nr2/10 Aktualności projektu PEMP listopad 2010

Transkrypt

1 BIULETYN PORTALU EFEKTYWNOŚCI ENERGETYCZNEJ W NAPĘDACH ELEKTRYCZNYCH nr2/10 listopad 2010 Aktualności projektu PEMP Środki na efektywność w przedsiębiorstwach oprócz planowanego do wdrożenia Aktualności projektu PEMP...1 Możliwości oszczędzania energii w napędach elektrycznych współpracujących z kontrolerem silnika (regulatorem napięcia)... 2 Ocena Programu Motor Challenge... 5 Weryfikacja rzeczywistych efektów projektów poprawiających efektywność energetyczną szkolenia w ramach projektu PERMANENT... 7 w styczniu 2011 roku mechanizmu finansowego NFOŚiGW, kierowanego do przedsiębiorstw, dotyczącego wspierania przedsięwzięć związanych z poprawą efektywności energetycznej, obecnie możliwe do pozyskania są środki Agencji Rozwoju Przemysłu, która utworzyła fundusz pożyczkowy przeznaczony na finansowanie projektów tego typu w przedsiębiorstwach. O wsparcie mogą ubiegać się mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa. Ze środków pochodzących z pożyczki mogą być finansowane m.in. inwestycje prowadzące do zmniejszenia energochłonności w gospodarce energetycznej firm, wprowadzające energooszczędne urządzenia i technologie, inwestycje zwiększające udział energii odnawialnej i energii pozyskiwanej z odpadów lub wykorzystujące ciepło odpadowe, audyty energetyczne, projekty techniczne prowadzące do realizacji przedsięwzięcia poprawiającego efektywność energetyczną itp. Maksymalna wielkość pożyczki wynosi złotych. Więcej informacji pod adresem: W ramach portalu PEMP uruchomiono drugie bezpłatne szkolenie internetowe Wdrażanie projektu w zakresie poprawy efektywności energetycznej w przedsiębiorstwie możliwości pozyskiwania dodatkowych środków na inwestycje. Przygotowanie projektu i pozyskanie dofinansowania. Szkolenie dotyczy przyswojenia umiejętności w zakresie INSTYTUCJE FINANSUJĄCE I REALIZUJĄCE PROJEKT PORTALU PEMP Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej poznania potencjalnych źródeł finansowania inwestycji z zakresu podnoszenia efektywności energetycznej oraz umiejętności przygotowania wniosku o dofinansowanie przedsięwzięcia z elementami analizy techniczno-ekonomicznej na przykładzie procedur NFOŚiGW. Ponadto przypominamy, że cały czas dostępne jest szkolenie Oceń potencjał oszczędności przy pomocy programu EFEMotor dotyczące nauki obsługi tego darmowego oprogramowania. Skorzystaj z naszej platformy e-szkoleniowej. Sprawdź pod adresem internetowym portal.pemp.pl w zakładce E-Szkolenia. Fundacja na rzecz Efektywnego Wykorzystania Energii (FEWE) Centrum PEMP biuro@pemp.pl; Fundacja na rzecz Efektywnego Wykorzystania Energii (FEWE) ul.rymera 3/4, Katowice tel.: , fax:

2 Możliwości oszczędzania energii w napędach elektrycznych współpracujących z kontrolerem silnika (regulatorem napięcia) 1. Wstęp Elektryczne układy napędowe często pracują w szerokim zakresie obciążeń, różnych od mocy nominalnej silnika dobranego na potrzeby tego układu, a obciążenie to wynika z uwarunkowań zewnętrznych i nie jest regulowane według żadnego algorytmu, lub harmonogramu pracy. W układzie napędowym, w którym mamy do czynienia ze zmiennym momentem obciażenia, a zmiana wartości prędkości obrotowej nie jest pożądana, można rozważyć zastosowanie urządzenia zwanego potocznie kontrolerem silnika pełniącego funkcję soft-startera oraz regulatora napięcia. Z sytuacją taką możemy się spotkać w aplikacjach typu schody ruchome, przenośniki, kruszarki. Urządzenia te charakteryzują się cyklami pracy przy obciążeniu nominalnym, mniejszym od nominalnego oraz, co dość istotne, cyklami pracy bez obciążenia (obciążenie bliskie pracy przy biegu jałowym), które zazwyczaj obejmują znaczną część czasu ich eksploatacji. Technologia kontrolera silnika została opatentowana przez Franka J. Nolę w Dotyczyła początkowo jednofazowych silników asynchronicznych pracujących z małym obciążeniem. W następnych latach Nola opatentował liczne ulepszenia tej metody, wraz z wersją dla silników trójfazowych. Urządzenie to współpracując z silnikiem indukcyjnym reguluje wartość skuteczną napięcia zasilającego, redukując poziom napięcia dostarczonego do silnika poprzez tłumienie fragmentu każdego cyklu przebiegu napięciowego (rysunek poglądowy poniżej) do poziomu minimalnego, wymaganego do prawidłowego funkcjonowania silnika. Rys. 1. Kolegium Redakcyjne: Szymon Liszka, Tomasz Zieliński, Michał Pyka Redakcja: Tomasz Zieliński, Michał Pyka Opracowanie graficzne: Joanna Chudzik Adres: Fundacja na rzecz Efektywnego Wykorzystania Energii - FEWE Centrum PEMP ul. Rymera 3/4, Katowice tel/fax: biuletyn@pemp.pl W czysto rezystancyjnym obwodzie prądu przemiennego, przebiegi napięcia i prądu są w fazie, zmieniając polaryzację w tym samym momencie cyklu. Jeśli w obwodzie występują elementy reaktancyjne, takie jak kondensatory lub cewki (np. silnik prądu przemiennego), gromadzenie energii w powyższych elementach skutkuje różnicą czasu między przebiegami prądu i napięcia. Przy obciążeniu indukcyjnym, prąd jest opóźniony względem napięcia (Rys.2): 2

3 Ponadto sprawność zależy bezpośrednio od strat występujących podczas pracy silnika prądu przemiennego. Wyróżnia się tu cztery główne składowe strat energii: tarcie, straty wentylatorowe, straty w miedzi i żelazie oraz tzw. straty dodatkowe. Rozkład tych strat w zależności od obciążenia silnika pokazano na rysunku 5. Dwie pierwsze, tj. tarcie i opory powietrza są raczej stałymi stratami mechanicznymi i stanowią mniejszą część strat całkowitych energii. Strata w miedzi jest przemianą energii w ciepło wydzielane w uzwojeniach i jest zależna od obciążenia. Strata w żelazie jest spowodowana prądami wirowymi i efektami histerezy w żelaznych rdzeniach magnetycznych stojana oraz wirnika i jest zależna od napięcia zasilającego jest niezależna od obciążenia. Rys. 2. Tłumienie przebiegu napięcia zasilającego silnik (Rys.1) następuje przez odpowiedni czas, w którym przebieg prądowy jest przesunięty w fazie w stosunku do przebiegu napięcia. Powoduje to redukcję prądu magnesowania silnika 1, ograniczenie poboru mocy biernej a przez to poprawę współczynnika mocy oraz zmniejszenie strat w żelazie, co zwiększa efektywność silnika w szczególności przy pracy z małym obciążeniem. Jaka jest zależność między współczynnikiem mocy, a sprawnością? Współczynnik mocy i sprawność nie są bezpośrednio powiązane, lecz obie te wielkości charakteryzujące silnik indukcyjny są zależne od parametru eksploatacyjnego jakim jest jego obciążenie w danym momencie. Zależność ta wykazuje taką samą tendencję tzn. wraz ze wzrostem obciążenia silnika sprawność i współczynnik mocy również rosną. Pokazano to na poniższym rysunku, na przykładzie silnika SEE 90 S-4 o mocy 1,1 kw. (Rys. 3) Silnik pracuje najefektywniej kiedy straty w żelazie i miedzi są równe. W miarę jak zwiększa się obciążenie strata w miedzi dominuje. W przypadku gdy obciążenie jest niewielkie, dominuje strata w żelazie, stanowiąc większość straty energii. Stratę tę można zredukować poprzez obniżenie napięcia, którego skutkiem jest redukcja strumienia magnetycznego. W efekcie zmniejszeniu ulega całkowita energia dostarczona do silnika, a ponieważ obciążenie pozostaje na stałym poziomie, efektywność energetyczna wzrasta. Jednocześnie, dzięki redukcji strumienia magnetycznego, zmniejszona zostaje składowa indukcyjna całkowitej mocy, jak również całkowitego prądu, przez co zwiększa się współczynnik mocy. Ponieważ bardzo trudno jest zmierzyć bezpośrednio faktyczną sprawność silnika prądu przemiennego, a współczynnik mocy i sprawność zazwyczaj razem rosną i spadają, co pokazano wcześniej, możliwe jest pośrednie monitorowanie sprawności poprzez pomiar współczynnika mocy. Opisane powyżej zależności są uwzględniane w algorytmie realizowanym w regulatorach napięcia, zwanych potocznie kontrolerem silnika. Rys. 3. Współczynnik mocy może więc w pewnym stopniu posłużyć jako wskaźnik wielkości obciążenia (procent obciążenia znamionowego), jak również sprawności pracującego silnika. 1 W czasie pracy silnika z małym obciążeniem występuje jego przemagnesowanie. W tej sytuacji, prąd stojana maleje a wzrasta indukowane napięcie. Silnik zwiększa pobór prądu reaktancyjnego (związanego z poborem mocy biernej), co powoduje jego nadmierne nagrzewanie. 1 Rys. 4. gdzie: friction and windage losses straty mechaniczne: tarcia i wentylacyjne core losses straty w żelazie stray load loss strata dodatkowa, obciążeniowa I 2 R loss straty prądowe, obciążeniowe (straty w miedzi) total losses straty całkowite 3

4 Osiągane oszczędności Oszczędność energii elektrycznej przy zastosowaniu regulatora napięcia jest przede wszystkim zależna od profilu obciążenia danego układu napędowego. Im dłużej silnik pracuje w stanie nieobciążonym lub lekko obciążonym, oszczędności będą większe. obciążenia) przy napięciu znamionowym, czyli bez regulatora napięcia. Podobnie sytuacja przedstawia się na rysunku 8, ale w odniesieniu do silników jednofazowych. Dla przykładu, typowe oszczędności osiągane dla napędu elektrycznego pracującego przy obciążeniu około 40% mocy znamionowej kształtują się na poziomie około 25% w przypadku silnika jednofazowego i około 10% w przypadku silnika trójfazowego i wzrastają w zakresie pracy przy obciążeniach mniejszych niż 40%. Wyniki testów z kontrolerem silnika w postaci charakterystyk pokazujących uzyskiwane oszczędności (jako % mocy pobieranej przy pracy z danym obciążeniem bez regulatora) w zależności od obciążenia napędu pokazano na rysunku 5. Rys. 6. Rys. 7. Przykładowe wyniki pomiarów na obiekcie rzeczywistym. Rys. 5. Rysunek 6 przedstawia charakterystyki dla silników trójfazowych, gdzie w zależności od procentowego udziału czasu pracy przy pełnym obciążeniu (wymagana znajomość harmonogramu pracy napędu), można odczytać oszczędności mocy pobieranej jako procent mocy pobieranej (dla danego Urządzenie typu kontroler silnika testowano na schodach ruchomych pracujących w jednym z centrów handlowych w Warszawie. Przykładowy efekt pracy urządzenia przedstawiono na poniższym rysunku. Pokazano tu przebieg poboru mocy czynnej przez napęd schodów pracujących w kierunku w dół, w stanie bez obciążenia. Pomiar mocy prowadzony był w takich samych okresach czasowych. 4

5 w zakresie pracy układu napędowego z obciążeniem mniejszym niż 40% jego mocy nominalnej, urządzenia tego typu posiadają zazwyczaj funkcję soft-startu, regulator może wpływać na wydłużenie żywotności silnika poprzez ograniczanie prądu magnesującego przy pracy z małym obciążeniem i liminowanie zjawiska nadmiernego nagrzewania się elementów silnika, Rys. 8. Silnik w stanie nieobciążonym pobierał moc około 1,6 kw bez regulatora, a po zastosowaniu układu około 0,9 kw. W czasie pomiaru odnotowano zmniejszenie poboru energii czynnej o około 27 %, a energii biernej o około 48 %. Uwagi możliwości stosowania regulatorów silników występują w układach napędowych pracujących ze stałą prędkością przy zmiennym obciążeniu, osiągane oszczędności zależą od obciążenia silnika i znacznie wzrastają rynek tych urządzeń jest mały, a ich ceny dość wysokie, porównywalne z przemiennikami częstotliwości dobrej klasy, oferta kontrolerów obejmuje urządzenia na niskie napięcie w zakresie mocy do 200 kw. Źródła: 1. Eco-controller pytania i odpowiedzi materiał firmy KLS Sp. z o.o. w oparciu o specyfikację producenta Power Efficiency Company 2. Competitek Document The state of the art: drivepower, Rocky Mountain Institute, USA; 3. Raport EUP Lot 11 Motors Final. Praca zbiorowa. Ocena Programu Motor Challenge wg JRC 2 Na stronie internetowej Programu Motor Challenge 3 ukazały się niedawno dwa dokumenty podsumowujące ten program. Informacje na temat Programu i dokumenty z nim związane były od dawna publikowane na stronach Portalu PEMP, warto więc zwrócić uwagę na rezultaty tego projektu. Ocenę autoryzowało JRC (Joint Research Institute), a więc jednostka prowadząca Program MCP. Raport z oceny (link: Ocena Programu MCP) 4 jest dość obszerny i szczegółowy, a w swej treści skłania do refleksji nad samym zagadnieniem oszczędności energii w napędach elektrycznych, a także nad podejściem do tego zagadnienia ze strony adresatów programu. Drugi dokument (link: Katalog Programu MCP) 5 jest katalogiem projektów MCP z lat Zaprezentowano tu wybrane projekty. Opisy dotyczą przedsięwzięć o różnej skali, zrealizowanych w różnych branżach. Dokument oceniający MCP Ocena programu MCP, dokonana przez autorów ww dokumentu JRC obejmuje szczegółową analizę stopnia realizacji początkowych założeń programu MCP i szczegółowe analizy rezultatów osiągniętych w formie oszczędności energii, uzyskanych dla różnych urządzeń, w których stosuje się silniki elektryczne. Przedstawiono ocenę oszczędności energii dla napędów elektrycznych, układów pompowych, układów sprężonego powietrza, chłodzenia i ziębienia, wentylatorów i wentylacji, dystrybucji energii elektrycznej, gospodarki energią i dla innych obszarów. Przedstawiono również ranking najważniejszych 1 środków oszczędności energii zastosowanych w ramach programu MCP oraz ranking Partnerów programu. Ocenę przeprowadzono na podstawie danych i rezultatów dotyczących 93 przedsiębiorstw (łącznie ok. 100 tys. zatrudnionych), które aktywnie uczestniczyły w programie MCP w charakterze Partnerów, czyli podmiotów wprowadzających realne programy oszczędności energii w zakresie napędów elektrycznych. Zastosowano łącznie 289 poszczególnych środków służących oszczędności energii. Ocenia się, że łączne oszczędności energii uzyskane w efekcie tych działań przez te przedsiębiorstwa wynoszą MWh/rok. Wielkość ta stanowi 0,02% całkowitego zużycia energii w sektorze przemysłowym krajów EU-27. Nieco zaskakujący jest fakt, że w rankingu najważniejszych poszczególnych środków energo-oszczędnościowych 2 Joint Research Centre instytucja badawcza podlegająca Komisji Europejskiej, wdrażająca program MCP european motor challenge programme_evaluation pdf 5 european motor challenge programme catalogue 2003 to 2009.pdf 5

6 MCP największe oszczędności bezwzględne (wyrażone w MWh) uzyskano dzięki odpowiedniemu doborowi pomp napędzanych elektrycznie, a nie np. dzięki modernizacji napędów. Dopiero drugie w kolejności miejsce zajmują przedsięwzięcia w zakresie modernizacji napędów, jednakże o nieokreślonym zakresie działań. Następne w kolejności miejsce w tym rankingu zajmuje wymiana silników na energooszczędne (wówczas klasy EFF1). Te trzy poszczególne środki oszczędności energii zapewniają łącznie prawie połowę całkowitych bezwzględnych oszczędności energii (MWh) uzyskanych, a właściwie, to raportowanych, w ramach programu MCP. Trzeba jednakże podkreślić, że niektóre przedsiębiorstwa nie przedstawiły szczegółowych opisów podjętych przez siebie działań, a jedynie klasyfikację kategorii technicznej, której te działania dotyczyły. Taki stan rzeczy niestety utrudnia dokładne określenie osiągniętych oszczędności, a nawet w pewnym stopniu utrudnia ułożenie listy rankingowej poszczególnych przedsięwzięć według ich efektywności oraz poszczególnych udziałów w uzyskanych oszczędnościach. Można jedynie domniemywać, że realne oszczędności mogą być większe, niż te, które wyliczono w oparciu o kompletne dane pochodzące od Partnerów programu i w oparciu o założenia przyjęte do oceny oszczędności dla pozostałych Partnerów, czyli tych, którzy nie dostarczyli wystarczających danych o środkach i rezultatach. W przedstawionym w Ocenie ujęciu procentowym, w odniesieniu do poszczególnych obszarów, największe oszczędności względne uzyskano w napędach (jakkolwiek nie wszystkie podjęte środki zostały opisane przez Partnerów) jest to 47% oszczędności całkowitych, drugie miejsce zajmują oszczędności w sektorze pomp 29%, następnie sprężonego powietrza 14%. Dalej plasują się układy: chłodnicze/ziębnicze (4%), wentylatorowe (3%), odzysku ciepła (2%) i dystrybucji energii elektrycznej (1%). Dużym osiągnięciem programu MCP jest to, że w charakterze Partnerów uczestniczyły w nim przedsiębiorstwa z bardzo różnorodnych branż, przy czym najwięcej z nich reprezentowało przemysł produkcji żywności, metalurgię i produkcję stali oraz zaopatrzenie w wodę. Udziały tych branż w programie wynoszą po ok.12% wszystkich udziałów. Udziały pozostałych branż są kilkuprocentowe i rozkładają się mniej więcej równomiernie. Tym niemniej, różnorodność reprezentowanych branż pozwala uznać, że całe spektrum przedsiębiorstw uczestniczących w programie MCP jest dość reprezentatywne dla struktury europejskiego przemysłu. Autorzy omawianej oceny konkludują, że koncepcja programu MCP jest silnie zależna od stopnia aktywizacji grup celowych. Wskazują oni przy tym na różne przyczyny takiego stanu rzeczy. Mianowicie, znaczną trudność stanowi przekonywanie europejskich przedsiębiorstw przemysłowych co do tego, żeby uczestniczyły w inicjatywach o charakterze dobrowolnym. Powody takiego stanu rzeczy są rozmaite. Przede wszystkim, udział w takiej inicjatywie nie stanowi priorytetu dla przedsiębiorstwa, nie jest też działaniem plasującym się wysoko na liście zadań codziennych firmy, i jeśli nie jest to obłożone sankcjami, to maleje prawdopodobieństwo regularnego raportowania rezultatów ze strony przedsiębiorstw. Ponadto następują częste zmiany personalne wśród pracowników a także zmiany organizacyjne. I wreszcie, przedsiębiorstwa nie mają wystarczającego doświadczenia ani środków finansowych w zakresie inwestowania w przedsięwzięcia mające na celu oszczędność energii. Takie przyczyny podają autorzy omawianej Oceny. Na zakończenie warto zaznaczyć, że podczas realizacji programu MCP, czyli w latach , najwięcej nowych Partnerów pozyskano w latach 2006/2007, przy czym maksimum przypada na rok Skłania to do przyjęcia hipotezy, że w przypadku programów dobrowolnych, działa swego rodzaju inercja w zakresie pozyskiwania aktywnych uczestników, wynosząca 3-4 lata od momentu uruchomienia danego programu. Na marginesie dodajmy, że podobne doświadczenie zdobyła FEWE podczas realizacji obszernego programu PEMP, biegnącego przez pewien czas równolegle z programem 4M-MCP (pod-program MCP adresowany dla krajów Europy Centralnej i Wschodniej). Katalog MCP Drugi ze wspomnianych dokumentów jest katalogiem wybranych 34 przedsięwzięć energooszczędnościowych, zrealizowanych w ramach programu MCP. Spośród tych przedsiębiorstw, 13 stanowią laureaci Nagrody MCP. Wyboru przedsięwzięć do skatalogowania dokonano w JRC. Przedstawione w Katalogu przedsięwzięcia dotyczą różnych branż i rozmaitych środków energooszczędnościowych, jakie zastosowano w przedsiębiorstwach, które zgłosiły swój akces do programu MCP w charakterze Partnerów. Dokument obejmuje przedsięwzięcia zrealizowane w latach , a więc w całym okresie trwania programu MCP. Dokument zawiera dość dokładne dane liczbowe charakteryzujące opisywane w nim przedsięwzięcia. Na szczególną uwagę zasługują te projekty, które nagrodzono wyróżnieniami przyznawanymi mniej więcej co roku przez kierownictwo programu MCP. Branże reprezentowane w katalogu obejmują: papiernictwo, przemysł spożywczy, technologie i urządzenia, przemysł meblowy, metalurgię i stalownictwo, transport, zaopatrzenie w wodę, przemysł drzewny, tworzywa sztuczne, włókiennictwo i tekstylia, górnictwo minerałów, sektor municypalny, przemysł farmaceutyczny i samochodowy. Spektrum przedsiębiorstw i zrealizowanych przedsięwzięć jest zatem szerokie i reprezentatywne. Zaprezentowano konkretne przykłady przedsięwzięć, wraz z uzyskanymi efektami oszczędności energii. Polskę w katalogu reprezentuje Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w Krakowie, S.A., wyróżnione Nagrodą MCP za rok Zachęcamy do zapoznania się z treścią opisanych dokumentów. 6

7 Weryfikacja rzeczywistych efektów projektów poprawiających efektywność energetyczną - szkolenia w ramach projektu PERMANENT. Efektywność energetyczna mozolnie i powoli przestaje być tylko hasłem, a zaczyna nabierać znaczenia praktycznego. Jednakże realizacja projektów przyczyniających się do jej poprawy (zwiększenia) pociąga za sobą konieczność wiarygodnego wyznaczenia osiągniętych efektów czyli oszczędności. I, co ważne, nie ma to znaczenia czy projekt finansowany jest ze środków własnych, z kredytu, czy też w formule trzeciej strony (ESCO). Problem pozostaje zawsze ten sam: jakie są faktyczne oszczędności? Nie jest to problem, który dotyczy tylko naszego kraju, dlatego międzynarodowa Organizacja Oceny Efektywności (Efficiency Valuation Organization), która jako swoją misję przyjęła rozwijanie i promowanie standaryzowanych metod kwantyfikacji i zarządzania ryzykiem oraz korzyściami, związanymi z różnego typu umowami dotyczącymi efektywności końcowego użytkowania energii, energii odnawialnej oraz efektywności wykorzystania wody nadzoruje i sponsoruje Międzynarodowy Protokół Pomiarów Eksploatacyjnych i Weryfikacji (International Performance Measurement and Verification Protocol IPMVP - powstały na bazie Federal PMVP stworzonego w USA) oraz Międzynarodowy Protokół Finansowania Efektywności Energetycznej (International Energy Efficiency Financing Protocol IEEFP). Aby umożliwić zapoznanie się tymi dokumentami Fundacja na rzecz Efektywnego Wykorzystania Energii realizując swoją misję jest współwykonawcą międzynarodowego projektu o nazwie PERFORMANCE RISK MANAGEMENT FOR ENERGY EFFICIENCY PROJECTS THROUGH TRAINING PERMANENT, finansowanego ze środków Intelligent Energy Europe, dotyczącego barier, które najczęściej pojawiają się w związku z działaniami dotyczącymi umów o efekt energetyczny, pośród użytkowników końcowych. Zakłada się, że projekt przyczyni się do lepszego zrozumienia zasad finansowania przez trzecią stronę (TPF), a zwłaszcza koncepcji zawierania umów o efekt energetyczny jak i oceny wartości dostawców usług energetycznych, m.in. poprzez promocję IPMVP i IEEFP (w polskiej wersji językowej) jako dokumentów do stosowania w formie dobrowolnego standardu zawierania umów, finansowania działań i rozliczania efektów w projektach poprawy efektywności energetycznej. Aby rozpowszechnić wiedzę na ten temat w 2011 roku planuje się cykl szkoleń zarówno dla użytkowników energii, jak i profesjonalistów technicznych i finansowych zainteresowanych tą tematyką. Informacje o szkoleniach już wkrótce. ZREALIZOWAŁEŚ PROJEKT ZWIĘKSZAJĄCY EFEKTYWNOŚĆ ENERGETYCZNĄ I NIE DOSTRZEGASZ OSZCZĘDNOŚCI? MOŻEMY POMÓC CI ABY STAŁY SIĘ PERMANENTNIE WIDOCZNE I MIAŁY OKREŚLONĄ WARTOŚĆ! 7

8 Notatki INSTYTUCJE FINANSUJĄCE I REALIZUJĄCE PROJEKT PEMP Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Fundacja na Rzecz Efektywnego Wykorzystania Energii (FEWE),