Niepodległościowe uchodźstwo polskie w Europie i na świecie i jego rola w pomocy Krajowi po układzie jałtańskim

Transkrypt

1 Materiały z Międzynarodowej Konferencji Naukowej Niepodległościowe uchodźstwo polskie w Europie i na świecie i jego rola w pomocy Krajowi po układzie jałtańskim października 2009 r. w Warszawie Redakcja naukowa Maria Barbara Topolska Tadeusz Wolsza Waldemar Gliński 1

2 Spis treści Słowo wstępne Sekcja I: Rząd RP na uchodźstwie: Instytucje i organizacje niepodległościowe w Wielkiej Brytanii, Europie i na świecie Moderator: prof. zw. dr hab. Tadeusz Wolsza Walter Wiesław Gołębiewski: Polska emigracja niepodległościowa po II wojnie światowej w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej ( ) Walery Choroszewski: Wojna ideologiczna emigracji niepodległościowej z władzami PRL-u Arkadiusz Adamczyk: Piłsudczykowska Liga Niepodległości Polski i jej stosunek do krajowego porządku pojałtańskiego (po zakończeniu procesu instalowania władzy ludowej na ziemiach polskich ) Jolanta Mysiakowska-Muszyńska: Kierownictwo Stronnictwa Narodowego na emigracji wobec możliwości reaktywacji struktur Stronnictwa Narodowego w Kraju w 1945 r. Dariusz Fabisz: Generałowie Polski niepodległej po 1939 r. szkic do portretu Jarosław Rabiński: Chrześcijańscy Demokraci wobec Jałty. Z dziejów emigracyjnego Stronnictwa Pracy w okresie listopad 1944 r. lipiec 1945 r. Zbigniew Klimaszewski: Działalność Związku Polaków w Niemczech na rzecz utrwalenia polskości i jego stosunek do socjalistycznej ojczyzny Anna Popielarczyk-Pałęga: Organizacje kombatanckie w powojennej Argentynie a system polityczny PRL Krzysztof Rowiński: Polska poza Polską znaczenie III Kongresu Kultury Polskiej w Londynie (20 26 sierpnia 1995) dla Uchodźstwa Niepodległościowego i Kraju Witold Bagieński: Prasa prokrajowa narzędzie propagandy PRL wobec emigracji Anna M. Jackowska: Epizod z historii zimnowojennej debaty o GUŁagu. Kontakty Davida Rousseta z Polakami w latach Przemysław Wójtowicz: Sowietyzacja ziem polskich w ocenie Rządu Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie oraz instytucji i organizacji niepodległościowych w Wielkiej Brytanii w latach Zdzisław Jan Ryn: Polonia Ameryki Łacińskiej szkołą patriotyzmu 2

3 Sekcja II: Obraz wszechstronnej pomocy Krajowi przez niepodległościowe uchodźstwo (instytucje i osobistości) Moderatorzy: prof. zw. dr hab. Kazimierz Dopierała oraz prof. zw. dr hab. Maria Barbara Topolska Stanisław Portalski: Pomoc uchodźstwa niepodległościowego Krajowi według dr Romana Lewickiego Eugeniusz Kruszewski: Polska emigracja w Danii w łączności z Krajem ( ) Artur Rynkiewicz: Polski Ośrodek Społeczno-Kulturalny (POSK) w Londynie i jego znaczenie w życiu uchodźstwa niepodległościowego i Polaków z Kraju Piotr Letowt-Vorbek: RPA Polski Bastion w Afryce Jozefina Aleksik: Z dziejów polskich organizacji niepodległościowych w Niemczech w ważnym dziesięcioleciu Elżbieta Later Chodyłowa: Działalność niepodległościowa Polaków w Danii na rzecz wolnej Polski w latach Joanna Pyłat: Friends of Poland działalność organizacji na rzecz rodaków w kraju i poza jego granicami w latach Alexander Zając: Wkład Światowego Porozumienia Organizacji wspierających Solidarność CSSO w odzyskanie przez Polskę niepodległości Tadeusz Kondracki: Polskie organizacje kombatanckie w Wielkiej Brytanii wobec Kraju w latach Stanisław Portalski: Ramowy obraz historii Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie Maria Barbara Topolska: Fenomen prasy niepodległościowej w Wielkiej Brytanii w latach Jan Janus Krasnodębski: Drugi obieg literatury niepodległościowej w Londynie Nina Taylor-Terlecka: Pomoc pisarzy emigracyjnych nad Tamizą dla pisarzy w Kraju ( ) Anna Siwik: Pomoc Krajowi ze strony PPS Alina Siomkajło: Przekazane do Kraju polskie archiwa i księgozbiory z Wielkiej Brytanii Bolesław Indyk: Mniej typowe przykłady pomocy Krajowi przez niepodległościowe uchodźstwo Bolesław Indyk: Przykłady pomocy Narodowi w czasie i bezpośrednio po stanie wojennym 3

4 Piotr Kardela: Wybrane aspekty działalności Północno-Amerykańskiego Studium Spraw Polskich w świetle materiałów wywiadu cywilnego PRL Witold Bagieński: Prasa prokrajowa narzędzie propagandy PRL wobec emigracji Anna Pachowicz: Z działalności Komitetu dla Spraw Kraju w Wielkiej Brytanii (luty maj 1945) w kontekście prac tej instytucji w latach Marta Kasztelan: Prasa polonijna wobec polskiego marca 1968 r. Bernadetta Nitschke: Społeczno-polityczne znaczenie firm polonijnych funkcjonujących w Polsce lat osiemdziesiątych 4

5 Sekcja III: Akcje uchodźstwa na terenie międzynarodowym na rzecz niepodległości Polski Moderator: dr Jacek Cholewski Artur Rynkiewicz: Światowe Zjazdy Wolnych Polaków w obronie niepodległości Polski ( ) Bogusław Polak: Działalność niepodległościowa gen. Władysława Andersa na arenie międzynarodowej Tadeusz Kisielewski: Kierunki działalności politycznej Stanisława Mikołajczyka w czasie jego drugiej emigracji ( ) Wiesława Piątkowska-Stepaniak: Dziennikarze polonijni w Nowym Jorku Michał Polak: Działalność Polskiego Komitetu Ruchu Europejskiego na rzecz sprawy polskiej w latach Anna Śliz, Marek S. Szczepański: Polsce i Polakom. Idea Kongresu Polonii Kanadyjskiej Bernard Kołodziej: Udział Kościoła w dążeniu do odzyskania niepodległości Polski w latach II wojny światowej. Działalność Prymasa Polski kard. Augusta Hlonda Michał Polak: Sowietyzacja gospodarki polskiej w latach z optyki uchodźstwa polskiego w Wielkiej Brytanii i Francji 5

6 Słowo wstępne Prezentowana publikacja konferencji Niepodległościowe uchodźstwo polskie w Europie i na świecie i jego rola w pomocy Krajowi po układzie jałtańskim ma na celu przypomnienie losów i zasług uchodźstwa polskiego w 20-tą rocznicę przekazania insygniów państwowych przez Rząd RP na uchodźstwie na Zamku Królewskim w Warszawie 20 grudnia 1990 r. Społeczny trud organizatorów i referentów wsparł Senat RP, główny sponsor konferencji Światowej Rady Badań nad Polonią, a także Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie oraz Polskie Towarzystwo Naukowe na Obczyźnie i Polonia Aid Foundation Trust w Londynie. Dzięki dyrekcji Muzeum Łazienek Królewskich konferencja odbyła się w Podchorążówce (Muzeum Wychodźstwa Polskiego w Warszawie). Zgromadziła ona od 22 do 24 października 2009 r. ponad 100 osób referentów i słuchaczy oraz dyskutantów z kraju i z zagranicy. Patronat objął ostatni prezydent rządu RP na uchodźstwie Ryszard Kaczorowski. Pan Prezydent zginął w tragicznej katastrofie lotniczej pod Smoleńskiem składamy mu hołd. Cofnijmy się w czasie, by przypomnieć, co zdarzyło się w 1990 r. 21 lutego 1990 r. przybył z oficjalną wizytą do Wielkiej Brytanii premier rządu RP Tadeusz Mazowiecki. Odbył rozmowę telefoniczną z prezydentem RP Ryszardem Kaczorowskim i został przyjęty (prywatna wizyta) przez prezydenta RP na uchodźstwie Edwarda Raczyńskiego. Kilka dni później (26 27 lutego) w Toronto nastąpiło spotkanie ministra rządu polskiego Aleksandra Halla z prezydium Rady Koordynacyjnej Polonii Wolnego Świata oraz z przewodniczącym Rady Narodowej Zygmuntem Zakrzewskim i ministrem spraw krajowych rządu RP na uchodźstwie, Ryszardem Zakrzewskim z Londynu. To był pierwszy oficjalny kontakt z władzami niepodległościowego uchodźstwa 1. Przypomnijmy, że od wiosny 1990 r., w toku przygotowań do pierwszych, demokratycznych wyborów prezydenta w naszym Kraju, uległy zmianie postawy władz RP na uchodźstwie, które do tej pory nie popierały postanowień okrągłego stołu (luty kwiecień 1989 r.). Nie odpowiadały one celom, które przyświecały w ich działalności niepodległościowej na uchodźstwie. W Kraju wówczas (12 maja) powstało Porozumienie Centrum (lider senator Jarosław Kaczyński), przeciwne układom z władzami komunistycznymi. Opowiadało się ono za przyśpieszeniem demokratycznych wyborów parlamentu oraz prezydenta z kandydaturą Lecha Wałęsy. Już 24 marca premier rządu RP na uchodźstwie Edward Szczepanik na sesji Rady Narodowej w Londynie przypomniał oświadczenie prezydenta Władysława Raczkiewicza z 29 czerwca 1945 r. na podstawie artykułu 13 i 24 Konstytucji z 23 kwietnia 1935 r. o przekazaniu insygniów władzy prezydentowi RP w Polsce wybranemu w wolnych i powszechnych wyborach. Wahania dotyczyły warunków tych postanowień: Sejm polski był wszak kontraktowy. 1 Przekazanie insygniów prezydenckich do Kraju 1990: Nota redakcyjna Polskiego Towarzystwa Naukowego Na Obczyźnie, w: Zakończenie działalności władz RP na uchodźstwie 1990, red. Z. Błażyński, R. Zakrzewski, Materiały do dziejów uchodźstwa niepodległościowego, t. VI, Londyn 1995, s

7 Od połowy maja (wizyta ministra Aleksandra Halla u prezydenta Ryszarda Kaczorowskiego i członków rządu RP w Londynie) do 5 listopada (wizyta marszałka Sejmu Andrzeja Stelmachowskiego) przybywali z Polski przedstawiciele rządu oraz delegaci partii centrowo-prawicowych. 12 października Zdzisław Najder, przewodniczący Komitetu Obywatelskiego przy przewodniczącym NSZZ Solidarność Lechu Wałęsie, spotkał się z prezydentem Ryszardem Kaczorowskim w Londynie. Prezydent wyraził gotowość przekazania insygniów państwowych prezydentowi Polski wybranemu w powszechnych wyborach. Podobną deklarację otrzymali kandydaci na urząd prezydenta Tadeusz Mazowiecki i Leszek Moczulski. 3 grudnia Rząd RP na uchodźstwie po pierwszej turze wydał oświadczenie popierające kandydata Lecha Wałęsę na prezydenta. Uzyskał w drugiej turze 39,9% ogółu głosów w pierwszej turze zaś Stanisław Tymiński kandydat znikąd aż 23,1%). Prezydent Ryszard Kaczorowski potwierdził w wywiadach (20 i 21 października) wolę przekazania Lechowi Wałęsie insygniów rządu II RP w radiu Wolna Europa, zaś 3 grudnia powołał delegację, która w Warszawie miała omówić przebieg uroczystości. Wizytę zaplanowano na 22 grudnia 1990 r. w Zamku Królewskim w Warszawie o godzinie 16 00, po zaprzysiężeniu prezydenta elekta Lecha Wałęsy w tym dniu. 10 grudnia został ustalony protokół uroczystości, dzień po wyborze na prezydenta Lecha Wałęsy (uzyskał 74,2% głosów). 60-osobowa delegacja z Londynu 22 grudnia uczestniczyła w zapowiedzianej i transmitowanej przez telewizję uroczystości przekazania insygniów, a mianowicie: Chorągwi II RP, rękopisu Konstytucji kwietniowej z 1935 r., pieczęci Kancelarii Prezydenta oraz insygniów Orderu Orła Białego. Witając gości według protokołu marszałek Senatu Andrzej Stelmachowski stwierdził, że akt przekazania insygniów jest także aktem uznania dla walki tysięcy kombatantów, pozostałych poza granicami kraju. Jest to akt uznania dla tych, którzy nieśli sztandar i głosili hasła niepodległościowe nawet wówczas, gdy my tu w kraju, musieliśmy milczeć. Prezydent Ryszard Kaczorowski w swoim przemówieniu, uznając nowego prezydenta jako najwyższego przedstawiciela państwa polskiego, powiedział m.in. Dzisiejsza ceremonia na Zamku, jeszcze przed laty nie do pomyślenia, ma wymiar ideowo-polityczny. Oznacza zaślubiny emigracji z krajem. Źródłem pokrzepienia była dla nas zawsze nieugięta postawa społeczeństwa, jego zrywy wolnościowe, opór opozycji, rapsod Solidarności. W odpowiedzi prezydent Lech Wałęsa, podkreślając wielkie zasługi uchodźstwa, zaznaczył potrzebę wymiany we wszystkich dziedzinach, wierząc, że wielowiekowy trud emigranta i uchodźcy polskiego przyniesie owoce [...] oraz, że [ ] wszyscy zamieszkamy we wspólnym europejskim domu 2. Nie wszyscy przedstawiciele władz i partii politycznych na uchodźstwie byli przekonani, co do przyspieszania terminu tego podniosłego aktu. Byli oni jednak w mniejszości zarówno w Radzie Narodowej, jak i w składzie rządu RP na uchodźstwie. Nie wszyscy politycy u nas byli zorientowani co do ciągłości władzy II RP i uznania władz na uchodźstwie. Pojawiły się nawet opinie o podważaniu konstytucyjnej roli Sejmu Rzeczypospolitej X kadencji. A jednak podniosła uroczystość na Zamku Królewskim odbyła się i miała wielką oglądalność. Czy jednak odbiła swój ślad w świadomości społecznej? W okresie gwałtownych przemian czas przyspiesza i dookoła widzimy zmieniający się krajobraz cywilizacyjny: powstają szybko domy mieszkalne, publiczne budowle, drogi, 2 Tamże, s. 48,

8 stadiony itd. Zmiany w kulturze symbolicznej, zwłaszcza w świadomości społecznej są znacznie wolniejsze. Dlatego i z innych przyczyn winniśmy przeprosić Polaków żyjących za granicą, zwłaszcza niepodległościowe, pojałtańskie uchodźstwo, że ciągle tak mało o nich w naszych podręcznikach, w świadomości społecznej, a nawet w tak wszędobylskich mediach. NB nie zauważyły one tej jeszcze jednej rocznicy w obfitującym w nie 2010 r. Musimy jednak żywić nadzieję, do czego przyczyniamy się udziałem w wydawnictwie pokonferencyjnym, że 20. rocznica przekazania insygniów państwowych w grudniu 2010 r. oraz zasługi uchodźstwa w celu odzyskania i umacniania niepodległości Rzeczypospolitej przed i po 1990 r. zostaną zauważone. Ta nadzieja winna być silniejsza niż coraz bardziej widoczne dzisiaj, niż po 1990 r., podziały ideowe i ocena zrywu wolnościowego w Rzeczypospolitej Polskiej. Rozszerza się także, o czym świadczy zainteresowanie konferencją oraz skład jej referentów i współautorów pokonferencyjnego wydawnictwa, zainteresowanie tą problematyką coraz młodszych specjalistów, zwłaszcza w Polsce, ale i na uchodźstwie. Nasza konferencja pomysł niżej podpisanej była plonem pracy społecznej kilku osób z Zarządu Rady, w tym prof. Wiesława Wysockiego moderatora IV sekcji oraz prof. Tadeusza Wolszy moderatora I sekcji (spoza Rady). Jest także, co istotne wynikiem pozytywnego odzewu ze strony bohaterów tej konferencji referentów, przedstawicieli środowisk niepodległościowych w Londynie na czele z Polskim Towarzystwem Naukowym na Obczyźnie (z obecnym na konferencji jego prezesem prof. Stanisławem Portalskim). Reprezentują oni także Polski Uniwersytet Na Obczyźnie; Związek Pisarzy Polskich zagranicą; Polski Ośrodek Społeczno-Kulturalny oraz Zjednoczenie Polskie w Londynie. Byli także przedstawicielami nieobecnego prezydenta RP na uchodźstwie. Świętej pamięci Ryszard Kaczorowski 17 maja 2009 r. w Londynie osobiście zgodził się patronować naszej sesji. Rocznica przekazania insygniów państwowych, szczytny cel wzmocnienia naszej młodej demokracji, upamiętniona przez naszą konferencję ma przypomnieć o determinacji prezydenta Ryszarda Kaczorowskiego. Przewodniczył także delegacji rządu II RP na uchodźstwie i przekazywał insygnia na Zamku Królewskim w Warszawie prezydentowi Lechowi Wałęsie. Ta rocznica jest tym ważniejsza dla dziejów Polski, że Prezydent Ryszard Kaczorowski zginął tragicznie w wypadku samolotu na lotnisku smoleńskim w pielgrzymce do grobów katyńskich 10 kwietnia 2010 r. Czcimy także przychylnego naszym konferencyjnym planom ministra ostatniego rządu na uchodźstwie Walerego Choroszewskiego, zmarłego w 2010 r. Jako członek Niezależnej Grupy społecznej piastował tekę ministra spraw emigracji w gabinecie premiera Alfreda Urbańskiego oraz ministra informacji w rządzie prof. Edwarda Szczepanika. Ostatni z premierów na uchodźstwie Edward Szczepanik, nieżyjący już prezes Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie, był założycielem naszej Rady. W 2010 r. świętujemy szczególnie wiele rocznic, a jednak, o czym zapomniano nawet 1 września 2009 r. na Westerplatte, nie podkreślamy w nich udziału środowisk niepodległościowych i zasług dla Polski Polaków poza granicami kraju. A poczynając od ich znacznego udziału w zwycięstwie aliantów w II wojnie światowej, pomoc ta była szczególna po układzie jałtańskim. Pomoc tej szczególnej Polski poza Polską w Londynie po 1945 r. dotyczyła starań dyplomatycznych i nagłaśnianiu polskich spraw w strefie sowieckiej wszelkimi dostępnymi sposobami, także na forum międzynarodowym. Pomoc materialna, początkowo obejmująca 8

9 tylko intelektualistów i duchowieństwo w Polsce od okresu Solidarności stała się wszechstronna i objęła cały Kraj. Ze składek Polaków za granicą fundowano tony leków, odzieży, środków czystości i żywności. Otrzymywaliśmy także setki i tysiące książek, gazet itp. Szczęśliwcy z Kraju otrzymywali książki i czasopisma z wydawnictw niepodległościowych za granicą w specjalnym magazynie Biblioteki Polskiej w Londynie. Wiele referatów obrazuje wysiłki rządu RP na uchodźstwie w Londynie, partii politycznych, organizacji oraz instytucji naukowych i kulturalnych, mobilizujących uchodźstwo niepodległościowe do wsparcia naszej walki o suwerenność. Konferencja mieściła się w planach obchodów rocznic , a jej program był uzupełnieniem tego obrazu, który przyczyni się do uwidocznienia wizerunku Polski w Europie i na świecie. Jej celem było bowiem zaprezentowanie niepodległościowego środowiska poza granicami Kraju z rządem RP na uchodźstwie w latach , a zwłaszcza jego wszechstronną pomoc dla Polski i Polaków w latach Opublikowane referaty konferencji winny przyczynić się do poszerzenia nikłego do tej pory w świadomości społecznej, nauce i oświacie stanu wiedzy o tym istotnym we współczesnej historii Polski fragmencie naszej historii. Mamy także nadzieję, że do wzmianek w podręcznikach o zasługach emigracji niepodległościowej dołączy wkrótce kilka opracowań syntetycznych oraz słownik biograficzny sławnych oraz mniej znanych osobistości zasłużonych na uchodźstwie po 1945 r. w pomocy Krajowi i na rzecz Kraju w Europie i na świecie. Konferencja i jej wydawnictwo honoruje zasługi polskiego uchodźstwa niepodległościowego dla Polski i Polaków na świecie. Także i tych, którzy cierpieli i działali od układu jałtańskiego w Kraju. Warto podkreślić naszą społeczną pracę w czasie organizowania i trwania konferencji oraz przygotowania jej elektronicznej wersji. Nie udało się bowiem po tragicznym wypadku pod Smoleńskiem uzyskać pomocy wydawniczej od Instytutu Pamięci Narodowej. Najserdeczniej dziękuję wszystkim za trud przygotowania referatów na konferencję, a moderatorowi sekcji I profesorowi Tadeuszowi Wolszy oddzielnie za naukowe zredagowanie tych referatów. Księdzu profesorowi Waldemarowi Glińskiemu dziękuję za pomoc w trudzie ich zebrania oraz przesłania do opracowania wydawniczego p. red. Marii Barbarze Libiszowskiej, a także za pośrednictwo w kontaktach z moderatorami i referentami, zwłaszcza za naukowe opracowanie referatów sekcji III. Nieoceniona była praca Ewy Wysgi, sekretarza generalnego Światowej Rady Badań nad Polonią, w przygotowaniu wniosków o dofinansowanie do Senatu RP oraz w organizowaniu konferencji. Profesor Wiesław Wysocki zmobilizował dyskutantów i referentów do nowatorskiej sesji czwartej, analizującej zarówno osoby, jak i mniej znane specjalistom w III RP organizacje niepodległościowe. Były one najbardziej zwalczane do 1990 r. i dopiero ostatnio są odkrywane na nowo. Materiały z sekcji IV ukażą się w oddzielnym opracowaniu. Maria Barbara Topolska 9

10 SEKCJA I RZĄD RP NA UCHODŹSTWIE: INSTYTUCJE I ORGANIZACJE NIEPODLEGŁOŚCIOWE W WIELKIEJ BRYTANII, EUROPIE I NA ŚWIECIE Walter Wiesław Gołębiewski prezes Światowej Rady Badań nad Polonią, USA POLSKA EMIGRACJA NIEPODLEGŁOŚCIOWA PO II WOJNIE ŚWIATOWEJ W STANACH ZJEDNOCZONYCH AMERYKI PÓŁNOCNEJ ( ) Wprowadzenie Witam serdecznie uczestników naukowej konferencji niepodległościowej Niepodległościowe uchodźstwo polskie w Europie i na świecie i jego rola w pomocy Krajowi po układzie jałtańskim Konferencji organizowanej przez: Światową Radę Badań nad Polonią, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Polskie Towarzystwo Naukowe na Wychodźstwie z Londynu, Muzeum Łazienki Królewskie. To niepodległościowe uchodźstwo polskie II wojny światowej i po jej zakończeniu, nazywamy Drugą Wielką Emigracją Polaków. Tak jak Pierwsza Wielka Emigracja niepodległościowa, początków XIX w. obejmowała elity inteligencji polskiej i przekraczała nieco powyżej 10 tys. uchodźców, to już ta Druga przekraczała znacznie milion uchodźców (1,2 1,3 mln) tylko na Zachodzie Europy. Sytuacja Polaków na Wschodzie (zwolenników niepodległej Polski), okazała sie jeszcze bardziej bolesna. Początek wojny to zbrodnia ludobójstwa polskiej inteligencji dokonana przez sowieckich oprawców stalinowskiego reżimu w Katyniu, Kozielsku, Starobielsku, Ostaszkowie, Miednoje czy innych obozach śmierci, to wywózki na Syberię, gdzie Polacy umierali z wycieńczenia i głodu przy pracy w nieludzkich warunkach. Z gen. W. Andresem udało się opuścić tę nieludzką ziemię zaledwie 115 tys. osób (żołnierze i członkowie ich rodzin). Ale nawet w tak tragicznych warunkach, w jakich znalazła się polska ludność na Wschodzie po 17 września 1939 r., niepodległościowa myśl i działanie nigdy nie opuściły naszych Rodaków. O tych wysiłkach i staraniach niepodległościowych Polaków na Wschodzie dowiemy się z referatów naszych Koleżanek i Kolegów przybyłych na naszą konferencje ze Wschodu. Druga Wielka Emigracja niepodległościowa Polaków rozpoczyna sie 1 i 17 września 1939 r., kiedy to dwa zbrodnicze totalitaryzmy hitlerowskich Niemiec i stalinowskiej Rosji (ZSRR) napadły na niepodległe państwo Polskie II Rzeczypospolitą. Młode państwo 10

11 Polskie II RP, odbudowywane zaledwie przez 21 lat, po 123 latach niewoli, zdradzone przez Francuzów i Anglików, którzy nie udzielili nam pomocy w wrześniu 1939 r., (pomimo zawartych układów), poniosło klęskę we wrześniu 1939 r., przechodząc do walki w strukturach niepodległego państwa podziemnego, kierowanego przez prawowity Rząd Polski II RP na Wychodźstwie. Przedstawiciele polskiej emigracji niepodległościowej udowodnili swoją postawą, że dla nich wolność i niepodległość kraju, narodu i jednostki, to wartości, którym Polak powinien być wierny przez całe swoje życie. Za taką bohaterską postawę zapłacili bardzo wysoką cenę. Po zakończeniu II wojny światowej na Zachodzie Europy często dawano im odczuć, że są tam już niepotrzebni, a do zniewolonej Ojczyzny nie mogli wrócić. O Polakach na Wschodzie zapomniano zupełnie. Tym na Zachodzie władza komunistyczna w Polsce odbierała nawet obywatelstwo polskie, a tym na Wschodzie, bezprawnie dużo wcześniej odebrał już J. Stalin. Dla wielu z nich los Polaka tułacza na Wschodzie i na Zachodzie rozpoczęty 1 i 17 września 1939 r. trwa do dnia dzisiejszego. Odeszli już w latach ubiegłych i dalej opuszczają nasze szeregi godnie i z honorem nieliczni już przedstawiciele emigracji niepodległościowej II wojny światowej, przechodząc na wieczny spoczynek. Nasze władze w wolnej i niepodległej Polsce po 1989 r., nie kwapiły się jakoś z uznaniem ich zasług i przyznawaniem odznaczeń państwowych (z wyjątkiem decyzji obecnego prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego) za ich wkład w walce o niepodległą Polskę. Warto wspomnieć, że w roku bieżącym żegnaliśmy w Stanach Zjednoczonych prof. Edwarda Rożka, majora I Dywizji Kawalerii Pancernej gen. Stanisława Maczka. Wielkiego Polaka Patriotę, który zmarł w swojej rezydencji w Boulder Kolorado 18 lutego 2009 r. Wielki sympatyk naszej Rady, przyjaciel prezydenta Ryszarda Kaczorowskiego i założyciela naszej Rady śp. prof. Edwarda Szczepanika ostatniego premiera IIRP na Wychodźstwie. To prof. E. Rożek ma duży wkład w przystąpieniu Polski do NATO, ponieważ wykształcił sen. USA Henka Browna (sen. H. Brown był studentem prof. E. Rożka w przedmiocie political science). Senator H. Brown wniósł w Senacie USA tzw. poprawkę Browna o przystąpieniu Polski Czech i Węgier do NATO. Sama natura i biologia życia człowieka na tej ziemi zamyka ważne karty naszej polskiej nowożytnej historii. Odeszli już na wieczny spoczynek i dalej odchodzą ostatni przedstawiciele polskiego pokolenia, niepodległościowego walczącego w II wojnie światowej. Wymienię jedynie kilku jako reprezentantów przeszło milionowej rzeszy bohaterskiej emigracji niepodległościowej generałów: Sikorskiego, Sosnkowskiego, Maczka, Sosabowskiego, Andersa, wspomnianego już majora Edwarda Rożka i wielu wielu innych, niezależnie od stopni wojskowych czy pozycji cywilnych oraz miejsca ostatniego spoczynku czy to na Wschodzie, czy na Zachodzie. Zmarli ONI z dala od ukochanej Ojczyzny, za której wolność walczyli. Niech mi wolno będzie poprosić Szanownych tu obecnych uczestników naszej konferencji o powstanie, ponieważ pragnę prosić, aby symboliczną chwilą ciszy uczcić pamięć naszych Rodaków bohaterów II wojny światowej przedstawicieli emigracji niepodległościowej którzy zginęli czy zmarli z dala od Ojczyzny. Uczcijmy to chwilą ciszy w tym historycznym budynku Podchorążówki (symbolu walki Narodu Polskiego o niepodległość) pamięć tych wszystkich naszych Rodaków emigracji niepodległościowej, którzy pozostaną bohaterami na zawsze w naszej pamięci i historii. CZEŚĆ ICH PAMIĘCI. Dziękuję. 11

12 Powoli zamykają sie karty naszej nowożytnej historii okresu drugiej wojny światowej, odchodzą na wieczny spoczynek jej uczestnicy. Przed nami, ludźmi nauki, stoi poważny obowiązek i odpowiedzialność, aby te karty przedstawiające naszą nowożytną historię były prawdziwe. Aby prawdziwy bohater nie został zapomniany, a zdrajca czy kolaborant nie uchodził za bohatera. To jesteśmy winni tym, którzy odeszli, walcząc o wolność i niepodległość Polski, oraz młodemu pokoleniu Polaków, aby uczyli się prawdziwej historii. Dzisiejsza konferencja ma właśnie taki cel, aby pokazać wkład i wysiłek emigracji niepodległościowej lat w obronie wartości najwyższych dla każdego narodu, jakim jest wolność i niepodległość. Polska emigracja niepodległościowa II wojny światowej w Stanach Zjednoczonych. Działalność Kongresu Polonii Amerykańskiej Tezy mojego referatu obejmują jedynie niektóre wybrane zagadnienia polskiej emigracji niepodległościowej na Zachodzie ze szczególnym uwzględnieniem Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej głównie działalności Kongresu Polonii Amerykańskiej (KPA), idącego z pomocą polskiej emigracji niepodległościowej po II wojnie światowej. Warto również wspomnieć o innych polskich organizacjach na terenie Stanów Zjednoczonych o charakterze niepodległościowym, szczególnie tych z okresu Solidarności, jak np. POMOST. Po II wojnie światowej (od 1945 r.) następuje wyraźny podział Polaków pozostających na Zachodzie na: emigrację polityczną odrzucającą komunizm w Polsce i porządek jałtański, oraz na emigrację ekonomiczną właściwie niezainteresowaną działalnością politycznoniepodległościową. W tym referacie pragnę przedstawić niektóre zagadnienia związane z emigracja polityczną. Wiadomo że po zakończeniu II wojny światowej w Europie (maj 1945 r.). idea niepodległego państwa polskiego kontynuowana była na wychodźstwie, ponieważ jego władze nie mogły wrócić do Polski. Rząd II RP na Uchodźstwie kontynuował swoją działalność aż do 22 grudnia 1990 r., mimo że 6 lipca 1945 r. dotychczasowi nasi sojusznicy Wielka Brytania i Stany Zjednoczone wycofały uznanie dyplomatyczne Rządu RP na Uchodźstwie, uznając powołanie Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej z udziałem Stanisława Mikołajczyka za wykonanie postanowień konferencji jałtańskiej w kwestii powołania rządu polskiego, uznawanego przez wszystkie państwa tzw. Wielkiej Trójki: Wielkiej Brytanii, USA, ZSRR. Ostatnie jednostki Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie zostały rozwiązane w 1947 r. po sfałszowanych przez komunistów, a uznanych przez mocarstwa zachodnie wyborach parlamentarnych w Polsce (styczeń 1947 r.). Irlandia, Hiszpania i Watykan były ostatnimi państwami, które uznawały Polski Rząd na Uchodźstwie. Polska emigracja niepodległościowa i Rząd na Uchodźstwie negował porządek jałtański i dalej utrzymywał działalność partii politycznych i stowarzyszeń. Władze II RP na Uchodźstwie były rządem narodowej tożsamości i historycznej prawdy. Starały się nie dopuścić do tego, by sprawa polska na arenie międzynarodowej była uznana jedynie jako wewnętrzny problem sowieckiego imperium, a jałtański podział Europy się utrwalił. Polska emigracja polityczna uchodźcy polityczni, rozpoczęli od tworzenia organizacji niepodległościowych na Zachodzie. Odrzucali porządek jałtański i tworzyli struktury niepodległościowych organizacji i instytucji. Tu zaczęli poszukiwać kontaktów i współpracy z patriotyczna Polonią na Zachodzie głownie w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie. 12

13 Kongres Polonii Amerykańskiej (KPA) jako organizacja powstał na Zjeździe (2600 delegatów społeczności polskiej w USA) w Buffalo, NY, w maju 1944 r. Jest to związek federacyjny składający się z przeszło 3000 polsko-amerykańskich organizacji, klubów, zrzeszeń, zjednoczeń, związków. Najbardziej znane są: Polski Związek Narodowy (PNA), Polish Women s Alliance, Polish Roman Catholic Union, Polish Falcons i wiele, wiele innych. KPA ma 41 Oddziałów na terenie 23 stanów Ameryki. Zasadniczym celem działania KPA jak określono w statucie założycielskim tej organizacji jest: popieranie żywotnych interesów Polski i Narodu Polskiego na gruncie amerykańskim i międzynarodowym, obrona dobrego imienia Polski i Polaków, przeciwstawianie się wszelkim próbom fałszowania naszej tysiącletniej historii, pomoc Ojczyźnie (materialna i edukacyjna) w tworzeniu demokratycznego państwa prawa. W referacie ograniczę się do wymienienia jedynie najważniejszych niepodległościowych działań i akcji KPA na przestrzeni swojej 65-letniej historii działania w służbie Polaków w Ameryce i Narodu Polskiego. Sprawy, jakie były przedmiotem starań i akcji KPA, były popierane przez całą Polonię. Wykazały one, że KPA cieszy się uznaniem i poważaniem w amerykańskich kołach politycznych i rządowych, że wpływ i znaczenie KPA rośnie i że pole do pracy dla Kongresu Polonii jest szerokie i otwarte, bo Kongres jest potrzebny Amerykanom polskiego pochodzenia, jak również i Narodowi Polskiemu. KPA podejmował również i nadal podejmuje z pozytywnym skutkiem wysiłki zjednoczeniowe Polonii nie tylko w Stanach Zjednoczonych ale w całej Ameryce Północnej i Południowej (np. współpraca z USOPAL). Jednym z poważnych celów działalności Kongresu Polonii Amerykańskiej w końcu II wojny światowej była akcja społeczna, obejmująca szereg ważnych problemów, np.: pomoc i porady naszym rodakom, starającym się o przyjazd do Stanów Zjednoczonych, odszukiwanie krewnych i znajomych w celu wystawienia zaproszenia ; pomoc w znalezieniu zatrudnienia tym, którzy już przybyli do Stanów Zjednoczonych, ochrona przed deportacją tych, którzy przybyli do Ameryki nielegalnie, a zasługiwali na pozostanie w tym kraju, wysyłanie do Polski i do innych krajów paczek odzieżowych i żywnościowych itd. Kongres Polonii prowadził także akcje społeczna dla tych którzy ze względów politycznych nie mogli wrócić do Polski i znaleźli się na łasce losu albo też tych, którzy pochodzili z ziem polskich zagrabionych przez ZSRR. Setkom tysięcy żołnierzy polskich, jak i wysiedlonym, którym nie mieli powrotu do ojczyzny, trzeba było znaleźć miejsce przetrwania tragicznych czasów i rozpoczęcie nowego życia. Kongres Polonii Amerykańskiej przeprowadził usilne starania, aby problem ten został pomyślnie rozwiązany. Potrzebna była do tego uchwala Kongresu Stanów Zjednoczonych i wywarcie nacisku opinii publicznej na Senat, Kongres i Prezydenta. Ponieważ liczba przeciwników otwarcia bram Stanów Zjednoczonych dla wysiedleńców i emigrantów polskich II wojny światowej była duża, starania KPA były utrudnione. Prezes Karol Rozmarek (pierwszy Prezes KPA) odbył cały szereg konferencji w stolicy z przedstawicielami Władz i Rządu USA. Tysiące listów telegramów do senatorów i 13

14 kongresmanów USA, wystosowanych z inicjatywy KPA, spowodowały wpuszczenie do Ameryki dziesiątków tysięcy emigrantow-wysiedleńców. Na polu politycznym Stanów Zjednoczonych KPA rozwinął również energiczną akcję, aby pomagać sprawie polskiej. Działał w ramach obu wielkich partii politycznych zarówno w republikańskiej jak i demokratycznej. Prezes Kongresu Karol Rozmarek i KPA działali bardzo energicznie na rzecz sprawy polskiej w kołach politycznych Stanów Zjednoczonych. Kongres Polonii zabiegał usilnie o wstawienie do tych programów partyjnych tematów na rzecz sprawy polskiej. Wszystkie te starania spowodowały, że sprawa polska była na forum konwencji obu partii. W tych wystąpieniach Kongres Polonii opierał się na zasadach Karty Atlantyckiej, która dla Kongresu Polonii była podstawą i najważniejszym argumentem w całej akcji politycznej, dotyczącej niepodległości Polski i całości jej granic. Pierwsza wizyta w Białym Domu Po raz pierwszy delegacja Kongresu Polonii była przyjęta 11 października 1944 r. przez prezydenta Franklina Delano Roosevelta. Najlepszym dowodem dobrej opinii o Kongresie była druga konferencja, jaka odbył prezydent Roosevelt z prezesem Karolem Rozmarkiem 28 października 1944 r. w Chicago. Na obu konferencjach była poruszona i omawiana obszernie sprawa polska i stanowisko Polonii Amerykańskiej, reprezentowanej przez Kongres Polonii, odnośnie do zawiłych dla polityki amerykańskiej problemów europejskich. Apel do Anglii W parlamencie angielskim 15 grudnia 1944 r. miały odbyć się debaty o sprawie polskiej, w czasie których premier Churchill miał złożyć deklaracje w tej sprawie. Kongres Polonii, który wiedział o tym przed czasem, wysłał do angielskiego ministra spraw zagranicznych Edena telegram. Już wtedy Kongres Polonii wiedział, co się w polityce europejskiej dzieje, czuwał i działał. Był to pierwszy wypadek, by Amerykanie polskiego pochodzenia zwrócili się wprost do przedstawicieli innych państw w obronie Polski. Wystąpienie Churchilla w Parlamencie o Polonii amerykańskiej, listy, jakie nadeszły do Kongresu Polonii od parlamentarzystów angielskich, dowiodły, że z faktem tym Anglia się liczyła. Drugim dowodem był telegram nadesłany z Moskwy do prasy amerykańskiej, przewidujący, że Stany Zjednoczone nie uznają rządu lubelskiego, a to z powodu licznych protestów organizacji polskich w Ameryce. Ponadto Kongres Polonii wysłał list do Stettiniusa Sekretarza Departamentu Stanu w Washingtonie, wyjaśniający sprawę wschodnich granic Polski i wyjaśniający stanowisko Kongresu Polonii odnośnie do rządu polskiego w Londynie. San Francisco Wobec zbliżającej się konferencji w San Francisco, prezes Kongresu Karol Rozmarek odbył długą konferencje z Sekretarzem Departamentu Stanu w Washingtonie 7 kwietnia 1945 r., omawiając szczegółowo sprawy polskie. Ważność tej konferencji polegała na tym, że odbyła się w klimacie decyzji Departamentu Stanu odnośnie do dalszego uznawania rządu polskiego w Londynie oraz spraw reprezentacji Polski na konferencji przy tworzeniu organizacji Narodów Zjednoczonych. 20 kwietnia 1945 r. delegacja KPA wyjechała do San Francisco. Zaraz po przybyciu do San Francisco nawiązała kontakt z tamtejszym biurem Departamentu Stanu i uzyskała 14

15 możliwość uczestniczenia w plenarnych sesjach Konferencji, co dało nam dostęp do delegatów wszystkich krajów reprezentowanych na Konferencji (przeszło dwa tysiące). Dowodzi to ważności i znaczenia, jakie świat widział w tym Kongresie Narodów, mającym na celu zabezpieczenie trwałego światowego pokoju. W sprawozdaniu swym prezes K. Rozmarek napisał: W skład delegacji Kongresu Polonii oprócz mnie wchodzili: wiceprezes p. Franciszek Januszewski, dyrektor p. Ignacy Nurkiewicz i prof. Oskar Halecki. Tak ja, jak i inni członkowie naszej delegacji, uczyniliśmy wszystko co było w naszej mocy, ażeby kierownicy opinii publicznej całego świata dowiedzieli się jak najwięcej prawdy o Polsce. Wywiady prasowe, oświadczenia do prasy, rozmowy z delegatami rożnych krajów oraz z przedstawicielami agencji prasowych i komentatorami radiowymi, konferencje prasowe to były nasze zadania i sposoby pomagania sprawie polskiej. W tym okresie KPA koncentrowało się głównie na pomocy Polakom po zakończeniu II wojny światowej. Polakom, którzy zostali w Europie Zachodniej, a nie decydowali się na powrót do komunistycznej Polski. KPA wyjaśniało sprawę polska wszędzie, gdzie to było możliwe na forum międzynarodowym wolnego świata: udział w Konferencji Pokojowej w Paryżu w lipcu 1946 r. Wizyta przedstawicieli KPA w strefach okupacyjnych w Niemczech w celu wyjaśnienia władzom okupacyjnym USA sytuacji polskiego żołnierza. Wizyta przedstawicieli KPA w Anglii w polskich obozach uchodźców wojennych w celu wyjaśnienia władzom Anglii sytuacji Polaków. Apel KPA do Senatu USA po powrocie z Europy, że Polska nie miała swoich przedstawicieli ani na Konferencji w Paryżu, ani w ONZ. KPA domagało się wolnych wyborów w Polsce po wycofaniu wojsk sowieckich. Działania KPA w obronie zachodnich granic Polski. Wysiłki KPA w sprawie udzielenia pomocy gospodarczej Polsce przez rząd USA. Bill (Ustawa o wpuszczeniu do Stanów Zjednoczonych wysiedlonych z Europy) Z tej ustawy w dużym stopniu skorzystali polscy żołnierze z obozów uchodźców wojennych w Europie Działania KPA w kołach rządowych USA w celu wyjaśnienia zbrodni w Katyniu i unieważnienia umów w Jałcie Poparcie KPA w sprawie granicy na Odrze i Nysie Telegram KPA do prezydenta Eisenhowera w sprawie zajść 1956 r. w Poznaniu. Jamestown/Virginia zorganizowanie przez KPA obchodów 350-lecia przybycia pierwszych Polaków do Ameryki (1608 r.) Deklaracja KPA w sprawie polskiej W marcu 1959 r. Zjazd KPA w Washingtonie uchwalił deklaracje Kongresu w sprawie polskiej, tzn. 3 postulaty: 1. Wycofanie wojsk sowieckich z całej Europy Środkowej i Wschodniej do przedwojennych granic, tj. przywrócenie Polsce jej ziem wschodnich. 2. Przeprowadzenie w tych krajach pod kontrolą ONZ wolnych i nieskrępowanych wyborów. 3. Uznanie obecnej zachodniej granicy Polski na Odrze i Nysie Łużyckiej. 15

16 Deklaracja określiła stosunek Kongresu Polonii Amerykańskiej do (PRL), streszczając go w następujących czterech punktach: 1. Jesteśmy za taką amerykańską pomocą gospodarczą dla Polski (PRL), która ulży doli społeczeństwa w kraju i pozwoli mu rozwój gospodarczy. 2. Jesteśmy za taką polityką informacyjną rządu Stanów Zjednoczonych, która stale podkreśla, że Ameryka stoi na stanowisku prawdziwej niepodległości i wolności Polski. 3. Jesteśmy tylko za takimi kontaktami kulturalnymi z Polską (PRL), które udostępniają narodowi polskiemu wartości kultury polskiej i zachodniej i podtrzymują w nim przekonanie o nierozerwalnym jego związku z wolnym światem. 4. Zdajemy sobie dobrze sprawę z tego, że obecny reżim warszawski, choć lepszy od poprzedniego z okresu stalinowskiego, jest z istoty i z ducha swego nadal obcy narodowi polskiemu. Rozumiemy, że zmiana tego stanu rzeczy może nastąpić tylko w ramach ogólnego rozwiązania europejskiego. Oddajemy w tych warunkach hołd narodowi polskiemu, który zmuszony do życia w narzuconym mu ustroju, zachowuje niezłomne przywiązanie do swoich prawdziwych ideałów wolności i niepodległości. KPA apeluje w czasie nasilenia berlińskiego W sierpniu 1959 r. udała się delegacja Kongresu do Washingtonu. W skład delegacji wchodził prezes Karol Rozmarek oraz członkowie Rady dytektorow KPA. Prezydent Stanów Zjednoczonych J.F. Kennedy gościł delegacje Kongresu Polonii w Białym Domu. Prezes K. Rozmarek wręczył prezydentowi obszerne memorandum od Polonii amerykańskiej. Prezydent J.F. Kennedy wykazał w rozmowie duże zrozumienie sprawy polskiej i sympatii dla narodu polskiego. Prezes Rozmarek podziękował prezydentowi J. Kennedy emu za wymienienie Polski w swym orędziu do Kongresu Stanów Zjednoczonych, w tzw. State of Union Message. Zarys memorandum Kongresu Polonii Amerykańskiej Przedłożone w Białym Domu i w Departamencie Stanu Memorandum Kongresu Polonii Amerykańskiej, zatytułowane Memorandum of the Polish American Congress on Poland s Problems in Current European Crisis składa się z dwóch części. Cześć pierwsza omawia wyjątkowe stanowisko Polski w obozie sowieckim i wskazuje na konieczność dalszego udzielania Narodowi Polskiemu pomocy gospodarczej, technicznej i kulturalnej. Cześć druga wskazuje na niebezpieczeństwo, jakie dla pokoju i bezpieczeństwa europejskiego stanowi rewizjonizm niemiecki, godzący w najżywotniejsze interesy Narodu Polskiego i Polski. Historyczne znaczenie konferencji KPA w Washingtonie Konferencje delegacji Kongresu Polonii Amerykańskiej odbyte w Washingtonie mają historyczne znaczenie. Wypadły bowiem w okresie najostrzejszego nasilenia kryzysu berlińskiego, kiedy uwaga narodu amerykańskiego zwrócona była na sprawy Europy, gdzie Polska zajmuje kluczowe miejsce. 16

17 I to właśnie kluczowe stanowisko i miejsce Polski podkreśliliśmy zarówno w Memorandum, jak i podczas konferencji prasowych, wykazując, że droga wolności biegnie nie tylko przez Berlin, ale biegnie przez Warszawę i przez stolice innych państw ujarzmionych oraz że kryzysu berlińskiego nie można rozwiązać bez uwzględnienia interesów Polski i innych państw Europy Środkowowschodniej. I ten głos nasz odezwał się w czasie najbardziej stosownym, gdy sprawa Berlina, Niemiec i podziału Europy na państwa wolne i na obóz komunistyczny stał się czołowym zagadnieniem amerykańskiej polityki zagranicznej Polska otrzymała pożyczki i kredyty na 600 milionów dolarów Polska (PRL) dzięki staraniom KPA otrzymała w ciągu ośmiu lat ( ) pożyczki i kredyty na sumę 600 milionów dolarów. Oficjalnie Washington, jak również komunistyczne władze polskie przyznały, że pozytywne stanowisko KPA w tej sprawie, mimo opozycji w pewnych kołach kongresowych, przyczyniły się w znacznej mierze do uzyskania przez Polskę pożyczek amerykańskich. Były to pożyczki oraz kredyty na zakup maszyn rolniczych i kopalnianych, maszyn dla przemysłu włókienniczego, maszyn dla przetwórstwa przemysłu żywnościowego oraz na zakup zbóż, szczepionek przeciw polio i innych artykułów których brak odczuwano w Polsce. Warto wspomnieć, że np. w 1960 r. Polska otrzymała pożyczki i kredyty na sumę 130 mln dol. W następnym roku pożyczkę zmniejszono (do 44 mln dol.), ponieważ Polska udzieliła pożyczki Kubie na sumę 12 mln dol. W tym czasie w Polsce w wystąpieniach publicznych przywódców PRL (Gomułki, Cyrankiewicza) dużo było krytycyzmu wobec USA. Był to niewątpliwie trudny okres, gdy z jednej strony KPA próbowała tworzyć pozytywne lobby tu w USA pomocy dla Polski, a z drugiej strony władze PRL oficjalnie występowały przeciwko polityce amerykańskiej. Ale nawet w tym najtrudniejszym okresie pomoc dla Polski nie ustawała, a Polska znalazła się na liście krajów najwyższego uprzywilejowania w stosunkach gospodarczych z USA, a wysokość pożyczek i kredytów nawet w tak trudnym okresie politycznym (między innymi kryzys kubański) wyniosła prawie 600 mln dol. Po tragicznym zgonie prezydenta J.F. Kennedy ego i objęciu urzędu przez nowego prezydenta L.B. Johnsona delegacja KPA była zaproszona do Białego Domu, gdzie przedłożyła postulaty w sprawach polskich. Rocznica Powstania Warszawskiego w Białym Domu 31 lipca 1964 r. prezes K. Rozmarek uczestniczył w uroczystości podpisania przez prezydenta L. Johnsona proklamacji oddającej hołd narodowi polskiemu i bohaterstwu ludności Warszawy w dwudziestą rocznicę Powstania Warszawskiego. Wydanie i podpisanie proklamacji odbyło się w Białym Domu przy udziale wysokich przedstawicieli rządu, przedstawicieli organizacji polsko-amerykańskich i komitetu obchodu Dwudziestolecia Powstania Warszawskiego. Prezydent Johnson wygłosił przy tym przemówienie, podkreślając, że Stany Zjednoczone i Polskę łączy wspólna walka pod hasłem Za waszą i naszą wolność. Prezydentowi Johnsonowi za wydanie i podpisanie proklamacji w sprawie polskiej podziękował prezes KPA Karol Rozmarek. 17

18 Tysiąclecie Chrześcijaństwa Polski Rok 1966 był wielkim wysiłkiem Kongresu Polonii Amerykańskiej, aby przy pełnej współpracy z komitetami zarówno świeckimi, jak i kościelnymi przyczynić się do urządzenia najwspanialszych obchodów tysiąclecia Chrześcijaństwa w Polsce. Kongres Polonii w Chicago poprzez współprace z wieloma komitetami obchodów tysiąclecia, przyczynił się do wielkiego sukcesu w obchodach tej uroczystości. Kongres Polonii współpracował również wraz z przedstawicielami innych organizacji polonijnych nad wydaniem przez USA Pocztę znaczka z okazji Tysiąclecia Chrześcijaństwa w Polsce. Znaczek ten poczta amerykańska wydała w dużym nakładzie 30 lipca 1966 r. Z prawdziwym żalem Polonia w Ameryce przyjęła wiadomość że kardynał Stefan Wyszyński, Prymas Polski, nie przybędzie na uroczystości w Chicago Tysiąclecia Chrześcijaństwa Polski, gdyż władze PRL w Warszawie odmówiły mu wydania pozwolenia na wyjazd z Polski. W swoje miejsce Prymas Polski wydelegował biskupa Władysława Rubina. Dalsze imprezy i akcje KPA Z okazji 100. rocznicy urodzin marszałka Józefa Piłsudskiego prezes KPA na uroczystość obchodów rocznicy w New Yorku przesłał oświadczanie o roli marszałka J. Piłsudskiego w dziejach Polski i o roli, jaka odegrał Komitet Obrony Narodowej na ziemi amerykańskiej. Prezes ZNP Alojzy Mazewski złożył na posiedzeniu Zarządu Wykonawczego i Dyrekcji Kongresu Polonii oświadczenie, że Związek Narodowy Polski tak dotychczas, jak i nadal będzie współpracował z Kongresem w kierunku wspierania niepodległościowych aspiracji Polski. W jesieni 1967 r. Polonia podjęła starania o zmianę obecnie obowiązującej ustawy imigracyjnej, która jest niesprawiedliwa dla tych, którzy w Ameryce nie mają krewnych. Senator R. Kennedy i kongresman Celler wnieśli projekt poprawionej ustawy. Apel do republikanów 29 lipca 1968 r. prezes Kongresu Polonii Amerykańskiej, w osobie prezesa K. Rozmarka, w towarzystwie prezesa Związku Narodowego Polskiego (ZNP) A. Mazewskiego, przedłożyli Komitetowi Partii Republikańskiej w Miami Beach, oświadczenie, w którym przypominają, że przywrócenie wolności krajom Europy Wschodniej jest konieczne do ustabilizowania stosunków w Europie i utrzymania tam pokoju, co jest bardzo ważnym elementem w utrzymaniu bezpieczeństwa Ameryki. Jedną z głównych podstaw utrwalenia pokoju we Wschodniej i Centralnej Europie jest uznanie przez Stany Zjednoczone zachodniej granicy Polski na Odrze i Nysie. Uznanie to odbierze ZSRR prawo do przedstawiania się w Polsce jako jedynego obrońcy jej granic. KPA apelowała również, przeciwko wstrzymaniu ekonomicznej wymiany towarów z Polską i krajami za żelazną kurtyną, twierdząc, że taka polityka uzależni je jeszcze bardziej od ZSRR. Dlatego w oświadczeniu swym Kongres Polonii Amerykańskiej domagał się od partii republikańskiej uchwalenia wymiany kulturalnej i ekonomicznej z Polską, a szczególnie nacisk położono na długoterminowe inwestycje dolarowe w celu uniezależniania Polski od ZSRR. Prezes Kongresu Polonii K. Rozmarek był bardzo życzliwie przyjęty przez Komitet Partii Republikańskiej. W posiedzeniu Komitetu wziął również udział A. Mazewski prezes Związku 18

19 Narodowego Polskiego, J. Pranica prezes Zjednoczenia Polskiego Rzymsko-Katolickiego i A. Lagodzinska prezeska Związku Polek. Prezes A. Mazewski w imieniu tych największych trzech organizacji polonijnych w USA złożył również oświadczenie w sprawach imigracyjnych. Apel do demokratów 22 sierpnia 1968 r., prezes KPA K. Rozmarek złożył Komitetowi Platformy na konwencji Partii Demokratycznej w Chicago w imieniu Kongresu Polonii, oświadczenie w sprawie Polski. Prezesowi towarzyszyli A. Mazewski prezes ZNP, J. Pranica prezes Zjednoczenia PRK i A. Lagodzinska prezeska Związku Polek. W oświadczeniu swym prezes Rozmarek na wstępie poruszył sprawę inwazji Czechosłowacji przez wojska Układu Warszawskiego pod przywództwem ZSRR. Podkreślił że użycie wojsk polskich w inwazji sowieckiej zostało wymuszone przez Moskwę wbrew poglądom i życzeniom narodu polskiego. Ponowił też sugestię, aby Komitet Demokratów uznał Odrę i Nysę jako trwałą zachodnią granicę Polski. Wówczas wyeliminuje to sowieckie oświadczenia, że tylko ZSRR broni granic Polski. Uznanie granicy zachodniej Polski na Odrze i Nysie przez USA umożliwi normalizację stosunków Polski z Niemcami, potrzebnych do stabilizacji pokoju w Europie. Kongres Polonii opowiedział się za pomocą ekonomiczną i kulturalną dla Polski i stwierdził, że Polska powinna znajdować się na liście krajów najwyższego uprzywilejowania. Prezes ZNP A. Mazewski przedłożył Komitetowi Partii Demokratycznej oświadczenie w sprawach imigracyjnych. Fakt wystąpienia wspólnego czołowych organizacji polonijnych przed Komitetem Demokratów był dobrym świadectwem jedności i solidarności Polonii amerykańskiej. Przechodząc do działań i akcji KPA w latach następnych, należy wymienić: 1973 r. obchody 500-lecia urodzin Mikołaja Kopernika r. poparcie KPA dla prezydenta G. Forda zmierzające do zawarcia międzynarodowego porozumienia w Helsinkach dotyczącego bezpieczeństwa i współpracy w Europie. Porozumienie to zawierało część dotyczącą human rights, a to szczególnie było ważne dla społeczeństw żyjących w ZSRR i krajach Europy Centralnej i Wschodniej r. poparcie przez KPA strajków solidarnościowych w Gdańsku Sierpień r. w czerwcu udział prezes KPA A. Mazewskiego w uroczystościach pogrzebowych w Polsce kardynała Stefana Wyszyńskiego. W czasie tej wizyty w Polsce spotyka się z Lechem Wałęsą. KPA dla najbiedniejszych w Polsce i dla opozycji solidarnościowej rozpoczyna stałą pomoc w formie wysyłki leków, odzieży, obuwia, książek, materiałów pierwszej potrzeby etc. Do 1990 r. ta pomoc łącznie ze strony KPA wyniosła około $200 mln dol., a dystrybucja odbywała się za pomocą organizacji kościelnych. Po ogłoszeniu stanu wojennego w Polsce w grudniu 1981 r. KPA popierała amerykańskie sankcje wobec ZSRR i w Polsce, a pomoc materialna dla najbiedniejszych i opozycji solidarnościowej ze strony KPA nie ustaje r. prezydent Reagan zaprasza przedstawicieli KPA do Białego Domu w 40. rocznicę Powstania Warszawskiego r. KPA udaje się przekonać władze USA o uchyleniu sankcji ekonomicznych wobec Polski (po zniesieniu stanu wojennego). 19

20 1988 r. Edward Moskal zostaje wybrany prezesem KPA po śmierci A. Mazewskiego r. po rozmowach Okrągłego Stołu prezydent G. Bush oferuje pomoc dla Polski r. L. Wałęsa w listopadzie odwiedza Chicago, gdzie KPA przygotowuje mu owacyjne powitanie r. lobbing KPA pomaga w uzyskaniu $800 mln dolarów na pomoc USA dla Polski w celu dostosowania się Polski do warunków gospodarki wolnorynkowej r. KPA udaje się przekonać prezydenta G. Busha (po zjednoczeniu Niemiec) do uznania zachodnich granic Polski, co miało wielkie znaczenie w stabilizacji układów politycznych w Europie Centralnej r. czerwiec konferencja KPA na temat rozpoczęcia lobbyingu w USA, temat rozszerzenia NATO o kraje takie, jak: Polska, Czechy, Wegry (The issue of NATO expansion). Przez siedem lat KPA organizowała poparcie w kołach politycznych USA głównie w Senacie, polegające na przekonaniu senatorów do idei rozszerzenia NATO o te 3 kraje. Kampania KPA i pozostałych polonijnych organizacji w Ameryce prowadzona była w skali całej Ameryki. Były to bezpośrednie spotkania z senatorami, masowe wysyłanie listów w tej sprawie. Starania te zostały uwieńczone wielkim sukcesem. W trakcie głosowania uzyskano poparcie aż 80 senatorów na 100 możliwych. Polska stała się członkiem NATO w 1999 r. KPA ma również duże zasługi w uzyskania odszkodowań ze strony Niemiec dla Polaków pracujących przymusowo w czasie wojny w Niemczech, a obecnie mieszkających w USA. Odszkodowania takie otrzymało około 6 tys. Polaków mieszkających w USA. Prezes KPA E. Moskal występował w Senacie III RP z postulatami uznania podwójnego obywatelstwa oraz unikania podwójnego opodatkowania, szczególnie w przypadku emerytów powracających z Ameryki do Ojczyzny. Nie sposób w tym referacie wymienić wszystkich działań i akcji Kongresu Polonii Amerykańskiej na rzecz niepodległości Polski. Odegrał tu wspaniałą pozytywna rolę i zawsze śpieszył z pomocą. Była to pomoc wielka zarówno Polakom, jak i Ojczyźnie. Organizacji tej należą się wielkie słowa uznania i życzenia dalszego rozwoju. Ruch społeczno-polityczny POMOST w USA Wspominając działalność tego ruchu w latach osiemdziesiątych, warto na wstępie rozpocząć od uwagi, że polskie emigracyjne środowiska niepodległościowe w USA oczekują od wielu lat na podjęcie przez IPN w Polsce, badań archiwów na temat Polonii amerykańskiej okresu solidarnościowego Tu tylko poważne badania oparte na dokumentach działalności PRL-owskiej SB na terenie USA mogą dziś wyjaśnić i rozwikłać szereg bardzo ważnych problemów tamtego okresu w tym ruchu i w szeregu innych organizacjach i mediach polonijnych. Obecnie, bez takich badań IPN-u i udostępnienia materiałów z tamtego okresu, trudno jest oceniać działalność POMOSTU czy innych polskich niepodległościowych organizacji w USA, ponieważ zbyt wiele jest konfliktów, pomówień, oszczerstw etc. Światowa Rada Badań nad Polonią nie zajmuje się pomówieniami i oszczerstwami, ale historyczną oceną konkretnej działalności danego ruchu społeczno-politycznego świata Polonii. Mówię w referacie o tym ruchu, ponieważ byłem częściowo związany z jego działaniem, w Los Angeles w latach , uczestnicząc w wiecach i demonstracjach dotyczących tematu Renounce Jalta (Obalić Jałtę). Był to okres Igrzysk Olimpijskich (1984) w Los 20