Choroby uwarunkowane genetycznie i wady rozwojowe

Transkrypt

1 Choroby uwarunkowane genetycznie i wady rozwojowe dr n. med. Jolanta Meller Ogólne zasady dziedziczenia Dziedziczność przekazywanie cech z pokolenia na pokolenie Genotyp zasób informacji genetycznej zawarty w chromosomach jądra komórkowego w postaci zestawu genów -struktury jądra komórkowego - 46 chromosomów tworzących 22 pary ch. autosomalnych oraz 2 chromosomy płciowe (XX lub XY) Gen najmniejsza jednostka dziedziczności -wyróżniony funkcjonalnie ciąg nukleotydów w łańcuchu DNA genomu Ogólne zasady dziedziczenia cd. Zygota, która powstaje przy zapłodnieniu, otrzymuje po 1 chromosomie z każdej pary od matki i ojca Głównym składnikiem chromosomów jest DNA. Spełnia ono 2 funkcje stale odtwarza się wg identycznego wzoru stanowi informację dla syntezy białek enzymatycznych, dzięki czemu kontroluje wszystkie procesy przemian komórkowych 1

2 Klasyfikacja chorób dziedzicznych Choroby genetyczne można podzielić na 3 grupy: zaburzenia wywołane mutacją pojedynczego genu choroby wywołane zmianami chromosomowymi choroby uwarunkowane wieloczynnikowo mutacjami wielu genów i wpływami środowiska Dziedziczenie cech determinowanych przez jeden gen Homozygota osoba, u której dany gen w jednym chromosomie jest identyczny z homologicznym genem w drugim chromosomie tej pary Heterozygota posiada geny dla danej cechy występujące w dwóch różnych formach Dziedziczenie cech determinowanych przez jeden gen cd. dziedziczenie dominujące dana cecha ujawnia się u heterozygoty (jedna forma genu wykazuje silniejsze działanie w stosunku do drugiej) dziedziczenie recesywne dana cecha ujawnia się tylko u homozygot 2

3 Dziedziczenie cech determinowanych przez jeden gen cd. dziedziczenie autosomalne przekazywanie genów autosomalnych zawartych w 22 parach chromosomów autosomalnych; dana cecha występuje z jednakową częstością u obu płci dziedziczenie związane z płcią cecha przenoszona jest przez chromosom płciowy X Genetyczne podłoże chorób mutacja genowa zaburzenie prawidłowego układu zasad purynowych i pirymidynowych w łańcuchu DNA aberracje chromosomowe zmiana liczby (od 45 do 49 chromosomów) oraz zmiana struktury chromosomów (delecja, duplikacja, chromosom pierścieniowy) Najczęstsze aberracje chromosomowe Do najczęściej spotykanych aberracji należą trisomie autosomalne: 21, 18 i 13 pary chromosomów zespół Downa zespół Pataua zespół Edwardsa aberracje chromosomów płciowych zespół Klinefeltera zespół Turnera 3

4 Zespół Downa niedorozwój umysłowy niskorosłość dysmorfia twarzy i czaszki zmiany dermatoglifów hipotonia mięśni wady serca wady przewodu pokarmowego zwiększone ryzyko białaczki Zespół Pataua częstość 1: kariotyp: trisomia 13 (80%) niezrównoważona translokacja(20%) zgon do 6 miesiąca życia fenotyp niedorozwój umysłowy wady CUN dystrofia wewnątrzmaciczna wady twarzowej części czaszki wady palców / kończyn wady serca: ASD, VSD, dextrocardia wady nerek / układu moczowego wady macicy, wnętrostwo niedorozwój umysłowy dystrofia wewnątrzmaciczna wady twarzy / czaszki wady serca: PDA, VSD krótki mostek wady palców / kończyn brak warg sromowych większych Zespół Edwardsa 4

5 Zespół Klinefeltera częstość 1:700 chłopców kariotyp: 47 XXY; 48 XXXY; mozaika (46 XY/47XXY) fenotyp - wysoki wzrost - ginekomastia -małe jądra - wzrost stężenia gonadotropin - zmiany dermatoglifów Zespól Turnera niskorosłość dysgenezja gonad twarz sfinksa, usta karpia nisko schodzące włosy na kark płetwista szyja wady serca: CoA szerokie rozstawienie brodawek sutkowych puklerzowata klatka piersiowa obrzęki limfatyczne dłoni i stóp Choroby metaboliczne choroby dziedziczne związane z niedoborem enzymów (głównie efekt recesywnych mutacji genowych) w większości przypadków dziedziczone są w sposób autosomalny recesywny, czyli kliniczne objawy ujawniają się w pełni u homozygot błędy metabolizmu cechują się heterogennością objawów klinicznych oraz różnym okresem ujawniania 5

6 Czynniki wyzwalające ujawnienie niektórych chorób metabolicznych Laktoza Białko Węglowodany Infekcja/katabolizm/głodzenie Znieczulenie/zabieg chirurgiczny Leki Czynniki Choroba/defekt metaboliczny Galaktozemia Cykl mocznikowy Kwasice organiczne Choroba syropu klonowego Niedobór dehydrogenazy pirogronowej Defekt łańcucha oddechowego Hiperinsulinizm Aminoacydopatie Kwasice organiczne Cykl mocznikowy Oksydacja kwasów tłuszczowych Homocystynuria tromboembolizm Wszystkie powyższe stany Porfiria Niedobór dehydrogenazy G-6-fosforanowej Genetycznie uwarunkowane zburzenia metabolizmu Mogą dotyczyć przemiany aminokwasów np. fenyloananiny (fenyloketonuria) białek np. hemoglobiny (talasemia) barwników np. bilirubiny (wrodzone żółtaczki niehemolityczne) węglowodanów np. galaktozy (galaktozemia) tłuszczowej np. lipidozy (choroba Gauchera) mineralnej np. krzywica witamino-d-oporna Fenyloketonuria dziedziczy się w sposób autosomalny recesywny spowodowana jest całkowitym brakiem aktywności hydrolazy fenyloalaniny przebieg choroby: początkowo bezobjawowy pierwsze objawy pojawiają się ok. 3 m.ż. objawy zahamowanie rozwoju psychoruchowego wymioty, wysypki skórne, mysi zapach drgawki, nadpobudliwość, hipotonia, małogłowie IQ poniżej 50 w Polsce obowiązuje test przesiewowy w okresie noworodkowym 6

7 Galaktozemia dziedziczenie autosomalne recesywne deficyt urydylilotransferazy galaktozo-1- fosoranu w pierwszych dniach życia wymioty, biegunka, hipoglikemia, kwasica mleczanowa, żółtaczka, posocznica G(-) narażenie płodu na toksyczny wpływ galaktozy z diety matki powodować może wystąpienie zaćmy już przy urodzeniu Wady rozwojowe Wada (malformatio) strukturalny defekt będący następstwem uszkodzenia zawiązka narządu i nieprawidłowego rozwoju Zespół (syndroma) zbiór różnorodnych wad, które łączy wspólny czynnik patogenetyczny, natomiast nie są efektem pojedynczej sekwencji Wybrane przykłady strukturalnych anomalii 7

8 Wskaźniki ryzyka wystąpienia niektórych postaci anomalii rozwojowych wywiad Profilaktyka wad wrodzonych diagnostyka prenatalna: USG (8-12 tydz., po 20 tyg., po 30 tyg. ciąży), amniopunkcja (17-24 tydz.) poradnictwo genetyczne kwas foliowy Wady rozwojowe embriopatie, fetopatie czynniki teratogenne fizyczne chemiczne biologiczne 8

9 Rozszczep wargi i podniebienia występuje z częstością 0,1-0,18% (kolejne dziecko 3,5-4,4%) występuje 1-2/1000 porodów dziedziczenie wieloczynnikowe Rozszczep wargi i podniebienia cd. powstaje pomiędzy 5 a 6 tyg. życia płodowego rozszczep może być jedno- lub obustronny może dotyczyć wargi wargi i wyrostka zębodołowego wargi, wyrostka i podniebienia 9