobyć środki na utrzymanie i. studiowanie. Rząd Brazylii wie, że edukacja nie może być tania. Inwestuje się nie w produkcję taniej siły roboczej, ale w rozwój uniwersytetów, instytutów i ogólnie w poprawę jakości kształcenia. Nic dziwnego, że Brazylia produkuje technologicznie zaawansowane produkty, jak na przykład samoloty odrzutowe, a Polska. wysyła tanią siłę roboczą na zmywak do Londynu, Berlina czy Dublina. W Konstytucji Brazylii jest klauzula, że 10 % budżetu ma być przeznaczonego na edukację. Powiedziano mi, że 3,5% idzie na szkolnictwo wyższe, a dla porównania na obronę 2%. W naszej ojczyźnie zaś 2% przeznacza się na szkolnictwo wyższe, a 3,5% na operetkową armię zdolną do parady przed VIP-ami. Rząd Brazylii od lat prowadzi program, w ramach którego 150 tysięcy najlepszych absolwentów rocznie wyjeżdża kontynuować studia za granicą na koszt rządu Brazylii. Byłem świadkiem czego innego, a mianowicie obywatelskiego zaangażowania studentów i pracowników w dobro ich szkół wyższych. Do tekstu dołączam zdjęcie z mojego drobnego poparcia dla strajku okupacyjnego na Uniwersytecie w Porto Alegre. Okupujący studenci poprosili mnie o wygłoszenie dla nich wykładu i zrobiłem to z przyjemnością. Liczba słuchaczy i ich zaangażowanie przerosło moje najśmielsze oczekiwania. Jeśli do tego dodamy, że protesty w wielkich miastach Brazylii, które wstrząsnęły rządem i prowadzone były w tym kraju piłki nożnej przeciwko wydawaniu pieniędzy na igrzyska i na stadiony były protestem tzw. nowej klasy średniej, a więc tych setek tysięcy ludzi, którzy dzięki polityce od czasów prezydenta Luli zdobyli edukację i poprawili swój dobrobyt, a teraz są obywatelsko zaangażowani, to zdałem sobie sprawę, że tak naprawdę elicie władzy nie zależy na dobrym szkolnictwie wyższym, bo No właśnie, bo chce utrzymać się przy władzy. Optymistyczne zakończenie jest takie, Brazylia wykorzysta kryzys i my też możemy to zrobić, nawet wbrew rządzącym. Zacznijmy od naszego podwórka i od zmian w sposobie edukacji. BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU PAŹDZIERNIK - LISTOPAD

10 Rozmowa z ks. dr. Andrzejem Masłowskim, dyrektorem poradni psychologiczno-prawnej przy Fundacji Spe Salvi w Białymstoku Jak zrodził się pomysł założenia poradni psychologiczno-prawnej? Zamysł stworzenia poradni psychologiczno- -prawnej powstał wśród księży Archidiecezji Białostockiej, którzy uznali, że istnieje potrzeba tego rodzaju poradnictwa. Działające przy parafiach poradnie rodzinne ukierunkowane są na diagnostykę specjalistyczną, natomiast nie dają wsparcia osobom co do zasady zdrowym, które potrzebują wsparcia psychologicznego i prawnego w sytuacjach kryzysowych. Aby jednak poradnia mogła powstać, jej działalność musiała mieć umocowanie prawne. W porozumieniu z profesor Teresą Mróz zdecydowano się na stworzenie fundacji, w ramach której istniałaby poradnia, gdzie można byłoby uzyskać nieodpłatnie poradę psychologiczną i prawną. Archidiecezja Białostocka powołała więc fundację Spe Salvi. Warto dodać, iż nazwa Fundacji pochodzi od tytułu encykliki papieża Benedykta XVI i oznacza w nadziei". Nazwa ta została wybrana przez arcybiskupa diecezji - księdza prof. dr. hab. Edwarda Ozorowskiego ze względu na przesłanie, jakie niesie ze sobą owa encyklika w nadziei już jesteśmy zbawieni". Poradnia psychologiczno-prawna, jak wskazuje jej nazwa, zajmuje się de facto dwoma rodzajami porad. Ja, ze względu na swoje kompetencje, zajmuję się poradnictwem psychologicznym i psychoterapią. Wraz z innymi specjalistami udzielam więc porad psychologicznych. Natomiast porad prawnych udzielają pracownicy naukowi określonych specjalizacji oraz studenci Wydziału Prawa Uniwersytetu w Białymstoku. W tym celu w dniu 22 listopada 2010 roku pomiędzy Dziekanem Wydziału Prawa Uniwersytetu w Białymstoku a fundacją Spe Salvi zawarto porozumienie o współpracy. Poradnia po pomyślnym przejściu procedur rozpoczęła swoją działalność. Na jakich zasadach odbywa się poradnictwo prawne w poradni? Pracownicy naukowi Wydziału Prawa UwB udzielają porad prawnych nieodpłatnie, działając na mocy umowy zawartej pomiędzy fundacją Spe Salvi a Wydziałem Prawa, natomiast studenci udzielają porad prawnych na takich samych zasadach jak w Studenckiej Poradni Prawnej Wydziału Prawa. Studenci rekrutowani są przez Fundację. Do kogo przede wszystkim skierowana jest pomoc oferowana przez członków poradni? Pomoc psychologiczna jest oferowana osobom zdrowym przeżywającym kryzysy rozwojowe lub trudności przystosowawcze. Odbywa się w formie kilku indywidualnych spotkań (od 1 do 5). Celem poradnictwa psychologicznego jest diagnoza problemu, polegająca na zidentyfikowaniu trudności z jakimi osoba sobie nie radzi; określenie czynników podtrzymujących problem oraz poszukiwanie optymalnych sposobów rozwiązania trudności. Specjalistyczna pomoc psychologiczna jest nakierowana na dobro osoby i promocję zdrowia psychicznego. Jeżeli u danej osoby zostanie zdiagnozowany poważny problem, możliwe jest przeprowadzenie 15 spotkań. Natomiast w przypadku zdiagnozowania zaburzenia czy choroby psychicznej, osoba kierowana jest do lekarza specjalisty. Wynika to z ograniczonych możliwości zarówno czasowych, jak i finansowych. Fundacja Spe Salvi utworzyła co prawda Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej, jednak z racji braku umowy z Narodowym Funduszem Zdrowia nie ma ona środków na prowadzenie długofalowych terapii. Z jakimi problemami najczęściej styka się Ksiądz w poradni psychologicznej? Niestety coraz częściej przychodzą ludzie młodzi bądź w średnim wieku z objawami przypadków klinicznych tj. zaburzeniami osobowości, zaburzeniami lękowymi i depresjami. Czy z pomocy udzielanej w poradni może skorzystać każdy? Z reguły na pomoc poradni może liczyć każdy zainteresowany, są jednak pewne wyjątki. Do poradni nie mogą zgłaszać się osoby niepełnoletnie. W przypadku poradni psychologicznej wynika to ze specyfiki problemów dotykających takie osoby. Są one więc kierowane do młodzieżowych poradni psychologiczno-pedagogicznych. W przypadku poradni prawnej obowiązują tu standardy Studenckiej Poradni Prawnej, tak więc w poradni nie udziela się porad prawnych z zakresu prowadzenia działalności gospodarczej, w sprawach, w których został przyznany adwokat z urzędu bądź działał adwokat z wyboru, osobom, składającym sprawę w imieniu osoby trzeciej bez pełnomocnictwa. Należy także podkreślić, że poradnia, mimo iż działa przy fundacji katolickiej ma charakter neutralny. Z pomocy poradni można więc korzystać niezależnie od wyznania. Dziękuję za rozmowę. rozmawiała mrg Martyna Kropiewnicka Fundacja "SPE SALVI" Dyżur prawników: w każdą środę i czwartek od 15:00 do 18:00 Dyżur psychologów: w każdą środę i czwartek od 13:00 do 18:00 PORADNIA JEST NIECZYNNA W OKRESIE LIPIEC-WRZESIEŃ. Kontakt: Fundacja "SPE SALVI" ul. Warszawska 50 tel lub PAŹDZIERNIK - LISTOPAD 2013 BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU

11 Rozmowa z prof. Małgorzatą Fitzmaurice z Queen Mary University of London Pani Profesor, czy mogłaby Pani na początku powiedzieć kilka słów o sobie, żeby przybliżyć naszym Czytelnikom swoją osobę? Jestem profesorem prawa międzynarodowego publicznego na Queen Mary University of London. Moją specjalizacją jest prawo ochrony środowiska, ekologia i prawo traktatów. W tym zakresie piszę publikacje naukowe, a także występuję na konferencjach. Czy zdradzi nam Pani cel swojej wizyty na Wydziale Prawa Uniwersytetu w Białymstoku? Celem mojej wizyty jest zorganizowanie wspólnej konferencji Queen Mary University of London i Wydziału Prawa Uniwersytetu w Białymstoku. Zostałam zaproszona przez prof. Emila Pływaczewskiego, dziekana Wydziału Prawa Uniwersytetu w Białymstoku. Tematem konferencji będzie prof. Leon Petrażycki polski prawnik, filozof i socjolog prawa, który pisał swoje dzieła w języku polskim i rosyjskim. Poprzez konferencję chcielibyśmy przybliżyć szerszemu gronu sylwetkę Leona Petrażyckiego, a także wydać referaty z konferencji w języku polskim i angielskim. W planach mamy także wydanie kilku dzieł Leona Petrażyckiego w języku angielskim. Kto zajmuje się organizacją konferencji? Ze strony Queen Mary University of London prace związane z konferencją są koordynowane przeze mnie, prof. Rogera Cotterrella i dr. Maksymiliana Del Mar. Natomiast organizacją na Wydziale Prawa Uniwersytetu w Białymstoku zajmują się prof. Maciej Perkowski, prof. Adam Czarnota i dr Sławomir Presnarowicz. Na kiedy planowana jest konferencja? Dokładny termin konferencji nie jest jeszcze znany, ale najprawdopodobniej odbędzie się ona w czerwcu 2014 roku. Na pewno będzie dwudniowa konferencja, na której wystąpią prelegenci z Queen Mary University of London oraz Wydziału Prawa Uniwersytetu w Białymstoku. Mam nadzieję, że wspólna konferencja przerodzi się w dłuższą współpracę, a nawet w porozumienie o współpracy między uczelniami. Dla kogo przeznaczona jest konferencja? W konferencji aktywnie mogą wziąć udział studenci, doktoranci i pracownicy naukowi, którzy są zainteresowani osobą i dziełem Leona Petrażyckiego. Pani Profesor, przebywa Pani na Podlasiu od kilku dni. Czy zechciałaby się Pani podzielić z nami swoimi wrażeniami odnośnie naszego regionu? Bardzo mi się podoba na Podlasiu i mam same wspaniałe wrażenia dotyczące rozwoju regionu oraz natury. Jestem pod wrażeniem Puszczy Białowieskiej, która jest unikalna i bardzo dobrze utrzymana. Miłym zaskoczeniem jest także ogromna wiedza ludzi, którzy zajmują się Puszczą Białowieską. Ze względu na zainteresowania naukowe, dużym plusem są także ekspertyzy przeprowadzane w Puszczy Białowieskiej i dedykacje ludzi, którzy zajmują się tym obszarem. Dziękuję za rozmowę! rozmawiała Sylwia Łazuk, studentka I roku administracji II stopnia, IV roku prawa i III roku międzynarodowych stosunków gospodarczych I stopnia Od lewej: prof. Emil Pływaczewski, prof. Małgorzata Fitzmaurice, dr hab. Agnieszka Malarewicz-Jakubow oraz dr hab. Maciej Perkowski (fot. dr S. Presnarowicz) BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU PAŹDZIERNIK - LISTOPAD

12 Świat Common Law, czyli kilka powodów, dlaczego rozpocząć naukę w British Law Centre mgr Katarzyna Chomicz, doktorantka w Zakładzie Prawa karnego i Kryminologii Troszkę historii W 1992 r. z inicjatywy Hon. George Dobrego i in., British Law Centre (BLC) rozpoczął swoją działalność, jako tzw. pomiędzy wydziałami prawa Uniwersytetu w Cambridge i Uniwersytetu Warszawskiego, a także brytyjskiej fundacji edukacyjnej Juris Angliae Scientia. Główną ideą BLC było utworzenie korpusu polskich prawników, którzy biegle władali językiem angielskim, aby wspierać firmy prawnicze w kontaktach polsko- -brytyjskich. Od czasu utworzenia BLC zarówno jego popularność, jak i prestiż znacznie wzrosły. W konsekwencji centrum prawa brytyjskiego stało się szeroko rozpoznawalne przez najlepsze na świecie firmy prawnicze. Ale dlaczego?! W pierwszych latach członkostwa w Unii Europejskiej zauważa się zapotrzebowanie na prawników, mających doświadczenie zarówno w prawie wspólnotowym, jak i posiadających praktyczną wiedzę o różnych systemach prawnych innych krajów europejskich. Dlatego też od ponad dwudziestu lat absolwenci kursów organizowanych przez BLC, kontynuują swoje różnorodne kariery w instytucjach UE, ministerstwach, uczelniach krajowych lub firm prawniczych (zarówno krajowych, jak i międzynarodowych). Dyplom ukończenia takiego kursu wskazuje na uzyskanie podstawowej wiedzy na temat brytyjskiego i europejskiego systemu prawnego. Zwalnia jednocześnie polskich studentów z części egzaminów na tzw. intensywny kurs podstaw prawa, niezbędny do rozpoczęcia aplikacji w Wielkiej Brytanii. Ma również duże znaczenie praktyczne podczas rozmów kwalifikacyjnych do największych kancelarii prawnych świata standardem są pytania o ukończenie kursu prawa brytyjskiego. W Polsce takimi kancelariami są np.: Wardyński i Wspólnicy; Sołtysiński, Kawecki, Ślęzak; Linklaters. Nauka prawa brytyjskiego i europejskiego to nie tylko znajomość specjalistycznego języka angielskiego, umiejętność szerszego spojrzenia na prawo wspólnotowe, ale przede wszystkim zmiana sposobu myślenia o prawie. Dzięki temu, automatycznie, wartość absolwenta na rynku pracy znacznie wzrasta, a także umożliwia mu współdziałanie z innymi krajami. A tak w ogóle czy studiowanie zupełnie innego systemu prawnego nie jest po prostu interesujące? Diploma in English and EU Law Metodologia oraz struktura angielskiego systemu prawa Common Law w wybranych obszarach prawa angielskiego i europejskiego, a także równolegle przygotowanie polskich studentów prawa do współpracy z zagranicznymi partnerami to istota kursu organizowanego przez BLC: Diploma in English and EU Law. Nacisk kładzie się przede wszystkim na praktyczne zastosowanie uzyskanej wiedzy, rozwiązywanie problemów natury prawnej, a także pomocy studentom w zdobywaniu różnych umiejętności praktycznych. Struktura nauczania oparta jest na systemie wykładów, posiłkując się jednocześnie regularnie odbywającymi się seminariami (zazwyczaj w grupie osób) i ćwiczeniami (około 5-8 osób). Wykłady odbywać się będą na Wydziale Prawa Uniwersytetu w Białymstoku, około 2 razy w miesiącu (nie w weekendy) i przeprowadzać je będą: jedni z najlepszych wykładowców brytyjskich, z różnych wiodących międzynarodowych uniwersytetów, a także partnerzy handlowi. Studenci są zobowiązani do zaliczenia 4 modułów (jeden rok programu) lub 8/9 modułów (2-letni program) w postaci prac pisemnych (jedna praca pisemna dla każdego modułu). YEAR ONE MODULE 1 The English legal system (History of English common law) - Elements of the English constitution; parliamentary supremacy, definition of state constitutional conventions - Sources of Law; Parliamentary legislation, precedent,(both common law and equity) - Practical exercises on how to read a statute and statutory interpretation - Legal Personnel; judiciary, legal professions (qualifications and role) - The jury system: MODULE 2 Criminal law and criminal procedure - The Criminal courts - The jury system. - General principles on criminal law - Outline of the criminal legal system - Defences - Practical exercises; problem questions and discussion - Law of Homicide; murder, manslaughter - Special defences to murder - Theft and Burglary - Practical exercises and problem questions MODULE 3 English contract law (General principles of English contract). - Formation of a valid contract; required elements such as offer and acceptance. - Practical exercises and problem questions representations - Sale of Goods Act 1979 illegality. - Remedies; statutory, common law, equitable. - Contract drafting This module will include some comparison with other common law systems. MODULE 4 Elements of tort and trust law - Elements of the law of tort - Tort of negligence - Breach of Duty - Loss - Causation (factual and legal) - Remoteness - Practical exercises and problem questions TRUST What is a trust? - Uses of trust - Family/ Property Trust - Practical exercises and problem questions (This half module will look at the trust concept and its impact in the common law system providing some comparison with other common law countries) Introduction YEAR TWO MODULE 5 EUROPEAN UNION SUBSTANTIVE LAW - Impact of European community law on a common law system - Constitutional and judicial doctrines - Elements of substantive law including: MODULE 6 BUSINESS AND COMPANY LAW Choices of business activity in the UK Comparison, disadvantages and advantages Introduction to Company law - How to set up a company - The constitution of the company - The personnel of the company MODULE 7 INTELLECTUAL PROPERTY - Introduction - Economic torts including the tort of Passing off MODULE 8 INTERNATIONAL TRADE LAW International Commercial Litigation: - The Brussels and Rome Regime - Conflict of law in England and Wales - Other methods of dispute resolution - Inco terms tions UCP E-commerce

13 BRITISH LAW CENTRE Na Wydziale Prawa UwB DIPLOMA IN ENGLISH AND EU LAW Jest to dwuletni program, kończący się dyplomem prawa brytyjskiego i europejskiego wydanym przez British Law Centre ( Zajęcia na Wydziale Prawa UwB poprowadzą wykładowcy brytyjscy z British Law Centre w systemie modułowym (rocznie ok. 8 spotkań), w wyznaczonych dniach tygodnia (nie weekendy) w dwóch formach: 15-osobowego seminarium i grupach ćwiczeniowych (5-8 osób) ośmioosobowych. Każdy moduł w I roku zakończy się zaliczeniem w postaci indywidualnego writing assignment, w II roku wprowadzone zostaną egzaminy. Do każdego modułu studenci otrzymają Workbooks, a dodatkowe materiały British Law Centre przekaże do Biblioteki Wydziałowej. Jeśli zajęcia uczelniane będą pokrywać się z godzinami kursu w BLC, wówczas istnieje możliwość zwolnienia studenta z zajęć na uczelni na rzecz kursu w BLC, po wcześniejszym ustaleniu przez koordynatora programu dr Izabelę Kraśnicką z prowadzącym zajęcia na uczelni. Program adresowany jest do: - studentów (w tym studentów studiów doktoranckich) każdego kierunku, po minimum I roku studiów - absolwentów Wydziału; - aplikantów OPŁATY: STUDENCI: 475 EUR za 1 rok (możliwość płatności w 2 ratach) czyli 950 EUR za 2 lata ABSOLWENCI: 600 EUR za 1 rok (możliwość płatności w 2 ratach) czyli 1200 EUR za 2 lata - Liczba miejsc: nieograniczona (w zależności od ostatecznej liczby uczestników, podział na grupę lub kilka grup seminaryjnych i tutorskich) - Wymagania: znajomość języka angielskiego na poziomie minimum B2 WSZYSCY ZAINTERESOWANI PROSZENI SĄ O KONTAKT Z: mgr Katarzyną Chomicz: ka.chomicz@gmail.com Więcej informacji na stronie wydziałowej w podzakładce British Law Centre

14 a kwestia stosowania środków dopingowych Łukasz Falkowski, student IV roku prawa i III roku historii Sport jest właściwie tak stary jak ludzkość. Już w czasach prehistorycznych doskonalenie kultury fizycznej było ważnym elementem życia. Cel był prosty: sprawność pozwalała przetrwać w świecie, w którym czyhało wiele niebezpieczeństw 1. W miarę upływu czasu ukształtowała się również idea rywalizacji sportowej. Przykładem może być zorganizowanie pierwszych igrzysk olimpijskich w greckiej Olimpii w roku 776 p.n.e 2. Niestety, w sytuacji gdy zwycięstwo gwarantuje sławę i uznanie, pojawiają się pokusy, aby pomóc losowi. Dlatego już w czasach starożytnych odnotowywano w źródłach przypadki nieuczciwego postępowania przez zawodników. Zapaśnik Milon z Krotonu, miał wspomagać się winem 3. Oczywiście w rozwijającym się świecie doping przybierał coraz bardziej wyszukane formy, a skala zjawiska rosła. Zdarzały się także przypadki śmierci po zażyciu niebezpiecznych substancji, a pierwszym oficjalnie potwierdzonym jest zgon kolarza Arthura Lintona w 1886 r 4. Już w dwudziestym wieku federacje i związki sportowe, w imię zasady fair play, zdecydowały się wypowiedzieć wojnę używającym niedozwolonych metod sportowcom. Nieśmiałe próby zbierania od zawodników deklaracji, że nie stosują środków wspomagających, nie zapewniły sukcesu w tej walce. W roku 1967 Międzynarodowa Unia Kolarska sporządziła więc pierwszą listę środków dopingowych i skonstruowała procedury kontroli zawodników 5. Przetartymi szlakami podążył również Międzynarodowy Komitet Olimpijski (MKOl), który już rok później podczas Igrzysk Olimpijskich w Meksyku zastosował kontrole mające dowieść istnienia w organizmach zawodników zakazanych substancji. Problem jednak wcale nie malał, wręcz przeciwnie, na rynku pojawiały się coraz to nowe metody pozwalające wspomóc własny organizm. Dodatkowo wśród kontrolujących brak było koordynacji działań. Dlatego kluczowym wydarzeniem był rok 1999, kiedy to powstała Światowa Agencja Antydopingowa (WADA), czyli wyspecjalizowana instytucja walcząca z tym negatywnym zjawiskiem. Walka z dopingiem w prawie międzynarodowym W prawie międzynarodowym pierwszą dużą regulacją odnoszącą się do stosowania dopingu wśród sportowców była Międzynarodowa Karta Olimpijska Przeciwko Dopingowi w Sporcie z 1988 r. Wkrótce potem problemem zajęła się Rada Europy, opracowując Konwencję Antydopingową, której stroną stała się również Polska 6. Kluczowymi dokumentami służącymi po dziś dzień ochronie uczciwości w sporcie są: uchwalony przez WADA Światowy Kodeks Antydopingowy z 2003 r. i sporządzona w Paryżu Międzynarodowa konwencja o zwalczaniu dopingu w sporcie z 2005 r. Pierwszy ze wspomnianych aktów prawnych określił definicję dopingu, którą objęte zostały nie tylko działania polegające na zażywaniu niedozwolonych substancji, ale także m.in. posiadanie środków dopingujących, uchylanie się bez poważnych przyczyn od poddania się kontroli antydopingowej czy manipulowanie przy samej kontroli 7. Konwencja paryska z kolei wprowadziła listę substancji i metod zabronionych (załącznik nr 1 do tej Konwencji), która jest co roku aktualizowana przez WADA 8. Oba dokumenty kompleksowo regulują kwestie przeciwdziałania nieuczciwemu postępowaniu przez sportowców i wyznaczają standardy, jakie spełniać muszą ustawodawstwa krajowe. Polska regulacja dotycząca przeciwdziałaniu zjawisku dopingu W polskim prawie kwestia zwalczania dopingu pojawiła się w roku 1984 w Ustawie o kulturze fizycznej. Zabraniała ona stosowania m.in. środków farmakologicznych wspomagających organizm. Kilka lat później powołano pierwszą komisję antydopingową (początkowo pod nazwą Rada do Zwalczania Dopingu w Sporcie) 9. Dziś wspomniana materia uregulowana jest w Ustawie o sporcie z 25 czerwca 2010 r. Już samo uzasadnienie do projektu tego aktu prawnego wskazywało, że polski ustawodawca podąża drogą wyznaczoną przez Konwencję paryską 10. Rozdział 9 wspomnianej ustawy zatytułowany Zwalczanie dopingu w sporcie wskazuje mechanizmy służące ochronie idei rywalizacji fair play. Rozpoczęto jednak od samej definicji dopingu zawartej w art. 43 ust. 1. Nie różni się ona znacząco od definicji przyjętej w Światowym Kodeksie Antydopingowym i równie szeroko ujmuje to pojęcie, nie ograniczając się jedynie do zażywania niedozwolonych substancji. Warto wspomnieć również, że objęte tą definicją są usiłowanie, pomocnictwo i podżeganie do użycia substancji lub metody zabronionej, a także podanie dopingu 11. Widzimy więc, że poza sportowcami, którzy sami wspomagają się w sposób nieuczciwy, odpowiedzialność będą ponosić również inne osoby. Chodzi tu przede wszystkim o trenerów, menadżerów czy członków sztabu medycznego, przyczyniających się swoim zachowaniem do stosowania dopingu 12. Samego pojęcia substancji lub metody zabronionej polskie ustawodawstwo nie definiuje. W tym celu odsyła do wspomnianego już załącznika nr 1 do Międzynarodowej konwencji o zwalczaniu dopingu w sporcie. Jednak, aby cel w postaci zwalczania dopingu mógł być osiągnięty, muszą istnieć odpowiednie sankcje. Ustawa o sporcie rozróżnia dwa rodzaje odpowiedzialności z tytułu jego stosowania: 1) Odpowiedzialność dyscyplinarną, 2) Odpowiedzialność karną; Odpowiedzialność karna jest przewidziana w art. 50 Ustawy o sporcie dotyczy jedynie dwóch rodzajów sytuacji. Po pierwsze, podawania substancji zabronionej lub stosowania metody zabronionej wobec osoby małoletniej uczestniczącej lub przygotowującej się do współzawodnictwa sportowego, a po drugie podobne działanie wobec każdego sportowca (również osoby dorosłej), które odbywa się bez jego wiedzy. Czyn taki jest zagrożony karą grzywny, karą ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Penalizacja podawania dopingu sportowcom jest uzasadniona, a dobrem chronionym będzie w tym wypadku zdrowie, narażone w skutek używania często szkodliwych substancji. Ponadto, w przypadku małoletnich, istotny jest element edukacyjny. Przestępstwo to może być popełnione tylko umyślnie. Karane nie są więc działania sportowców, którzy sami stosują niedozwolone środki lub metody. Jest to zgodne z europejskimi trendami. Jednym z niewielu państw, w którym z urzędu ścigane są tego typu czyny są Włochy 13. Odpowiedzialność dyscyplinarna dotyczy pozostałych sytuacji, jakie wiążą się z dopingiem. Realizują ją związki sportowe i instytucje zajmujące się prowadzeniem działalności sportowej (art. 43 ust. 6 Ustawy o sporcie). Do zwalczania dopingu nie wystarczą jednak sankcje. Równie ważne jest zaplecze instytucjonalne, które będzie odpowiadać m.in. za zlecanie kontroli sportowców biorących udział bądź przygotowujących się do uczestnictwa w zawodach sportowych. Takim organem jest Komisja do Zwalczania Dopingu w Sporcie, o której stanowi art. 44 Ustawy o sporcie. Komisja pracuje w składzie przewodniczącego i 10 członków, powoływanych przez ministra właściwego do spraw kultury fizycznej na czteroletnią kadencję. Główne zadania tej instytucji również określa ten sam akt prawny. Są nimi: 1) prowadzenie wykazu substancji i metod zabronionych; 2) przeprowadzanie kontroli antydopingowych podczas zawodów oraz poza nimi; 3) prowadzenie badań wspierających zwalczanie dopingu w sporcie; 4) wspieranie, opracowywanie i wdrażanie programów edukacyjnych lub szkoleniowych, dotyczących zwalczania dopingu w sporcie. Komisja do Zwalczania Dopingu w Sporcie zleca kontrole antydopingowe Zakładowi Badań Antydopingowych Instytutu Sportu, który posiada odpowiednie laboratoria 14. Jako że walka z opisywanym w tym artykule zjawiskiem jest kosztowna, Ustawa o sporcie przewiduje mechanizm dotacji celowych, które mogą być udzielane przez ministra właściwego do spraw kultury fizycznej Instytutowi Sportu na dostosowanie warunków do norm międzynarodowych i zakup odpowiednich sprzętów (art. 45 Ustawy o sporcie). Zakończenie Doping to zjawisko, które wpływa negatywnie na postrzeganie świata sportu przez kibiców. Potęgowane jest to wypowiedziami przyłapanych na zażywaniu niedozwolonych środków zawodników, którzy tłumaczą się, że brali ponieważ wszyscy biorą. Fani chcą oglądać rywalizację sportowców bez świadomości, że wspomagają się oni różnymi specyfikami. Dlatego walka z dopingiem powinna być priorytetem dla środowisk związkowych. Dobrze więc, że istnieją instytucje prawa międzynarodowego i krajowego służące wykluczeniu nieuczciwych praktyk ze świata sportu. 1 W. Lipoński, Historia sportu, Warszawa 2012, s Ibidem, s Ibidem. 5 Ibidem. 6 dostęp dnia r. 7 8 Ibidem, s dostęp dnia r Ustawa z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie, Dz. U. z 2010 r. Nr 127 poz dostęp dnia r dostęp dnia r PAŹDZIERNIK - LISTOPAD 2013 BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU

15 czyli o projektowanych zmianach w prawie spadkowym Magdalena Kowalewska, studentka IV roku prawa, I roku administracji II stopnia Prawo spadkowe jest specyficznym działem prawa cywilnego ze względu na charakter stosunków cywilnoprawnych, który reguluje. Z chwilą śmierci określonego podmiotu nie wygasają przysługujące mu prawa i obowiązki majątkowe, ale przechodzą one na jedną lub kilka osób stosownie do Księgi czwartej Kodeksu cywilnego (art k.c. 1 ) I właśnie prawo spadkowe normuje skutki prawne związane z przejściem tych praw i obowiązków na inne podmioty. Z punktu widzenia prawa spadkowego najistotniejsze są uregulowania poświęcone dziedziczeniu czy testamentowi. Warto jednak skupić się także na oświadczeniu spadkobiercy bądź jego braku oraz na odpowiedzialności za długi spadkowe, mając na uwadze projektowane zmiany. Obecny stan prawny Ustawodawca w art k.c. przewidział trzy możliwe oświadczenia, które może złożyć spadkobierca. Wskazuje się, iż spadkobierca może przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste) bądź przyjąć spadek z ograniczeniem tej odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza), bądź też spadek odrzucić. Poprzez te oświadczenia spadkobierca może w pewnym sensie kształtować swoją sytuację związaną ze spadkiem. (Wart podkreślenia jest fakt, że nie można spadku częściowo przyjąć, a częściowo odrzucić, poza wypadkami przewidzianymi w ustawie - art.1014 k.c.) Na zajęcie określonego stanowiska, czyli złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, spadkobierca ma sześć miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o tytule swego powołania (art k.c.). Kluczowe w tym przepisie jest pojęcie dowiedzenia się o tytule powołania. Zauważa się, że wiąże się ono z powzięciem wiedzy o stanie faktycznym, z którego wynika powołanie spadkobiercy do spadku 2. Składa się na nie uzyskanie informacji o śmierci spadkodawcy i o tym, że dany podmiot został powołany do spadku 3. Od powzięcia tej wiedzy rozpoczyna także biec termin do złożenia oświadczenia. Najwcześniejszą chwilą, od której termin ten może biec, jest więc moment śmierci spadkodawcy 4. Termin do złożenia stosownego oświadczenia jest terminem zawitym prawa materialnego, a co się z tym wiąże, nie podlega przywróceniu 5. Termin ten jest zachowany, gdy dane oświadczenie zostanie złożone przed sądem bądź notariuszem (art k.c.) Skutki braku oświadczenia Warto zadać sobie pytanie, co dzieje się ze spadkiem w sytuacji, gdy termin sześciomiesięczny minął, a spadkobierca nie złożył oświadczenia o jego przyjęciu bądź odrzuceniu. Sytuację tę reguluje art k.c. Wspomniany przepis tworzy fikcję prawną dochodzi wówczas do tzw. milczącego przyjęcia spadku. Oznacza to, iż niezłożenie oświadczenia w terminie pociąga za sobą skutki takie jak złożenie oświadczenia o przyjęciu spadku wprost 6. Wyjątki od tej zasady zostały zawarte w art zd. 2 k.c. Przyjęcie wprost a przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza Wskazane już zostało, iż ustawodawca przewidział możliwość przyjęcia spadku wprost oraz przyjęcia z dobrodziejstwem inwentarza. Rodzaje przyjęcia spadku wiążą się z odpowiedzialnością spadkobiercy za długi spadkowe. Art k.c. statuuje, że w razie prostego przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe bez ograniczenia. Oznacza to, że do zaspokojenia wierzyciela może dojść z majątku spadkowego, jak również z majątku osobistego spadkobiercy 7. Natomiast w przypadku przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza, odpowiedzialność spadkobiercy za długi spadkowe jest ograniczona wyłącznie do wartości stanu czynnego spadku ustalonego w inwentarzu (art k.c.). Skutkuje to tym, że spadkobierca odpowiada całym swoim majątkiem, ale tylko do określonej wartości 8. W przypadku wyczerpania określonej sumy będącej granicą odpowiedzialności za długi spadkowe, spadkobierca, co do zasady, zostaje zwolniony od dalszej odpowiedzialności 9. Biorąc powyższe pod uwagę oraz fakt, że niezłożenie oświadczenia o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku w terminie sześciu miesięcy przyjmowane jest jako jednoznaczne z prostym przyjęciem spadku, należy zadać pytanie, kogo tak naprawdę, w tym przypadku, chroni ustawodawca. W sytuacji, gdy aktywa przewyższają pasywa, z punktu widzenia spadkobiercy i wierzyciela, nie ma problemu. Niewątpliwie powstaje on wtedy, gdy długi spadkowe przewyższają aktywa. Przeciętny człowiek nie jest w pełni świadomy mechanizmu działania fikcji prawnej wprowadzonej przez ustawodawcę. Tym bardziej nie zdaje sobie sprawy z tego, że jego milczenie może wywołać negatywne dla niego konsekwencje finansowe 10. Obecny stan prawny jest przychylniejszy dla wierzycieli spadkodawcy. Doktryna wskazuje, iż niezłożenie oświadczenia w terminie powinno skutkować przyjęciem spadku z ograniczeniem odpowiedzialności za dług, czyli przyjęciem z dobrodziejstwem inwentarza 11. Wysuwany jest postulat de lege ferenda, który optuje za tym, aby do prostego przyjęcia spadku dochodziło tylko poprzez wyraźne oświadczenie spadkobiercy co do wyboru konkretnego sposobu przyjęcia spadku 12. Projekt zmiany w prawie spadkowym Mając na względzie projekt ustawy o zmianie ustawy Kodeks cywilny (druk nr 990), można stwierdzić, iż głosy doktryny postulujące o zamianę milczącego przyjęcia z przyjęcia wprost na przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza, zostały wzięte pod uwagę. Projekt ustawy, w interesującym nas zakresie, zakłada zmianę art k.c.. Ma on otrzymać następujące brzmienie: Brak oświadczenia spadkobiercy w powyższym terminie (przyp. terminie sześciomiesięcznym) jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza 13. Projektodawcy podkreślają, że zmiana ta jest niezbędna do wyeliminowania swoistej pułapki, w którą często wpadają spadkobiercy nieświadomi doniosłości skutków prawnych ich bierności bądź nieznajomości prawa spadkowego 14. Celem nowelizacji jest także zmniejszenie uprzywilejowania wierzycieli spadkodawcy na korzyść spadkobierców 15. Oczekiwane skutki nowelizacji W związku z tym, że obecne przepisy w omawianej kwestii nie do końca odpowiadają poczuciu sprawiedliwości społecznej, projektodawcy przyjmują, że nowelizacja zwiększy zaufanie obywateli do prawa i państwa, jak również zniweluje społeczne skutki nieznajomości lub niedostatecznej znajomości przepisów prawa 16. W uzasadnieniu projektu ustawy podnosi się, że aktualna regulacja dotycząca braku oświadczenia spadkobiercy w określonym terminie powoduje niezwykłe uprzywilejowanie pozycji wierzyciela, który, jak już zostało wspomniane, w przypadku prostego przyjęcia spadku, może zaspokoić swoje wierzytelności z majątku spadkowego, a także z majątku osobistego spadkobiercy. Podnosi się także, iż w tych okolicznościach należy ograniczyć ochronę wierzyciela. Projekt nowelizacji ustawy ma zrównać wszystkich spadkobierców w przysługujących im prawach, co dodatkowo wpłynie na realizację konstytucyjnej zasady równości wobec prawa. Opinie Wobec poselskiego projektu ustawy, zgłaszając pewne uwagi, Rada Ministrów pozytywnie odniosła się do projektowanej zmiany oraz zarekomendowała kontynuowanie prac nad tym projektem. Innego zdania był Sąd Najwyższy. Wskazał on, iż nie ma ( ) racji przemawiających za pozbawieniem wierzyciela ochrony w tych wszystkich przypadkach, gdy kosztem jego majątku kształtowany był stan majątku spadkodawcy 17. Ponadto SN stwierdza, że wyraźne osłabienie wierzyciela w jego relacjach z dłużnikiem spadkobiercą ( ) nie zasługuje na aprobatę 18. Podsumowanie Prawo spadkowe umożliwia spadkobiercy podjęcie decyzji w przedmiocie przyjęcia bądź odrzucenia spadku. W przypadku odrzucenia spadku traktuje się spadkobiercę tak, jakby nie dożył dnia otwarcia spadku. Prawo to reguluje także skutki niezajęcia określonego stanowiska w ciągu określonego terminu, tj. sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Statuuje ono, iż w takiej sytuacji spadkobierca przyjmuje spadek wprost, co oznacza, iż za długi spadkowe odpowiada nie tylko majątkiem spadkowym, lecz także osobistym. W związku z tym, że w doktrynie od lat słyszalne są głosy postulujące, aby w przypadku milczącego przyjęcia spadku dochodziło do przyjęcia z dobrodziejstwem inwentarza, przygotowano projekt ustawy. Zmiana ta ma na celu m.in. urzeczywistnienie poczucia sprawiedliwości społecznej. Wydaje się, że projektowane zmiany mogą rzeczywiście przynieść pozytywne skutki społeczne i zmniejszyć negatywne konsekwencje nieznajomości prawa. 1 Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U. z 1964 r. nr16, poz. 93 ze zm). 2 red. K.Osajda, Kodeks cywilny: komentarz. Tom 3, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2013, s ,4 Ibidem. 5 Warszawa 2013, s Elżbieta Skowrońska-Bocian, Komentarz do kodeksu cywilne- 7 red. K.Osajda, Kodeks cywilny: komentarz. Tom 3, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2013, s E. Skowrońska-Bocian, J. Wierciński (w:) Kodeks cywilny: Ko- 2013, s Ibidem. 10 red. B. Kordasiewicz, System Prawa Prywatnego, Tom 10, C.H. Beck, Warszawa 2013, s Ibidem. 12 red. K. Osajda, Kodeks cywilny: komentarz. Tom 3, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2013, s Druk nr 990, Ibidem. BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU PAŹDZIERNIK - LISTOPAD

16 a odpowiedzialność za długi spadkowe Przepis art k.c. przewiduje jednak pewne szczególne okoliczności, które wskazują, iż w razie ich zaistnienia a także równoczesnego niezłożenia przez spadkobiercę oświadczenia woli o przyjęciu spadku (w terminie 6 miesięcy od dnia dowiedzenia się o tytule swego powołania) stwarza sytuację, w której spadkobierca przyjmuje spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Mowa w tym wypadku jest o osobach, które nie posiadają pełnej zdolności do czynności prawnych oraz o osobach, co do których istnieją podstawy do ich całkowitego ubezwłasnowolnienia, a także o osobach prawnych. Jeżeli chociażby jeden ze spadkobierców złoży oświadczenie woli o przyjęciu spadku z dobromgr Magdalena Dragun, doktorantka w Zakładzie Prawa Ochrony Środowiska i Nauki Administracji Publicznej Sposób przyjęcia spadku a odpowiedzialność Zakres odpowiedzialności spadkobiercy za długi spadkowe uzależniony jest od treści oświadczenia woli o przyjęciu spadku. Wskazaną kwestię, w prawie polskim, reguluje art k.c. Ustawodawca dopuszcza możliwość przyjęcia spadku wprost, z czym wiąże się nieograniczona odpowiedzialność za długi spadkowe oraz przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza, które przewiduje ograniczenie tej odpowiedzialności. Spadkobierca, co prawda, odpowiada w sposób pochodny za długi spadkodawcy, jednakże zakres tej odpowiedzialności nie zawsze pokrywa się z zakresem odpowiedzialności spadkodawcy. Nieograniczona odpowiedzialność spadkobiercy występuje w dwóch sytuacjach: a) gdy spadkobierca złożył wyraźne oświadczenie, że przyjmuje spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi spadkowe (art w zw. z art ) b) gdy spadkobierca nie złożył oświadczenia co do spadku w terminie sześciu miesięcy od momentu dowiedzenia się o tytule swego powołania i jest traktowany jak osoba, która złożyła oświadczenie o prostym przyjęciu spadku (art zd.1). Spadkobierca, który przyjął spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi spadkowe, ponosi odpowiedzialność z majątku spadkowego oraz z całego majątku osobistego, gdzie pewne ograniczenia mogą wynikać z mocy przepisów szczególnych (np. art. 998 k.c.) czy też z przepisów dotyczących hipoteki bądź zastawu. Regulacja odpowiedzialności za długi spadkowe wyrażona w art oraz 1031 k.c. ma na celu ochronę interesów wierzycieli. Należy jednak pamiętać, że w wyjątkowych sytuacjach, wierzyciele mogą nadużywać prawa (mającego ich w rzeczywistości chronić), poprzez korzystanie z nieograniczonej odpowiedzialności spadkobiercy za długi spadkowe. Ocena czy wierzyciel czyni użytek ze swego prawa w stosunku do spadkobierców dłużnika zgodnie z zasadami współżycia społecznego, powinna być dokonywana według stanu istniejącego w chwili realizacji przez wierzyciela przysługującego mu prawa. 1 Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza (art zd.1 k.c.) powoduje, że odpowiedzialność spadkobiercy zostaje ograniczona do wartości stanu czynnego spadku. Spadkobierca odpowiada całym swoim majątkiem, ale tylko do określonej wartości, gdzie wyczerpanie wskazanej wartości zwalnia go od dalszej odpowiedzialności. Spadkobierca ponosi ograniczona odpowiedzialność za długi spadkowe, gdy: a) złoży wyraźne oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza (art k.c.) b) albo gdy jest za takiego uważany. Ograniczenie odpowiedzialności jest wyłączone, gdy chodzi o realizację wierzytelności zabezpieczonej hipoteką (art. 74 ustawy o Księgach Wieczystych i Hipotece) 2, zabezpieczonej zastawem (art. 316) oraz gdy chodzi o obowiązki wynikające z umowy o dożywocie. Oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza, złożone przez spadkobiercę po nadaniu przeciwko niemu klauzuli wykonalności, nie daje możliwości skutecznego żądania ograniczenia klauzuli wykonalności do wartości stanu czynnego spadku bez względu na to, czy dokonany został spis inwentarza. Spadkobierca, który złożył takie oświadczenie, może natomiast wytoczyć powództwo oparte na art pkt.2 k.p.c. 3 Ustawodawca przewiduje jednak sytuację, w której spadkobierca odpowiada bez ograniczonej odpowiedzialności za długi spadkowe, pomimo faktu, iż złożył oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza (art k.c.). Powyższe uregulowanie ma zastosowanie w sytuacji, gdy spadkobierca nie podał do inwentarza przedmiotów należących do spadku, albo też kiedy podał do inwentarza nieistniejące długi. Pomijając przedmioty należące do spadku, spadkobierca działa na szkodę wierzycieli, stąd też ustawodawca wiąże ze wskazanym faktem zawężenie odpowiedzialności spadkobiercy. Z kolei, podanie do inwentarza nieistniejących długów fałszuje czystą wartość spadku, która jest istotna dla obliczenia wartości zachowku. Należy więc wnioskować, iż podanie przez spadkobiercę do inwentarza nieistniejących długów może prowadzić do pokrzywdzenia podmiotów uprawnionych do zachowku. Wskazanego pominięcia spadkobierca musi dokonać podstępnie oraz z pełną świadomością. Przepis art k.c. (określający odpowiedzialności za długi spadkobiercy, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza), poddaje pod rozwagę wątpliwości dotyczące obowiązków, które ciąża na spadkobiercy, który przyjął spadek we wskazany sposób oraz, który wykonuje zobowiązania spadkowe. Spadkobierca nie ma obowiązku podejmowania działań mających na celu ustalenie rzeczywistego stanu zadłużenia spadku, posiada natomiast obowiązek zapoznania się ze spisem inwentarza. Jeżeli długi spadkowe zostały umieszczone w inwentarzu, spadkobierca nie może podnosić, że o nie wiedział o ich istnieniu. Co więcej, obowiązkiem spadkobiercy, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, staje się spłacenie długów, które zostały w inwentarzu ujawnione oraz innych istniejących długów. Spadkobierca, który na uregulowanie wskazanych długów wyczerpał sumę odpowiadającą wartości stanu czynnego spadku, zostaje zwolniony od odpowiedzialności wobec nieznanych mu wierzycieli. Spadkobierca, który spłacił niektóre długi spadkowe i wyczerpał kwotę ograniczającą jego odpowiedzialność, wiedząc o istnieniu innych długów, podlega sankcji przewidzianej w art Ponosi on odpowiedzialność za świadomie pominięte długi ponad wartość stanu czynnego spadku odpowiada tylko do takiej wysokości, w jakiej byłby obowiązany je zaspokoić, gdyby należycie spłacał wszystkie długi spadkowe. Ponadto, wskazaną odpowiedzialnością objęty jest także spadkobierca, który nie wiedział o istnieniu pewnych długów z powodu rażącego niedbalstwa, np. nie zapoznał się ze spisem inwentarza. Odpowiedzialność za długi spadkowe do chwili działu spadku Zgodnie z przepisami zawartymi w kodeksie cywilnym, zakres odpowiedzialności spadkobierców za długi spadkowe do chwili działu spadku, może można podzielić na: 1) okres od otwarcia do przyjęcia spadku 2) oraz na okres od przyjęcia do działu spadku, gdzie należy mieć na uwadze treść złożonego oświadczenia. Spadkobierca nabywa spadek z momentem otwarcia spadku, tj. śmierci spadkodawcy. Z tym też momentem spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe. Zgodnie z art k.c. do chwili przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko ze spadku. Od chwili otwarcia spadku do jego przyjęcia (definitywnego), z punktu widzenia odpowiedzialności za długi spadkowe, majątek spadkowy pozostaje oddzielony od majątku osobistego osoby powołanej do dziedziczenia w tym sensie, że wierzyciel spadkowy nie może kierować egzekucji do majątku osobistego osoby powołanej. 4 Spadkobierca odpowiada za długi spadkowe, które ograniczają się jedynie do przedmiotów należących do spadku, dlatego też jest to odpowiedzialność osobista spadkobiercy. W literaturze wskazuje się, że wierzyciel spadkowy nie uzyskuje żadnego prawa bezwzględnego i bezpośredniego do majątku spadkowego, przysługuje mu jedynie wybór rodzaju egzekucji oraz wybór konkretnego przedmiotu, do którego egzekucja zostałaby skierowana. 5 Przy wskazanej odpowiedzialności spadkobiercy istotne jest określenie chwili ustalenia składu majątku spadkowego, dla którego poczytuje się chwilę otwarcia spadku nie jest to jednak chwila, która do końca przesądza o zakresie odpowiedzialności, ponieważ wartość majątku spadkowego może ulec zmianie w okresie pomiędzy otwarciem spadku a realizacją wierzytelności przez wierzyciela spadkowego. W takiej sytuacji majątek spadkowy może się odpowiednio powiększyć bądź pomniejszyć. Odpowiedzialność spadkobiercy od momentu przyjęcia spadku po spadkodawcy do okresu działu spadku, uzależniona jest od dwóch czynników: 1) od treści złożonego oświadczenia woli przed spadkobiercę, gdzie może przyjąć spadek wprost bądź z dobrodziejstwem inwentarza (art k.c.), 2) oraz od sytuacji prawnej, w jakiej znajduje się aktualnie spadkobierca, jeżeli nabycie spadku następuje w wyniku niezłożenia oświadczenia spadkobiercy w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o tytule swojego powołania a więc w wyniku działania tzw. fikcji prawnej z art k.c, gdzie należy uznać, iż spadkobierca przyjął spadek wprost. 16 PAŹDZIERNIK - LISTOPAD 2013 BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU

17 dziejstwem inwentarza, poczytuje się że pozostali współspadkobiercy również przyjmują spadek we wskazany sposób. Ponadto spadek z dobrodziejstwem inwentarza jest przyjmowany także przez gminy oraz Skarb Państwa, którzy są spadkobiercami ustawowymi. Spadkobierca ponosi nieograniczona odpowiedzialność za długi spadkowe w sytuacji, kiedy złoży oświadczenie woli o przyjęciu spadku wprost (w terminie 6 miesięcy od momentu dowiedzenia się o tytule swego powołania) bądź też, kiedy upłynie wskazany okres 6 miesięcy, a spadkobierca nie złożył żadnego oświadczenia woli o przyjęciu spadku. We wskazanej sytuacji spadkobierca odpowiada za długi spadkowe majątkiem spadkowym oraz swoimi osobistym majątkiem. Jedynie art k.c. pozwala spadkobiercy który przyjął spadek wprost (bądź jest za takiego uważany) uwolnić się od odpowiedzialności za długi spadkowe. Nastąpić to może w drodze uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu spadku, jak też niezłożenia wskazanego oświadczenia w terminie ustalonym przez polskiego ustawodawcę. Jeżeli spadkobierca składa oświadczenie woli o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza, wraz z zachowaniem zasad wskazanych przez ustawodawcę, wówczas uważa się, że ponosi on ograniczoną odpowiedzialność za długi spadkowe do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku (art k.c.). Na takich samych zasadach ponosi odpowiedzialność podmiot, który uważany jest za przyjmującego spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Mowa tutaj o osobach w stosunku do których istnieją podstawy do ich całkowitego ubezwłasnowolnienia oraz o osobach prawnych (art k.c.) a także podmioty, które dochodzą do dziedziczenia wraz ze spadkobiercami, którzy składają oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza (art.1016 k.c.). Przepis art k.c. wskazuje, że do chwili działu spadku spadkobiercy ponoszą solidarną odpowiedzialność za długi spadkowe. Jeżeli jeden ze spadkobierców spełnił świadczenie, może on żądać zwrotu od pozostałych spadkobierców w częściach, które odpowiadają wielkości jego udziału. Wskazana sytuacji może skomplikować się wówczas, gdy wskutek istnienia wskazanej solidarnej odpowiedzialności spadkobierców niektórzy z nich złożą oświadczenie woli o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza, przez co będą ponosili ograniczoną odpowiedzialność za długi spadkowe. W sytuacji solidarności biernej wierzyciel może kierować swoje roszczenia do jednego, niektórych spośród dłużników lub do wszystkich dłużników solidarnych. Każda z tych sytuacji przedstawia się nieco odmiennie, przy czym rozważyć należy dwie odrębne sytuacje. W pierwszej wartość długów spadkowych jest równa lub niższa niż wartość aktywów spadkowych odpowiadających wysokości udziału współspadkobiercy, w drugiej zaś wartość pasywów przewyższa wartość aktywów. 6 W przypadku zaistnienia sytuacji, gdy wierzyciel kieruje swoje roszczenie do jednego ze współspadkobierców, a wartość długów spadkowych jest niższa lub równa wysokości stanu czynnego udziału tego spadkobiercy, ma on obowiązek spełnić całe świadczenie, ponieważ pozostaje to w granicach jego odpowiedzialności. W późniejszym czasie mogą nastąpić rozliczenia regresowe pomiędzy pozostałymi spadkobiercami. To samo dotyczy sytuacji, kiedy wierzyciel kieruje swoje żądanie do niektórych spośród spadkobierców, a wartość stanu czynnego przypadających im udziałów jest wyższa lub równa dochodzonej należności. 7 W sytuacji, gdy wartość długu spadkowego przewyższa wartość stanu czynnego udziału konkretnego spadkobiercy do którego kierowane jest wskazane żądanie, ma on obowiązek zaspokoić wierzyciela jedynie w granicy wartości stanu czynnego przypadającego mu udziału w spadku. Analogicznie wygląda sytuacja, kiedy wierzyciel wystąpi z żądaniem spełnienia świadczenia w stosunku do niektórych spośród spadkobierców, gdzie mają oni obowiązek spełniania wskazanego świadczenia do wysokości stanu czynnego przypadającego im udziału w spadku. Należy także pamiętać, iż do chwili działu spadku wraz ze spadkobiercami solidarną odpowiedzialność za długi spadkowe ponoszą także osoby, na rzecz których spadkodawca uczynił zapis windykacyjny. Rozliczenia między spadkobiercami i osobami, na rzecz których zostały poczynione zapisy windykacyjne, następują proporcjonalnie do wartości otrzymanych przez nich przysporzeń (art k.c.). Odpowiedzialność za długi spadkowe od chwili działu spadku Dział spadku pozostaje bez wpływu na zakres odpowiedzialności. Zmianie ulega natomiast odpowiedzialność współspadkobierców: do chwili działu ponoszą odpowiedzialność solidarną (art k.c.), natomiast po dziale spadku ich odpowiedzialność staje się odpowiedzialnością pro rata parte (art k.c.). 8 Przez chwilę działu spadku rozumie się chwilę sporządzenia umowy działowej lub chwilę uprawomocnienia się orzeczenia sądu o dziale. 9 Wskutek dokonania działu spadku, spadkobierca ponosi samodzielną odpowiedzialność za długi spadkowe (odpowiednio do wielkości przysługującego mu udziału w spadku), ponieważ dział spadku jest momentem z nadejściem którego ustają związki łączące współspadkobierców z tytułu powołania ich do wspólnego majątku spadkowego, przez co odpada uzasadnienie dla solidarnej odpowiedzialności tychże spadkobierców za długi spadkowe pozostałe po spadkodawcy. Ponadto skutek w postaci zmiany charakteru odpowiedzialności za długi spadkowe związany jest tylko z dokonaniem całości spadku podział częściowy pozostaje bez wpływu na sytuację współspadkobierców. 10 Długi spadkowe nie mogą stanowić przedmiotu działu, jednakże spadkobiercy mogą porozumieć się co do tego, który z nich będzie obciążany jakim długiem i w jakim zakresie. Taka umowa rodzi skutek jedynie wewnętrzny i jest skuteczna między spadkobiercami, pozostaje zaś bez znaczenia dla wierzycieli. 11 Należy również pamiętać, że dział spadku pozostaje bez wpływu na odpowiedzialność spadkobierców za długi spadkowe, jeżeli jego źródłem jest zobowiązanie ze świadczeniem niepodzielnym (art k.c.). Art stanowi, że w przypadku spełnienia takiego świadczenia, dłużnicy odpowiadają tak, jak dłużnicy solidarni. Dział spadku powoduje odpadnięcie podstawy odpowiedzialności solidarnej każdego ze spadkobierców, jednakże podstawę z art zd.1 k.c. zastępuje art k.c. 12 Analizując zakres odpowiedzialności spadkobierców po dziale spadku, należy także zasygnalizować sytuację, kiedy pozostawiający po sobie spadek - spadkodawca, był jednym z dłużników solidarnych a do dziedziczenia po nim dochodzą inni spadkobiercy. Należy przyjąć, iż wskazani spadkobiercy, jako następcy prawni, wchodzą w sytuację, w której znalazł się spadkodawca, tzn. wstępują do solidarności biernej po spadkodawcy. Do czasu działu spadku odpowiedzialność (solidarną) ponoszą: żyjący dłużnik oraz spadkobiercy, którzy dochodzą do dziedziczenia spadku po spadkodawcy. Z momentem dokonania działu spadku, solidarna odpowiedzialność spadkobierców ustaje. Dokładnie z tym momentem, każdy ze spadkobierców ponosi odpowiedzialność adekwatną do wielkości przysługującego mu udziału w spadku. Każdy z nich odpowiada samodzielnie, za swoja część długu jeżeli przyjął spadek wprost, natomiast jeżeli przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza do wartości przysługującego mu udziału. 13 Ponadto należy pamiętać, że od chwili działu spadku spadkobiercy i osoby na rzecz których zostały uczynione zapisy windykacyjne, ponoszą odpowiedzialność za długi spadkowe proporcjonalnie do wartości otrzymanych przez nich przysporzeń (art k.c.). Ograniczenie odpowiedzialności za długi spadkowe Odpowiedzialność za długi spadkowe uzależniona jest (tak jak już wcześniej o tym wspomniano) od oświadczenia woli spadkobierców, gdzie mogą przyjąć spadek wprost (jest to nieograniczona odpowiedzialność za długi spadkowe) bądź też przyjąć spadek z dobrodziejstwem inwentarza (jest to ograniczona odpowiedzialnością za długi spadkowe). Sytuacja związana z odpowiedzialnością za długi spadkowe ulegnie zmianie, jeżeli część spadkobierców złoży oświadczenie woli o przyjęciu spadku wprost, a pozostała część przyjmie spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Pierwsza ze wskazanej grupy spadkobierców będzie ponosiła nieograniczoną odpowiedzialność za długi spadkowe, natomiast spadkobiercy z drugiej grupy będą ponosili za długi spadkowe odpowiedzialność ograniczoną do wartości stanu czynnego spadku, tj. do udziału spadkobiercy w majątku spadkowym. Mając na względzie powyższe, należy szukać odpowiedzi na pytanie, co się stanie w przypadku, gdy wierzyciel skieruje swoje żądanie do wszystkich spadkobierców? Czy każdy z nich musi zaspokoić całość roszczenia z jakim wystąpił wierzyciel czy też każdy ze spadkobierców odpowiada jedynie w granicach wysokości stanu czynnego udziału, który przypada mu w majątku spadkowym, przez co może powołać się na ograniczenie swojej odpowiedzialności? 14 We wskazanej sytuacji należy przyjąć istnienie solidarności ograniczonej, która co prawda nie jest uregulowana przez ustawodawcę w przepisach kodeksu cywilnego, jednak jest przyjmowana przez doktrynę oraz orzecznictwo. Konstrukcja ta zakłada, że istnienie ograniczonej odpowiedzialności jednego z dłużników solidarnych jest skuteczne i prowadzi do sytuacji, w której niezależnie od rozmiaru świadczenia dłużnik solidarny ponoszący ograniczoną odpowiedzialność, ma obowiązek spełnić świadczenie jedynie w granicach swojej odpowiedzialności. 15 Ponadto, ustawodawca w art k.c. przewiduje, iż osoby na rzecz których został uczyniony zapis windykacyjny, odpowiadają za długi spadkowe w sposób ograniczony jedynie do wartości przedmiotu zapisu windykacyjnego według stanu i cen otwarcia spadku. 1 Orzeczenie Sądu Najwyższego z 30 stycznia 1975r., II CR 820/74, niepubl 2 Ustawa z dnia 6 lipca 1982r., o księgach wieczystych i hipotece, Dz.U.1982, Nr 19, poz Orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 30 września 1985r., III CZP 49/85, OSPiKA 1987, nr 9, poz.167 z glosą L. Steckiego. 4 J. Piątowski, Prawo Spadkowe, Warszawa 1979, s E.Skowrońska-Bocian, [w:]system Prawa Prywatnego. Prawo Spadkowe, pod.red. Z.Radwańskiego, Warszawa 2009, op.cit, s E.Skowrońska-Bocian, [w:]system Prawa Prywatnego. Prawo Spadkowe, pod.red. Z.Radwańskiego, op.cit, s E.Skowrońska-Bocian, [w:]system Prawa Prywatnego. Prawo Spadkowe, pod.red. Z.Radwańskiego, op.cit, s E.Skowrońska-Bocian, [w:]system Prawa Prywatnego. Prawo Spadkowe, pod.red. Z.Radwańskiego, op.cit, s J.Kremis, [w:] Komentarz KC, pod red. E.Gniewek, Warszawa 2006, t.2, s E.Drozd, [w:] System, t.4, op.cit., s Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 26 stycznia 1972r., III CRN 477/71, OSP 1972, Nr 9, poz E.Skowrońska-Bocian, [w:]system Prawa Prywatnego. Prawo Spadkowe, pod.red. Z.Radwańskiego, op.cit, s Ibidem, s E.Skowrońska-Bocian, [w:]system Prawa Prywatnego. Prawo Spadkowe, pod.red. Z.Radwańskiego, op.cit,. s Ibidem, s.560. BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU PAŹDZIERNIK - LISTOPAD

18 przekleństwo czy błogosławieństwo właścicieli nieruchomości zabytkowych? Witold Górny, student IV roku prawa na WPiA UJ WSTĘP Przez całą pierwszą dekadę XXI wieku dało się zaobserwować na rynku nieruchomości w Polsce spadek zainteresowania bardzo popularnymi w latach 90. XX wieku kamienicami. Zainteresowanie inwestorów przeniosło się albo na nowoczesne budownictwo droższe, ale nie wymagające w zasadzie nakładów adaptacyjnych, albo na znacznie tańsze mieszkania w blokach. Zjawisko to dało się zaobserwować poprzez powolne wyludnianie historycznych centrów miast, które dawną funkcję mieszkalną porzuciły w zasadzie na rzecz usług i turystyki. W ostatnich trzech latach mamy jednak do czynienia z dynamicznymi zmianami w tym zakresie. Znacząco wzrosło zainteresowanie inwestorów kamienicami, co przekłada się na ich gruntowne remonty i adaptowanie do celów mieszkalnych i użytkowych. Poza tym na rynku nieruchomości w Polsce rozwija się marginalny dotychczas sektor w postaci zabytkowych dworków, zamków i pałaców, które od dziesiątek lat zapomniane, odzyskują dziś dawną świetność, stając się często miejscem ekskluzywnych hoteli, centrów spa czy tez wykwintnych restauracji. Elementem łączącym powracające do świetności kamienice oraz debiutujące na większą skalę na rynku nieruchomości dworki, zamki i pałace jest fakt, iż ze względu na swój wiek, a często także walory architektoniczne i artystyczne, stanowią one przedmiot zainteresowania organów ochrony zabytków. Na tym tle pojawia się zasadnicze z punktu widzenia zarówno ich właścicieli, jak i osób noszących się z zamiarem zainwestowania w tego typu nieruchomości pytanie czy objęcie nieruchomości jedną z form ochrony zabytków jest z ich punktu widzenia korzystne czy też nastręcza im więcej trudności niż pożytków? FORMY OCHRONY PRAWNEJ ZABYTKÓW NIERUCHOMYCH Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami 1, stanowiąca naczelny akt prawny w dziedzinie prawa ochrony zabytków, wprowadza cztery formy ochrony, którymi objąć można zabytki nieruchome. Najczęściej stosowanym rozwiązaniem jest wpisanie zabytku do rejestru zabytków prowadzonego przez wojewódzkiego konserwatora zabytków. Decyzja w tym zakresie podejmowana jest z urzędu lub na wniosek wojewódzkiego konserwatora, a fakt dokonania wpisu ujawnia się w dziale III księgi wieczystej nieruchomości. Tym sposobem każda osoba nosząca się z zamiarem zakupu nieruchomości może uzyskać informację na temat podlegania zabytku tej formie ochrony. Jest to istotne, ponieważ fakt wpisu zabytku do rejestru pociąga za sobą daleko idące konsekwencje. Po pierwsze wymaga od właściciela posiadania sporządzonej dla danej nieruchomości dokumentacji konserwatorskiej, określającej stan zachowania zabytku nieruchomego i możliwości jego adaptacji z uwzględnieniem jego historycznej funkcji i wartości oraz uzgodnionego z wojewódzkim konserwatorem zabytków programu zagospodarowania zabytku wraz z otoczeniem i dalszego korzystania z tego zabytku z uwzględnieniem wyeksponowania jego wartości. Konsekwencją jest to, iż właściciel nieruchomości zmuszony jest pozostawać w stałym kontakcie z konserwatorem, informując go zarówno o wszelkich zmianach faktycznych (w szczególności o zagrożeniu lub uszkodzeniu zabytku), jak i o wszelkich zmianach w zakresie sytuacji prawnej nieruchomości. Dalszą konsekwencją wpisania zabytku do rejestru jest nałożenie na jego właściciela obowiązku uzyskania w celu przeprowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich czy robót budowlanych przy zabytku lub w jego otoczeniu osobnych, poza stricte prawno- budowlanymi, pozwoleń wydawanych przez wojewódzkiego konserwatora zabytków. Po wtóre wpis do rejestru wymusza na właścicielu nieruchomości należytą opiekę nad posiadanym przez niego zabytkiem, w tym w szczególności dbałość o jego zachowanie w stanie niepogorszonym. W celu respektowania tego obowiązku wojewódzki konserwator posiada uprawnienie nakazania właścicielowi nieruchomości przeprowadzenia wskazanych przez organ niezbędnych prac konserwatorskich. W razie niezastosowania się właściciela do tej decyzji, konserwator ma prawo doprowadzić do zastępczego wykonania niezbędnych prac, przy równoczesnym obciążeniu hipoteki nieruchomości wierzytelnością z tego tytułu, której wysokość i termin spłaty określa, adekwatnie do wykonanych prac konserwatorskich. Drugą, obok wpisania do rejestru, formą ochrony zabytków nieruchomych jest uwzględnienie ich działaniach planistycznych podejmowanych przez jednostki samorządu terytorialnego. W tym celu jednostki te prowadzą odpowiednio wojewódzką, powiatową oraz gminną ewidencję zabytków, czyli katalog obiektów, które niezależnie od tego, czy widnieją w rejestrze zabytków (te muszą znajdować się w ewidencji obligatoryjnie), stanowią, jako obiekty istotne dla lokalnego dziedzictwa architektonicznego, przedmiot szczególnej atencji i dbałości. Ochrona zabytków wpisanych do ewidencji polega więc na konieczności uwzględnienia ochrony i wyeksponowania ich walorów architektonicznych i estetycznych, przy tworzeniu miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego oraz przy wydawaniu decyzji administracyjnych o charakterze planistycznym. W razie potrzeby na gruncie miejscowego planu na przestrzeni szczególnie cennej może zostać również wprowadzona strefa ochrony konserwatorskiej, określająca zakazy i nakazy, mające na celu ochronę znajdujących się tam zabytków. Opisana forma ochrony zabytków pociąga więc za sobą daleko idące ograniczenia zarówno w zakresie remontów i adaptacji nieruchomości, jak i w zakresie wyboru formy jej przeznaczenia i zagospodarowania. Wszelkie działania dotyczące objętego nią budynku muszą być bowiem zgodne z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego lub wspomnianymi decyzjami planistycznymi. Kolejną, bardzo dobrze rokującą na przyszłość formą ochrony zabytków jest, mający zastosowanie przede wszystkim w odniesieniu do historycznych zespołów urbanistycznych, park kulturowy. W odróżnieniu od wskazanych wyżej indywidualnych to jest odnoszących się do konkretnych nieruchomości sposobów ochrony, stanowi on formę ochrony kolektywnej obejmującej całe zespoły zabytkowych nieruchomości, najczęściej w postaci miejskich starówek. Ustanowienia parku kulturowego dokonuje w formie uchwały organ stanowiący gminy po zasięgnięciu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków. Następnie organ wykonawczy gminy w uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków sporządza plan ochrony parku kulturowego. Na jego podstawie mogą zostać wprowadzone różnego typu ograniczenia i zakazy odnoszące się w szczególności do prowadzenia robót budowlanych przy znajdujących się na terenie parku zabytkach oraz do sposobu korzystania z tych nieruchomości. Ograniczenia te regulują także często błahe z pozoru kwestie, takie jak możliwość montażu na budynkach szyldów, ta- 18 PAŹDZIERNIK - LISTOPAD 2013 BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU

19 blic czy anten satelitarnych, które to działania mają jednak, jak pokazuje praktyka, znaczący wpływ na ogólne wrażenie estetyczne, jakie sprawia oczyszczony w ten sposób obszar. Dotychczasowe doświadczenia w zakresie funkcjonowania tej formy ochrony zabytków pokazują, iż jest ona bardzo skutecznym działaniem systemowym prowadzącym do rewitalizacji i przywracania historycznego wyglądu zabytkowym zespołom urbanistycznym lub ruralistycznym. Ostatnią z czterech form ochrony zabytków jest uznanie zabytku za pomnik historii. Wymieniam ją jednak na końcu, ponieważ z punktu widzenia właściciela nieruchomości nie pociąga ona za sobą znaczących zmian. Za pomnik historii może bowiem zostać uznany jedynie taki zabytek, który już wcześniej został wpisany do rejestru zabytków lub objęty ochroną w ramach parku kulturowego. Uznanie za pomnik historii jest natomiast formą gloryfikacji zabytku o szczególnej wartości oraz, co szczególnie ważne, jest warunkiem sine ubiegania się o jego wpis na Listę dziedzictwa światowego UNESCO w trybie przewidzianym w Konwencji Paryskiej z 1962 roku 2. Gwoli ścisłości należy także wskazać, że uznanie za pomnik historii dokonuje się na podstawie rozporządzenia Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej wydanego na wniosek ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego. Wniosek ów musi zostać uprzednio zaopiniowany przez Radę Ochrony Zabytków, stanowiącą organ opiniodawczo-doradczy ministra. BILANS ZYSKÓW I STRAT Jak wskazano powyżej, fakt objęcia zabytku jedną z prawnych form ochrony, w szczególności zaś wpisanie go do rejestru, pociąga za sobą szereg obowiązków i ograniczeń odnoszących się do jego właściciela. Obciążenia te można podzielić na trzy rodzaje. Przede wszystkim są to więc obciążenia natury organizacyjnej konieczność stałego współdziałania z organami ochrony zabytków oraz uzyskiwania od nich rozlicznych pozwoleń. Dodatkowo także właściciel nieruchomości zabytkowej jest odpowiedzialny za stan jej zachowania (obciążenia w zakresie opieki nad zabytkiem), to jest za niepogorszenie się jej substancji i zachowanie przez nią walorów artystycznych stanowiących podstawę objęcia jej ochroną. Istotnym ciężarem są także koszty (obciążenia finansowe), z jakimi musi się zmierzyć właściciel zarówno na co dzień podczas korzystania z obiektu zabytkowego, jak i przede wszystkim podczas prowadzonych przy nim prac konserwatorskich. Z ostatnim problemem zmuszeni są zmierzyć się przede wszystkim osoby, które nabywają zabytkowy dworek, zamek, czy pałac celem przystosowania go do celów działalności hotelowej, rekreacyjnej, czy restauratorskiej. Prowadzenie prac konserwatorskich lub restauratorskich (te ostatnie oprócz działań czysto remontowych mogą także obejmować uzupełnienie lub odtworzenie jego części tak, by w jak największym stopniu zbliżyć efekt do oryginalnego wyglądu) przy zabytkach jest dalece bardziej kosztowne niż porównywalnej wielkości roboty budowlane, prowadzone przy budynku niezabytkowym. Prace przy zabytku wymagają użycia specjalnych materiałów i technik, często znacznie droższych niż ma to miejsce w przypadku normalnych prac remontowych. Dodatkowo, w razie konieczności przeprowadzenia badań archeologicznych przed lub w trakcie prac konserwatorskich lub restauratorskich, wiąże się to z kolejnymi, często wysokimi kosztami i znacznym wydłużeniem czasu prac. Należy w końcu podkreślić, że realizacja wymienionych powyżej obciążeń podlega kontroli realizowanej w ramach nadzoru sprawowanego przez organy ochrony zabytków. System prawa ochrony zabytków, oprócz szeregu wskazanych powyżej utrudnień nakładanych na właścicieli zabytkowych nieruchomości, przewiduje jednak także ułatwienia, mające zrekompensować lub przynajmniej ograniczyć wspomniane trudności. Wobec faktycznej niemożności złagodzenia właścicielom nieruchomości zabytkowych ciążących na nich obciążeń organizacyjnych czy też obciążeń w zakresie opieki nad zabytkiem, ustawa wprowadza szereg udogodnień o charakterze finansowym. Jak słusznie bowiem zauważyli w swojej pracy poświęconej tej tematyce I. Skrzydło-Niżnik oraz P. Dobosz Niejednokrotnie nie zakazy i nakazy administracyjne, lecz rozwiązania o charakterze ekonomicznym powodują lepsze skutki. Takim stymulatorem mogą być przede wszystkim rozwiązania systemu podatkowego i subwencjonowania zabytków, rodzajów działalności i funkcji w nich realizowanych 3. Występują więc dwie zasadnicze formy pomocy właścicielom nieruchomości zabytkowych preferencje podatkowe oraz subwencje. Najwyrazistszym przykładem pierwszej z wspomnianych form jest regulacja art. 7 ust. 1 pkt. 10 Ustawy o podatkach i opłatach lokalnych 4, w myśl której budynki i grunty wpisane do rejestru zabytków, pod warunkiem ich utrzymania i konserwacji zgodnie z przepisami o ochronie zabytków, z wyjątkiem części zajmowanych na prowadzenie działalności gospodarczej są zwolnione z podatku od nieruchomości. Druga z form pomocy subwencjonowanie odbywa się natomiast na dwóch płaszczyznach: jako subwencje z budżetu centralnego oraz jako subwencje samorządowe. Dotacja celowa z budżetu państwa na dofinansowanie prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przyznawana jest przez ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego lub przez wojewódzkiego konserwatora zabytków. Jej wysokość nie przekracza zazwyczaj 50% nakładów koniecznych do przeprowadzenia prac, w szczególnych, wskazanych przez ustawę sytuacjach, to jest w przypadku znacznych rozmiarów prac, nagłej konieczności ich przeprowadzenia lub wyjątkowej wartości remontowanego zabytku) może ona jednak pokryć nawet cały koszt inwestycji konserwatorskiej. Poza dotacją rządową istnieje także możliwość ubiegania się o pomoc świadczoną przez jednostki samorządu terytorialnego. W zakresie realizowanej w ramach zadań własnych jednostki opieki nad znajdującymi się na jej terenie zabytkami może ona udzielać dotacji samorządowej na analogicznych jak w przypadku dotacji budżetowej zasadach. Dotacja samorządowa, przyznawana przez organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego. W odróżnieniu od dotacji państwowej może jednak także w zwykłych sytuacjach wynieść aż do 100% koniecznych nakładów. Łącząc dotację budżetową i samorządową, a jest to sytuacja stosunkowo częsta (suma dotacji nie może jednak przekroczyć 100% koniecznych nakładów) właściciel nieruchomości może pokryć w ten sposób znaczną część inwestycji. Dotacje te są więc niezwykle przydatnymi instrumentami zmniejszającymi koszty, jakie inwestor musi ponieść podczas prac konserwatorskich lub restauratorskich. PODSUMOWANIE Podsumowując powyższe rozważania, pragnę zwrócić uwagę na dwie kwestie, stanowiące swoiste wymagania, jakie muszą spełniać osoby pragnące nabyć zabytkową nieruchomość. Pierwszą z nich jest niewymagający, jak sądzę wnikliwszego dowodzenia fakt, iż inwestując w zakup zabytkowej nieruchomości, należy liczyć się z wyższymi, niż to ma miejsce w przypadku zwykłych budynków, nakładami na jej utrzymanie i konserwację. Do ceny, za którą nabywa się nieruchomość, szczególnie jeżeli jest ona w stanie wymagającym natychmiastowego remontu, należy więc w zasadzie od razu doliczyć, często bardzo wysokie koszty związane z jej odrestaurowaniem. Drugim kryterium, jakie powinni spełniać potencjalni właściciele zabytków jest ich, przynajmniej podstawowe, przygotowanie merytoryczne. Nie chodzi tu oczywiście o wykształcenie akademickie, ale o ogólne rozeznanie w prawie ochrony zabytków, w szczególności zaś o świadomość ciążących na nich obowiązków i przysługujących im praw. Wiedza ta, choćby w opisanym powyżej zakresie, może w zasadniczy sposób ułatwić im zarządzanie nieruchomością. Reasumując uważam, że warto jest inwestować w nieruchomości zabytkowe, szczególnie zważając na ich przystępną aktualnie cenę na rynku nieruchomości w Polsce. Nie jest to jednak zajęcie dla każdego. Konieczne jest w tym celu posiadanie znacznych środków finansowych (bardzo często znacznie wyższych niż cena nieruchomości) i rozeznania w przysługujących z tytułu zabytkowości posiadanej nieruchomości, prawach i obowiązkach. Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oprócz zabytków nieruchomych reguluje także zabytki ruchome. Nie jest to przypadek. Z nieruchomością zabytkową jest bowiem trochę, jak z cenną kolekcją obrazów. Jej posiadanie wymaga odpowiedniej zasobności portfela, ale także, a może przede wszystkim wiedzy i zaangażowania. 1 Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z dn. 23 lipca 2003 r. (Dz.U nr 162, poz. 1568). 2 Konwencja w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego, przyjęta w Paryżu w dn. 16 listopada 1962 r. (Dz.U. z 1976 r. Nr 32, poz i 191.). 3 I. Skrzydło-Niżnik, P. Dobosz, Prawne problemy procesu inwestycyjno- budowlanego i konserwatorskiego, Kraków 2002, s Ustawa o podatkach i opłatach lokalnych z dn. 12 stycznia 1991 r. (Dz.U. nr 9, poz. 84). BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU PAŹDZIERNIK - LISTOPAD

20 a tzw. klauzula sumienia lekarza Justyna Borodziuk, studentka V roku prawa Prawo pacjenta do świadczeń zdrowotnych jest jednym z wielu praw zagwarantowanych przez Ustawę o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta z 6 listopada 2008 r 1. Zostało ono ustanowione w art. 6., zgodnie z którym pacjent ma prawo do świadczeń zdrowotnych, które odpowiadają aktualnej wiedzy medycznej. Konieczne dla właściwego zrozumienia przytoczonego przepisu jest oczywiście wyjaśnienie pojęcia świadczenia zdrowotnego. Legalnej definicji nie znajdziemy jednak w Ustawie o prawach pacjenta, wynika ona bowiem z art. 2 Ustawy o działalności leczniczej. Zatem za świadczenia zdrowotne uważa się działania służące zachowaniu, ratowaniu, przywracaniu lub poprawie zdrowia oraz inne działania medyczne wynikające z procesu leczenia lub przepisów odrębnych regulujących zasady ich wykonywania 2. Prawu pacjenta do świadczeń zdrowotnych odpowiada obowiązek lekarza do ich świadczenia zgodnie z aktualną wiedzą medyczną (art. 4 Ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty) 3. Prawo pacjenta do świadczeń zdrowotnych, co trzeba wyraźnie zaznaczyć, nie ma jednak charakteru absolutnego. W praktyce zdarzają się bowiem sytuacje, w której możliwość udzielenia świadczenia zdrowotnego jest ograniczona. Wówczas pacjent ma prawo do przejrzystej, obiektywnej, opartej na kryteriach medycznych, procedury ustalającej kolejność dostępu do tych świadczeń. Prawo pacjenta do świadczeń zdrowotnych zostało również ograniczone przez prawo lekarza do odstąpienia od leczenia oraz prawo lekarza do skorzystania z tzw. klauzuli sumienia i właśnie tą drugą instytucją zajmiemy się szerzej w ramach tego artykułu. Jak słusznie zauważył Leszek Kubicki pojęcie sumienie lekarza nie jest tylko kategorią etyczną, ale również prawną 5. Stanowisko to znajduje odzwierciedlenie w art. 39 Ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty, który to ustanawia tzw. klauzulę sumienia. Zgodnie z tym artykułem każdy lekarz, bez względu na specjalizację, ma prawo do powstrzymania się od wykonania świadczenia zdrowotnego. Jednak owo powstrzymanie się lekarza od wykonania świadczenia nie może nastąpić w każdej sytuacji (słusznie zatem lekarzowi nie została tu przyznana pełna dowolność), lecz wyłącznie wtedy, kiedy wykonanie świadczenia zdrowotnego pozostaje w niezgodzie z sumieniem lekarza. Prawa powstrzymania się od wykonania świadczenia zdrowotnego nie ma jednak zakład opieki zdrowotnej jako całość, gdyż jako jednostka organizacyjna nie posiada sumienia 6. Warto zauważyć, że klauzulę sumienia zawiera także Ustawa o zawodach pielęgniarki i położnej w art. 25 7, będzie to jednak przedmiotem rozważań w ramach niniejszego artykułu. Z art. 39 Ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty wynika, iż w niezgodzie z sumieniem lekarza może pozostawać wyłącznie świadczenie zdrowotne, nie zaś osoba pacjenta. Co za tym idzie, lekarz nie może odmówić udzielenia świadczenia osobie ze względu na kolor skóry, orientację seksualną, wyznawaną przez nią religię itp 8. Skorzystanie przez lekarza z klauzuli sumienia obwarowane jest pewnymi obowiązkami. Pierwszym z nich jest obowiązek wskazania realnych możliwości uzyskania świadczenia zdrowotnego u innego lekarza lub w podmiocie leczniczym. Oznacza to, iż przed dokonaniem odmowy udzielenia świadczenia zdrowotnego lekarz powinien sprawdzić gdzie, tj. u jakiego lekarza bądź w jakim podmiocie leczniczym pacjent może otrzymać dane świadczenie. Słuszność takiej regulacji nie budzi wątpliwości pacjent powinien przecież otrzymać świadczenie, do którego ma prawo. Na lekarza został nałożony również obowiązek uzasadnienia oraz odnotowania faktu powstrzymania się od udzielenia świadczenia zdrowotnego w dokumentacji medycznej. Ponadto, jeśli lekarz wykonuje zawód w ramach stosunku pracy albo też w ramach służby, ma on obowiązek uprzedniego poinformowania na piśmie o takiej sytuacji swojego przełożonego. W żadnym razie lekarz nie może odmówić wykonania świadczenia zdrowotnego i w związku z tym ma obowiązek udzielenia pomocy lekarskiej (nawet jeśli pozostaje to w sprzeczności z jego sumieniem) w sytuacji, gdy zwłoka w udzieleniu świadczenia rodzi niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia, oraz w innych przypadkach niecierpiących zwłoki. Lekarz nie może zatem powoływać się na klauzulę sumienia, a co za tym idzie powstrzymać się od udzielenia świadczenia, nie sprawdzając wcześniej, czy zachodzi owo niebezpieczeństwo. By wykluczyć niebezpieczeństwo powinien zatem w pierwszej kolejności zbadać pacjenta i dopiero po stwierdzeniu, że życiu i zdrowiu pacjenta nic nie zagraża, odmówić wykonania świadczenia zdrowotnego, zachowując przy tym wszystkie wymogi formalne przewidziane w ustawie, a przytoczone przeze mnie powyżej 10. Warto wspomnieć, że klauzulę sumienia sformułowaną w sposób nieco odmienny zawiera w sobie również Kodeks Etyki Lekarskiej (KEL) w art. 7 (W szczególnie uzasadnionych wypadkach lekarz może nie podjąć się lub odstąpić od leczenia chorego, z wyjątkiem przypadków nie cierpiących zwłoki. Nie podejmując albo odstępując od leczenia lekarz winien wskazać choremu inną możliwość uzyskania pomocy lekarskiej) 11. Pierwszą nasuwającą się różnicą w stosunku do regulacji ustawowej jest przede wszystkim to, iż w przepisie tym nie ma mowy o powstrzymaniu się od udzielenia świadczenia zdrowotnego, lecz o nie podjęciu lub odstąpieniu od leczenia pacjenta. Nastąpiło także inne sformułowanie podstawy prawnej dla odmowy lekarza nie ma tu mowy o niezgodności świadczenia zdrowotnego z sumieniem, natomiast lekarz może nie podjąć lub odstąpić od leczenia tylko w szczególnie uzasadnionych przypadkach, bliżej przez ustawodawcę niesprecyzowanych. Z pomocą przychodzi nam jednak art. 4 Kodeksu Etyki Lekarskiej, zabezpieczający w pewien sposób swobodę działań lekarza. Stanowi on, że dla wypełnienia swoich zadań lekarz powinien zachować swobodę działań zawodowych, zgodnie ze swoim sumieniem i współczesną wiedzą medyczną 12. Podobnie jednak jak w uregulowaniu występującym w art. 39 Ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty, KEL nakłada na lekarza w razie odstąpienia lub niepodjęcia się leczenia pacjenta obowiązek wskazania innej możliwości uzyskania pomocy lekarskiej. W art. 69 KEL wyraźnie wskazano też, że lekarz nie może odmówić udzielenia pomocy w przypadkach nagłych, kiedy to pacjent nie ma możliwości uzyskania owej pomocy ze strony innych instytucji powołanych do jej udzielenia. Podsumowując, zakres dopuszczalności powoływania się na klauzulę sumienia, jest szerszy w uregulowaniu Ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty 13. W praktyce dyskusje na temat zastosowania klauzuli sumienia lekarza pojawiają się dosyć często, co jest skutkiem dynamicznego rozwoju medycyny i nowych technologii. Aborcja czy zapłodnienie to tylko przykłady spraw wciąż budzących kontrowersje w społeczeństwie. Dylematy dotyczące takich zabiegów dotyczą również, a może przede wszystkim, lekarzy, którzy stają przed koniecznością dokonania wyboru i oceny, czy dany zabieg jest zgodny czy też nie z ich sumieniem. Jedną z najgłośniejszych spraw dotyczących klauzuli sumienia w Polsce była niewątpliwie sprawa Alicji Tysiąc. Mimo iż kobiecie formalnie przysługiwało prawo do aborcji (spowodowane wystąpieniem poważnego zagrożenia dla zdrowia kobiety w postaci utraty wzroku), w czasie, kiedy wykonanie tego zabiegu było możliwe, nie znalazł się żaden lekarz, który by się zabiegu podjął. Jak zapewne wszyscy pamiętamy, sprawa znalazła swój finał przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka, który stwierdził naruszenie przez Polskę art. 8 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (artykuł ten dotyczy prawa do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego). Nagłośniona na skalę ogólnopolską została również tzw. sprawa łomżyńska, także dotykająca problemu aborcji, bowiem ciężarnej kobiecie, która miała już jedno dziecko dotknięte poważną wadą genetyczną, odmówiono skierowania na badania prenatalne. Przyczyną tej odmowy była podobno możliwość nabycia przez nią po tych badaniach prawa do aborcji, w razie gdyby badania potwierdziły istnienie wady genetycznej u dziecka (a było to w dużym stopniu prawdopodobne). Lekarz uznał więc, że już samo skierowanie na badania prenatalne stoi w 20 PAŹDZIERNIK - LISTOPAD 2013 BIULETYN WYDZIAŁU PRAWA UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU