Marian Szarek. Zespół Szkół im. Jana Pawła II w Brzostku jako kontynuator tradycji oświaty rolniczej na Ziemi Brzosteckiej

Transkrypt

1

2 Marian Szarek Zespół Szkół im. Jana Pawła II w Brzostku jako kontynuator tradycji oświaty rolniczej na Ziemi Brzosteckiej Brzostek - Klecie 2008

3 Wydawca: Zespół Szkół im. Jana Pawła II w Brzostku Druk sfinansowano z Programu Integracji Społecznej w ramach Poakcesyjnego Programu Wsparcia Obszarów Wiejskich Zdjęcia: Zbiory prywatne, archiwum Zespołu Szkół im. Jana Pawła II w Brzostku Projekt okładki i przygotowanie do druku: Józef Nosal ISBN: Druk i oprawa: Mała Poligrafia Redemptorystów w Tuchowie

4 ...podjęliście się wielkiego zadania przekazywania wiedzy i wychowania powierzonych Wam dzieci i młodzieży... Jan Paweł II, Łowicz, 14 VI 1999 r.

5 5 Spis treści Słowo wstępne...8 Rozdział Historia Ziemi Brzosteckiej w zarysie Rozdział II Szkolnictwo rolnicze funkcjonujące w czasie II wojny światowej Uwagi ogólne Publiczna Obwodowa Szkoła Zawodowa dla młodzieży rolniczej Uwagi końcowe...21 Rozdział III Szkolnictwo rolnicze w latach Uwagi wstępne Typy szkół i ich struktura organizacyjno programowa Działalność dydaktyczno wychowawcza i opiekuńcza Państwowego Koedukacyjnego Gimnazjum Gospodarstwa Wiejskiego Działalność dydaktyczno wychowawcza i opiekuńcza Państwowego Liceum Rolniczego I stopnia Działalność dydaktyczno wychowawcza i opiekuńcza Państwowej Szkoły Praktyków Specjalistów w zakresie handlu rolnego dla zaopatrzenia wsi Działalność dydaktyczno wychowawcza i opiekuńcza Państwowej Szkoły Praktyków Specjalistów w zakresie instruktor i organizator rachunkowości spółdzielni produkcyjnych Uwagi końcowe...49 Rozdział IV Środowiskowe szkoły rolnicze Uwagi ogólne Szkoła Przysposobienia Rolniczego w Siedliskach Bogusz Szkoła Przysposobienia Rolniczego w Grudnej Górnej Zasadnicza Szkoła Rolnicza w Grudnej Górnej Uwagi końcowe...69 Rozdział V Struktura organizacyjno programowa szkół funkcjonujących w latach ze szczególnym uwzględnieniem ilościowego rozwoju i wybiórczej ich charakterystyki...71 Uwagi wstępne Dwuzimowa Szkoła Rolniczo Gospodarcza i Rolnicza Zasadnicza Szkoła Rachunkowości Rolnej Zasadnicza Szkoła Rolniczo-Gospodarcza (Zasadnicza Szkoła Zawodowa w zawodzie rolnik ze specjalnością wiejskie gospodarstwo domowe) Technikum Rolnicze 3 letnie (Technikum Zawodowe w zawodzie technik rolnik) Technikum Rolnicze 5-letnie (Technikum Zawodowe w zawodzie technik rolnik) Zasadnicza Szkoła Mechanizacji Rolnictwa (Zasadnicza Szkoła Zawodowa w zawodzie mechanik operator pojazdów i maszyn rolniczych) Zaoczne Technikum Rolnicze (Zaoczne Technikum Zawodowe w zawodzie technik rolnik)...105

6 6 8. Liceum Zawodowe w zawodzie rolnik specjalizacja wiejskie gospodarstwo domowe Liceum Agrobiznesu w zawodzie technik agrobiznesu Liceum Ogólnokształcące Liceum Profilowane o profilu ekonomiczno-administracyjnym Technikum w zawodzie technik żywienia i gospodarstwa domowego Technikum w zawodzie technik mechanizacji rolnictwa Zasadnicza Szkoła Zawodowa w zawodzie kucharz małej gastronomii Uwagi końcowe Rozdział VI Działalność dydaktyczno-wychowawcza i opiekuńcza szkoły w latach Wstęp Wkład Rady Pedagogicznej w proces dydaktyczno-wychowawczy i opiekuńczy szkoły Działalność dydaktyczna Komisji Przedmiotów Ogólnokształcących Działalność wychowawcza Komisji Wychowawców Klasowych Rozdział VII Rola Szkoły w przygotowaniu uczniów do zawodu w latach Wstęp Wkład Rady Pedagogicznej w przygotowanie ucznia do zawodu rolnika Działalność dydaktyczna Komisji Przedmiotów Zawodowych Rozdział VIII Wspomnienia absolwentów umieszczone w szkolnej gazetce Plotka ujętych w formie wywiadów i sprawozdanie z wycieczki z roku I. Wywiad z absolwentką naszej szkoły Panią Zofią Płaziak - Plotka 2003 nr II. Nasi absolwenci - Ludmiła Kaput III. Nasi absolwenci - na pytania odpowiada Maria Wilusz - Plotka Nr 1(33) - str IV. Wywiad z absolwentką naszej szkoły - Panią Teresą Białoń - Plotka 2005 str V. Wywiad z absolwentem Panią Bożeną Markiewicz - Plotka 2004-str VI. Nasi absolwenci - Plotka VII. Nasi absolwenci- Plotka 5/35/strona VIII. Nasi absolwenci - Plotka strona 5 - Bogu zaufałem. Wywiad z księdzem Piotrem Gąsiorem Sprawozdanie z wycieczki do Zakopanego, Krakowa i Wieliczki odbytej przez uczniów Szkoły Specjalistów Praktyków w Kleciach, we wrześniu 1950 roku - opracowane przez jednego z uczniów tej szkoły Rozdział IX Przebieg obchodów jubileuszowych lat istnienia Szkoły Rolniczej w Brzostku w kontekście jej rozwoju Nadanie imienia Jana Pawła II jako centralny punkt obchodów 40-lecia szkoły rolniczej w Brzostku Szkoła przed obchodami 50-lecia...272

7 Rozdział X Sylwetki zawodowe nauczycieli pełniących funkcje dyrektora szkoły w latach Mgr inż. Eugeniusz Batycki - założyciel i dyrektor szkoły w okresie od 1 września 1958 do 1 31 sierpnia Mgr inż. Jerzy Bonarek - dyrektor szkoły w okresie od 1 września 1986 do 31 sierpnia 1992 roku Mgr Halina Nowak dyrektor szkoły od dnia 1 września 1992 r Rozdział XI Pozaszkolna oświata rolnicza w zarysie Uwagi wstępne Rola Gminnej Służby Rolnej w szerzeniu oświaty rolniczej Działalność Ośrodka Doradztwa Rolniczego Uwagi końcowe Zakończenie Nauczyciele pracujący w latach Katecheci uczący religii w latach Pracownicy administracji i obsługi pracujący w latach Grono nauczycielskie, pracownicy oraz uczniowie w Roku Jubileuszowym 2007/ Wicedyrektorzy szkoły w latach Kierownicy SPR-ów (w późniejszym czasie dyrektorzy filialnych szkół) Kierownicy szkolenia praktycznego w latach Absolwenci w Roku Jubileuszowym 2007/ Uczniowie w Roku Jubileuszowym 2007/ Absolwenci i uczniowie szkół funkcjonujących w latach Szkoła Przysposobienia Rolniczego w Grudnej Górnej Zasadnicza Szkoła Rolnicza (Zasadnicza Szkoła Zawodowa) w Grudnej Górnej Absolwenci szkół rolniczych funkcjonujących w latach

8 8 Słowo wstępne W 2008 roku Zespół Szkół im. Jana Pawła II w Brzostku jako spadkobierca wszystkich typów szkół funkcjonujących od 1958r. będzie święcił swój Złoty Jubileusz. Każdy jubileusz skłania do zadumy, przemyśleń i refleksji nad przebytą drogą, nad tym, co zostało zrobione i nad tym, co należało jeszcze zrobić. Wydaje się, że tak niedawno ta szkoła obchodziła uroczystości związane ze 40-leciem jej istnienia. Była to niecodzienna uroczystość tym bardziej, że połączona była z nadaniem jej imienia Jana Pawła II. Był to historyczny i niezapomniany dzień, który na trwałe wpisał się w dzieje tej szkoły. Niestety upłynęło od tego czasu już 10 lat, a wydaje się, że to było wczoraj. To czas tak płynie nieubłagalnie i nieodwracalnie. Z okazji jubileuszu 40-lecia szkoły została opracowana monografia pt. Rozwój Szkoły Rolniczej w Brzostku w latach W swoim założeniu przedstawiła ona narodziny, rozbudowę i rozwój tej placówki, kulturotwórczą jej rolę oraz w sposób ogólny działalność dydaktyczno-wychowawczą ze szczególnym uwzględnieniem szkolenia praktycznego. Ponadto zamieszczono tam wzmiankę, że to nie była pierwsza szkoła rolnicza w Brzostku, że wcześniej, tj. w okresie II wojny światowej, funkcjonowała szkoła rolnicza, a następnie w latach funkcjonowały bardzo krótko trzy typy szkół rolniczych w miejscowości Klecie. Były to: Państwowe Koedukacyjne Gimnazjum Gospodarstwa Wiejskiego, Liceum Rolnicze i Szkoła Praktyków Specjalistów. Zamierzeniem autorów monografii napisanej z okazji 40 lecia istnienia szkoły było m.in. zawarcie przesłania, że na 50-lecie szkoły, a będzie miało to miejsce w 2008 roku, zostanie opracowana kolejna monografia ujmująca funkcjonowanie wszystkich typów szkół na Ziemi Brzosteckiej. Sugerowano wówczas, że zostaną dogłębnie przeanalizowane wszystkie dostępne dokumenty i w oparciu o przeprowadzone wywiady wśród byłych uczniów i nauczycieli oraz pozostałych pracowników szkoły zostaną bardzo dokładnie i rzetelnie przedstawione dzieje tej szkoły i jej wpływ na kulturę duchową i materialną najbliższego środowiska lokalnego. Realizacja tego przesłania sprzed dziesięciu lat, tj. z 1998r., została uwieńczona napisaniem publikacji pt. Zespół Szkół im. Jana Pawła II w Brzostku jako kontynuator tradycji oświaty rolniczej na Ziemi Brzosteckiej. Trud napisania tej monografii podjąłem, aby spłacić dług wdzięczności Szkole, w której przepracowałem 20 lat. Publikację tę adresuję do nauczycieli, którzy uczyli, uczą i będą uczyć, pracowników pionu administracyjno obsługowego, do uczniów i absolwentów tej szkoły oraz do tych, którzy interesują się oświatą rolniczą na Ziemi Brzosteckiej. Ponadto w tym opracowaniu zostaną przedstawione dzieje szkół środowiskowych na terenie gminy Brzostek. Były to dwa typy szkół działające po roku 1957, tj. szkoły przysposobienia rolniczego i zasadnicze szkoły rolnicze. Na terenie gminy funkcjonowały w Grudnej Górnej i Siedliskach Bogusz. Tak się złożyło w mojej pracy zawodowej, że bardzo krótko pracowałem wcześniej w trzech takich szkołach: w Sieklówce, gmina Kołaczyce, Błażkowej, gmina Brzyska i w roku szkolnym 1974/75 w Zasadniczej Szkole Rolniczej w Grudnej Górnej, z której przeszedłem w następnym roku szkolnym do nowo powstałego Technikum Rolniczego 3-letniego w Brzostku. Stąd znam realia i uwarunkowania funkcjonujących w tym czasie tzw. szkół środowiskowych. Ponadto, aby dogłębnie przedstawić stan oświaty rolniczej zostanie także w tej publikacji ukazana obok form oświaty szkolnej oświata pozaszkolna, prowadzona przez samorządy gromadzkie, a następnie gminne, czy ostatnio przez Ośrodki Doradztwa Rolniczego. W ten sposób zostanie przedstawiona oświata rolnicza szkolna i pozaszkolna przygotowująca ucznia i rolnika do wyzwań, które stawia współczesne życie w zakresie wykonywanego przez nich zawodu. W tej publikacji pokazane zostaną nie tylko sukcesy i osiągnięcia, ale także porażki i niepowodzenia, które składają się na życie szkoły. Mają tutaj wpływ nie tylko obiektywne, ale także subiektywne uwarunkowania. Prezentując sukcesy nauczycieli i uczniów, pragnę ocalić od zapomnienia to wszystko, co godne jest uwagi, a co trudno byłoby w przyszłości przypomnieć bez udokumentowania niektórych faktów i zdarzeń. Sprawy przedstawione w niniejszej rozprawie są dla szkoły szczególnie ważne. Zapewnie dopiero z perspektywy czasu można spojrzeć na nie obiek-

9 9 tywnie i dokonać krytycznej oceny. Celem niniejszej publikacji jest zachowanie w pamięci przyszłych uczniów i absolwentów, nauczycieli i pracowników tego, co w długiej historii tych szkół jest wskazane do utrwalenia i zapamiętania. Chciałbym jeszcze mocno i jednoznacznie podkreślić, że ta napisana monografia z okazji kolejnego jubileuszu została tak pomyślana, żeby objąć dzieje oświaty rolniczej na terenie całej gminy, która umownie nazywać się będzie Ziemią Brzostecką, sięgając w bardzo odległą przeszłość, która z różnych przyczyn nie znalazła się w opracowanej monografii na 40-lecie istnienia tej szkoły. Praca została tak pomyślana, aby uwzględnić wszystkie formy szkolenia na całej Ziemi Brzostckiej i ująć je w jeden zamknięty cykl, pomimo że funkcjonowały one w różnych miejscowościach i w zasadzie nigdy nie stanowiły pełnej ciągłości. Zawsze jednak wszystkim typom szkół towarzyszył zasadniczy cel - jak najlepszego przygotowania ucznia do zawodu rolnika. Największym problemem było przedstawienie dziejów zasadniczej szkoły zawodowej rolniczej w czasie drugiej wojny światowej. Nie zachowały się bowiem żadne dokumenty, na podstawie których można by przedstawić jej funkcjonowanie. Trudno ustalić, kto był inicjatorem założenia tej szkoły. Szkoła ta powstała w specyficznych warunkach tj. w czasie okupacji niemieckiej, kiedy dotychczasowe szkolnictwo było ograniczane do minimum i poddawane nadmiernej kontroli. W tej chwili żyją tylko nieliczni absolwenci, którzy niewiele pamiętają zdarzeń z życia szkoły sprzed ponad 60 lat. Niemożliwe jest odtworzenie pełnego wykazu uczniów, którzy uczęszczali do tej szkoły i ją ukończyli. Niemniej jednak, co będzie możliwe, to zostanie odtworzone dla pamięci przyszłych pokoleń. Za kilka lat nie będzie już żadnego żywego świadka tej szkoły. Natomiast jeżeli chodzi o szkoły rolnicze funkcjonujące w latach zachowała się niecała dokumentacja, ale na podstawie tej istniejącej można w miarę możliwości rzetelnie przedstawić jej dzieje. Nie zachowały się dokumenty z pierwszych dwóch lat istnienia za wyjątkiem Księgi Pamiątkowej Gimnazjum Rolniczego w Kleciach. Dzieje tych szkół zostały bardzo dokładnie przedstawione ze względu na ich wymiar historyczny oraz ich różnorodność i krótkotrwałość. Były to tak zwane niższe szkoły rolnicze, tj. Państwowe Koedukacyjne Gimnazja Gospodarstwa Wiejskiego. Szkoły te działały w warunkach spartańskich i zaczynały praktycznie od niczego. Lokal szkolny był zdemolowany przez odchodzące wojska niemieckie, gospodarstwo rolne, w którym był ośrodek folwarczny, praktycznie pozbawiony inwentarza żywego, a narzędzia oraz maszyny rolnicze w bardzo złym stanie technicznym. Przez pierwsze dwa lata było to zmaganie się o uruchomienie i prowadzenie na określonym poziomie gospodarstwa rolnego szkolnego. Nie było odpowiednio przygotowanych nauczycieli. W pierwszych latach dowożono furmanką nauczycieli z Kołaczyc i innych miejscowości odległych, bo nie funkcjonowała komunikacja autobusowa. To były pierwsze lata po długotrwałej i wyczerpującej wojnie i okupacji. Tym zadaniom musiała sprostać ówczesna szkoła. Od jej dyrektora i nauczycieli wymagano ogromnego zaangażowania i zdeterminowanych działań. W związku z tym, aby przybliżyć atmosferę tych lat bardzo szczegółowo, to co możliwe, będzie przedstawione w tej publikacji, aby można było spojrzeć na warunki funkcjonowania tych szkół w trudnym czasie i w bardzo prymitywnych warunkach. Najlepiej została udokumentowana i zachowała się praktycznie cała dokumentacja Szkoły Specjalistów Praktyków, która kształciła uczniów prawie z całej Polski. Kolejne szkoły rolnicze na Ziemi Brzosteckiej to Szkoła Przysposobienia Rolniczego w Grudnej Górnej i Siedliskach Bogusz. Po kilku latach ta ostatnia przestała prowadzić nabór, a w Grudnej Górnej została przekształcona w Zasadniczą Szkołę Rolniczą, która jeszcze kilka lat funkcjonowała. Były to szkoły, które działały w warunkach specyficznych w oparciu o miejscowe szkoły podstawowe. Głównym ich celem było przygotowanie uczniów pozostających na wsi do pracy w rolnictwie. Przez pewien czas dobrze spełniały swoją rolę i przygotowywały młodzież wiejską do pracy w gospodarstwie rodziców. Dziewczęta przygotowywane były do prowadzenia gospodarstwa domowego. W związku z tym ta szkoła cieszyła się dużym uznaniem i zainteresowaniem ze strony dziewcząt. Z biegiem lat w miarę powstawania nowych typów szkół ponadpodstawowych, zwłaszcza w pobliskich miastach, jak także w samym Brzostku coraz trudniej było wykonać nabór i w końcu

10 10 przestały one funkcjonować. Kolejna szkoła na Ziemi Brzosteckiej powstała w 1958r. w samym Brzostku. Początkowo była dwuzimowa, następnie przekształcono ją w Zasadniczą Szkołę Rachunkowości Rolnej, później wzasadniczą Szkołę Rolniczo Gospodarczą, aż w końcu w Technikum Rolnicze 3 letnie. Dnia 1 września 1977 roku został powołany Zespół Szkół Rolniczych w Brzostku, w skład którego weszły Zasadnicza Szkoła Rolnicza w Brzostku, Grudnej Górnej, Pilźnie, Jodłowej, Dębicy, Technikum Rolnicze 3 letnie w Brzostku na podbudowie zasadniczej szkoły rolniczej oraz Technikum Rolnicze dla Pracujących Zaoczne, ponadto Szkoły Przysposabiające do zawodu rolnika w Nagoszynie, Wiewiórce i Pilźnie. Wkrótce te ostatnie zakończyły swoją działalność. W następnych latach powstały w Brzostku nowe typy szkół. Struktura organizacyjno programowa i krótka charakterystyka tych szkół została przedstawiona w rozdziale zatytułowanym Struktura organizacyjno programowa i krótka charakterystyka poszczególnych typów szkół funkcjonujących w latach Biorąc pod uwagę ciągłość szkoły rolniczej powstałej w Brzostku w roku 1958, należy zauważyć, że od tej małej szkoły dwuzimowej poprzez następne lata szkoła rozrosła się do bardzo dużej placówki dzięki usilnej pracy poszczególnych dyrektorów, nauczycieli, wychowawców i pracowników. W latach , a więc w ciągu 50 lat szkoła zawsze miała charakter ponadlokalny. Uczniowie rekrutowali się zarówno z gminy Brzostek, jak i gmin ościennych, które znajdowały się na terenie województwa podkarpackiego. Z chwilą powstania Zespołu Szkół Rolniczych w 1977r. istniały przez wiele lat 4 filie zasadniczych szkół rolniczych: w Dębicy, Pilźnie, Jodłowej i Grudnej Górnej. Najdłużej działającą filią była Zasadnicza Szkoła Rolnicza w Dębicy, która przez pewien czas zlokalizowana była w Zespole Szkół Ekonomicznych i Zespole Szkół Zawodowych nr 1. W okresie jej szczytowego rozwoju było nawet dziesięć oddziałów w jednym roku szkolnym. Ostatni absolwenci opuścili tę szkołę w roku szkolnym 2000/2001. Obchodząc jubileusz 50-lecia wszyscy pracownicy tej szkoły powinni poczuć satysfakcję z włożonego wysiłku w tak wszechstronne działania oświatowe o kierunku zawodowym, wychowawczym i opiekuńczym, a absolwenci, czytając tę monografię przypomną sobie pobyt w szkole oraz spędzoną w niej młodość i zdobywanie kwalifikacji zawodowych. Niestety wielu nauczycieli pracujących w tej szkole odeszło już na zawsze. Do nich należy organizator tej szkoły i pierwszy dyrektor, Eugeniusz Batycki, długoletnia nauczycielka zawodu Antonina Czech, Mieczysław Chrzanowski, zmarły w bardzo młodym wieku Piotr Urban, nauczyciel zawodu Jan Kozek, emerytowana nauczycielka Jadwiga Utorowicz, Maria Filipak (Ryndak), Jan Osika, Jacek Nowak i zmarły nagle w 2007r. Jan Skórski. Pragnę również wyrazić podziękowania wszystkim tym, którzy przyczynili się do powstania tej publikacji. Przede wszystkim dziękuję pani dyrektor szkoły, Halinie Nowak, za inspirację napisania tej monografii oraz upamiętnienia obchodów Złotego Jubileuszu tej szkoły oraz za trud wydania drukiem tej rozprawy. Wyrażam słowa uznania dla Jana Kolbusza, byłego przewodniczącego Gromadzkiej Rady Narodowej w Brzostku za usilne starania, aby w tej publikacji uwzględnić funkcjonowanie szkoły rolniczej w latach drugiej wojny światowej i w pierwszych latach po wyzwoleniu oraz za zaangażowanie na rzecz uzyskania informacji o działalności w tym okresie tych szkół w Brzostku i Kleciach. Dziękuję także pracownikom sekretariatu szkoły: Grażynie Wąsik, Grażynie Jastrzębskiej i Agnieszce Gonet za zbieranie i gromadzenie materiału statystycznego do opracowania monografii. Ponadto serdecznie dziękuję tym wszystkim, którzy wspierali mnie w tym trudnym przedsięwzięciu. Mimo wszelkich starań o jak najrzetelniejsze odtworzenie faktów, możliwe są przypadki pominięć lub zniekształceń czy niewłaściwych ujęć, za co serdecznie przepraszam. Niech Czytelnicy wykażą wyrozumiałość i przyjmą pracę autora z życzliwością. Na pewno w tekście znajdzie się wiele nieścisłości językowych. Starałem się jak najlepiej napisać dzieje tych szkół na miarę swoich skromnych możliwości intelektualnych. Rozwój szkoły Rolniczej w Brzostku w latach , str 27.

11 11 Po latach spędzonych w tej szkole zarówno przez uczniów, jak także tych, którzy w niej pracowali, pozostaną tylko wspomnienia. Niech ta publikacja je dopełni. Pozostanie piękno przedłużonego dzieciństwa i urok młodości, które będą do szkoły przyciągać. Pozostanie niepowtarzalność życia i naszych dokonań. Oby została dobroć i miłość, którą głosił patron szkoły Jan Paweł II, bo przecież w dzisiejszym świecie tylko one mają sens. Marian Szarek

12 12 Rozdział I Historia Ziemi Brzosteckiej w zarysie W 1999r. został wprowadzony w naszym kraju nowy podział administracyjny kraju, który w zasadzie był reaktywowanym stanem sprzed 1975 roku z pewnymi korektami terytorialnymi. Gmina Brzostek weszła w skład powiatu dębickiego. Należy dodać, że przed rokiem 1975 należała do powiatu jasielskiego. Ponadto w skład powiatu dębickiego weszły jeszcze następujące gminy: Dębica, Czarna, Jodłowa, Pilzno i Żyraków. Gminę Brzostek stanowi 19 wiosek: Bączałka, Bukowa, Brzostek, Głobikówka, Gorzejowa, Grudna Dolna, Grudna Górna, Januszkowice, Kamienica Dolna, Kamienica Górna, Klecie, Nawsie Brzosteckie, Opacionka, Przeczyca, Skurowa, Siedliska-Bogusz, Smarżowa, Wola Brzostecka i Zawadka Brzostecka. Część wiosek znajduje się w dolinie rzeki Wisłoki. Postęp cywilizacyjny w pełni wkroczył do tych miejscowości. Zdecydowana większość domów ma standard na miarę współczesnych wymagań: kanalizację, instalacje gazowe i elektryczne itp. Radio i telewizja dotarły do wszystkich domów. Powoli zaczyna docierać internet. W ostatnich latach jesteśmy świadkami rewolucji technicznej. Coraz częściej drogi asfaltowe docierają do najdalszych zakątków każdej wsi. W ostatnich kilkudziesięciu latach praktycznie wszystkie domy zostały przebudowane z drewnianych na murowane. Bardzo często wykonywane są estetyczne elewacje zewnętrzne najnowszymi technologiami. W większości domów znajdują się dobrze usytuowane ogrody przydomowe i ukwiecone balkony. Wymaga to dużej pomysłowości i znacznego nakładu pracy. W wielu większych miejscowościach są wybudowane przestronne szkoły i niekiedy sale gimnastyczne oraz piękne kościoły. Domy drewniane kryte słomą można spotkać jedynie w Skansenie Budownictwa Ludowego w Sanoku. Po drogach mkną dziesiątki samochodów przeróżnych marek. W polu można spotkać pracujące ciągniki i maszyny rolnicze, które zastępują pracę człowieka. O tym postępie technicznym na wsi poprzednie pokolenia nigdy nawet nie marzyły. Oczywiście, że życie na tym terenie toczyło się setki lat w warunkach trudnych i bardzo prymitywnych. Człowiek nie znał żadnych maszyn, które zastępowałyby pracę i czyniły życie lżejszym. Na historię i wizerunek każdej z tej miejscowości pracowały dziesiątki pokoleń przez setki lat, posługując się prostymi narzędziami: siekierą, piłą ręczną, sierpem a następnie kosą. Siłą pociągową był koń. Przy pomocy sochy, a następnie pługa przez setki lat uprawiano ziemię, którą traktowano jako jedyną żywicielkę. Aby poznać historię tej ziemi i początki powstania osad ludzkich, które dały początek dzisiejszemu stanowi rzeczy, musimy cofnąć się myślą w mroki historii. Przed tysiącem lat ta ziemia była pokryta olbrzymimi kompleksami leśnymi, które stanowiły Puszczę Karpacką. Prawdopodobnie gdzieniegdzie istniały już osady ludzkie. Prowadzono ciągle procesy osadnicze, które dawały początek nowym osadom ludzkim. Karczowano lasy przy pomocy prymitywnych narzędzi i zamieniano na pola uprawne. W ten sposób rozwijało się rolnictwo. Narzędzia kamienne pochodzące z okresu między połową IV a III tysiąclecia p.n.e. znaleziono w Brzostku, Januszkowicach i Przeczycy. Świadczy to o tym, że człowiek na tych ziemiach przebywał w epoce kamienia (neolitu). To, że te narzędzia znaleziono w tych miejscowościach świadczy także o ważnej roli rzeki Wisłoki w rozwoju tego osadnictwa. W Przeczycy odkryto także fragmenty ceramiki pochodzącej z czasów rzymskich. Można z tego wnioskować o dłuższym funkcjonowaniu osiedla, które w IX i X w n.e. nabrało charakteru obronnego. Rozbudowa grodu nastąpiła w XI XII w. Obok grodziska w Przeczycy we wczesnym średniowieczu musiały istnieć w okolicy osiedla wiejskie, będące jego naturalnym zapleczem. Być może w tym okresie funkcjonował też gród w Kamienicy Górnej na tzw. Zamkowej Górze. Nie prowadzono na niej do tej pory badań archeologicznych. O istnieniu osad ludzkich w okolicy Brzostka, a znajdujących się w dolinie Wisłoki dowiadujemy się z dokumentu wydanego przez legata papieskiego Idziego, który za zgodą księcia Bolesława Krzywoustego zatwierdzał posiadłości klasztoru benedyktynów w Tyńcu.

13 13 Ten dokument pochodził z lat Wymieniono w nim szereg miejscowości, w tym: Brzostek (Brestek), Klecie (Clececi) i wioskę Vnochowici utożsamianą przez niektórych badaczy z Januszkowicami. Oczywiste jest, że te miejscowości musiały powstać już wcześniej. Główną rolę wśród tych wymienionych miejscowości w dokumencie Idziego odgrywały Klecie. Była to osada największa spośród wymienionych. Benedyktyni zbudowali w niej prawdopodobnie już w XII w. kościół, z którego prowadzono nawracanie ludności zamieszkujących tereny Puszczy Karpackiej, czyli organizowano misję chrystianizacyjną. Badacze przypuszczają, że kościół został zbudowany w miejscu, w którym rozwijał się niegdyś kult pogański. Takie praktyki w tym czasie były stosowane, aby proces chrystianizacji przebiegał znacznie skuteczniej. Świątynia ta była poświęcona św. Leonardowi i w niedługim czasie zasłynęła cudami. Stopniowo ten kościół cieszył się coraz większym zainteresowaniem. Setki pątników jak nazywano w tym czasie pielgrzymów przybywało z Litwy, Węgier i Rusi tak podaje w kronice Jan Długosz. Klecie były też głównym ośrodkiem klasztoru klucza gospodarczego. Benedyktyni bowiem poszerzali swoje posiadłości przez pozyskiwanie kolejnych darowizn królewskich i prowadzoną samodzielną akcję osiedleńczą w Puszczy Karpackiej. W 1288r., według dokumentu Leszka Czarnego, należały do nich oprócz wcześniej wymienionych miejscowości Kamienica Górna i Skurowa. Pod koniec XIII w. powstała Przeczyca, która wkrótce przeszła z rąk opactwa w posiadanie biskupa krakowskiego. Starą wioską była też Gorzejowa istniejąca już w 1247r. Kolejne miejscowości zostały zlokalizowane w XIV wieku przez króla Kazimierza Wielkiego. Tereny te miały dla niego duże znaczenie w związku ze staraniem o przyłączenie do Polski ziem ruskich. Na polecenie króla karczowano lasy, wytyczając miejsca pod nowe osady. Z reguły przenoszono je na prawo niemieckie, stwarzając dogodniejsze warunki rozwoju. W tym czasie powstały: Bukowa, Kamienica Dolna, Siedliska i Smarżowa, które król nadał w 1353r. trzem braciom, bojarom ruskim: Piotrowi, Chodkowi i Ostaszkowi. Chciał w ten sposób wynagrodzić ich za zasługi położone w walkach na Rusi. Otrzymali oni także Klecie, Januszkowice i Skurową, odebrane wcześniej benedyktynom. Przez wiele lat benedyktyni prowadzili spór o te ziemie przy zaangażowaniu kolejnych papieży, którzy sprawowali w tym czasie pontyfikat. Udało im się tylko odzyskać część Januszkowic i Kleci. Kolejne miejscowości powstały pod koniec XIV stulecia. Utworzona w ten sposób sieć osadnicza w ogólnym zarysie odpowiadała obecnej strukturze. Należy jeszcze dodać, że w nieco późniejszym czasie, w miarę rozwoju tych osad ludzkich, doszło do podziału niektórych z nich, z których wyłoniły się nowe i stały się samodzielne. Brzostek podzielił się na Brzostek i Mały Brzostek, Głobikowa rozpadła się na Głobikową i Małą Głobikową, która dała początek Głobikówce. Grudna podzieliła się na Grudną Górną i Dolną zwaną też Małą Grudną. Oczywiście ta ostatnia nazwa się nie przyjęła. Natomiast Januszkowice podzieliły się, uwzględniając własność szlachecką i opacką, na dwie odrębne miejscowości: Januszkowice i Opacionkę. W XIV w. nastąpił wzrost wymiany handlowej koncentrującej się wzdłuż szlaku węgierskiego prowadzącego doliną Wisły. Skutkiem tego ożywienia gospodarczego były powstające nowe miasta. W 1354r. prawa miejskie otrzymały pobliskie Pilzno i Kołaczyce. W tym czasie wzrosło znaczenie Brzostku pozostającego dotąd w cieniu Kleci. Wioska nosząca wówczas nazwę Brestek należała do parafii w Kleciach. XV i XVI stulecia były dla Brzostka i okolic pomyślne. Systematycznie karczowano lasy i zamieniano je na ziemie uprawne. W związku z tym rozwijała się uprawa ziemi i hodowla bydła. Nadwyżki produkowanego zboża spławiano rzeką Wisłoką, a koniunktura gospodarcza była na ogół pomyślna i sprzyjała rozwojowi tego regionu. Folwarki istniały tu już w XV w i powiększały swoją powierzchnię przez wykupywanie gruntów chłopskich. Powstawały także nowe osady. Rozpowszechniła się w tym czasie także na szeroką skalę hodowla ryb. Przy dworach zakładano stawy rybne. Wówczas kształtowała się struktura ziemi na wsi, krótko mówiąc stosunki własnościowe. Była ona pańska i chłopska, zwana inaczej kmiecą. Z wydarzeń religijnych należy odnotować stopniowy zanik kultu św. Leonarda w Kleciach, choć jeszcze pod koniec XV w. przybywali tu pielgrzymi z okolic. Rozwijał się natomiast kult Matki Bożej w Przeczycy. Do figury uważanej za cudowną napływały z okazji

14 14 odpustu w dniu 29 września (Św. Michała) coraz większe rzesze ludzi. Pomyślna koniunktura gospodarcza Brzostku i okolic załamała się na początku XVIIw. Przyczyniły się do tego najazdy i wojny. Przez ten teren w tym czasie przemieszczały się wojska królewskie, które na okolicznych mieszkańców nakładały ogromne kontrybucje niemożliwe do uniesienia. Bardzo często te wojska po swoim przemarszu zostawiały zniszczenia. Ponadto w tym czasie dokonywały najazdów i zniszczeń wojska tatarskie i szwedzkie. Trwała w tym czasie druga wojna północna ( ). Najtragiczniejszymi wydarzeniami na Ziemi Brzosteckiej w tym czasie okazał się najazd księcia Siedmiogrodu Jerzego Rakoczego, który tym szlakiem szedł na pomoc Szwedom wiosną 1657r. w stronę Krakowa. Po jego przejściu pozostały zgliszcza, tylko ci mieszkańcy Brzostka pozostali przy życiu, którzy we właściwym momencie ukryli się w bezpieczny sposób. Długie dziesiątki lat te okolice musiały się odbudowywać i wracać do stanu z XV wieku, który był pomyślny dla Brzostka i okolic. Ponadto rozwój gospodarczy był hamowany przez wysokie podatki, spory z administratorami dóbr opactwa tynieckiego i dalsze zniszczenia, które dokonały wojska szwedzkie i moskiewskie na początku XVIII w. w czasie trwania trzeciej wojny północnej. Na początku XVIII wieku na terenie przedmieścia Brzostka benedyktyni osadzili chłopów z obowiązkiem odrabiania pańszczyzny. Powstała w ten sposób wioska Nawsie Brzosteckie. W tym czasie, rezygnując z pośrednictwa dzierżawnego, opaci sami zajęli się prowadzeniem folwarków. W najbliższej okolicy Brzostku (tzw. klucz brzostecki) mieli ich trzy: w Nawsiu, Opacionce i Kamienicy Dolnej. Były one dobrze zorganizowane i przynosiły dość duże dochody. Pod koniec XVIII wieku nastąpiło pewne ożywienie gospodarcze. W Brzostku rozwinęło się rzemiosło. Zasłynął on z wyrobów garncarskich i szewskich. Drobny przemysł rozwinął się w wielu wioskach. W Kleciach istniała fabryka gontów, wcześniej zaś budowano tam szkuty i dubasy używane do żeglugi po Wisłoce. Niewielkie ożywienie gospodarcze zostało znowu zahamowane przez kolejne konflikty, jakie w tym czasie miały miejsce w Polsce, a także nie ominęły Ziemii Brzosteckiej. Toczyły się tu bowiem walki konfederatów barskich z wojskami moskiewskimi. Wiązały się z tym kontrybucje nakładane przez obie strony na poszczególne osady. W związku z tymi zdarzeniami do dziś jedna z dróg schodząca stromym wąwozem w stronę rzeczki Kamienicy nazwana jest na pamiątkę tego wydarzenia Konfederówką rzekomo tutaj doszło do starcia w Kamienicy Dolnej. W okresie przedrozbiorowym Brzostek i jego okolice leżały w granicach powiatu pilzneńskiego w województwie sandomierskim. Jedynie wioska Skurowa położona po lewej stronie Wisłoki należały do powiatu bieckiego w woj. krakowskim. Wreszcie nadeszły dla Polski trudne czasy, a nawet tragiczne, straciła ona bowiem niepodległość, jak później okazało się na 125 lat. Sąsiedzi naszego kraju: Rosja, Prusy i Austria, wykorzystując swoją przewagę ekonomiczną i militarną oraz słabość naszego państwa, podzielili Polskę pomiędzy siebie. Tereny, o których jest mowa zostały wcielone do zaboru austriackiego i weszły w skład tzw. Galicji. W maju 1772r. pod pretekstem uspokojenia kraju wkroczyły na Podkarpacie wojska austriackie. We wrześniu odczytano w kościołach pakiet rozbiorowy. Z kolei w październiku 1772r. austriacki komendant powiatu pilzneńskiego wystosował zarządzenie do zarządów miast, wsi i dworów z rozkazem informowania austriackich komendantów wojskowych o jakichkolwiek podejrzanych zachowaniach. Austriacy na wstępie swoich rządów wprowadzili nowy podział administracyjny. Brzostek znalazł się początkowo w cyrkule pilzneńskim, a następnie dukielskim (w 1790r. siedzibę władz cyrkularnych przeniesiono z Dukli do Jasła). Do cyrkułu tarnowskiego włączono natomiast: Gorzejową, Głobikówkę, Siedliska i Smarżową. Następstwem rozbiorów były też zmiany w administracji kościelnej. W latach okoliczne parafie należały do diecezji tarnowskiej, później zaś przemyskiej. W granicach diecezji tarnowskiej pozostała jedynie parafia Siedliska. W latach , władze, wykorzystując klęskę głodu, przeprowadziły budowę nowej drogi z Dukli do Pilzna. Chłopom zatrudnionym przy budowie płacono chlebem. Stąd też przez długie lata nazywano

15 15 tę drogę cesarską. Przedstawiając historię Ziemi Brzosteckiej, należy także wspomnieć o rabacji chłopskiej, która miała miejsce w 1846r. Przebieg tych wydarzeń na tym terenie był niezwykle krwawy. W pierwszej połowie XIX wieku odżyły tendencje na odzyskanie wolności spod zaborców. Tworzył się ruch spiskowy, swoją działalność zaczęli emisariusze Stowarzyszenia Ludu Polskiego i Towarzystwa Demokratycznego. Wielokrotnie przybywał w tych okolicach Edward Dembowski, prowadząc agitację wśród szlachty i mieszczan. W sierpniu 1845r. Dembowski mianował komisarzem rewolucyjnym na cyrkuł jasielski Feliksa Olechowskiego, leśniczego z Przeczycy. Jesienią 1845r. do organizacji należało w jasielskim ok. 200 sprzysiężonych. Wybuch powstania zaplanowano na dzień 21 lutego 1846r. godz. 10 wieczorem (sobota). Spiskowcy zamierzali uderzyć na Jasło, gdzie stacjonował garnizon wojskowy. Jeden z oddziałów powstańczych miał być formowany w Brzostku pod dowództwem Romana Jordana, właściciela Dębowej. Do powstania nie doszło. Akcję rozpoczęli jedynie powstańcy w tarnowskim, gdzie przyśpieszono termin ataku na Tarnów na 18 lutego. Władze austriackie wpadły na ślady spisku już 1845r. Do jego stłumienia postanowili użyć chłopów. Starosta tarnowski, Józef Breinl, na zabraniu wójtów w dniu 18 lutego 1846r. polecił chłopom, aby rozbrajali powstańców i odstawiali ich żywych lub martwych do Tarnowa. Obciążenie chłopów było w tym czasie ogromne, wyrażało się ono w formie odrabiania pańszczyzny. Powszechna była nienawiść chłopów w stosunku do dworów. Apel starosty tarnowskiego padł na podatny grunt. W okolicy Brzostku krwawe rozruchy rozpoczęły się 20 lutego 1846r. W Kamienicy Dolnej, Gorzejowej, Siedliskach, Smarżowej, Kamienicy Górnej i Bączałce zostało wtedy zamordowanych 19 osób. Następnego dnia zginęło 15 osób i zostały rozgromione dwory w Głobikówce, Kamienicy Górnej i Bączałce. Przywódcą rabacji na tym terenie był cieśla Jakub Szela ze Smarżowej. Był przedstawicielem tej wsi i miał ciągły zatarg z właścicielami Siedlisk. Wydarzenia, które nastąpiły, były dla niego okazją do osobistej zemsty za dawne upokorzenia. Dążył także do zniesienia pańszczyzny. Z odległych okolic przychodzili do niego chłopi, szukając pomocy i rady. Pod jego wpływem znajdowało się przeszło 50 wiosek. Należy dodać, że Brzostek w tym czasie miał status miasta i jego mieszkańców uważano za mieszczan, którzy sympatyzowali z właścicielami dworu. Tutaj przymierzano stworzyć oddział spiskowców, który w planowanym powstaniu miał uderzyć na austriacki garnizon wojskowy w Jaśle. Stąd też chłopi okolicznych wsi pod dowództwem Jakuba Szeli podjęli próbę opanowania Brzostku, podejrzewając, że ukryło się tutaj wielu właścicieli okolicznych dworów. Wkrótce władze austriackie podjęły interwencję i położyły kres tym zamieszkom. W kwietniu 1846r. władze internowały Jakuba Szelę i przystąpiły do łamania oporu chłopów odmawiających odrabiania pańszczyzny. Oddziały wojskowe siłą wprowadziły dawny porządek. W 1847 roku na przednówku panował głód i szerzyły się choroby. W tym czasie odnotowano, że w parafii nieodległej Jodłowej zmarło na tyfus 875 osób, a w parafii Siedliska 514. W 1867r. Galicja otrzymała autonomię. Nastąpił odwrót od germanizacji i rozwój kultury polskiej. Język polski wprowadzono do urzędów i szkół. Powstały liczne organizacje stawiające sobie za cel pielęgnowanie tradycji narodowych. Znaczenie Brzostka po połowie XIX w. wzrosło. Władze austriackie były nawet do niego pozytywnie ustosunkowane, co wyrażało się tym, że mimo małej liczby ludności w urzędowych spisach austriackich stało jako miasto. Natomiast Kołaczyce i Dębica, mające znacznie więcej ludności, były klasyfikowane jako miasteczka. Dębica dopiero w 1912 roku została podniesiona do godności miasta. Następnie w 1854r. utworzono powiat brzostecki, co prawda na krótko, bo już w 1867r. został włączony do powiatu pilzneńskiego. Wzrost administracyjnego znaczenia Brzostku skłonił zapewne władze kościelne do utworzenia w 1861 roku dekanatu brzosteckiego. W roku 1867 przeprowadzona została w Galicji ponownie reorganizacja administracji. Na podstawie umowy gminnej w r zaprowadzono samorząd terytorialny, a miasto Brzostek przyłączono do powiatu pilzneńskiego, który należał do cyrkułu w Dukli, a póź-

16 16 niej do cyrkułu w Jaśle. Utworzony został w Brzostku sąd okręgowy, urząd podatkowy, notariat, ustanowiony został etat lekarza i weterynarza, a Ignacy Łukaszewicz został aptekarzem w nowo założonej aptece. W tym czasie Brzostek liczył 151 domów mieszkalnych, mieszkańców zaś przeszło 1100, w tym 250 Żydów. Obszar wynosił 609 morgów, majątek gminny sięgał 2031 złotych polskich w papierach wartościowych oraz 2780 zł. w nieruchomościach. Ówczesny burmistrz miasta, Marian Nałęcz Mysłowski, ufundował dom dla ubogich i kaplicę na cmentarzu. Pod koniec XIX wieku dla Brzostku i okolicy przyszły dobre czasy, a koniunktura gospodarcza znacznie się poprawiła. W wioskach panowało przeludnienie, ale masowa emigracja do Ameryki rozwiązała czasowo ten problem. Ludność żydowska zajmowała się przeważnie handlem i rzemiosłem. Powstawały na tym terenie tartaki i cegielnie. W Grudnej Dolnej powstała kopalnia węgla brunatnego. Pod koniec XIX wieku, aby bardziej ożywić te tereny pod względem gospodarczym, zaplanowano linię kolejową, która miała połączyć Dębicę z Jasłem przez Pilzno, Brzostek i Kołaczyce. Pierwsza wojna światowa spowodowała przerwanie prac, a później już nie wrócono do tego pomysłu. W zakresie kultury ogromną rolę odegrało Towarzystwo Szkoły Ludowej, które w Brzostku powołane zostało do życia w 1909r. Na początku XX w. ożyły nadzieje na odzyskanie niepodległości. W październiku 1912r. powstał w Brzostku Związek Strzelecki kierowany przez Rudolfa Lacha. W wyniku tego 4 sierpnia 1914 r. czternastu ochotników wyruszyło do powstających w Krakowie oddziałów polskich. Wkrótce okolice Brzostku znalazły się w pasie działań wojennych. Najbardziej krwawa bitwa rozegrała się w okolicy 6 i 7 maja 1915r. Do najcięższych walk doszło w samym Brzostku. Na tym terenie poległo przeszło 2000 żołnierzy austriackich i rosyjskich. W listopadzie 1918r. władzę w Galicji przejęła Polska Komisja Likwidacyjna. W dalszym ciągu trwały walki o granice nowego państwa. Brało w nich udział wielu ochotników z okolic Brzostku. W 1918r. oddział taki tworzył w powiecie pilzneńskim por. Kowalski z Siedlisk Bogusz. W latach na froncie wschodnim poległo przeszło 40 żołnierzy pochodzących z Brzostka i okolic. Życie gospodarcze w okresie międzywojennym nie było proste. W pierwszych latach po wojnie nastąpiło pewne ożywienie, ale kryzys gospodarczy okresu międzywojennego zahamował rozwój gospodarczy. W wyborach do sejmu ustawodawczego zwyciężył reprezentant chłopski Józef Berek wójt Kamienicy Dolnej. W okresie międzywojennym intensywnie zaczęło rozwijać się życie polityczne. W tym czasie zaczął rozwijać się na tym terenie ruch ludowy. Stronnictwo Ludowe posiadało silne reprezentacje w Siedliskach Bogusz i w Jodłowej. W tych miejscowościach odbywały się liczne wiece, na które m.in. przyjeżdżał Wincenty Witos. W najbliższej okolicy Brzostku w tym czasie działała radykalna Chłopska Przyszłość. Wkrótce została za głoszone poglądy zdelegalizowana. Niemniej jednak w dniu 1 maja 1932r. zorganizowała pochód w Brzostku rozpędzony brutalnie przez policję. Jeden z uczestników tej manifestacji zmarł w wyniku pobicia. Epilogiem manifestacji były procesy sądowe i surowe wyroki. W 1932 r. nastąpiły zmiany w podziale administracyjnym. Brzostek wraz z okolicznymi wioskami został włączony do powiatu jasielskiego. W dwa lata później utworzono gminę wiejską o charakterze miejskim Brzostek I (oznaczało to zachowanie prawa do używania nazwy miasta przy równoczesnym zmniejszeniu podatków) oraz gminy Brzostek II (18 wiosek) i Jodłowa (8 wiosek). Najważniejszym z wydarzeń religijnych w okresie międzywojennym była koronacja figury Matki Bożej w Przeczycy w 1925r. W tym samym roku parafia ta wraz z Jodłową została przyłączona do diecezji tarnowskiej (dekanat pilzneński). Po wybuchu II wojny światowej, już 9 września 1939 roku, wkroczyły tu wojska niemieckie. Rozlokowane w okolicy oddziały Wojska Polskiego wycofały się bez walki. Wkrótce teren ten został włączony do Generalnego Gubernatorstwa. Nastał terror. Żydzi zostali zgromadzeni w gettach w Brzostku i Jodłowej. Zdolnych do pracy wywieziono do obozów. Pozostałych w dniu 12sierpnia 1942 r. pomordowano na Podzamczu w pobliżu Jasła. Represje dotknęły także ludność polską. Szczególnie surowa okazała się pacyfikacja Brzostku przeprowadzona przez hitlerowców 20 czerwca 1944r. Na tych terenach po wejściu niemieckich wojsk zaczął organizować się ruch oporu.

17 17 W jesieni 1939r. zorganizowano pierwsze konspiracyjne grupy Służby Zwycięstwu Polski. W 1940r. stały się one podstawą do stworzenia struktur organizacyjnych Związku Walki Zbrojnej, placówki Brzostek Bekas, a od 1942r. Armii Krajowej. W wioskach położonych na północy gminy Brzostek zaznaczały się wpływy placówki AK Łączki Kucharskie Ładunek-Ławka należącej do obwodu Dębica. Ponadto w okolicy istniały inne wojskowe organizacje konspiracyjne: Narodowa Organizacja Wojskowa (Brzostek) i Bataliony Chłopskie (Jodłowa). Gromadzono broń, patrole dywersyjne przeprowadzały akcje likwidacji konfidentów. Ważną rolę w podtrzymywaniu nadziei na odzyskanie niepodległości odgrywał kolportaż tajnej prasy. W Brzostku mieszkał Franciszek Kuraś PS. Kruk, kierownik kolportażu prasy w Inspektoracie AK Krosno, który w 1943r. został aresztowany i wywieziony do Oświęcimia. Organizowano także komplety tajnego nauczania. Do udanych akcji należy zaliczyć przeprowadzone w dniu 26 lipca 1944r. rozbicie kolumny aut niemieckich w Grudnej Górnej, a do niepowodzeń akcję w Bukowej w dniu 29 lipca 1944r. i 3 sierpnia tego roku w Kamienicy Dolnej. 17 września 1944r. ludność z wiosek położonych po prawej stronie Wisłoki została wysiedlona. Front ustawił się na linii Grudna Górna Kamienica Górna Gogołów. Niemcy zorganizowali w Przeczycy obóz pracy, w którym przebywało około 200 osób. Zmuszano ich do budowy umocnień na zapleczu frontu. Nowa ofensywa ruszyła dopiero 16 stycznia 1945r. Zniszczenia powstałe w wyniku wojny były ogromne. Dotyczyło to zwłaszcza wsi położonych bezpośrednio przy linii frontu. Straty w zabudowie sięgały 90%. Wielu mieszkańców poległo od min. Przeprowadzono też kolejne zmiany administracyjne. Od 1945r. Ziemia Brzostecka należała do nowo powstałego województwa rzeszowskiego. W 1954r. w związku z tworzeniem gromad zlikwidowano odrębność samorządową Brzostka. W obrębnie gminy brzosteckiej powstało kilka jednostek organizacyjnych, zwanych gromadami. Natomiast z dniem 1 stycznia 1975r. tereny te włączono do nowo powstałego województwa tarnowskiego, a wcześniej, to jest w 1973r., powstała gmina Brzostek. W związku ze zmianami podziału administracyjnego Kościoła w Polsce powstała diecezja rzeszowska. Ks. Bogdan Stanaszek Brzostek i okolice.

18 18 Rozdział II Szkolnictwo rolnicze funkcjonujące w czasie II wojny światowej 1. Uwagi ogólne S zczególne miejsce w stosunkach społecznych w okresie okupacji zajmowała problematyka młodzieży i szkolnictwa. W regionie jasielskim działały nie tylko powszechne w Generalnej Guberni rozporządzenia kształtujące politykę oświatową okupanta, ale także dziesiątki okólników i przepisów. Warto wspomnieć, że spośród obiektów użytkowności publicznej tylko budynki szkolne były przeznaczone na koszary wojskowe i magazyny kontyngentowe zboża i ziemniaków, co powodowało ciągłe przerwy w nauce. Obok braku opału była to najczęstsza przyczyna zawieszania nauki lub organizowania zajęć w różnych pomieszczeniach zastępczych. Ilość dni nauki w szkołach w poszczególnych latach okupacji była różna. Można ogólnie stwierdzić, że lata oraz były dla szkolnictwa najtrudniejsze ze względu na długotrwałe zajmowanie większości szkół na kwatery wojskowe. Okólnik nr 10 z 9 kwietnia 1941r. nakazywał: Na żądanie władz wojskowych należy bezwzględnie stawiać szkoły do ich dyspozycji. Dla ilustracji tej sprawy budynek Szkoły Podstawowej w Brzostku w okresie od 8 września 1939r. do 15 stycznia 1945r. był zajmowany przez wojsko następujące liczby dni: 52 w r. szk.1939/40, 36 w r. szk. 1940/41 i 110 w r.szk.1944/45. Utrudnienie nauki stanowiło jeden z czynników współdziałających z polityką oświatową okupanta, którego wyrazem było usunięcie przedmiotów ojczystych (historii, geografii, literatury polskiej) oraz wydatne ograniczanie treści programowych z innych przedmiotów, częściowa likwidacja bibliotek, wycofanie podręczników, grabież pomocy naukowych (mapy, globusy, obrazy, instrumenty muzyczne), zniszczenie wyposażenia szkół przez kwaterujące wojsko. Pismo Schulamtu z dnia 22 kwietnia 1940r. stwierdzało: Dotychczasowe książki szkolne nie mogą być więcej używane. Okólnik z 10 stycznia 1941r. zawiera punkt 9-ty o treści: Po raz ostatni zwracam uwagę, że niedopuszczalne jest używanie niedozwolonych podręczników. Podobnej treści pisma wystosowano 5 marca 1941r., a 15 sierpnia 1941r. stwierdzono: W szkołach znajduje się jeszcze w użytku wiele podręczników polskich z treścią lub instrukcjami przeciwniemieckimi. Podręczniki te należy natychmiast wycofać z obiegu, ściągnąć i odstawić niezwłocznie do Inspektoratu Szkolnego. Ponownie zwrócono na to uwagę w okólnikach z 20 i 30 września 1941r. oraz z 2 grudnia 1941r. i 18 grudnia 1942r. Pismo z 30 stycznia 1943r. stwierdza: Przy wizytacjach polskich szkół powszechnie stwierdzono, że dzieci miały przy sobie oprócz Steru i dopuszczonych czytanek, także niepożądane i niedozwolone książki oraz podręczniki szkolne. Proszę stale zwracać uwagę na to, co polskie dzieci oprócz Steru czytają. Mimo że okólnikiem z 2 października 1940r. ostatecznie zakazano nauki geografii i wyszły dyspozycje o oddaniu wszystkich map i globusów, to jeszcze w okólniku z 20 sierpnia 1942r. ponownie wzywano do oddania map i obrazów historycznych. W takich to warunkach powstała Publiczna Obwodowa Szkoła Zawodowa dla młodzieży rolniczej. Dzisiaj jest trudno dokładnie stwierdzić, na jakiej zasadzie doszło do powołania do życia szkoły, biorąc pod uwagę, że w takich właśnie warunkach funkcjonowały polskie szkoły w okresie wojny i okupacji niemieckiej.

19 19 2. Publiczna Obwodowa Szkoła Zawodowa dla młodzieży rolniczej Publiczna Szkoła Zawodowa dla młodzieży rolniczej w Brzostku została zorganizowana w roku 1942 i zlokalizowana w domu rodziny żydowskiej Klotza. Nie zachowały się żadne dokumenty tej placówki. Prawdopodobnie zostały one zniszczone w czasie wysiedlenia mieszkańców Brzostku w czerwcu 1944 roku. Nieliczni już żyjący absolwenci tej szkoły niewiele pamiętają zdarzeń z okresu pobytu w tej szkole sprzed 66 lat. Trudno było w pełni odtworzyć nazwiska zarówno uczniów uczęszczających do tej szkoły jak i wszystkich nauczycieli tutaj pracujących. Nie udało się odtworzyć wszystkich okoliczności związanych z organizowaniem tej szkoły w specyficznych warunkach, w jakich znalazła się Polska w tym czasie. Należy pamiętać, że oświata znalazła się w szczególnie trudnej sytuacji. Prawdopodobnie o szkołę tę zabiegali światli ludzie Brzostka, do których należy zaliczyć Tadeusza Kwiatkowskiego i Leonarda Samborskiego z Kleci. Była to szkoła dwuletnia, do której uczęszczali zarówno chłopcy jak i dziewczęta. Prawdopodobnie klasa liczyła około 20 uczniów, z tym, że chłopcy realizowali inny program niż dziewczęta. Nauka teoretyczna odbywała się przez 3 dni, a pozostałe trzy dni były przeznaczone na zajęcia praktyczne. Kierownikiem szkoły został Stanisław Birula-Białynicki, który wraz z rodziną mieszkał w budynku Urzędu Gminy. Na podstawie świadectwa rocznego jednej z uczennic można wywnioskować, że uczono następujących przedmiotów: religii, korespondencji polskiej, rachunków, nauki rolnictwa i nauki gospodarstwa domowego łącznie z higieną. Zajęcia teoretyczne i praktyczne z gospodarstwa domowego prowadziła pani Krauze, która mieszkała u Józefy Ogrodnik. Także w tym domu prowadzone były zajęcia praktyczne z tego działu programowego. Uczennice przynosiły produkty i używały ich do gotowania. Rachunków uczył Kacper Świtkowski, który przyszedł z Limanowej. Ponadto uczył on w Szkole Podstawowej w Brzostku i przez jakiś okres pełnił tam funkcję kierowniczą. Korespondencji polskiej uczyła Julia Frączek i Jadwiga Kwiatkowska, siostra wspomnianego Tadeusza Kwiatkowskiego. Prawdopodobnie uczyła jeszcze jedna młoda nauczycielka, Maria Krygowska. W 1940r. władze okupacyjne narzuciły obowiązek hodowli jedwabników oraz upra- Budynek, w którym uczyli się uczniowie Publicznej Obwodowej Szkoły Zawodowej dla młodzieży rolniczej w latach stan obecny

20 20 Legitymacja Pana Stanisława Cholewiaka wy sadzonek morwy. Szczególną uwagę w latach poświęcono uprawie rośliny kok-sagiz, służącej do produkcji kauczuku surowca strategicznego. Przesyłano do szkół nasiona z obowiązkiem wysiewu na działce szkolnej i w ogrodach nauczycieli, gruntach będących w użytkowaniu gromady, dworów i plebanii. Narzucane uprawy objęły w pow. jasielskim w 1943r. około 180 ha, a do pielęgnacji rośliny nakazywano używać młodzież szkolną. Według wspomnień Zofii Szynal Piłat dziewczęta w 1944r. sadziły kok-sagiz w ośrodku folwarcznym Honoraty Pawłowskiej w Kleciach. Chłopcy praktykę odbywali w gospodarstwie rolnym Leonarda Samborskiego w Kleciach. Było to gospodarstwo duże i bardzo postępowe jak na owe czasy. Posiadało gnojownię, zbiornik na gnojówkę, hodowlę pszczół, duży sad i ogród warzywny. Pomieszczenia inwentarskie były nowoczesne i mogły w tym czasie służyć jako wzór. Religii uczył ks. Wilhelm Żywicki, dziekan i proboszcz parafii Brzostek, a nauki o rolnictwie kierownik Stanisław Birula-Białynicki, który prawdopodobnie pochodził z Kresów Wschodnich. Nabór odbywał się w ten sposób, że Urząd Gminy w Brzostku wysyłał wezwania do rodziców, aby posyłali swoje dzieci po ukończeniu szkoły podstawowej do tej szkoły zawodowej. Uczeń zaraz po rozpoczęciu nauki otrzymywał legitymację. Do czasów nam współczesnych zachowała się tylko jedna z nich, nosząca numer 30 - wystawiona 20 lutego 1942r. Należy dodać, że w tej szkole nie było ławek, wszyscy uczniowie uczyli się przy jednym długim stole. Na podstawie przeprowadzonych wywiadów z żyjącymi absolwentami tej szkoły udało się odtworzyć zaledwie 19 nazwisk uczniów tutaj uczęszczających. Należą do nich: Józef Czernik, Stanisław Cholewiak, Jan Czech, Józef Czerkies, Kazimierz Piłat, Pruchnik, Eugeniusz Krajewski, Jan Kolbusz, Czesław Kasprzyk, Zofia Brągiel, Zofia Szybowicz, Zofia Sury, Grzesiakowska, Karolina Zięba, Zofia Szynal, Krystyna Michalska, Natalia Raś, Zofia Maciejko i Maria Dominik. Mieczysław Wieliczko - Jasielskie w latach drugiej wojny światowej str 139