Raport na temat przeciwdziałania i zwalczania. przestępczości granicznej przez służby podległe. Ministrowi Spraw Wewnętrznych i Administracji

Transkrypt

1 MINISTERSTWO SPRAW WEWNĘTRZNYCH I ADMINISTRACJI Raport na temat przeciwdziałania i zwalczania przestępczości granicznej przez służby podległe Ministrowi Spraw Wewnętrznych i Administracji w Polsce w 2003 r. oraz w I półroczu 2004 r. Warszawa, listopad 2004 r.

2 SPIS TREŚCI Wykaz skrótów zamieszczonych w dokumencie - 4 I. WSTĘP NIELEGALNA MIGRACJA - 8 1) Zatrzymania osób za usiłowanie lub przekroczenie granicy państwowej wbrew przepisom - 9 2) Nielegalna migracja, w tym w formach zorganizowanych ) Główne szlaki migracyjne prowadzące do Polski oraz wiodące przez Polskę - 15 a) Wykorzystywanie trasy lądowej - 16 b) Wykorzystywanie trasy powietrznej - 17 c) Wykorzystywanie trasy morskiej ) Rola i charakterystyka zorganizowanych grup przestępczych uczestniczących w procederze organizowania nielegalnej migracji - 17 a) Obywatelstwo i rejon działania pomocników - 17 b) Koszty przemytu i przepływ pieniędzy - 18 c) Formy nielegalnego wjazdu i pomocnictwa - 19 d) Główne metody wykorzystywane poza przejściami granicznymi - 19 e) Główne metody nielegalnego wjazdu stosowane na przejściach granicznych ) Readmisja ) Działania podejmowane przez Straż Graniczną w celu zahamowania procederu nielegalnej migracji ) Problematyka handlu ludźmi ) Program pomocy ofiarom przymuszonej prostytucji i handlu kobietami ) Przestępczość cudzoziemców na terenie Polski w I połowie 2004 r. w statystycznym ujęciu Centralnego Biura Śledczego Komendy Głównej Policji ) Działalność przestępcza cudzoziemców w podziale na poszczególne kategorie przestępstw - 30 a) Przestępczość kryminalna - 30 b) Zorganizowana przestępczość graniczna grup etnicznych ) Przeciwdziałanie aktom terroru FAŁSZERSTWA DOKUMENTÓW PASZPORTOWYCH, WIZ ORAZ ODCISKÓW STEMPLI KONTROLI GRANICZNEJ UJAWNIONY PRZEMYT TOWARÓW ) Przemyt wyrobów akcyzowych ) Przemyt pojazdów ) Transgraniczna przestępczość samochodowa ) Przemyt narkotyków ) Przemyt broni ) Przemyt dóbr kultury ) Przemyt dewiz ) Postępowania przygotowawcze

3 II. DZIAŁANIA PODEJMOWANE PRZEZ STRAŻ GRANICZNĄ W ZAKRESIE PRZECIWDZIAŁANIA I ZWALCZANIA PRZESTĘPCZOŚCI GRANICZNEJ W 2003 r ) Współdziałanie Straży Granicznej z innymi służbami - 47 a) Współpraca Straży Granicznej ze Służbą Celną - 47 b) Współpraca z Policją ) Udział Straży Granicznej we współpracy międzynarodowej w zakresie zwalczania przestępczości granicznej ) Działania Straży Granicznej podjęte w zakresie unowocześnienia systemu łączności i sprzętu technicznego ) Działania Straży Granicznej w zakresie doskonalenia zawodowego i podnoszenia poziomu kwalifikacji specjalistycznych ) Działania Straży Granicznej podejmowane w zakresie reformy struktury organizacyjnej oraz uzawodowienia ) Legislacja - 59 III. PROPOZYCJE ZMIAN LEGISLACYJNYCH I ROZWIĄZAŃ SYSTEMOWYCH W ZAKRESIE POPRAWY WYDAJNOŚCI I SKUTECZNOŚCI ZWALCZANIA PRZESTĘPCZOŚCI GRANICZNEJ PRZEZ STRAŻ GRANICZNĄ 60 1) Inicjatywa legislacyjna bezpośrednio podjęta przez Komendę Główną Straży Granicznej - 61 a) Nowelizacja ustawy o Straży Granicznej - 61 b) Nowelizacja Kodeksu wykroczeń i Kodeksu karnego - 61 c) Nowelizacja ustawy o świadku koronnym - 61 d) Nowelizacja ustawy o cudzoziemcach ) Inicjatywy legislacyjne zgłoszone przez Komendę Główną Straży Granicznej polegające na kierowaniu wniosku do właściwego organu administracji rządowej ) Propozycje rozwiązań systemowych zgłoszone przez Straż Graniczną w zakresie poprawy skuteczności zwalczania przestępczości granicznej - 62 IV. WNIOSKI

4 Wykaz skrótów zamieszczonych w dokumencie: 1) GPK SG Graniczna Placówka Kontrolna Straży Granicznej 2) KG SG Komenda Główna Straży Granicznej 3) OSG Oddział Straży Granicznej 4) ZOŚ KG SG Zarząd Operacyjno-Śledczy Komendy Głównej Straży Granicznej 4

5 I. WSTĘP. Zgodnie z ustawą z dnia 12 października 1990 r. o Straży Granicznej (Dz.U. z 2002 r., Nr 171, poz z późn. zm.), do ochrony granicy państwowej na lądzie i na morzu oraz kontroli ruchu granicznego została powołana jednolita umundurowana i uzbrojona formacja Straż Graniczna. Na mocy wyżej wymienionej ustawy, Straż Graniczna została przekształcona w formację quasi policyjną odpowiedzialną m.in. za rozpoznawanie, zapobieganie i wykrywanie przestępstw i wykroczeń oraz ściganie ich sprawców, w zakresie określonym innymi ustawami. Ustawodawca nie sprecyzował katalogu przestępstw stanowiących przedmiot zainteresowania tej formacji. Jednak z uwagi na zapis w ustawie, zawężono katalog czynów przestępnych ściganych przez Straż Graniczną do tzw. przestępstw granicznych, mających bezpośredni związek z osobowym, bądź towarowym ruchem granicznym. W związku z tym przyjęto, że do katalogu przestępczości granicznej zalicza się trzy główne kategorie przestępstw szeroko rozumianą nielegalną migrację, przemyt towarów oraz fałszerstwa dokumentów uprawniających do przekroczenia granicy państwowej. Tak określony zakres przedmiotowy nie wykluczył jednak możliwości ścigania przez Straż Graniczną innych przestępstw i wykroczeń, w tym w formach zorganizowanych. Od momentu powstania Straży Granicznej, zakres jej zadań był systematycznie rozszerzany o uprawnienia o charakterze policyjnym, związane ze zwalczaniem szeroko rozumianej przestępczości granicznej. W dniu wejścia Polski do Unii Europejskiej Straż Graniczna była w pełni przygotowana do podjęcia zadań w ochronie części zewnętrznych granic Unii Europejskiej oraz współpracy z formacjami granicznymi UE/Schengen. Od 1 maja 2004 r. z 3,5 tys. km polskiej granicy państwowej, 45 % stanowi zewnętrzną granicę UE (tj km, z czego prawie 420 km to granica morska). Wg stanu na koniec I półrocza 2004 r. ruch graniczny odbywał się przez 252 przejścia. Ochroną granicy i kontrolą ruchu granicznego zajmowało się 80 strażnic i 73 graniczne placówki kontrolne. Zadania nałożone przez ustawodawcę realizowało ok. 16 tys. funkcjonariuszy i ponad 3,3 tys. pracowników cywilnych. Sprawując kontrolę ruchu granicznego, Straż Graniczna przeprowadziła w 2003 r. ogółem ponad 181 mln odpraw granicznych osób, w tym 103,6 mln cudzoziemców. Od października 2003 r. odnotowano gwałtowny spadek liczby odpraw na wschodnim odcinku granicy, spowodowany m. in. wprowadzeniem wiz dla obywateli Rosji, Białorusi i Ukrainy. Ponadto, odprawiono ogółem ponad 50 mln środków transportu w ruchu drogowym, kolejowym, powietrznym i morskim. W I półroczu 2004 r. osobowy ruch graniczny wzrósł w porównaniu do I półrocza 2003 r. o ponad 9 % i wyniósł prawie 90 mln. Na granicach z krajami UE ruch wzrósł o ponad 13 %, na granicy zewnętrznej UE nadal odnotowywano spadek ruchu - wyniósł on blisko 6 %. Ruch środków transportu wyniósł blisko 27,2 mln (wzrost o 20,5%). Z osobowym i towarowym ruchem granicznym powiązane są różne formy przestępczości granicznej. Do najistotniejszych zagrożeń, występujących na granicy państwowej, od lat należą: 1) nielegalna migracja tranzytowa i nasilanie się migracji pobytowej; 2) fałszowanie dokumentów uprawniających do przekraczania granicy; 3) przemyt: a) towarów objętych akcyzą (głównie alkoholu i papierosów), b) narkotyków (próby lokowania Polski na głównych szlakach - drogą morską z Ameryki Południowej i drogą lądową z krajów azjatyckich oraz przemyt amfetaminy produkowanej w Polsce), c) broni, materiałów wybuchowych i amunicji, d) kaset wideo i magnetofonowych, płyt CD, programów komputerowych i innych 5

6 wyrobów, naruszający prawa autorskie i prawa pokrewne, e) zorganizowany przerzut kradzionych samochodów (z krajów Unii Europejskiej do państw Wspólnoty Niepodległych Państw) oraz wprowadzanie na polski obszar celny samochodów z pominięciem należności celnych i podatkowych; 4) rosnący stopień zorganizowania przerzutu ludzi i przemytu towarów, elastyczność grup przestępczych w zakresie tworzenia nowych kanałów przerzutowych oraz metod i środków działania, ich międzynarodowy i transgraniczny charakter. W związku z sytuacją międzynarodową, Straż Graniczna bierze również pod uwagę zagrożenie aktami terroru w międzynarodowej komunikacji lotniczej i morskiej. W 2003 r. istotnym elementem mającym wpływ na realizację ustawowych zadań przez Straż Graniczną było zagrożenie atakiem terrorystycznym na terytorium Polski, w związku z aktywną działalnością Rządu Rzeczypospolitej Polskiej w zakresie zwalczania światowego terroryzmu oraz uczestnictwem polskiego kontyngentu wojskowego w misji stabilizacyjnej w Iraku. Ponadto, w 2003 r. Straż Graniczna realizowała zadania w zakresie zwalczania i zapobiegania przestępczości granicznej w warunkach dostosowywania systemu i struktury ochrony granicy państwowej do standardów przyjętych w Unii Europejskiej. Straż Graniczna poczyniła istotne wysiłki w usprawnieniu kontroli granicznej, intensyfikacji działań operacyjno śledczych, zakupie i modernizacji sprzętu technicznego wykorzystywanego do ochrony granicy państwowej, szkolenia specjalistycznego jej funkcjonariuszy oraz procesu uzawodowienia formacji. Ponadto, w zakresie zwalczania przestępczości granicznej Straż Graniczna kontynuowała i podejmowała nowe inicjatywy legislacyjne, w tym na arenie międzynarodowej. Działania podjęte przez Straż Graniczną miały na celu zapewnienie skuteczności zwalczania nielegalnej migracji, innych rodzajów przestępczości, a także przeciwdziałanie wjazdom osób niepożądanych na terytorium RP. Podejmowane przez Straż Graniczną działania w zakresie zwalczania przestępczości granicznej miały zarówno charakter doraźnej kontroli legalności pobytu cudzoziemców na terytorium RP, jak i systematycznie prowadzonych czynności operacyjno rozpoznawczych i dochodzeniowo śledczych. Ważnym elementem wspomagającym zwalczanie przestępczości granicznej była wzmożona kontrola graniczna prowadzona przez funkcjonariuszy Straży Granicznej z wykorzystaniem nowoczesnego sprzętu technicznego, w tym instytucja odmowy prawa wjazdu na terytorium RP cudzoziemcom stanowiącym potencjalne zagrożenie nielegalną migracją. W 2003 r. Straż Graniczna podejmowała działania w zakresie zapobiegania i zwalczania przestępczości granicznej zarówno samodzielnie, tj. przy użyciu własnych sił i środków, jak i we współdziałaniu z innymi służbami. W 2003 r. największe zagrożenie w zakresie przestępczości granicznej i bezpieczeństwa granicy państwowej w dalszym ciągu stanowiły nielegalna migracja, przemyt towarów oraz fałszerstwa dokumentów uprawniających do przekroczenia granicy państwowej. Przedkładany Raport... jest pierwszym opracowanym w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji, kompletnym i szczegółowym sprawozdaniem, dotyczącym zjawiska przestępczości granicznej. Polska coraz częściej traktowana jest przez część cudzoziemców jako państwo pobytu stałego, czasowego lub też nielegalnego. Świadczy też o tym rosnąca liczba wniosków składanych przez cudzoziemców o nadanie statusu uchodźcy, prawo pobytu lub osiedlenia. Oprócz tego, nielegalna migracja przez terytorium Polski stanowi w dalszym ciągu jeden z najpoważniejszych rodzajów przestępczości granicznej. Jej podłożem są przede wszystkim konflikty narodowościowe, etniczne i religijne oraz niestabilna sytuacja polityczna, gospodarcza lub niski poziom ekonomiczny (np. konflikty 6

7 zbrojne w Czeczenii, krajach Bliskiego Wschodu, sytuacja społeczno-gospodarcza na Białorusi, napięcia społeczne związane z Romami na Słowacji i w Czechach). Drugą, charakterystyczną kategorię przestępczości granicznej stanowią tzw. przestępstwa przemytnicze, związane głównie z przemytem przez granicę pojazdów i towarów bez akcyzy, w tym alkoholu i papierosów. Działalność przemytnicza koncentruje się głównie w większych przejściach granicznych, chociaż prowadzona jest również przez zieloną granicę. Ujawniane próby przemytu świadczą o znacznym profesjonalizmie, specjalizacji i dużym stopniu zorganizowania zajmujących się tym procederem grup, mających często powiązania międzynarodowe. Niekiedy są one umiejscowione poza granicami Polski, a przy organizacji przemytu korzystają z usług miejscowych środowisk przestępczych. Raport na temat przeciwdziałania i zwalczania przestępczości granicznej w Polsce w 2003 r. powstał na bazie materiałów opracowanych w Komendzie Głównej Straży Granicznej. Wykorzystano w nim również informacje związane z działaniami Policji w dziedzinie zapobiegania i zwalczania tego rodzaju przestępczości, które zostały udostępnione przez Komendę Główną Policji. Jedyną organizacją pozarządową, która wykazała swoją gotowość do współpracy przy tworzeniu powyższego dokumentu, jest Caritas Polska. Dlatego Raport zawiera także informację dotyczącą realizacji przez polski Caritas zadań statutowych, zwłaszcza w zakresie udzielania pomocy osobom pokrzywdzonym przestępczością związaną z handlem ludźmi i zmuszaniem do prostytucji. Raport zawiera wnikliwą analizę przestępczości granicznej (w ujęciu statystycznym za 2003 r.), zamieszczono w nim również ocenę działań podejmowanych przez Straż Graniczną i Policję, mających na celu zapobieganie i zwalczanie tego typu przestępczości. Dokument uwzględnia także zagadnienie współpracy, przede wszystkim Straży Granicznej, z innymi służbami państwowymi w tym zakresie oraz nakreśla prognozy na najbliższe lata. Znalazły się w nim dodatkowo propozycje rozwiązań legislacyjnych i systemowych dotyczących przeciwdziałania i zwalczania szeroko rozumianej przestępczości granicznej. Odnosząc się do kwestii związanych z oceną pracy Straży Granicznej, należy stwierdzić, że w ostatnich latach jednostki organizacyjne Straży Granicznej realizowały zadania w zakresie ochrony granicy państwowej oraz kontroli ruchu granicznego w warunkach dostosowania systemu ochrony granicy państwowej do standardów przyjętych w Unii Europejskiej m.in. w warunkach reorganizacji terenowych struktur Straży Granicznej. Dostosowanie to miało na celu zapewnienie skuteczności zwalczania nielegalnej migracji, innych rodzajów przestępczości, a także przeciwdziałanie wjazdom osób niepożądanych. Wpływ na realizację ustawowych zadań miały uwarunkowania społeczno-polityczne i ekonomiczne w kraju, państwach sąsiednich oraz wydarzenia na arenie międzynarodowej. Oficjalne zaproszenie do wstąpienia do Unii Europejskiej nowych państw skutkowało zmianami i ujednoliceniem unormowań prawnych oraz rozszerzeniem współpracy międzynarodowej. Na zakres, zasięg i skuteczność realizacji ustawowych zadań przez Straż Graniczną miały wpływ zarówno czynniki zewnętrzne, jak i uwarunkowania wewnętrzne. Należały do nich m.in.: - zmniejszające się różnice cen na wyroby akcyzowe w Polsce oraz państwach sąsiadujących, które ograniczyły rozmiar tzw. mrówczego przemytu, - tworzenie oraz umacnianie się na terytorium RP enklaw migracyjnych cudzoziemców z państw azjatyckich (Wietnamczycy, Chińczycy), Rosji (Czeczeńcy) i Armenii, - wejście w życie z dniem 1 września 2003 r. ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o cudzoziemcach (Dz.U. Nr 128, poz z późn. zm.), ustawy z dnia 13 czerwca 7

8 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 128, poz z późn. zm.) i rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 18 sierpnia 2003 r. w sprawie wiz dla cudzoziemców (Dz.U. Nr 150, poz z późn. zm.), - wypowiedzenie w dniu 24 maja 2003 r. porozumienia zawartego 14 maja 1985 r. między PRL a ZSRR o uproszczonym trybie przekraczania granicy państwowej przez obywateli zamieszkałych w miejscowościach przygranicznych, - napięta sytuacja polityczna w rejonie Bliskiego Wschodu oraz zagrożenie atakami terrorystycznymi ekstremistów islamskich w związku z obecnością militarną kontyngentu polskiego w Iraku, - niski poziom rozwoju gospodarczego Ukrainy i Białorusi, a także słabość instytucji finansowych i administracji tych państw, powodujące sezonowe migracje zarobkowe do Polski i państw Europy Zachodniej i sprzyjające rozszerzaniu się procederu organizowania lub udzielania pomocy w przekraczaniu granicy państwowej wbrew przepisom oraz przemytu, - proces stopniowego uzupełniania obsad kadrowych strażnic i granicznych placówek kontrolnych, - realizacja nowego systemu szkoleń w Straży Granicznej, - niewystarczające środki finansowe na wyposażenie w sprzęt służący kontroli granicznej i ochronie granicy państwowej, - niedostateczna infrastruktura części przejść granicznych (niedostosowanie do natężenia i charakteru ruchu występującego na danym odcinku granicy). 1. NIELEGALNA MIGRACJA. Nielegalna migracja jest zjawiskiem globalnym i sięgającym swoimi korzeniami daleko w przeszłość. Głównymi czynnikami warunkującymi zjawisko nielegalnej migracji była rysująca się od lat dysproporcja pomiędzy krajami pochodzenia migrantów a krajami stanowiącymi cel migracyjny. Dysproporcja ta dotyczyła w szczególności uwarunkowań społeczno ekonomicznych, polityki socjalnej, poszanowania praw człowieka, w tym m.in. praw mniejszości, prawa do podjęcia działalności gospodarczej czy prawa wyboru zawodu. Zarówno przyczyny, jak i kierunki nielegalnej migracji były ze sobą ściśle powiązane. W polskim systemie prawnym nielegalna migracja określona została m.in. w ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.) jako przekraczanie granicy państwowej wbrew obowiązującym przepisom, bądź też jako ułatwianie lub organizowanie nielegalnym migrantom przekroczenia granicy wbrew obowiązującym przepisom. Przekraczanie granicy państwowej wbrew przepisom odbywało się zarówno w przejściach granicznych poprzez: - omijanie kontroli granicznej, - wykorzystywanie cudzego lub sfałszowanego dokumentu (podrobionego lub przerobionego poprzez wymianę fotografii, stron, zmianę zapisów lub użycie techniki mieszanej), - posługiwanie się sfałszowanymi (wykonanymi na wzór oryginalny, przerobionymi) lub wyłudzonymi wizami, w tym wizami państw Schengen, - wykorzystanie pojazdów, głównie ciężarowych, dokonywane indywidualnie lub w formach zorganizowanych, przerzut zorganizowanych grup migrantów na podstawie dokumentów, które miały uprawdopodobnić turystyczny lub handlowy cel przyjazdu do Polski, jak i poza przejściami granicznymi: 8

9 - głównie pieszo, busami lub przy pomocy pontonów, z reguły w godzinach wieczornych, nocnych lub porannych, w celu uniknięcia kontroli granicznej. Ponadto, problematyka nielegalnej migracji została zarysowana w ustawie z dnia 13 czerwca 2003 r. o cudzoziemcach (Dz.U. Nr 128, poz z późn. zm.) jako pobyt lub praca cudzoziemca na terytorium kraju wbrew obowiązującym przepisom. Takie ujęcie zjawiska nielegalnej migracji wynikało z faktu, że cudzoziemcy pochodzący zwłaszcza z krajów sąsiednich przekraczali legalnie granicę na kierunku wjazdowym do Polski, natomiast poprzez swoje zachowanie już na terytorium RP (przeterminowany pobyt, nielegalna praca) naruszali obowiązujący porządek prawny. Takie zachowanie się cudzoziemców należało również kwalifikować jako formę nielegalnej migracji. Straż Graniczna w zakresie zwalczania zjawiska nielegalnej migracji prowadziła samodzielnie oraz we współdziałaniu z innymi służbami kontrole legalności pobytu cudzoziemców zarówno w strefie nadgranicznej, jak i w centrum kraju. Wśród ogólnej liczby zatrzymanych w 2003 r. i I półroczu 2004 r. za usiłowanie lub przekroczenie granicy państwowej wbrew przepisom cudzoziemcy stanowili odpowiednio około 64 i 70 %. Podobnie jak w latach ubiegłych, dominującą grupę cudzoziemców (ponad ¾) zatrzymanych za przekroczenie granicy państwowej wbrew przepisom stanowili nielegalni migranci. Wśród nich najliczniej występowali obywatele państw azjatyckich (głównie Indii, Chin i Wietnamu) oraz byłego ZSRR (przede wszystkim Ukrainy, Rosji i Mołdowy). Azjaci najczęściej przedostawali się do Polski w zorganizowanych grupach, głównie przez zieloną granicę, natomiast obywatele państw byłego ZSRR usiłowali dokonać przekroczenia granicy państwowej wbrew przepisom z Polski po legalnym wjeździe na jej terytorium. Największe nasilenie nielegalnej migracji miało miejsce na granicy z Ukrainą (na kierunku do Polski) oraz z Niemcami (na kierunku z Polski). Większość przypadków nielegalnego przekroczenia granicy odnotowywano poza przejściami granicznymi. Blisko 50 % z nich miała formy zorganizowane. Około połowa nielegalnych migrantów zatrzymanych przez Straż Graniczną na polsko-niemieckim odcinku granicy wjechała na terytorium RP legalnie. W przypadku obywateli Ukrainy oraz Rosji narodowości czeczeńskiej około 80 % usiłowało przedostać się do Niemiec po legalnym wjeździe do Polski. Wzrosła liczba readmitowanych z Niemiec cudzoziemców, głównie obywatele Ukrainy. 1) Zatrzymania osób za usiłowanie lub przekroczenie granicy państwowej wbrew przepisom. Część przekroczeń granicy państwowej wbrew przepisom nie ma związku z nielegalną migracją (dotyczy to Polaków, obywateli państw UE, USA, Kanady, Australii oraz innych, nie zaliczanych do krajów zwiększonego ryzyka migracyjnego). Były to najczęściej przypadki nieświadomego przekroczenia granicy na szlakach turystycznych (np. w wyniku pobłądzenia) lub naruszenia przepisów (np. z niewiedzy co do przebiegu linii granicy, czasu funkcjonowania przejść turystycznych, konieczności posiadania określonych dokumentów, w tym wiz), niefrasobliwości (np. chęć skrócenia drogi do miejsca zamieszkania) albo brawury. Do przekroczeń granicy państwowej wbrew przepisom dochodziło również przy okazji zbierania runa leśnego, prac prowadzonych w pasie przygranicznym, bądź też podczas działań związanych z przemytem towarów. Chociaż więc stanowiły one czyny zabronione, większość z nich trudno uznać za faktyczne zagrożenie W 2003 r. za usiłowanie lub przekroczenie granicy państwowej OGÓŁEM ob. RP cudzoziemcy

10 wbrew przepisom Straż Graniczna zatrzymała ogółem 6.040* osób (wzrost o 7,8 %). W analizowanym okresie odnotowano wyższą liczbę zatrzymań zarówno w przejściach granicznych (wzrost o 11,5 %), jak i poza przejściami (wzrost o 5,2 %). Wzrosła liczba zatrzymań cudzoziemców zarówno na kierunku - do Polski (1.868 osób wzrost o 23,5 %), jak i na kierunku - z Polski o 13,5 % (1.974 osoby). W liczbie zatrzymań obywateli RP odnotowano spadek o 6,5 % (2.198 osób). ZATRZYMANI ZA USIŁOWANIE LUB PRZEKROCZENIE GRANICY PAŃSTWOWEJ WBREW PRZEPISOM (WEDŁUG MIEJSCA ZATRZYMANIA) 2003 r. OGÓŁEM: POLACY: CUDZOZIEMCY: na przejściach granicznych poza przejściami granicznymi na przejściach granicznych poza przejściami granicznymi na przejściach granicznych poza przejściami granicznymi Zmiana % + 11,4 % + 5,2 % - 4,2 % - 10,7 % +38,9 % +10,7 % 2002 r. OGÓŁEM: POLACY: CUDZOZIEMCY: na przejściach granicznych poza przejściami granicznymi na przejściach granicznych poza przejściami granicznymi na przejściach granicznych poza przejściami granicznymi Znaczące zwiększenie liczby zatrzymanych cudzoziemców na przejściach granicznych (o 38,9 %) wynikało przede wszystkim z dużej liczby zatrzymań obywateli Ukrainy na kierunku - z Polski 495 osób (wzrost o 65 %), w tym na odcinku granicy z RFN 354 osoby (wzrost o 63,9 %). * Dane na temat liczby zatrzymanych nie obejmują liczby osób, które zostały przekazane stronie polskiej w ramach readmisji. Osoby zatrzymane przez Straż Graniczną za usiłowanie lub przekroczenie granicy państwowej wbrew przepisom według odcinków granicy państwowej Zatrzymani przez Straż Graniczną zmiana % OGÓŁEM ,8 % w tym na odcinku granicy z: Rosją ,1 % Litwą ,7 % Białorusią ,3 % Ukrainą ,1 % Słowacją ,7 % 10

11 Czechami ,4 % Niemcami ,9 % morskim ,5 % lotniczym ,6 % na terytorium kraju Razem na przejściach granicznych ,4 % Razem poza przejściami granicznymi ,2 % Ogółem Polacy ,5 % Ogółem cudzoziemcy ,2 % Wśród zatrzymanych cudzoziemców dominowali, w szczególności obywatele: Ukrainy (588* wzrost o 54,3 %), Rosji (371 spadek o 11,3 %), Wietnamu (163 wzrost o 49,1 %), Afganistanu (383 spadek o 58,2 %), Mołdowy (73 wzrost o 108,2 %). Jak wynika z prezentacji graficznej, w 2003 r. zagrożenie nielegalną migracją koncentrowało się głównie na odcinkach granicy z Niemcami, Czechami i Ukrainą. Takie rozmieszczenie zagrożenia wynikało z istniejących kanałów przerzutowych wiodących przez Polskę z Ukrainy i dalej do Niemiec oraz do Czech i dalej do Austrii. Przeprowadzona analiza liczby zatrzymanych cudzoziemców wykazała, że dominującą grupę wśród nielegalnych migrantów stanowili obywatele państw azjatyckich i Europy Wschodniej, tj. państw słabo rozwiniętych. Wyjątkiem wśród osób zatrzymanych była liczba obywateli Czech, którzy jednak nie stanowili zagrożenia migracyjnego, a większość zatrzymań ujawniona została na szlakach turystycznych oraz miała związek z drobnym przemytem towarów akcyzowych przez granicę. W I półroczu 2004 r. za usiłowanie lub przekroczenie granicy państwowej RP wbrew przepisom, Straż Graniczna zatrzymała osób (w porównaniu do I półrocza 2003 r. spadek o ponad 19 %), w tym cudzoziemców. 54 % usiłowań i dokonań przekroczenia granicy państwowej wbrew przepisom miało miejsce poza przejściami granicznymi. Spadła liczba zatrzymań cudzoziemców zarówno na kierunku do Polski (o 12 %), jak i z Polski (o 5 %). W I półroczu 2004 r., w stosunku do I półrocza 2003 r., wystąpił spadek (o 34 %) zatrzymań w zorganizowanych grupach (54 grupy migrantów). Podobnie jak w 2003 r. ten rodzaj przestępczości występował głównie poza przejściami granicznymi. Odnotowano natomiast zmianę sposobu działania - przerzuty organizowano w mniejszych zespołach (po 2-4 osoby), trudniejszych do ujawnienia podczas prób nielegalnego przekroczenia granicy. Stwierdzono 9 prób grupowego przekraczania granicy w przejściach, głównie na odcinku granicy z Niemcami (6-79 migrantów). Sprawcami byli przeważnie obywatele Ukrainy. * Dane z 2002 r. 11

12 2) Nielegalna migracja, w tym w formach zorganizowanych. W omawianym okresie, 78,6 % ogólnej liczby zatrzymanych cudzoziemców stanowili obywatele krajów stanowiących zagrożenie migracyjne (3.019 osób), m.in. Ukrainy (907), Rosji (329), Indii (264), Wietnamu (243), Chin (216) i Afganistanu (160). W porównaniu do 2002 r. liczba zatrzymanych przez Straż Graniczną nielegalnych migrantów wzrosła o 22,4 %. Zagrożenie to występowało przede wszystkim poza przejściami granicznymi, ale także na przejściach granicznych (m.in. przy użyciu fałszywych dokumentów, poprzez ominięcie kontroli, w skrytce lub w ukryciu). Wśród cudzoziemców stanowiących zagrożenie migracyjne dominowali obywatele Ukrainy, stanowiąc 30,0 % ogółu zatrzymanych nielegalnych migrantów. Tendencję wzrostową w ich zatrzymaniach obserwowano od 2001 r. Ukraińcy traktowali Polskę głównie jako kraj tranzytu w drodze do państw Europy Zachodniej, część z nich pozostała jednak w Polsce, podejmując nielegalną pracę zarobkową. Grupą stale obecną i procentowo najliczniejszą byli obywatele państw azjatyckich, którzy w 2003 r. stanowili 39,1 % ogólnej liczby zatrzymanych nielegalnych migrantów (1.179 osób). Wśród nich dominowali: obywatele Indii (264), Wietnamu (243), Chin (216), Pakistanu (178) i Afganistanu (160). W porównaniu do 2002 r. liczba zatrzymanych Azjatów wzrosła o 16,0 %, niemniej jednak ich procentowy udział w ogólnej liczbie zatrzymanych zmniejszył się o 2,1 %. Od 2001 r. odnotowano dynamiczny wzrost nielegalnej migracji obywateli Chin, którzy w 2003 r. stanowili 7,2 % ogółu zatrzymanych nielegalnych migrantów. Znaczący wzrost odnotowano również w zatrzymaniach obywateli Indii i Pakistanu, natomiast największy znaczący spadek w zatrzymaniach obywateli Iraku. Nielegalna migracja koncentrowała się głównie poza przejściami granicznymi (64,7 % ogółu zatrzymań). Równocześnie odnotowano wzrost liczby nielegalnych migrantów usiłujących przekroczyć granicę państwową w przejściach granicznych osób (o 36,8 %). Zagrożenie nielegalną migracją w przejściach granicznych na poszczególnych odcinkach granicy państwowej, tj. usiłowania lub przekroczenia granicy państwowej wbrew przepisom (według miejsca zdarzenia) przedstawiało się następująco: odcinek zachodni zatrzymano 732 osoby, w tym najwięcej na przejściach granicznych podległych GPK SG w: Świecku (Lubuski OSG), Zgorzelcu (Łużycki OSG) i Olszynie (Lubuski OSG), odcinek lotniczy 109 osób, w tym najwięcej w GPK SG Warszawa Okęcie, odcinek wschodni 108 osób, w tym najwięcej w przejściach granicznych podległych GPK SG w: Budzisku, Dorohusku i Korczowej, odcinek południowy 90 osób, w tym najwięcej w przejściach podległych GPK SG: w Kudowie (Sudecki OSG), Cieszynie (Śląski OSG) i kolejowym przejściu granicznym w Zebrzydowicach (Śląski OSG), odcinek morski 16 osób, najwięcej w morskim przejściu granicznym podległym GPK SG w Świnoujściu. Najczęściej ujawniane były próby przekroczenia granicy państwowej w przejściach granicznych: przy użyciu sfałszowanych dokumentów uprawniających do przekroczenia granicy państwowej (466) głównie dokumenty litewskie, ukraińskie i polskie przerobione metodą wymiany fotografii oraz podrobionych i przerobionych wiz polskich i innych krajów docelowych (37), w tym m.in. wiz państw Schengen (głównie Niemiec i Francji), w ukryciu lub w skrytce konstrukcyjnej (208), w tym m.in. poprzez próby wykorzystania do przekroczenia granicy mechanicznego pojazdu drogowego (kabina kierowcy, 12

13 bagażnik, skrytka konstrukcyjna, części nadwozia, w ładunku przewożonym samochodem ciężarowym). Największe zagrożenie nielegalną migracją poza przejściami granicznymi na poszczególnych odcinkach granicy państwowej według odpowiedzialności służbowej granicznych jednostek organizacyjnych przedstawiało się następująco: odcinek zachodni zatrzymano osób, w tym najwięcej w obszarze właściwości Lubuskiego OSG: GPK SG w Olszynie, Świecku, Gubinku oraz strażnic SG w Polanowicach i Cybince. Utrzymywanie się stałego zagrożenia przestępczością graniczną w obszarze właściwości Lubuskiego OSG wynika z faktu jego usytuowania na jednym z głównych szlaków komunikacyjnych Europy (droga międzynarodowa A 2 i linia kolejowa E 20) i geograficznego ukształtowania terenu (łatwość przekroczenia odcinka granicy wzdłuż Nysy Łużyckiej). Trudna sytuacja ekonomiczna w tym regionie sprzyjała działalności przestępczej (pomocnictwo). odcinek wschodni zatrzymano 736 osób, w tym najwięcej w obszarze właściwości Nadbużańskiego OSG: strażnic SG Kryłów, Skryhiczyn, Łaszczów, GPK SG w Hrubieszowie i strażnic SG w Dołhobyczowie oraz Horyńcu (Bieszczadzki OSG). Obszar właściwości Nadbużańskiego OSG leży na głównym szlaku migracyjnym wiodącym z Azji Południowo-Wschodniej, przez Ukrainę do krajów Europy Zachodniej. Potwierdzają to liczne zatrzymania grup migracyjnych usiłujących wbrew przepisom przekroczyć granicę do Polski. W analizowanym okresie, około 48,6 % spośród nielegalnych migrantów zatrzymanych przez Straż Graniczną na polsko niemieckim odcinku granicy, przekroczyło granicę do Polski legalnie. Dotyczyło to głównie obywateli Ukrainy oraz obywateli Rosji narodowości czeczeńskiej. Cudzoziemcy ci bezpośrednio po przekroczeniu granicy występowali z wnioskami o nadanie statusu uchodźcy w RP, a następnie próbowali przekroczyć wbrew przepisom zachodni odcinek granicy (w 2003 r. zatrzymano 422 takie osoby). W 2003 r osób narodowości czeczeńskiej (w 2002 r ) złożyło na terytorium RP (1.168) wniosków o nadanie statusu uchodźcy. Takie zachowanie się Czeczeńców utrudniało wydalanie tych osób z terytorium RP (w tym osób zatrzymanych za przekroczenie zachodniej granicy wbrew przepisom i przekazanych przez stronę niemiecką w ramach readmisji). Wśród pozostałej liczby nielegalnych migrantów, 62 osoby (4,1 %) przekroczyły granicę wbrew obowiązującym przepisom, natomiast w stosunku do 47,6 % cudzoziemców (723 osoby) nie ustalono sposobu przedostania się na terytorium RP. Jednakże z uwagi na okoliczności towarzyszące ich zatrzymaniu, należy przypuszczać, że do Polski przedostali się również nielegalnie, często w sposób zorganizowany. Większość odnotowanych przez Straż Graniczną przypadków usiłowania przekroczenia granicy wbrew przepisom w celach migracyjnych miała charakter zorganizowany i była związana z działalnością międzynarodowych grup przestępczych. Zatrzymania w grupach stanowiły 45,2 % ogólnej liczby zatrzymanych cudzoziemców z państw podwyższonego ryzyka migracyjnego (spadek udziału procentowego o 4,9 % w porównaniu do 2002 r.). Zatrzymano w 142 grupach osoby (wzrost o 10,4 %), w tym: w 47 grupach liczących 10 i więcej osób 756 osób (wzrost o 9,9 %), w 95 grupach liczących od 5 do 9 osób 608 osób (wzrost o 11,2 %). Zatrzymania w grupach dużych (powyżej 10 osób) stanowiły 55,4 % ogólnej liczby zatrzymań grupowych. W porównaniu do 2002 r. wzrost nastąpił nie tylko w ogólnej liczbie zatrzymanych nielegalnych migrantów, ale również w liczbie grup (o 10,1 %) i liczbie osób uczestniczących w przekroczeniach grupowych (o 10,4 %). 13

14 W zatrzymaniach grupowych niezmiennie dominował zachodni odcinek granicy (zatrzymania za usiłowanie przekroczenia granicy wbrew przepisom z Polski do RFN) 88 grup/743 osoby wzrost o 18,7 %). Po nielegalnym przekroczeniu granicy na kierunku - do Polski najwięcej zatrzymań w grupach odnotowano na odcinku granicy z Ukrainą 43 grupy/502 osoby wzrost o 41,4 %. Grupowa nielegalna migracja, podobnie jak w 2002 r., koncentrowała się poza przejściami granicznymi (85,8 % ogółu zatrzymań grupowych). Równolegle odnotowano wzrost zatrzymań grupowych na przejściach granicznych (2003 r. 11 grup/194 osoby; 2002 r. 9 grup/106 osób). Grupowe zatrzymania na przejściach granicznych odnotowano głównie w obszarze właściwości oddziałów: Lubuskiego (4 grupy/147 osób), Łużyckiego (3 grupy/18 osób), Bieszczadzkiego (1 grupa/8 osób) i Sudeckiego (1 grupa/5 osób). Zagrożenie grupową nielegalną migracją na poszczególnych odcinkach granicy państwowej kształtowało się następująco: odcinek zachodni 88 grup/743 osoby, w tym: poza przejściem granicznym 80 grup/568 osób (najwięcej na obszarze właściwości GPK SG w: Olszynie, Gubinku, strażnicy SG w Polanowicach), na przejściu granicznym 8 grup/175 osób (najwięcej na obszarze właściwości GPK SG w Świecku). odcinek wschodni 48 grup/573 osoby, w tym: poza przejściem granicznym 47 grup/565 osób (najwięcej na odcinku odpowiedzialności GPK SG w Hrubieszowie i strażnic SG w: Kryłowie, Skryhiczynie, Horyńcu i Hrebennem), na przejściu granicznym 1 grupa/8 osób w drogowym przejściu granicznym podległym pod GPK SG w Korczowej. odcinek południowy 4 grupy/34 osoby, w tym najwięcej na drogowym przejściu granicznym podległym GPK SG w Cieszynie. Zestawienie obywatelstw dominujących wśród nielegalnych migrantów zatrzymanych w grupach obywatelstwo liczba osób zmiana % 2003 r r. INDIE ,7 % CHINY ,7 % ROSJA ,6 % WIETNAM ,2 % UKRAINA ,4 % AFGANISTAN ,9 % PAKISTAN ,0 % SRI LANKA ,2 % MOŁDOWA ,7 % POZOSTALI ,6 % RAZEM ,4 % 14

15 Wśród nielegalnych migrantów zatrzymywanych w grupach, w 2003 r. utrzymała się tendencja z lat poprzednich. Podobnie jak w latach poprzednich dominowali obywatele państw azjatyckich. Zmianom ulegały jedynie wzajemne relacje w liczbach poszczególnych narodowości. O fakcie przekroczenia granicy państwowej w grupie bądź indywidualnie, ale w formach zorganizowanych decydowały w dużej mierze wysokie koszty, jakie musiał ponieść cudzoziemiec w związku ze swoją podróżą. W przypadku grupowego przekraczania granicy państwowej, gdy ryzyko wykrycia takiego procederu jest znacznie wyższe, koszty były odpowiednio niższe w stosunku do zorganizowania takiego przekroczenia dla poszczególnych, indywidualnych osób. Ponadto, należy zauważyć, że usiłowania, bądź przekroczenia grupowe granicy państwowej odnotowywane były zazwyczaj na tzw. zielonej granicy, w przeciwieństwie do przekroczeń indywidualnych, co często wskazywało na wysiłek, jaki musieli ponieść poszczególni migranci podczas prób przekraczania granicy. W 2003 r. największe zagrożenie grupową nielegalną migracją na kierunku - do Polski utrzymywało się na odcinku granicy z Ukrainą (87,6 % zatrzymań na wschodnim odcinku granicy), w tym przede wszystkim na obszarze właściwości Nadbużańskiego OSG. Równolegle utrzymywało się zagrożenie napływem nielegalnych migrantów przez południowy odcinek granicy. Mimo niskiej statystyki zatrzymań, świadczą o tym m.in. informacje uzyskiwane od służb granicznych Słowacji, Czech i Węgier o nielegalnej migracji przez ich terytoria, zwłaszcza obywateli państw azjatyckich. Przerzutem migrantów zajmowały się międzynarodowe grupy przestępcze, mające swoje ośrodki zwłaszcza w krajach b. ZSRR, a także w południowej Azji i na Bliskim Wschodzie. Członkowie tych grup, przede wszystkim organizatorzy, nierzadko korzystając z legalnego pobytu, rezydowali w europejskich krajach tranzytowych lub docelowych. W skład grup wchodzili zarówno obywatele RP, jak i cudzoziemcy (głównie obywatele: Niemiec, Ukrainy, Białorusi, Armenii, Rosji narodowości czeczeńskiej, Afganistanu oraz Wietnamu). Koszty przerzutu jednej osoby wahały się w granicach USD, a nawet do USD, gdy przerzut dokonywany był z krajów azjatyckich. Po odliczeniu doraźnie wynajętych przewoźników, kosztów paliwa, kosztów zakupu nowych kart SIM do telefonów komórkowych, połączeń telefonicznych oraz kosztów związanych z noclegami, grupa przestępcza była w stanie osiągnąć zysk za jedną przerzuconą osobę od do USD. Pieniądze wypłacane były przeważnie za tych migrantów, którzy dotarli bezpiecznie do miejsca docelowego. Przewodnicy oraz obserwatorzy rejonu przerzutu pochodzili najczęściej z miejscowości przygranicznych. Znali oni rejon granicy państwowej, dogodne miejsca do przerzutu, jak i trasy bezpiecznego odprowadzenia grupy od granicy. Osoby takie były usytuowane najniżej w hierarchii. Na podobnym szczeblu znajdowały się osoby, które udostępniały swoje posesje jako dziuple do czasowego przetrzymywania migrantów. Nieco wyżej w hierarchii znajdowali się kierowcy (właściciele) pojazdów, którymi migranci byli odwożeni w głąb terytorium RP. Centra decyzyjne i punkty kontaktowe znajdowały się w głębi kraju. Najwyżej w hierarchii na szczeblu regionalnym znajdowały się osoby, które utrzymywały kontakt z nadawcami z zagranicy i odbiorcami nielegalnych migrantów. To one koordynowały działania oraz odbierały zapłatę za przerzut, którą następnie rozdzielano poszczególnym członkom grupy. Osoby te sporadycznie brały bezpośredni udział w przerzucie. Przemyt nielegalnych migrantów realizowany był niejednokrotnie w oparciu o luźną sieć powiązań między członkami grupy lub odrębnymi grupami przestępczymi, koordynowanymi przez głównego organizatora lub osoby działające na zlecenie głównego organizatora. 3) Główne szlaki migracyjne prowadzące do Polski oraz wiodące przez Polskę. 15

16 Skalę nielegalnej migracji do i przez Polskę warunkowały: geopolityczne usytuowanie kraju, tranzytowy charakter korytarzy transportowych (wschód zachód, północ południe) oraz zbliżające się członkostwo Polski w Unii Europejskiej, stabilność polityczna i postępujący rozwój gospodarczy. Długi lądowy odcinek granicy państwowej RP z Rosją (Obwód Kaliningradzki), Białorusią oraz Ukrainą, przy jednoczesnym braku skutecznego zabezpieczenia granic: rosyjsko białoruskiej, rosyjsko ukraińskiej oraz ukraińsko białoruskiej ułatwiał organizację nielegalnej migracji szlakiem wiodącym z Azji przez Moskwę (m.in. z Rosji). Mimo utrzymującego się zagrożenia nienaruszalności granicy państwowej przez nielegalną migrację noszącą znamiona przestępczości zorganizowanej, sytuacja na granicy państwowej RP w 2003 r. była stabilna. Do szczególnie zagrożonych należały odcinki granicy z Ukrainą oraz Republiką Federalną Niemiec. Obecność aktywnego szlaku nielegalnej migracji na południe od granicy RP (trasa: Rosja Białoruś Ukraina Słowacja Austria, oraz w wariancie: Słowacja Czechy RFN/Austria) powodowała występowanie potencjalnego zagrożenia na odcinkach granicy z Czechami i Słowacją. Analiza sytuacji na odcinku południowym wskazywała, iż zagrożenie to w 2003 r. pozostawało zagrożeniem potencjalnym. Przyczyniła się do tego likwidacja międzynarodowej grupy przestępczej, przemycającej obywateli Chin i Wietnamu na trasie: Słowacja Polska Czechy (aktywna w 2002 r.). Zagrożenie nielegalną migracją morskiego odcinka granicy państwowej w 2003 r. nie uległo nasileniu i pozostawało zagrożeniem potencjalnym. Istotnym czynnikiem warunkującym skalę nielegalnej migracji pozostawała obecność aktywnego szlaku nielegalnej migracji wiodącego z Rosji do Unii Europejskiej, położonego na południe od granicy RP (Ukraina Słowacja Czechy Unia Europejska). Ze względu na dynamikę sytuacji w zakresie tras nielegalnej migracji, Straż Graniczna prowadziła na bieżąco analizę zagrożeń celem ukierunkowania podejmowanych działań. Na podstawie materiału dowodowego zebranego w ramach prowadzonych postępowań przygotowawczych oraz posiadanego rozpoznania zidentyfikowano następujące kanały przerzutu nielegalnych imigrantów przez terytorium RP: Rosja Ukraina RP RFN (największa liczba zatrzymań), Słowacja RP Czechy ( odnoga szlaku: Ukraina Słowacja Czechy Austria/RFN, która pojawiła się w 2002 r. - powstanie tego szlaku było efektem wzmocnienia granicy czesko słowackiej), Rosja/Białoruś Litwa RP RFN (niewielka liczba zatrzymań ze względu na wzrost skuteczności ochrony polsko litewskiego odcinka granicy), Rosja Kaliningrad Polska RFN (niewielka liczba zatrzymań; wariant rozpoznany operacyjnie), trasy lotnicze (wiodące przez największe krajowe lotniska). a) Wykorzystywanie trasy lądowej. Nielegalna migracja w formach zorganizowanych (do/z) oraz tranzytowa przez Polskę, skoncentrowana była na granicy lądowej. Zagrożenie to występowało w szczególności na odcinkach polsko-ukraińskim i polsko-niemieckim i dotyczyło zarówno grup nielegalnych migrantów zatrzymywanych na granicy zielonej, jak i usiłowań wjazdu przy użyciu sfałszowanych dokumentów uprawniających do przekroczenia granicy Polski. Większość nielegalnych migrantów, którym nie zezwolono na wjazd do Polski (przejazd przez Polskę) lub których zatrzymano, przemieszczała się na trasie Ukraina Polska Niemcy. Na podstawie materiału dowodowego zebranego w ramach prowadzonych postępowań przygotowawczych oraz posiadanego rozpoznania stwierdzić można, że trasa nielegalnej migracji uzależniona była od sposobu przedostania się migrantów na terytorium państw b. ZSRR. W przypadku legalnego wjazdu na terytorium tych krajów, migranci drogą lotniczą 16

17 przylatywali do Moskwy, Kijowa lub Mińska na podstawie swoich paszportów, które po przylocie były im odbierane. Natomiast migranci wjeżdżający nielegalnie przewożeni byli, przy wykorzystaniu samochodów ciężarowych lub osobowych, do głównych punktów kontaktowych (tzw. dziuple ). Stamtąd drogą lądową, zazwyczaj busami lub samochodami osobowymi, odbywali dalszy etap podróży w kierunku granicy państwowej RP. Po jej przekroczeniu wbrew przepisom, na terytorium Polski, najczęściej w okolicach Warszawy, następował podział na kilkuosobowe grupy, które kierowano do miejscowości położonych wzdłuż granicy z RFN (głównie w okolicy Gubina, Zielonej Góry, Nowogrodu Bobrzańskiego, Międzyrzecza, Szczecina, Jędrzychowic, Biedrzychowic, Jeleniej Góry, Lubania, Bolesławca, Zgorzelca, Zawidowa, Bogatyni, Gryfowa i Lubawki). Następnie samochodami osobowymi migranci dowożeni byli w rejon zielonej granicy, gdzie pomocnicy (obywatele Polski) przeprowadzali ich do Niemiec. Na terytorium Niemiec grupy cudzoziemców odbierane były przez kolejnych pomocników (także obywateli Polski oraz współdziałających z nimi obywateli Niemiec, często pochodzenia polskiego). b) Wykorzystywanie trasy powietrznej. W 2003 r. stwierdzono szereg prób nielegalnej migracji przez granicę powietrzną Polski. Większość przypadków odnotowano w lotniczym przejściu granicznym Warszawa Okęcie. Przyloty osób, których celem wjazdu była nielegalna migracja do Polski lub jednego z państw Unii Europejskiej odnotowano głównie z kierunków: Paryż, Frankfurt n. Menem, Mediolan, Rzym, Amsterdam, Wiedeń, Kijów, Moskwa, Istambuł, Bejrut, Larnaka, Tunis, Sofia, Budapeszt, Bukareszt i Praga. W większości przypadków cudzoziemcy ci podróżowali tranzytem przez jeden z wyżej wymienionych portów lotniczych. Odnotowano także przypadki (np. obywateli Ukrainy), którzy po legalnym wjeździe do Polski na granicy lądowej usiłowali wyjechać z Polski na podstawie sfałszowanych dokumentów (poprzez wymianę fotografii) na kierunkach: Kopenhaga, Londyn i USA. W 2003 r. nielegalnym migrantom, którzy usiłowali przekroczyć granicę na kierunku - do Polski w lotniczych przejściach granicznych odmawiano wjazdu na terytorium RP oraz niezwłocznie odsyłano do portu przylotu. W szczególnych przypadkach byli oni zatrzymywani. c) Wykorzystywanie trasy morskiej. Z uwagi na brak szlaków nielegalnej migracji na morskim odcinku granicy państwowej RP, co potwierdzają statystyki m.in. cudzoziemców zatrzymanych za usiłowanie przekroczenia granicy państwowej wbrew przepisom, zagrożenie nielegalną migracją morskiego odcinka w 2003 r. pozostawało zagrożeniem potencjalnym. 4) Rola i charakterystyka zorganizowanych grup przestępczych uczestniczących w procederze organizowania nielegalnej migracji. a) Obywatelstwo i rejon działania pomocników. Dane procesowe świadczą, że jedynie niewielka część imigrantów podejmowała indywidualne i samodzielne próby pokonania całej drogi do Polski, bądź dalej do Europy Zachodniej. Większa części nielegalnych imigrantów przekraczała granicę RP w formach zorganizowanych. Z przeprowadzonych przez Straż Graniczną postępowań przygotowawczych wynikało, że przerzutem na znaczną skalę migrantów z państw azjatyckich, afrykańskich, zajmowały się międzynarodowe grupy przestępcze, mające swoje 17

18 ośrodki zwłaszcza w krajach b. ZSRR, a także w południowej Azji i na Bliskim Wschodzie. Członkowie tych grup, przede wszystkim organizatorzy, nierzadko korzystając z legalnego pobytu, rezydowali w europejskich krajach tranzytowych lub docelowych. W skład wyżej wymienionych grup wchodzili zarówno obywatele RP, jak i cudzoziemcy (głównie obywatele Niemiec, Ukrainy, Białorusi, Armenii, Rosji - narodowości czeczeńskiej, Afganistanu oraz Wietnamu), częstokroć legalnie przebywający na terytorium RP. Analiza materiałów procesowych w ramach prowadzonych postępowań przygotowawczych pozwalała wyodrębnić następujący skład oraz wzajemne powiązania poszczególnych członków grupy: organizator międzynarodowy, organizator na Polskę, organizator regionalny, organizator etapu, kierowcy, przewodnicy, osoby udzielające pomocy w organizowaniu przekraczania granicy państwowej nielegalnym migrantom poprzez zapewnianie środków transportu, miejsca tymczasowego pobytu (tzw. dziuple), żywności itp. Przewodnicy oraz obserwatorzy rejonu przerzutu wywodzili się najczęściej z miejscowości przygranicznych. Znali oni rejon granicy państwowej, dogodne miejsca do przerzutu, jak i trasy bezpiecznego odprowadzenia grupy od granicy. Osoby takie były usytuowane najniżej w hierarchii, a więc otrzymywały najniższe wynagrodzenie. Na podobnym szczeblu znajdowały się osoby, które udostępniały swoje posesje jako dziuple do czasowego przetrzymywania migrantów. Nieco wyżej w hierarchii znajdowali się kierowcy (właściciele) pojazdów, którymi migranci byli odwożeni w głąb terytorium RP. Niektóre osoby realizowały kilka zadań w grupie, np. przewodnik był ponadto właścicielem dziupli. Prawdopodobnie było to związane ze zmniejszeniem składu osobowego grupy, a więc zwiększeniem zysków dla poszczególnych jej członków. Najwyżej w hierarchii na szczeblu regionalnym znajdowały się osoby, które utrzymywały kontakt z nadawcami z zagranicy i odbiorcami nielegalnych migrantów z głębi terytorium Polski. To oni koordynowali działania oraz odbierali zapłatę za przerzut, którą następnie rozdzielali poszczególnym członkom grupy. Osoby te sporadycznie brały bezpośredni udział w przerzucie i w związku z tym, niekiedy nie znały wszystkich członków grupy przestępczej, która liczyła od kilku do kilkunastu osób. Przemyt nielegalnych migrantów realizowany był niejednokrotnie w oparciu o luźną sieć powiązań między członkami grupy lub odrębnymi grupami przestępczymi, koordynowanymi przez głównego organizatora lub osoby działające na zlecenie głównego organizatora. Główni organizatorzy wykorzystywali grupy przestępcze wyspecjalizowane w różnych formach przemytu, znające teren oraz rozpoznające działanie systemu ochrony granicy po obu jej stronach. Po dokonaniu przerzutu przemycani ludzie bezzwłocznie przekazywani byli kolejnym ogniwom siatki przemytniczej i przemieszczali się w głąb kraju, a tym samym akcja przestępstwa w strefie nadgranicznej trwała krótko. W głębi kraju znajdowały się centra decyzyjne i punkty kontaktowe. Na granicy zaś działali jedynie wykonawcy i to najniższego szczebla. b) Koszty przemytu i przepływ pieniędzy. Uzyskane dochody grupy przestępcze lokowały przede wszystkim w inwestycjach związanych ze swoją działalnością (m.in. w zakup pojazdów wykorzystywanych do przewozu cudzoziemców, sprzętu technicznego oraz w prowadzoną legalnie lub półlegalnie działalność gospodarczą). 18

19 Organizatorzy na poziomie międzynarodowym i krajowym dokonywali transferu środków finansowych m.in. za pomocą przelewów Western Union, co utrudniało ustalenie osób dokonujących i odbierających przelewy pieniężne. c) Formy nielegalnego wjazdu i pomocnictwa. Z poczynionych ustaleń Straży Granicznej wynikało, że sposób działania międzynarodowych grup przestępczych organizujących nielegalną migrację charakteryzowały: staranny dobór wykonawców, surowa egzekucja odpowiedzialności za wykonywanie powierzonych zadań, wyraźny podział ról oraz hierarchia poszczególnych jej członków, wyspecjalizowane wyposażenie w sprzęt techniczny noktowizory, wysokiej klasy skanery do prowadzenia podsłuchu na częstotliwościach Straży Granicznej i Policji, staranne planowanie zadań, ich konspiracja oraz precyzyjne koordynowanie, także w skali międzynarodowej, po obu stronach granicy i na trasie liczącej niekiedy wiele tysięcy kilometrów, przemyślany sposób działania obejmujący również wariant na wypadek ujawnienia przerzutu. Z informacji będących w posiadaniu Straży Granicznej wynikało, że organizatorzy przerzutu pozbawiali nielegalnych imigrantów dokumentów i pieniędzy, instruowali jednocześnie, że: mogą oni ubiegać się o status uchodźcy, nie powinni po zatrzymaniu podawać swoich rzeczywistych danych personalnych oraz nakłaniali do nieujawniania znajomości języka, w którym funkcjonariusze zatrzymujący próbowaliby nawiązać z nimi rozmowę. d) Główne metody wykorzystywane poza przejściami granicznymi. Nielegalne, grupowe, zorganizowane przekroczenie granicy państwowej RP odbywało się z reguły w godzinach wieczornych, nocnych lub porannych. Na miejsce przekraczania granicy wybierano zazwyczaj tereny zalesione, możliwe do pokonania pieszo w ciągu kilku, a najwyżej kilkunastu godzin. Przerzuty do Polski organizowano w rejonach, w których z obu stron dochodziły do granicy lub w jej pobliże utwardzone drogi, dające możliwość łatwego dowozu migrantów do miejsca ich przeprowadzania, oraz szybkiego odjazdu po przekroczeniu przez nich granicy. Sposób działania polegał na dowiezieniu grupy w pobliże linii granicy (lub rzeki granicznej) oraz doprowadzenie grupy do tej linii. Przekroczenie granicy następowało pieszo lub przy użyciu środków dostarczonych przez pomocników np. pontonu. Po dokonaniu nielegalnego przekroczenia granicy, grupa migrantów kierowała się w stronę wyznaczonego punktu spotkania z kolejnym pomocnikiem. Po spotkaniu kolejnego pomocnika, grupa transportowana była (busem) w głąb strefy nadgranicznej lub poza obręb tej strefy. Migranci przekraczali granicę bez pieniędzy oraz dokumentów tożsamości. W większości przypadków grupy migrantów składały się z obywateli 2-3 krajów, nie posługujących się tym samym językiem. e) Główne metody nielegalnego wjazdu stosowane na przejściach granicznych. Na przejściach granicznych rozpoznano następujące metody nielegalnego wjazdu: poprzez użycie cudzego (skradzionego, zakupionego od właściciela), sfałszowanego (przerobionego, rzadziej podrobionego) lub wyłudzonego dokumentu uprawniającego do przekroczenia granicy paszportu albo wizy, 19

20 usiłowanie wjazdu w celu: podjęcia pracy bez wymaganego zezwolenia, przemytu towaru, dokonania nielegalnego przekroczenia granicy z Polski do RFN lub Czech, po uzyskaniu w polskim urzędzie konsularnym RP wizy turystycznej (metoda stosowana głównie przez obywateli Białorusi i Ukrainy), wystąpienie z wnioskiem o nadanie statusu uchodźcy, następnie po wszczęciu procedury próba dokonania nielegalnego przekroczenia granicy do RFN, lub rezygnacja z procedury i po otrzymaniu decyzji zobowiązującej do opuszczenia terytorium RP wystąpienie z kolejnym wnioskiem o status uchodźcy w Czechach (stosowane głównie przez obywateli Federacji Rosyjskiej narodowości czeczeńskiej - wykorzystując lukę w czeskich przepisach azylowych), usiłowanie wjazdu na podstawie własnego, oryginalnego paszportu z wyłudzoną wizą państw Schengen, deklarując tranzyt przez terytorium RP (stosowane głównie przez obywateli Ukrainy, Armenii); na podstawie cudzego paszportu sfałszowanego poprzez wymianę fotografii (fałszerstwo dobrej jakości). W paszportach z reguły znajdowała się oryginalna wiza państw Schengen lub były to paszporty obywateli państw nie objętych obowiązkiem posiadania wiz przy wjeździe do państw Unii Europejskiej. W 2003 r. odnotowano również przypadki nielegalnej migracji do państw Europy Zachodniej przy wykorzystaniu sfałszowanych dokumentów pobytowych państw Unii Europejskiej. 5) Readmisja. Readmisja obejmuje przyjęcia do Polski cudzoziemców, którzy nielegalnie przekroczyli granicę z RP i zostali zatrzymani przez służby innych państw 1. Do Polski przekazywani są również obywatele RP - zarówno za przekroczenie granicy wbrew przepisom, jak i wydaleni za naruszenie przepisów dotyczących pobytu. Od lat najwięcej osób przekazują do Polski niemieckie służby graniczne. W 2003 r. i I półroczu 2004 r. wyraźnie wzrosła liczba readmitowanych obywateli Ukrainy. W ostatnim półroczu rośnie również liczba obywateli Ukrainy readmitowanych z Czech. Z Polski przekazywani są cudzoziemcy, którzy zostali zatrzymani bezpośrednio po nielegalnym przekroczeniu granicy oraz ci, którzy do Polski wjechali legalnie, jednak naruszyli przepisy dotyczące pobytu w RP. W 2003 r. i I półroczu 2004 r. rosła liczba przekazywanych z Polski obywateli Ukrainy i Mołdowy. W 2003 r. Straż Graniczna przyjęła w ramach readmisji osoby (wzrost o 4 %). Wśród przekazanych to obywatele RP (62 %). Spośród cudzoziemców najliczniej występowali obywatele: Ukrainy (w 2002 r ), Rosji (461), Mołdowy (108), Wietnamu (231), Indii (136) i Chin (53). Największej liczby przekazań dokonały służby niemieckie (3.671) osób, z czego 53 % to cudzoziemcy, wśród których dominowali obywateli Ukrainy (205), Rosji (423), Wietnamu (227), Mołdowy (106), Indii (136) i Chin (37). W I półroczu 2004 r. przekazano do Polski (2.647) osób (spadek o 29 %), w tym 837 (1.694) obywateli RP (spadek o 50,6 %) oraz (953) cudzoziemców (wzrost o 10,3 %). Niemieckie służby graniczne przekazały do RP ogółem (1.804) osób, z czego 68 % to cudzoziemcy. Wśród przekazanych dominowali obywatele Ukrainy (225), 1 Readmisja przekazanie (odesłanie) nielegalnych migrantów do kraju, z którego przybyli. 20