PODSTAWOWE INFORMACJE O OCHRONIE PRAWNEJ OZNACZEŃ GEOGRAFICZNYCH ORAZ NAZW POCHODZENIA DLA PRODUKTÓW ROLNYCH ORAZ ŚRODKÓW SPOśYWCZYCH

Transkrypt

1 PODSTAWOWE INFORMACJE O OCHRONIE PRAWNEJ OZNACZEŃ GEOGRAFICZNYCH ORAZ NAZW POCHODZENIA DLA PRODUKTÓW ROLNYCH ORAZ ŚRODKÓW SPOśYWCZYCH Z dniem 1 maja 2004 roku Polska stała się członkiem Unii Europejskiej. Od tej daty na terytorium Polski obowiązuje wspólnotowy system prawny. Podstawowe akty prawne dotyczące ochrony oznaczeń pochodzenia są następujące: Rozporządzenie Rady (EWG) Nr 2081/92 z 14 lipca 1992 r. w sprawie ochrony oznaczeń geograficznych oraz nazw pochodzenia produktów rolnych i środków spoŝywczych ( Dz. Urz. W E 1992, L 208/1). Rozporządzenie Rady (WE) Nr 535/97 z 17 marca 1997r. zmieniające rozporządzenie Rady (EWG) Nr 2081/92 w sprawie ochrony oznaczeń geograficznych oraz nazw pochodzenia produktów rolnych i środków spoŝywczych (Dz.Urz. (WE) 2003, L 83/3). Rozporządzenie Rady (WE) Nr 692/2003 z 8 kwietnia 2003r. zmieniające rozporządzenie Rady (EWG) Nr 2081/92 w sprawie ochrony oznaczeń geograficznych oraz nazw pochodzenia produktów rolnych i środków spoŝywczych (Dz.Urz. (WE) 2003, L 99/1). Rozporządzenie Rady (EWG) Nr 2037/93 z 27 lipca 1993r. ustanawiające szczegółowe zasady stosowania rozporządzenia Rady (EWG) Nr 2081/92 w sprawie ochrony oznaczeń geograficznych oraz nazw pochodzenia produktów rolnych i środków spoŝywczych (Dz.Urz. WE 1993 L 185/5 z późn. zm.). Rozporządzenie Komisji (WE) Nr 1107/96 z 12 czerwca 1996r. w sprawie rejestracji oznaczeń geograficznych i nazw pochodzenia na podstawie procedury ustanowionej w art.17 Rozporządzenia Rady (EWG) Nr 2081/92 (Dz.Urz.(WE) 1996 L 148/1) oraz późniejszymi rozporządzeniami Komisji uzupełniającymi załącznik do tego rozporządzenia, na podstawie których wpisywane są kolejne nazwy do europejskiego rejestru (zgodnie z art.17 rozporządzenia Nr 2081/92 tzw. procedura uproszczona). Rozporządzenie Komisji (WE) Nr 2400/96 z 17 grudnia 1996r. w sprawie wpisu niektórych nazw do Rejestru chronionych nazw pochodzenia oraz chronionych oznaczeń geograficznych przewidzianego w rozporządzeniu Rady (EWG) Nr 2081/92 w sprawie ochrony oznaczeń geograficznych oraz nazw pochodzenia produktów rolnych i środków spoŝywczych (Dz. Urz. WE 1996, L 327/11) oraz późniejszych rozporządzeń Komisji uzupełniających załącznik do tego rozporządzenia, na podstawie których wpisywane są kolejne nazwy do europejskiego rejestru. 1. DEFINICJE

2 1.1. Ochrona nazw pochodzenia oraz oznaczeń geograficznych na podstawie rozporządzenia (EWG) nr 2081/92 Rozporządzenie Rady (EWG) nr 2081/92 rozróŝnia dwie kategorie nazw objętych ochroną: nazwy pochodzenia oraz oznaczenia geograficzne. Kategorie te róŝnią się stopniem powiązania ze specyficznym obszarem geograficznym, którego nazwę noszą. Przykłady nazw juŝ zarejestrowanych są dostępne na oficjalnej stronie internetowej Wspólnoty. 1 Rozporządzenie definiuje równieŝ pojęcie nazw rodzajowych, które nie mogą zostać objęte ochroną Ochrona nazw pochodzenia (PDO) Ochrona nazw pochodzenia dotyczy produktów blisko związanych z obszarem, którego nazwę noszą. Produkt musi spełnić następujące dwa warunki: jakość lub cechy charakterystyczne produktu muszą pozostawać w związku ze szczególnym środowiskiem geograficznym, które zawiera właściwe dla niego naturalne i ludzkie czynniki, takie jak klimat, jakość ziemi, oraz lokalne know - how; produkcja i przetwarzanie surowca, do momentu uzyskania produktu finalnego, musi mieć miejsce na określonym obszarze geograficznym, którego nazwę nosi dany produkt Ochrona oznaczeń geograficznych (PGI) Chronione oznaczenia geograficzne równieŝ dotyczą produktu powiązanego z obszarem geograficznym, którego nazwę noszą. Jednak powiązanie to jest innego rodzaju niŝ powiązanie z danym obszarem geograficznym produktu, którego dotyczy chroniona nazwa pochodzenia. Aby uzyskać ochronę oznaczenia geograficznego, produkt musi spełniać łącznie następujące warunki: produkt musi zostać wyprodukowany na danym obszarze geograficznym. W przeciwieństwie do ochrony nazw pochodzenia wystarczy, Ŝe jedna z faz produkcji ma miejsce na tym obszarze geograficznym i tak np. surowce uŝywane do produkcji mogą pochodzić z innych obszarów; produkt musi pozostawać w związku z obszarem geograficznym, jednakŝe warunek ten nie musi być spełniony, tak jak w przypadku nazwy pochodzenia. Wystarczy, Ŝe specyficzna jakość, renoma bądź inne cechy charakterystyczne będą przypisane pochodzeniu geograficznemu danego produktu. Zgodnie z zasadami ochrony oznaczeń geograficznych, takie powiązanie moŝe opierać się na renomie produktu, jeŝeli produkt zawdzięcza swoją reputację obszarowi geograficznemu. W tym przypadku, właściwość produktu nie jest niezbędnym warunkiem do dokonania 1

3 rejestracji; wystarczy, Ŝe nazwa produktu, w czasie kiedy wniosek o rejestrację zostaje złoŝony, cieszy się indywidualną renomą opartą w szczególności na jego pochodzeniu. PowyŜsze zasady opierają się na załoŝeniu, iŝ oznaczenie geograficzne zasługuje na ochronę nawet wtedy, jeŝeli nie moŝna udowodnić, Ŝe produkt zawdzięcza swoje właściwości obszarowi geograficznemu, z którego pochodzi. Tak więc na podstawie właściwości danego produktu, to producent decyduje czy będzie ubiegał się o ochronę nazwy pochodzenia czy oznaczenia geograficznego Nazwy rodzajowe Nazwy rodzajowe, w zasadzie, nie mogą zostać zarejestrowane jako chronione oznaczenia geograficzne czy nazwy pochodzenia. Przedmiotowe rozporządzenie definiuje nazwy rodzajowe jako nazwy produktów, które pomimo iŝ odnoszą się do miejsca lub regionu, w którym produkt ten lub artykuł był pierwotnie produkowany lub wprowadzony na rynek, stały się pospolitymi nazwami tego produktu lub artykułu Ŝywnościowego, uŝywanymi w języku potocznym.. 2. PROCEDURA Procedura rejestracyjna obowiązująca w Unii Europejskiej jest jednakowa dla oznaczeń geograficznych i nazw pochodzenia Rejestracja oznaczeń geograficznych oraz nazw pochodzenia Procedura na szczeblu krajowym Rejestracja jest wynikiem dobrowolnej inicjatywy zainteresowanej strony lub producenta. NaleŜy w tym zakresie złoŝyć wniosek o rejestrację. a) Wnioskodawca System rejestracji jest dobrowolny i otwarty. KaŜdy producent działający na obszarze i przestrzegający warunków produkcji wyszczególnionych w specyfikacji produktu jest uprawniony do zarejestrowania nazwy w celu wprowadzenia produktów na rynek. W tym celu, wniosek moŝna złoŝyć w imieniu grup producentów. Grupa oznacza kaŝde stowarzyszenie rolników, producentów i/ lub przetwórców tego samego produktu. Inne zainteresowane strony, na przykład konsumenci, mogą równieŝ tworzyć grupy. Grupy przygotowują wniosek o rejestrację produktu. Wyjątkowo, zgodnie z rozporządzeniem Nr 2037/93, które reguluje zasady wymagane dla rejestracji oznaczeń geograficznych i nazw pochodzenia, w przypadku, gdy na określonym obszarze tylko jeden

4 podmiot wytwarza dany produkt, moŝe on wnioskować o rejestrację, o ile nikt inny nie uŝywa specyficznego, lokalnego procesu wytwarzania oraz jeŝeli określony obszar geograficzny wyraźnie róŝni się od obszarów sąsiednich, lub, jeŝeli produkt róŝni się wyraźnie od innych produktów. Niemniej jednak, specyfikacje są dokładnie sprawdzane w celu uzyskania pewności, Ŝe nie są one sformułowane w ten sposób, iŝ dają jednemu producentowi monopol nad produktem. I tak, zgodnie z Rozporządzeniem nr 2081/92, kaŝdy producent działający na określonym obszarze geograficznym moŝe uŝywać nazwy tak długo jak długo warunki specyfikacji są spełniane. Specyfikacja musi być przejrzysta, jasno zdefiniowana oraz ogłoszona publicznie. b) Zawartość wniosku Wniosek musi wyraźnie określać czy nazwa ma zostać zarejestrowana jako chronione oznaczenie geograficzne czy tez jako chroniona nazwa pochodzenia. Wniosek o rejestrację nazwy powinien zawierać następujące elementy: specyfikację produktu, w której przedstawione są informacje dla kaŝdego elementu wymienionego w art. 4 rozporządzenia nr 2081/92; dodatkową dokumentację, na podstawie której Państwo Członkowskie decyduje o kompletności wniosku. Na przykład dokumentacja powinna zawierać wyniki ankiet lub prac literackich dowodzących reputacji nazwy, a takŝe mapy wskazujące szczególne naturalne elementy obszaru geograficznego. MoŜna równieŝ załączyć dodatkowe ilustracje tj. zdjęcia, przepisy, menu, faktury. skrócony wniosek o rejestrację. Skrócony wniosek zostaje opublikowany w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich we wszystkich oficjalnych językach Unii w celu moŝliwości wniesienia sprzeciwu przez kaŝdą osobę mającą interes ekonomiczny lub prawny do wniesienia sprzeciwu. Głównym elementem wniosku jest specyfikacja. Specyfikacja jest niezbędnym czynnikiem zarówno dla dokonania rejestracji jak teŝ dla przestrzegania zasad dotyczących wytwarzania produktu. c) Główne elementy specyfikacji Nazwa Nazwa powinna zawierać nazwę regionu, specyficznego miejsca lub, w wyjątkowych przypadkach, nazwę kraju (uwaga: w zasadzie nazwy kraju nie mogą być zarejestrowane, jednakŝe jest to moŝliwe, jeŝeli obszar państwa posiada jednorodne środowisko geograficzne). W przypadku oznaczeń geograficznych moŝe to być tradycyjna nazwa, niekoniecznie geograficzna, wskazująca na to, iŝ produkt rolny lub artykuł Ŝywnościowy pochodzą wyłącznie ze specyficznego regionu lub zdefiniowanego obszaru geograficznego.

5 Ponadto, nazwa nie moŝe zostać zarejestrowana w przypadku, gdy: pozostaje w sprzeczności z nazwą odmiany roślin lub rasy zwierząt, skutkiem czego moŝe wprowadzić w błąd, co do pochodzenia produktu, rejestracja nazwy moŝe wprowadzić konsumenta w błąd, co do prawdziwej toŝsamości produktu, gdy istnieje znak towarowy o szczególnej renomie, reputacji lub sławie i wieloletnim okresie uŝywania w obrocie gospodarczym. Opis Opis musi określać surowiec, który zostanie uŝyty do produkcji oraz określać właściwości produktu: zewnętrzne (tj. kształt, kolor, waga); chemiczne( tj. minimalna zawartość tłuszczu, maksymalna zawartość wody); mikrobiologiczne (tj. rodzaj obecnych bakterii); biologiczne (tj. rasa, gatunek); i/lub organoleptyczne (tj. kolor, smak, zapach) właściwości produktu lub artykułu Ŝywnościowego. Bardzo istotnym jest równieŝ wskazanie, w jaki sposób produkt moŝe zostać zaprezentowany, gdyŝ dla takiej formy zostanie on zarejestrowany, np. jako produkt świeŝy, konserwowy, suszony itp.. JeŜeli nazwa moŝe określać produkt w dalszej fazie dystrybucji np. przetworzony, krojony, starty, i/lub zapakowany musi to zostać wyszczególnione łącznie z innymi wymaganymi warunkami. Pozwoli to wnioskodawcy określić, do którego momentu transformacji produkt określa cechy charakterystyczne dla nazwy. Obszar geograficzny Jest to obszar, na którym ma miejsce produkcja i/lub proces przetwórczy. Zasadniczo, ograniczenia obszaru są określane przez czynniki naturalne i/lub ludzkie, które nadają produktowi finalnemu szczególne właściwości. Dodatkowo załączone muszą być inne dokumenty np. mapy w formie uproszczonej. Ponadto, naleŝy przedstawić dokumenty ilustrowane, jak np. tabele pokazujące poszczególne etapy produkcji, etapy kontroli itp. Metody produkcji Powinny one zawierać: metody uzyskania produktu rolniczego lub artykułu Ŝywnościowego; jeŝeli jest to moŝliwe, niezmienne i lokalne metody produkcji; w pewnych przypadkach, informacje dotyczące pakowania, o ile grupa składająca wniosek określi i oceni, Ŝe pakowanie musi mieć miejsce na ograniczonym obszarze

6 Powiązania geograficznym przy zachowaniu wymogów bezpieczeństwa oraz przy zapewnieniu odpowiedniej kontroli. Wyjaśnienie zwrotu powiązania jest najwaŝniejszym elementem specyfikacji w kontekście rejestracji. Powiązanie musi wyjaśniać, dlaczego dany produkt jest powiązany z jednym obszarem a nie z innym, np. jak daleko produkt końcowy jest warunkowany przez charakterystykę regionu, w którym został wyprodukowany. Zarówno dla ochrony oznaczeń geograficznych jak i ochrony nazw pochodzenia wykazanie, iŝ obszar geograficzny jest wyspecjalizowany w produkcji nie jest wystarczające do dokonania oceny powiązania. We wszystkich przypadkach powinien być wskazany wpływ środowiska geograficznego lub innych czynników lokalnych na jakość produktu. Wyjaśnienie powinno zawierać opis obszaru geograficznego z jego naturalnymi i ludzkimi czynnikami, które mają wpływ na jakość i właściwości danego produktu. Naturalne czynniki mogą składać się z właściwości obszaru, wpływających na technikę oraz uŝywać lub nadawać surowcowi uŝytemu do wytworzenia danego produktu szczególne cechy charakterystyczne. Odpowiednie informacje mogą dotyczyć jakości gleby lub gruntu rodzimego, warunków geograficznych danego obszaru tj. rzeźby terenu, pochyłości, klimatu czy mikroklimatu, roślinności, krajobrazu itp. Powinno zostać wyjaśnione, w jaki sposób te specyficzne właściwości mogą wpłynąć na produkt końcowy i dlaczego produkcja została przystosowana do tego szczególnego środowiska. Czynniki ludzkie obejmują lokalne i specyficzne metody produkcji na danym obszarze. Obejmują one np. moŝliwość wyboru obszaru pod uprawę (np. obszar chroniony przed wiatrem), dostosowanie obszaru geograficznego w ten sposób aby odpowiadał metodom produkcji, specjalnym konstrukcjom niezbędnym przy produkcji (np. młyny, magazyny), a takŝe rozwój lokalnych know-how lub specjalnych umiejętności produkcyjnych. W większości przypadków czynniki naturalne ściśle współdziałają z czynnikami ludzkimi. Istotnym jest wyjaśnienie, w jaki sposób producenci wykorzystali specyficzne właściwości obszaru w celu unowocześnienia produktu. Organ kontrolny Struktura kontroli Rejestracji moŝna dokonać pod warunkiem zapewnienia właściwego systemu kontroli. Ustanowienie systemu kontroli jest obowiązkowe. Komisja nie przeprowadza kontroli osobiście. Państwa członkowskie są w całości odpowiedzialne za kontrolę i mają pełną swobodę działania co do zorganizowania własnego systemu inspekcji. Kontrole mogą być

7 przeprowadzane poprzez odpowiednie organy kontrolne, lub przez autoryzowane podmioty prywatne. Dla kaŝdego chronionego oznaczenia geograficznego lub chronionej nazwy pochodzenia, obligatoryjne jest wskazanie właściwego organu inspekcyjnego. Odpowiedzialnością za to mogą zostać obciąŝone instytucje krajowe. W celu zapewnienia efektywności, rozporządzenie określa pewne szczegółowe wymagania dla zaakceptowanych organów inspekcyjnych lub instytucji krajowych. Zgodnie ze standardami EN z dnia 26 czerwca 1989 roku organy te muszą zapewnić gwarancje obiektywności i bezstronności. Wszelkie koszty związane z przeprowadzeniem kontroli pokrywają producenci uŝywający zarejestrowanej nazwy. JeŜeli system kontroli jest publiczny a nie prywatny, producenci powinni zostać obciąŝeni wszystkimi kosztami wykonywanych czynności. Na dzień dzisiejszy upowaŝnioną krajową jednostką kontrolną jest Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno SpoŜywczych (podstawa prawna: ustawa z dnia 21 grudnia 2000r. o jakości handlowej artykułów rolno spoŝywczych. (Dz.U. z 2001 Nr 5, poz.44) oraz ustawa z 18 grudnia 2003 o zmianie ustawy o jakości handlowej artykułów rolno spoŝywczych (Dz.U. z 2003r. Nr 223, poz.2220). Etykietowanie Logo Wspólnoty (wzór zamieszczony na wniosku o rejestrację) moŝe być jedynie uŝywane na zarejestrowanych produktach. NaleŜy zatem wskazać do jakiej kategorii naleŝy zarejestrowany produkt (PDO i/lub PGI). d) Organ Państwa Członkowskiego właściwy do przyjmowania wniosku o rejestrację W Polsce właściwym do przyjęcia wniosku o rejestrację jest Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej. Wniosek jest sprawdzany pod kątem zasadności jego wniesienia oraz spełnienia wymogów formalnych (musi być kompletny i zawierać niezbędne dokumenty). Urząd Patentowy RP przeprowadza procedurę w tym zakresie a następnie w przypadku uznania, Ŝe wniosek wraz ze specyfikacją jest kompletny i prawidłowy, ogłasza ten wniosek w Wiadomościach Urzędu Patentowego (WUP) dostępnych na stronie internetowej Urzędu Patentowego RP. Publikacja wniosku niezbędna jest do zgłaszania sprzeciwu na etapie procedury krajowej. KaŜda zainteresowana osoba fizyczna lub prawna moŝe bowiem wnieść sprzeciw wobec zgłoszonego wniosku. Jest to bardzo istotne, gdyŝ sprzeciw pochodzący od tego samego Państwa Członkowskiego nie moŝe być rozpatrywany podczas procedury rejestracyjnej na szczeblu Wspólnoty. W przypadku przeprowadzenia pełnej procedury na szczeblu krajowym wniosek przekazywany jest do Komisji Europejskiej w Brukseli. Od momentu przekazania wniosku do czasu podjęcia decyzji o rejestracji przez Komisję Europejską istnieje tzw. ochrona tymczasowa Procedura na szczeblu Wspólnoty

8 a) Badanie przez Komisję W ciągu sześciu miesięcy, od momentu otrzymania wniosku, Komisja przeprowadza badanie w zakresie spełnienia wymogów, w szczególności czy nazwa moŝe uzyskać ochronę. W przypadku stwierdzenia uchybień formalnych Komisja moŝe wezwać Państwo Członkowskie do złoŝenia dodatkowych wyjaśnień. W tej sytuacji bieg terminu 6 miesięcznego liczy się ponownie od daty złoŝenia wyjaśnień przez Państwo Członkowskie. b) Pierwsza publikacja W przypadku, gdy Komisja uzna, Ŝe wniosek spełnia wszystkie wymagania niezbędne do dokonania rejestracji, wydaje decyzję o publikacji skróconego wniosku w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich. Od dnia publikacji w ciągu sześciu miesięcy mogą być składane sprzeciwy co do rejestracji oznaczenia geograficznego i/lub nazwy pochodzenia. c) Procedura sprzeciwowa Sprzeciw jest dopuszczalny, jeŝeli: produkt nie spełnia wymaganych warunków, nazwa jest nazwą rodzajową, rejestracja nazwy spowoduje konflikt pomiędzy znakiem towarowym a oznaczeniem geograficznym. Komisja odrzuca oświadczenie o sprzeciwach, jeŝeli uzna je za niedopuszczalne. W tym przypadku nazwa zostanie zarejestrowana. W sytuacji, gdy Komisja uzna sprzeciw za dopuszczalny, przekazuje sprawę Państwu Członkowskiemu aby w ciągu 3 miesięcy przeprowadził tzw. procedurę pojednawczą. d) Rejestr O ile oświadczenie o sprzeciwie nie zostało złoŝone w ciągu 6 miesięcy, lub, jeŝeli w wyniku procedury sprzeciwowej została wydana decyzja o zarejestrowaniu nazwy, nazwa zostaje wpisana do Rejestru Chronionych Nazw Pochodzenia i Oznaczeń Geograficznych.